ადამიანის სულის...

81
გერმანული ლექსები 1930-1960 ადამიანის სულის დაბადება

Transcript of ადამიანის სულის...

გერმანული ლექსები

1 9 3 0 - 1 9 6 0

ადამიანის სულის დაბადება

გერმანულიდან თარგმნა ნატო თხილავამ

რედაქტორები: ნინო ბაქანიძე; ბესო კალანდაძე

კორექტორი — ოთო ჭულუხაძე

გერმანული ტექსტის ინერპრეტაციის

კონსულტანტი — მერი ჭულუხაძე

წიგნის გარეკანის დიზაინი — ილია ნახუცრიშვილი

ISBN 978-9941-0-2443-6

თბილისი 2010

3

w i n a s it y v ao b a adamiani da misi sulis xelaxali dabadeba laitmotivad gasdevs

winamdebare anTologias, romelSic Svidi erTmaneTisagan gansxvavebuli da siRrmiseulad erTmaneTSi gardamavali poeturi sivrcea gamTlianebuli: _ qristianul-humanisturi poezia, eqspresionizmi, bunebis lirika, mciredi lirika, siurealizmi, dadaizmi da yofiTi poezia. germanulenovan realobaSi es poeturi sivrceebi sami aTwleulis manZilze (1930-1960) yalibdeboda, “vaimaris respublikidan” “mesame raixamde” da “raixis aRsrulebis” Semdeg; am poetur sivrceebSi Sesuli leqsebi saismografulia da simptomaturi. isini sulierebis TvalsazrisiT, TavianTi formiTa da SinaarsiTac, metriT, stiliTa Tu maneriT, aseve paTosiTa da poetikis sxva aspeqtebis Sida Tu gare mravalferovnebiT, zustad exmianebian epoqis suls da “dokumentebs” wamoadgenen, _ “yvela naRd leqss dokumentis Rirebuleba unda gaaCndes”, _ epoqasTan mimarTebis safuZvelze, ase adgenda bert brexti leqsis Janrsa da Rirebulebas.

anTologiaSi “adamianis sulis dabadeba” Sesuli yvela leqsi rodi esityveba brextis arapoetur, anti-biurgerul, anti-akademiur, socialur-sazogadoebrivi kritikiT motivirebul “dialeqtikur” esTetikas, magram maT erTi ram aqvT saerTo: germanuli sulisadmi specifikuri mimarTeba.

germanuli suliereba tkivilebiT gadaisera mesame raixis pirobebSi. poetebs, romelTa mrwamsi humanizmi da qristianoba iyo, faqizi formebis gamoZebna mouxdaT. maTSi isini mkrTalad, Jivil-xivilis gareSe, grili paTosiT aqsovdnen samyaroSi “harmoniis” aRdgenis aucileblobas.

qristianul-humanisturi mrwamsis lirikosebi samyarodan adamianis gaqrobis SiSiT ganimsWvalnen, _ “eniT uTqmeli SiSis Zrwola darCeba mxolod”, (. . .) “da araferi darCeba Cvengan”, _ rainhold Snaideri.

bevr sxva poetTanac analogiuri samomavlo vizionebia daxatuli da gamosavlad arsebuli situaciidan isev da isev humanizmi, Rirsebis SenarCuneba rCeba, _ gertrud fon leforts qristianuli morali mZime pirobebSiac samSobloSi anu gansacdelSi darCenisken ubiZgebs: “edineboda xalxi nakadad, xolo me mSobliur miwis samarxTan davrCi _ umweo borcvTan,” (. . .) _ “lirikuli dRiuri.”

pirveli jgufis poetebSi SiSis atmosfero usafrTxo garemoSi cxovrebis survils hbadebda da amitomac, maTTvis qristianoba iyo amosavali. qristianoba iyo maTi sasicocxlo Zalaca da orientiric, qristianoba maTTvis ubralo poeturi aqti an simbolikiT keklucoba ar yofila. anTologiis sawyis nawilSi _ “tkivili Zilma gadafara, galobam - vneba” _ Tavmoyril mSvidi paTosiT daweril himnebsa da odebs, sonetebsa da elegiebs es tendenciebi msWvalavs.

meore ganyofileba – “mereda netavi es ra dro aris” _ eqspresionizms da masTan axlos mdgom tendenciebs warmoadgens.

tonis mimcemni meore jgufis poetebisaTvis: bert brexti da gotfrid beni iyvnen.

1956 wels, brextis gardacvalebis Semdeg, kidev ufro gamZafrda germanulenovan poetur sivrceSi misi istorizmisa da arapoeturi plastikis zegavlena, _ riumkorfisa da encensbergeris poeziaa amis naTeli dasturi.

1956 welsave aResrula benic, magram maleve Caqra sxva poetebze misi “absoluturi leqsisa” da artistizmis zegavlena.

beni da brexti sulierebis gadarCenas gansxvavebuli gzebiT cdilobdnen, _ brextis aqcenti politika da sazogadoeba iyo, benisa ki leqsis fiqciaSi agebuli “axali transcedenti”, rac ZiriTadad arsebiTi saxelebis “gznebiT” miiRweoda. xelovnebis “fiqciur samyaros” istoriuli sicariele, RirebulebaTa nihilizmi, Sinaarsebis kvdoma _ drois mankiereba unda daeZlia; sulierebis maZiebel sinamdvilis “aRmnusxveli me-s” im mizniT unda aReZra formis dinamizmi, rom sagnebSi Cabudebul, samyaros upirveles – “SoriT-

4

sazRvrul” Sinaarss gandoboda. upirvelesyovlisa sulieri aRvseba iyo misteriis amgvari aqti.

benis msgavsad, samyaros mTlainobaSi ar aRiqvams arc elze lasker Siuleri da arc eqspresionizmis bevri sxva mimdevari.

leqsSi “Cemi lurji pianino” elze lasker Siuleris mier ori erTmaneTisgan radikalurad gansxvavebuli Sida da gare realobaa daxatuli. gare realoba deformirebulia, magram zedmiwevniT arapoeturia: “axla virTxebi dasunsuloben zrialSi”, xolo Sida realobaSi poetis fantazia isxams frTebs: “mTvaris asuli mReroda navSi”. swored Sida realobidan aris aRZruli adamianis saWirboroto, yofna-aryofnis sakiTxi: “ax, sanukvari angelozi ukve gamixsnis / Cems sacxovneblad karibWes zecis” (. . .) .

eqspresionizmis lirikaSi mkafiod ismis siyvarulis, bednierebis natvris intonaciebi da am lirikis mTavari miswrafeba adamianis sulis xelaxali dabadebaa: “oqrovani tbis sanapiroze daviarebi, / sad yvavilobis siuxvea nagvianebi,/ wablis xeebi saqorwinod ikazmebian, / radganac mejliss siyvarulisas daeswrebian” (. . .), - maqs herman naise.

anTologiis mesame nawili _ “rac myife aris, is gadarCeba” _ bunebis lirikas warmogvidgens. am poeziaSi buneba arc klasikuri yaidis universalur mTlianobas warmoaCens da igi arc romantizmis Svebis savanea. buneba ufro epiTetia droisa da xSirad “demonizirebul landSaftebs” aCens. _ “jurRmulebidan miviwev talRaze, / wyaros mobutbute napiramde, / rad mosCqef Sen - wyvdiadad?” _ oda Seferis “monusxuli.”

“monusxuli me” sulierebis maZiebelia da mojadovebul garemoSi ver hpovebs ra Svebas, igi egzotikur miRmier sanaxebs mieltvis da sulierad maT univTdeba: “hirondelea Cemi suli: / zecis riJraJze amoqarguli, / magram mwuxriviT mainc euli, / zeciur sulTa SaravandedSi gadaqarguli,” (. . .) _ fridrix Snakis “mercxali”.

bunebis lirikas xSirad bunebis magiasac uwodeben, radgan am poeziis ena Selocvas hgavs: “vaxsene mTvare, is afarfatda, / yvavis budidan gamoanaTa, / euli tbori acaxcaxda, / da iqve gaqvavda” (. . .) _ vilhelm leemanis “mTvare ianvarSi”.

meoTxe nawili _ “rogor gadidda dro” _ im lirikosebs aerTianebs, romlebic adamianis maradiul problemebze uars amboben da Txzaven egreT wodebul erTi dRis leqsebs.

meoTxe jgufis poetebi mcire, yofiTi, samomxmareblo, politikuri lirikis JanrSi gaiwafnen da TviTmiznad daisaxes qalaqi. maTi simReriT, xSirad saSinelebaTa poeziiTac nasazrdoebi leqsebi, politikur kabareTa, birJebisa da sxvaTa cxovrebas gvixatavs.

am jgufis poetebi asaxvis xerxebad grotesks, ironias, satiras SearCeven. satiriTaa daxatuli peter paul althauzis leqsSi “did qalaqSi” qalbatoni kiulebornis TviTmkvleloba da es fiureris TviTmkvlobad ikiTxeba: “erT did qalaqSi kviraobiT moismis, / qancmileuli hangi wvimis galobis, / qalbatoni – TavCaqindruli arxs miuyveba” (. . .)

rogor unda gadaerCinaT suliereba im poetebs, romlebmac holoqvosti gamoiares? _ sifxizliT, fiqrobs paul celani. pwkari misi leqsidan: “o, mqmen mwklarted da nuSebTan damTvale” anTologiis mexuTe _ siurealistur ganyofilebas gaxsnis.

neli zaqsmac holoqvosti gamoiara da es man zegrZnobierad gvamcno: “Semsubuqdeba/ dedamiwa/ fiora Rrublad mwuxris trfobisa/ maSin gaqreba varskvlavisebri amborSi vardTan/ _ sul arafrisgan”.

siurealisturi kodeqsi andre bretonma Tavis or manifestSi gamohkveTa: “manifeste du surrealism” (1914 w.) da “second manifeste du surrealism” (1930 w.)

neli zaqsi, paul celani da sxva siurealistebi swored andre bretonis moTxovnebis Tanaxmad, uaryofdnen sintaqssa da logikas. isini samyarosadmi revoluciur-anarqistul damokidebulebas avlendnen.

5

poezia Sebrunebul fsiqoanalizsa da fsiqosinTezs unda warmoadgendes, rac faruli, samyaroseuli fiqrebidan imitom unda amovides, rom sinamdvilis manifesti Seqmnas, siurealisturi leqsis “misteriasa” da “Tavisuflebas” ase gvixatavs maqs hoilceri, xolo paul celani ki Semdegs moiTxovs: “leqsSi yvela tropi da metafora ad absurd-amde unda davides. ernst maisteris Semoqmedeba am moTxovnis tipiuri ilustraciaa da igi bneli, dakumSuli, paradoqsuli SifrebiT warmogviCens miwisqveSeTis idumalebas: “erTi samarxis naxva mominda (. . .), guli Cemi yvavilebSi lamis gaCerda”, - magram kvdomas marad Tan axlavs dabadeba, - “sityvebis glaxaks arasodes datuqsavs zeca”, - amgvaria ernst maisteris saboloo morali.

iracionalizmi uaryofaa yovelive imisa, rac asaxvas da mibaZvas ukavSirdeba; igi kulturis, eTikis ugulvebelyofaa, es ki niSnebia imisa, rac meeqvse jgufis poetebma _ dadaistebma bgeriTi kolaJebis, Tavisufali sivrceebis saxiT gaSales leqsSi.

dadaistebi qadagebdnen uazrobas, roca isini azrs asociaciebis saburvelSi axvevdnen da cdilobdnen halucinaciebis aRZvras: “sityvebi arseboben landebad/ landebi gardaiqmnebian sityvebad/ sityvebi arseboben TamaSobebad/ TamaSobebi gardaiqmnebian sityvebad/ arseboben landebi sityvebad/ gardaiqmnebian sityvebi TamaSobebad” – oigen gomringeni.

dadaistebze Sorsac wavidnen konkretuli poeziis mesveurebi: h.k artmani, rainer gerharti, peter hertlingi, ernst iandli, kurt leonahrdi, romelebmac xelovnebisadmi anti-mimarTeba imiT gamoxates, rom saerTod uaryves buneba, rogorc amosavali, xolo poeturi qsovilis saSen masalad konkretuli, danawevrebuli sityva aRiares. maTi es axleburi plastika uZvelesi materiis pirvelsaxis warmodgenas isaxavda miznad.

dadaistebma da konkretuli poeziis mimdevrebma ena aRiares samyaroSi orientirebisa da misgan gamocdilebis moxveWis saSualebad.

helmut haisenbiutelis mizani iyo: mogoneba ganumeoreblisa/ Tqma saTqmelisa/ (. . .) dasruleba dasasruleblisa.

rogorc vakvridebiT, sxvadasxva poeturi sivrceebis poetebi erTi da igives amboben sxvadasxvagvarad da msgavs miznebTan gansxvavebuli xerxebiT miiweven.

anTologiis meSvide nawili – “Cven tkivilebi migvasveneben usarkmlo saxlSi” _ iseT leqsebs moicavs, romelTa strofebi xSirad Riaa da maTSi SeiniSneba araregularuli riTmika da ritmi. es leqsebi xSirad zedmiwevniT arapoeturicaa, radganac asaxaven msgavssave arapoetur sinamdviles: oms koreaSi, konkretul politikur da ekonomikur viTarebas, biuros yoveldRiurobas da sxva, rogorc encensbergeri ityvis: “gamoyenebiTi poeziis” Temebi adamianebTa Soris unda iqnes moZiebuli”.

adamiani da misi sulis dabadebaa anTologiis centraluri Tema.

