Үйлийн судалгаа/action research/

МУБИС. БоСС. БС-АЗТэнхим

Дэд проф Ph.D Ч.Байгалмаа

Лекцийн агуулга:

• Үйлийн судалгаа ухагдахууны тухай

• Үйлийн судалгааны үе шат

• Үйлийн судалгааг хэрэгжүүлэх аргачлал

• Жишээ судалгаа

Багшлахуйн мөн чанар

Сургалт

Судалгаа

Төлөв

Ажиглах

Эргэцүүлэх

хэрэгжүүлэх

СУДАЛГАА

СУРГАЛТ

Үйлийн судалгааны үндсэн элемент

Үнэлэх

төлөвлөх

Үйлдэх эргэцүүлэх

сайжруулах

боловсруулах турших

дүгнэх

шинжлэх

ярилцах

Асуулга

авах

Ухагдахууны ялгаа:

• Үйл явц – өргөн хүрээтэй, баялаг агуулгатай, тасралтгүй үргэлжлэх

• Үйл ажиллагаа – багц ажиллабар

• Үйл – нэгж ажиллабар

• Үйлдэл – хөдлөл, хөдөлгөөн

Үйл гэж юу вэ?

• Үйл – эзэн биеийн үйлдэхүйн, бүтээхийн нэр, юмс үзэгдлийн бүтэх орших арга

• Хүнийг танъя гэвэл үйлийг нь шинж

Хүлгийг танъя гэвэл явдлыг нь шинж

Хүнийг үгээр нь биш үйлээр нь шинж

Ажил хийж хүн болдог

Ар давж хүлэг болдог

(Монгол ардын зүйр цэцэн үгс)

Үйл:

• Үйлийн үр үргэлж нэмэгддэг• Хийгээгүй үйлийн үрийг эдлэхгүй• Хийсэн үйлийн үрээс зугтах аргагүй

(Богд Зонхов Бодь мөрийн зэрэг бүтээл)Шалтгаан

Үйл

Үр

Үйл=!=Зүйл

• Үйл –бодох, ажиглах, зурах бичих, харьцуулах, гүйх, наах, ярилцах, унших,

хийсвэрлэх, нэгтгэх, задлан шинжлэх, асуух, тайлбарлах, багаар ажиллах, асуудал дэвшүүлэх, сонсож ойлгох, найруулах бичих, алдаа олох, ярилцах г.м

Үйлийн судалгаа:

• Судалгаа - шинэ мэдлэг бүтээж мэдлэгийгбусадтай хуваалцан, түгээн дэлгэрүүлэх үйлявц.

• Үйлийн судалгаа- аливааг үйлдэх явцдаа судлан, мэдлэг бүтээж түгээн дэлгэрүүлэх үйл явц

Түгээн дэлгэрүүлэлт нь: Хэлэлцүүлэх

Хэвлэн нийтлэх

Үйл (туршилт) + Судалгаа

хослуулсан хандлага багш нар

Боловсролын хамтлагийн

анхааралд өртжээ.

ОУ-ын судлаачдын байр сууринаас дурьдвал:

• Үйл, судалгааны хослол Хопкинс 1985

• Үйл, эргэцүүллийн хослол Эбат 1985

• Оношлогоо, үйл эргэцүүллийн хослол Микниф 2002

• Судалгаа хийгээд практикийн хооронд тавьсан гүүр Самэк 1995

• Үйлийг төлөвлөх, ажиглах, илүү сайн эргэцүүлэх Кемис Таргет 1992

Үйлийн судалгааны үүсэл, хөгжил

• 1940-өөд онд АНУ-ын иргэн Курт Левиннийгмийн тулгамдсан асуудлыг судланшийдвэрлэх зорилгоор анх хийсэн.

• Үйлдвэрлэлийн салбарт бүтээгдэхүүн, ажилүйлчилгээний чанарыг сайжруулахад

• 1960-аад оноос боловсролын салбарт сургалт,хичээлийн чанарыг сайжруулахад хэрэглэсэн .

• 1990-ээд оноос Монголын боловсролдДанида, Outreach төслүүдээр туршин үр дүнгтооцсон.

Үйлийн судалгааны зорилго:

• Сурах сургах үйл явцыг бодит байдалдсистемтэй судалснаар боловсронгуй болгонөөрчилж шинэчилж чадахуйц онолын шинэмэдлэгийг бүтээхэд чиглэгдэнэ.

Үйлийн явцдаа суралцахуй гэж юу вэ?

• Багшлах үйл ажиллагаанд оршин буй бэрхшээл, асуудалтай тодорхой нэгж үйлийг сонгон дэс дараатай, зохион байгуулалттай, шинжлэн судалж сайжруулах явцыг үйлийн явцдаа суралцахуй гэнэ.

