Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ

Από τους laquoτυποκτόνουςraquo νόmicroους της οθωνικής περιόδου στη συνταγmicroα-τικά κατοχυρωmicroένη ελευθεροτυπίαlaquoΩ δηmicroοσιογράφοι Υπερασπισθήτε του πολίτου κατά των καταχρήσεων των υπαλ-λήλων Φωτίσετε το Έθνος εις την πολιτικήν επιστήmicroην της οποίας ακόmicroη καθέδρα διδασκαλική δεν συνεστήθη δυστυχώς εις κανένα Σχολείον microας και διδάξτε το εις τας αρχάς της Συνταγmicroατικής Μοναρχίας ήτις microετrsquo ολίγον θέλει στεφανώσει τους αγώνας όλων ηmicroώνraquoΗ αναγεννηθείσα Ελλάς 21101836

Ανιχνεύοντας τον ρόλο που διαδραmicroατίζει και τη σηmicroασία που έχει ο ελληνικός τύπος στην χρονική περίοδο 1833-1881 δεν πρέπει να ξεχνάmicroε ότι ήδη από την εποχή της εθνικής παλιγγενεσίας ο Τύπος αρχίζει να προσλαmicroβάνει ορισmicroένα από τα θεmicroελιώδη χαρακτηριστικά που διατηρεί microέχρι σήmicroερα Η αρχή της ελευθεροτυπίας αναγνωρί-ζεται ρητά στα συντάγmicroατα της Επανάστασης αλλά και πιο πριν ήδη στο κείmicroενο του Ρήγα Βελεστινλή Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούmicroελης της Μικράς Ασίας των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχοmicroπογδανίας το οποίο αποτελεί στην ουσία το πρόπλασmicroα για τη θέσπιση του πρώτου συντάγmicroατος του ανεξάρτητου ελληνικού κράτουςΗ πορεία του ελληνικού έθνους προς τη σύσταση ανεξάρτητης πολιτείας είναι συνυ-φασmicroένη microε τη διεκδίκηση και την ενάσκηση του θεmicroελιώδους δικαιώmicroατος της ελευ-θερίας του Τύπου Κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης η ελευθερία του Τύπου κατοχυρώνεται ρητά στα επαναστατικά κείmicroενα και ιδρύονται τυπογραφεία ενώ παράλληλα ο ελληνικός Τύπος συmicroβάλλει στον αγώνα για εθνική ανεξαρτησία καθώς αναδεικνύεται σε ένα από τα κυριότερα microέσα για τη διαmicroόρφωση της συλλο-

Πρώτη σελίδα του χειρογράφου της laquoΝέας Πολιτικής Διοίκησηςraquo

γικής πολιτικής και συνταγmicroατικής συνείδησης των Ελλήνων laquoΟι Έλληνεςraquo ndashγράφει ο Μαρκήσιος de Queux de Saint-Hilaire το 1871ndash laquoπροαισθάνθηκαν τις υπηρεσίες που ένας ελεύθερος Τύπος microπορούσε να προσφέρει στην υπόθεση της ανεξαρτησίας όταν κατάλαβαν ότι οι κίνδυνοι που απορρέουν από αυτόν δεν microπορούν να υποσκελίσουν τα ευεργετήmicroατά του Από την πρώτη microέρα λοιπόν της ελληνικής ανεξαρτησίας ο Τύπος υπήρξε ελεύθεροςraquoΕίναι χρήσιmicroο να διευκρινιστεί ότι η διαδροmicroή στις επιmicroέρους ιστορικές φάσεις της περιόδου 1833-1881 θα πραγmicroατοποιηθεί microε πυξίδα τα εξής τρία καίρια ζητήmicroατα α) πώς προσδιορίζονται και αποτυπώνονται στις εφηmicroερίδες τα πιο σπουδαία γεγονότα και οι πιο σηmicroαντικές πολιτικές συγκυρίες β) ποιο είναι το νοmicroικό καθεστώς που διέπει τον Τύπο και οι συνέπειες της εφαρmicroογής του γ) τέλος ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά αλλά και η ιδιαίτερη ταυτότητα των εφηmicroερίδων που κυκλοφορούν σε κάθε χρονική περίοδοΘα πρέπει τέλος να σηmicroειωθεί ότι η προσέγγιση αυτή αφορά κυρίως στις εφηmicroερίδες των Αθηνών ενώ για τις εφηmicroερίδες που κυκλοφορούν αυτά τα χρόνια στο Ναύπλιο στην Πάτρα στην Τρίπολη στην Καλαmicroάτα στο Μεσολόγγι στη Χαλκίδα στο Άργος στην Κόρινθο στην Άνδρο στη Νάξο κά περιοριζόmicroαστε σε microια ενδεικτική κατα-γραφή

Ο ρόλος των εφηmicroερίδων στην περίοδο της απόλυτης microοναρχίας (1833-1843) Μετά το 1833 επικρατεί στην Ελλάδα ένα συγκεκριmicroένο πολιτικό κλίmicroα το οποίο πρω-τίστως καλλιεργείται αλλά και αναπαράγεται από τις εφηmicroερίδες της εποχής Ειδικό-τερα το κλίmicroα αυτό συνίσταται στην έκφραση οξείας κριτικής απέναντι στο επιβλη-θέν απολυταρχικό microοναρχικό πολίτευmicroα καθώς και σε έντονη προβολή του αιτήmicroατος για θέσπιση συντάγmicroατοςΣτην περίοδο 1833-1843 οι εφηmicroερίδες της εποχής α) αφιερώνουν άρθρα στη σηmicroα-σία γενικά της ελευθεροτυπίας και στον ρόλο που διαδραmicroατίζει ο ελληνικός Τύπος β) στρέφονται κατά των οργάνων της εκτελεστικής εξουσίας επιδιώκοντας την κατάργηση ή την περιστολή των αρmicroοδιοτήτων τους γ) ασκούν οξύτατη κριτική στο καθεστώς της απόλυτης microοναρχίας και δ) microε αφορmicroή συγκεκριmicroένα πολιτικά γεγονότα

Απόσπασmicroα του διατάγmicroατος του Όθωνα laquoΠερί του δικαι-

και πολιτειακά προβλήmicroατα προβάλλουν το αίτηmicroα για την καθιέρωση συντάγmicroατος Για την έmicroφαση που δίνουν οι ελληνικές εφηmicroερίδες στον θεσmicroό της ελευθεροτυπίας και στην αποστολή του Τύπου χαρακτηριστικό είναι το σχόλιο που δηmicroοσιεύτηκε στην εφηmicroερίδα Αθηνά (29 Απριλίου 1833) laquoΔια να έχει ο λαός microίαν αληθή κοινή γνώmicroην πρέπει να είναι φωτισmicroένος πρέπει αι εφηmicroερίδες αι οποίαι έχουν microεγάλην επιρροήν εις αυτήν να διευθύνονται από πολυmicroαθείς άνδρας φίλους της πατρίδος και της αληθείας δια ταύτα κάθε φιλόπατρις χρεωστεί να αναδεχθεί το ιερόν χρέος του να φωτίζει τους συmicroπολίτας του και να συζητή κατά τας δυνάmicroεις του τα πολιτικά και νοmicroοθετικά προβλήmicroατα () και ούτω θέλει ωφελήσει πλειότερον παρά συνθέτων ή microεταφράζων συγγράmicromicroατα () [διότι] εις την πολιτικήν εκπαίδευσιν της νεολαίας συντείνει τα microέγιστα η ελευθεροτυπία η οποία είναι ο δυνατώτερος προστάτης των δικαιωmicroάτων του Λαού και του Θρόνου () Πάσα Κυβέρνησις διά να microείνει άσειστος πρέπει να συmicroβουλεύεται την κοινήν γνώmicroην η οποία πρέπει να εκφράζηται ελευθέ-ρως καθrsquo οποιασδήποτε καταχρήσεως και παρανοmicroίαςraquo Η εφηmicroερίδα Ελπίς (13111836) θεωρεί microάλιστα ότι ο ανεξάρτητος Τύπος αποτελεί ndashmicroαζί microε τα δηmicroοτικά συmicroβούλιαndash laquoνόmicroιmicroο όργανοraquo για να εκφράσει ο λαός τη βού-λησή του laquoΟ λαός υψώνει την φωνήν του δια των νοmicroίmicroων οργάνων του τα οποία επί του παρόντος δεν είναι άλλα παρά τα δηmicroοτικά συmicroβούλια και αι ανεξάρτητοι Εφηmicroερίδεςraquo Οι εφηmicroερίδες αποτυπώνουν το αίτηmicroα της κοινής γνώmicroης για περιορισmicroό των αρmicroο-διοτήτων των οργάνων του microονάρχη και ιδίως της laquoΑρχιγραmicromicroατείας της Επικρατείαςraquo και του laquoΑνακτοβουλίουraquo ασκώντας δριmicroύτατη κριτική στη βαυαροκρατία Ταυτό-χρονα όmicroως υπάρχει η επίγνωση ότι η φωνή τους δεν πρόκειται να εισακουστεί Γράφει πχ η Ελληνική Πλάστιγγα (1836) laquoΑυτά φωνάζουν εκατόν εφηmicroεριδογράφοι αλλά εις το ονυχάκι του ο Βαυαρός τα γράφειraquo Οι περισσότερες εφηmicroερίδες της εποχής εξέφραζαν το αίτηmicroα για τη θέσπιση συντάγ-microατος και την εγκαθίδρυση συστήmicroατος αντιπροσωπευτικών θεσmicroών Η χορήγηση συντάγmicroατος παρουσιάζεται microάλιστα στον Τύπο ως δικαίωmicroα εθνικό και απαράγραπτο συνυφασmicroένο microε την ύπαρξη της κοινωνίας και την ελευθερία του ανθρώπου Είναι χρήσιmicroο βέβαια να επισηmicroανθεί στο σηmicroείο αυτό ότι η laquoευαισθητοποίησηraquo των εφη-microερίδων ως προς το συνταγmicroατικό ζήτηmicroα είχε να κάνει πρωτίστως microε την προσπά-

Μερικές από τις εφηmicroερίδες της εποχής του Όθωνα

θεια να επιλυθεί το πρόβληmicroα της δηmicroοκρατικής οργάνωσης της κρατικής εξουσίας ενώ η κατοχύρωση των ατοmicroικών δικαιωmicroάτων των πολιτών αποτέλεσε θέmicroα που δεν είχε πρωτεύουσα σηmicroασία microε την εξαίρεση βέβαια της αρχής της ελευθερο-τυπίας η οποία θεωρήθηκε από τον ίδιο τον Τύπο ως laquoτο προπύργιο των λοιπών

Ενδεικτικά είναι τα παρακάτω δηmicroοσιεύmicroατα(1) Δύο άρθρα της εφηmicroερίδας laquoΑθηνάraquo που δηmicroοσιεύθηκαν το πρώτο στις 30 Ιου-νίου και το δεύτερο στις 28 Ιουλίου του έτους 1834 Σύmicroφωνα microε το πρώτο άρθρο laquoτο microόνον microέσον διά να καθησυχάση όλα (τα προσκώmicromicroατα εις την πρόοδον της Κυβερνή-σεως) ήτον η κατάστασις του Συντάγmicroατος και η συγκάλεσις της βουλήςraquo Το δεύτερο άρθρο είχε τον τίτλο laquoΟmicroόνοια Οmicroόνοιαraquo και υπογράmicromicroιζε την υποχρέωση που είχε η κυβέρνηση να θεσπίσει σύνταγmicroα (2) Το άρθρο στην εφηmicroερίδα laquoΣωτήρraquo (29-7-1834) που ορίζει laquoΟποιαδήποτε και αν ήναι η εξουσία ας microη λησmicroονήση ότι τα στοιχεία της ζωής και της διαρκείας της δεν ηmicroπορεί αλλού να τα εύρη ειmicroή εις τα συmicroφέροντα του έθνους εις το Σύνταγmicroαraquo(3) Σχόλιο στο πρώτο φύλλο της laquoΕλπίδοςraquo (7 Οκτωβρίου 1836) που υποστηρίζει (απευθυνόmicroενο στον Βασιλιά) laquoτο Σύνταγmicroα Βασιλεύ Το οποίον microας υπεσχέθης είναι η microόνη θεραπεία των δεινών το Σύνταγmicroα θέλει microας δώσει νόmicroους ευεργετικούς θέλει καταπαύσει τας δυσαρεσκείας θέλει κατευνάσει τας ταραχάς θέλει συνδέσει τον Βασιλέα microε το Έθνος τουraquo(4) Στην ίδια εφηmicroερίδα ακόmicroη πιο τολmicroηρό είναι το άρθρο που δηmicroοσιεύεται στις 29 Απριλίου 1837laquoΟmicroιλούmicroεν ειλικρινώς διότι είmicroεθα φίλοι [της] συνταγmicroατικής Μοναρχίας ειλικρινείς φίλοι του Θρόνου τον οποίον κηφήνες περιεστοίχησαν (hellip) Θέλοmicroεν και ζητούmicroεν εξ ονόmicroατος του Έθνους την επικύρωσιν του τελευταίου Συντάγmicroατός microας αφού γενώσιν εκ συmicroφώνου microε τους πληρεξουσίους του Έθνους αι αναγκαίαι και σύmicroφωνοι microε την ύπαρξιν της Μοναρχίας τροπολογίαι και εξ ενός στόmicroατος θέλει ακούσει η Αυλή της Βαυαρίας ότι η ελληνική κοινωνία άνευ Συντάγmicroατος δεν δύναται να υπάρξη Το Έθνος έκαmicroε τον όρκον πίστεως όχι εις τον απόλυτον αλλά εις τον συνταγmicroατικόν Όθωνα διότι microε υπόσχεσιν να δεχθή το Σύνταγmicroα εδέχθη και τον Θρόνον () Ενόσω η Ελλάς δεν ίδη αναγνωρισmicroένας τας πολιτικάς ελευθερίας της θέλει είσθαι ηφαίστιονraquo

ελευθεριώνraquo (Εφ Σωτήρ 13 Ιανουαρίου 1836) Η θέσπιση συντάγmicroατος συνδέθηκε λοιπόν microε την αποmicroάκρυνση των δεινών της ξενο-κρατίας και την εγκαθίδρυση πολιτικής ελευθερίας στη χώρα Υπό τη σκέπη του γενι-κού αιτήmicroατος για παροχή συντάγmicroατος συγκεντρώνονται microια σειρά από επιmicroέρους απαιτήσεις οι οποίες εκφράζονται microέσω των εφηmicroερίδων της εποχής η απαίτηση να λυθούν τα περισσότερα κοινωνικά και πολιτικά προβλήmicroατα που συσσωρεύτηκαν την προηγούmicroενη δεκαετία εξαιτίας του απολυταρχικού καθεστώτος η αξίωση προστα-σίας της ορθόδοξης πίστης αλλά και το αίτηmicroα είτε για εξωτερική ανεξαρτησία microε την έννοια της απαλλαγής από τις εξωτερικές παρεmicroβάσεις και τη βαυαροκρατία είτε για εσωτερική ελευθερία microε την έννοια της επαναφοράς των φιλελεύθερων θεσmicroών του παρελθόντος (Ηβ Μαυροmicroούστακου Σύνταγmicroα Ένα επίmicroονο αίτηmicroα του Τύπου σε Η 3η Σεπτεmicro-βρίου 1843 και το Σύνταγmicroά της Διεθνές Επιστηmicroονικό Συνέδριο 30 Σεπτεmicroβρίου - 2 Οκτωβρίου 1993 εκδ Σάκκουλα 1999 σ 54-63)Πάντως την ίδια περίοδο υπήρχε και microια microερίδα του Τύπου (πχ ο Ελληνικός Ταχυ-δρόmicroος) η οποία υποστήριζε το καθεστώς της απόλυτης microοναρχίας Η επιχειρηmicroα-τολογία όmicroως του laquoσυmicroπολιτευόmicroενουraquo Τύπου δεν στάθηκε ικανή να αναστρέψει το ρεύmicroα που είχε ήδη διαmicroορφωθεί microέσα από την έντυπη διεκδίκηση συντάγmicroατος Ο ελληνικός Τύπος δηmicroιούργησε τις συνθήκες για την υιοθέτηση συνταγmicroατικού κειmicroέ-νου η επίδραση των εφηmicroερίδων (αλλά και των πολιτικών σατυρικών κειmicroένων της εποχής) ήταν τόσο καταλυτική ώστε να οδηγηθεί η χώρα στην εξέγερση του 1843 που είχε αποτέλεσmicroα την καθιέρωση του Συντάγmicroατος του 1844 Τα συνδεδεmicroένα microε τον microονάρχη laquoγεγονόταraquo αποτελούν αντικείmicroενο ενασχόλησης των εφηmicroερίδων στον βαθmicroό που συνδέονται microε ευρύτερα ζητήmicroατα πολιτικής διακυ-βέρνησης του τόπου και διαχείρισης της εξουσίας Η αρθρογραφία των εφηmicroερίδων δεν παραλείπει λοιπόν να microνηmicroονεύσει και να σχολιάσει την ενηλικίωση του Όθωνα την επίσκεψη του πατέρα του Έλληνα microονάρχη του Λουδοβίκου της Βαυαρίας στην Ελλάδα την επιστροφή του Όθωνα από το ταξίδι του στη Βαυαρία ή τον γάmicroο του microε την Αmicroαλία κλπΕιδικότερα ενόψει της αναmicroενόmicroενης στις 2051835 ενηλικίωσης του Όθωνα δηmicroο-σιεύεται στην εφηmicroερίδα Σωτήρ (22111834) άρθρο microε τίτλο Η Ελλάς θέλει Σύνταγmicroα

στο οποίο γίνεται η διαπίστωση ότι laquoτα αίτια της αδυναmicroίας των κατά καιρούς διοι-κήσεων της Ελλάδος ευρίσκοντο εις την προσωρινότητα τούτωνraquo [] Η Κυβέρνηση του τόπου θέλει είναι Συνταγmicroατική και η νοmicroοθεσία φιλελευθέρα και της προόδου διότι αφrsquo ενός η Ελλάς έχει ανάγκην από Σύνταγmicroα του οποίου η ιδέα δεν είναι νέα και το οποίον δια να ευδοκιmicroήση πρέπει να ήναι καmicroοmicroένον διrsquo αυτήν και να εφαρ-microόζεται εις την κατάστασίν της αφrsquo ετέρου η Συνταγmicroατική Μοναρχία είναι το microόνον είδος της Κυβερνήσεως το οποίον αρmicroόζει εις την ΕλλάδαraquoΠαράλληλα microε τις εφηmicroερίδες στον αγώνα για την παραχώρηση συντάγmicroατος συmicromicroε-τέχουν και άλλα πολιτικά σατυρικά έντυπα που κυκλοφορούν τη συγκεκριmicroένη περί-οδο Οι συντάκτες αυτών των σατυρικών εντύπων δεν θεωρούνται κατrsquo ακριβολογία εφηmicroεριδογράφοι δηλαδή δηmicroοσιογράφοι Για τα πολιτικά σατυρικά έντυπα που ασκούν πιέσεις στην απολυταρχική διακυβέρνηση της βαυαροκρατίας σηmicroειώνει ο Δ Σαπρανίδης laquoΑθεράπευτοι εκδοτολάγνοι δεκάδων τίτλων ήλπιζαν να microεταβληθούν σε χρυσή βροχή προκειmicroένου να διαβρώσουν ως Δίες τα υπόγεια εντευκτήρια των συναλλαγών microε την Εξουσία () laquoΑι εφηmicroερίδες ευτυχώς παρrsquo ηmicroίνraquo ndashθα γράψει αργότερα ο Στ Κουmicroανούδηςndash laquoείναι βραχυβιόταται και αι πλειότεραι δεν φθάνουν όχι το έτος αλλά ουδέ έναν όλο microήναraquoΑξίζει πάντως να microνηmicroονεύσουmicroε τις σάτυρες του Αλέξανδρου Σούτσου για τις οποίες βέβαια καταδιώχθηκε Διασώθηκαν microέχρι τις microέρες microας οι ρήσεις που του αποδίδο-νται (Πανόραmicroα της Ελλάδος 1833) laquoΉ υπούργηmicroα microε δίδεις ή εφηmicroερίδα γράφωraquo και laquoΕίναι ελεύθερος ο Τύπος φθάνει microόνον να microη γράφειςraquo Είναι ενδιαφέρον ότι η χρησιmicroότητα των δηmicroοσιευmicroάτων σατυρικού περιεχοmicroένου είχε επισηmicroανθεί από τον ίδιο στον βαθmicroό που οι σάτυρες απέβλεπαν laquoεις την ωφέλειαν του έθνουςraquo εφόσον πραγmicroατεύονταν πολιτικά θέmicroατα και έτσι laquoτο δηmicroόσιον (δηλαδή το κοινό) εγέλα και η κακία περιεστέλλετο αποτελώντας έτσι τον laquoκεραυνόν της δηmicroοσιογραφίαςraquo Ένας άλλος εκδότης σατυρικών πολιτικών κειmicroένων υπήρξε ο γιατρός Π Σοφιανο-πώλης που εξέδωσε από το 1836 έως το 1838 σε τριάντα φυλλάδια την Πρόοδο laquoσύγγραmicromicroα επιστηmicroονικόν εκδιδόmicroενον δίς του microηνόςraquo Είναι ενδεικτικό τέλος για την κοινωνική καθιέρωση της δηmicroοσιογραφίας το θεατρικό microονόπρακτο Ο Εφηmicroερι-δογράφος (1850) που σατιρίζει όχι microόνο τους διεφθαρmicroένους δηmicroοσιογράφους αλλά και τα γενικότερα πολιτικά και δηmicroοσιογραφικά ήθη της εποχής

Ο Αλέξανδρος Σούτσος (1803-1863) σατιρικός και λυρικός

ελευθεριώνraquo (Εφ Σωτήρ 13 Ιανουαρίου 1836) Η θέσπιση συντάγmicroατος συνδέθηκε λοιπόν microε την αποmicroάκρυνση των δεινών της ξενο-κρατίας και την εγκαθίδρυση πολιτικής ελευθερίας στη χώρα Υπό τη σκέπη του γενι-κού αιτήmicroατος για παροχή συντάγmicroατος συγκεντρώνονται microια σειρά από επιmicroέρους απαιτήσεις οι οποίες εκφράζονται microέσω των εφηmicroερίδων της εποχής η απαίτηση να λυθούν τα περισσότερα κοινωνικά και πολιτικά προβλήmicroατα που συσσωρεύτηκαν την προηγούmicroενη δεκαετία εξαιτίας του απολυταρχικού καθεστώτος η αξίωση προστα-σίας της ορθόδοξης πίστης αλλά και το αίτηmicroα είτε για εξωτερική ανεξαρτησία microε την έννοια της απαλλαγής από τις εξωτερικές παρεmicroβάσεις και τη βαυαροκρατία είτε για εσωτερική ελευθερία microε την έννοια της επαναφοράς των φιλελεύθερων θεσmicroών του παρελθόντος (Ηβ Μαυροmicroούστακου Σύνταγmicroα Ένα επίmicroονο αίτηmicroα του Τύπου σε Η 3η Σεπτεmicro-βρίου 1843 και το Σύνταγmicroά της Διεθνές Επιστηmicroονικό Συνέδριο 30 Σεπτεmicroβρίου - 2 Οκτωβρίου 1993 εκδ Σάκκουλα 1999 σ 54-63)Πάντως την ίδια περίοδο υπήρχε και microια microερίδα του Τύπου (πχ ο Ελληνικός Ταχυ-δρόmicroος) η οποία υποστήριζε το καθεστώς της απόλυτης microοναρχίας Η επιχειρηmicroα-τολογία όmicroως του laquoσυmicroπολιτευόmicroενουraquo Τύπου δεν στάθηκε ικανή να αναστρέψει το ρεύmicroα που είχε ήδη διαmicroορφωθεί microέσα από την έντυπη διεκδίκηση συντάγmicroατος Ο ελληνικός Τύπος δηmicroιούργησε τις συνθήκες για την υιοθέτηση συνταγmicroατικού κειmicroέ-νου η επίδραση των εφηmicroερίδων (αλλά και των πολιτικών σατυρικών κειmicroένων της εποχής) ήταν τόσο καταλυτική ώστε να οδηγηθεί η χώρα στην εξέγερση του 1843 που είχε αποτέλεσmicroα την καθιέρωση του Συντάγmicroατος του 1844 Τα συνδεδεmicroένα microε τον microονάρχη laquoγεγονόταraquo αποτελούν αντικείmicroενο ενασχόλησης των εφηmicroερίδων στον βαθmicroό που συνδέονται microε ευρύτερα ζητήmicroατα πολιτικής διακυ-βέρνησης του τόπου και διαχείρισης της εξουσίας Η αρθρογραφία των εφηmicroερίδων δεν παραλείπει λοιπόν να microνηmicroονεύσει και να σχολιάσει την ενηλικίωση του Όθωνα την επίσκεψη του πατέρα του Έλληνα microονάρχη του Λουδοβίκου της Βαυαρίας στην Ελλάδα την επιστροφή του Όθωνα από το ταξίδι του στη Βαυαρία ή τον γάmicroο του microε την Αmicroαλία κλπΕιδικότερα ενόψει της αναmicroενόmicroενης στις 2051835 ενηλικίωσης του Όθωνα δηmicroο-σιεύεται στην εφηmicroερίδα Σωτήρ (22111834) άρθρο microε τίτλο Η Ελλάς θέλει Σύνταγmicroα

στο οποίο γίνεται η διαπίστωση ότι laquoτα αίτια της αδυναmicroίας των κατά καιρούς διοι-κήσεων της Ελλάδος ευρίσκοντο εις την προσωρινότητα τούτωνraquo [] Η Κυβέρνηση του τόπου θέλει είναι Συνταγmicroατική και η νοmicroοθεσία φιλελευθέρα και της προόδου διότι αφrsquo ενός η Ελλάς έχει ανάγκην από Σύνταγmicroα του οποίου η ιδέα δεν είναι νέα και το οποίον δια να ευδοκιmicroήση πρέπει να ήναι καmicroοmicroένον διrsquo αυτήν και να εφαρ-microόζεται εις την κατάστασίν της αφrsquo ετέρου η Συνταγmicroατική Μοναρχία είναι το microόνον είδος της Κυβερνήσεως το οποίον αρmicroόζει εις την ΕλλάδαraquoΠαράλληλα microε τις εφηmicroερίδες στον αγώνα για την παραχώρηση συντάγmicroατος συmicromicroε-τέχουν και άλλα πολιτικά σατυρικά έντυπα που κυκλοφορούν τη συγκεκριmicroένη περί-οδο Οι συντάκτες αυτών των σατυρικών εντύπων δεν θεωρούνται κατrsquo ακριβολογία εφηmicroεριδογράφοι δηλαδή δηmicroοσιογράφοι Για τα πολιτικά σατυρικά έντυπα που ασκούν πιέσεις στην απολυταρχική διακυβέρνηση της βαυαροκρατίας σηmicroειώνει ο Δ Σαπρανίδης laquoΑθεράπευτοι εκδοτολάγνοι δεκάδων τίτλων ήλπιζαν να microεταβληθούν σε χρυσή βροχή προκειmicroένου να διαβρώσουν ως Δίες τα υπόγεια εντευκτήρια των συναλλαγών microε την Εξουσία () laquoΑι εφηmicroερίδες ευτυχώς παρrsquo ηmicroίνraquo ndashθα γράψει αργότερα ο Στ Κουmicroανούδηςndash laquoείναι βραχυβιόταται και αι πλειότεραι δεν φθάνουν όχι το έτος αλλά ουδέ έναν όλο microήναraquoΑξίζει πάντως να microνηmicroονεύσουmicroε τις σάτυρες του Αλέξανδρου Σούτσου για τις οποίες βέβαια καταδιώχθηκε Διασώθηκαν microέχρι τις microέρες microας οι ρήσεις που του αποδίδο-νται (Πανόραmicroα της Ελλάδος 1833) laquoΉ υπούργηmicroα microε δίδεις ή εφηmicroερίδα γράφωraquo και laquoΕίναι ελεύθερος ο Τύπος φθάνει microόνον να microη γράφειςraquo Είναι ενδιαφέρον ότι η χρησιmicroότητα των δηmicroοσιευmicroάτων σατυρικού περιεχοmicroένου είχε επισηmicroανθεί από τον ίδιο στον βαθmicroό που οι σάτυρες απέβλεπαν laquoεις την ωφέλειαν του έθνουςraquo εφόσον πραγmicroατεύονταν πολιτικά θέmicroατα και έτσι laquoτο δηmicroόσιον (δηλαδή το κοινό) εγέλα και η κακία περιεστέλλετο αποτελώντας έτσι τον laquoκεραυνόν της δηmicroοσιογραφίαςraquo Ένας άλλος εκδότης σατυρικών πολιτικών κειmicroένων υπήρξε ο γιατρός Π Σοφιανο-πώλης που εξέδωσε από το 1836 έως το 1838 σε τριάντα φυλλάδια την Πρόοδο laquoσύγγραmicromicroα επιστηmicroονικόν εκδιδόmicroενον δίς του microηνόςraquo Είναι ενδεικτικό τέλος για την κοινωνική καθιέρωση της δηmicroοσιογραφίας το θεατρικό microονόπρακτο Ο Εφηmicroερι-δογράφος (1850) που σατιρίζει όχι microόνο τους διεφθαρmicroένους δηmicroοσιογράφους αλλά και τα γενικότερα πολιτικά και δηmicroοσιογραφικά ήθη της εποχής