6

I. qristianul-humanisturi poezia

“tkivili Zilma gadafara, galobam - vneba” _

karl volfskeeli

rikarda huxi (dab.:18.7.1864 braunSvaigi – gar.:17.11.1947 Sionbergi) sad edinebi Sen, Sen – Wavlo ucnobo, saiT iCqari Sen, mxiarulo mTvaris marxilo? saiT gahquslav dageSiliviT, fuZis momSlelo, gzav fergamkrTalo, uSuqari naZvnarebidan? saiT mimiZRvi sulmouTqmelad zuzuna etlo? Sors, Sors soflidan, rac mayovnebda da CamiTrevda, Sors gaSiSvlebul dReebisaken, sad qviSasaviT gamoicreba es bediswera. karl volfskeeli (dab.17.9.1869 darmStadti – gar.30.6.1948 axali zelandia) ukanaskneli kunZulis rifze dedamiwisa, viTviseb imas, raic uwin ar SemeTvisa. bind-bundSi mosCans, magram mainc vayoleb mzeras _ cvlilebiT savse zRvas sicocxlisa. xalisis gancdam didi xania Tavi maneba, tkivili Zilma gadafara, galobam – vneba. es isev me var? sarkesac axla vendobi ZlivsRa da yovelive vcan sizmris miRma. sizmris Rimili mimsubuqebs aseT vaebas, wamwamze cremli sizmrebisa tkbilad dameca. tablaze viRac sizmriseul kerZs gamomitans, simwvane misi gamomacocxlebs me – sizmris gudas. pativiT vucqer am erTaderTRa cials sizmrisa, kunapet Ramed warmomidgeba dRe zmanebisa, is viRac ucxo, niSans rom mawvdis siyvarulisa, igrZnobs uecrad, mcire scodnia sizmrul trfobisa. gertrud fon le forti (dab.: 11.10.1876 mindeni – gar.: 1.11.1971 obersdorfi) lirikuli dRiuri 1933-1945 IV. edineboda xalxi nakadad, xolo me davrCi mSobliur miwis samarxTan: umweo borcvTan cremlad viRvrebi, radganac Cemi myife muxlebi adastureben naxevrad-Caflvas. aq moaxlovdi aRmatebuli mamulisaken, Sen, tkbilo imedgacruebav, jer mousvlelo gazafxulo Cemi sikvdilis, o, siyvarulis saboloo gazafxulo, msurs veamboro martoobas, tlanq das glovisa, im erTaderTs, dobils mdumares, vinc CemTan erTad gamoifxizlebs. V. o, netari varskvlavebisa rom gesvaT Suqi, im CaJamebul, waxdenil Rvinos mxolod Tqven xvrepdiT!

7

frTebi ganerTxnen miwas, “mainc ra avnes angelozebs?” – arvis ukiTxavs. mkvdrebi arian isinic, mkvdrebi! sicocxlesTan gamoasalmes angelozebi! morRveuli aqvs jebirebi wminda miwas da sad zecierTa samSvidobo galoba TrToda, - iq eskadrebi jojoxeTuri sivelurisa dahqrian axla. dgas Zrwolisagan daclili Rame. igi miiwevs wyvdiadisaken sagnebisa, mxned da uSiSrad, amoekiTxos TiTqosda maTSi sakuTari idumaleba, xolo me unda SemSineboda? Cemiv mamulis Rameebis wyalobiT Rames gandobili me xom ara var? o, sanatrelo, wamiyvane, wamiyvane... am ucxo dReTa sicrued qmnil sinaTleSi raRa vqna martom? dgas Zrwolisagan daclili Rame... VII. xedav, Zvirfaso, rogor Cakvda Sens kvaldakval yoveli. Seni brwyinvale qalaqebic ganisveneben katafalkaze grZel-grZel mwkrivebad, TiTqos undaTo gulaCuyebiT damSvidobeba. aswlovan didebis didi, uSfoTveli saxelebi, saxelganTqmul maT TavebTan epitafiad: qalaqi qalaqs, Zvali Zvals mijrili, _ araferi – SiSveli ConCxebis garda, ferfli ferflis wil; gvamebi saeklesio mowameTa, Zalumi koSkebis cxedrebi, cxedrebi gmirulad dacemulTa, momcro binebis bavSvurad myife neknebi, wminda mtvris saTaTbironi, _ aqeT, aqeT es yvelaferi! ho, Zvirfaso, daixocnen Sens kvalad, _ kidec unda daxociliyvnen, eg iyo Seni xvedri, Seni, Cemo mamulo! sulTmofenobis cecxliT cxebuli maTi cxedrebi daeSvnen dabla. sikvdilSi sufevs xelaxali Secnoba Seni, - sufevs sikvdilSi WeSmariteba. herman hese (dab.: 2.7.1877 kalvi –gar.: 9.8.1962 montaniola,tesini) qarma qviSaze rac dagviwera rac macduria da mSvenieri, fSvinvieria da mxolod TrTolva, rac natifia da rac fxvieri, _ wamieria, Tvalis garToba. SuSis sarkeze qalis mSvenebas Tvals avleb, magram uceb gaqreba. sapnis buStebi swrafad gaskdeba, balRis kiskisi swafad miwydeba. foierverki, yvavili, Rrubeli, sxva miwieri sakvirveleba: mogvxiblavs mxolod, rogorc surneli, _ es xom viciT da gvaqvs mwuxareba.

8

rac myari aris, daurRveveli, gulze salbunad ver gvefineba... da Tund varskvlavni, agre uTvlelni, gveSoreba da gveucxoveba. Zvirfasi qvebi, grilad mRvivarni, sulis siRrmeze ar gvekareba, monaTesave CvenTan ar aris oqros zodebis mZime naTeba. Cven guls gvinaTebs mSveniereba, - vcnobT trfialebad, magram daWkneba. hangi natifad aJRerdeba da uceb mas kvdoma Causafrdeba. musikis tonni: qmnadobidavne nawildebian, dinebas fSvinviT iwyeben myisve da utyvi sevdiT iburebian. tonebi tonebs zed edebian, gulis feTqvazec ver kavdebian, bolos da bolos dasabamidan edinebian. vrCebiT erTgulni: Cveniv msgavsisa, mudam mdinaris, _ Tavad sicocxlis... varT warmavlisTvis Tavdadebulni da sulac ara mudmivisaTvis, xangrZliv garjisTvis. uecrad gvqancavs waruvaloba: klde, varskvlaveTi, Zvirfasi qvebi. Warbad gvizidavs cvalebadoba: frena feradi sapnis sulebis. gvxiblavs, - drosTan najvari warmavaloba: vardis furclebze cvari ankara, Tund Citunebis cekva-triali, Rrublis sicelqiT gardacvaleba, cisartyela an Tovlis ciali, Sors mofarfate farvana anda kiskisis xmebi, rom gaqrebian gverdze Cavlisas. is rac guls gvtkenda, aris xandaxan dResaswauli, Cven es gvxiblavs da gvesmis imisa: rac dagviwera qviSaze qarma . . . rudolf borxarti (dab: 9.6.1877. kionigsbergi – gar.: 10.1.1945 trinsi) Soba 1944 Semogvelia sanTeli da gaquculi dagvrCa xe. naZvs ZlivZlivobiT wavuRebT maT, vinc Sobas, Sobas moelis. tkiviliTa da cxelebiT ucxo viwrobi ganvvleT. mainc ras gvetyvis Soba: gzas adgas Suqi, mokldeba Rame. ar gvaqvs werili saRmrTo, epistole rom vikiTxoT;

9

dRes momwamvlelad Segvexo qmedeba erTob uRvTo, _ movixmoT antidoti; marad gvaxsovdes, rac iyo. mainc xom gvetyvis Soba: rom mokle aris Rame – male gaTendeba. dasamoneblad gvesxmodnen Tavs da xels ar gvaZlevda gaqceva; maT gvaiZules wasvla; surdaT pativis ayra; mavneblebadac gamravldnen da iqcnen jalaTebad. Sobas ki Soba erqva; bnelad grZeldeba Rame, vidre gandevnis dRe. yrma Cvens batonad dasmuli veragi sul ar gamodga, mas gulSi arsobis fuZe uCnda RvTiT gardasaxuli. xolo mdinare pos gavliT gvdevda erTguli varskvlavi, radgan cremls Rvrida Soba: moCans varskvlavi bnelSi, amiT mokldeba Rame. iq mantuasTan bandenSi1 axdili saflavi gviRrenda... bedma ukuRma gvatara, mainc aRvsdeqiT cocxlebSi. varT ukuRmarTad devnilni, maTxovris joxze mibrjnilni, Sobas ki Soba hqvia: Rataki Ramea friad da sulis naTeliT ivseba. o, sneulebo, gankurnebulno, vinZlo, axla gimReroT minda saRvTo werili wminda, rom gikiTxavdiT – eg iyo. maT ver dakodes fuZe, egeb rac iyo aRsdges, _ meufisagan Sobas moaqvs aseTi cnoba, rom naWuWia Rame da dRea misi RerZi. ver vpoveT Suqi sanTliT da verc weriliT aRTqma, Segvexo danaklisi, rac martosulebs akldaT. xelT ver CavugdebT raixs Tavxedebsa da bnelebs, inaxavs Soba gvirgvins mamis nebier ZisTvis.

1 mantuasTan bandenSi – avstriis tirolelTa himni, romelic gaJRenTilia erovnul-ganmanTavisuflebeli paTosiT. teqstis avtoria iulius mozeni.

10

dacinva iyo uTuod, _ Cvens sawolebSi vmRerodiT tkbili hangebis garSemo. dRes samadloblad mosulxarT, urTierTs mxarSi udgaxarT, Tumc mZvinvarebda Rame, Soba xom mainc dadga, nazi sawyisi gaCnda. dRes ki yvelani SeverTdiT, rogorc iq, im ekipaJze, sadac vekideT erTurTze, damaSvralni qariT da RamiT. Cven es im bavSvTan migviyvans, guli rom ar utexia, dRes misi Soba anTia sinaTled Cveni dRisa, _ mTels kabadonze cisa. rudolf aleqsandr Srioderi (dab.: 29.1.1878 bremeni – gar.: 22.8.1962 bad vise) me aRara var, _ nu SemexebiT, jobs ucabedad gaixedoT Wrel simravleSi. quras vujeqi, pursac gavtexdi. Rirseulad, mokeTeebad mimaCndiT. vfiqrob, - es yvelaferi Cabarda warsuls. yvela saxls aqvs sawoli, skami, aqvs magida da eleqtroba, aqvs kari da aqvs WiSkari. mimovdiodi oTaxebSi: gasasvlelSi da misaRebSi. erTxelac gareT gamixmes da mibrZanes: wadi. aqvs samyaros bevri zRurbli, yvelafersa aqvs wesi da rigi, es vici, Cemda savalalod. erTxelac am gzas davadeqi. dRedaRam ase davexetebi, viTomda ucxo qveyanaSi vsiamtkbilob. Tuki SemogrCaT is, rac SegeZloT, es misganaa, TqvenTvis samadlod. zeimzec gaxldiT. me aRara var, nu SemexebiT; me var ucxo, var is kaci, eubnebian romelsac: wadi. nurvin mexeba, Wkviani kaci Tund WkuaTxeli, vinc gzas ganagrZobs. . . bolos da bolos milaslasdeba imav WiSkramde, romelSic xSirad gaatareben yvela SemTxveviTs, - magram, mainc aris saeWvo imas gaeRos, vinc miaRwia fexis CanCaliT.

11

hans karosa (dab.: 15.12.1878 bad tiolci – gar.: 12.9.1956 ricStaigi pasausTan) Zveleburi Sadrevani Suqi Caaqre da daiZine! Zveleburi Sadrevani, marad rakraka, saxlTan ifxizlebs. Sens WerqveS Camomxdari erTi mstovari hangs wylisas iwvnevs. aris SesaZlo, sabolood ocneba axdes, mRvelvarebis Jams kars Sen momadge, xmaankara Sxefis wkaruni uecrad miwydes, xreSis xraSuni Semoismas mZime nabijqveS. gamoiRviZeb! swored maSin ar unda SekrTe, cis kabadoni gadiWedeba mraval varskvlaviT. ar gaioco, SadrevanTan Tu mstovars Sexvdi, is auzidan wyals amoxapavs SiSveli xeliT. da wava mere... wyali Zvelebur rakraks daiwyebs. aq is martoka ar dagtovebs: o, gixarodes! varskvlavT Soreul cimcimisken mgzavri ulevad ros miaSurebs, is mova SenTan, Sen geaxleba, gzad aris ukve. konrad vaisi (dab.: 1.5.1880 raun brecingeni SvebiShalTan – gar.: 4.1.1940. miunxeni) aRdgoma TovlSi aq moscildeba saxeba CarCos, TiTqos gasclodes mze am samyaros. es saflavic ki ver Seamcirebs simaRlis sigrZes, aRarc siRrmea gancdebisa, imas rom miswvdes, is Tavs ver iWers, radgan sivrceze metsac daitevs, grZnobebs arc iwvevs. am aburdul samyaroSia es Tovl-varskvlavi, siaxleTa mzed warmomdgari. dedakacebo, Tqven cremlTa dena mis kuSt saxebas mtlad daedeba. is Tavsac imsxvrevs da viT nayofi sxeulisa, jerac umweo, Zalas moikrebs. gamalebuli yvaviloba miT minavlula, miwis kanoni imav kanoniT msjavrdadebula. Cven sanukvari gazafxuli gviaxlovdeba da rogorc navi sulisTqmisa, napirTan dgeba, _ ai mand aris aRmarTuli saxli aRmdgenlis, ToToO balRi ki siaxlisa _ iqidan modis. iozef vainheberi (dab.: 9.3.1892 vena – gar.: 8.4.1945 kirxSteteni) sizmridan naubari me arc aqa var da arca var sxvagan wasuli, vbinadrob ase mxareTa Soris. ax, yvavilebi, yvavilebi, dro Soreuli. mokvda bevri ram. bardnis. Rataki mReris.

12

me ukve vzivar matarebelSi da aqamomde pepelac ver mofarfatebs. o, varskvlavebi mwuxris, saSemodgomod CaZiruli baRnari! ai aq axla qalma ganvlo samudamod... iyo lamazi da iyo Sori. ufro da ufro Soreuli xdeba sawyisi. reks uxmaurod saaTi _ ori, icinis erTi. puris gatexva, ganawileba azriania. es xom ar gveqna? _ ambobs xma misi. xom ar melandeba bavSvis es saxeba? o, deda, gaxsovs? – es iyo uwin. var dabneuli, ra droa? – mezobeli mekiTxeba; ar mqonda arCevani da ukve vwevar. ukve gviania. diax, sakmaod dagvianda. da moucliaT RmerTebs, Senebr daRlilebs, ZilisTvis. yvavilebi, ax yvavilebi! angeloziviT dadga viRac, baRis WiSkris win, netavi risTvis? ara gaqvs Civilis neba. daxatuli xar maradisisTvis. damSviddi. naklebobaa aq Sublisa. ra fafuki gaqvs suraTSi xeli, ra pawawa xar! ukve aRarc Tovs. es oqro aris Raribisa _ auwoneli. movsulvarT ukve mizanTan? ase aRmovCndi iq, sadac viyavi maradis. axla aRarc dgas igi iq, im yvavilebTan!@ gardamecvala ase Zvirfasi, - o, drois saocrebav. verner bergengriuni (dab.: 16.9.1892 riga – gar.: 4.9.1964 baden-badeni) Citisadmi gardacvlilis Selocva o, bedkrulo pawia! TeTri frTebi mariliviT, parkis bilikze rom vipovne qviSaSi, Tanac moTxvrili sisxliT. mgzavro SeCerdi! Aara, ara _ iare isev, oRond dawynardi da wamiT pawia Citze dafiqrdi. o, frTa-msubuqi sikvdili! gulismomkvleli wona, samsjavroze mamZimebeli miwier yofis. didi rodia _ didi da patara – patara winaSe RvTis saxebisa. Cits avuwie frTebi. keklucad waswveteboda Reroebi da imiTve amovtvifre qviSaSi gardacvlili Citis Selocva, im qviSaSi, uwynaresi dRis yvela CasunTqviT rom ganibneva, rom niavdeba Citis siswrafiT yovel nabijze. dedamiwaze RmerTs maradisis meufeba rom sdomeboda, maSin am qviSas is marmarilod gadaaqcevda, magram mas unda, ase rCebodes CvenTvis es wuTi: qviSa, naweri, marmarilo, _ me, Sen da Citi.