Асуудлын тавилБагш - судлаач

Багшлахуй- судалгаа

Шүүмжлэлт эргэцүүлэл

Үйлийн судалгаа

Өнөөгийн багш:

• Танин мэдэх чадвар эзэмшсэн юмсүзэгдлийг ухамсарлах арга барилд сурсан,бусдыг сурахад дэм үзүүлэх чадвартай,байнга тасралтгүй сурч хөгждөг хүн.

• Өөрөөр хэлбэл үйлийн явцдаа суралцахуйдсурсан, бусдыг түүнд сургадаг тэрхүүхүмүүнийг багш хэмээн нэрлэдэг. [акадБ.Жадамба 2008]

Үйлийн судалгаа хийдэг багш:

• Өөрийнхөө үйлийг системтэй шинжилдэг.

• Бусадтай хамтран ажилладаг.

• Судалгааны бүтээл гаргадаг.

Үйлийн судалгааны шинжүүд

• Практикийг сайжруулдаг.• Оролцогч төвтэй явагддаг.• Хамтын ажиллагаа чухал.• Үйлийг онолжуулдаг, практикийн тухай мэдлэг бүтээдэг• Багшийг үзэл бодол, таамаглалаа туршихыг шаарддаг• Ажиглалт, тэмдэглэл, бүтээлийн сан, ярилцлага г.м

аргаар хэрэгждэг.

Боловсролын уламжлалт

судалгаа

Тусгайлсан

Албархуу, төсөл, захиалга

Дээрээс, хөндлөнгөөс

Шахаж шаардсан

Уламжлалт болон үйлийн судалгааны ялгаа

• Уламжлалт судалгаа Үйлийн судалгаа

Төлөв байдлыг илрүүлдэг Үйл ажиллагааг өөрчлөн сайжруулдаг

Тоон арга давамгайлдаг Чанарын арга давамгайлдаг

Асуудалд судлаачийн байр сууринаас ханддаг

Үйлийн эзэн өөрийнхөө үйлийг системтэй сайжруулдаг

Судалгааг сургалтад бараг ашигладаггүй

Сургалт судалгааг хослуулдаг

Шинжлэх ухаан төвтэй Практик төвтэй

Таамаглал дэвшүүлж шалгадаг

Тулгамдсан асуудал шийдвэрлэдэг

Үр дүнд нь илүү анхаардаг Үйл явцад нь ач холбогдол өгдөг

Үйлийн судалгааны зарчим

ҮЙЛИЙН СУДАЛГААНЫ ЭНГИЙН ЗАГВАР

Асуудлыг

тодорхойлох Мэдээ

баримт

цуглуулах

Нотолгоо

баримтыг

боловсруулах

Мэдээ

баримтад

тайлбар

Үр дүнг

үнэлэх

Дараагийн

үе шат

Үйлийн судалгааны үе шат

Үйлийн судалгааны үе шат:

1. Асуудлыг тодруулах

6. Үзэл баримтжуулах

7.Үйл шинээр төлөвлөх

2. Үйлтөлөвлөх

3. Үйл

4. Ажиглалт

5. Эргэцүүлэл

Судалгааны үйл явц:

1. Асуудлыг илрүүлэн томъёолох, зорилго тодорхойлох

• Эргэцүүлэн задлан шинжилж ярилцах

• Номзүйн тойм хийх

• Асуудлыг томъёолох

• Зорилго тодорхойлох

• Зорилтуудыг тодруулах

2. Арга сонгож, аргачлал боловсруулах

• Цуглуулах баримт мэдээллийн төрлөө тодруулах /хүрээ чиглэл, хэмжээ/

• Тохиромжтой аргуудыг сонгох

• Сонгосон аргуудаа хэрэгжүүлэх аргачлал боловсруулах

• Мэдээлэл цуглуулах бэлтгэл хангах

Үйлийн судалгааны үндсэн арга нь туршилт мөн

туршилт

ажиглалт

ярилцлага

эргэцүүлэл

эрэл хайгуул

эх материал

судлах

кейс

асуулга

3. Туршилт - Мэдээлэл цуглуулж боловсруулах

• Мэдээлэл цуглуулах • Цуглуулсан мэдээллийг системчлэх /кодлох,

бүлэглэх/• Системчилсэн мэдээлэлд боловсруулах бэлтгэл

хангах /хүснэгтлэх, SPSS/• Мэдээллийг боловсруулах:,

Тоон (давтамж тоолох, дундажлах, хувь олох,

хазайлт тооцох)Чанарын (Юуг?-Яаж?- Яагаад? асуултын

хариуг олох)

4. Задлан шинжилгээ

Боловсруулсан үр дүнд задлан шинжилгээ хийж ажиглагдсан үзэгдэл, юмсын дотоод мөн чанар, учир шалтгааныг тодруулна:

• Хамгийн дээд доод үзүүлэлт харьцуулах

• Ололттой болон дутагдалтай талыг тодруулах

• Эерэг сөрөг талыг тодорхойлох

• Учир шалтгааны сүлжээ байгуулах

Үнэлгээ дүгнэлт

• Ажиглагдсан үзэгдэл, мөн чанарыг холбоог тайлах эргэцүүлэл хийнэ.