Ο Αλέξανδρος Σούτσος (1803-1863) σατιρικός και λυρικός

στο οποίο γίνεται η διαπίστωση ότι laquoτα αίτια της αδυναmicroίας των κατά καιρούς διοι-κήσεων της Ελλάδος ευρίσκοντο εις την προσωρινότητα τούτωνraquo [] Η Κυβέρνηση του τόπου θέλει είναι Συνταγmicroατική και η νοmicroοθεσία φιλελευθέρα και της προόδου διότι αφrsquo ενός η Ελλάς έχει ανάγκην από Σύνταγmicroα του οποίου η ιδέα δεν είναι νέα και το οποίον δια να ευδοκιmicroήση πρέπει να ήναι καmicroοmicroένον διrsquo αυτήν και να εφαρ-microόζεται εις την κατάστασίν της αφrsquo ετέρου η Συνταγmicroατική Μοναρχία είναι το microόνον είδος της Κυβερνήσεως το οποίον αρmicroόζει εις την ΕλλάδαraquoΠαράλληλα microε τις εφηmicroερίδες στον αγώνα για την παραχώρηση συντάγmicroατος συmicromicroε-τέχουν και άλλα πολιτικά σατυρικά έντυπα που κυκλοφορούν τη συγκεκριmicroένη περί-οδο Οι συντάκτες αυτών των σατυρικών εντύπων δεν θεωρούνται κατrsquo ακριβολογία εφηmicroεριδογράφοι δηλαδή δηmicroοσιογράφοι Για τα πολιτικά σατυρικά έντυπα που ασκούν πιέσεις στην απολυταρχική διακυβέρνηση της βαυαροκρατίας σηmicroειώνει ο Δ Σαπρανίδης laquoΑθεράπευτοι εκδοτολάγνοι δεκάδων τίτλων ήλπιζαν να microεταβληθούν σε χρυσή βροχή προκειmicroένου να διαβρώσουν ως Δίες τα υπόγεια εντευκτήρια των συναλλαγών microε την Εξουσία () laquoΑι εφηmicroερίδες ευτυχώς παρrsquo ηmicroίνraquo ndashθα γράψει αργότερα ο Στ Κουmicroανούδηςndash laquoείναι βραχυβιόταται και αι πλειότεραι δεν φθάνουν όχι το έτος αλλά ουδέ έναν όλο microήναraquoΑξίζει πάντως να microνηmicroονεύσουmicroε τις σάτυρες του Αλέξανδρου Σούτσου για τις οποίες βέβαια καταδιώχθηκε Διασώθηκαν microέχρι τις microέρες microας οι ρήσεις που του αποδίδο-νται (Πανόραmicroα της Ελλάδος 1833) laquoΉ υπούργηmicroα microε δίδεις ή εφηmicroερίδα γράφωraquo και laquoΕίναι ελεύθερος ο Τύπος φθάνει microόνον να microη γράφειςraquo Είναι ενδιαφέρον ότι η χρησιmicroότητα των δηmicroοσιευmicroάτων σατυρικού περιεχοmicroένου είχε επισηmicroανθεί από τον ίδιο στον βαθmicroό που οι σάτυρες απέβλεπαν laquoεις την ωφέλειαν του έθνουςraquo εφόσον πραγmicroατεύονταν πολιτικά θέmicroατα και έτσι laquoτο δηmicroόσιον (δηλαδή το κοινό) εγέλα και η κακία περιεστέλλετο αποτελώντας έτσι τον laquoκεραυνόν της δηmicroοσιογραφίαςraquo Ένας άλλος εκδότης σατυρικών πολιτικών κειmicroένων υπήρξε ο γιατρός Π Σοφιανο-πώλης που εξέδωσε από το 1836 έως το 1838 σε τριάντα φυλλάδια την Πρόοδο laquoσύγγραmicromicroα επιστηmicroονικόν εκδιδόmicroενον δίς του microηνόςraquo Είναι ενδεικτικό τέλος για την κοινωνική καθιέρωση της δηmicroοσιογραφίας το θεατρικό microονόπρακτο Ο Εφηmicroερι-δογράφος (1850) που σατιρίζει όχι microόνο τους διεφθαρmicroένους δηmicroοσιογράφους αλλά και τα γενικότερα πολιτικά και δηmicroοσιογραφικά ήθη της εποχής

Ο Αλέξανδρος Σούτσος (1803-1863) σατιρικός και λυρικός

Η νοmicroοθεσία περί Τύπου κατά την οθωνική περίοδοΤρεις νόmicroοι σχετικοί microε τον Τύπο και την τυπογραφία δηmicroοσιεύθηκαν στο υπrsquo αριθmicro 29 φύλλο της Εφηmicroερίδας της Κυβερνήσεως της 14ης Σεπτεmicroβρίου 1833 (1) το διάταγmicroα laquoπερί του δικαιώmicroατος του microετέρχεσθαι την τυπογραφίαν λιθογραφίαν ή βιβλιοπωλίανraquo (2) ο νόmicroος laquoπερί Αστυνοmicroίας του Τύπουraquo και (3) ο νόmicroος laquoπερί εγκληmicroάτων εκ της καταχρήσεως του Τύπουraquo Με τους νόmicroους αυτούς που σωστά αποκλήθηκαν laquoτυποκτόνοιraquo η αντιβασιλεία θεσπίζει πολύ αυστηρά microέτρα κατά της έντυπης δηmicroοσιογραφίας η οποία αmicroφισβητεί το απολυταρχικό καθεστώς Αποσκοπεί ειδικότερα στην εξουδετέρωση της πολιτικής δραστηριότητας του laquoαντιπολιτευόmicroε-νουraquo Τύπου και στην εδραίωση του microοναρχικού καθεστώτος (1) Το διάταγmicroα laquoπερί του δικαιώmicroατος του microετέρχεσθαι την τυπογραφίαν λιθογρα-φίαν ή βιβλιοπωλίανraquo αναφέρεται στον Τύπο υπό τη στενή έννοια του όρου δηλαδή στις εφηmicroερίδες καθορίζοντας όπως προκύπτει και από την ονοmicroασία του τις προ-ϋποθέσεις που απαιτούνται για την άσκηση του επαγγέλmicroατος του τυπογράφου του λιθογράφου και του βιβλιοπώλη Έτσι στο πρώτο άρθρο του διατάγmicroατος ορίζεται καταρχήν ότι όποιος θέλει να ασκεί τη λιθογραφία την τυπογραφία και τη βιβλιο-πωλία θα πρέπει να λάβει την άδεια της Αρχής και συγκεκριmicroένα την άδεια του νοmicroάρχη ή σε άλλες περιπτώσεις της Γραmicromicroατείας επί των Εσωτερικών (άρθρο 2) Το τρίτο άρθρο του διατάγmicroατος προβλέπει τα απαιτούmicroενα laquoπροσόνταraquo αλλά και τις laquoιδιότητεςraquo που δεν θα πρέπει να συντρέχουν στο πρόσωπο αυτού που θέλει να ασκήσει τα σχετικά επαγγέλmicroατα (2) Με τον νόmicroο laquoπερί Αστυνοmicroίας του Τύπουraquo καθιερώνεται ένα ιδιαίτερα αυστηρό προληπτικό microέτρο κατά της ελευθεροτυπίας η απαίτηση καταβολής εγγύησης σε microετρητά ύψους 5000 δραχmicroών από τον συντάκτη κάθε εφηmicroερίδας Από την καταβολή εγγύησης εξαιρούνται (κατά τους όρους του άρθρου 8) οι εκδότες επιστηmicroονικών και τεχνικών εφηmicroερίδων και περιοδικών συγγραmicromicroάτων ή και απλών ειδοποιήσεων Το ίδιο άρθρο προβλέπει πάντως ότι αν οι τελευταίοι δηmicroοσιεύσουν άρθρα που δεν είναι επιστηmicroονικά ή τεχνικά ή δεν έχουν τα χαρακτηριστικά απλής ειδοποίησης τότε τους επιβάλλεται πρόστιmicroο 100-500 δραχmicroών και υποχρεώνονται επιπλέον σε καταβολή πλήρους εγγύησης 5000 δρχ προκειmicroένου να συνεχίσουν την

Φύλλο του σατιρικού περιοδικού laquoΒόmicroβαraquo (26 Ιουνίου 1849)

έκδοση της εφηmicroερίδας τουςΑυτή η διαφοροποιηmicroένη νοmicroική microεταχείριση των εφηmicroερίδων microε πολιτικό χαρακτήρα σε σύγκριση microε τις λεγόmicroενες laquoεπιστηmicroονικέςraquo και laquoτεχνικέςraquo εφηmicroερίδες (υποχρέ-ωση καταβολής εγγύησης για τις πρώτες απαλλαγή από την παραπάνω υποχρέωση για τις δεύτερες) είναι αρκετή για να αποκαλύψει το εχθρικό για τον πολιτικό ρόλο του Τύπου πνεύmicroα της νοmicroοθεσίας επί Όθωνα Τα microέτρα που λαmicroβάνονται αυτή την εποχή επιδιώκουν να laquoφιmicroώσουνraquo κατεξοχήν τις πολιτικές εφηmicroερίδες που δεν διστά-ζουν να έρχονται αντιmicroέτωπες microε τη βαυαροκρατία και την απολυταρχία ζητώντας την παραχώρηση συντάγmicroατος Η εφηmicroερίδα Ελπίς (24121836) αναφέρεται ρητά στο επιβαλλόmicroενο microε τον νόmicroο laquoπερί Αστυνοmicroίας του Τύπουraquo microέτρο της εγγύησης laquoΩς Δηmicroοσιογράφοι καταθέ-σαντες την εγγύησιν των πέντε χιλιάδων δραχmicroών διά τας οποίας η Εξουσία microας δίδει 4100 ετήσιον τόκον εν ω η ιδία λαmicroβάνει από τους χρεώστας της 8100 απεκτή-σαmicroεν και το προνόmicroιον του επικρίνειν και κατακρίνειν microε όλη την αυστηρότητα την οποίαν τα πρός τόν κυρίαρχον Λαόν χρέη microας υπαγορεύουνraquo Θα πρέπει να επισηmicroανθεί στο σηmicroείο αυτό ότι το ύψος της εγγύησης που έπρεπε να καταβληθεί από τον συντάκτη της εφηmicroερίδας (5000 δρχ) ήταν ποσό υπέρογκο για τα δεδοmicroένα της εποχής εκείνης αν κάνουmicroε τη σύγκριση microε τα ποσά microισθοδοσίας της ίδιας περιόδου όταν πχ ο ετήσιος microισθός του γραmicromicroατέα της Επικρατείας ήταν 12000 δρχ του νοmicroάρχη 6000 δρχ του διευθυντή νοmicroαρχίας 3600 δρχ ενώ του υπουργικού γραmicromicroατέα 2400 δρχ (Διάταγmicroα της 26ης Απριλίου8ης Μαΐου 1833 Περί microισθοδοσίας) Όπως ήταν αναmicroενόmicroενο το microέτρο αυτό έπληξε κατά την εφαρmicroογή

Σύmicroφωνα microε το άρθρο 6 του νόmicroου laquoΠάσα εντός του Βασιλείου εκδιδοmicroένη εφηmicroερίς ή περιοδικόν σύγγραmicromicroα πρέπη να έχη άνευ διακοπής υπεύθυνον συντάκτην του οποίου το όνοmicroα να φανερώνεται εις πάν φύλλον ή κοmicromicroάτι ή τετράδιον της εφηmicroερίδος ή του περιοδικού συγγράmicromicroατος Ο υπεύθυνος συντάκτης έχει χρέος να καταβάλλη εις microετρητά εγγύησιν 5000 δραχmicroών Εξ αυτής της εγγυήσεως λαmicroβάνονται τα πρόστιmicroα τα έξοδα και αι αποζηmicroιώσεις των προσβληθέντων ατόmicroων εις τας οποίας ήθελε κατα-δικασθή ο υπεύθυνος συντάκτηςraquo

του τις οικονοmicroικά ασθενέστερες εφηmicroερίδες microεταξύ των οποίων και τον Ήλιο ο οποίος ενώ υπήρξε εφηmicroερίδα πολιτική φιλολογική και εmicroπορική από το 25ο φύλλο και microετά (της 26ης Σεπτεmicroβρίου 1833) επειδή δεν microπορούσε να αντεπεξέλθει οικο-νοmicroικά microετατρέπεται σε Εφηmicroερίδα Επιστηmicroών Τεχνών Φιλολογίας και Εmicroπορίου(3) Ο τρίτος laquoτυποκτόνοςraquo νόmicroος laquoΠερί εγκληmicroάτων εκ της καταχρήσεως του Τύπουraquo καθορίζει τις ποινές για τα κυριότερα αδικήmicroατα του Τύπου Πρόκειται για ποινές στερητικές της ελευθερίας αλλά και χρηmicroατικές ή παρεπόmicroενες Έτσι τα άρθρα 1-21 του νόmicroου προβλέπουν ποινές φυλάκισης τριών microηνών microέχρι πέντε ετών και σπάνια ποινές microιας εβδοmicroάδας ενώ τα άρθρα 23-25 επιτρέπουν την επιβολή προστίmicroου τη δηmicroοσίευση της καταδικαστικής απόφασης και τη δήmicroευση του laquoαξιόποινου συγγράmicro-microατοςraquoΟ Σπυρίδων Τρικούπης βάσει ρητών οδηγιών της αντιβασιλείας στο κείmicroενο microε τίτλο Έκθεσις περί των πρώτων microέτρων της Αντιβασιλείας εν Ελλάδι που συνέταξε microε απώ-τερο σκοπό τη δηmicroιουργία ευνοϊκού κλίmicroατος υπέρ του απολυταρχικού καθεστώτος και της ξενοκρατίας στην Ελλάδα επιχειρεί να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα ισχυ-ριζόmicroενος ότι laquoτα σχετικά περί Τύπου microέτρα της Αντιβασιλείας δεν καταργούν την ελευθεροτυπίαν αλλά αποβλέπουν εις το να προστατεύσουν το κοινωνικόν σύνολον από τυχόν παρεκτροπάς του Τύπου Η παύσις εξάλλου της κυκλοφορίας ορισmicroένων εφηmicroερίδων αποδίδεται laquoεις την αδυναmicroίαν αυτών να ανταποκριθούν πρός τάς απαι-τήσεις του νέου περί Τύπου κανονισmicroούraquo Ύστερα από πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Ρούδχαρτ στις 23 Νοεmicroβρίου 1837 δηmicroο-

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα αντιπολιτευόmicroενου microαχητικού δηmicroοσιεύmicroατος microε διαχρο-νική εmicroβέλεια αποτελεί το άρθρο της 29ης Σεπτεmicroβρίου 1837 της εφηmicroερίδας laquoΕλπίςraquo στο οποίο υποστηρίζεται ότι laquoο περιορισmicroός του Τύπου είναι πράξις αποκαλυπτική σκοπών καταχθονίων Σήmicroερον περιορίζονται αι διά του Τύπου εκφραζόmicroεναι ιδέαι αύριον θέλουν κρίνει αναγκαίον να περιορισθούν οι δια γραmicromicroάτων κυκλοφορούντες στοχασmicroοί και ιδού εν τω microέσω ηmicroών θέλουν εκπηδήσει επιστολανοίκται [λογοκριταί] microεθαύριον θέλουν διϊσχυρισθή ότι η ασφάλεια του Κράτους απαιτεί ως συmicroπλήρωmicroα να περιορισθούν και οι διά του προφορικού λόγου εκφραζόmicroενοι στοχασmicroοίraquo

σιεύεται στην Εφηmicroερίδα της Κυβερνήσεως ο νόmicroος laquoπερί εξυβρίσεως εν γένει και περί Τύπουraquo ο οποίος αποτελεί κωδικοποίηση προγενέστερων νόmicroων σχετικών microε την ελευθεροτυπία και συmicroπληρώνει τις περί εξυβρίσεως διατάξεις του Ποινικού Νόmicroου της 18ης30ής Δεκεmicroβρίου 1833 (Εφηmicroερίς της Κυβερνήσεως φ 3723 Νοεmicroβρίου 1837) Ο παραπάνω νόmicroος ρυθmicroίζει αναλυτικά microια σειρά από αδικήmicroατα του Τύπου κατά της πολιτειακής εξουσίας (άρθρα 1-9) κατά ξένων κρατών (άρθρα 10-13) κατά της δηmicroόσιας τάξης (άρθρα 14-26) καθώς και προσβολές της τιmicroής όπως είναι η ψευδής καταmicroήνυση η συκοφαντική δυσφήmicroηση και η εξύβριση (άρθρα 27-36) Ειδική microνεία κάνει πάντως ο νόmicroος για τα laquoεκ της καταχρήσεως της ελευθεροτυπίας προερχόmicroενα κακουργήmicroατα και πληmicromicroελήmicroαταraquo (άρθρα 37-46) ορίζοντας ότι τα τελευταία αφενός θα αντιmicroετωπίζονται microε πιο αυστηρό τρόπο στο microέτρο που τελούνται microε κατάχρηση της ελευθεροτυπίας και αφετέρου θα θεωρούνται τετελεσmicroένα αφού διαπράττονται microετά τη θέση σε κυκλοφορία του υπό κρίση αξιόποινου laquoσυγγράmicromicroατοςraquo Το laquoτυποκτόνοraquo νοmicroοθέτηmicroα του 1837 καθιερώνει ένα είδος προληπτικού ελέγχου των εφηmicroερίδων επιβάλλοντας κατά την έναρξη της διανοmicroής ή αποστολής της εφη-microερίδας ή του περιοδικού laquoτην παράδοση ενός αντιτύπου (που πρέπει να φέρει σε κάθε σελίδα του την ιδιόχειρη υπογραφή του υπεύθυνου συντάκτη) εις χείρας του παρά Πρωτοδίκαις εισαγγελέαraquo (άρθρο 61) Τελικά οι laquoτυποκτόνοιraquo νόmicroοι δεν κατάφεραν να πετύχουν τους στόχους που είχαν θέσει Ο ανεξάρτητος πολιτικός Τύπος δεν σταmicroάτησε microε την αρθρογραφία του να στρέφεται κατά της βαυαροκρατίας και να αγωνίζεται για την υιοθέτηση συνταγmicroατι-κών ελευθεριών

Οι διώξεις των εφηmicroεριδογράφων Την περίοδο που ακολούθησε αυξάνονται οι διώξεις των συντακτών εφηmicroερίδων και λοιπών περιοδικών εντύπων και διεξάγονται πολλές δίκες πολιτικών αλλά και φιλολογικών εφηmicroερίδων microε αντικείmicroενο τις παραβάσεις της νοmicroοθεσίας περί Τύπου Ειδικότερα διώκεται ο Αλέξανδρος Σούτσος για τα σατυρικά του κείmicroενα και διεξάγο-νται δίκες εναντίον πολιτικών εφηmicroερίδων όπως είναι ο Σωτήρ η Αθηνά η Ελπίς ο Αιών ο Φίλος του Λαού αλλά και φιλολογικών όπως ο Μένιππος η Ελληνική Σάλπιγξ η

Προmicroετωπίδα του έργου του Αλέξανδρου Σούτσου (1803-

του τις οικονοmicroικά ασθενέστερες εφηmicroερίδες microεταξύ των οποίων και τον Ήλιο ο οποίος ενώ υπήρξε εφηmicroερίδα πολιτική φιλολογική και εmicroπορική από το 25ο φύλλο και microετά (της 26ης Σεπτεmicroβρίου 1833) επειδή δεν microπορούσε να αντεπεξέλθει οικο-νοmicroικά microετατρέπεται σε Εφηmicroερίδα Επιστηmicroών Τεχνών Φιλολογίας και Εmicroπορίου(3) Ο τρίτος laquoτυποκτόνοςraquo νόmicroος laquoΠερί εγκληmicroάτων εκ της καταχρήσεως του Τύπουraquo καθορίζει τις ποινές για τα κυριότερα αδικήmicroατα του Τύπου Πρόκειται για ποινές στερητικές της ελευθερίας αλλά και χρηmicroατικές ή παρεπόmicroενες Έτσι τα άρθρα 1-21 του νόmicroου προβλέπουν ποινές φυλάκισης τριών microηνών microέχρι πέντε ετών και σπάνια ποινές microιας εβδοmicroάδας ενώ τα άρθρα 23-25 επιτρέπουν την επιβολή προστίmicroου τη δηmicroοσίευση της καταδικαστικής απόφασης και τη δήmicroευση του laquoαξιόποινου συγγράmicro-microατοςraquoΟ Σπυρίδων Τρικούπης βάσει ρητών οδηγιών της αντιβασιλείας στο κείmicroενο microε τίτλο Έκθεσις περί των πρώτων microέτρων της Αντιβασιλείας εν Ελλάδι που συνέταξε microε απώ-τερο σκοπό τη δηmicroιουργία ευνοϊκού κλίmicroατος υπέρ του απολυταρχικού καθεστώτος και της ξενοκρατίας στην Ελλάδα επιχειρεί να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα ισχυ-ριζόmicroενος ότι laquoτα σχετικά περί Τύπου microέτρα της Αντιβασιλείας δεν καταργούν την ελευθεροτυπίαν αλλά αποβλέπουν εις το να προστατεύσουν το κοινωνικόν σύνολον από τυχόν παρεκτροπάς του Τύπου Η παύσις εξάλλου της κυκλοφορίας ορισmicroένων εφηmicroερίδων αποδίδεται laquoεις την αδυναmicroίαν αυτών να ανταποκριθούν πρός τάς απαι-τήσεις του νέου περί Τύπου κανονισmicroούraquo Ύστερα από πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Ρούδχαρτ στις 23 Νοεmicroβρίου 1837 δηmicroο-

Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα αντιπολιτευόmicroενου microαχητικού δηmicroοσιεύmicroατος microε διαχρο-νική εmicroβέλεια αποτελεί το άρθρο της 29ης Σεπτεmicroβρίου 1837 της εφηmicroερίδας laquoΕλπίςraquo στο οποίο υποστηρίζεται ότι laquoο περιορισmicroός του Τύπου είναι πράξις αποκαλυπτική σκοπών καταχθονίων Σήmicroερον περιορίζονται αι διά του Τύπου εκφραζόmicroεναι ιδέαι αύριον θέλουν κρίνει αναγκαίον να περιορισθούν οι δια γραmicromicroάτων κυκλοφορούντες στοχασmicroοί και ιδού εν τω microέσω ηmicroών θέλουν εκπηδήσει επιστολανοίκται [λογοκριταί] microεθαύριον θέλουν διϊσχυρισθή ότι η ασφάλεια του Κράτους απαιτεί ως συmicroπλήρωmicroα να περιορισθούν και οι διά του προφορικού λόγου εκφραζόmicroενοι στοχασmicroοίraquo

σιεύεται στην Εφηmicroερίδα της Κυβερνήσεως ο νόmicroος laquoπερί εξυβρίσεως εν γένει και περί Τύπουraquo ο οποίος αποτελεί κωδικοποίηση προγενέστερων νόmicroων σχετικών microε την ελευθεροτυπία και συmicroπληρώνει τις περί εξυβρίσεως διατάξεις του Ποινικού Νόmicroου της 18ης30ής Δεκεmicroβρίου 1833 (Εφηmicroερίς της Κυβερνήσεως φ 3723 Νοεmicroβρίου 1837) Ο παραπάνω νόmicroος ρυθmicroίζει αναλυτικά microια σειρά από αδικήmicroατα του Τύπου κατά της πολιτειακής εξουσίας (άρθρα 1-9) κατά ξένων κρατών (άρθρα 10-13) κατά της δηmicroόσιας τάξης (άρθρα 14-26) καθώς και προσβολές της τιmicroής όπως είναι η ψευδής καταmicroήνυση η συκοφαντική δυσφήmicroηση και η εξύβριση (άρθρα 27-36) Ειδική microνεία κάνει πάντως ο νόmicroος για τα laquoεκ της καταχρήσεως της ελευθεροτυπίας προερχόmicroενα κακουργήmicroατα και πληmicromicroελήmicroαταraquo (άρθρα 37-46) ορίζοντας ότι τα τελευταία αφενός θα αντιmicroετωπίζονται microε πιο αυστηρό τρόπο στο microέτρο που τελούνται microε κατάχρηση της ελευθεροτυπίας και αφετέρου θα θεωρούνται τετελεσmicroένα αφού διαπράττονται microετά τη θέση σε κυκλοφορία του υπό κρίση αξιόποινου laquoσυγγράmicromicroατοςraquo Το laquoτυποκτόνοraquo νοmicroοθέτηmicroα του 1837 καθιερώνει ένα είδος προληπτικού ελέγχου των εφηmicroερίδων επιβάλλοντας κατά την έναρξη της διανοmicroής ή αποστολής της εφη-microερίδας ή του περιοδικού laquoτην παράδοση ενός αντιτύπου (που πρέπει να φέρει σε κάθε σελίδα του την ιδιόχειρη υπογραφή του υπεύθυνου συντάκτη) εις χείρας του παρά Πρωτοδίκαις εισαγγελέαraquo (άρθρο 61) Τελικά οι laquoτυποκτόνοιraquo νόmicroοι δεν κατάφεραν να πετύχουν τους στόχους που είχαν θέσει Ο ανεξάρτητος πολιτικός Τύπος δεν σταmicroάτησε microε την αρθρογραφία του να στρέφεται κατά της βαυαροκρατίας και να αγωνίζεται για την υιοθέτηση συνταγmicroατι-κών ελευθεριών

Οι διώξεις των εφηmicroεριδογράφων Την περίοδο που ακολούθησε αυξάνονται οι διώξεις των συντακτών εφηmicroερίδων και λοιπών περιοδικών εντύπων και διεξάγονται πολλές δίκες πολιτικών αλλά και φιλολογικών εφηmicroερίδων microε αντικείmicroενο τις παραβάσεις της νοmicroοθεσίας περί Τύπου Ειδικότερα διώκεται ο Αλέξανδρος Σούτσος για τα σατυρικά του κείmicroενα και διεξάγο-νται δίκες εναντίον πολιτικών εφηmicroερίδων όπως είναι ο Σωτήρ η Αθηνά η Ελπίς ο Αιών ο Φίλος του Λαού αλλά και φιλολογικών όπως ο Μένιππος η Ελληνική Σάλπιγξ η

Προmicroετωπίδα του έργου του Αλέξανδρου Σούτσου (1803-

σιεύεται στην Εφηmicroερίδα της Κυβερνήσεως ο νόmicroος laquoπερί εξυβρίσεως εν γένει και περί Τύπουraquo ο οποίος αποτελεί κωδικοποίηση προγενέστερων νόmicroων σχετικών microε την ελευθεροτυπία και συmicroπληρώνει τις περί εξυβρίσεως διατάξεις του Ποινικού Νόmicroου της 18ης30ής Δεκεmicroβρίου 1833 (Εφηmicroερίς της Κυβερνήσεως φ 3723 Νοεmicroβρίου 1837) Ο παραπάνω νόmicroος ρυθmicroίζει αναλυτικά microια σειρά από αδικήmicroατα του Τύπου κατά της πολιτειακής εξουσίας (άρθρα 1-9) κατά ξένων κρατών (άρθρα 10-13) κατά της δηmicroόσιας τάξης (άρθρα 14-26) καθώς και προσβολές της τιmicroής όπως είναι η ψευδής καταmicroήνυση η συκοφαντική δυσφήmicroηση και η εξύβριση (άρθρα 27-36) Ειδική microνεία κάνει πάντως ο νόmicroος για τα laquoεκ της καταχρήσεως της ελευθεροτυπίας προερχόmicroενα κακουργήmicroατα και πληmicromicroελήmicroαταraquo (άρθρα 37-46) ορίζοντας ότι τα τελευταία αφενός θα αντιmicroετωπίζονται microε πιο αυστηρό τρόπο στο microέτρο που τελούνται microε κατάχρηση της ελευθεροτυπίας και αφετέρου θα θεωρούνται τετελεσmicroένα αφού διαπράττονται microετά τη θέση σε κυκλοφορία του υπό κρίση αξιόποινου laquoσυγγράmicromicroατοςraquo Το laquoτυποκτόνοraquo νοmicroοθέτηmicroα του 1837 καθιερώνει ένα είδος προληπτικού ελέγχου των εφηmicroερίδων επιβάλλοντας κατά την έναρξη της διανοmicroής ή αποστολής της εφη-microερίδας ή του περιοδικού laquoτην παράδοση ενός αντιτύπου (που πρέπει να φέρει σε κάθε σελίδα του την ιδιόχειρη υπογραφή του υπεύθυνου συντάκτη) εις χείρας του παρά Πρωτοδίκαις εισαγγελέαraquo (άρθρο 61) Τελικά οι laquoτυποκτόνοιraquo νόmicroοι δεν κατάφεραν να πετύχουν τους στόχους που είχαν θέσει Ο ανεξάρτητος πολιτικός Τύπος δεν σταmicroάτησε microε την αρθρογραφία του να στρέφεται κατά της βαυαροκρατίας και να αγωνίζεται για την υιοθέτηση συνταγmicroατι-κών ελευθεριών

Οι διώξεις των εφηmicroεριδογράφων Την περίοδο που ακολούθησε αυξάνονται οι διώξεις των συντακτών εφηmicroερίδων και λοιπών περιοδικών εντύπων και διεξάγονται πολλές δίκες πολιτικών αλλά και φιλολογικών εφηmicroερίδων microε αντικείmicroενο τις παραβάσεις της νοmicroοθεσίας περί Τύπου Ειδικότερα διώκεται ο Αλέξανδρος Σούτσος για τα σατυρικά του κείmicroενα και διεξάγο-νται δίκες εναντίον πολιτικών εφηmicroερίδων όπως είναι ο Σωτήρ η Αθηνά η Ελπίς ο Αιών ο Φίλος του Λαού αλλά και φιλολογικών όπως ο Μένιππος η Ελληνική Σάλπιγξ η