13

herman kazaki (dab.: 24.7.1896 pocdami – gar.: 10.1.1966 Stutgarti) naSTi svetisa naSTi svetisa. daviwyebuli droeba Tvals eTxoveba. liclici Suq-CrdilTa. mze male Caesveneba. mtvridan, qva-RorRidan airekleba es zmaneba. samgloviaroa ama soflidan sivrceTaA svetis gasveneba. Seni xvedric iyo eg amaRleba, mandedan frTa-ganivrad daizniqeba kamarovani ca. eg Sexvedrebi da miRwevebi mudam ixsnidnen samyaros! miwasrgunebuli eg niSnebi dae, daecnen da Caesvenon. Sori dacinviT gagqvavebia Tvalebi, dabrmavebulxar. . . ganisveneb ra xania da mainc samarcxvinod lamazi xar! fridrix georg iungeri (dab.: 1.9.1898 hanoveri – gar.: 20.7.1977 iuberlingeni) zamTris dila vercxlis WurWelze minakraviviT xmebi qaliSvilebisa moismis gayinul tbidan. me maTi yinulze ciguraobiT vixiblebi da qurqs vibertyav. amdis buRi Tovlisa. meliis tyavSi gaxveuli es gabeduli figurebi dasrialeben feriebiviT msubuqad. dabzrialeben maTi foladis cigurebi yinulis farTo, kriala TefSze – mouRlelad. sunTqvas, - msgavss mWvartlisa vRafav piridan, - haers Sors miaqvs. misZaxis eqo eqos. reks da reks kiskisi elizesi TeTroni tyidan, TiTqos vercxlis zarisa sruli Camonakravi iyos. albert haushoferi (dab.: 7.1.1903 miunxeni – gar.: 23.4.1945 dasavleT berlini) gamoTxoveba iupiteri da venera ra fermkrTalebi dganan, - mTis es mwvervali vardis naTelSi ganibana, Semdgomi Cemi gzisa gavige ana-bana, salmebi im Jamisa Soreulebi Canan.

14

floqvTa Tqaruni mTaSi miwynarda nela-nela, diaxac, viri iyo Cemi gzis gamkafveli, am xeobamde mdevda, is iyo Cemi mcveli, ciskris naTlidan igi ukan gabrunda Znelad. me im floqvebis Tqlafuni isev yurebSi midgas; iq mdinarispir tyesTan, rom Caixveva gzebi, idga Tqaruni mZime. . . ismoda ucxo xmebi, - mokvda, Cabarda warsuls Zaxili mamulisa. mTis karibWidan Cqefen krial-kriala wylebi, im saZovrisken rbian floqvebi, Soreblebi. rainhold Snaideri (dab.: 13.5.1903 baden-badeni – gar.: 6.4.1858 fraiburgi) dRe ukanaskneli 1. Rrma saflavidan ukanasknelad msurs mogawvdinoT Cemi gulisTqma, msurs sikvdilis win ukanasknelad suli moviTqva Cemiv cxovrebis mtkiced Carazul darbazonidan. karga xania me mkvdari var. aRarc ki mTrgunavs wlebis ricxvi. Cemiv saflavis kedlebidan vgrZnob, rom Cems samyaros, aseve Tqvensas, eReba bolo, magram iRbali Tqveni yofisa guls arc ki miklavs. Cemze da Cems Ramezedac xvavdeba dro-Jamis Tovli. var maqamomde dafaruli. Tan yvela mkvdaric miZmobildeba. makvirvebs sityva: “daviwyebuli”. ukanaskneli dRis siSlegea Tqvenze zedgamoWrili. Tqven suldgmulobT araferSi. Cems mieraa eg araferi gamozomili. 2. bediTmoRlil xalxs gza-kvali roca ebneva, ispobs uflebebs da namemkvidrev avla-didebas, - spilenZis kerpSi aqandakebs rioS didebas da sxvaTa mkvdar batons daemoneba. masStabisagan sidiade ros moicreba, mRelvarebs rwmena da TviT Rirseba. iluziisgan gaSoltili sicocxlis Ziri moixerxeba, xolo haers ki mkvdarTa megzuris apobs gineba. dRe dgeba maSin, ris dadgomasac me vxedav axla, sad araferi yvelas sakuTar arss miaaxlebs, samyaro ase gamCanageblad Tavs gaimJRavnebs. eniTuTqmeli SiSis Zrwola darCeba mxolod. vinc Tavs icavda, daecemian bolos da bolos. da araferi darCeba Cvengan, sul araferi _ Cveni modgmidan.

15

mari luize kaSnici (dab.: 31.1.1904 karlsrue – gar.: 10.10.1974 romi) qalaqis gareubani ori xe gadarCa egerias koromidan, mxolod ori batkani didi faridan: erTi Savi da erTic TeTri. saRamoobiT aRaravin ayolebs mzeras galavnis mowiTalo qongurebs. gawkrialebuli sarkmlebiT gvegebebian maRali saxlebi qalaqis gareubnidan. biWebi tkacuniT moagelveben velosipedebs. mxned amarTuli uamravi biWi moagelvebs velosipedis borbals... Savi kviparosebi lagams sdeben tboris koRoebs. mRvimis xeoba ayvavebuli kurdRlacocxaTi gadapentila. albrext goesi (dab.:22.3.1908 viurtembergi – gar.: 23.2.2000 viurtembergi) momavlis imedi Tqma aRar unda, moisra yana. samkalis win dascxo Reroebs gamZvinvarebulma setyvam da xrwnam nayofi gamoiRo. mterma CaTesa Sxamic, mterma sakuTar qveyanaSi. viT wlebis win, ganaxlebulad cimcimebs TeTri anwlis sanaTi aRsavleTis ferdobze. erTaderTi CanasaxiRa rCeboda momavlis imedad. mafxizlebeli ciuri Wavli, im erTaderT miwisa da mkvebavi marilis CanasaxTan akaSkaSda da amitomac, mniSvnelovani sityvebiT cxovelmyofeli suli dRemudam Sen gixmobs. rudolf hagelStanJe (dab.: 14.1.1912 nordhauzeni– gar.: 1984 hanau) me didxans viyav mdumare, mdumare viT qva, - ufro metic, am dumilidan gardasuli gacocxlda, gaSiSvlda da TiTqosda frinveli gamokrTa xeSi, akvnidan xmel tots aekra.

16

irgvliv omia isev da dgas sisxlisRvra. sxeulebidan, TiTqos Rrublidan gadmosCqefs, - msgavsi ram uwin bevr qals mieZRvna. dRes ki arvin Cans, rom SeaCeros es sisxlis dena. daviwyebis gamonatyorcni, viT sarevela, bavSTan mravldeba, Cvens sulebSi ki fuWi zrunva fuyed fuvdeba. xolo ngreva ki sanaZleos debs, rom samsjavro iqneba da ganaCeni macxovris mier gamoiTqmeba. o, netav axla, roca xorxebidan SiSneuli Civili da xavili gveRvreba, – ra gvemRereba, ra gvemRereba. qristine busta (dab.: 23.4.1915 vena – gar.: 3.12.1987 vena) fazebi visac is SerCa, rac aravis ar SerCenia, savse mTvareSic namglis Runs xedavs, mouklebeli samkalisTvis orsaxa niSans da Tan marjvena, xanac marcxena xeliT muSakobs. xelTa cvlis Sua gulmowyale pauza rCeba, wmindad amao saswaulis Casadenad anTebuli. SavadCenil saxuravebze natifad iwvereba Tovlis unayofo CiTili. ganZrcvili zafxulidan yurTasmenaSi gvibrundeba frinvelebis saamuri JivJivi. kans gviwiTlebs yayaCoebis gacrecili abreSumi. gvsurs faqizi, sakiTxavad SeuZlebeli baraTebis sisxlZarRvebSi CavxatoT Cveni gulis landSafti. sarkmelSi lampars gamovudgamT varskvlavmocarul mocuraves da SevityobT, - ra bavSvuria varcli, xolo zeTi ki _ Ramisa da zRvis mimarT, ra levadi. Cven erT mwife TavTavs moviRerebT, narSavebis velur urdoSi SeviWrebiT, sarevelaSi mimovabnevT marcvleuls. Tavelebis xorklian fxebSi saCvenod Wvavis Savi rqa Semonaxula, momSxamvelad da Cvenda maamebladac. Zelis utyv jvarze Tavis simwvaves isinjavs mTvare.

17

zilia valteri (dab.: 23.4.1919 rikenbaxi,Sveicaria --) mReris maria msurs, bavSvma daiZinos, jogma velur batebis aqeT aRar ifrinos. zafxuls vin aRsgomia? o, miTxari, Zvirfaso, tkbili namgala mTvaris cvlilebebis da mimosvlis dacva Tu SemiZlia? bavSvo, mReriT iZine, isvris yulfs monadire, sari darWobilia. Zaladoba mamisa, Tqvi, vin gaisaZlisa?! var _ mxevali maria... roca maRla hkidixar, givardebi muxlebSi. soflis yviTel bneleTSi mTvarec Camomdgaria. bavSvo, rweviT iZine. guli rad amiZgere? daxsnilia samyaro?! dagmar niki (dab.:30.5.1926 breslau -) qalaqebi aq idgnen qalaqebi da axla awyvia qvebi. mourTxams fexi Rames nangrevze. cmukavs, qirqilebs sikvdili agre: vin iqmda amas ukeT Cemze?! aq iyvnen adamianebi, axla arian mkvdrebi. viT moCveneba qromis, daswvdeba mTvare grZeli xelebiT fanjaras RruSi da acmukdeba iqve taZris neknebSi. viT mocekvave, zRarTans moadens im mdinareSi. axla ki igi yvela kedelTan landisebr dakrTis. danaxSirebuli xeebi civad gaSeSebulan, scvivaT foTlebi nagavSi. qreba sicocxle ukanaskneli. nacrisferSi Caisisinebs Wil-yvavi bneli. ase waiSleba warsuli Zveli. aq mdgari qalaqebi aRgvilan.

18

II. eqspresionizmi

“mereda es netav ra dro aris” _ aleqsander qsaver gverderi

elze lasker-Siuleri (dab.: 11.2.1869 elberfeldi – gar.:22.1.1945 ierusalimi) Cemi lurji pianino Sin erTi lurji pianino maqvs, magram notic ki ar vici. igi sardafis kars miRma bnelSi dgas, qveyniereba rac velur saxecvlas ganicdis. zecad mfarvelni varskvlavebisa ukraven oTxTavs, _ mTvaris asuli mReroda navSi _ axla virTxebi dasunsuleben fortepianos zrialSi. klaviatura daimsxvra. . . mivstiri lurj mkvdars. ax, sanukvari angelozi ukve gamixsnis, _ Seveqceodi simwris purisas _ Cems sacxovneblad karibWes zecis, miuxedavad yvelanairi akrZalvisa. paul cexi (dab.:19.2.1881 brizeni –gar.: 7.9.1946 buenos airesi) msurda, landSafti damexata SenTvis imgvari, msgavsi velidan rkinigza rom ar gCveneboda. acqerdebodi: muqmewamuli wyalis jadvari vercxlis baknebSi sqel-sqel fenebad momravldeboda. veluri mxecis jogi da yanCa sacqerlad Rirda, _ Jangmiwisferi gedi da Tan ibisi Savi. saZovrebis pir farSevangis lira rom JRerda, aras Cxavilis misamarTiT – sivsivi svavis. lamis fskeramdi daZirulan iq saflavebi, mimwuxrebuli cis ZownebSi ganbanilebi. dalivliveben aWrelebuli iqve Tevzebi, kalapotidan: wyals amgvari ram arasodes amohyolia. xan karvidan da xan tyavis yviTeli labadebidan isev da isev Tavs maRla hyofen is saxeebi, rom arasodes berdebian, arc icvlebian. . . maqs herman naise (dab.:23.5.1886 naise – gar.: 8.4.1941 londoni) ciurixuli maisi da patarZali karmeni oqrovani tbis sanapiroze daviarebi, sad yvavilobis siuxvea nagvianebi. wablis xeebi saqorwinod ikazmebian, radganac mejliss siyvarulisa daeswrebian. sulmouTmenlad velodebi Sens dabrunebas,

19

ocnebis naviT gadagacureb iasamnis zRvas. alublisa da vaSlis xeebi wiTlebia da TeTrebia, _ Sens samaiso dResaswaulSi mogiZRvebian. frinvelT JRurtuliT aris haeri mZlavrad SeZruli, gadgas gvivrgvini kokrebisa maTgan mownuli. TovlSi ormxrivi da spetaki TamaSobidan es mejlisi – oqrosferi maRldeba tbidan. Sen dabanguli maisis xoWo gcviva kalTaSi da geReReba mkerdi Tbil qarSi. Semdeg amisa Segvburavs igi Tavis mantoSi da moSorebiT gagvaxarebs sxva samyaroSi. iq suls moviTqvamT siSlegisa da Setakebisgan, davifarebiT miRmierad yvela droisgan. davexetebi sanapiroze oqrovan tbisa, zRva-yvaviloba zeobs sadac Cveni trfobisa. gotfrid beni (dab.: 2.5.1886 mansfeldi – gar.: 7.7.1956 berlini das.) orad-oriRa sagani mravali forma gamoviare: -me da -Cven da -Sen, Tumca yovelTvis maradis kiTxvas gaveziare: o, risTvis, risTvis? es gulubryvilo SekiTxva vinZlo Senc Tu wamoWra mogvianebiT, mTavari aris atana SesZlo _ legendis, vnebis, Tundac Tqmulebis _ SoriTsazRvruli “Sen unda-s” nebiT. vardi, zRva da Tovli gadarCa, _ gaufermkrTaldaT xasxasa feri. orad oriRa sagani darCa:

sicariele da me – aRmnusxveli. iohanes r. bexeri (dab.: 22.5.1891 miunxeni – gar.: 11.10.1958 berlini aRm.) brexti da sikvdili is metismetad adre modis. modis dro da dro samarTlianad. is metismetad gvian modis. neba misia – daegviana. xandaxan modis is uTxovnelad, magram zogjer ki – Txovnianadac. igi kargia, igi cudia. arc kargia da arc cudia mTlianad. am SemTxvevaSi Secda sikvdili, _ am SemTxvevisTvis iZulebuli. is metismetad adre movida: hqonda es saqme Cafiqrebuli. is metismetad adre movida: mosakvdineblad dasaqmebuli.