• Үнэлгээ өгөх /харьцуулахад ямар байна вэ? хангалттай юу? Үгүй юу?

• Дүгнэлт гаргах /Ямар зүйл харагдаж байна вэ? Яагаад ийм байна вэ?

5. Үр дүнг тайлагнах

• Ямар хэлбэрээр тайлагнахаа сонгох /хэнд, юунд/

• Тайлангийн агуулга

• Эхний бичилт /ноорог хийх/

• Нооргоо хянах /өөрөө, бусдаар/

• Дахин боловсруулах

• Эргэн хянах /бичлэгийн техникт анхаарах/

• Эцсийн хувилбар гаргах

Үйлийн явцдаа суралцахуйн арга:

Үйлийн судалгаанд олон хэрэглэдэг ч чанарын аргууд зонхилж Юуг?- Яаж? Яагаад? асуултад хариу олоход чиглэнэ. ТУРШИЛТАД:

• Ажиглалт

• Тэмдэглэл

• Шинжлэл, эргэцүүлэл

• Ярилцлага

• Тохиолдлын шинжилгээ

Үйлийн явцдаа суралцагч багшийн шалгуур

• Сонор, ажигч гярхай чанар

• Эргэцүүлэх , эрэл хайгуул хийх чадвар

• Бие оюун сэтгэцийн төв тогтуун, төвлөрч ажиллах чадвар

• Урамтай, итгэлтэй, зорилгод тэмүүлсэн, мэрийлт

Жишээ үйлийн судалгаа:

Номзүй• Andrew Pollard Reflective teaching 2006 london

• Богд Зонхов Бодь мөрийн зэрэг

• Ч.Байгалмаа Багшийн хөгжлийн практик Уб., 2009

• Ч.Байгалмаа Багшийн мэргэжлийн хөгжил, туршилт судалгаа, Уб., 2013

• Монгол ардын зүйр цэцэн үгс, УБ., 2010

• Хөдөөгийн сургуулийн хөгжил төсөл, Мэдээлэл 2006 Уб., Жадамбаа Б., Жонни Балтерсон

• Outreach төсөл Багшийн эрэл хайгуул, практик үйл ажиллагааг үнэлэх нь Уб., 2007

• Анхаарч сонссонд баярлалаа

Дадлага ажил

• Багшлах ажилд тань тулгамдаж буй асуудал бэрхшээл юу вэ?

Тэрхүү асуудлыг яаж мэдсэн бэ?

Асуудлын талаар ярилцана уу?

Асуудлаа томъёолно уу?

Үйл төлөвлөх

• Юуг? Яаж? Хэзээ? Хэнтэй хамтарч хийх вэ?

Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө

Мэргэжлийн хөгжлийн төлөвлөгөө

Зорилго, агуулга, арга хэрэглүүр, ашиглах материал, хугацаа, хамтран ажиллах хүмүүс, үнэлгээ зэргийг тусгах

Үйлдэх

• Ямар туршилт судалгааг хийх, түүнээ хэрхэн баримтжуулах, мэдээ баримтыг яаж цуглуулах, түүнд ямар боловсруулалтыг яаж хийх, түүнээс ямар дүгнэлт хийх

Ажиглах

• Хийсэн үйлдээ ажиглалт хийж юуг олж мэдсэн ямар холбоо хамаарал, зүй тогтол, үе шат, үр дагавар, давуу болон сул тал зэргийг илрүүлсэн.

Эргэцүүлэх

• Би юуг хийж байна вэ?

• Би яаж хийж байна вэ?

• Яагаад ингэж хийсэн бэ?

• Юунд алдаж онож байна вэ?

• Мэргэжлийн хөгжлийн хувьд хаана явна вэ?

• Би хаашаа очих вэ?

• Цаашид яах вэ? зэрэг асуултын дагуу дагуу өөрийнхөө үйл ажиллагаанд шинжлэл хийнэ

Үзэл баримтжуулах

• Эрдэмтэд энэ талаар юу гэж үзсэнтэй холбох

• Туршсаны дагуу өөрийн санаа бодлоо илэрхийлэх

Үйл шинээр төлөвлөх

• Уг үйлээ сайжруулахын тулд дахин юуг яаж хийх вэ? гэдгээ үргэлжлүүлэхийн тулд төлөвлөх