Προmicroετωπίδα του έργου του Αλέξανδρου Σούτσου (1803-

Πρόοδος η Μέλισσα ο Τοξότης και ο ΖέφυροςΕίναι πολύ διαφωτιστική η Στατιστική που δηmicroοσιεύεται στις 17 Φεβρουαρίου 1843 στην εφηmicroερίδα Αιών διότι περιλαmicroβάνει έναν λεπτοmicroερή κατάλογο των δικών που διεξήχθησαν στο Πληmicromicroελειοδικείο Αθηνών εναντίον πολιτικών εφηmicroερίδων και microη από το 1836 έως το 1842 Από τη στατιστική της εφηmicroερίδας Αιών συνάγεται ποιες εφηmicroερίδες ndashπολιτικές και microηndash διώχθηκαν δικαστικά και ποιες αφέθηκαν ανεmicroπόδι-στες να αναπτύξουν την αρθρογραφία τους Η Αναγεννηθείσα Ελλάς (1836) ο Ελλη-νικός Ταχυδρόmicroος η Ελλάς (1839) και ο Ελληνικός Παρατηρητής (1842) ήταν microερικές από τις εφηmicroερίδες εναντίον των οποίων δεν ασκήθηκε ποτέ δίωξη Εύλογα microπορεί να συmicroπεράνει κανείς ότι οι παραπάνω εφηmicroερίδες από τη στιγmicroή που δεν βρέθηκαν ποτέ στο στόχαστρο των κυβερνητικών οργάνων δεν microπορεί παρά να ήταν ευνοϊκά διακείmicroενες προς την κυβέρνηση ή να τήρησαν microια laquoευmicroενή ουδετερότηταraquo Η ίδια στατιστική microας δίνει πάντως και πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά microε τις αποφάσεις του δικαστηρίου Επί 56 υποθέσεων που εισήχθησαν στο πληmicromicroελειο-δικείο microεταξύ 1836-1842 εκδόθηκαν 10 αθωωτικές αποφάσεις και οι περισσότερες αφορούσαν πολιτικές εφηmicroερίδες (για παράδειγmicroα ο Σωτήρ 3 δίκες 1 αθωωτική απόφαση η Αθηνά 16 δίκες 5 αθωωτικές αποφάσεις η Ελπίς 6 δίκες 2 αθωωτικές αποφάσεις ο Αιών 14 δίκες 2 αθωωτικές αποφάσεις και ο Φίλος του Λαού 8 δίκες

Όπως έχει επισηmicroανθεί (laquoLe Tempsraquo 1837) laquoΣτην Ελλάδα εκείνο που διακρίνει κατά κύριο λόγο την ελευθερία του Τύπου από εκείνη των άλλων χωρών είναι ο τρόπος microε τον οποίο καθιερώθηκε Οπουδήποτε αλλού ακόmicroα και στην Αγγλία φαίνεται να είναι ένα προνόmicroιο που κατέκτησε ο λαός και απέσπασε από την εξουσία microετά από επίπο-νους αγώνες Στην Ελλάδα αντίθετα γεννήθηκε φυσιολογικά και χωρίς εmicroπόδια απrsquo το αναmicroφισβήτητο δικαίωmicroα και την ανάγκη αmicroοιβαίας παροχής και λήψης πληροφοριών για τα κοινά Ήταν σχεδόν το πρώτο αποτέλεσmicroα της Επανάστασης Ταυτίσθηκε microαζί της laquoιδού γιατί ο λαός της είναι τόσο δυνατά αφοσιωmicroένος στην ελευθεροτυπία Στην Ελλάδα η ελευθεροτυπία σταθεροποιήθηκε πριν από κάθε άλλη εξουσία και είχε ήδη ριζώσει () είναι σίγουρα πιο παλιά κι από την ίδια την αστική κοινωνία Γιrsquo αυτό και βρίσκεται εκτός νοmicroοθεσίας η οποία είναι καταδικασmicroένη να σύρεται πίσω της χωρίς ποτέ να τη φθάνειraquo

όλες καταδικαστικές) Όσες φορές πάντως η δικαστική απόφαση επέβαλλε ποινή στε-ρητική της ελευθερίας αλλά και χρηmicroατική ή παρεπόmicroενη ποινή η συνέπεια ήταν να πλήττονται οικονοmicroικά τα τυπογραφεία και κατrsquo επέκταση η ελεύθερη έκδοση εφηmicroε-ρίδων και άλλων εντύπων laquoΗ προληπτική λογοκρισίαraquo ndashυποστηρίζει ο Κ Τσουκαλάς στο έργο του Κοινωνική ανά-πτυξη και κράτος Η συγκρότηση του δηmicroόσιου χώρου στην Ελλάδα (Αθήνα Θεmicroέλιο 1981 σ 148-149)ndash laquoδεν επιβλήθηκε πραγmicroατικά ποτέ και δεν επήλθε έτσι αληθινή φίmicroωση του Τύπου Κι αυτό γιατί παρά την αυστηρή νοmicroοθεσία τις διώξεις και τις καταδίκες η πλειοψηφία των εφηmicroερίδων εξακολούθησε να κάνει επιθέσεις εναντίον του προσώπου του βασιλιά και microάλιστα σε τέτοιο ύφος που θα ήταν αδιανόητο σε άλλες χώρες microε απολυταρχικό καθεστώς Κατά τη διάρκεια της οθωνικής περιόδου ο Τύπος ενσαρκώνει τις δηmicroοκρατικές και αντιπολιτευτικές ιδέες και laquoσυmicroβάλλει απο-φασιστικά στη διαmicroόρφωση microιας ευρύτατης αντιβαυαρικής κοινής γνώmicroηςraquo

Οι σηmicroαντικότερες εφηmicroερίδες της περιόδου 1833-1843Οι πιο σηmicroαντικές εφηmicroερίδες που εκδίδονται την εποχή της απόλυτης microοναρχίας στην Ελλάδα είναι οι εξής η Αθηνά ο Σωτήρ η Εθνική η Ελπίς η Ταχύπτερος Φήmicroη ο Αιών ο Σωκράτης των Γυναικών και του Λαού ο Ελληνικός Ταχυδρόmicroος ο Φίλος του Λαού και η Καρτερία Η Αθηνά εκδόθηκε από τον Εmicromicro Αντωνιάδη στις 13 Φεβρουαρίου 1832 στα Μέγαρα και κυκλοφορούσε ως δισεβδοmicroαδιαία εφηmicroερίδα (κάθε Τετάρτη και Σάββατο) Απο-τελεί τη συνέχεια της εφηmicroερίδας Ηούς που είχε εν τω microεταξύ διακόψει την έκδοσή της και το σχήmicroα των σελίδων της είναι στην αρχή microικρό (031 επί 021 micro) Στις 14 Απριλίου 1832 η Αθηνά microεταφέρεται στο Ναύπλιο και από την 1η Ιουνίου 1832 οι σελίδες της γίνονται microεγαλύτερες (040 επί 026 micro) χωρίζεται σε τρεις στήλες και έχει ύλη καθαρά δηmicroοσιογραφική Στο Ναύπλιο η Αθηνά τάσσεται από ένα σηmicroείο και microετά κατά της αντιβασιλείας και στρέφεται ακόmicroη και εναντίον του Κωλέττη που είχε σε πρώτη φάση υποστηρίξει από τη στιγmicroή που ο τελευταίος συmicro-microετέχει στις πρώτες οθωνικές laquoκυβερνήσειςraquo της απόλυτης microοναρχίας ως υπουργός των Ναυτικών και των Εσωτερικών Λόγω της αντιπολιτευτικής δράσης της η εφηmicroερίδα διώκεται microε αποτέλεσmicroα να

Η εφηmicroερίδα laquoΑθηνάraquo microε εκδότη τον Εmicromicroανουήλ Αντω-

όλες καταδικαστικές) Όσες φορές πάντως η δικαστική απόφαση επέβαλλε ποινή στε-ρητική της ελευθερίας αλλά και χρηmicroατική ή παρεπόmicroενη ποινή η συνέπεια ήταν να πλήττονται οικονοmicroικά τα τυπογραφεία και κατrsquo επέκταση η ελεύθερη έκδοση εφηmicroε-ρίδων και άλλων εντύπων laquoΗ προληπτική λογοκρισίαraquo ndashυποστηρίζει ο Κ Τσουκαλάς στο έργο του Κοινωνική ανά-πτυξη και κράτος Η συγκρότηση του δηmicroόσιου χώρου στην Ελλάδα (Αθήνα Θεmicroέλιο 1981 σ 148-149)ndash laquoδεν επιβλήθηκε πραγmicroατικά ποτέ και δεν επήλθε έτσι αληθινή φίmicroωση του Τύπου Κι αυτό γιατί παρά την αυστηρή νοmicroοθεσία τις διώξεις και τις καταδίκες η πλειοψηφία των εφηmicroερίδων εξακολούθησε να κάνει επιθέσεις εναντίον του προσώπου του βασιλιά και microάλιστα σε τέτοιο ύφος που θα ήταν αδιανόητο σε άλλες χώρες microε απολυταρχικό καθεστώς Κατά τη διάρκεια της οθωνικής περιόδου ο Τύπος ενσαρκώνει τις δηmicroοκρατικές και αντιπολιτευτικές ιδέες και laquoσυmicroβάλλει απο-φασιστικά στη διαmicroόρφωση microιας ευρύτατης αντιβαυαρικής κοινής γνώmicroηςraquo

Οι σηmicroαντικότερες εφηmicroερίδες της περιόδου 1833-1843Οι πιο σηmicroαντικές εφηmicroερίδες που εκδίδονται την εποχή της απόλυτης microοναρχίας στην Ελλάδα είναι οι εξής η Αθηνά ο Σωτήρ η Εθνική η Ελπίς η Ταχύπτερος Φήmicroη ο Αιών ο Σωκράτης των Γυναικών και του Λαού ο Ελληνικός Ταχυδρόmicroος ο Φίλος του Λαού και η Καρτερία Η Αθηνά εκδόθηκε από τον Εmicromicro Αντωνιάδη στις 13 Φεβρουαρίου 1832 στα Μέγαρα και κυκλοφορούσε ως δισεβδοmicroαδιαία εφηmicroερίδα (κάθε Τετάρτη και Σάββατο) Απο-τελεί τη συνέχεια της εφηmicroερίδας Ηούς που είχε εν τω microεταξύ διακόψει την έκδοσή της και το σχήmicroα των σελίδων της είναι στην αρχή microικρό (031 επί 021 micro) Στις 14 Απριλίου 1832 η Αθηνά microεταφέρεται στο Ναύπλιο και από την 1η Ιουνίου 1832 οι σελίδες της γίνονται microεγαλύτερες (040 επί 026 micro) χωρίζεται σε τρεις στήλες και έχει ύλη καθαρά δηmicroοσιογραφική Στο Ναύπλιο η Αθηνά τάσσεται από ένα σηmicroείο και microετά κατά της αντιβασιλείας και στρέφεται ακόmicroη και εναντίον του Κωλέττη που είχε σε πρώτη φάση υποστηρίξει από τη στιγmicroή που ο τελευταίος συmicro-microετέχει στις πρώτες οθωνικές laquoκυβερνήσειςraquo της απόλυτης microοναρχίας ως υπουργός των Ναυτικών και των Εσωτερικών Λόγω της αντιπολιτευτικής δράσης της η εφηmicroερίδα διώκεται microε αποτέλεσmicroα να

Η εφηmicroερίδα laquoΑθηνάraquo microε εκδότη τον Εmicromicroανουήλ Αντω-

διακοπεί προσωρινά η έκδοσή της το 1833 Η Αθηνά επανεκδίδεται βέβαια τον Μάιο του 1834 και λίγο microεταγενέστερα την άνοιξη του 1835 microεταφέρεται στην Αθήνα Εκεί η Αθηνά συνεχίζει να εκδίδεται microέχρι και το 1864 microε υπεύθυνο συντάκτη τον Δηmicro Δράκο Ο Σωτήρ εκδόθηκε στο Ναύπλιο στις 14 Ιανουαρίου 1834 και κυκλοφορεί δύο φορές την εβδοmicroάδα Πρόκειται για εφηmicroερίδα πολιτική φιλολογική και εmicroπορική microε εκδότη τον Νικόλαο Σκούφο (που έχει καταγωγή από τη Σmicroύρνη) Η εφηmicroερίδα Σωτήρ είναι τετρασέλιδη και κάθε σελίδα της έχει διαστάσεις 045 επί 032 micro Χωρίζεται σε δύο στήλες από τις οποίες η microία είναι γραmicromicroένη στην ελληνική και η άλλη στη γαλλική γλώσσαΗ πρώτη περίοδος της εφηmicroερίδας (1834-1837) χαρακτηρίζεται από έντονο αγώνα υπέρ των συνταγmicroατικών ελευθεριών και εναντίον του Άρmicroανσπεργ που θεωρείται ο υπαίτιος για κάθε δυστυχία της Ελλάδας (Αντίθετα ένθερmicroος υποστηρικτής του Άρmicroανσπεργ είναι η εφηmicroερίδα Εθνική για τον λόγο δε αυτό οι δύο εφηmicroερίδες βρίσκονται σε έντονη αντιπαράθεση) Υπεύθυνος συντάκτης του Σωτήρος αυτή την περίοδο είναι ο Αντώνιος Ιωαννίδης ο οποίος microαζί microε τον εκδότη Νικόλαο Σκούφο παραπέmicroπονται στο δικαστήριο για προσβολή της Αρχής και τελικά αθωώνονταιΣτις 16 Μαΐου 1835 ο Σωτήρ microεταφέρεται στην Αθήνα όπου συνεχίζει την αντιπο-λιτευτική δράση του Μάλιστα το 1837 ο Σωτήρ διατυπώνει ρητά το αίτηmicroα για θέσπιση συντάγmicroατος θέτοντας πάνω από τον τίτλο του ένα σχέδιο που απεικονίζει ένα δάφνινο στεφάνι microέσα στο οποίο υπάρχει γραmicromicroένη η λέξη Σύνταγmicroα στα ελληνικά και στα γαλλικά (Constitution)Τελικά τον Ιούλιο του 1837 διακόπτεται η έκδοση του Σωτήρος Η επανέκδοση της εφηmicroερίδας στις 20 Ιανουαρίου 1838 microε υπεύθυνο συντάκτη τον Π Σκούφο σηmicroα-τοδοτεί την αλλαγή της πολιτικής γραmicromicroής της Παύει να υπάρχει το δάφνινο στεφάνι microε τη λέξη Σύνταγmicroα και δεν εκφράζεται πλέον το αίτηmicroα για παροχή συντάγmicroατος Η εφηmicroερίδα εναποθέτει το ζήτηmicroα διακριτικά στην κρίση του Όθωνα Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως την περίοδο αυτή ο Σωτήρ έχει ισχυρό αντίπαλο την εφηmicroερίδα Αθηνά Ο Σωτήρ θα σταmicroατήσει να εκδίδεται στις 3 Νοεmicroβρίου 1838 Η Εθνική εκδόθηκε στο Ναύπλιο στις 1 Οκτωβρίου 1834 Στο αρχικό της στάδιο η εφηmicroερίδα είναι υπέρmicroαχος των δηmicroοκρατικών και φιλελεύθερων αρχών Χαρακτηρι-

Η πλατεία του Αγίου Γεωργίου στο Ναύπλιο σε σχέδιο του Leo

στικό είναι το παρακάτω απόσπασmicroα από άρθρο της laquoΘερmicroοί ζηλωταί των συνταγmicroα-τικών και φιλελεύθερων αρχών θα υπενθυmicroίζωmicroεν συχνά εις την κυβέρνησίν microας την ανάγκην Συντάγmicroατος και αντιπροσωπεύσεως του Έθνουςraquo Στις 15 Νοεmicroβρίου 1834 η Εθνική microεταφέρεται στην Αθήνα και αποτελεί έτσι την πρώτη εφηmicroερίδα που εκδίδεται εκεί microετά την απελευθέρωση και πριν από την εγκατάσταση των κρατικών αρχών στη νέα πρωτεύουσα Πρόκειται για εφηmicroερίδα laquoπολιτική φιλολογική και βιοmicroηχανικήraquo που κυκλοφορεί δύο φορές την εβδοmicroάδα Αποτελείται από τέσσερις σελίδες που έχουν σχήmicroα 042 επί 027 micro και γράφεται στην ελληνική και στη γαλλική γλώσσα Υπεύθυνος συντάκτης της είναι αρχικά ο Κ Μισουδάκης και microεταγενέστερα ο Ιωάννης ΠαπαγεωργίουΕνώ όmicroως στην πρώτη περίοδό της η εφηmicroερίδα έχει laquoδηmicroοκρατικό-φιλελεύθεροraquo προσανατολισmicroό καταλήγε να γίνει όργανο του Άρmicroανσπεργ Είναι αξιοσηmicroείωτο το γεγονός ότι στο φύλλο της 26ης Μαΐου 1835 η εφηmicroερίδα εγκωmicroιάζει τον Άρmicroαν-σπεργ χαρακτηρίζοντάς τον σώφρονα και δραστήριο πολιτικό άνδρα Η αλλαγή αυτή της στάσης της Εθνικής τη φέρνει αντιmicroέτωπη microε όλες τις εφηmicroερίδες που βρίσκονται στο αντιmicroοναρχικό στρατόπεδο Στις 27 Ιουνίου 1835 η εφηmicroερίδα Εθνική σταmicroατά την κυκλοφορία τηςΗ Ελπίς εκδίδεται στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1836 από τον Κωνσταντίνο Λεβίδη Είναι εφηmicroερίδα πολιτική που αγωνίζεται για την παραχώρηση συντάγmicroατος εξαπο-λύοντας δριmicroύτατες επιθέσεις κατά των Βαυαρών Σε αρχικό στάδιο συντάσσεται στα ελληνικά και στα γερmicroανικά είναι τετρασέλιδη microε διαστάσεις σελίδων 043 επί 026 micro και κυκλοφορεί δύο φορές την εβδοmicroάδαΕξαιτίας της microαχητικής δράσης της εφηmicroερίδας διώκεται ο ιδρυτής της Κ Λεβίδης microε αποτέλεσmicroα να διακοπεί προσωρινά η έκδοση της Ελπίδος τον Νοέmicroβριο του 1837 Η εφηmicroερίδα κυκλοφορεί εκ νέου από τις 26 Σεπτεmicroβρίου 1843 δηλαδή λίγο microετά την επικράτηση της εξέγερσης του 1843 ενώ στον τίτλο της προστίθεται η φράση Εφηmicroερίς των αρχών της 3ης Σεπτεmicroβρίου Το 1868 πεθαίνει ο Λεβίδης και παύει να κυκλοφορεί η εφηmicroερίδα Η Ταχύπτερος Φήmicroη εκδίδεται την 111837 από τον Ν Παπαδόπουλο ο οποίος δίπλα στο ονοmicroατεπώνυmicroό του προσέθετε τη φράση laquoο εκ Τριπόλεωςraquo Στην αρχή ο τίτλος της είναι Φήmicroη και το 1840 microετονοmicroάζεται σε Ταχύπτερο Φήmicroη

Ο laquoΑιώνraquo microία από τις πιο οργα-νωmicroένες πολιτικές εφηmicroερίδες

Κατά το πρώτο έτος κυκλοφορίας της η εφηmicroερίδα είναι δισέλιδη και έχει microικρό σχήmicroα Στη συνέχεια όmicroως από το 1838 και microετά προστίθενται δύο σελίδες Είναι σηmicroαντικό να τονίσουmicroε ότι η Ταχύπτερος Φήmicroη κυκλοφορεί δύο φορές την εβδο-microάδα και δηmicroοσιεύει όχι microόνο ειδήσεις αλλά και διαφηmicroίσεις αγγελίες διακηρύξεις δηmicroοπρασιών προγράmicromicroατα πλειστηριασmicroών και ποικίλες ειδοποιήσεις συmicroβάλλοντας έτσι όπως και οι περισσότερες εφηmicroερίδες στη διάσωση πολύτιmicroων ντοκουmicroέντων για την ανάπλαση της καθηmicroερινής ζωής στην Αθήνα της εποχής Ο Αιών είναι αντιβαυαρική εφηmicroερίδα microε ιδρυτή τον Ιωάννη Φιλήmicroονα που υπήρξε επίσης εκδότης της εφηmicroερίδας Χρόνος στο Ναύπλιο το 1833 και συγγραφέας του Δοκιmicroίου περί των πραγmicroάτων της Φιλικής Εταιρείας των προ του 1821 Ο Φιλήmicroων ανήκει στους αγωνιστές του rsquo21 και στους πρωτεργάτες του ελληνικού Τύπου Η δηmicroοσιογραφική δράση του γίνεται πάντως συστηmicroατική όταν εκδίδει την εφηmicroερίδα Αιών και αρθρογραφεί σχεδόν σε κάθε φύλλο της Ο Αιών εκδίδεται δύο φορές την εβδοmicroάδα κάθε Τετάρτη και Κυριακή στην Αθήνα microε αφετηριακή ηmicroεροmicroηνία την 25η Σεπτεmicroβρίου 1838 Είναι τετρασέλιδη εφηmicroερίδα (συχνά υπάρχει και παράρτηmicroα) microε microέγεθος σελίδων 042 x 027 micro (αργότερα βέβαια οι σελίδες της microεγαλώνουν 048 x 032 micro) και διαθέτει τρεις στήλες Αγωνίζεται για την κατοχύρωση των πολιτικών ελευθεριών των Ελλήνων και αmicroφισβη-τεί έντονα το απολυταρχικό καθεστώς του Όθωνα Ο Σωκράτης των Γυναικών και του Λαού είναι η εφηmicroερίδα που εκφράζει την πρώτη φεmicroινιστική κίνηση στη χώρα Είναι χαρακτηριστικό ότι στο προγραmicromicroατικό άρθρο της ο εκδότης πλέκει το εγκώmicroιο των γυναικών και διατυπώνει την άποψη ότι αξί-ζει να συmicroβουλευόmicroαστε τις γυναίκες στα κοινωνικά microας έργα Γενικά πάντως στην εφηmicroερίδα δηmicroοσιεύονται άρθρα αντίστοιχα του τίτλου της microε θέmicroα τη γυναικεία οmicroορφιά την ανατροφή των παιδιών και γενικότερα τον κοινωνικό ρόλο του γυναι-κείου φύλουΗ εφηmicroερίδα Σωκράτης κυκλοφορεί για πρώτη φορά στις 15 Δεκεmicroβρίου 1838 microε υπεύθυνο συντάκτη τον Ν Δρυmicroωνιάδη και από τότε εκδίδεται ως εβδοmicroαδιαία Εκδότης και διευθυντής της είναι ο γιατρός Π Σοφιανόπουλος που ήδη από το 1836 και microετά εκδίδει το περιοδικό Πρόοδος Επειδή όmicroως το παραπάνω περιοδικό ασκεί οξεία κριτική στον Όθωνα ο Σοφιανόπουλος συλλαmicroβάνεται και φυλακίζεται microε

αποτέλεσmicroα να διακοπεί η έκδοση της Προόδου Ενώ πάντως βρίσκεται στη φυλακή ο Σοφιανόπουλος καταφέρνει να εκδώσει τον Σωκράτη των Γυναικών και του Λαού Ο Ελληνικός Ταχυδρόmicroος λειτουργεί ως φιλοκυβερνητική εφηmicroερίδα που εκδίδεται στην ελληνική και στη γαλλική γλώσσα έως το 1842 microε συντάκτη τον Χ Σακελλαρίου (Τα φύλλα υπrsquo αριθmicro 1-57 του δεύτερου έτους 25 Μαΐου-31 Δεκεmicroβρίου 1837 εκδί-δονταν πάντως στα ελληνικά στα γαλλικά αλλά και στα γερmicroανικά)Ο Φίλος του Λαού είναι εφηmicroερίδα πολιτική και φιλολογική Το πρώτο φύλλο της κυκλοφορεί στις 3 Ιουνίου 1839 και έκτοτε εκδίδεται ανά τρεις ηmicroέρες Για ένα διά-στηmicroα κυκλοφορεί microάλιστα στα γαλλικά microε τη βοήθεια του Παπαδόπουλου Βρεττού Μετά την επανάσταση της 391843 ο τίτλος της αλλάζει σε Φίλος του Λαού της 3ης Σεπτεmicroβρίου Από τον Ιούνιο του 1846 όmicroως και microετά ξαναποκτά τον παλαιότερο και συντοmicroότερο τίτλο της Υπεύθυνοι συντάκτες της υπήρξαν διαδοχικά οι Ι Σχινάς Φιλ Λούης και Γούλας ΙωαννίδηςΑνήκει στην οmicroάδα των εφηmicroερίδων που αγωνίστηκαν για τη χορήγηση συντάγmicroατος Η στάση της είναι αντιφατική Στην αρχή εmicroφανίζεται ως θερmicroός υποστηρικτής του Κωλέττη ενώ σε microεταγενέστερο στάδιο στρέφεται εναντίον του Τον Σεπτέmicroβριο του 1848 διακόπτεται η έκδοσή τηςΗ Καρτερία αρχίζει να εκδίδεται στην Πάτρα ως εβδοmicroαδιαία εφηmicroερίδα από τις 1 Σεπτεmicroβρίου 1842 Το πρώτο άρθρο της είχε ως αντικείmicroενο τη δεινή πολιτική κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα γιrsquo αυτό και διώχθηκε για laquoδυσφήmicroισηraquo της κυβέρνησης Ο υπεύθυνος συντάκτης της Γ Σπανόπουλος καταδικάζεται σε τρί-microηνη φυλάκιση και πρόστιmicroο 100 δραχmicroών Παρrsquo όλα αυτά η Καρτερία συνεχίζει τη microαχητική αρθρογραφία της στην Πάτρα υπερασπιζόmicroενη την ελευθεροτυπία και τα δικαιώmicroατα των πολιτώνΣτις 5 Σεπτεmicroβρίου 1843 η εν λόγω εφηmicroερίδα ανακοινώνει microε έκτακτο φύλλο της την επιτυχία της επανάστασης της 3ης Σεπτεmicroβρίου και τη χορήγηση συντάγmicroατος Από τις 8111844 η εφηmicroερίδα microεταφέρεται πάντως στην Αθήνα όπου κυκλοφορεί πλέον ως δισεβδοmicroαδιαία εφηmicroερίδα microέχρι το 1848 Συνοψίζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά των εφηmicroερίδων της εποχής παρατηρούmicroε τα εξής δεν υπάρχει ακόmicroα καθηmicroερινός Τύπος όπως στις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες Οι εφηmicroερίδες της δεκαετίας αυτής είναι microικρού σχήmicroατος δίστηλες ή τρίστηλες

Η 3η Σεπτεmicroβρίου 1843 και η ανακήρυξη του συντάγmicroατος

αποτέλεσmicroα να διακοπεί η έκδοση της Προόδου Ενώ πάντως βρίσκεται στη φυλακή ο Σοφιανόπουλος καταφέρνει να εκδώσει τον Σωκράτη των Γυναικών και του Λαού Ο Ελληνικός Ταχυδρόmicroος λειτουργεί ως φιλοκυβερνητική εφηmicroερίδα που εκδίδεται στην ελληνική και στη γαλλική γλώσσα έως το 1842 microε συντάκτη τον Χ Σακελλαρίου (Τα φύλλα υπrsquo αριθmicro 1-57 του δεύτερου έτους 25 Μαΐου-31 Δεκεmicroβρίου 1837 εκδί-δονταν πάντως στα ελληνικά στα γαλλικά αλλά και στα γερmicroανικά)Ο Φίλος του Λαού είναι εφηmicroερίδα πολιτική και φιλολογική Το πρώτο φύλλο της κυκλοφορεί στις 3 Ιουνίου 1839 και έκτοτε εκδίδεται ανά τρεις ηmicroέρες Για ένα διά-στηmicroα κυκλοφορεί microάλιστα στα γαλλικά microε τη βοήθεια του Παπαδόπουλου Βρεττού Μετά την επανάσταση της 391843 ο τίτλος της αλλάζει σε Φίλος του Λαού της 3ης Σεπτεmicroβρίου Από τον Ιούνιο του 1846 όmicroως και microετά ξαναποκτά τον παλαιότερο και συντοmicroότερο τίτλο της Υπεύθυνοι συντάκτες της υπήρξαν διαδοχικά οι Ι Σχινάς Φιλ Λούης και Γούλας ΙωαννίδηςΑνήκει στην οmicroάδα των εφηmicroερίδων που αγωνίστηκαν για τη χορήγηση συντάγmicroατος Η στάση της είναι αντιφατική Στην αρχή εmicroφανίζεται ως θερmicroός υποστηρικτής του Κωλέττη ενώ σε microεταγενέστερο στάδιο στρέφεται εναντίον του Τον Σεπτέmicroβριο του 1848 διακόπτεται η έκδοσή τηςΗ Καρτερία αρχίζει να εκδίδεται στην Πάτρα ως εβδοmicroαδιαία εφηmicroερίδα από τις 1 Σεπτεmicroβρίου 1842 Το πρώτο άρθρο της είχε ως αντικείmicroενο τη δεινή πολιτική κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα γιrsquo αυτό και διώχθηκε για laquoδυσφήmicroισηraquo της κυβέρνησης Ο υπεύθυνος συντάκτης της Γ Σπανόπουλος καταδικάζεται σε τρί-microηνη φυλάκιση και πρόστιmicroο 100 δραχmicroών Παρrsquo όλα αυτά η Καρτερία συνεχίζει τη microαχητική αρθρογραφία της στην Πάτρα υπερασπιζόmicroενη την ελευθεροτυπία και τα δικαιώmicroατα των πολιτώνΣτις 5 Σεπτεmicroβρίου 1843 η εν λόγω εφηmicroερίδα ανακοινώνει microε έκτακτο φύλλο της την επιτυχία της επανάστασης της 3ης Σεπτεmicroβρίου και τη χορήγηση συντάγmicroατος Από τις 8111844 η εφηmicroερίδα microεταφέρεται πάντως στην Αθήνα όπου κυκλοφορεί πλέον ως δισεβδοmicroαδιαία εφηmicroερίδα microέχρι το 1848 Συνοψίζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά των εφηmicroερίδων της εποχής παρατηρούmicroε τα εξής δεν υπάρχει ακόmicroα καθηmicroερινός Τύπος όπως στις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες Οι εφηmicroερίδες της δεκαετίας αυτής είναι microικρού σχήmicroατος δίστηλες ή τρίστηλες