20

bert brextma ase iZia Suri, sZlia sikvdili muxanaTuri. gwiravT madlobas, bert brext, Seni ZalisTvis, mogagebT pativs, CvenTvis gaweuli RvawlisTvis. gertrud kolmari (dab.: 10.12.1894 berlini – gar.: 1943 mokles sakoncentracio banakSi) angelozi tyeSi sul naSuadRevs mefeTeboda igi me tyeSi, wiflnaris tevrSi moaruli sakvirveleba. eCeCeboda cisferi sio zecier frTebSi, ase Sorebels zeasuli hqonda saxeba. sufTa, wynar vnebas gamoscemda misi ieri, moSvebuli Tma vercxlisferad ukamkamebda. vrcel nakecebad efineboda samosi TeTri, ubralod iyo, aras ambobda, arc akeTebda. misi saxeba SiSs ar iwvevda, aras krZalavda, etyoboda, rom igi ar iyo megzuri mkvdarTa. Cemi bage ki kiTxvis momcvel pasuxs malavda, ros gaognebiT mis SeZaxilze gaqra muqara. qamris balTidan aufrialda imas furceli, _ iyo gragnili, iyo odnav SeyviTlebuli. uceb daavlo man mas viwro da fuye xeli da Tan waiRo, viT brinjaos an oqros ZRveni. vin vis gaxeda? ciyvma muxidan piri ibruna, xolo iremma? – buCqnaris saqme wamSi dakarga. beberma Txmelam Talxi kaba gadmoibruna, viT Savi gveli win daigragna. is lbili fexiT Zlivs exeboda foTlis Txel fenas. mas maradisi dro gaaCnda. gauCinarda? – arca qalaqs da arc sofels ekareboda, yovelgvari sinamdvilidan uceb ganqarda. arc Cvens tanjvas, arc Cvens ubadruk bednierebas, frTebSi siwynares malavda is – SeubRalavsa. avedevne da davdeqi jiqur, CamovrCi Saras. aq araferi moutania, ubralod iyo... ara uTqvams ra. valter meringi (dab.: 29.4.1896 berlini – gar.: 3.10.1981 ciurixi) emigrantis qorali gadaisroleT Tqveni gulebi yvela sazRvridan da iq, sadac mzeriT giZRvnian salams – Ruza auSviT! xetialisas mTvareebs, zamTrebs da gazafxulebs, o, nu daiTvliT. suls Rafavda es samyaro - xotbis gvirgviniT ar SeamkoT!

21

mtkiced SeigoneT es da TqviT: varT Sin! bude aigeT! da daiviwyeT, o, daiviwyeT is, rac wagglijes da mogpares! Tqven xom mdinare isari da Spree gadmolaxeT: wamosaRebi dagrCaT dRes rame? samSoblo mTeli da mamuli mcireodeni, rasac emigranti Tan daatarebs kacidan kacamde, erTi mxaredan sxva mxareSi, atmasnils quslze da gamoxveuls tomris WilobSi. SiSs rom dauZvreT, Tavebi SergeT - kapiSonSi monazonisa: Tavis qalaze mainc dagajdebaT kopebi! Tqven xom miiReT gafrTxileba: ar gwyalobT bedi, mainc hienebTan liqvna amjobineT iq, xalxis megobrebTan aq ymuils! velur dasavleTis fermaSi – poloneTis budeSi Tqven datoveT qalaqi da napiri da gaiqeciT. grCebaT dRes rame TanwasaRebi? samSoblo mTeli da mamuli mcireodeni, rasac emigranti Tan daatarebs kacidan kacamde, _ erTi mxaredan sxva mxareSi, quslze atmasnils da gamoxveuls tomris WilobSi. gadaisroleT Tqveni imedi axal sazRvrisken, xolo siZvele amoiglijeT Campal kbiliviT! uniformebis laplapi rodia oqro! ciliswamebiT da mrisxanebiT gaavebulT adroveT _ duJi okeanes gadaanTxion! SurisZiebis da siZulvilis amonTxevisas, dastoveT marto, vidre kuWidan bolomde amoiReben imas, rac Tqven mogpares: saxls, saxnavs, mTas da Sverils wylisa. eSmaksac wauRia es yvelaferi! samSoblo mTeli da mamuli mcireodeni, rasac emigranti Tan daatarebs kacidan kacamde, aRma da daRma ama sofliur oromtrialSi... da ros sicocxlis vizas gauva vada, Tan Caiyolebs is mas saflavSi. ernst valdingeri (dab.: 16.10.1896 vena – gar.: 1.2.1970 niu iorki) sakvirao mimoxilvisas o, ra turfad sWvivian: qoqosis palmebi! tropikuli Cirgvnari! rifebi marjnebis! satvirTo gemebisa CanaxSirebulan tanebi! nel naRverdlebad Rvivian xanZrebi!

22

broweulebi! mogesmiT maTgan saorRano fsalmunebi?! skdebian naRmebi, viT Rrmad Canasobi klanWebi, zeaklaknilan xviara Reroebi. Sevardnis darad zuian mware tyviebi. iaponelTa asobiT cxedari utyvi grimasiT gawolila dablobSi. tyviiT mwared dacxrilulebi mokakvulan naxtomSi. vayoleb mzeras daJinebiT tyis ganapiras - “volhunienis WaobSi“, rogor gamwkrivebulan moklulebi... maT gars etmasnebaT xviara gvimrebi da dampal jirkvebs damsgavsebian. Teodor krameri (dab. : 1.01.1897 viderholabruni _ gar. : 3.04.1958 vena) amaRam gareT nuRar minawileb vaxSams, maria, gulsatkeni Sin dRes araferia. o, dambangvelad miiklakneba cxratyava! mSvenivrad vici, gareT RamiT rac melodeba. xis kenweroze katis krutuni ismis, ise avad, guli gamiskdes lamis. is mouTmenlobs, vinc metoleba, Cemze Zlieri Tu gamodgeba?! gareT RamiT? es SeiZleba moxdes adre dilamde. daweqi, nuRar moicdi gamTeniamde. orsa da sams Sua atydeba kakuni karze. micdian!Q RameSi gareT unda wavide... iatakidan wamomagdebs me fexsacmeli. mSvidobiT, dae damrCes logini aSlili; ar uCns am saqmes mgoni keTili bolo, Sin ar mogiva dRes ambavi Sen sasikeTo, _ garedan Rame... bertolt brexti (dab.: 10.2.1898 augsburgi – gar.: 14.8.1956 berlini aRm.) netarebani pirveli mzera sarkmlidan diliT: axlad napovni Zveli wigni, aRfrTovanebuli saxeebi, cvla weliwadis droebisa, Tovli, gazeTi, ZaRli, dialeqtika, Sxapi, curva, mosaxerxebeli fexsacmeli, wvdoma,

23

axali musika, mcenareebi, wera, mogzauroba, simRera, yofna Tavaziani iakob haringeri (dab.:16.3.1898 drezdeni – 3.4.1948 ciurixi) Txovna codvisa o, RmerTo! – am gril, nacrisfer dReebs ganmaride, codvad gadamadne, radganac ise mamcivnebs, rom Cems gulSi Zvel legendebs zroba daewyoT. gTxov, pirutyvs, Tund eSmas damamgvano! amisTvis gmadlob! o, Tqven: gamofitulo, umo, arRvTisniero dReebo, mtknarno da naklulno Seukmazavi kerZiviT. aTasgzis damaxrCveT o, Tqven mtknarno da mJaveno, ugnur saqmeSi daRlil ofliviT. o, darno im Rvinisa, raSic awvimda mraval wels. Tqvenzed arasodes daivanebs RvTismSoblis xeli. ahkinZeT jerdauRvreli cremli – samSvenisi bavSvisa da sasTumalTan CamoikideT, viTomda natvra ukanaskneli. sad gaqra angelozi, vinc brZnulad da keTilad aRgzrdidaT, viT TovliT mosul ias ? miswreba aris moxucisaTvis yofa RvTisnieri, diax. netavi, codviT vinmes ra waugia? codvis am sazeimo jgleTaSi keTilSobili da wmindaa zadi. var miusafari zecaSi, _ viqnebi warmarTi. RmerTs madlobasac Sevwirav, Tuki gamalRvobs codvebiT. . . cremlTa RvriT codvilebs amohRamebiaT Tvalebi. xolo wmindanebi TavianTi lomuri klanWebiT Tavs dasxmian saTburs, mousravT yvavilebi. hans oto miunsteri (dab.: 28.7.1900 diuce (lotaringia) – gar.: 30.10.1974 miunxeni) o, revoluciebi, o, wiTeli bairaRebi! odesme sad imosaxleben Cveni balRebi! WrilobebiT gadaserili Subli, Wrilobebi wiTlad Sublze, veravin hpova zeca miwaze. anZa dalewilia, afra dafleTilia, WabukTa droSa karga xania dakecilia. sad imosaxleben odesme Cveni balRebi! o, revoluciebi, o, wiTeli bairaRebi!

24

valter baueri (dab.: 4.11.1904. merzeburgi – gar.: 23.12.1976 toronto) mamis cxovreba rad dgaxar mami zeze, roca jer isev Ramea, wyal-wyala, mware yavas xvrep marto uzmoze, - bavSvebs sWirdebaT puri. rad begvav mami, tyavs muxlCauxrelad, roca gviani Ramea da yvelas karga xania gvZinavs, - bavSvebs sWirdebaT fexsacmeli. mami, agre naadrevad rad gvikvdebi, Sens sasTumalTan jer ar mosulan Cvenianebi, - sisxls moiTxoven iaraRebi. iese Tori (dab.: 23.1.1905 berlini – gar.: 15.8.1952 linci) sityva Tvalsazrisze da mozRvavdebian frinvelebi mTebidan da yoveli mxridan. da mozRvavdebian Tevzebi Saravandovani jvrebiT TavianT zurgze. da varskvlavebi gantotvili TvalebiTa da TeTri xelebiT. da mTvareebi vercxleuliTa da fasdaudebeli sityvebiT aRkazmulni. da Sen ki mudam CemTan rCebi da me ar mtoveb. da marTav Cems sxeuls iolad da mudam Tan mdev. da ganwmend survilebs Cemsas da azrebs micvli. da mayeneb fexze da bolos uReb gasaWirs Cemsas. da wvimis svlas viTvaliswineb da rCevas mzisas. da vWam pursa Sens da vsvam Sens Rvinos. da diadi winaswarmetyvelebiT Seni kviris dReebi axlovdebian. da Seni Svidi wminda niSniT cxebuli oTxi navi mogelavs Cemsken. da aRsruldeba droulad Seni neba da maradisSi aRsruldeba. aleqsandr qsaver gverderi (dab.: 11.3.1923 Talvili – gar.: 14.9.1952 arli) usier landebSi davexetebi mereda es netavi ra dro aris? avsilan tyeebi zmanebis mxecebiT. oRondac vicode, gabmulad vin kivis. ar vici, wvims axla Tu Tovli modis. Cemamde gzaSi gamzralxar siciviT. zmanebis mxecebiT avsilan tyeebi. usier landebSi davexetebi. Sengan Cemamde gaubamT badeebi, araamqveyniurni arian Sig gamoxveulebi, me maT ris vai-vaglaxiT viviwyebdi. netavi vicode gabmulad vin kivis? mas samadlod rames gamovuZebnidi: gamayuCebel salbuns orisTvis, pinaks bangisas da netarebisas siamovnebiTac mivawvdidi.

25

ar vici, wvims axla Tu Tovli modis. veRarc varskvlavebs vamCnevdi, rac Sen dagSordi. mwvavs gaugebroba Sengan dalocvili gzis. ra moxdeboda, rom Semxvedrodi?! vinc wasvla maiZula, vin iyo netav is? xom mainc gamoagneb gzas Cemamde? vaglax, dro mosula Cemi aRsasrulis. zmaneba-mxecebiT avsila tye, amqveyniuri maTgani ara var me. . . yvelafers davTmobdi me Seni povnisTvis!

26

III. bunebis lirika

“rac myife aris, is gadarCeba” _ oskar loerke

vilhelm leemani (dab.: 4.5.1882 puerto kabelo (venesuela) – gar.: 17.11.1968 ekernfiorde) mTvare ianvarSi vaxsene mTvare, is afarfatda, yvavis budidan gamoanaTa. euli tbori acaxdaxda da iqve gaqvavda. Semohyinvia wyalsadens Ziri, gubura zreba... da fexsacmeli yinulovani vitrinidan gadamisxlteba. xis tixaridan liclicebs kvali lokokinisa, mokvdavebs sZinavT. diana ganxvnis Tavis kalTebs - endimiono. oskar loerke (dab.:13.3.1884 iungeni – gar.:24.2.1941 berlini) mwvanobis Rrubeli rac myife aris, is gadarCeba... qveynierebas dahfarfatebda didxans mwvanobis Rrubeli da mere gaibna saiT? adre gazafxuls is mocurdeba kvlav, qveyanasa da cas Sua sivrces Seavsebs. namarTi qariT, devnili wvimiT, zeavlenili sinaTlis mier, is ubrundeba qveynierebas maradis da ase meordeba mravaljer. saSemodgomo SuqTa cialSi mas sayveduri aRmoxdeba, - rad viZirebi? xolo poetur gancdaTa Sesabamisad: raRac manarcxebs da rad me? rad me? da mere dgeba zamTari - daRrecili Sto cad miRoRavs, is uZluria, odesRac Seqmnili daSoriSoreba amoavsos, radgan imTaviTve iyo im erTisaTvis Seusabamo, Tumc tolferdovnad jgufdebodnen odesRac.

27

mebaRis xerxiT daurRveveli, mkafvelis celze miukarebi, - safuZvelsa da simaRles Soris rCeba kanoni: rac myife aris, is gadarCeba. fridrix Snaki (dab.: 5.3.1888 rineki –gar.: 6.3.1977 miunxeni) mercxali hirondelea1 Cemi suli, is Cems senakTan laRad dafrinavs, _ lurji mercxali, zafxuliviT pirgabadruli da Tan zecaSi niSansac tvifravs. koSkidan roca gars vimzirebi, lurj mercxals lxeniT mivesalmebi, _ Cems Sori-axlo dafrens velurad da Zaxilis suls mivlens Citurad. me zantada var zeamarTuli, Cems safuZvlidan mZimed amdgari. asobiT mercxlis freniT garTuli, erTi saaTiT var bednieri, maT Tavisufal sinavardeSi ros var CarTuli. erTxel momesma frTaTa fraSuni me gadabmuli, Tvals ZlivZlivobiT mivadevnebdi mercxlis nawerebs, ucnaur sizmrebs – “hirondelesi”. is, rom eTeri Cemi wlebisa, is, rom sicocxlis Cemi zafxuli, zed evleboda suls mercxlebisa, fuWi ar iyo eg siyvaruli. hirondelea es Cemi suli: zecis riJraJze amoqarguli, magram mwuxriviT mainc euli, zecier sulTa SaravandedSi gadaqarguli. georg fon der vringi (dab.: 30.12.1889 brake (oldenburgi) – gar.: 1.3.1968 miunxeni) sveli vardebi wvimis Cqerilebi baRSi, guls verasodes movioxeb maTi SeswavliT. mand xom vardebi gadmokidulan? Sens molodinSi dasvelebulan da ver icani? hei, Sen _ wvimav, ici raime Cems Sesaxeb? anda me TviTon Sens Sesaxeb raime vici? ooden Cqerilni wvimisa da molodini uTavbolo... Soriaxlo vernacnobi vardebisa, iq sad natif jamTagan wveTi lamobs,

1 hirondele _ beRurebis sabudari

28

rom gamoiJonos, mere ki maTgan garbis. hei, Sen _ wveTo, ici raime Cems Sesaxeb? anda me TviTon Sens Sesaxeb raime vici? ooden kamkami, rac ra xania natif jamTagan gamoJonavs da mere maTgan garbis. netav niav-qars miaqvs ram am baRnaridan, miwurvamde alisferi zafxulis? hei, zafxulo, nuTu Cemgan Sen migaqvs raime? anda me TviTon mimaqvs ram Sengan? Tu ara ooden Cqerilni wvimisa da uTavbolo molodini... Soriaxlo vernacnobi vardebisa, ooden kamkami, rac ra xania natif jamTagan gamoJonavs da mere garbis. amieridan, me aRar vfiqrob sakuTar Tavze... amieridan, me Sen Sesaxeb yoveli vuwyi... rixard bilingeri (dab.: 20.7.1890 st. marienkirxeni – gar.: 7.6.1965 linci) sabegro gvami aryis xis foTleuli saxlebTan brwyinavs. gvirgviniviT mimoxveuli auracxeli biliki Tu gza cad migviZRveba. jariskacebi dahkraven dafdafebs. guguni gaaqvT zarebs. lamazi yvavilebi mimoTelilan. codvilebi ki loculoben kvlav. bavSvebi miiswrafvian senakSi dedasTan, wminda serobidan. angelozebi ekvderis fiqalebze mimzralan. RmerTi ki yoymanobs: aziaros Tu ara mlocvelni kvlav. gandidebulxar, gandidebulxar, _ o, Sen, pepelav! hans laiphelmi (dab.: 2.2.1891 miunxengladbaxi – gar.: 1.3.1947 riga) wvimaSi ficris saxuravqveS Tavs vafareb, roca wyali miCuxCuxebs, roca mobutbute wvimis asulebi gzas svel vel-mindvrebze miikvleven, maTi wylis kululebi Rvrian Cqefebs... ficris saxuravqveS vtkbebi momlodine. mjera – kvlavac gaismeba oqros molaRuris stvena da almuri auvaT baRSi vardebs.

29

wveTTa vardnas yuri ugde, wveTTa Cqami Seismine, irgvliv wreSi ismis mRera wvimis. Tavqve Caiqceva wyali morakrake, miwis gaJRenTili belti Caaqvs Tavqve da mand monusxulebiviT mivsxdomivarT saqsov dazgas wvimis, iribad da mZimed atans sinotive Zafebs, safeiqro maqos almacerad dastrialebs, _ wvimis dazgas atrialebs, Tumca ukve ufro moSvebulad nanaoben wyal-fafrebi, ufro Sorebeli xdeba wylis simRera. igi yrud moismis, rogorc satyuara eqo abneuli. wyali mindor-mindor mainc edineba. gvmarTebs molodini, isev yuris gdeba. wveTi sabolood qvemoT daecema. siCumidan frTxilad gadis taqti mgzavris fexsacmlisa tyidan. wvimiT gaJRenTili xis kenwero Srialdeba. ficris saxuravqveS tkbili molodini gvelodeba. vel-mindori nislSi wveba da uReltexilis pirs, mTaSi sxva SoreTi maRla cisfrad kiafdeba. georg britingi (dab.: 17.2.1891 regensburgi – gar.: 27.4.1964 miunxeni) didi Semodgoma ai, zafxulis foTleulidan Semodis igi. o, mwuxarebav, _ butbutebs misi xma, mZimed da tkbilad. vaSlTaA cvenaSi metyvelebs igi da balaxs warmavlobis leqss gadaamsxvrevs, xolo wvimaSi, grZel RameTa wiaRidan gamoitirebs is yviTel dReebs. mere ca xdeba lurji, rogoric maisSi ar yofila, ivlisSic – ara. gogra jirjvdeba, ifakleba vardisfrad, Savi yurZeni bzinavs, mzesumzirebi mZime TavTavebs moidreken. Sen, qedmaRalo, xarbad moiTqvam suls da hyivixar, viT mamali, roca maT qurasTan aRukazmavT Samfurebi da maylebi _ sadResaswaulod! norCi moaxle gogona saRamoobiT amaod ucdis msaxur biWunas, vinc mas acurebs. tkivili tkiviliTve rom gaiyuCos... mrisxane xels

30

jinWris buCqs Seavlebs, foTlebs fSvnitavs, wvens adens da cremliT notio amosunTqvas iberavs wylulze. icdis didxans, didxans... malulad zveravs guliswors. ia aRar xarobs, kesane miilia. lurjad, vercxlisebr JRerda misi sityva. vin Seismina? ax, daviwyebas miecema yoveli! koSkis Sevardeni soflis Tavze kravs kamaras frTaumoZraod da iyureba Sors, Sors... gahyurebs Sor mTagrexils _ ukve daTovlils gamqirdvelad. cxvris fara Seicvlis alags. verZs winsafari SeeCexeba. SiSvlad dakreWili batknebi wiwknian ferdobis balaxs da iqve... SiSvldeba nawverali mdelo, nayofs ganiZrcvnis... da daimorcxvebs. xolo yavisfer SuadReze mainc iq mifarfatebs gviani futkari baRnaridan da oqrovani zuzuniT xotbas asxams Tbil viwrobs... da mere – fiWa. oh, avdars, misustebuls, mihxdia zafxulis Zala, minavlebula da nebdeba. misi cisartyela ki ise gacrecila da gaxunebula, rom wvimiT galumpul, ferwaSlil sazafxulo kabas hgavs, _ gasaSrobad Robes mifenils. qurdi kokozas amoaZvrens wylidan malulad, _ Tevzs wylis Cqefi sdis da svel mrisxanebaSi, gvelTevzas wesiT, SemoeWdoba igi kacs mklavze, vinc, zedmodebul, cocxal, Sav samajurianad xels zemoT aswevs... qurdi nadavliT dRes moxaruli ar unda iyos. haers, gapoxils xmeli suneliT, dahyveba cxare gemo. gadmopirqvavda Zmriani tolCa, _ onavrulad ubiZga qarma.

31

tkbilad Sergebodes mas Rviis buCqnaris mware nayofi, Citebi rom kenkaven xolme... da yvelas, Tav-TavianTi tkivilebiTurT, keTil TanxmobaSi ecxovros. anton Snaki (dab.: 21.7.1892 rineki – gar.: 26.9.1973 kali mainze) mezRvaur vengfildis uwyeba azavTebulma qariSxalma gamoriya napirze RamiT, dakawruli, moTxvrili da SelanZRuli. amovsebuli hqonda stomaqi nacrisfer qviSiT, - amohyorvoda niJarebis nayar-nuyariT, mcenaris wnuliT. is locmani, vinc igi hpova, xelnawers amas Sifravda dinjad, daZabulobiT da gulisyuriT: ”yvelafers vuanderZeb meris”. es xelnaweri gacreciliyo CamofSvnili tyviiT, iyo mZime da daTanguli, _ mandeTken iqna martooba gamoriyuli. iqaurobas xma Rmuilisa miawydeboda, misi sicocxle niJaris zvinSi waiSleboda, ros bolo natvram frTa gaSala: ”yvelafers vuanderZeb meris”. vin iyo meri? – xepre balRi mezRvaurisa, lurjTvaleba da TmiT CrdilouriT? an egeb deda, naxevradbrma Tu naxevrad kuziT? Tu naZirala navsadguris Ramis barisa? vinc iyo iyo, zRvidan qariSxliT gza gamoigno da sisxli waskda am SeZaxilze, Tqrial-TqrialiT: ”yvelafers vuanderZeb meris”. mdidari kaci scems bolTas, Tan noyierad ilukmeba, Tanac qirqilebs. ulaplapebs burTiviT saxe. bevri fiqriT Tavs ar iwuxebs, guli aqvs daclili. Semdeg _ zvigeni da zRva... dro da dro kvlav dabrunebisunarmoklebuli misi xma, Semzaravad: ”yvelafers vuanderZeb meris”. adolf fon hatcfeldi (dab.: 3.9.1892 olpe – gar.: 25.7.1957 bad godesbergi) cxenebiT nadiroba gaCaRda nadiroba. buksa hkres da winwilebi wiTldeba. Wkneba damZimebuli tye oqrovan farCaSi, guls yrud gviCuyebs cxenTa jiriTi, sisxli dagvegeSos TiTqos, varT SemarTulni sanadirod. gaCaRda nadiroba. buksa hkres da winwilebi gawiTlda. mkvircxlad miverekebiT taxs sikvdilSi. wiTel frakebSi SevmosilvarT, batonebi varT. laqis fexsacmlebs TeTri babTebiT virTavT. taxs erTi saaTiT sicocxlis nebas vrTavT da Cveni wyalobiT,

32

ganibaneba mxeci mzeSi savsebiT, vidre davasrulebdeT drois tarebas, meZebrebi kvals mihyvebian veluri JiniT, xolo taxi ki, sasikvdilod daWrili, erTsac SeiWirvebs sazarlad da nebelobas moklebul sxeuls gasWimavs. dasrulda nadiroba. buki da winwilebi wrTlad minelda, yavisfer tyeSi yavisferi sikvdili dadga. da mainc uwyis erTma: notio ofli, mxecs fergamkrTali SiSisagan rac gadmoskda, es ofli aris Seniv sikvdilis. xolo sisxli mxecisa, mrisxanebisgan duJmoreulis, es Seni sisxlia. ukanaskneli wamebi mxecis da kefaSi meZebrebi, es Senive sikvdilia. demonTa xelSi gana Senc saTamaSo burTi ara xar? iq mogisvrian, sad siSlegea da sikvdili msaxvrali, dros manam atareben, sanam Senc sazarlad SeiWirveb da unebelo sxeuls gasWimav. dasrulda nadiroba. buki da winwilebi wiTlad minelda. agoniaSi wevs tye – yavisferi. albin colingeri (dab.: 24.1.1895 ciurixi – gar.: 7.11.1941 ciurixi) ki magram, saiT mifrinaven mwuxris Citebi? mtredebi Tvlemen samtredeSi: ki magram, saiT mifrinaven mwuxris Citebi?! sakuTarsave mZvinvarebas ixSobs CanCqeri. ki magram saiT mirakrakeben wyaroebi?! saxuravebze kvamls samSvidobod gaudgams fesvi. ki magram, saiT misrialeben Rameuli Rrublebi?! aTasobiT myudro oTaxSi Camdgara Suqi. ki magram, saiT inTqmebian varskvlavebi?! rodesac vwevar da Zils veZlevi, uRimRamod daexsnebian sadgurs gemebi. iozef laitgelbi (dab.: 17.8.1897 biSofshofeni (zalcburgi) – gar.: 9.4.1952 insbruki) alago, o, alago ros binddeba _ saRamoobiT aRkazmaven mSvenier navebs, miaqroleben Talx ialqnebs maRal zRvis gavliT. meTevzeebis simRera taat-taatiT zRvis talRebidan aqeT mogoravs: varskvlavebo, o, varskvlavebo! mZafri SxuiliT Caixvevs Wavls wyvdiadi, udabur napirTan zuzunebs qari. kamarovani zRvis SemovliT oqrovani SuaRame iwyebs rokvas.

33

gemi rokvas iwyebs mokiafe SoreTSi. CrdiloeTs mifrialeben mrume afrebi. meTevzeTa navSi rom avsuliyavi?! varskvlavebo, o, varskvlavebo! talRa migoravs iqiTken SeuCerebliv, simRera aRwevs TandaTanobiT im napiramde. ocnebaTa msubuq karpaWSi marwevs zRva, saamurad da nazad mRevlvari. ase nela-nela inTqmeba yvela sazRvari da sanapiro RrubelT SoreTSi. Sens TvalTa kdema darCeba mxolod, _ varskvlavebo, o, varskvlavebo! marTa zaalfeldi (dab.: 15.1.1898 landau – gar.: 14.3.1976 bergcaberni) farfatebs hestia1 isev daeZeb biliks daxveuls! isev farfatebs hestia da ukvdeba Semodgomis gafantul buruss. vardebisagan rCeba mxolodRa fSvinva natifi, _ mis sitkboebas SeigrZnob grZneuls. o, ra grilia es nazi ca, ax! RmerTi ki gulgrilad mieSureba mWknar, wynar yanisken. ismis vedreba mijnurobisgan jer isev susti poetisa, _ ax! xolo hestia gaxunebul balaxSi dafarfatebs, cecxlis almurSi ebneva kvali. acaxcaxda minis WriWinac da zed zRurblze afrTxialda. iwvis mwifoba siTeTreSi, ase ki jaWvic wkrialebs. iurgen egebrexti (dab.: 17.11.1898 badeni stendalTan – gar.: 19.4.1982 miunxeni) Tolia me mas Sevcqeri, Sevcqeri kvlav mas, _ bumbuls Toliis, erTbaSad mbzinavs. safren wyvils – frTebs Toliisa, wylis sibrtyeebze rom dafarfatobs. Citi xan zemoT, xan qvemoT budobs, _ aris nawili maradiuli sinamdvilisa. elizabet langeseri (dab.: 23.2.1899 alcei – gar.: 25.7.1950 raincaberni) gazafxuli 1946 isev aqa xar, warmtaco frintav! naTel gvirgvinad momvlinebixar, xaniT codvilTa, jildod navsikas.