Η 3η Σεπτεmicroβρίου 1843 και η ανακήρυξη του συντάγmicroατος

τετρασέλιδες οι περισσότερες εκδίδονται συνήθως δύο φορές την εβδοmicroάδα ή και λιγότερο συχνά και κυκλοφορούν αποκλειστικά microε συνδροmicroητές Η ύλη τους είναι κυρίως πολιτική βασικότερο δε τmicroήmicroα τους είναι το κύριο άρθρο Ως προς το περι-εχόmicroενό τους η έmicroφαση δίνεται στις εσωτερικές ειδήσεις Οι εξωτερικές ειδήσεις είναι πολύ λιγότερες στην ελληνική ειδησεογραφία όπου microάλιστα εmicroφανίζονται microε καθυστέρηση Οι ιδιοκτήτες-εκδότες είναι συνήθως και διευθυντές και όταν οι εφη-microερίδες είναι ισχυρές οικονοmicroικά τότε απασχολούν επιπλέον έναν ή δύο συντάκτες Συχνά πάντως στους συνεργάτες της εφηmicroερίδας ανήκουν και ορισmicroένοι γνωστοί πολιτικοί και λόγιοι της εποχής

Η εξέγερση της 3ης Σεπτεmicroβρίου 1843 και οι εφηmicroερίδες των Αθηνών Ο Τύπος βρέθηκε σύσσωmicroος στο πλευρό της εξέγερσης του 1843 και του laquoσυνταγmicroα-τικού κινήmicroατοςraquo Οι εφηmicroερίδες της εποχής (ο Αιών η Αθηνά η Ελπίς η Ταχύπτερος Φήmicroη ο Ελληνικός Παρατηρητής ο Ζέφυρος κά) δηmicroοσιεύουν περιγραφές σχόλια τα επίσηmicroα πολιτειακά κείmicroενα καθώς και ενδιαφέρουσες πολιτικές και συνταγmicroατικές αναλύσεις Στο σηmicroείο αυτό κρίνουmicroε χρήσιmicroο να παραθέσουmicroε αποσπάσmicroατα από τα ρεπορτάζ των εφηmicroερίδων σε microια αναδροmicroική ανασκόπηση του Τύπου (όπως πραγmicroατοποιείται από το περιοδικό ΑΝΤΙ στις 491976 επιmicroέλεια Θανάσης Παπαδόπουλος συλλογή υλικού Νίκος Δανδής) Είναι χαρακτηριστική η αmicroεσότητα microε την οποία καταγράφο-νται τα γεγονότα στα φύλλα των εφηmicroερίδων Σχεδόν ξεχνά κανείς ότι είναι γραmicromicroένα στην καθαρεύουσα Με τον τίτλο Έκτακτο Παράρτηmicroα ανήmicroερα στις 3 Σεπτεmicroβρίου 1843 ο Αιών η Αθηνά η Ταχύπτερος Φήmicroη κά κυκλοφορούν έκτακτες εκδόσεις οι οποίες αναγγέλλουν την επικράτηση της εξέγερσης Το ρεπορτάζ στην εφηmicroερίδα Αιών γραmicromicroένο από τον Φιλήmicroονα αρχίζει ως εξής laquoΣΥΜΠΟΛΙΤΑΙ () Όσων άχρι τούδε δικαίων εθνικών εστέρει λυπηρώς την πατρίδα η στυγερά αυθαιρεσία και η Βαυαροκρατία ταύτα εν ριπή οφθαλmicroού ανεκτήθησαν διά της γενοmicroένης κατά την ώραν 1 frac12 micromicro της νυκτός της 2 προς 3 Σεπτεmicroβρίου 1843 κινήσεως του Λαού και της Φρουράς της Πρωτευούσηςraquo Το ρεπορτάζ της Αθηνάς είναι πιο λεπτοmicroερές και τιτλοφορείται Η Τρίτη Σεπτεmicroβρίου και το Σύνταγmicroα Παραθέτουmicroε την αρχή του laquoΈχοmicroεν ήδη το Σύνταγmicroα Κυβέρνησις

συνταγmicroατική κρατεί και του Ελληνικού Κράτους τας ηνίας αι δίκαιαι του Ελληνικού Λαού απαιτήσεις εκπληρούνται ήδη Το πάν σκιρτά και αγάλλεταιraquo και προχωρεί στη συνέχεια σε λεπτοmicroερή αφήγηση των γεγονότωνΜια πρώτη συνέπεια της εξέγερσης της 3ης Σεπτεmicroβρίου ήταν και η επαναλειτουργία ορισmicroένων εφηmicroερίδων που είχαν σταmicroατήσει να εκδίδονται εξαιτίας των διώξεων και των δικών εναντίον τους Πράγmicroατι στις 9 Σεπτεmicroβρίου επανεκδίδεται η Ελπίς του Κώστα Λεβίδη που είχε διακόψει την έκδοσή της στις 16111837 Στο φύλλο αυτό η εν λόγω εφηmicroερίδα δηmicroοσιεύει ολοσέλιδο κύριο άρθρο που εγκωmicroιάζει τη φρόνηση που επέδειξε ο λαός και ο στρατός κατά την επαναστατική τους δράση laquoΣυmicroπολίται Ο λαmicroπρός ήλιος της 3ης Σεπτεmicroβρίου ανέτειλε και microετrsquo αυτού νέα διά το Ελληνικόν Έθνος ανέτειλε δόξα Ο αδέκαστος δικαστής των ανθρωπίνων πράξεων η ιστορία ώς άλλοτε microας επέδειξεν ανδρείους θέλει microας επιδείξει ήδη ώς λαόν πρωτότυπον διά την σύνεσίν του Ότι άλλα έθνη κατώρθωσαν διά ποταmicroών αίmicroατος το Ελληνικόν Έθνος κατώρθωσε διά της οmicroονοίας και φρονήσεώς του Στρατός και πολίται όλοι έδωσαν αλλήλοις τον αδελφικόν ασπασmicroόν και της microουσικής παιανιζούσης επεζήτη-σαν και έλαβαν τάς εγγυήσεις του λαmicroπρού microέλλοντος της ελληνικής φυλήςraquo

Η Αrsquo Εθνική Συνέλευση και ο Τύπος Η κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας στο Σύνταγmicroα του 1844Στο πλαίσιο της πολύπλευρης και αmicroφίδροmicroης σχέσης της Αrsquo Εθνικής Συνέλευσης microε τον Τύπο οι εφηmicroερίδες της εποχής δίνουν microεγάλη βαρύτητα στη συνέλευση και στο σύνταγmicroα αναδεικνύοντας έτσι την πολιτική τους σηmicroασία Αλλά και η συνέλευση υπερτονίζει το ειδικό πολιτικοθεσmicroικό βάρος του Τύπου ενώ το Σύνταγmicroα του 1844 θέτει το νοmicroικό πλαίσιο κατοχύρωσης της ελευθεροτυπίας ως θεmicroελιώδους αρχής του συνταγmicroατικού microας πολιτισmicroού Η σηmicroασία που αποδίδεται στην ελευθεροτυπία από τη συνέλευση είναι ευεξήγητη στο microέτρο που υπάρχει όλη αυτή η ιστορική φόρτιση από τον ρόλο του Τύπου στη δεκαετία που προηγήθηκε microε στόχο την εγκαθίδρυση των φιλελεύθερων θεσmicroών της συνταγmicroατικής microοναρχίαςΟ Τύπος στη συγκεκριmicroένη συγκυρία δεν λειτούργησε microόνο ή καταρχήν ως laquoεργα-λείοraquo πολιτικής παρέmicroβασης υπέρ συγκεκριmicroένων πολιτικών δυνάmicroεων και προσώπων στη συνέλευση αλλά πρωτίστως ως microέσο ικανό να πληροφορήσει για τα σηmicroαντικά

Το Σύνταγmicroα του 1844 σε αγγλική microετάφραση

συνταγmicroατική κρατεί και του Ελληνικού Κράτους τας ηνίας αι δίκαιαι του Ελληνικού Λαού απαιτήσεις εκπληρούνται ήδη Το πάν σκιρτά και αγάλλεταιraquo και προχωρεί στη συνέχεια σε λεπτοmicroερή αφήγηση των γεγονότωνΜια πρώτη συνέπεια της εξέγερσης της 3ης Σεπτεmicroβρίου ήταν και η επαναλειτουργία ορισmicroένων εφηmicroερίδων που είχαν σταmicroατήσει να εκδίδονται εξαιτίας των διώξεων και των δικών εναντίον τους Πράγmicroατι στις 9 Σεπτεmicroβρίου επανεκδίδεται η Ελπίς του Κώστα Λεβίδη που είχε διακόψει την έκδοσή της στις 16111837 Στο φύλλο αυτό η εν λόγω εφηmicroερίδα δηmicroοσιεύει ολοσέλιδο κύριο άρθρο που εγκωmicroιάζει τη φρόνηση που επέδειξε ο λαός και ο στρατός κατά την επαναστατική τους δράση laquoΣυmicroπολίται Ο λαmicroπρός ήλιος της 3ης Σεπτεmicroβρίου ανέτειλε και microετrsquo αυτού νέα διά το Ελληνικόν Έθνος ανέτειλε δόξα Ο αδέκαστος δικαστής των ανθρωπίνων πράξεων η ιστορία ώς άλλοτε microας επέδειξεν ανδρείους θέλει microας επιδείξει ήδη ώς λαόν πρωτότυπον διά την σύνεσίν του Ότι άλλα έθνη κατώρθωσαν διά ποταmicroών αίmicroατος το Ελληνικόν Έθνος κατώρθωσε διά της οmicroονοίας και φρονήσεώς του Στρατός και πολίται όλοι έδωσαν αλλήλοις τον αδελφικόν ασπασmicroόν και της microουσικής παιανιζούσης επεζήτη-σαν και έλαβαν τάς εγγυήσεις του λαmicroπρού microέλλοντος της ελληνικής φυλήςraquo

Η Αrsquo Εθνική Συνέλευση και ο Τύπος Η κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας στο Σύνταγmicroα του 1844Στο πλαίσιο της πολύπλευρης και αmicroφίδροmicroης σχέσης της Αrsquo Εθνικής Συνέλευσης microε τον Τύπο οι εφηmicroερίδες της εποχής δίνουν microεγάλη βαρύτητα στη συνέλευση και στο σύνταγmicroα αναδεικνύοντας έτσι την πολιτική τους σηmicroασία Αλλά και η συνέλευση υπερτονίζει το ειδικό πολιτικοθεσmicroικό βάρος του Τύπου ενώ το Σύνταγmicroα του 1844 θέτει το νοmicroικό πλαίσιο κατοχύρωσης της ελευθεροτυπίας ως θεmicroελιώδους αρχής του συνταγmicroατικού microας πολιτισmicroού Η σηmicroασία που αποδίδεται στην ελευθεροτυπία από τη συνέλευση είναι ευεξήγητη στο microέτρο που υπάρχει όλη αυτή η ιστορική φόρτιση από τον ρόλο του Τύπου στη δεκαετία που προηγήθηκε microε στόχο την εγκαθίδρυση των φιλελεύθερων θεσmicroών της συνταγmicroατικής microοναρχίαςΟ Τύπος στη συγκεκριmicroένη συγκυρία δεν λειτούργησε microόνο ή καταρχήν ως laquoεργα-λείοraquo πολιτικής παρέmicroβασης υπέρ συγκεκριmicroένων πολιτικών δυνάmicroεων και προσώπων στη συνέλευση αλλά πρωτίστως ως microέσο ικανό να πληροφορήσει για τα σηmicroαντικά

Το Σύνταγmicroα του 1844 σε αγγλική microετάφραση

πολιτειακά ζητήmicroατα που απασχολούν τη χώρα να διασώσει και να αναδείξει τα πολιτικά συmicroφραζόmicroενα του θεσmicroικού λόγου της συνέλευσης και να αποτυπώσει το ιδεολογικό κλίmicroα της εποχήςΗ συνέλευση της 3ης Σεπτεmicroβρίου 1844 εγκωmicroιάζει την ελευθερία της δηmicroοσιογρα-φικής έκφρασης ως laquoτο παλλάδιο της ελευθερίας του πολίτουraquo (Βλ Πρακτικά Η της τρίτης Σεπτεmicroβρίου εν Αθήναις Εθνική Συνέλευση Αθήνα-Κοmicroοτηνή 1993 Ινστι-τούτο Ελληνικής Συνταγmicroατικής Ιστορίας και Συνταγmicroατικής Επιστήmicroης Συνεδρίαση ΛΖrsquo 21 Ιανουαρίου σ 250) χαρακτηρίζοντάς τον Τύπο ως laquoόργανο της δηmicroοσιεύ-σεως των φρονηmicroάτωνraquo (Πρακτικά όπ σ 252) και την ελευθεροτυπία ως την laquomicroόνη διασωθείσα ελευθερία του Έθνους ήτις συνήργησε τα microέγιστα εις την προ ολίγου γενοmicroένην microεταβολήν και ωδήγησε το Έθνος εις την ανάκτησιν των δικαιωmicroάτων τουraquo (Πρακτικά οπ σ 34)Είναι εύγλωττα ορισmicroένα αποσπάσmicroατα από τις αγορεύσεις των πληρεξουσίων laquoΌτε η ενέργεια των ελευθέρων θεσmicroών microας είχεν αποβεί ανίσχυρος η φωνή του Τύπου και microόνον αυτή διαβεβαίωνε εις το Πανελλήνιον την ύπαρξίν των Οι δηmicroοσιογράφοι έφερον τους πληρεξούσιους εις τα οποία νυν κατέχουσι καθίσmicroαταraquo [hellip] laquoΔεν θέλω άλλο τι παρά τον Τύπον ελεύθερον Όλα αφαιρέσατε τα όλα και αυτό το Σύνταγmicroα ακόmicroη δύναmicroαι να σας το χαρίσωΤον Τύπον microόνον αφήσατε microε και αν όλη η τυραν-νία του κόσmicroου επικαθήσει επί της τύχης της Ελλάδος θέλω δυνηθεί βεβαίως να την καταστρέψωraquo

Η Συνέλευση υιοθέτησε την παρακάτω συνταγmicroατική ρύθmicroιση που αποτέλεσε την τελική διάταξη του Συντάγmicroατος του 1844 Άρθρο 10 laquoΠας τις δύναται να δηmicroοσιεύη προφορικώς τε εγγράφως και διά του Τύπου τους στο-χασmicroούς του τηρών τους Νόmicroους του ΚράτουςΟ Τύπος είναι ελεύθερος και λογοκρισία δεν επιτρέπεται Οι υπεύθυνοι συντάκται εκδόται και τυπογράφοι εφηmicroερίδων δεν υποχρεούνται είς ουδεmicroίαν χρηmicroατικήν προκαταβολήν λόγω εγγυήσεως Οι εκδόται εφηmicroερίδων θέλουν είσθαι πολίται Έλληνεςraquo

Οι περισσότεροι Έλληνες έδει-χναν έντονο ενδιαφέρον για την

Η συνέλευση υιοθέτησε κυρίως φιλελεύθερες ρυθmicroίσεις περί Τύπου Είναι ενδεικτικό ότι προτάθηκε ανάmicroεσα σε άλλα η αναστολή της ισχύος του Περί Τύπου νόmicroου του 1837 και η συνέλευση πρότεινε να τροποποιηθεί από τη νοmicroοθετική εξουσία που επρόκειτο να αναδειχθεί από τις εκλογές Υπήρξαν πάντως ορισmicroένα θέmicroατα γύρω από τα οποία προκλήθηκε έντονη διαφωνία στη συνέλευση το ζήτηmicroα λχ του αν απαιτείται οι δηmicroοσιογράφοι να είναι Έλληνες πολίτες το θέmicroα της απαγόρευσης ή microη της χρηmicroατικής προκαταβολής (εγγύησης) που όφειλαν να πληρώνουν οι συντά-κτες των εφηmicroερίδων καθώς και το ζήτηmicroα της κατάργησης ή microη των προληπτικών απαγορεύσεων που περιείχαν οι νόmicroοι περί ΤύπουΩς προς το πρώτο θέmicroα υποστηρίχθηκε στη συνέλευση η άποψη ότι ο δηmicroοσιογρά-φος θα πρέπει να είναι Έλληνας πολίτης microε τη λογική ότι αυτός που θα θέλει να laquoδιδάξειraquo τους Έλληνες θα πρέπει να είναι ο ίδιος πολίτης του ελληνικού κράτους Διατυπώθηκε επίσης το επιχείρηmicroα ότι η απαγόρευση της χρηmicroατικής προκαταβολής δεν εξασφαλίζει από microόνη της κάποια ασφάλεια στη δηmicroοσιογραφία ενώ αντίθετα εάν το θέmicroα της εγγύησης αποφασιζόταν τελικά από τον συντακτικό νοmicroοθέτη και όχι από τη Βουλή τότε αυτό θα δέσmicroευε υπερβολικά τη νοmicroοθετική πρόνοια των Βουλών Στον αντίποδα προβλήθηκε η άποψη υπέρ της απαγόρευσης της χρηmicroατι-κής προκαταβολής διότι η απαγόρευση αυτή συνιστά εγγύηση της ελευθεροτυπίας στην Ελλάδα Με δεδοmicroένο microάλιστα ότι η ελευθερία του Τύπου αποτελεί τη microέγιστη των ελευθεριών η απαγορευτική διάταξη αρmicroόζει να microπει στο συνταγmicroατικό κεί-microενο Τελικά το ζήτηmicroα δεν αφέθηκε στην αρmicroοδιότητα της Βουλής διότι laquoαι βάσεις των ελευθεριών του έθνουςraquo και microάλιστα της ελευθερίας του Τύπου τίθενται εντός του Συντάγmicroατος και δεν ανατίθενται εις τας microεταβολάς της νοmicroοθετικής εξουσίαςraquo (Βλ Πρακτικά οπ σ 258) laquoΗ δηmicroοσιογραφίαraquo τόνισε κάποιος πληρεξούσιος laquoθα υπήρχε σε πολλές επαρχίες αν δεν επιβαλλόταν η χρηmicroατική προκαταβολή συνεπώς το microέτρο αυτό καταστρέφει τον Τύποraquo Αξίζει να σηmicroειωθεί η επισήmicroανση πληρεξουσίου ότι ο περιορισmicroός των καταχρή-σεων του Τύπου είναι δυνατόν να επιτευχθεί microε την ηθική πρόοδο του έθνους και όχι microε τη θέσπιση προληπτικών microέτρων κατά της ελευθεροτυπίας Γιrsquo αυτό και οι laquoπροληπτικοίraquo νόmicroοι θα πρέπει να απαγορεύονται

Από τις αρχές του 1859 είχε οξυνθεί η δυσαρέσκεια ενα-

Οι σηmicroαντικές εφηmicroερίδες που κυκλοφορούν στην περίοδο 1843-1864Κατά την περίοδο αυτή συνεχίζουν καταρχήν να κυκλοφορούν οι εφηmicroερίδες που εκδόθηκαν την προηγούmicroενη δεκαετία η Αθηνά η Ελπίς η Ταχύπτερος Φήmicroη ο Αιών ο Σωκράτης των Γυναικών και του Λαού ο Φίλος του Λαού και η Καρτερία Παράλληλα υπάρχουν και ορισmicroένες εφηmicroερίδες οι οποίες εmicroφανίζονται για πρώτη φορά στο προ-σκήνιο η Νέα Γενεά ο Εθνοφύλαξ η Παλιγγενεσία το Μέλλον ο Ήλιος η Μέριmicroνα η Αυγή το Φως και η Γενική Εφηmicroερίς της ΕλλάδοςΗ Αθηνά σε όλο το διάστηmicroα από το 1835 έως και το 1864 δίνει συνεχώς αγώνες για τη χορήγηση συντάγmicroατος και την κατοχύρωση των πολιτικών ελευθεριών Είναι ενδεικτικό ότι στο φύλλο της της 29ης Οκτωβρίου 1862 αφιερώνει ολόκληρη σελίδα στην εξιστόρηση της διακυβέρνησης του έκπτωτου Όθωνα την οποία χαρακτηρίζει απολυταρχική Τελικά περίπου ένα έτος microετά τον θάνατο του εκδότη της Εmicromicroανουήλ Αντωνιάδη τον Ιούλιο του 1864 η εφηmicroερίδα σταmicroατά να εκδίδεται Η Ελπίς που είχε αναστείλει την έκδοσή της το 1837 λόγω της σύλληψης του εκδότη της Κ Λεβίδη αρχίζει να κυκλοφορεί εκ νέου στις 26 Σεπτεmicroβρίου 1843 Από τις 5 Ιανουαρίου 1844 το σχήmicroα της microεγαλώνει οι σελίδες της χωρίζονται σε τρεις στήλες και έχουν microέγεθος 048 x 032 micro Γράφεται microόνο στα ελληνικά και όχι πλέον και στα γερmicroανικάΑπό την επανέκδοσή της και microετά συνεχίζει να υπερασπίζεται τις δηmicroοκρατικές ελευ-θερίες και ασκεί δριmicroεία κριτική σε όσους πολιτικούς αρχηγούς δείχνουν microε τη στάση τους ότι θέλουν να εκmicroεταλλευτούν την εξέγερση της 3ης Σεπτεmicroβρίου microε σκοπό να αποκοmicroίσουν προσωπικά οφέληΣτο φύλλο της της 12ης Νοεmicroβρίου 1843 δηmicroοσιεύεται άρθρο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι αναφέρεται στις διώξεις του Τύπου που έλαβαν χώρα την προηγούmicroενη δεκαετία δίνοντας έτσι microια γλαφυρή εικόνα για την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην ΕλλάδαΚατά την περίοδο 1854-58 η Ελπίς εmicroφανίζεται πάντως φιλική απέναντι στον Όθωνα ενώ το 1859 τάσσεται υπέρ της microεταρρύθmicroισης του συντάγmicroατος Στη συνέχεια βέβαια η εφηmicroερίδα στρέφεται και πάλι εναντίον του καθεστώτος της microοναρχίας και συmicroβάλλει στην έξωση του Όθωνα Είναι χαρακτηριστικό ότι όπως γράφει η

εφηmicroερίδα Αιών (461859) laquoΟθωνικοί τραmicroπούκοι δεν δίστασαν να επιτεθούν microέσα στο καφενείον της Ανατολής εναντίον ενός νέου που διάβαζε την εφηmicroερίδα Ελπίς η οποία δηmicroοσίευσε αντικυβερνητικό άρθρο και αξίωσαν από αυτόν να την κάψειraquo) Από τις 23 Ιουλίου 1856 microέχρι και την 1η Σεπτεmicroβρίου 1859 η Ελπίς τυπώνεται και στα γαλλικά microε τον τίτλο ESPERANCE ενώ στο τελευταίο διάστηmicroα πριν σταmicroατήσει να κυκλοφορεί προβαίνει σε microια πολύ πρωτότυπη ενέργεια για την εποχή δηmicroοσιεύει εmicroπορικές διαφηmicroίσεις στην πρώτη σελίδα στη θέση του κύριου άρθρου της εφηmicroε-ρίδας Τέλος στις 4 Οκτωβρίου 1868 πεθαίνει ο εκδότης της και η Ελπίς σταmicroατά την κυκλοφορία τηςΗ Ταχύπτερος Φήmicroη που κυκλοφορεί ήδη από το 1837 παίρνει το σχήmicroα που έχουν και οι άλλες εφηmicroερίδες της ίδιας εποχής από το 1854 και microετά ενώ κατά την προ-ηγούmicroενη περίοδο υπήρξε εφηmicroερίδα microικρού σχήmicroατος Ο βίος της τερmicroατίζεται το 1866Ο Αιών τον Δεκέmicroβριο του 1843 σηmicroειώνει microεγάλη δηmicroοσιογραφική επιτυχία Είναι η microοναδική εφηmicroερίδα που δηmicroοσιεύει τα πρώτα 44 άρθρα του συντάγmicroατος που επε-ξεργάζεται η επιτροπή πριν ακόmicroα υποβληθούν προς έγκριση στην Εθνοσυνέλευση Ο Αιών κυκλοφορεί δύο φορές την εβδοmicroάδα και δεν διστάζει να προβεί σε δριmicroύτα-τες επιθέσεις κατά των Άγγλων και των Γάλλων Το γεγονός αυτό οδηγεί στη σύλληψη του Φιλήmicroονα από τους Γάλλους στη φυλάκισή του στον Πειραιά στην κατάσχεση του τυπογραφείου του και στη διακοπή της έκδοσης της εφηmicroερίδας στις 7 Σεπτεmicroβρίου 1854 Πάντως στις 24 Ιανουαρίου 1857 ndashλίγο microετά την αποχώρηση των στρατευmicroάτων κατοχήςndash ο Αιών επανεκδίδεται microε διευθυντή τον γιο του Ιωάννη Φιλήmicroονα Τιmicroολέ-οντα microόλις 24 ετών τότε Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο άρθρο της εφηmicroερίδας microετά την επανέκδοσή της είναι αφιερωmicroένο στα δεινά που υπέστησαν το έθνος και η εφηmicroερίδα από την κατοχήΟ Αιών microε διευθυντή τον Τ Φιλήmicroονα διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στην εξέγερση του 1862 ενώ εξακολουθεί να κυκλοφορεί ndashmicroε κάποιες διακοπέςndash δύο φορές την εβδοmicroάδα microέχρι το 1876 όταν διακόπτεται η έκδοσή του για microία τετραετία Τον Ιούλιο του 1839 είχε διακοπεί η έκδοση του Σωκράτη των Γυναικών και του Λαού Όmicroως από τις 1 Μαΐου 1844 η εφηmicroερίδα επανεκδίδεται ως laquoεφηmicroερίδα ποιητική

Ο Όθωνας σε λιθογραφία

εφηmicroερίδα Αιών (461859) laquoΟθωνικοί τραmicroπούκοι δεν δίστασαν να επιτεθούν microέσα στο καφενείον της Ανατολής εναντίον ενός νέου που διάβαζε την εφηmicroερίδα Ελπίς η οποία δηmicroοσίευσε αντικυβερνητικό άρθρο και αξίωσαν από αυτόν να την κάψειraquo) Από τις 23 Ιουλίου 1856 microέχρι και την 1η Σεπτεmicroβρίου 1859 η Ελπίς τυπώνεται και στα γαλλικά microε τον τίτλο ESPERANCE ενώ στο τελευταίο διάστηmicroα πριν σταmicroατήσει να κυκλοφορεί προβαίνει σε microια πολύ πρωτότυπη ενέργεια για την εποχή δηmicroοσιεύει εmicroπορικές διαφηmicroίσεις στην πρώτη σελίδα στη θέση του κύριου άρθρου της εφηmicroε-ρίδας Τέλος στις 4 Οκτωβρίου 1868 πεθαίνει ο εκδότης της και η Ελπίς σταmicroατά την κυκλοφορία τηςΗ Ταχύπτερος Φήmicroη που κυκλοφορεί ήδη από το 1837 παίρνει το σχήmicroα που έχουν και οι άλλες εφηmicroερίδες της ίδιας εποχής από το 1854 και microετά ενώ κατά την προ-ηγούmicroενη περίοδο υπήρξε εφηmicroερίδα microικρού σχήmicroατος Ο βίος της τερmicroατίζεται το 1866Ο Αιών τον Δεκέmicroβριο του 1843 σηmicroειώνει microεγάλη δηmicroοσιογραφική επιτυχία Είναι η microοναδική εφηmicroερίδα που δηmicroοσιεύει τα πρώτα 44 άρθρα του συντάγmicroατος που επε-ξεργάζεται η επιτροπή πριν ακόmicroα υποβληθούν προς έγκριση στην Εθνοσυνέλευση Ο Αιών κυκλοφορεί δύο φορές την εβδοmicroάδα και δεν διστάζει να προβεί σε δριmicroύτα-τες επιθέσεις κατά των Άγγλων και των Γάλλων Το γεγονός αυτό οδηγεί στη σύλληψη του Φιλήmicroονα από τους Γάλλους στη φυλάκισή του στον Πειραιά στην κατάσχεση του τυπογραφείου του και στη διακοπή της έκδοσης της εφηmicroερίδας στις 7 Σεπτεmicroβρίου 1854 Πάντως στις 24 Ιανουαρίου 1857 ndashλίγο microετά την αποχώρηση των στρατευmicroάτων κατοχήςndash ο Αιών επανεκδίδεται microε διευθυντή τον γιο του Ιωάννη Φιλήmicroονα Τιmicroολέ-οντα microόλις 24 ετών τότε Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο άρθρο της εφηmicroερίδας microετά την επανέκδοσή της είναι αφιερωmicroένο στα δεινά που υπέστησαν το έθνος και η εφηmicroερίδα από την κατοχήΟ Αιών microε διευθυντή τον Τ Φιλήmicroονα διαδραmicroατίζει σηmicroαντικό ρόλο στην εξέγερση του 1862 ενώ εξακολουθεί να κυκλοφορεί ndashmicroε κάποιες διακοπέςndash δύο φορές την εβδοmicroάδα microέχρι το 1876 όταν διακόπτεται η έκδοσή του για microία τετραετία Τον Ιούλιο του 1839 είχε διακοπεί η έκδοση του Σωκράτη των Γυναικών και του Λαού Όmicroως από τις 1 Μαΐου 1844 η εφηmicroερίδα επανεκδίδεται ως laquoεφηmicroερίδα ποιητική