1 hestia – ojaxis, cecxlis, keriis qalRmerTi. kronosis da reas qaliSvili

34

kuzi, qariT rom Seirxa, talRiT naqafi Suqi! ax, sferosebri aRtaceba, migvrili woniT, igema da bolos ki mtvriT daezniqa zurgi. me gombeSoTa sameufodan mivbobRav maRla, plutonis1 siwiTles vafrqvev quTuTodan. mkvdarTa megzuris fleitidan ki momesmis xma Semzaravad. warmtaco frintav, momeci neba, dagikocno pirisaxe _ aureklavi mdinareTagan: leTes da stiqses, ucodinrad are-marisa: ara-s da vera-s. sxvis ucduneblad suldgmulob da warmtaci xar, gulis faqizad asaCqroleblad momvlinebixar, ardamdagvelo, navsikav, bavSvi xar. . . frido lampe (dab.: 8.12.1899 bremeni – gar.: 2.5.1945 qlain-maxno berlinTan) gedis sikvdili dgas mrume, mZime Rame, - es akidoa Sav-lurji mtevnebisa, es zuzunia moqufruli sarabandasi, es Rvino aris, es galobaa, es yru Cqrolvaa sisxlisa. rogor Camkvdara da wynarad gawolila Waobi, mTvare nacrisferi Rrublebidan iwvereba da irekleba Slamian ylartze, raSic sqlad Catyorcnili muxis tanebi lpebian da Rvivian fosforisebr. ai, ocnebidan ifxizlebs gedi da mTvaris naTelSi iwyebs kamkams – natifad... mere cisken aizniqeba, farTod da mefisebr frTebs Semohkravs, yels moiRerebs, omaxianad Sehyivis mTvares, mkrTal SuqSi wumpidan wamoiweva, aRemarTeba Sesqelebuli ylartidan da misrialebs, frTebis mSvidi, Zalumi qneviT misrialebs lelqaSis aRma, uZvelesi tyeebidan _ maRla da maRla Suqnaferi Rrublebisaken. magram monadire, Cia da Cafskvnili, mtaceblis Jinis sisastikiT Sepyrobili, Zvel Campal navSi – samalavSi Camjdara, lelqaSis lerwmebs mohfarebia, Tofs Seayenebs. ai, gaisrola da mware tyviam wuiliT gaapo gedi. igi Seirya, abarbacda, wreSi datrialda da daeca,

1 plutoni _ miwisqveSa samyaros da micvalebulTa sulebis mbrZanebeli. kronosis da reas vaJi

35

gadavarda kvlav damyayebul WaobSi... mere _ Sxefebi, krToma, Seyvireba CiviliT aRsavse. xolo sisxli, frinvels TeTri, dafleTili bumbulidan rom waskda, Tqrial-TqrialiT Seeria yavisfer wyals, frTamoSvebulma gedma erTxelac gaiwia iqiTken... dasisxluliyo, moTxvriliyo da bolos gaxda mdumare. dgas mrume, mZime Rame, - es akidoa Sav-lurji mtevnebisa, es zuzunia damwuxrebuli sarabandasi. es aris Rvino, aris galoba, es yru Cqrolvaa sisxlisa... da aris mTvare, Waobi, aris sikvdili. oda Seferi (dab.: 21.12.1900 berlini _ gar.: 4.09.1988 miunxeni) monusxuli WriWinas mwvane sxeulad, zogjer ki gombeSos Tvalad, jurRmulebidan miviwev talRaze wyaros mobutbute napiramde, rad mosCqef Sen – wyvdiadad? gesmis Sen Cemi? mxedav Sen me? ax, uCino var _ obobas TeTr qselSi, aburduli balaxeulis maxeSiac, gvimrebSi da ekal-bardebSiac. rac CurCulebs da aris qafmoreuli, rac saSiSia da aris aTrTolebuli, var me – meocnebe euli, vinc vsuldgmulob ase ganbneuli. me lelqaSSiac var da islSiac, Citis galobaSiac var me. gedi samosels daufens simReras Cemsas momnusxvels. Sen meZiebde! Sen momelode, frTamsubuqi rom dagibrunde! yoveli siwynare, sicarielec _ mgavs me. peter huxeli (dab.: 3.4.1903 berlini – gar.: 30.4.1981 Staufeli) ukan daxeva VII o, glovis Rame, aprilis Rame, xorSak-Rvelfidan rac gadmovcure, Semomtmasvnoda CaJamebuli wyalmcenare, Tma Semrxeoda amRvreuli ylartze,

36

kevrebiTa da margilebiT gamovidevne. leSebianad, Camxmar totebis xlarTebidan, Camzral foTlebSi, lelqaSidan gamovcure, mdore dinebas mkvdrebianad mivqondi Tavqve. o, uwindeburad dausabamo, samyaros fuZev, o, saflavebis ardamkodvelo, mwvelo guTano, adamiano, Campal tividan gardmosulo qveynis napirze, mkrTal bageebis fSvinvierebav, miusafaro... dRe dgeba, rasac sisxlis da wvimis dahyveba gemo. mdinaris qvian neknebze bJutavs gadaCeCqvili dRe. gvido cernato (dab.: 21.7.1903 trefeni – gar.: 8.2.1943 niu iorki) vedreba wminda sebastianisa pirveli isari, o, sebastian, rac gagikerpda, TvalSi dageso da dagivso, bnel zRvad giqcia mTeli samyaro da hfleTs tkivilis elda. ra moimoqmede Sen mere? ra moimoqmede Sen mere? RmerTi xom Sen gimzers, sebastian! meore isari, sebastian, rac SenSi gaWirveulda, yurSi dageso, smena dagixSo, mainc, viT sityva RvTisa sagangebo, is Sensken mohquxda. ra moimoqmede Sen mere? ra moimoqmede Sen mere? RmerTs xom sikeTe swyuria SenTvis, o, sebastian! isari bolo, o, sebastian, wuiliT dageso, is Sen gagaqrobs, mogiRebs bolos. vin gtyorcna isari saboloo? _ siyvaruliT, RmerTma. o, gesmas Cveni, o, gesmas Cveni, wmindao sebastian! ernst kroideri (dab.: 29.8.1903 caitci –gar.: 24.12.1972 darmStadti) mwvane sizmari iasamnis koromi TeTr dReebs etmasneba, mwvane sizmari tyis uRrans uxmobs rekviT. velur Tqmulebis siwynarisa dgas balaxidan gamosveneba, aCrdilTa Jams uaxlovdeba es xarki rokviT.

37

mwvane elda qveynierebis guls dastydomia, foTlebis SuqSi sqlad xrColavs kvirtebis qafi. kaSkaSa velze Rrubeli buCqnars Sescurebia, suroebis udabureba fSvinavs sulmnaTi. Wavls da xavss miRma qvebi mdumared iZirebian, fskerSi daZirul mcenareTagan hrbian talRebi. mwvane mxuTri Sua zafxulidan avarvardeba, ros jinWarmodebulo usunTqvelo, amaRldebi. horst lange (dab.: 6.10.1904 vignici – gar.: 6.7.1971 miunxeni) poetis sikvdili

“vinc ugebs SeSlilebs, aris poeti“– georg haimi

aRar naRvloben imaTze, vinc yinulSi CaixrCo, arc Waobebze, amfibiebze, gombeSoebze ar naRvloben, _ aRarc imaTze naRvloben, romelTac mlaSe zRvam piri uyo, _ maT urCevniaT mRera isminon. bolos da bolos orfevssac xom moeRo bolo, maT urCevniaT mRera isminon. gazinzluli baliSebidan moesmiT kvnesa savalalo. Tavs ityueben: miRmur bneleTs ar vyofilvarTo da mieltvian kidec keTildReobas. erT-erT imaTgans xelsa da fexze Semolpobia TiTebi, CauTrevia kidurebis sneulebas. amis ar sjeraT, radgan hgoniaT, aseTiao tkivilebi leqsebisa da simRerebisa. momSxamvel epidemiagamovlilebs raRas etyvian?! SiSneul sulebs moikiTxaven? _ damafrTxoblebad Ramurebic aRar vargian, _ sisini gaaqvT ooden, ar mRerian. erTi maTgani briyvul xumrobis SiSma Seipyro, gulTan aravis miaqvs misi vaeba, maT urCevniaT _ isminon mRera. giunter aixi (dab.: 1.2.1907 lebusi oderze – gar.: 20.12.1972 zalcburgi) inventarizacia es Cemi qudia, es Cemi palto, ai aq, tilos abgaSi devs Cemi saparsi. ai konservis Tunuqela: ai TefSi, ai Cemi kaTxa, ai mand, TeTr Tixaze amovkawre Cemi saxeli. am Zvirfasi lursmniT amovkawre ai mand da davifarav avi Tvalisgan.

38

wyvili Salis winda devs sapure abgaSi da rasac sxvas ver vandob, devs zogi iseTi ram. . . is Ram-RamobiT baliSad emsaxureba Tavs Cemsas, xolo Cemsa da miwas Sua ki Zevs es muyao – ai mand. me gansakuTrebiT miyvars fanqris es grafitic, - dRisiT is im leqss miwers, rasac RamiT vTxzav. es ki ubis wignakia Cemi, es karvis vakisi Cemi, ai es ki cxvirsaxoci, xolo es – Cemi Zafi. karl krolo (dab.:11.3.1915 hanoveri_) Zili xanSi Sedis is saTamaSo, bavSvs rom uWiravs, rodesac mZinavs da siyvaruli or sunTqvas Sua fers Seicvlis. tyuilad ucdis karis wirTxlSi dana gamvlels im imediT, is mas rom damaZgerebs. axla TavianT barakebSi mkvlelebic ki xedaven sizmrebs. uSfoTveli droa saZile. baguni gaaqvT imaT gulebs, romelTac uxilavad yofna undaT. mravldeba uTqmeli sityvebis sibrZne. mcenareebi axla ufro frTxilad ifurCqnebian, magram misi Tvalebi iq ar arian, amiT gancvifreba rom SesZlon. qristine lavanti (dab.: 4.7.1915 gros-edlingi – gar.: 8.6.1973 volfsbergi) Zilo xniero, sad aris Seni ori pirmSo? norCebi jerac, romelTac unda eyoT vaJkacoba, aq rom movidnen da metic SesZlon, vidrea am lampis Caqroba. erTma maTganma Cems SiSTan unda moirTxas fexi, xolo meorem _ Cems sevdasTan Caimuxlos.

39

orTave maTgans unda hqondes Zlieri muSti, raTa mecxedrem wamoyvireba ver gaigonos. ra gsurs TvalebSi Semayaro? _ qviSa? – SenTa TvalTaTvis me SemiZlia gifeSqaSo qviSa-udabno. Cemi Tvalebi sixaruliT cas ewevian! Sen ici, Cemi _ ori cecxlovani svetia mxolod da erTxelac cad maTganve daiwvebi, xolo manamde msurs sabolood miviZino, Zvelo, xniero, sada gyvanan vaJebi? rainer brambaxi (dab.: 22.1.1917 bazeli _ 14.08.1983 bazeli) im xanad ris Sesaxebac axla giambob, im xanad, me miwis muSa viyavi, purs orRobeSi vWamdi, uxeS maisurs, manCesterul Sarvals da garibaldur quds vixdendi, cxvirs xeliT viwmenddi me im xanad. erTxel wvimam dascxo martSi, brazmoreulma miwa amovTxare agvistoSi da piriT Tavqve Cavdeq saflavSi, utyvi avdari dadga Cems zemoT. rva sarTulis siRrmeze weraqvi Cavscxe xreSs mTeli Zal-RoniT, qva_RorRze civad gafuvda cecxli da Seficrul merqans naperwklebi Seayara. xolo roca gamyavda kabeli, miwayrilze dado Tovlma. mere dekemberi da cementis ca, SekeTebuli papirosiRa iyo Cemi mSveleli imxanad, briyvulad xrColavda kanafi nacrisfer kvamlSi. iohanes bobrovski (dab.: 9.4.1917 tilziti – gar.: 2.9.1975 berlini aRm.) ficruli saxli viliaze tye, mdinare, bus kiviliT CaJamebuli, WriWinobelebis xavsisferi siTeTre... odesRac Tvali movkari saxls napirze da vidre yayaCoebis zamTari nacrisfer xoWoTa almurSi ixuvlebda, Cven ucxo Tovli Semogvefanta. ficruli saxli, Tvalwarmtaci warmavloba, cxovreba tyeTa. Sen zeasulo frTiT, moxvedi zRviT, qars gamohyevi, bavSvebi axla gafacicebiT yurs gigdeben, Sens xvatSi suls ioxeben,

40

usmenen Sens hangs. siwynare Seni, aromati xaxvis da damsusxveli simwvane WriWinobelebisa, sigrile Wisa - megobaro, Cven odesRac mdinaris piras, tyis Ceroebis samezobloSi vsaxlobdiT. modi, axla gulxeldadebiT vimReroT, rame vumReroT mamapapur saxls. patarZlebiviT, gvirgvinebi movigdoT mxrebze da gzas gavsZaxoT. bind-bundis qari arynars daatyda. nisli napirze msubuqad gawva, xolo saxls nesti moedo. gulxeldadebiT Cven Zvel droebas vumRerdiT, megobar gogonebs vumRerodiT xmamaRla, xmadabla ki – tyes da gaRma cxovelebs, mTis-Zira mdelos cxenebs. idga sibnele. Cven arynari ganvvleT. kontrabandistebi Ram-RamobiT fexakrefiT daiarebodnen iq da erTxelac, axalmTvarobis dros, moadga ucxo karmidamos da man ikiTxa: “rogora xar?” sarkmels miskupeboda alinka, - ”Cems kars urduli aqvs axsnili”, _ ase SesZaxa.” hans pionteki (dab.: 15.11.1925 kroicbergi _ ) mimofantulebi qari dagvefina quslebqveS, kefaze agvetmasna qari. mezoblis xma Tovlis namqerSi gaixlarTa da maSin, puriTa da vercxleuliT davteneT tomrebi, urduli avxseniT kars, xolo rodesac Rame akiafda, uiaraRoni boslebSi SevcvivdiT. mere quCebSi gavvardiT mosunsule virTxebTan, fexSewyobilni davadeqiT gzas da maSebs Sua gogona iSva. gulmowyale xalxs ukan miCanCalebda bagirs mibmuli brma da uecrad man haers SesZaxa: sada varT? iZulebulni varT gzajvaredinebze SevaCeroT svla, Tan ar gvaqvs sabuTebi. zogs suli daCoqils aRmoxda – godebaSi sulTmobrZav cxenze, xolo zogni ki Cumad da natifad sakuTarsave gegmebs daakvdnen. roca Semxvedr xids saTiTaod gadavlaxavdiT, bevrs yinulebSi wavkravdiT Tvals, - molivliveebs mwvaned. saceri – ca, kvali waruSleli mdumarebisa.

41

qariSxlebs ukan darCa ormxrivad Ria horizonti. ukan movitoveT is, sadac videqiT xiznebad. viT Zilisgudas, arc gvawuxebda devnis SiSi. ara gvaqvs cecxlis gaCaRebis ufleba da unebarTvod matarebelsac ver mivatovebT. miTxres: gviambe rame! bevri araferi viciT imaTze, vinc erTi RvTisnieri saukunis aprilSi gzas daadga. oras duJin xriok miwaze maT sakuTari saxelmwifos ageba surdaT. mTxoves: Cveni samarxebis danacrul Zvlebze gviambe rame! vupasuxe: cxovrobda xalxi, xolo erTxelac aRTqmul miwisken gaeSura, ver miagno da aRigava. maT miTxres: _ briyvo _ wyal-CanCqerTa Sua, tkbilsa da barbarosuls maT miaRwies... axla ki gvsurs Cvens uZveles samSobloze gavigoT rame. zurgebi gvezniqeboda msubuq tvirTTa qveS, vikvebebodiT TovliTa da CitebiT, SeveyrebodiT xolme gza da gza samSoblodan ayrilTa dasebs, mkrTal landebad rom edinebodnen da erTmaneTs hkargavdnen. Tqmuleba cecxlovani _ aRsavleTi! pirisagan miwisa aRigava jarebis ukan! ubedureba swored es iyo. udabnoebze frena ferflisa, uwindeburad bnelis. mainc wamogvewia kaci, daRlili Zalzed, win biWi mouZRvoda, zafxulebisgan gadahbugvoda mas iaraRis bude, moxuci mama, modunebuli, moegdo mxarze. Cven gavkveTT qars, mivaRwevT qalaqs, vpovebT mSvidobas kldeebze. karl guesmeri (dab.:14.5.1929 kirxgranbo (meklenburgi) samezoblodan ayal-mayalia amtydari ezosgareT. binZur sarecxiviT frialebs sityvebiT Sexla. RuRunebs bavSvi, viT arRani, keTilmosurned... oTaxis simyudroves sasikeTo ZRvnad moedeba. yovel nabijze am mWidro samosaxlosi im RameTa mTvaris naTebas waawydebi. axla Zvelmanebi Zevs am naTebis siaxloves da mtvers misas ZneladRa dauZvrebi.

42

meZebariviT moqseulia yoveli dRe Cvenze, aseve enac uecrad arasando gaxda. miyviris coli: ei Sen, _ gabrazebulia Cemze, TiTqosda Cemi beberi Zvali fanjridan gasxlta. eWvgareSea: siyvarulisa asakis naWdevebi mRierad mosdebia gareT wiflis merqans. ra xania, viT erTarsebisa mrume Sramebi, zed dahyureben _ meore saxebas. diter hofmani (dab.: 2.8.1934 drezdeni _ ) ludsaxdeli mdumarebis emblema sviis gvirgviniT Semkobila, bohemur minis zecas miskdomia ludis samyaro. bruJe kaeSani Rrubelmoqafula, naZvebi mrumed izniqebian misken. . . cxenebi lalis sisxlisRvriT xvixvineben ludsaxdelebSi, qalaqis traqtirebSi miaqaneben Tavdaviwyebas, sad mamakacebs xelebidan efurCqnebaT banqos TamaSi. cacxvis fanCaturiani, lomebiani, dianebiani boTlebi. . . muqi yelebiT. . . bavSvobaze gadaWimulan.

43

IV. mcire poezia

“rogor diddeba dro, rogor gadidda dro” –

erix kestneri dr. ovglasi (hans erix blaixi) (dab.: 19.1.1873 loitkirx algoi – gar.: 29.10.1945 fiurstenfeldburgi) baRi saxls ukan yurs gagiburRavs quCis xmauri, saxls rom Cauvli, _ mswrafl miganiSnebs uknisken uxmod, Sinaurulad Tavs iq ver igrZnob, ara xar SvebiT, _ hangs baRnarisa Rrma netarebiT da aRtacebiT rom mousmino. oi, xaverdi kordis, oi, yvavilTa brwyinva, baRis buCqnari, baRis xeebi! axalSobili kudmakratela cekviT saltoebs iTvisebs xelad mzis sxiviT nafen baRis sivrceSi. qvisgan nakeTeb wiTel kibeze zurmuxtisferi ocnebobs xvliki. iq Wa buybuyebs Tavis nebaze da wylis sarkeze, is mobibine balaxeulis anarekls ikrebs. quCis xmauri isev ganrisxebs? neba Senia, mas ganeride. iq vera hpoveb Svebis savanes. saxls ukan baRi, quCa win iwevs: an Seegue an ganeride. ioxam ringelnatci (dab.: 7.8.1883 viurceni – gar.: 11.11.1934 berlini) TviTmfrinavuli fiqrebi ai, is miwa Cemia qvemoT, SenobebiT da yanebiTurT Sroma-garjisa. vici, erTxelac mec sikvdili unda vigemo, maSin Tqvens mier davimarxebi sworedac qvemoT, _ me mwams amisa. qvemoT zRva tanjva da urva aris, siyvaruli ki namdvili cota. da myisierad warmovisaxav _ zemoT momiwevs mudmivad yofna! erTxans vcocxlobdi, rad viqmen mkvdari? _ ai es azri sazari aris.

44

guli reCxs miyofs: sindisis qenjnam da propelerma damasxa reti. swrafad damafren, _ Sen, TviTmfrinavo, ufro mali-mal ifrine meti. bertold virteli (dab.: 28.6.1885 vena – 24.9.1953 vena) sarkidan sarkidan mimzers saxeba mamis. magram es igi ar aris sulac! es me var Tavad, romelsac mzaravs. saxeba mamis CemTvis yovelTvis sandomiani iyo aTasgzis, vidre es Cemi saxea axla. miWirs atana, mamis saxeba ase rom mzaravs. kurt tuxolski (dab.: 9.1.1890 berlini – gar.: 21.12.1935 hindasi (SvedeTi) ) did qalaqSi roca midixar samsaxurSi

adrian diliT, rodesac dgaxar sadgurSi, garTulxar fiqriT: uceb giCvenebs qalaqi, rom gluvi aris asfalti da xalxis morevSi uamrav saxes gadaxedav: ori ucxo Tvali, sxarti gamoxedva, warbebi, quTuTo, guga, - ra unda iyos? iqneb droebiT bedma gagiRima. . . magram is wariltva, gaqra da xelidan gagisxlta. Seni cxovrebis ganmavlobaSi nairfer quCebs daivlidi, Tvalsac wakravdi imaT, romelTac gadaaviwydi. suli agimRerda, TvaliT rom ganiSna. is hpove, magram uecrad gagisxlta. . . ori ucxo Tvali, sxarti gamoxedva, warbebi, quTuTo, guga, _ ra unda iyos? aravis ZaluZs drois mobruneba. . . wariltva, gaqra, xelidan gagisxlta. am Seneuli msvlelobisas qalaqebSiac unda gagevlo, gulis aCqrolebisas Tvali wagikravs erTisTvis, - vin iyo eg ucxo? egeb, Seni mteri, egeb, Seni megobari, egeb Seni frontis amxanagi,

45

Tvali rom agarida da ganze gadga . . . ori ucxo Tvali, sxarti gamoxedva, warbebi, quTuTo, guga, _ ra unda iyos? erTi nawili kacTa modgmisa wariltva da samudamod gaqra. . .

peter paul althauzi (dab.: 28.7.1892 miunsteri – gar.: 16.9.1965 miunxeni) did qalqSi erT did qalaqSi kviraobiT moismis qancmileuli hangi wvimis galobis. carielia quCa da Tvalgauwvdeneli, sicarielis sigrZe misi aris ulevi. iq erT brazian Zuknas wunwklebi gasdis, galumpula, sip qvafenilze is RoRviT adis, Cerdeba mere da savarcxelSi Catopavs cxviriT, erToba erTob zizil-pipila savarcxlis sinjviT. savarcxeli erT kuzian dedabers gadahkargvia, radgan varcxnaSi mas xeiri ver unaxia, Tumc daniSnuli pativcemul kiulebornzea, saqmro sad cxovrobs ver miugnia. erT did qalaqSi kviraobiT moismis qancmileuli hangi wvimis galobis. qalbatoni, TavCaqindruli arxs miuyveba, _ es xvalis saRamos gazeTSi dabeWdili iqneba. hans laipi (dab.: 22.9.1893 hamburgi – gar.: 6.6.1983 frutvileni) Senebr lamazi ismoda simRera, mas erqva: Senebr lamazi _ o, Senebr da iyo Zalze saalerso. ganvlo drom, qarma gafanta, rac uwin iyo da is hangic Zalze xmatkbili _ Senebr lamazi. es iyo arRani ubralo. holSi videqi kibeze da Camesmoda is hangi Zalze saalerso, roca mearRnem, xnierma da mwirma, mRera daiwyo. nazad mReroda is da msurda yuri megdo, TavSekavebiT oRond. da mainc es iyo: Senebr lamazi _ ax, marlies, raa lamazi?! lamazi Senebr: dedamiwaze samoTxe rom ar arsebobs, mSvenivrad uwyi,

46

da Sen – lamazi uwin, amCnev, daberdi. da mainc, ra saamurad Camesmis is hangi im simRerisa, zedmiwevniT xmatkbili da Senebr lamazi. peter gani (dab.: 9.2.1894 hamburgi – gar.: 7.9.1974 hamburgi) xotba gaTovebisadmi I. SemeZlos Tova, xmas gavikmenddi, magram xmas viReb. ver movel Tovlad da amitomac, me gaTovebis galeqsvas viwyeb. ara Tovls, me gaTovebas msurs rom vumRerde, mosvlas Tovlisa: am uspetakes naRvaws simSvidis. am wynar, uzraxvel mzrunvelobas dahyveba mzera mxolodSTenili mogonebisa. is metismetad Cum siaxloves Semosudrula da aRarcaa iseTi Sori _ sivrce sneuli. brma sarkmlidan ki es amoTqmula: veRarc sxvas vxedav da verc Tavs, TovlSi davnTqmulvarT, Tovlad vTovlilvarT, gadavTovlilvarT TovladTovlilni. yuradsaRebi SuaRamea, mZafri da wynari. fifqavs da fifqavs, afifqavs miwas SeuCerebliv. xotba damdgara: qar-namqeris utyvi qorali, TeTri notebi dabla cvivian, cvivian miwyiv... da es zamTari qariT narwev Zils Tan Caiyolebs sveneb-svenebiT, Tvis nebiers da lbils saflavSi, _ daviwyebulT mitevebiT Canislavs Tovli. aTrTolebulebs danTqams gaqroba gaqrobis SiSSi... miabareben RvTisniersa da msubuq sicocxles _ nisliT Caburul Tovlis samarxSi. oigen roTi (dab.: 24.1.1895 miunxeni – gar.: 28.4.1976 miunxeni) cxovreba fesvi aq rogor moikide, am baRSi, am tyeSi, am mdeloze? xar liana, xar sizmari, Tu jadosnuri, surnelovani mcenare? Tu xar yvavili, zeciuri simSvidiT aRsavse?! an egeb xar xe, mxne da ukidegano sivrceSi monanave!

47

me ar vici qveynierebas viT movevline. xan mifiqria, rom var sizmari. iqiT da aqeT virweodi, daviklakne da Cemiv fSvinva ZlivsRa vicani. me xSirad yvaviladac vxarobdi, piri-saxes ki mikocnida mze. xan bnels ufskurlSi jado-mcenared vizrdebodi, xan isev xed. Cemzed ufaqizesi mikarebiT haerSi, fesvi Rrmad gavidgi xaroSi, Tavic gavibrwyine. Tumc ar vici, samyaros viT movevline, mainc xalisiT var am qveyanaze. vcocxlob ase, vkvdebi ise, viT baRSi vardi, viT yayaCo mdeloze. xSiradac vkrTebi im oqrovani azris winaSe, rasac aq verasgziT veziare – ucxo varskvlavze.

karl cukmaieri (dab.: 27.12.1896 nakenhaimi – gar.: 18.1.1977 vispi) elegia damSvidobebasa da dabrunebaze vici, kvlav vixilav yvelafers, magram damixvdeba erTianad saxecvlili. davivli damqral qalaqebs, sadac qva qvas aRaraa SerCenili. farTo mdinareba saRamosken gamisxlteba, qari tirifebSi kvlav gaivlis. mkvdarTa megzuri napirs moadgeba, zRvis mdore moqcevaSi utyvad qmnili. Rame uaRresi safeTqlebze momevleba, momeaxleba dasi mkrTal landebis. mavans dilaSi SeWra moundeba, visac mouxilavs sakuTari saflavi. veWvob, magram vici _ davbrundebi, ros Sinis natvras ZlivsRa gauZRveba nabijebi. Zevs sulTmobrZavi, gulmxurvaled rasac daveZebdi, sulamoxdilia dabrunebis imedebi. nacar-tuteTagan grili frenaRaa darCenili, vnebas mosdebia TviTdamTqmeli alebi. bneli zRvis aRma-daRma, xanZrebia gaCenili, mogonebebi _ mudmiv niSnebad cad ganfenilni. erix kestneri (dab.: 23.2.1999 drezdeni – gar.: 29.7.1974 miunxeni) veeberTela dro rogor diddeba dro, rogor gadidda dro. dro ganivrcoba swrafad, moubrundeba avad, vinc mas dRiur normas wahglejs. gansajeT dinjad Tavad: aseTi veeberTela uwin ar iyo dro.

48

is ivseboda, axlac imatebs. kalapotidan gadmosCqefs ukve. sapirispiro iRona vinmem? Cateula ki odesme droSi? dro nakadebad iWreba wyalmankianTa TavebSi, Wkuis kolofTa sazrisSi damdgara drois gube. niblia optimistia da qaRaldis dastebSi galobs, keTili xalxi, vinc Cits hkvebavda bednieria, amgvari niblia rom abadia. xolo momavals – terfs gamyinvareba Semouzrobs. vinc drois yadri icoda, aris dasjili. garemos epidemiad sibriyve moedo. aseTi veeberTela uwin ar iyo dro. gonis mzis dabnelebiTaa adamiani ufskruls CaCexili. martin keseli (dab.:14.4.1901 plaueni – gar.: 14.04.1990 berlini) miyidv-moyidva qalaqi gareT alajebs braziani. alajebs mrisxaned, vincaa fexiani. “diaci mkerdze! Tu ginda Zalze!” “gadamyidvelo, aq modi, Tu xar bomondi.” Caaqre Suqi da musika! TiTi iqms mkvircxlad, mkerdi buqsaobs, violino ki cekvavs foqstrots. vwrupoT Zmari da kuWSi gavuSvaT fuli, gasaWiri ki vtyipoT, sanam gagviZlebs guli da mere: heri, heri – sikvdilisaken gavwioT. sacole, deda da da, _ yvela mruSia da aramzada, vinc moyvrad migaCnda, _ Seniv mkvlelia Seniv Zma. fandia, sporti uaxlesi, _ mkvlelia yvela: gangaSi! _ yvelani bortTan! msoflio mieqaneba saflavSi. qalaqs gareT aqvs risxvis ieri, alajebs mrisxaned, vincaa sulieri . . .