Ο Όθωνας σε λιθογραφία

υπουργική και δικαστικήraquo microε τα συνθήmicroατα laquoΛαός εγχώριος Βασιλεία Υπουργείον Βουλήraquo Από τις 25 Οκτωβρίου 1845 τίθεται στον τίτλο της εφηmicroερίδας η φράση laquoΕφηmicroερίς των Βουλευτών και Γερουσιαστώνraquo Έπειτα από έναν χρόνο η φράση αυτή αντικαθίσταται από τις λέξεις laquoΠολιτική εφηmicroερίςraquo Τέλος στις 10 Ιουλίου 1848 ο Σωκράτης σταmicroατά την έκδοσή τουΗ Νέα Γενεά είναι εφηmicroερίδα ειδησεογραφική και πολιτική η οποία κυκλοφορεί το πρώτο φύλλο της στις 20 Ιανουαρίου 1862 Εκδότης και συντάκτης της είναι ο δηmicroο-σιογράφος Δήmicroος Αθανασίου Είναι δισεβδοmicroαδιαία τετρασέλιδη microε διαστάσεις σελί-δων 036 x 026 micro Συγκαταλέγεται στις εφηmicroερίδες που ζητούσαν την κατάργηση του υπάρχοντος καθεστώτος και την απόδοση ελευθεριών στον λαό Η έκδοσή της συνεχίζεται microέχρι το 1869Ο Εθνοφύλαξ εκδόθηκε στις 26 Απριλίου 1862 Εκδότης και διευθυντής της είναι ο Χρήστος Δούκας και υπεύθυνος συντάκτης της ο Αντώνιος Μοναστηριώτης Το σχήmicroα της είναι όmicroοιο microε αυτό της Αυγής και κυκλοφορεί πέντε φορές την εβδοmicroάδα Η ίδια η εφηmicroερίδα αναγγέλλει ότι πρόκειται να αναλάβει την υπεράσπιση της τάξης και της ελευθερίας και δηλώνει απροκάλυπτα ότι ανήκει στην laquoκαθαρήν αντιπολίτευσινraquo Η αλήθεια όmicroως είναι ότι αποτελεί όργανο του Θρασύβουλου Ζαΐmicroη και για τον λόγο αυτό microετά την έξωση του Όθωνα ανήκει άλλοτε στην αντιπολίτευση και άλλοτε στη συmicroπολίτευση ανάλογα microε την τοποθέτηση του Ζαΐmicroη Εύλογα λοιπόν ο Εθνοφύλαξ θεωρήθηκε η πρώτη laquoπαραταξιακήraquo εφηmicroερίδα Πρέπει ακόmicroη να επισηmicroανθεί ότι ο Εθνοφύλαξ αγωνίζεται εναντίον του Δανού κόmicroη Σπόνεκ συmicroβούλου του Γεωργίου Αrsquo ζητώντας την αποποmicroπή του από την Ελλάδα και σε άλλη χρονική στιγmicroή στρέφεται εναντίον του Αλ Κουmicroουνδούρου Ο Εθνοφύλαξ σταmicroατά να εκδίδεται το 1880Η Παλιγγενεσία έχει ιδρυτή και διευθυντή τον Ιωάννη Αγγελόπουλο ενώ στην πορεία συνεχιστής της έκδοσης είναι ο γιος του Κωνσταντίνος Αγγελόπουλος (δηmicroοσιογρά-φος οικονοmicroολόγος και πολιτικός) Το πρώτο φύλλο της εκδίδεται λίγες ηmicroέρες microετά την κατάργηση της microοναρχίας του Όθωνα στις 20 Οκτωβρίου 1862 Είναι εφηmicroερίδα microικρού σχήmicroατος οι σελίδες της χωρίζονται σε δύο στήλες και κυκλοφορεί αρχικά σχεδόν κάθε microέρα (πλην Τετάρτης και Κυριακής) ενώ microεταγενέστερα εκδίδεται καθη-microερινά (πλην Κυριακής) microέχρι να διακόψει οριστικά την έκδοσή της στις 31 Δεκεmicro-

Ο βασιλιάς Γεώργιος Αrsquo

βρίου 1899Είναι αξιοσηmicroείωτο ότι η Παλιγγενεσία είναι εφηmicroερίδα microετριοπαθής η οποία παρότι κυκλοφορεί σε microια ταραγmicroένη πολιτικά περίοδο επιδιώκει να βρίσκεται στη microέση οδό και να microην υποστηρίζει ούτε τη συmicroπολίτευση ούτε την αντιπολίτευση Το δόγmicroα της είναι ότι ο Τύπος δεν πρέπει γενικά να τάσσεται ανεπιφύλακτα microε τη microία ή την άλλη παράταξη αλλά να τηρεί αmicroερόληπτη στάσηΤο Μέλλον εκδίδεται για πρώτη φορά στις αρχές Οκτωβρίου 1863 λίγες ηmicroέρες πριν από την άφιξη του Γεωργίου Αrsquo στην Ελλάδα Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το 6ο φύλλο του της 22ας Οκτωβρίου 1863 είναι αφιερωmicroένο ολόκληρο στην υποδοχή του Γεωργίου Αrsquo στην Αθήνα (19 Οκτωβρίου 1863) Είναι εφηmicroερίδα δισεβδοmicroαδιαία και τετρασέλιδη microε διαστάσεις σελίδων 048 x 032 micro και διευθυντή της τον Γ Γλύνη Σε όλη τη διάρκεια του βίου της επιδιώκει τη συmicroφιλίωση των Ελλήνων και την υπεράσπιση του laquoγενικού συmicroφέροντοςraquo Καυτη-ριάζει microε τα άρθρα της τους πολιτικούς που κυνηγούν κοmicromicroατικά και microόνο οφέλη και διεξάγει σφοδρούς αγώνες κατά της ξενοκρατίας Τα έτη 1873 1874 και 1875 το Μέλλον κυκλοφορεί τρεις φορές την εβδοmicroάδα ενώ από τις 10 Νοεmicroβρίου 1875 τέσσερις φορές την εβδοmicroάδα microέχρι βέβαια να σταmicroατήσει να εκδίδεται οριστικά στις 29 Δεκεmicroβρίου 1877 Ο Ήλιος η εβδοmicroαδιαία πολιτική και φιλολογική εφηmicroερίδα του ποιητή Παναγιώτη Σούτσου εκδόθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 1855 Η εφηmicroερίδα είχε θέσει στόχους την απαλλαγή της Ελλάδας από τις ξένες επιρροές την απόκτηση πραγmicroατικού (και όχι εικονικού) συντάγmicroατος και τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήmicroατος Ασκεί έντονη αντιπολίτευση στον τότε πρωθυπουργό Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και στις κυβερνήσεις που τον διαδέχθηκαν microε αποτέλεσmicroα να σταmicroατήσει να εκδίδεται το 1861 Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ύλη της εφηmicroερίδας αυτής περιλαmicroβάνονται εκτός από τα άρθρα και τις ειδήσεις τα ποιητικά έργα του Παναγιώτη Σούτσου καθώς και του αδελφού του Αλέξανδρου Ο Ήλιος δηmicroιούργησε ειδική στήλη microε τίτλο Φιλολογικόν Τmicroήmicroα microέσω της οποίας επιδίωξε την επαναφορά της αρχαίας ελληνικής γλώσσαςΟ Π Σούτσος επανεκδίδει τον Ήλιο στις 6 Ιουλίου 1865 microέχρι και το 1867 Στη συνέ-χεια βέβαια δεν καταφέρνει να εκδώσει παρά microόνο δύο φύλλα το 1868

Το laquoΦωςraquo και ο εκδότης του Σοφοκλής Καρύδης

Η Μέριmicroνα εκδίδεται στις 2 Σεπτεmicroβρίου 1855 πρώτα ως εβδοmicroαδιαία και microετά ως δισεβδοmicroαδιαία Είναι τετρασέλιδη microε τρεις στήλες και διαστάσεις σελίδων 048 x 032 micro και έχει εκδότη και συντάκτη τον δηmicroοσιογράφο Θεόδωρο Θερmicroογιάννη Στρέ-φεται εναντίον του βασιλιά Όθωνα του Βούλγαρη και των υπουργών τουΤο microαχητικό άρθρο της που δηmicroοσιεύεται στις 4 Μαρτίου 1856 αποτελεί την αιτία για τη σύλληψη και τη φυλάκιση του εκδότη της καθώς και για τη διακοπή της κυκλοφο-ρίας της εφηmicroερίδας Ο Θερmicroογιάννης παραπέmicroπεται σε δίκη και στις 7 Ιουλίου 1856 καταδικάζεται σε διετή φυλάκιση για εξύβριση του βασιλιά Πάντως έναν χρόνο microετά αποφυλακίζεται και microε αγώνες καταφέρνει να επανεκδώσει τη Μέριmicroνα microέχρι και τις 22 Δεκεmicroβρίου όταν διακόπτεται οριστικά η κυκλοφορία της Στο διάστηmicroα που έχει προηγηθεί η Μέριmicroνα υποστηρίζει την εξέγερση της 10ης Οκτωβρίου 1862Η Αυγή εκδίδει το πρώτο φύλλο της στις 1 Μαΐου 1857 Διευθυντής και εκδότης της είναι ο Φίλιππος Λούης Είναι τετρασέλιδη microε σελίδες microικρών διαστάσεων (032 επί

Το φύλλο του laquoΦωτόςraquo στις 9 Δεκεmicroβρίου 1860 όπως

Ο Σ Καρύδης είχε δηmicroοσιεύσει στο laquoΦωςraquo ( 921860) το ακόλουθο κείmicroενο που τον οδήγησε στο Κακουργιοδικείο laquoΕπειδή και το χθεσινόν υπrsquo αρ 7 φύλλον του Φωτός κατεσχέθη διακόπτοmicroεν την συνέχειάν του εις αυτό αρχίσαντος άρθρου laquoΗ πολιτική βαρύτης των υπουργώνraquo και αντrsquo αυτού προτάσσουmicroε την κάτωθι νεκρο-λογίαν διrsquo ην δικασθέντες προ τριών microηνών ενώπιον του δικαστηρίου ηθωώθηmicroεν και κατά τον νόmicroον δυνάmicroεθα να την δηmicroοσιεύσωmicroεν ήδη άνευ φόβου ΝεκρολογίαΟ ενταφιασmicroός της ελευθεροτυπίαςlaquoΧθες microετά πολυώδυνον ασθένειαν προελθούσα από πολλά τραύmicroατα τα οποία έλαβε κατά καιρούς η προσφιλής και αξιαγάπητος κόρη του Συντάγmicroατος η Ελευθεροτυπία παρέδωκε το πνεύmicroα προς τον Κύριον ()Μετά τον τελευταίον ασπασmicroόν η Ελευθεροτυπία microετεφέρθη εις το νεκροταφείον και ετάφη χωρίς παπάν Ο υπουργός των Εσωτερικών εmicroοίρασε τότε τα κόλυβα ο δε των Στρατιωτικών διέταξε τον στρατόν και επυροβόλησε τρις άνωθεν του τάφου της δια να βεβαιωθώσι microήπως ο θάνατός της αυτός είναι ύπνος και ουχί θάνατοςraquo

022 micro) και κυκλοφορεί τέσσερις φορές την εβδοmicroάδα Η Αυγή ασκεί αρχικά έντονη αντιπολίτευση (1857-1862) απαιτώντας τον σχηmicroατισmicroό laquoσυνταγmicroατικήςraquo κυβέρνησης και τη διενέργεια ελεύθερων εκλογών Παρrsquo όλα αυτά η εφηmicroερίδα έχει microείνει στην ιστορία ως laquoεφηmicroερίδα του Όθωναraquo γιατί από το τέλος του 1861 και microετά αλλάζει πολιτική και τάσσεται υπέρ των κυβερνήσεων του Όθωνα καταδικάζοντας τα επαναστατικά κινήmicroατα που εκδηλώνονται microεταγενέστεραΗ στάση της αυτή προκαλεί την αγανάκτηση του λαού Κατά την εξέγερση της 10ης Οκτωβρίου 1862 το πλήθος εκδηλώνει την οργή του εναντίον της καταστρέφοντας τα γραφεία και τα τυπογραφεία της Αυτό έχει φυσικά συνέπεια την πρόσκαιρη αναστολή της έκδοσής της Στη συνέχεια επανεκδίδεται στις 6 Μαρτίου 1864 για να διακόψει οριστικά την κυκλοφορία της στις 31 Δεκεmicroβρίου 1876Το Φως κυκλοφορεί το πρώτο του φύλλο στις 1 Φεβρουαρίου 1860 microε εκδότη τον δηmicroοσιογράφο και σατιρικό ποιητή Σοφοκλή Καρύδη Έχει τέσσερις σελίδες και ενώ στην αρχή εκδίδεται καθηmicroερινά στη συνέχεια τυπώνεται τέσσερις ή τρεις φορές την εβδοmicroάδα Η εφηmicroερίδα αυτή δηmicroοσιεύει στις στήλες της όχι microόνο την επίκαιρη ειδησεογραφία αλλά και κείmicroενα που σατιρίζουν την πολιτική κατάσταση της εποχής Έτσι κατα-φέρνει να αποτυπώσει το πνεύmicroα της κοινής γνώmicroης που επικρατεί την ίδια περίοδο Ειδικότερα το Φως διεξάγει έντονο πολιτικό αγώνα κατά της κυβέρνησης Μιαούλη και των υπουργών της και όταν αυτοί microε τη σειρά τους συστήνουν στον εκδότη της Καρύδη να microην τα βάζει microαζί τους εκείνος απαντά έmicromicroετρα

laquomicroε τους υπουργούς ωρκίσθην από χθές να είmicroαι φίλος Και εις τήν υπόσχεσίν microου σταθερός θα microείνω στύλοςΣrsquo όσα πράττουσι να στέκωmicroέ το θυmicroιατό στο χέριraquo

Το Φως δεν πτοείται από τις διώξεις τα πρόστιmicroα και τις κατασχέσεις που του επι-βάλλονται ο Καρύδης αντιmicroετωπίζει ψύχραιmicroα τις καταδίκες εις βάρος του που είναι

Σχεδίασmicroα του Βασιλικού Τυπο-γραφείου στην οδό Σταδίου

microάλιστα τόσες πολλές ώστε όπως χαρακτηριστικά γράφει ο ίδιος για να εκτίσει τις ποινές του θα πρέπει να ζήσει τρεις φορές από εξήντα χρόνια Συνεχίζει λοιπόν ακάθεκτος να διακωmicroωδεί τους κυβερνώντες παρά τις αλλεπάλληλες συλλήψεις και φυλακίσεις Ο Καρύδης ασκεί σκληρή κριτική και στη Βrsquo Εθνοσυνέλευση πιστεύοντας ότι η τελευ-ταία δεν ανταποκρίνεται στην αποστολή της Το γεγονός αυτό έχει αποτέλεσmicroα πέρα από την εκ νέου δίωξή του να αποτελέσει ο Καρύδης το αποκλειστικό αντικείmicroενο ενασχόλησης της Εθνοσυνέλευσης σε microία από τις συνεδριάσεις της (15 Μαΐου 1863) Τελικά το Φως συνεχίζει να εκδίδεται άλλοτε ως εβδοmicroαδιαία και άλλοτε ως δισε-βδοmicroαδιαία εφηmicroερίδα έως το 1877Η Γενική Εφηmicroερίς της Ελλάδος εκδίδεται για πρώτη φορά στις 21 Σεπτεmicroβρίου 1860 και έχει τέσσερις σελίδες Εκδότης και συντάκτης της είναι ο Κωνσταντίνος Μανου-σάκης Τυπώνεται στο Βασιλικό Τυπογραφείο κυκλοφορεί καθηmicroερινά και λειτουργεί ως όργανο της κυβέρνησης Μιαούλη Είναι χαρακτηριστικό ότι η εφηmicroερίδα χωρίζεται σε δύο microέρη στο Επίσηmicroον Μέρος και στο microη Επίσηmicroον Μέρος και αυτό γιατί στο πρώτο καταχωρούνται οι πράξεις και οι αποφάσεις της κυβέρνησης ενώ στο δεύτερο δηmicroοσιεύονται άρθρα και ειδήσεις

Εύγλωττα είναι τα παρακάτω αποσπάσmicroατα από άρθρα εφηmicroερίδων αυτής της περιό-δου laquoΤα όmicromicroατα microας επί της Εθνοσυνελεύσεως να στρέψωmicroεν Εκεί η πηγή του κακού Εκεί η πηγή της δυσχερείας όλη και της ανησυχίας της κοινωνίας microας Εις αυτήν την Οικουmicroενικήν Σύνοδον του Πανελληνίου εισήλθον φύρδην-microίγδην πολυειδή και ποικίλα στοιχεία πολλά των οποίων ουδέν θετικόν ή πραγmicroατικόν στοιχείον αντιπροσωπεύουνraquo (laquoΕλπίςraquo 351863)laquoΗ Εθνοσυνελεύσις παραλείπουσα όλα τα ουσιώδη καταγίνεται καθrsquo εκάστη και κατα-τρίβει πολύτιmicroον χρόνον εις προσωπικούς διαπληκτισmicroούς και εις ατοmicroικά συmicroφέρο-ντα microεταβληθείσα εις παλαίστραν δηmicroοκοπίας παραδοξολογίας διαπληκτισmicroών και γρονθοκοπηmicroάτων () (laquoΕλπίςraquo 3151863)laquoΑφής ηmicroέρας συνήλθον οι πληρεξούσιοι του Ελληνικού Έθνους microέχρι τούδε επrsquo ουδενί άλλω ιδιώmicroατι διακρίθηκαν παρά για ύβρεις και προπηλακισmicroούς για θρασύ-τατη και ανάγωγη συmicroπεριφορά για βάναυσους διαπληκτισmicroούς () Η διάλυσις της

Εθνικής Συνελεύσεως και η ταχεία κατάβασις του βασιλέως ταύτα και microόνο δύνανται να σώσωσιν την Ελλάδαraquo (laquoΚλειώraquo Τεργέστη Ιούλιος 1863)laquoΗ Συνέλευσις microετά τινα έτη απαθέστερον κρινοmicroένη θέλει επαινεθεί διότι πλήν τινών αγροικοτήτων συνήθων εις τα ατοmicroικά microας πάθη και microη αγνώστων ουδrsquo είς αυτάς της νεωτέρας Ευρώπης και Αmicroερικής τας συνόδους περιέλαβε πλην εξαιρέσεων επι-στήmicroονες και προκρίτους και ψήφισε νοmicroοθετήmicroατα ανάλογα των περιστάσεων και προς microόνον το γενικόν συmicroφέρον αποβλέποντας () Εντός της Συνέλευσεως υπάρ-χουν άνθρωποι πατριώτες κατανοούντες την αληθή αποστολήν των αλλά καταπτοη-θέντες εξαρχής υπό του επαναστατικού θορύβου κατέστησαν τα κωφά του δράmicroατος πρόσωπαΗ Συνέλευσις αντί να αποδώσει τας ελευθερίας εις το Έθνος ουδέν άλλο εφρόντισε η microη τίνι τρόπω να προσλάβει εις χείρας της άπασας τας εξουσίας αντί να συστήσει κυβέρνησιν ισχυρά και microόνιmicroον από τους εmicroπειρότερους και συνετότερους των Ελλή-νων Ηθέλησε να διχοτοmicroήσει ολόκληρον το Έθνος εις laquoεπαναστάταςraquo και laquoοθωνι-στάςraquo microη ευρίσκουσα δε ουδαmicroού τους τελευταίους και θέλουσα αmicroεταπείστως να έχη έναν εχθρόν υποδιαιρέθη εις laquoεπαναστάτας του Φεβρουαρίουraquo και laquoεπαναστάτας του Οκτωβρίουraquo Έκτοτε η Συνέλευσις καταγίνεται εις το να ρίπτει και να αναβιβάζει λειτουργούς εις το να χορηγεί βαθmicroούς συντάξεις και θέσεις εις τους φίλους της υπερισχυούσης microερίδος () Αι θορυβώδεις και άκοσmicroοι διαπληκτισmicroοί των πληρεξουσίων microεταδίδουν απανταχού το πνεύmicroα της απειθίας και ανυποταξίας () Ούτω ενώ ο λαός άπας ετήρει πολιτικήν ούτως ειπείν αδιαφορίαν microόνον από της Συνελεύσεως ως από Δουρείου Ίππου εξήρ-χοντο οι εmicroφύλιοι σπαραγmicroοίraquo (laquoΕυνοmicroίαraquo 20121863)

Οι προτάσεις του Καλλιγά συναντούν τις αντιρρήσεις αρκετών πληρεξουσίων όπως πχ του Ν Ι Σαρίπολου ο οποίος στην αγόρευσή του συνδέει την ελευθεροτυπία microε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας υποστηρίζοντας τα εξής laquoΗ ελευθερία του Τύπου δίδει περισσοτέραν έντασιν εις την εν γένει ελευθερίαν του έθνους () Περιορίζο-

Η αρθρογραφία της Γενικής Εφηmicroερίδος της Ελλάδος αποτελεί το έντυπο microέσο αντίδρα-σης της δυναστείας και της κυβέρνησης απέναντι στις πολλές επιθέσεις που δέχεται από τον αντιπολιτευόmicroενο Τύπο ο οποίος αντανακλά το κλίmicroα της εποχής Η τακτική και τα κηρύγmicroατα της Γενικής Εφηmicroερίδος της Ελλάδος δεν βρίσκουν πάντως απήχηση στους νέους και δεν microπορούν να σταθούν ικανά να microεταστρέψουν την κοινή γνώmicroη η οποία ζητά την αποmicroάκρυνση του Όθωνα Τελικά η εφηmicroερίδα σταmicroατά να εκδίδεται στις 26 Μαΐου 1862 όταν ο Α Μιαούλης αντικαθίσταται από τον Ι Κολοκοτρώνη

Βrsquo Εθνοσυνέλευση και οι εφηmicroερίδες της εποχήςΕπικριτική κυρίως υπήρξε η στάση του Τύπου απέναντι στη Βrsquo Εθνοσυνέλευση Οι εφηmicroερίδες σχολίασαν δυσmicroενώς τις αντιφάσεις που τη χαρακτήρισαν και κυρίως την προβολή των ατοmicroικών συmicroφερόντων των πληρεξουσίων microέσα από τις σφοδρές συγκρούσεις που σηmicroειώθηκαν κατά τη διάρκεια των συζητήσεών της Ο Τύπος της

ντες την ελευθερίαν του Τύπου γιγνώσκετε πού κεντάτε Εννοείτε ότι προσβάλλετε αυτήν του έθνους την κυριαρχίαν Ουδέν ολιγώτερον Το έθνος είναι κυρίαρχον το λέγει η επιστήmicroη το αναγράφει το Σύνταγmicroα όθεν πρέπει να εκφράζηται ελευθέρως ως και την ψήφον ελευθέρως πρέπει να εκφέρει ουσών δrsquo αλληλενδέτων της κυριαρχίας του έθνους της ελευθέρας ψήφου αυτού και της ελευθερίας του εκφράζειν την διάνοιαν και την επί των πολιτευοmicroένων κρίσιν πάς περιορισmicroός του Τύπου των δύο άλλων αρχών οmicroολογουmicroένων είναι αυτό-χρηmicroα παραλογισmicroόςraquoΗ Συνέλευση microετά από έντονη συζήτηση και αρκετές αντιδράσεις αποδέχεται πάντως δύο microέτρα περιοριστικά της ελευθερίας του Τύπου Το άρθρο 14 του Συντάγmicroατος 1864 επιτρέπει τελικά κατrsquo εξαίρεσιν την κατάσχεση εφηmicroερίδων και άλλων εντύπων διατριβών microετά την δηmicroοσίευση όταν υπάρξει προσβολή είτε κατά της χριστιανικής θρησκείας είτε κατά του προσώπου του βασιλιά (Είναι ευνόητο ότι η δεύτερη αυτή εξαίρεση υιοθετήθηκε από τη Συνέλευση laquoχάριν αβροφροσύνης και περιποιήσεως του βασιλικού προσώπουraquo βλ αγόρευση Επ Δεληγι-ώργη laquoΕπίσηmicroος Εφηmicroερίςraquo τ ΣΤrsquo συν της 3181864 σ 208)

εποχής microοιάζει να υπερτονίζει τα αρνητικά στοιχεία της συνέλευσης και να παραmicroε-ρίζει το γεγονός ότι η Βrsquo Εθνική Συνέλευση υπήρξε ο προθάλαmicroος επεξεργασίας των δηmicroοκρατικών διατάξεων που υιοθετήθηκαν από το Σύνταγmicroα του 1864

Η συζήτηση για την ελευθερία του Τύπου στη Βrsquo Εθνοσυνέλευση Ως προς την ελευθερία του Τύπου στην Εθνοσυνέλευση επικρατεί η προοδευτική-δηmicroοκρατική τάση κατά την ψήφιση του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος 1864 Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι κατά τη σχετική συζήτηση η Βrsquo Εθνική Συνέλευση κατα-λήγει στο να απορρίψει σχετικά microε τη θέσπιση περιορισmicroών στην ελευθερία του Τύπου όλες σχεδόν τις προτάσεις που έχουν υποβάλλει ορισmicroένοι πληρεξούσιοι ο Π Καλλιγάς πχ εισηγείται την επιβολή χρηmicroατικών εγγυήσεων την κατάσχεση για laquoτας ακολασίαςraquo του Τύπου και τη θέσπιση του πανεπιστηmicroιακού διπλώmicroατος ως προσόντος για να αναλάβει κάποιος την έκδοση εφηmicroερίδας laquoΤο άρθρο 14 του Συντάγmicroατος του 1864raquo ndashσηmicroειώνει ο Γ Σωτηρέληςndash laquoδιασφαλίζει για πρώτη φορά την ελευθερία του Τύπου microε τρόπο ουσιαστικό Κι αυτό γιατί προβλέ-πει τον αποκλεισmicroό κάθε προληπτικού microέτρου κατά του Τύπου και την απαγόρευση

Το άρθρο 14 του Συντάγmicroατος του 1864 ενισχύει τη θέση της τυπογραφίας και του Τύπου προβλέποντας τα εξής laquoΈκαστος δύναται να δηmicroοσιεύη προφορικώς εγγράφως και διά του Τύπου τους στοχα-σmicroούς του τηρών τους νόmicroους του Κράτους Ο Τύπος είναι ελεύθερος Η λογοκρισία ως και παν άλλο προληπτικόν microέτρον απαγορεύονται Απαγορεύεται ωσαύτως η κατά-σχεσις εφηmicroερίδων και άλλων εντύπων διατριβών είτε προ της δηmicroοσιεύσεως είτε microετrsquo αυτήν Επιτρέπεται δε κατrsquo εξαίρεσιν η κατάσχεσις microετά την δηmicroοσίευσιν ένεκα προσβολής κατά της χριστιανικής θρησκείας ή κατά του προσώπου του Βασιλέως αλλrsquo εν τοιαύτη περιπτώσει εντός είκοσι τεσσάρων ωρών από της κατασχέσεως οφείλουσι και ο Εισαγγελέας να υποβάλη την υπόθεσιν εις το δικαστικόν συmicroβούλιον και τούτο νrsquo αποφανθή περί της διατηρήσεως ή της άρσεως της κατασχέσεως άλλως η κατάσχεσις αίρεται αυτοδικαίως Ανακοπή κατά του βουλεύmicroατος επιτρέπεται εις microόνον τον δηmicroο-σιεύσαντα το κατασχεθέν ουχί δε και εις τον εισαγγελέα Εις microόνον πολίτας Έλληνας επιτρέπεται η έκδοσις εφηmicroερίδωνraquo

του microέτρου της κατάσχεσης των εφηmicroερίδων (microε την εξαίρεση βέβαια ορισmicroένων περιπτώσεων που αναφέρονται ρητά στο συνταγmicroατικό κείmicroενο)raquo (Βλ Γ Σωτηρέλη Σύνταγmicroα και εκλογές στην Ελλάδα 1864-1909 σ 130-132)Στο επίπεδο της συνταγmicroατικής θεωρίας της εποχής ο Θ Φλογαΐτης χαρακτηρίζει την ελευθερία του Τύπου ως laquoσυmicroπληρωmicroατική πολιτική ελευθερίαraquo και θεωρεί ότι η αποστολή του Τύπου είναι να λειτουργεί ως laquoαντιπρόσωπος του λαούraquo Διαχωρίζει τα είδη περιοριστικών microέτρων που microπορούν να επιβληθούν στον Τύπο σε προληπτικά και κατασταλτικά υποστηρίζοντας ότι microόνο η υιοθέτηση κατασταλτικών microέτρων προ-στασίας εναντίον των παρεκτροπών του Τύπου είναι συmicroβατή microε την ελευθεροτυπία όπως εξάλλου ορίζει ρητά και η αντίστοιχη διάταξη του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος του 1864 Επισηmicroαίνει ακόmicroη ότι οι εκ των υστέρων ποινικοί περιορισmicroοί στον Τύπο θα πρέπει να επιβάλλονται microόνο υπό τον όρο ότι υπάρχουν πράγmicroατι τετελεσmicroένα αδικήmicroατα και ότι πάντως θα πρέπει να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας Ο Φλογαΐτης εξηγεί ότι η ύπαρξη πολλών κοmicromicroάτων microε διαφορετικό φρόνηmicroα επι-βάλλει στους λειτουργούς του Τύπου την υποστήριξη αντιλήψεων κάθε πολιτικής απόχρωσης και ιδίως απόψεων αντιθέτων προς την κρατούσα ιδεολογία Συνεπώς η οξεία κριτική κατά της άρχουσας τάξης δεν θα microπορούσε ούτε θα έπρεπε κατά τη γνώmicroη του να θεωρείται αδίκηmicroα του Τύπου Είναι ηθικά microεmicroπτό αλλά και νοmicroικά απαράδεκτο να τιmicroωρείται το πολιτικό φρόνηmicroα πόσο microάλλον όταν δεν εκδηλώνεται microε τη microορφή βίαιης κατάλυσης θεmicroελιωδών αρχών του πολιτεύmicroατος

Σηmicroαντικές αλλαγές στην ιστορική διαδροmicroή των εφηmicroερίδων (1870-1880) Α) Γεγονότα που συνδέονται microε τις τεχνολογικές εξελίξεις στην Ελλάδα η έκδοση της πρώτης ηmicroερήσιας ελληνικής εφηmicroερίδας (1873) η ίδρυση το 1875 στην Αθήνα του πρώτου ελληνικού πρακτορείου διανοmicroής εφηmicroερίδων και η δηmicroιουργία του πρώτου δικτύου οδικής και σιδηροδροmicroικής συγκοινωνίας microε το οποίο διακινούνται οι εφη-microερίδες (1869-1879) Η περίοδος 1864-1874 αποκλήθηκε λόγω των φαυλοκρατικών επιδόσεών της laquoαρνη-τική δεκαετίαraquo αλλά το διάστηmicroα 1870-1880 θεωρήθηκε από πολλούς ως η δεκαετία των microεγάλων αλλαγών για τον ελληνικό Τύπο Και αυτό γιατί microέσα στο χρονικό αυτό

Το έργο του Louis Figuier (1859) microεταφράστηκε αmicroέσως

Εθνικής Συνελεύσεως και η ταχεία κατάβασις του βασιλέως ταύτα και microόνο δύνανται να σώσωσιν την Ελλάδαraquo (laquoΚλειώraquo Τεργέστη Ιούλιος 1863)laquoΗ Συνέλευσις microετά τινα έτη απαθέστερον κρινοmicroένη θέλει επαινεθεί διότι πλήν τινών αγροικοτήτων συνήθων εις τα ατοmicroικά microας πάθη και microη αγνώστων ουδrsquo είς αυτάς της νεωτέρας Ευρώπης και Αmicroερικής τας συνόδους περιέλαβε πλην εξαιρέσεων επι-στήmicroονες και προκρίτους και ψήφισε νοmicroοθετήmicroατα ανάλογα των περιστάσεων και προς microόνον το γενικόν συmicroφέρον αποβλέποντας () Εντός της Συνέλευσεως υπάρ-χουν άνθρωποι πατριώτες κατανοούντες την αληθή αποστολήν των αλλά καταπτοη-θέντες εξαρχής υπό του επαναστατικού θορύβου κατέστησαν τα κωφά του δράmicroατος πρόσωπαΗ Συνέλευσις αντί να αποδώσει τας ελευθερίας εις το Έθνος ουδέν άλλο εφρόντισε η microη τίνι τρόπω να προσλάβει εις χείρας της άπασας τας εξουσίας αντί να συστήσει κυβέρνησιν ισχυρά και microόνιmicroον από τους εmicroπειρότερους και συνετότερους των Ελλή-νων Ηθέλησε να διχοτοmicroήσει ολόκληρον το Έθνος εις laquoεπαναστάταςraquo και laquoοθωνι-στάςraquo microη ευρίσκουσα δε ουδαmicroού τους τελευταίους και θέλουσα αmicroεταπείστως να έχη έναν εχθρόν υποδιαιρέθη εις laquoεπαναστάτας του Φεβρουαρίουraquo και laquoεπαναστάτας του Οκτωβρίουraquo Έκτοτε η Συνέλευσις καταγίνεται εις το να ρίπτει και να αναβιβάζει λειτουργούς εις το να χορηγεί βαθmicroούς συντάξεις και θέσεις εις τους φίλους της υπερισχυούσης microερίδος () Αι θορυβώδεις και άκοσmicroοι διαπληκτισmicroοί των πληρεξουσίων microεταδίδουν απανταχού το πνεύmicroα της απειθίας και ανυποταξίας () Ούτω ενώ ο λαός άπας ετήρει πολιτικήν ούτως ειπείν αδιαφορίαν microόνον από της Συνελεύσεως ως από Δουρείου Ίππου εξήρ-χοντο οι εmicroφύλιοι σπαραγmicroοίraquo (laquoΕυνοmicroίαraquo 20121863)

Οι προτάσεις του Καλλιγά συναντούν τις αντιρρήσεις αρκετών πληρεξουσίων όπως πχ του Ν Ι Σαρίπολου ο οποίος στην αγόρευσή του συνδέει την ελευθεροτυπία microε την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας υποστηρίζοντας τα εξής laquoΗ ελευθερία του Τύπου δίδει περισσοτέραν έντασιν εις την εν γένει ελευθερίαν του έθνους () Περιορίζο-

Η αρθρογραφία της Γενικής Εφηmicroερίδος της Ελλάδος αποτελεί το έντυπο microέσο αντίδρα-σης της δυναστείας και της κυβέρνησης απέναντι στις πολλές επιθέσεις που δέχεται από τον αντιπολιτευόmicroενο Τύπο ο οποίος αντανακλά το κλίmicroα της εποχής Η τακτική και τα κηρύγmicroατα της Γενικής Εφηmicroερίδος της Ελλάδος δεν βρίσκουν πάντως απήχηση στους νέους και δεν microπορούν να σταθούν ικανά να microεταστρέψουν την κοινή γνώmicroη η οποία ζητά την αποmicroάκρυνση του Όθωνα Τελικά η εφηmicroερίδα σταmicroατά να εκδίδεται στις 26 Μαΐου 1862 όταν ο Α Μιαούλης αντικαθίσταται από τον Ι Κολοκοτρώνη

Βrsquo Εθνοσυνέλευση και οι εφηmicroερίδες της εποχήςΕπικριτική κυρίως υπήρξε η στάση του Τύπου απέναντι στη Βrsquo Εθνοσυνέλευση Οι εφηmicroερίδες σχολίασαν δυσmicroενώς τις αντιφάσεις που τη χαρακτήρισαν και κυρίως την προβολή των ατοmicroικών συmicroφερόντων των πληρεξουσίων microέσα από τις σφοδρές συγκρούσεις που σηmicroειώθηκαν κατά τη διάρκεια των συζητήσεών της Ο Τύπος της

ντες την ελευθερίαν του Τύπου γιγνώσκετε πού κεντάτε Εννοείτε ότι προσβάλλετε αυτήν του έθνους την κυριαρχίαν Ουδέν ολιγώτερον Το έθνος είναι κυρίαρχον το λέγει η επιστήmicroη το αναγράφει το Σύνταγmicroα όθεν πρέπει να εκφράζηται ελευθέρως ως και την ψήφον ελευθέρως πρέπει να εκφέρει ουσών δrsquo αλληλενδέτων της κυριαρχίας του έθνους της ελευθέρας ψήφου αυτού και της ελευθερίας του εκφράζειν την διάνοιαν και την επί των πολιτευοmicroένων κρίσιν πάς περιορισmicroός του Τύπου των δύο άλλων αρχών οmicroολογουmicroένων είναι αυτό-χρηmicroα παραλογισmicroόςraquoΗ Συνέλευση microετά από έντονη συζήτηση και αρκετές αντιδράσεις αποδέχεται πάντως δύο microέτρα περιοριστικά της ελευθερίας του Τύπου Το άρθρο 14 του Συντάγmicroατος 1864 επιτρέπει τελικά κατrsquo εξαίρεσιν την κατάσχεση εφηmicroερίδων και άλλων εντύπων διατριβών microετά την δηmicroοσίευση όταν υπάρξει προσβολή είτε κατά της χριστιανικής θρησκείας είτε κατά του προσώπου του βασιλιά (Είναι ευνόητο ότι η δεύτερη αυτή εξαίρεση υιοθετήθηκε από τη Συνέλευση laquoχάριν αβροφροσύνης και περιποιήσεως του βασιλικού προσώπουraquo βλ αγόρευση Επ Δεληγι-ώργη laquoΕπίσηmicroος Εφηmicroερίςraquo τ ΣΤrsquo συν της 3181864 σ 208)

εποχής microοιάζει να υπερτονίζει τα αρνητικά στοιχεία της συνέλευσης και να παραmicroε-ρίζει το γεγονός ότι η Βrsquo Εθνική Συνέλευση υπήρξε ο προθάλαmicroος επεξεργασίας των δηmicroοκρατικών διατάξεων που υιοθετήθηκαν από το Σύνταγmicroα του 1864

Η συζήτηση για την ελευθερία του Τύπου στη Βrsquo Εθνοσυνέλευση Ως προς την ελευθερία του Τύπου στην Εθνοσυνέλευση επικρατεί η προοδευτική-δηmicroοκρατική τάση κατά την ψήφιση του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος 1864 Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι κατά τη σχετική συζήτηση η Βrsquo Εθνική Συνέλευση κατα-λήγει στο να απορρίψει σχετικά microε τη θέσπιση περιορισmicroών στην ελευθερία του Τύπου όλες σχεδόν τις προτάσεις που έχουν υποβάλλει ορισmicroένοι πληρεξούσιοι ο Π Καλλιγάς πχ εισηγείται την επιβολή χρηmicroατικών εγγυήσεων την κατάσχεση για laquoτας ακολασίαςraquo του Τύπου και τη θέσπιση του πανεπιστηmicroιακού διπλώmicroατος ως προσόντος για να αναλάβει κάποιος την έκδοση εφηmicroερίδας laquoΤο άρθρο 14 του Συντάγmicroατος του 1864raquo ndashσηmicroειώνει ο Γ Σωτηρέληςndash laquoδιασφαλίζει για πρώτη φορά την ελευθερία του Τύπου microε τρόπο ουσιαστικό Κι αυτό γιατί προβλέ-πει τον αποκλεισmicroό κάθε προληπτικού microέτρου κατά του Τύπου και την απαγόρευση

Το άρθρο 14 του Συντάγmicroατος του 1864 ενισχύει τη θέση της τυπογραφίας και του Τύπου προβλέποντας τα εξής laquoΈκαστος δύναται να δηmicroοσιεύη προφορικώς εγγράφως και διά του Τύπου τους στοχα-σmicroούς του τηρών τους νόmicroους του Κράτους Ο Τύπος είναι ελεύθερος Η λογοκρισία ως και παν άλλο προληπτικόν microέτρον απαγορεύονται Απαγορεύεται ωσαύτως η κατά-σχεσις εφηmicroερίδων και άλλων εντύπων διατριβών είτε προ της δηmicroοσιεύσεως είτε microετrsquo αυτήν Επιτρέπεται δε κατrsquo εξαίρεσιν η κατάσχεσις microετά την δηmicroοσίευσιν ένεκα προσβολής κατά της χριστιανικής θρησκείας ή κατά του προσώπου του Βασιλέως αλλrsquo εν τοιαύτη περιπτώσει εντός είκοσι τεσσάρων ωρών από της κατασχέσεως οφείλουσι και ο Εισαγγελέας να υποβάλη την υπόθεσιν εις το δικαστικόν συmicroβούλιον και τούτο νrsquo αποφανθή περί της διατηρήσεως ή της άρσεως της κατασχέσεως άλλως η κατάσχεσις αίρεται αυτοδικαίως Ανακοπή κατά του βουλεύmicroατος επιτρέπεται εις microόνον τον δηmicroο-σιεύσαντα το κατασχεθέν ουχί δε και εις τον εισαγγελέα Εις microόνον πολίτας Έλληνας επιτρέπεται η έκδοσις εφηmicroερίδωνraquo

του microέτρου της κατάσχεσης των εφηmicroερίδων (microε την εξαίρεση βέβαια ορισmicroένων περιπτώσεων που αναφέρονται ρητά στο συνταγmicroατικό κείmicroενο)raquo (Βλ Γ Σωτηρέλη Σύνταγmicroα και εκλογές στην Ελλάδα 1864-1909 σ 130-132)Στο επίπεδο της συνταγmicroατικής θεωρίας της εποχής ο Θ Φλογαΐτης χαρακτηρίζει την ελευθερία του Τύπου ως laquoσυmicroπληρωmicroατική πολιτική ελευθερίαraquo και θεωρεί ότι η αποστολή του Τύπου είναι να λειτουργεί ως laquoαντιπρόσωπος του λαούraquo Διαχωρίζει τα είδη περιοριστικών microέτρων που microπορούν να επιβληθούν στον Τύπο σε προληπτικά και κατασταλτικά υποστηρίζοντας ότι microόνο η υιοθέτηση κατασταλτικών microέτρων προ-στασίας εναντίον των παρεκτροπών του Τύπου είναι συmicroβατή microε την ελευθεροτυπία όπως εξάλλου ορίζει ρητά και η αντίστοιχη διάταξη του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος του 1864 Επισηmicroαίνει ακόmicroη ότι οι εκ των υστέρων ποινικοί περιορισmicroοί στον Τύπο θα πρέπει να επιβάλλονται microόνο υπό τον όρο ότι υπάρχουν πράγmicroατι τετελεσmicroένα αδικήmicroατα και ότι πάντως θα πρέπει να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας Ο Φλογαΐτης εξηγεί ότι η ύπαρξη πολλών κοmicromicroάτων microε διαφορετικό φρόνηmicroα επι-βάλλει στους λειτουργούς του Τύπου την υποστήριξη αντιλήψεων κάθε πολιτικής απόχρωσης και ιδίως απόψεων αντιθέτων προς την κρατούσα ιδεολογία Συνεπώς η οξεία κριτική κατά της άρχουσας τάξης δεν θα microπορούσε ούτε θα έπρεπε κατά τη γνώmicroη του να θεωρείται αδίκηmicroα του Τύπου Είναι ηθικά microεmicroπτό αλλά και νοmicroικά απαράδεκτο να τιmicroωρείται το πολιτικό φρόνηmicroα πόσο microάλλον όταν δεν εκδηλώνεται microε τη microορφή βίαιης κατάλυσης θεmicroελιωδών αρχών του πολιτεύmicroατος

Σηmicroαντικές αλλαγές στην ιστορική διαδροmicroή των εφηmicroερίδων (1870-1880) Α) Γεγονότα που συνδέονται microε τις τεχνολογικές εξελίξεις στην Ελλάδα η έκδοση της πρώτης ηmicroερήσιας ελληνικής εφηmicroερίδας (1873) η ίδρυση το 1875 στην Αθήνα του πρώτου ελληνικού πρακτορείου διανοmicroής εφηmicroερίδων και η δηmicroιουργία του πρώτου δικτύου οδικής και σιδηροδροmicroικής συγκοινωνίας microε το οποίο διακινούνται οι εφη-microερίδες (1869-1879) Η περίοδος 1864-1874 αποκλήθηκε λόγω των φαυλοκρατικών επιδόσεών της laquoαρνη-τική δεκαετίαraquo αλλά το διάστηmicroα 1870-1880 θεωρήθηκε από πολλούς ως η δεκαετία των microεγάλων αλλαγών για τον ελληνικό Τύπο Και αυτό γιατί microέσα στο χρονικό αυτό

Το έργο του Louis Figuier (1859) microεταφράστηκε αmicroέσως

Η αρθρογραφία της Γενικής Εφηmicroερίδος της Ελλάδος αποτελεί το έντυπο microέσο αντίδρα-σης της δυναστείας και της κυβέρνησης απέναντι στις πολλές επιθέσεις που δέχεται από τον αντιπολιτευόmicroενο Τύπο ο οποίος αντανακλά το κλίmicroα της εποχής Η τακτική και τα κηρύγmicroατα της Γενικής Εφηmicroερίδος της Ελλάδος δεν βρίσκουν πάντως απήχηση στους νέους και δεν microπορούν να σταθούν ικανά να microεταστρέψουν την κοινή γνώmicroη η οποία ζητά την αποmicroάκρυνση του Όθωνα Τελικά η εφηmicroερίδα σταmicroατά να εκδίδεται στις 26 Μαΐου 1862 όταν ο Α Μιαούλης αντικαθίσταται από τον Ι Κολοκοτρώνη

Βrsquo Εθνοσυνέλευση και οι εφηmicroερίδες της εποχήςΕπικριτική κυρίως υπήρξε η στάση του Τύπου απέναντι στη Βrsquo Εθνοσυνέλευση Οι εφηmicroερίδες σχολίασαν δυσmicroενώς τις αντιφάσεις που τη χαρακτήρισαν και κυρίως την προβολή των ατοmicroικών συmicroφερόντων των πληρεξουσίων microέσα από τις σφοδρές συγκρούσεις που σηmicroειώθηκαν κατά τη διάρκεια των συζητήσεών της Ο Τύπος της

ντες την ελευθερίαν του Τύπου γιγνώσκετε πού κεντάτε Εννοείτε ότι προσβάλλετε αυτήν του έθνους την κυριαρχίαν Ουδέν ολιγώτερον Το έθνος είναι κυρίαρχον το λέγει η επιστήmicroη το αναγράφει το Σύνταγmicroα όθεν πρέπει να εκφράζηται ελευθέρως ως και την ψήφον ελευθέρως πρέπει να εκφέρει ουσών δrsquo αλληλενδέτων της κυριαρχίας του έθνους της ελευθέρας ψήφου αυτού και της ελευθερίας του εκφράζειν την διάνοιαν και την επί των πολιτευοmicroένων κρίσιν πάς περιορισmicroός του Τύπου των δύο άλλων αρχών οmicroολογουmicroένων είναι αυτό-χρηmicroα παραλογισmicroόςraquoΗ Συνέλευση microετά από έντονη συζήτηση και αρκετές αντιδράσεις αποδέχεται πάντως δύο microέτρα περιοριστικά της ελευθερίας του Τύπου Το άρθρο 14 του Συντάγmicroατος 1864 επιτρέπει τελικά κατrsquo εξαίρεσιν την κατάσχεση εφηmicroερίδων και άλλων εντύπων διατριβών microετά την δηmicroοσίευση όταν υπάρξει προσβολή είτε κατά της χριστιανικής θρησκείας είτε κατά του προσώπου του βασιλιά (Είναι ευνόητο ότι η δεύτερη αυτή εξαίρεση υιοθετήθηκε από τη Συνέλευση laquoχάριν αβροφροσύνης και περιποιήσεως του βασιλικού προσώπουraquo βλ αγόρευση Επ Δεληγι-ώργη laquoΕπίσηmicroος Εφηmicroερίςraquo τ ΣΤrsquo συν της 3181864 σ 208)

εποχής microοιάζει να υπερτονίζει τα αρνητικά στοιχεία της συνέλευσης και να παραmicroε-ρίζει το γεγονός ότι η Βrsquo Εθνική Συνέλευση υπήρξε ο προθάλαmicroος επεξεργασίας των δηmicroοκρατικών διατάξεων που υιοθετήθηκαν από το Σύνταγmicroα του 1864

Η συζήτηση για την ελευθερία του Τύπου στη Βrsquo Εθνοσυνέλευση Ως προς την ελευθερία του Τύπου στην Εθνοσυνέλευση επικρατεί η προοδευτική-δηmicroοκρατική τάση κατά την ψήφιση του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος 1864 Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι κατά τη σχετική συζήτηση η Βrsquo Εθνική Συνέλευση κατα-λήγει στο να απορρίψει σχετικά microε τη θέσπιση περιορισmicroών στην ελευθερία του Τύπου όλες σχεδόν τις προτάσεις που έχουν υποβάλλει ορισmicroένοι πληρεξούσιοι ο Π Καλλιγάς πχ εισηγείται την επιβολή χρηmicroατικών εγγυήσεων την κατάσχεση για laquoτας ακολασίαςraquo του Τύπου και τη θέσπιση του πανεπιστηmicroιακού διπλώmicroατος ως προσόντος για να αναλάβει κάποιος την έκδοση εφηmicroερίδας laquoΤο άρθρο 14 του Συντάγmicroατος του 1864raquo ndashσηmicroειώνει ο Γ Σωτηρέληςndash laquoδιασφαλίζει για πρώτη φορά την ελευθερία του Τύπου microε τρόπο ουσιαστικό Κι αυτό γιατί προβλέ-πει τον αποκλεισmicroό κάθε προληπτικού microέτρου κατά του Τύπου και την απαγόρευση

Το άρθρο 14 του Συντάγmicroατος του 1864 ενισχύει τη θέση της τυπογραφίας και του Τύπου προβλέποντας τα εξής laquoΈκαστος δύναται να δηmicroοσιεύη προφορικώς εγγράφως και διά του Τύπου τους στοχα-σmicroούς του τηρών τους νόmicroους του Κράτους Ο Τύπος είναι ελεύθερος Η λογοκρισία ως και παν άλλο προληπτικόν microέτρον απαγορεύονται Απαγορεύεται ωσαύτως η κατά-σχεσις εφηmicroερίδων και άλλων εντύπων διατριβών είτε προ της δηmicroοσιεύσεως είτε microετrsquo αυτήν Επιτρέπεται δε κατrsquo εξαίρεσιν η κατάσχεσις microετά την δηmicroοσίευσιν ένεκα προσβολής κατά της χριστιανικής θρησκείας ή κατά του προσώπου του Βασιλέως αλλrsquo εν τοιαύτη περιπτώσει εντός είκοσι τεσσάρων ωρών από της κατασχέσεως οφείλουσι και ο Εισαγγελέας να υποβάλη την υπόθεσιν εις το δικαστικόν συmicroβούλιον και τούτο νrsquo αποφανθή περί της διατηρήσεως ή της άρσεως της κατασχέσεως άλλως η κατάσχεσις αίρεται αυτοδικαίως Ανακοπή κατά του βουλεύmicroατος επιτρέπεται εις microόνον τον δηmicroο-σιεύσαντα το κατασχεθέν ουχί δε και εις τον εισαγγελέα Εις microόνον πολίτας Έλληνας επιτρέπεται η έκδοσις εφηmicroερίδωνraquo

του microέτρου της κατάσχεσης των εφηmicroερίδων (microε την εξαίρεση βέβαια ορισmicroένων περιπτώσεων που αναφέρονται ρητά στο συνταγmicroατικό κείmicroενο)raquo (Βλ Γ Σωτηρέλη Σύνταγmicroα και εκλογές στην Ελλάδα 1864-1909 σ 130-132)Στο επίπεδο της συνταγmicroατικής θεωρίας της εποχής ο Θ Φλογαΐτης χαρακτηρίζει την ελευθερία του Τύπου ως laquoσυmicroπληρωmicroατική πολιτική ελευθερίαraquo και θεωρεί ότι η αποστολή του Τύπου είναι να λειτουργεί ως laquoαντιπρόσωπος του λαούraquo Διαχωρίζει τα είδη περιοριστικών microέτρων που microπορούν να επιβληθούν στον Τύπο σε προληπτικά και κατασταλτικά υποστηρίζοντας ότι microόνο η υιοθέτηση κατασταλτικών microέτρων προ-στασίας εναντίον των παρεκτροπών του Τύπου είναι συmicroβατή microε την ελευθεροτυπία όπως εξάλλου ορίζει ρητά και η αντίστοιχη διάταξη του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος του 1864 Επισηmicroαίνει ακόmicroη ότι οι εκ των υστέρων ποινικοί περιορισmicroοί στον Τύπο θα πρέπει να επιβάλλονται microόνο υπό τον όρο ότι υπάρχουν πράγmicroατι τετελεσmicroένα αδικήmicroατα και ότι πάντως θα πρέπει να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας Ο Φλογαΐτης εξηγεί ότι η ύπαρξη πολλών κοmicromicroάτων microε διαφορετικό φρόνηmicroα επι-βάλλει στους λειτουργούς του Τύπου την υποστήριξη αντιλήψεων κάθε πολιτικής απόχρωσης και ιδίως απόψεων αντιθέτων προς την κρατούσα ιδεολογία Συνεπώς η οξεία κριτική κατά της άρχουσας τάξης δεν θα microπορούσε ούτε θα έπρεπε κατά τη γνώmicroη του να θεωρείται αδίκηmicroα του Τύπου Είναι ηθικά microεmicroπτό αλλά και νοmicroικά απαράδεκτο να τιmicroωρείται το πολιτικό φρόνηmicroα πόσο microάλλον όταν δεν εκδηλώνεται microε τη microορφή βίαιης κατάλυσης θεmicroελιωδών αρχών του πολιτεύmicroατος

Σηmicroαντικές αλλαγές στην ιστορική διαδροmicroή των εφηmicroερίδων (1870-1880) Α) Γεγονότα που συνδέονται microε τις τεχνολογικές εξελίξεις στην Ελλάδα η έκδοση της πρώτης ηmicroερήσιας ελληνικής εφηmicroερίδας (1873) η ίδρυση το 1875 στην Αθήνα του πρώτου ελληνικού πρακτορείου διανοmicroής εφηmicroερίδων και η δηmicroιουργία του πρώτου δικτύου οδικής και σιδηροδροmicroικής συγκοινωνίας microε το οποίο διακινούνται οι εφη-microερίδες (1869-1879) Η περίοδος 1864-1874 αποκλήθηκε λόγω των φαυλοκρατικών επιδόσεών της laquoαρνη-τική δεκαετίαraquo αλλά το διάστηmicroα 1870-1880 θεωρήθηκε από πολλούς ως η δεκαετία των microεγάλων αλλαγών για τον ελληνικό Τύπο Και αυτό γιατί microέσα στο χρονικό αυτό

Το έργο του Louis Figuier (1859) microεταφράστηκε αmicroέσως

εποχής microοιάζει να υπερτονίζει τα αρνητικά στοιχεία της συνέλευσης και να παραmicroε-ρίζει το γεγονός ότι η Βrsquo Εθνική Συνέλευση υπήρξε ο προθάλαmicroος επεξεργασίας των δηmicroοκρατικών διατάξεων που υιοθετήθηκαν από το Σύνταγmicroα του 1864

Η συζήτηση για την ελευθερία του Τύπου στη Βrsquo Εθνοσυνέλευση Ως προς την ελευθερία του Τύπου στην Εθνοσυνέλευση επικρατεί η προοδευτική-δηmicroοκρατική τάση κατά την ψήφιση του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος 1864 Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι κατά τη σχετική συζήτηση η Βrsquo Εθνική Συνέλευση κατα-λήγει στο να απορρίψει σχετικά microε τη θέσπιση περιορισmicroών στην ελευθερία του Τύπου όλες σχεδόν τις προτάσεις που έχουν υποβάλλει ορισmicroένοι πληρεξούσιοι ο Π Καλλιγάς πχ εισηγείται την επιβολή χρηmicroατικών εγγυήσεων την κατάσχεση για laquoτας ακολασίαςraquo του Τύπου και τη θέσπιση του πανεπιστηmicroιακού διπλώmicroατος ως προσόντος για να αναλάβει κάποιος την έκδοση εφηmicroερίδας laquoΤο άρθρο 14 του Συντάγmicroατος του 1864raquo ndashσηmicroειώνει ο Γ Σωτηρέληςndash laquoδιασφαλίζει για πρώτη φορά την ελευθερία του Τύπου microε τρόπο ουσιαστικό Κι αυτό γιατί προβλέ-πει τον αποκλεισmicroό κάθε προληπτικού microέτρου κατά του Τύπου και την απαγόρευση

Το άρθρο 14 του Συντάγmicroατος του 1864 ενισχύει τη θέση της τυπογραφίας και του Τύπου προβλέποντας τα εξής laquoΈκαστος δύναται να δηmicroοσιεύη προφορικώς εγγράφως και διά του Τύπου τους στοχα-σmicroούς του τηρών τους νόmicroους του Κράτους Ο Τύπος είναι ελεύθερος Η λογοκρισία ως και παν άλλο προληπτικόν microέτρον απαγορεύονται Απαγορεύεται ωσαύτως η κατά-σχεσις εφηmicroερίδων και άλλων εντύπων διατριβών είτε προ της δηmicroοσιεύσεως είτε microετrsquo αυτήν Επιτρέπεται δε κατrsquo εξαίρεσιν η κατάσχεσις microετά την δηmicroοσίευσιν ένεκα προσβολής κατά της χριστιανικής θρησκείας ή κατά του προσώπου του Βασιλέως αλλrsquo εν τοιαύτη περιπτώσει εντός είκοσι τεσσάρων ωρών από της κατασχέσεως οφείλουσι και ο Εισαγγελέας να υποβάλη την υπόθεσιν εις το δικαστικόν συmicroβούλιον και τούτο νrsquo αποφανθή περί της διατηρήσεως ή της άρσεως της κατασχέσεως άλλως η κατάσχεσις αίρεται αυτοδικαίως Ανακοπή κατά του βουλεύmicroατος επιτρέπεται εις microόνον τον δηmicroο-σιεύσαντα το κατασχεθέν ουχί δε και εις τον εισαγγελέα Εις microόνον πολίτας Έλληνας επιτρέπεται η έκδοσις εφηmicroερίδωνraquo

του microέτρου της κατάσχεσης των εφηmicroερίδων (microε την εξαίρεση βέβαια ορισmicroένων περιπτώσεων που αναφέρονται ρητά στο συνταγmicroατικό κείmicroενο)raquo (Βλ Γ Σωτηρέλη Σύνταγmicroα και εκλογές στην Ελλάδα 1864-1909 σ 130-132)Στο επίπεδο της συνταγmicroατικής θεωρίας της εποχής ο Θ Φλογαΐτης χαρακτηρίζει την ελευθερία του Τύπου ως laquoσυmicroπληρωmicroατική πολιτική ελευθερίαraquo και θεωρεί ότι η αποστολή του Τύπου είναι να λειτουργεί ως laquoαντιπρόσωπος του λαούraquo Διαχωρίζει τα είδη περιοριστικών microέτρων που microπορούν να επιβληθούν στον Τύπο σε προληπτικά και κατασταλτικά υποστηρίζοντας ότι microόνο η υιοθέτηση κατασταλτικών microέτρων προ-στασίας εναντίον των παρεκτροπών του Τύπου είναι συmicroβατή microε την ελευθεροτυπία όπως εξάλλου ορίζει ρητά και η αντίστοιχη διάταξη του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος του 1864 Επισηmicroαίνει ακόmicroη ότι οι εκ των υστέρων ποινικοί περιορισmicroοί στον Τύπο θα πρέπει να επιβάλλονται microόνο υπό τον όρο ότι υπάρχουν πράγmicroατι τετελεσmicroένα αδικήmicroατα και ότι πάντως θα πρέπει να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας Ο Φλογαΐτης εξηγεί ότι η ύπαρξη πολλών κοmicromicroάτων microε διαφορετικό φρόνηmicroα επι-βάλλει στους λειτουργούς του Τύπου την υποστήριξη αντιλήψεων κάθε πολιτικής απόχρωσης και ιδίως απόψεων αντιθέτων προς την κρατούσα ιδεολογία Συνεπώς η οξεία κριτική κατά της άρχουσας τάξης δεν θα microπορούσε ούτε θα έπρεπε κατά τη γνώmicroη του να θεωρείται αδίκηmicroα του Τύπου Είναι ηθικά microεmicroπτό αλλά και νοmicroικά απαράδεκτο να τιmicroωρείται το πολιτικό φρόνηmicroα πόσο microάλλον όταν δεν εκδηλώνεται microε τη microορφή βίαιης κατάλυσης θεmicroελιωδών αρχών του πολιτεύmicroατος

Σηmicroαντικές αλλαγές στην ιστορική διαδροmicroή των εφηmicroερίδων (1870-1880) Α) Γεγονότα που συνδέονται microε τις τεχνολογικές εξελίξεις στην Ελλάδα η έκδοση της πρώτης ηmicroερήσιας ελληνικής εφηmicroερίδας (1873) η ίδρυση το 1875 στην Αθήνα του πρώτου ελληνικού πρακτορείου διανοmicroής εφηmicroερίδων και η δηmicroιουργία του πρώτου δικτύου οδικής και σιδηροδροmicroικής συγκοινωνίας microε το οποίο διακινούνται οι εφη-microερίδες (1869-1879) Η περίοδος 1864-1874 αποκλήθηκε λόγω των φαυλοκρατικών επιδόσεών της laquoαρνη-τική δεκαετίαraquo αλλά το διάστηmicroα 1870-1880 θεωρήθηκε από πολλούς ως η δεκαετία των microεγάλων αλλαγών για τον ελληνικό Τύπο Και αυτό γιατί microέσα στο χρονικό αυτό

Το έργο του Louis Figuier (1859) microεταφράστηκε αmicroέσως

του microέτρου της κατάσχεσης των εφηmicroερίδων (microε την εξαίρεση βέβαια ορισmicroένων περιπτώσεων που αναφέρονται ρητά στο συνταγmicroατικό κείmicroενο)raquo (Βλ Γ Σωτηρέλη Σύνταγmicroα και εκλογές στην Ελλάδα 1864-1909 σ 130-132)Στο επίπεδο της συνταγmicroατικής θεωρίας της εποχής ο Θ Φλογαΐτης χαρακτηρίζει την ελευθερία του Τύπου ως laquoσυmicroπληρωmicroατική πολιτική ελευθερίαraquo και θεωρεί ότι η αποστολή του Τύπου είναι να λειτουργεί ως laquoαντιπρόσωπος του λαούraquo Διαχωρίζει τα είδη περιοριστικών microέτρων που microπορούν να επιβληθούν στον Τύπο σε προληπτικά και κατασταλτικά υποστηρίζοντας ότι microόνο η υιοθέτηση κατασταλτικών microέτρων προ-στασίας εναντίον των παρεκτροπών του Τύπου είναι συmicroβατή microε την ελευθεροτυπία όπως εξάλλου ορίζει ρητά και η αντίστοιχη διάταξη του άρθρου 14 του Συντάγmicroατος του 1864 Επισηmicroαίνει ακόmicroη ότι οι εκ των υστέρων ποινικοί περιορισmicroοί στον Τύπο θα πρέπει να επιβάλλονται microόνο υπό τον όρο ότι υπάρχουν πράγmicroατι τετελεσmicroένα αδικήmicroατα και ότι πάντως θα πρέπει να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας Ο Φλογαΐτης εξηγεί ότι η ύπαρξη πολλών κοmicromicroάτων microε διαφορετικό φρόνηmicroα επι-βάλλει στους λειτουργούς του Τύπου την υποστήριξη αντιλήψεων κάθε πολιτικής απόχρωσης και ιδίως απόψεων αντιθέτων προς την κρατούσα ιδεολογία Συνεπώς η οξεία κριτική κατά της άρχουσας τάξης δεν θα microπορούσε ούτε θα έπρεπε κατά τη γνώmicroη του να θεωρείται αδίκηmicroα του Τύπου Είναι ηθικά microεmicroπτό αλλά και νοmicroικά απαράδεκτο να τιmicroωρείται το πολιτικό φρόνηmicroα πόσο microάλλον όταν δεν εκδηλώνεται microε τη microορφή βίαιης κατάλυσης θεmicroελιωδών αρχών του πολιτεύmicroατος

Σηmicroαντικές αλλαγές στην ιστορική διαδροmicroή των εφηmicroερίδων (1870-1880) Α) Γεγονότα που συνδέονται microε τις τεχνολογικές εξελίξεις στην Ελλάδα η έκδοση της πρώτης ηmicroερήσιας ελληνικής εφηmicroερίδας (1873) η ίδρυση το 1875 στην Αθήνα του πρώτου ελληνικού πρακτορείου διανοmicroής εφηmicroερίδων και η δηmicroιουργία του πρώτου δικτύου οδικής και σιδηροδροmicroικής συγκοινωνίας microε το οποίο διακινούνται οι εφη-microερίδες (1869-1879) Η περίοδος 1864-1874 αποκλήθηκε λόγω των φαυλοκρατικών επιδόσεών της laquoαρνη-τική δεκαετίαraquo αλλά το διάστηmicroα 1870-1880 θεωρήθηκε από πολλούς ως η δεκαετία των microεγάλων αλλαγών για τον ελληνικό Τύπο Και αυτό γιατί microέσα στο χρονικό αυτό

Το έργο του Louis Figuier (1859) microεταφράστηκε αmicroέσως

πλαίσιο σηmicroειώθηκαν ορισmicroένες πολύ σηmicroαντικές εξελίξεις που καθορίζουν τη φυσι-ογνωmicroία του αθηναϊκού ιδίως Τύπου Μελετώντας κανείς το πολύ διαφωτιστικό αφι-έρωmicroα του Δ Μπασαντή 1873 Η πρώτη ηmicroερήσια ελληνική εφηmicroερίδα (Εφηmicroερίδα Ελευθεροτυπία Τρίτη 20 Μαρτίου 2001 σ 3-5) αντλεί χρήσιmicroες πληροφορίες Το πρώτο ορόσηmicroο της περιόδου των microεγάλων αλλαγών στον Τύπο αποτελεί η έκδοση της πρώτης ηmicroερήσιας ελληνικής εφηmicroερίδας στην πρωτεύουσα Στις 1 Οκτωβρίου 1873 εκδίδεται από τον Δηmicroήτριο Κοροmicroηλά στην Αθήνα η Εφηmicroερίς Το γεγονός ότι η παραπάνω εφηmicroερίδα εκδίδεται καθηmicroερινά αποτελεί καινοτοmicroία για την εποχή δεδοmicroένου ότι microέχρι το 1870 οι εκδόσεις των εφηmicroερίδων ήταν περιοδικές (1 2 ή 3 φορές την εβδοmicroάδα) Πρόκειται για τετρασέλιδη εφηmicroερίδα microε ύλη καθαρά ειδησεογραφική σε αντίθεση microε άλλες εφηmicroερίδες της ίδιας εποχής Η Εφηmicroερίς αποτελεί την laquoπρώτη σοβαρή προσπάθεια από τη microεριά του Τύπου να προσεγγίσει το microαζικό κοινόraquo ιδίως από τη στιγmicroή που τα τεχνολογικά microέσα της εποχής επιτρέπουν την microέσω τηλεγραφηmicroάτων microετάδοση και εξωτερικής ειδησεογραφίας που καταλαmicroβάνει την πρώτη στήλη της εφηmicroερίδας Πριν από το 1870 η διακίνηση όλων των εφηmicroερίδων δεν ήταν επαρκής καθώς οι δυνατότητες των εκδοτών είναι περιορισmicroένες το αναγνωστικό κοινό λιγοστό και το δίκτυο συγκοινωνιών σχεδόν ανύπαρκτο (η Εφηmicroερίς κυκλοφορεί microε laquoδιανοmicroείςraquo και πωλείται από εφηmicroεριδοπώλες) Από το 1870 και microετά όmicroως οι ανάγκες που προκύ-πτουν από την έκδοση αυτής της πρώτης καθηmicroερινής εφηmicroερίδας σε συνδυασmicroό microε την πληθυσmicroιακή αύξηση και την κατασκευή του πρώτου οδικού και σιδηροδροmicroικού δικτύου οδηγούν σταδιακά στην καθιέρωση δικτύου διανοmicroής του ελληνικού Τύπου Θα πρέπει στο σηmicroείο αυτό να σηmicroειωθεί ότι το αναγνωστικό κοινό της εποχής συνέ-θεταν κυρίως σηmicroαίνοντα πρόσωπα της οικονοmicroικής και της κοινωνικής ζωής καθώς και οι laquoφιλοmicroαθείςraquo των microεσαίων στρωmicroάτων Τον σκληρό πυρήνα των αναγνωστών που στηρίζουν τις εφηmicroερίδες τους τον αποτελούσαν οι συνδροmicroητές ενώ ως ανα-γνώστες που όmicroως δεν αγοράζουν την εφηmicroερίδα θα πρέπει να θεωρηθούν και όλοι αυτοί που στα καφενεία ή στα microεγάλα σαλόνια άκουγαν να διαβάζεται microεγαλοφώνως η εφηmicroερίδα από τους γραmicromicroατισmicroένους Αξίζει τέλος να επισηmicroανθεί σύmicroφωνα microε τα στοιχεία που παραθέτει ο Α Αγγέλου ότι το 1875 ο πληθυσmicroός της Αθήνας ήταν

Το εβδοmicroαδιαίο σατιρικό περι-οδικό microε τίτλο το ερώτηmicroα του

63374 και ότι από αυτούς οι 32671 ήταν εγγράmicromicroατοι ενώ οι 30345 αναλφάβη-τοιΤο δεύτερο ορόσηmicroο στη δεκαετία 1870-1880 είναι η ίδρυση του πρώτου ελληνικού πρακτορείου διανοmicroής εφηmicroερίδων στην Αθήνα Το 1875 ο Σπύρος Τσαγγάρης συνε-νώνει πολλούς microικρούς και microεmicroονωmicroένους εφηmicroεριδοπώλες και δηmicroιουργεί το πρώτο πρακτορείο εφηmicroερίδων microε την επωνυmicroία Σπύρος Τσαγγάρης Από το 1875 έως το 1877 πείθει και άλλους εφηmicroεριδοπώλες και δηmicroιουργεί το Κεντρικόν Πρακτορείον Εφηmicroερίδων Σπύρος Τσαγγάρης Πριν από το 1875 ο εκδότης ήταν ως γνωστόν και διανοmicroέας της εφηmicroερίδας microε αποτέλεσmicroα να γίνεται περιορισmicroένη διακίνηση της εφηmicroερίδας Όταν λοιπόν ιδρύονται τα πρώτα πρακτορεία εφηmicroερίδων διαχωρίζεται η έκδοση από τη διανοmicroή και laquoδιαmicroορφώνεται ο πρώτος microεγάλος καταmicroερισmicroός εργα-σίας στον ελληνικό χώρο του Τύπου Πρόκειται για microια κατάσταση που θα οδηγήσει σταδιακά () στην ανάπτυξη της εκδοτικής βιοmicroηχανίαςraquo Τέλος ως τρίτο ορόσηmicroο στην εξέλιξη που σηmicroειώνει ο Τύπος τη δεκαετία αυτή microπο-ρούmicroε να αναφέρουmicroε τη γενικότερη τεχνολογική και οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας που οδηγεί τελικά στη δηmicroιουργία του πρώτου δικτύου του ελληνικού σιδηροδρόmicroου (1869-1879) Η σταδιακή επέκταση του σιδηροδροmicroικού δικτύου έχει αποτέλεσmicroα την επέκταση αντίστοιχα του αθηναϊκού Τύπου και εκτός Αθήνας Χάρη στον σιδη-ρόδροmicroο οι αθηναϊκές εφηmicroερίδες αρχίζουν να κυκλοφορούν και στην επαρχία και γενικά διευκολύνεται και διευρύνεται η κυκλοφορία του ελληνικού ΤύπουΒ) Γεγονότα που συνδυάζονται microε τις πολιτικές εξελίξεις του τόπου Το άρθρο Τις πταίει στο πλαίσιο της πολιτειακής κρίσης 1874-1875 και η Διαmicroαρτύρησις του τύπου της πρωτευούσης (1875)Το 1874-1875 εκδηλώνεται πολιτική κρίση που εmicroφανίζεται microε τη microορφή σοβαρής διατάραξης της πολιτικής ηγεmicroονίας των κρατούντων Η πολιτική ατmicroόσφαιρα είναι βαριά καθώς τίθεται ζήτηmicroα νοmicroιmicroοποίησης των κυρίαρχων ολιγαρχικών δυνάmicroεων στην Ελλάδα Αmicroφισβητείται ο microοναρχικός θεσmicroός και το ελληνικό πολιτικό σύστηmicroα εν γένει το οποίο παρά τη συνταγmicroατική οργάνωσή του δεν είναι ικανό να εξασφα-λίσει την απαιτούmicroενη κοινωνική ανάπτυξη και συνοχή Ειδικότερα η κοινή γνώmicroη εκφράζει τη δυσανασχέτησή της για τις απροκάλυπτες και βίαιες παρεmicroβάσεις της κυβέρνησης Βούλγαρη στις εκλογές της 23ης Ιουνίου 1874

Τα άρθρα του Χ Τρικούπη laquoΤις πταίειraquo και laquoΠαρελθόν και Ενε-

Παράλληλα αρχίζει microέσα από τις στήλες των εφηmicroερίδων της Τεργέστης Κλειώ και Νέα Ηmicroέρα microία έντονη συζήτηση σχετικά microε τα προνόmicroια και τις ευθύνες του στέmicro-microατος αλλά και την εν γένει κυβερνητική αστάθεια στην Ελλάδα Τα δηmicroοσιεύmicroατα αυτά αποδίδουν την πολιτική ατmicroόσφαιρα της εποχής και αποτελούν τρόπον τινά πρόδροmicroο του πολυθρύλητου άρθρου Τις πταίει αλλά και του άρθρου Παρελθόν και Ενεστώς που συντάσσονται microεταγενέστερα από τον Χ Τρικούπη Στο πλαίσιο της πολιτειακής κρίσης στις 2961874 δηmicroοσιεύεται στην εφηmicroερίδα Καιροί ανυπόγραφο άρθρο γραmicromicroένο από τον Χ Τρικούπη microε τίτλο Τις πταίει Ο κυρι-ότερος λόγος για τον οποίο το άρθρο Τις πταίει έγινε τόσο γνωστό είναι η ποινική δίωξη του συντάκτη του Χ Τρικούπη Η κυβέρνηση αποφάσισε να ασκήσει δίωξη εναντίον του διευθυντή της εφηmicroερί-δας Π Κανελλίδη microε την κατηγορία ότι εκφράστηκε προσβλητικά για τον ανώτατο άρχοντα και laquoδιήγειρε τον λαό εις στάσιν εναντίον του καθεστώτοςraquo Ο Κανελλίδης συνελήφθη και κλείστηκε στις φυλακές Μόλις όmicroως το έmicroαθε ο Χ Τρικούπης γνωστοποίησε στον εισαγγελέα ότι ο εκδότης της εφηmicroερίδας είναι εντελώς ξένος προς το άρθρο και υποστήριξε ότι laquoδέον να αποδοθεί η ευθύνη όπου ανήκειraquoΣτη συνέχεια microε το άρθρο Παρελθόν και Ενεστώς (9 Ιουλίου 1874) ο Χ Τρικούπης προβαίνει σε microια διεξοδική ανάλυση Επισηmicroαίνει ότι και στο παρελθόν υπήρχε δια-φθορά του έθνους (από τη στιγmicroή που παραβιαζόταν κατάφωρα ο θεmicroελιώδης νόmicroος του κράτους) τουλάχιστον τότε όmicroως λειτουργούσε η κυβερνητική microηχανή και δεν διαλυόταν συνεχώς η Βουλή σε αντίθεση microε το παρόν διάστηmicroα κατά το οποίο η χώρα είναι σχεδόν ακυβέρνητηΗ συγκυρία (Νοέmicroβριος 1874-Αύγουστος 1875) σηmicroατοδοτείται από τις απαράδε-κτες microεθοδεύσεις της κυβέρνησης Βούλγαρη που πυροδοτούν την ήδη πολιτικά φορ-τισmicroένη ατmicroόσφαιρα Η αντικυβερνητική κατακραυγή είναι σχεδόν καθολική Είναι χαρακτηριστική η επιγραmicromicroατική φράση που διαβάζουmicroε στην εφηmicroερίδα Συνταγmicroα-τική (24 Μαρτίου 1875) laquoτο Έθνος αδικηθέν ή θα ικανοποιηθή ή θα εκδικηθή Μέσος όρος δεν υπάρχειraquo Δεσπόζει σε αυτή τη φάση η περίφηmicroη Διαmicroαρτύρησις του τύπου της πρωτευούσης Πρόκειται για το κείmicroενο που υπογράφουν 19 στο σύνολό τους εφηmicroερίδες της Αθή-

Η εφηmicroερίδα laquoΚαιροίraquo τέλη του 19 ου αιώνα

Γελοιογραφικό σκίτσο χωρίς λεζάντα που χρησιmicroοποίησε στο

νας και του Πειραιά και λειτουργεί ως αντικυβερνητική διαmicroαρτυρία που καταγγέλλει τη συνταγmicroατική εκτροπή του πρωθυπουργού Δ Βούλγαρη Το κείmicroενο υπογράφουν οι εφηmicroερίδες Αιών Αλήθεια Αυγή Βουλή Εθνοφύλαξ Εθνι-κόν πνεύmicroα Ελληνικός Λαός Έσπερος Εφηmicroερίς Εφηmicroερίς των Συζητήσεων Κρήτη Νεολόγος Παλλιγγενεσία Πνυξ Πολίτης Στοά Συνταγmicroατική Ποσειδών και ΕρmicroήςΑυτή η συσπείρωση και η ενιαία παρέmicroβαση του Τύπου που αντανακλούσε την ισχυρή πίεση της κοινής γνώmicroης στάθηκε ικανή να δροmicroολογήσει ουσιαστικές πολιτικές εξε-λίξεις στην Ελλάδα οδηγώντας τελικά όχι microόνο στην πτώση της κυβέρνησης Βούλ-γαρη αλλά και στις διαδικασίες που ολοκληρώθηκαν microε τη διακήρυξη της αρχής της δεδηλωmicroένης και την εισαγωγή του κοινοβουλευτικού συστήmicroατος

Οι σηmicroαντικές εφηmicroερίδες που κυκλοφορούν την περίοδο 1864-1881Οι κυριότερες εφηmicroερίδες που κυκλοφορούν για πρώτη φορά την περίοδο 1864-1881 είναι οι εξής η Συνταγmicroατική η Αλήθεια το Εθνικόν Πνεύmicroα η Κρήτη η Εφηmicroερίς των συζητήσεων οι Καιροί η Εφηmicroερίς ο Νεολόγος των Αθηνών η Ώρα Le Messager drsquo Atheacutenes οι Νέαι ιδέαι η Πρωία και οι σατυρικές Αριστοφάνης Ασmicroοδαίος και Παλη-άνθρωποςΗ Συνταγmicroατική (1874-1875) είναι πολύ σηmicroαντική όχι microόνο λόγω του ονόmicroατός της (ο τίτλος της και microόνο υποδηλώνει εφηmicroερίδα που έχει ως ειδικό αντικείmicroενο ενα-σχόλησης το σύνταγmicroα και τους συνταγmicroατικούς θεσmicroούς) δεδοmicroένου ότι κυκλοφό-ρησαν προηγουmicroένως και άλλες εφηmicroερίδες microε ίδιο ή παραπλήσιο τίτλο στην Αθήνα Συνταγmicroατική (1843) Θρίαmicroβος του Συντάγmicroατος (1845-48) Συνταγmicroατική (1848-68) Σύνταγmicroα (1861) Σύνταγmicroα (1868-69) Συνταγmicroατικός (1873) αλλά και στο Ναύπλιο Έλλην Συνταγmicroατικός (1862-1863) Η εφηmicroερίδα Συνταγmicroατική παρότι είναι βραχύβια έχει microεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον κυρίως επειδή τα χρονικά της όρια συmicroπίπτουν microε microια πολύ κρίσιmicroη για την Ελλάδα ιστορική περίοδο Το πρώτο φύλλο της Συνταγmicroατικής κυκλοφορεί στις 9 Ιουνίου 1874 είκοσι ηmicroέρες πριν από τη δηmicroοσίευση του περίφηmicroου άρθρου του Χ Τρικούπη Τις πταίει ενώ το τελευταίο της φύλλο εκδίδεται στις 21 Σεπτεmicroβρίου 1875 δηλαδή 40 microέρες microετά τη laquoδιακήρυξηraquo της δεδηλωmicroένης Σε αυτό το χρονικό διάστηmicroα η Συνταγmicroατική (Βλ Γ Αναστασιάδη Η εφηmicroερίδα

Το περιοδικό του Ι Βερβέρη laquoΟ Παληάνθρωποςraquo κυκλοφό-

Η laquoΑλήθειαraquo (1865-1883) όργανο του Δηmicroητρίου Βούλ-

Συνταγmicroατική και η πολιτειακή κρίση του 1874-75 σ 53-57) διατυπώνει απόψεις για το σύνταγmicroα το πολίτευmicroα και τους θεσmicroούς (πχ αρχή της δεδηλωmicroένης laquoαχρόαraquo υπουργεία καθολική ψηφοφορία βασιλεία κλπ) συmicroβάλλοντας microε τον τρόπο αυτό στην ερmicroηνεία του συνταγmicroατικού κειmicroένου Καταχωρεί στις στήλες της αποσπάσmicroατα από επιστηmicroονικά έργα της εποχής προτρέποντας τους αναγνώστες να τα microελετή-σουν και δηmicroοσιεύει γνώmicroες ή γνωmicroοδοτήσεις διαφόρων επιστηmicroόνων σχετικά microε επίκαιρα συνταγmicroατικά ζητήmicroατα Ανατρέχει σε παραδείγmicroατα από τη νεοελληνική πολιτική ιστορία Τελικά έχει έναν ευρύτερο παιδαγωγικό ρόλο στο microέτρο που φέρνει τους πολίτες σε επαφή microε ιστορικές πληροφορίες ξένες ειδήσεις ποικίλες πολιτικές και θεσmicroικές αντιλήψεις και ενδιαφέρουσες επιστηmicroονικές microελέτεςΗ Αλήθεια είναι τετρασέλιδη microικρού σχήmicroατος (032 x 022 micro) και κυκλοφορεί πέντε φορές την εβδοmicroάδα Εκδότης και διευθυντής της είναι ο Ιωάννης Σαπουντζής Η έκδοσή της στις 18 Οκτωβρίου 1865 συmicroπίπτει χρονικά microε την πτώση της κυβέρνη-σης Κουmicroουνδούρου Είναι χαρακτηριστικό ότι η ίδια η εφηmicroερίδα δηλώνει σαφώς την υποστήριξή της προς τον Δ Βούλγαρη τον επικρατέστερο από τους αρχηγούς της τότε αντιπολίτευσης Η στάση της αυτή δεν υπήρξε όmicroως σταθερή Αργότερα στις εκλογές του Ιουνίου του 1874 η Αλήθεια αρχίζει πόλεmicroο εναντίον του Δ Βούλγαρη κυρίως εξαιτίας του ότι ο τελευταίος είχε προσπαθήσει microε κάθε microέσο να κερδίσει αυτές τις εκλογές Τελικά η Αλήθεια παύει να κυκλοφορεί στις 4 Ιανουαρίου 1882Το Εθνικόν Πνεύmicroα εκδίδεται στις 10 Ιανουαρίου 1868 microε διευθυντή και συντάκτη τον Γ Γονίδη Στην αρχή κυκλοφορεί τέσσερις φορές την εβδοmicroάδα και έχει microικρό σχήmicroα (030 x 022 micro) ενώ λίγο microεταγενέστερα είναι δισεβδοmicroαδιαία και το microέγεθός της γίνεται microεγαλύτερο Από το 1875 και microετά εκδίδεται καθηmicroερινά και ύστερα από ορισmicroένες πρόσκαιρες διακοπές η έκδοσή της σταmicroατά οριστικά στις 20 Δεκεmicroβρίου 1887Το Εθνικόν Πνεύmicroα λειτουργεί ως laquoκοmicromicroατικό όργανοraquo του Αλέξανδρου Κουmicroουνδού-ρου ο οποίος microάλιστα αρθρογραφώντας στην εν λόγω εφηmicroερίδα δεν διστάζει να εκφράσει τη διαφωνία του προς ορισmicroένους χειρισmicroούς του βασιλιά Γεωργίου ΑrsquoΗ Κρήτη εκδίδεται στην Αθήνα στις 7 Μαρτίου 1869 από τον Κωνσταντίνο Ξάνθη Είναι τετρασέλιδη και στην αρχή εβδοmicroαδιαία και από τις 7 Οκτωβρίου 1869 microετατρέ-

Η laquoΕφηmicroερίς των Συζητήσεωνraquo όργανο του Δεληγιώργη (1870-

πεται σε δισεβδοmicroαδιαία Η εφηmicroερίδα όπως υποδηλώνεται και από τον τίτλο της επιδιώκει την υποστήριξη των αγώνων του κρητικού λαού έτσι ώστε να αποτιναχθεί ο τουρκικός ζυγός Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ήδη από το πρώτο φύλλο της η Κρήτη κάνει σφοδρή επίθεση αφενός εναντίον του Δ Βούλγαρη κατηγορώντάς τον ότι κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του δεν εφοδίασε την Ελλάδα microε τον κατάλληλο εξοπλισmicroό ώστε να microπορέσει η χώρα να βοηθήσει την Κρητική επανάσταση και αφετέρου εναντίον του Αλ Κουmicroουνδούρου microε παρόmicroοιες κατηγορίες Η έκδοσή της σταmicroατά στις 13 Ιανουαρίου 1878Η Εφηmicroερίς των Συζητήσεων κυκλοφορεί το πρώτο της φύλλο στις 11 Αυγούστου 1870 Πρόκειται για την πρώτη δισεβδοmicroαδιαία ελληνική εφηmicroερίδα που έχει microεγάλο σχήmicroα είναι τετρασέλιδη microε διαστάσεις σελίδων 052 x 036 micro και χωρίζεται σε τέσσερις στήλες Η συνολική πορεία της εν λόγω εφηmicroερίδας microπορεί να διαιρεθεί σε δύο περιόδους Στην πρώτη περίοδο (1870-1880) η Εφηmicroερίς των Συζητήσεων έχει εκδότη τον Ηρα-κλή Λαζαρίδη αλλά διευθύνεται ουσιαστικά από τον νεότερο αδελφό του τότε πρω-θυπουργού τον Λεωνίδα Δεληγιώργη που υπήρξε επίσης πολιτικός και διετέλεσε και υπουργός Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς ότι η εφηmicroερίδα αυτή λειτούρ-γησε ως το δηmicroοσιογραφικό όργανο του πρωθυπουργού Επαmicroεινώνδα Δεληγιώργη Τα άρθρα της γράφονταν και από τα δύο αδέλφια Επαmicroεινώνδα και Λεωνίδα Δεληγιώργη και είχαν στο στόχαστρο τον Δ Βούλγαρη κατακρίνοντάς τον για αντισυνταγmicroατική συmicroπεριφοράΛίγο microετά τον θάνατο του Επαmicro Δεληγιώργη τον Μάιο του 1879 λήγει η πρώτη περίοδος της εφηmicroερίδας και από εκεί και πέρα τον Νοέmicroβριο του 1893 η εφηmicroερίδα επανεκδίδεται αρχίζοντας να διανύει τη δεύτερη περίοδο του βίου της microε διευθυ-ντή τον Άγγελο Βλάχο και αρχισυντάκτη τον Αριστοmicroένη ΒαλέταΟι Καιροί είναι η εφηmicroερίδα στην οποία δηmicroοσιεύθηκε το περίφηmicroο άρθρο του Χ Τρικούπη Τις πταίει Κυκλοφορεί για πρώτη φορά στις 17 Μαΐου 1872 και είναι δισε-βδοmicroαδιαία Ιδρυτής ιδιοκτήτης και διευθυντής της είναι ο Πέτρος Κανελλίδης Έχει σχετικά microεγάλο σχήmicroα και οι σελίδες της περιλαmicroβάνουν τέσσερις στήλες Η Εφηmicroερίς είναι η πρώτη συστηmicroατική και οργανωmicroένη καθηmicroερινή εφηmicroερίδα Έχει

Η εφηmicroερίδα laquoΚαιροίraquo τέλη του 19ου αιώνα

Η οικία Κοροmicroηλά στην πλατεία Συντάγmicroατος γωνία microε την οδό

ιδρυτή και διευθυντή τον Δηmicroήτριο Κοροmicroηλά και τυπώνεται στα τυπογραφεία του πατέρα του Ανδρέα Κοροmicroηλά Το πρώτο φύλλο της κυκλοφορεί στις 1 Οκτωβρίου 1873 Έχει τέσσερις σελίδες microε διαστάσεις 032 x 022 micro Η ύλη της είναι καθαρά ειδησεογραφική (εσωτερικές και εξωτερικές ειδήσεις) σε αντίθεση microε τις άλλες εφηmicroερίδες της περιόδου Έτσι δεν δηmicroοσιεύει άρθρα τουλά-χιστον στην αρχή Δηmicroοσιεύει όmicroως καθηmicroερινά το ληξιαρχικό δελτίο το δελτίο του Χρηmicroατιστηρίου το microετεωρολογικό δελτίο τα κοινωνικά γεγονότα το πρόγραmicromicroα του θεάτρου χρονογράφηmicroα microε τίτλο Πινακίδες διαφηmicroίσεις και ενίοτε σε επιφυλλίδες τα θεατρικά έργα του Δ Κοροmicroηλά καθώς και microεταφράσεις ξένων microυθιστορηmicroάτωνΠάντως από τις 2 Δεκεmicroβρίου 1874 η Εφηmicroερίς αρχίζει να έχει συγκεκριmicroένη πολι-τική τοποθέτηση Στρέφεται κατά του Βούλγαρη κατηγορώντάς τον για παραβίαση του συντάγmicroατος χωρίς παράλληλα βέβαια να υποστηρίζει κάποιον άλλον συγκεκρι-microένο πολιτικό αρχηγό της αντιπολίτευσης Ο Νεολόγος των Αθηνών εκδίδεται στις 19 Μαΐου 1874 microε διευθυντή τον Α Γ Σκαλίδη ως εβδοmicroαδιαία πολιτική ειδησεογραφική κοινωνική και φιλολογική εφηmicroερίδα Είναι εφηmicroερίδα τετρασέλιδη microε αρκετά microεγάλο σχήmicroα Παρά τις αρχικές της εξαγ-γελίες ότι δεν πρόκειται να αναmicroειχθεί στην πολιτική σε σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα τάσσεται εναντίον του Δ Βούλγαρη καυτηριάζοντας την αυταρχική και αντισυνταγ-microατική πολιτική του Στις 1 Σεπτεmicroβρίου 1874 microετατρέπεται σε καθηmicroερινή εφηmicroε-ρίδα microε microικρότερο όmicroως σχήmicroα και διευθυντή τον Ν ΜανιτάκηΑξίζει να σηmicroειωθεί ότι το 1878 ο Νεολόγος προσφέρει ως δώρο στους συνδροmicroητές του το δίτοmicroο έργο του Βίκτορος Σερβιλιέ Ο Μνηστήρ της δεσποινίδος Σαιν-Μωρ Η έκδοσή του διακόπτεται στις 18 Ιουλίου 1879Η Ώρα κυκλοφορεί για πρώτη φορά στις 10 Νοεmicroβρίου 1875 ως καθηmicroερινή πολιτική εφηmicroερίδα Είναι τετρασέλιδη και microικρού σχήmicroατος microε διαστάσεις σελίδων 032 x 022 micro Η Ώρα υπήρξε το όργανο του κόmicromicroατος του Χ Τρικούπη Είναι χαρακτηριστικό ότι στο κύριο άρθρο του πρώτου φύλλου της επισηmicroαίνει πως η κατάσταση που δηmicroι-ουργήθηκε την περίοδο εκείνη microέσω της καθιέρωσης του κοινοβουλευτικού συστή-microατος απαιτεί την κυκλοφορία καινούριων εφηmicroερίδων Η Ώρα σταmicroατά να εκδίδεται στις 10 Νοεmicroβρίου 1888Le Messager drsquo Atheacutenes Είναι γαλλόφωνη εφηmicroερίδα και εκδίδεται στις 24 Μαΐου

Ο Ανδρέας Κοροmicroηλάς (1811-1858)

Η laquoΠρωίαraquo (1875-1905) ήταν το δηmicroοσιογραφικό όργανο του

1875 Έχει microεγάλο σχήmicroα microε διαστάσεις σελίδων 040 x 058 micro Στην αρχή αποτε-λούσε παράρτηmicroα της επίσης γαλλόφωνης εφηmicroερίδας που εκδιδόταν στην Βιέννη Messager drsquo Orient ενώ από τις 15 Ιουνίου 1875 γίνεται laquoανεξάρτητηraquo Από το δεύτερο φύλλο της και microετά κυκλοφορούσε κάθε Κυριακή Αρχικά έχει εκδότη τον Κωνσταντίνο Μωράκη ενώ από τις 30 Οκτωβρίου 1875 και microετά ιδιοκτήτης και διευθυντής σύνταξης γίνεται ο Αντώνιος Τζανετάκης Στεφανόπολις Η εφηmicroερίδα έζησε συνολικά 83 έτηΗ εφηmicroερίδα Νέαι ιδέαι εκδόθηκε στις 24 Μαΐου 1878 και κυκλοφορούσε καθηmicroερινά πλην Κυριακής Συντάκτης της εφηmicroερίδας ήταν ο Κ Μαυρογιάννης Στην αρχή είναι τετρασέλιδη microε microικρό σχήmicroα microεταγενέστερα όmicroως αποκτά microεγαλύτερες διαστάσειςΔηmicroοσιεύει καθηmicroερινά ποικίλα άρθρα πολιτικού ιδίως περιεχοmicroένου microέσω των οποίων ασκεί κριτική στη δράση των πολιτικών αρχηγών και των συmicroβούλων της Αυλής Το κυρίαρχο σύνθηmicroά της είναι η κατάλυση της ολιγαρχίας Διεξάγει έντονους αγώνες κατά του Αλ Κουmicroουνδούρου τον οποίο θεωρεί laquoαυλόδουλοraquo αλλά και εναντίον του Χ Τρικούπη χαρακτηρίζοντάς τον laquoεχθρό των εργαζόmicroενων τάξεωνraquo εξαιτίας της βαριάς φορολογίας που επέβαλε Σταmicroάτησε να εκδίδεται στις 17 Σεπτεmicroβρίου 1883Η Πρωία κυκλοφορεί το πρώτο της φύλλο στις 11 Μαρτίου 1879 υπό τη διεύθυνση του Ι Αντωνόπουλου Υπήρξε το δηmicroοσιογραφικό όργανο του κόmicromicroατος του Θεόδωρου Δεληγιάννη και λόγω της ιδιότητας του τελευταίου (είτε ως πρωθυπουργού είτε ως αρχηγού της αντιπολίτευσης) δηmicroοσιεύει ειδήσεις τις οποίες οι άλλες εφηmicroερίδες είναι πολύ δύσκολο να προmicroηθευτούν πχ την είδηση της διακοπής των σχέσεων microεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το 1897 Η Πρωία διανύει πορεία πάνω από τριάντα έτη Ο Αριστοφάνης κυκλοφορεί για πρώτη φορά στις 25 Νοεmicroβρίου 1874 microε εκδότη τον Π Πηγαδιώτη Είναι εφηmicroερίδα microε πολιτικοσατυρικό χαρακτήρα και αποτελεί στην ουσία τη συνέχεια δύο προηγούmicroενων σατυρικών φυλλάδων του ίδιου εκδότη του Εmicroπαίκτη και του Διογένη Εκδίδεται αρχικά microία φορά την εβδοmicroάδα και microετά δύο ενώ έχει τέσσερις σελίδες microε διαστάσεις 035 x 026 micro Στην ύλη του Αριστοφάνη περιλαmicroβάνονται εύθυmicroα πεζογραφήmicroατα έmicromicroετρη σάτιρα και πολυάριθmicroες ολοσέλιδες γελοιογραφίες ή και microικρότερες οι οποίες δεν φηmicroίζονταν

Ο γελοιογράφος και δηmicroοσιο-γράφος Θέmicroος Άννινος (1845-

Ο συγγραφέας Εmicromicroανουήλ Ροΐ-δης (Εθνικό Ίδρυmicroα Ερευνών

για το καλό τους γούστο Ωστόσο ήταν πολύ επίκαιρες δεδοmicroένου ότι καταπιάνονταν microε κάθε κοινωνικό και πολιτικό γεγονός της εποχής Είναι microάλιστα χαρακτηριστικό ότι διαβάζοντας κανείς τα φύλλα του Αριστοφάνη από το 1874 έως το 1883 (που σταmicroατά να κυκλοφορεί) βλέπει να παρελαύνουν σε microορφή γελοιογραφίας και σάτιρας όλα τα γεγονότα που συνέβησαν σε αυτό το χρονικό διάστηmicroα Ο Αριστοφάνης πολέmicroησε πολύ τον Δ Βούλγαρη σατιρίζοντας κάθε του κίνηση και πολιτική συmicroπεριφορά Αλλά και microετά την πτώση του Βούλγαρη η εφηmicroερίδα καυτη-ριάζει τους άλλους πολιτικούς αρχηγούς που προσπαθούν να πάρουν στα χέρια τους τα ηνία της εξουσίας Τελικά έπαψε να εκδίδεται το 1883Ο Ασmicroοδαίος υπήρξε microία από τις καλύτερες σατιρικές εφηmicroερίδες Ιδρυτής του είναι ο Θέmicroος Άννινος έχοντας παράλληλα στο πλευρό του ως συνεργάτες την αφρόκρεmicroα των ευθυmicroογράφων της εποχήςΠεριλαmicroβάνει στην ύλη του πεζά και έmicromicroετρα κείmicroενα αλλά και γελοιογραφίες αρι-στοτεχνικές εmicroπνευσmicroένες από τον ίδιο τον Θ Άννινο Στις αρχικές εκδόσεις όλη σχεδόν η εφηmicroερίδα γραφόταν από τον Εmicro Ροΐδη που χρησιmicroοποιούσε τα ψευδώνυmicroα Θεοτούmicroπης και ΑσmicroοδαίοςΟ Ασmicroοδαίος παύει να κυκλοφορεί στις 25 Αυγούστου 1885Ο Παληάνθρωπος είναι τετρασέλιδη σατυρική εφηmicroερίδα microε microεγάλη κυκλοφορία Εκδί-δεται από το 1877 έως τις 15 Αυγούστου 1883 microε συχνότητα δύο φορές την εβδο-microάδα Εκδότης και συντάκτης της είναι ο Ιωάννης Βερβέρης ο οποίος είχε εργαστεί προηγουmicroένως σε άλλα σατυρικά φύλλα (κυρίως στο Φως του Σοφ Καρύδη) χρησι-microοποιώντας το ψευδώνυmicroο Παλιάνθρωπος Έχει δε ως βασικό του συνεργάτη τον Γεώργιο Σουρή Στα χρόνια της microεγάλης laquoσατυρικής άνοιξηςraquo microετά το 1870 κυκλο-φορούσαν και άλλα σατιρικά έντυπα όπως τα Θερσιτώς Μούντζα Σκότος Η Κόλασις Κυκέων Μόρmicroω Θάνατος Άβδηρα Γλωσσοκοπάνα Πινακωτή Κόσκινον Την περίοδο αυτή εκτός από τη microεγάλη άνθηση του σατυρικού Τύπου κάνουν την εmicroφάνισή τους και οι πρώτες σοσιαλιστικές εφηmicroερίδες Ο Τύπος ανανεώνεται ποσο-τικά και ποιοτικά Εκδίδονται πολλά νέα φύλλα οι εφηmicroερίδες βελτιώνουν την ύλη και την εmicroφάνισή τους επειδή εκσυγχρονίζονται τα τεχνικά microέσα και η ειδησεογρα-φία γίνεται πληρέστερη καθώς αναπτύσσεται η συνεργασία microε ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία (το Χαβάς του Παρισιού (1840) το Ρόιτερ του Λονδίνου (1851) και το

Ο laquoΑσmicroοδαίοςraquo ως σατανάς της ασέλγειας ήταν το φιλολογικό

Ο σατιρικός ποιητής εκδότης και microόνος συντάκτης της έmicromicroε-

laquoΟ Ρωmicroηός εφηmicroερίς που γρά-φει ο Σουρήςraquo το ξεχωριστό

ιταλικό Στέφανι (1854)Στις εφηmicroερίδες εmicroφανίζονται ορισmicroένες στήλες σχετικές microε την κοινωνική πνευmicroα-τική και πολιτιστική ζωή ενώ παράλληλα αρχίζουν να δηmicroοσιεύονται διαφηmicroίσεις και καθιερώνεται το χρονογράφηmicroα που υπογράφουν γνωστοί λογοτέχνες της εποχής (πχ Εmicromicro Ροΐδης Δ Καmicroπούρογλου Γ Δροσίνης κά) Παρά την πλούσια ειδησεο-γραφία όmicroως η αρθρογραφία εξακολουθεί να κυριαρχεί και να είναι επικεντρωmicroένη στα εθνικά ζητήmicroατα καθώς και στο αίτηmicroα σεβασmicroού του συντάγmicroατος και διαφύλα-ξης των πολιτικών ελευθεριών

Παραθέτουmicroε τους τίτλους των πιο σηmicroαντικών εφηmicroερίδων που κυκλοφορούν εκτός Αθηνών την περίοδο 1833-1881Στην Πάτρα εκδόθηκε το 1842 η εφηmicroερίδα laquoΚαρτερίαraquo Πριν από το 1872 κυκλο-φορούν οι εφηmicroερίδες laquoΑχαϊκός Κήρυξraquo laquoΜίνωαςraquo laquoΗχώ των Επαρχιώνraquo laquoΠάτραιraquo laquoΠατρίδαraquo laquoΦοίνιξraquo laquoΑχαΐαraquo κά Μετά το 1872 εκδόθηκαν οι εφηmicroερίδες laquoΕλληνική Επανάστασιςraquo (1872-1886) laquoΣφήκαraquo (1873) laquoΦλόξraquo (1873-1875) laquoΦιλόδηmicroοςraquo (1874 και 1876-77) laquoΦιλοποι-microήνraquo (1875-1877) laquoΓλαύξraquo (1875) laquoΑχαϊκός Κήρυξraquo (1876-1877) laquoΠαρατηρητήςraquo (1876-1886) laquoΦίλος του Λαούraquo (1878-1879) laquoΣύνθηmicroαraquo (1879) κάΣτην Καλαmicroάτα η laquoΜεσσηνίαraquo (1857-1871) η laquoΠελοπόννησοςraquo (1860-1874) η laquoΜεσσήνηraquo (1865-1866) το laquoΚαθήκονraquo (1866-1886) η laquoΙθώmicroηraquo (1868-1884) ο laquoΑριστόδηmicroοςraquo (1870-1876 και 1878-1879) η laquoΠλάστιγξraquo (1875-1876) laquoΚαλάmicroαιraquo (1876-1877) κάΣτην Κόρινθο ο laquoΚορινθιακός Αστήρraquo (1874-1878) και η laquoΚορινθίαraquo (1874-1877) κάΣτη Λαmicroία η laquoΑνατολική Ελλάςraquo (1868-1872) ο laquoΔιάκοςraquo (1875) και η laquoΕυνοmicroίαraquo (1877-1884)Στη Λειβαδιά ο laquoΚήρυξraquo (1877) και οι laquoΘεσmicroοίraquo (1877 1884-1885)Στη Λευκάδα η laquoΛευκάςraquo (1870) η laquoΣηmicroαίαraquo (1872) και το laquoΤσεκούριraquo (1875)Στο Μεσολόγγι ο laquoΑιτωλικός Αστήρraquo (1872-1875) το laquoΜεσολόγγιονraquo (1875-1877) η laquoΑιτωλίαraquo (1880-1885) ο laquoΒύρωνraquo (1880-1885)

Ο εφηmicroεριδογραφικός πληθωρισmicroός και ιδίως η υπερτροφία των πολιτικών εφηmicroερί-δων είναι το βασικό χαρακτηριστικό στην ιστορική φυσιογνωmicroία του ελληνικού Τύπου στην περίοδο 1833-1881 Η πολιτική δηmicroοσιογραφία αρχίζει να αναπτύσσεται ήδη από τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και διευρύνεται σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα Μετά το 1844 και ακόmicroα περισσότερο microετά το 1864 ο σατυρικός Τύπος microε κύριο αντικείmicroενο ενασχόλησης τις κυβερνητικές αποφάσεις και τις κρατικές εν γένει δραστηριότητες αποκτά microεγάλη απήχηση Σύmicroφωνα microε τον Κ Τσουκαλά αν κάνουmicroε τη σύγκριση microε γειτονικές χώρες θα ανα-καλύψουmicroε ότι laquoπουθενά αλλού στα Βαλκάνια δεν συναντάmicroε αντίστοιχες πρώιmicroες τάσεις για γενίκευση της πολιτικής δηmicroοσιογραφίας () γιατί στις άλλες βαλκανικές χώρες ο Τύπος εmicroφανίζεται πολύ αργότερα απrsquo ότι στην Ελλάδα και microε πολύ πιο αργούς ρυθmicroούςraquo () laquoΟ ελληνικός Τύπος καθrsquo όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα δεν αποκτά δοmicroές παραπλήσιες microε εκείνες που επικρατούν στις αστικές πολιτείες της Δυτικής Ευρώπης microετά το 1830 Οι εφηmicroερίδες ούτε microετατρέπονται σε ειδησεογραφικά κατά κύριο λόγο όργανα ούτε

Στη Μεσσήνη ο laquoΠάmicroισοςraquo (1872 1882-83) και ο laquoΔήmicroοςraquo (1876-1877)Στο Ναύπλιο η laquoΝαυπλίαraquo (1864-1876) η laquoΑργολίςraquo (1865-1891) η laquoΑνεξαρτησίαraquo (1871-1885) και η laquoΕυθύνηraquo (1877-1878)Στον Πύργο η laquoΦωνή της Ηλείαςraquo (1867-1868) ο laquoΛαόςraquo (1877-78) η laquoΕπαρχιακή Επιθεώρησιςraquo (1877-1878) και το laquoΒήmicroαraquo (1878-1879)Στη Σάmicroο η laquoΣάmicroοςraquo (1863-1894) και η laquoΑλήθειαraquo (1880-1881)Στη Σπάρτη ο laquoΛυκούργοςraquo (1863) η laquoΛακωνίαraquo (1866) η laquoΗχώ Ταϋγέτουraquo (1869-1881) η laquoΑσπίςraquo (1869) ο laquoΠελοποννησιακός Αστήρraquo (1872-1881) ο laquoΈρωταςraquo (1873-1877) και η laquoΣπάρτηraquo (1876-1881)Στην Τήνο η laquoΤήνοςraquo (1877-1878) και η laquoΦωνή της Τήνουraquo (1879-1882)Στην Τρίπολη η laquoΕφηmicroερίς των Συζητήσεωνraquo (1866) ο laquoΕρmicroήςraquo (1873-1874) ο laquoΛυγκεύςraquo (1873-1874) η laquoΕλληνική Πρόοδοςraquo (1875-1878) ο laquoΈλεγχοςraquo (1874) και η laquoΤρίπολιςraquo (1879-1884)Στη Χαλκίδα ο laquoΕύριποςraquo (1865-1899) και ο laquoΕυβοϊκός Κήρυξraquo (1872-1873)

και οργανώνονται σαν εmicroπορικές επιχειρήσεις που ανεξάρτητα από το περιεχόmicroενο του εντύπου επιδιώκουν (ή τουλάχιστον προϋποθέτουν) κάποιο κέρδος που να προ-έρχεται από αυτή καθαυτή την πώληση των εντύπων ή από τις καταχωρήσεις διαφη-microίσεις ή microικρές αγγελίεςraquo Στο ελληνικό παράδειγmicroα laquoστις περισσότερες περιπτώσεις η έκδοση εφηmicroερίδας επι-διώκει κατά κύριο λόγο τη διατράνωση microιας προσωπικής πολιτικής παρουσίας και έχει ως αποτέλεσmicroα την επαγγελmicroατική πολιτογράφηση του εκδότη στον πολιτικό κόσmicroοraquo Κατά συνέπεια ο ελληνικός Τύπος έχει κατά τεκmicroήριο χαρακτήρα ευκαιριακό και η υπερπολιτικοποίησή του οφείλεται στην κυρίαρχη πολιτική συmicroπεριφορά Γενικότερα πάντως οι εφηmicroερίδες έχουν αποστολή να καταγράφουν πτυχές της ιστο-ρικής πραγmicroατικότητας της εποχής τους και να εκφράζουν ndashκαθώς και να επηρεά-ζουνndash την κοινή γνώmicroη microεταφέροντας τις απόψεις και τα αιτήmicroατα του λαού στους φορείς της εξουσίας Αυτή είναι η κυριότερη microορφή αλληλόδρασης microεταξύ Τύπου και πολιτικής πραγmicroατι-κότητας Τα πραγmicroατικά γεγονότα και τα πολιτικά δρώmicroενα δίνουν τροφή στον Τύπο και καθορίζουν το ύφος και το περιεχόmicroενο των εντύπων ενώ παράλληλα ο Τύπος microε τη σειρά του διαθέτει τη δύναmicroη να προσδιορίσει την πορεία και τη φυσιογνωmicroία της συγκεκριmicroένης ιστορικοπολιτικής εξέλιξης λειτουργώντας ως ιδεώδης χώρος στον οποίο καταγράφεται έστω επιλεκτικά και microε διαθλάσεις ο παλmicroός της κοινωνίας και η πολιτική σκέψη και πράξη των Ελλήνων

Ο Χαρίλαος Τρικούπης πρωτα-γωνιστούσε συχνά στη σατιρική

Ο εφηmicroεριδογραφικός πληθωρισmicroός και ιδίως η υπερτροφία των πολιτικών εφηmicroερί-δων είναι το βασικό χαρακτηριστικό στην ιστορική φυσιογνωmicroία του ελληνικού Τύπου στην περίοδο 1833-1881 Η πολιτική δηmicroοσιογραφία αρχίζει να αναπτύσσεται ήδη από τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και διευρύνεται σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα Μετά το 1844 και ακόmicroα περισσότερο microετά το 1864 ο σατυρικός Τύπος microε κύριο αντικείmicroενο ενασχόλησης τις κυβερνητικές αποφάσεις και τις κρατικές εν γένει δραστηριότητες αποκτά microεγάλη απήχηση Σύmicroφωνα microε τον Κ Τσουκαλά αν κάνουmicroε τη σύγκριση microε γειτονικές χώρες θα ανα-καλύψουmicroε ότι laquoπουθενά αλλού στα Βαλκάνια δεν συναντάmicroε αντίστοιχες πρώιmicroες τάσεις για γενίκευση της πολιτικής δηmicroοσιογραφίας () γιατί στις άλλες βαλκανικές χώρες ο Τύπος εmicroφανίζεται πολύ αργότερα απrsquo ότι στην Ελλάδα και microε πολύ πιο αργούς ρυθmicroούςraquo () laquoΟ ελληνικός Τύπος καθrsquo όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα δεν αποκτά δοmicroές παραπλήσιες microε εκείνες που επικρατούν στις αστικές πολιτείες της Δυτικής Ευρώπης microετά το 1830 Οι εφηmicroερίδες ούτε microετατρέπονται σε ειδησεογραφικά κατά κύριο λόγο όργανα ούτε

Στη Μεσσήνη ο laquoΠάmicroισοςraquo (1872 1882-83) και ο laquoΔήmicroοςraquo (1876-1877)Στο Ναύπλιο η laquoΝαυπλίαraquo (1864-1876) η laquoΑργολίςraquo (1865-1891) η laquoΑνεξαρτησίαraquo (1871-1885) και η laquoΕυθύνηraquo (1877-1878)Στον Πύργο η laquoΦωνή της Ηλείαςraquo (1867-1868) ο laquoΛαόςraquo (1877-78) η laquoΕπαρχιακή Επιθεώρησιςraquo (1877-1878) και το laquoΒήmicroαraquo (1878-1879)Στη Σάmicroο η laquoΣάmicroοςraquo (1863-1894) και η laquoΑλήθειαraquo (1880-1881)Στη Σπάρτη ο laquoΛυκούργοςraquo (1863) η laquoΛακωνίαraquo (1866) η laquoΗχώ Ταϋγέτουraquo (1869-1881) η laquoΑσπίςraquo (1869) ο laquoΠελοποννησιακός Αστήρraquo (1872-1881) ο laquoΈρωταςraquo (1873-1877) και η laquoΣπάρτηraquo (1876-1881)Στην Τήνο η laquoΤήνοςraquo (1877-1878) και η laquoΦωνή της Τήνουraquo (1879-1882)Στην Τρίπολη η laquoΕφηmicroερίς των Συζητήσεωνraquo (1866) ο laquoΕρmicroήςraquo (1873-1874) ο laquoΛυγκεύςraquo (1873-1874) η laquoΕλληνική Πρόοδοςraquo (1875-1878) ο laquoΈλεγχοςraquo (1874) και η laquoΤρίπολιςraquo (1879-1884)Στη Χαλκίδα ο laquoΕύριποςraquo (1865-1899) και ο laquoΕυβοϊκός Κήρυξraquo (1872-1873)

και οργανώνονται σαν εmicroπορικές επιχειρήσεις που ανεξάρτητα από το περιεχόmicroενο του εντύπου επιδιώκουν (ή τουλάχιστον προϋποθέτουν) κάποιο κέρδος που να προ-έρχεται από αυτή καθαυτή την πώληση των εντύπων ή από τις καταχωρήσεις διαφη-microίσεις ή microικρές αγγελίεςraquo Στο ελληνικό παράδειγmicroα laquoστις περισσότερες περιπτώσεις η έκδοση εφηmicroερίδας επι-διώκει κατά κύριο λόγο τη διατράνωση microιας προσωπικής πολιτικής παρουσίας και έχει ως αποτέλεσmicroα την επαγγελmicroατική πολιτογράφηση του εκδότη στον πολιτικό κόσmicroοraquo Κατά συνέπεια ο ελληνικός Τύπος έχει κατά τεκmicroήριο χαρακτήρα ευκαιριακό και η υπερπολιτικοποίησή του οφείλεται στην κυρίαρχη πολιτική συmicroπεριφορά Γενικότερα πάντως οι εφηmicroερίδες έχουν αποστολή να καταγράφουν πτυχές της ιστο-ρικής πραγmicroατικότητας της εποχής τους και να εκφράζουν ndashκαθώς και να επηρεά-ζουνndash την κοινή γνώmicroη microεταφέροντας τις απόψεις και τα αιτήmicroατα του λαού στους φορείς της εξουσίας Αυτή είναι η κυριότερη microορφή αλληλόδρασης microεταξύ Τύπου και πολιτικής πραγmicroατι-κότητας Τα πραγmicroατικά γεγονότα και τα πολιτικά δρώmicroενα δίνουν τροφή στον Τύπο και καθορίζουν το ύφος και το περιεχόmicroενο των εντύπων ενώ παράλληλα ο Τύπος microε τη σειρά του διαθέτει τη δύναmicroη να προσδιορίσει την πορεία και τη φυσιογνωmicroία της συγκεκριmicroένης ιστορικοπολιτικής εξέλιξης λειτουργώντας ως ιδεώδης χώρος στον οποίο καταγράφεται έστω επιλεκτικά και microε διαθλάσεις ο παλmicroός της κοινωνίας και η πολιτική σκέψη και πράξη των Ελλήνων

Ο Χαρίλαος Τρικούπης πρωτα-γωνιστούσε συχνά στη σατιρική

και οργανώνονται σαν εmicroπορικές επιχειρήσεις που ανεξάρτητα από το περιεχόmicroενο του εντύπου επιδιώκουν (ή τουλάχιστον προϋποθέτουν) κάποιο κέρδος που να προ-έρχεται από αυτή καθαυτή την πώληση των εντύπων ή από τις καταχωρήσεις διαφη-microίσεις ή microικρές αγγελίεςraquo Στο ελληνικό παράδειγmicroα laquoστις περισσότερες περιπτώσεις η έκδοση εφηmicroερίδας επι-διώκει κατά κύριο λόγο τη διατράνωση microιας προσωπικής πολιτικής παρουσίας και έχει ως αποτέλεσmicroα την επαγγελmicroατική πολιτογράφηση του εκδότη στον πολιτικό κόσmicroοraquo Κατά συνέπεια ο ελληνικός Τύπος έχει κατά τεκmicroήριο χαρακτήρα ευκαιριακό και η υπερπολιτικοποίησή του οφείλεται στην κυρίαρχη πολιτική συmicroπεριφορά Γενικότερα πάντως οι εφηmicroερίδες έχουν αποστολή να καταγράφουν πτυχές της ιστο-ρικής πραγmicroατικότητας της εποχής τους και να εκφράζουν ndashκαθώς και να επηρεά-ζουνndash την κοινή γνώmicroη microεταφέροντας τις απόψεις και τα αιτήmicroατα του λαού στους φορείς της εξουσίας Αυτή είναι η κυριότερη microορφή αλληλόδρασης microεταξύ Τύπου και πολιτικής πραγmicroατι-κότητας Τα πραγmicroατικά γεγονότα και τα πολιτικά δρώmicroενα δίνουν τροφή στον Τύπο και καθορίζουν το ύφος και το περιεχόmicroενο των εντύπων ενώ παράλληλα ο Τύπος microε τη σειρά του διαθέτει τη δύναmicroη να προσδιορίσει την πορεία και τη φυσιογνωmicroία της συγκεκριmicroένης ιστορικοπολιτικής εξέλιξης λειτουργώντας ως ιδεώδης χώρος στον οποίο καταγράφεται έστω επιλεκτικά και microε διαθλάσεις ο παλmicroός της κοινωνίας και η πολιτική σκέψη και πράξη των Ελλήνων

Ο Χαρίλαος Τρικούπης πρωτα-γωνιστούσε συχνά στη σατιρική