49

fridrix torbergi (dab.: 16.9.1908 vena – gar.: 10.11.1979 vena) erTi fexburTelis aRsrulebisadmi 1938 wels okupirebul avstriaSi nacionalur-socialisturi suliskveTebiT “sportis daniSnulebis axali ganawesi” damyarda da am garemoebas emsxverpla venis upopularulesi fexburTeli – maTias zindeleri. iyo erTi balRi favoritebidan, saxelad maTias zindeleri. utevda moednis mwvane Suagulidan _ ubadlo centraluri Tavdamsxmeli. burTiT xalisobda, arc axarebda amis garda araferi cxovrebaSi, ase arsebobda da suldgmulobda CarTuli fexburTis TamaSSi. qera qoCors koxtad gadiqnevda, Tanac madlieri hyavda zenaari. burTs Soridan roca gastyorcnida, xSirad gahyvirodnen: goli! aris! maRla koSkura ki ixaroda, xolo dabla _ parteri da stadioni, mowinaaRmdeges roca RimiT acurebda _ iyo sisxartisa Cempioni. mowinaaRmdegem sul sxva jurisam erTxelac gamosdo mrude kvanti, is ucxo gamWriaxi iyo, sxva jiSisa, gawvrTniliyo axal ganawesis fandiT. mtris am Zalumi nabijidan mixvda moTamaSe zindeleri, rom gaegdoT moednis Suagulidan sportis axleburi fandiT. wamierad Soriaxlo mainc idga, mere kars moSorda da Sinisken, saqme fexburTis da cxovrebisa ase daZruliyo finiSisken. kombinaciebs iyo miCveuli da Caswvdeboda kidec xelmarjved, mimoixeda da iqna garkveuli, _ gazis kamerisRa utovebdnen Sansebs. kari, raSiac man maSin Seabija, idga utyvad da iyo Zalzed bneli... iyo erTi balRi favoritebisa, saxelad – maTias zindeleri.

50

maSa kaleko (dab.: 6.7.1912 Sidlo (poloneTi) – 21.1.1975 ciurixi) arRnis melodiaze Sen moxvel, Tumc mcireoden daigviane, Sens molodinSi viyav daRlili. Sens mosakiTxad baRSi rac davrge, damiWkna ukve yvela yvavili. dReebi rbodnen, xolo weli wels emateboda, _ dausrulebel mgzavrobaSi iyav gabmuli. igvianebdi, dro ki garboda, me monatreba mineldeboda, Cakvda simRera molodiniT gadaTanguli. sad iyav maSin, ros qveynazed idga zafxuli? Cems karibWesTan bedniereba atuzuliyo! sad iyav maSin, ocis rom viyav gulmxiaruli, _ dauniSnavi da guli trfobiT avsebuliyo. damicxra trfoba, aris axla gadaqanculi, _ is Semodgomis mzis darad anaTebs mxolod, _ gaTbobisTvis ki aris uZluri. Sens molodinSi Semevercxla Tma oqrovani, sad marto-kaci dgas im napirTan miabi navi, Seni Camosvla aris ukve mcired gviani, aRarc iqneba bednieri Cveni trfiali. fric grashofi (dab.: 9.12.1913 quedlinburgi – gar.: 9.2.1997 kvebeki) Suqi da naZirlebi TavSesafari Tu gaqvs aq sadme, Sen, gaZvaltyavebulo moCvenebav? diskia es mze da wyalkanalis RarebSi brwyinavs. waxdomisa da frondas Sua iyavi da SiSneuli pikniki SegrCa! mTvaris risxvisgan Tavi daicavi, _ is damsjel koloniad gadaiqca. vagonebidan aRar xtebian, matarebeli Tuki daiZra, da yasbis wuwuns ras mixvdebian, rom virTxebisgan Zalze gairyvna. midi, awapne golfis winda, gaZver naZvebSi. bandis naZirlebs gamoerie abrucis mTebSi.

51

egeb bosobas gamohkra xeli, mainc waxdebi. Tavs dagesxmian is Zveli, maRal ordenis bandebi. RamiT intimurad bJutavs mTebSi lamfa, erTi SvidTagani juja Tvalebs xuWavs, _ ai, mkvdari gawva.

52

V. siurealizmi

“o, mqmen mwklarted da nuSebTan damTvale” _

paul celani alfred momberti (dab.: 6.02.1872 karlsrue _ gar.: 8.04.1942 vinterhuri) barakebi, zamTari, wyvdiadi yurSi Camesmis CurCuli xmisa, _ xma RvTaebrivi naTlisa. qali gigantis 1aris es xma Tu titanidisa2? _ Tu es „fantazias“ xma aris? tionasia3 nuTu es xma Tu okormasi4? Tu xmas feria-mogoneba gamoscems? o, siyvarulo samyaroebis, Cemzed daeSvi! ai, did mSvenebaSi ra turfad mironinoben qalRmerTebi, aRma micekvaven dakargulTa aCrdilebisgan, brwyinvalebaSi gafurCqvnilan da micekvaven gandagan _ me ver mxedaven. landebad miirwevian Cemgan, nacrad Cemgan _ mtvrad. ivan goli (isaak lange) (dab.: 29.03.1891 sen-di _ 27.02.1950 noili) samxreT-Crdilouri silurje Sebindebisas aRar mekuTvni, vin RmerTia, rom dagixsnis Cemi mklavidan da alalbedad mihyavxar gareT, Tan gansacdelSi? samxreT-Crdilour silurjisaken agre martoka nu, nu garbixar, xels daifufqav mTovaris qlorSi, kvrinCxis eklebSi suls gaiburdav. o, martooba civi gaxda uecrad, arc soflis Saras mouCans bolo. qari – dasvretili palto... gijobs Cemi ismino da samijnuro Selocva mainc gzad gaiyolo, imitom rom ar gaiyino.

1 gigantebi – ukidures samxreT-dasavleTSi mcxovrebi janyis moyvare bumberazebi. gviandel miTebSi moixsenieba titanebad. 2 titanidebi – titanebis debi. zogjer titanTa qaliSvilebsac uwodeben. 3 tiona _ igive Teia. geas da uranosis qaliSvili, Tormetidan erT-erTi titani.

4 okorma _ actekebis moklul mebrZolTa qalRmerTi.

53

kler goli (dab.: 29.10.1890 niurnbergi _ 30.05.1977 parizi) kidev erTi dRe! hyivian mamlebi TavianTi brinjaos trombonebiTa da devnian dafleTil Rames! kidev erTi dRe! butbuteben yvavilebi da saSuadReo nadimisaTvis aitmasnian wiTel qolgebs. kidev erTi dRe! Seni aorta, orakuli Seni mkerdis fskerisa, am Cem morCil yurs miande. kidev erTi dRe! ai, axlovdeba saRamo. cels es vin lesavs? magidis vardebs surs sisxli adinos? mTvaris zvavis qveS, sxivebmownuli Seni Tavidan, mkvdris qalas Sensas me ukve vxedav. neli zaqsi (dab.: 10.12.1891 berlini _ 12.05.1970 stoqholmi) Semsubuqdeba dedamiwa fiora Rrublad mwuxris trfobisa axsnodes TiTqos jado musikas qva gagordeba cxra mTas iqiT ama qveynisa xolo lodebi wonadobebi kaeSanisa majlajunad rom daswolian mavans gulmkerdze ZarRvebidan gamoskdebian Semsubuqdeba dedamiwa fiora Rrublad mwuxris trfobisa Savad mgznebari SurisZieba andamatisebr miizideba angelozisgan sikvdilisa civad da wynarad mis Tovlian serTukTan erTad im sulsac dalevs. Semsubuqdeba dedamiwa fiora Rrublad mwuxris trfobisa maSin gaqreba varskvlavebisebri amborSi vardTan _ sul arafrisgan.

54

paula ludvigi ( dab.: 05.01.1900 feldrixi _ gar.: 27.01.1974 darmStati) bneli RmerTi oh, ucxo mxridan movida igi, ucxo mxaresve is miubrunda. gzas moukvleven aCrdilebi mkvdarTa xrovebis, morTo Cxavili Ramis frinvelma vidre movida, misi Sublidan didebuladac wamoimarTa samxreTis jvari. saTnoebiT mosiliyo qveyniereba, vidre movida. misi sxeuli nelsurnelebas afrqvevda uxvad, samSoblos vardebs feravda wiTlad. abreSumis yvavilebi mas morCilebiT udrekdnen Tavebs, pativis niSnad dedakacuri xiblisadmi mamakacisa. Tvis gancdaTa SuaRamidan wamoimarTa igi _ sxivmfeni almasi Savi... mefeT-mefea, roca brwyinvalebs. mis TvalTa qveviT me mocekvaved gadaviqeci, gulis tamtamze Talxad damkravda me xma imisi. mis xelTa qveiT sxeulidan gamomefurCqna me zambaxi. Semaxteboda avazasaviT pirSavad, irmis qacvibSi gamoxveuli gamiwveboda. Tvals mikenkavda viT vazis mtevans, viT velur nayofs guls miRadravda. cxramTas iqiT isroda igi suls Cemsas, viT qariSxalas, Sinis gza rom ver upovnia. laJvardebi Cemeul zecis iyvnen kamkama, misma landebma erTianad rom gadasansles. Cems yvavilnarSi is varskvlavur Tesls uxvad abnevda, mogvianebiT urCxulebad rom aRmocendnen da gajirjvdnen, – Cemi sisxliT vera ZRebian. da aRarc miwa faravs Cemgan sawamlavs, mis bageTagan rac xarbad Sevsvi. mis Sriala frTas Tavs mivandobdi, imis armcodne _ sad mTavrdeboda frena amgvari. da ganmiqarvda sikvdilis SiSi, radgan vinc miyvars – igi sikvdilze ufro bnelia.

55

erix arendti (dab.: 15.04.1903 noirupini _ gar.: 25.09.1984 vilhelmshorsti) garsia lorka Sen, mwvane qaro! simRerav sisxlmCqefare gitarebisa, Sen, mTvaris Suqo wynaro, pirisaxeze boSa qalisa uecrad ganbneulo. Wrialebs axla urika TaRliTisa granadas ocnebaSi, rasac eZRvneboda simRera gulis. zuian tyviebi, xolo adamianebi ecemian irgvliv, viT frinvelTaAdasebi. Ramis qviSaSi Zevs versacnobad lamazi Subli. momsvrelebs Seni sicocxlisa STaagonebdaT Seni simReris siZulvili, nawrTobisa varskvlavT qariSxalsa da elvaSi. andalusiis baRnarebSi boginobs mkvleloba jabani da utyvi muStebiT kvlav omobs Seni xalxi. Zveli mgznebarebiT, did bolo akordSi, ros aJRerdnen Seni strofebi, mamakacebo, miviwyebuli gitarebi aawyveT maSin, sieras qaro, dahbere maSin, raTa nevada aelvardes! boSa qalebi iRimebian aivnebidan, mkafiod mosCans moednidan, _ TaRliTis urika iwvis xanZarSi. ernst maisteri (dab.: 3.09.1911 hagen-haspe _ gar.: 15.06.1979 hageni) msurs svla ganvagrZo msurs svla ganvagrZo... mTasTan davmdablde, barTan avmaRlde, msurs svla ganvagrZo. dgas SeSlili napirTan zRvisa da qariSxali mas uCurCulebs: ver gabriyvdeba marili tbisa. msurs svla ganvagrZo... mTasTan davmdablde, barTan avmaRlde. me erT samarxSi Casvla mominda... borcvSi gamosxlta Tavi Tevzisa, misi Tvali me momaCerda, Cemi guli ki yvavilebSi lamis gaCerda... da im badidan, rom veras iWers, natvra – survilni gamomicvivdnen. xolo dumilma es amoTqva: glaxaks sityvisa arasodes datuqsavs zeca. . . msurs svla ganvagrZo.

56

Stefan hermlini (dab.: 13.04.1915 Semnici _ gar.: 6.04.1997 berlini) tercinebi sityvebi moelian, maT aRarc ki gamoTqvamen: quTuToebze CamoswoliaT muWebiT – Rame, CamoSlili TmiT, zamTris Tagunas naSiers, soros uTmoben. ocneba Cemi naWedi aris maTive meryeobidan, warmavlobidan Cemi grZeli dRe, mercxlebi qariT dafarulan. drois mdinareSi axla martokani ganisveneben, maT saxelebs saaTebi reken da reken, gafrTxilebas, fics, anderZs ar daudeven. wvimaSi sityvebi dafebidan irecxebian, mTa-valerisken da plocenis tbisken edinebian, mercxlebi CrdiloeTs xelSi uvardebian... da kvlav SevigrZnob, sibneleSi rodesac vdgebi: silurjiT savse gamoxedvas, sunTqvas da xels, mdnar oqros _ Cais hgvanan es saRamaoebi. xolo gambedaobas ki moutyuebia Tavi, _ damdgomi kvirisa yvelaferi vicio. gauCaRebiaT qalaqSi aRtacebul droSaTa friali, im droSebisa, momavlis qarebs rom sWeden. simRerebisgan retdasxmulni miaSurebdnen isini iqiTken, magram maT axla xorci eRvenTebaT da virTxebi hkbenen. eqvsi bijiRa rCeba molodinis evforiaSi. wvimis svetebs mainc rom miyrdnobodnen? mercxlis marcxs verc verasodes daiviwyeben, _ axla svavTa klanWebSi areulan. maqs hiolceri (dab.: 08.09.1915 graci _ gar.: 26.12.1984 parizi) aRmafrenaTa Rame raRac ukan moedineba da Zveleburad Zvel lamfebSi iwyebs natifad bJutvas. Rrubeli Zirfesvianad amoxapuli Rvinisa, ambori mkvdrisa, _ elva daatyda farduls, sadac ganeTavsebinaT tipografia, asoebi Camodnen da sarkisebr ganefinnen qviSaze, drov, naTelo wyarov, _ ar daSre.

57

paul celani (dab.: 23.11.1920 Cernovici _ gar.: 20.04.1970 parizi) nuSebi iTvale, iTvale. . . mwklarte rac iyo, rac gafxizlebda, is daiTvale. mec nuSebs mimaTvale: Sens Tvals veZebdi, farTod axeldi, arvin gimzerda, Tanac malulad im Zafs varTavdi, risganac Seni fiqrebis cvari Casxlta sardafSi doqebTan, sad siyvarulis fici erTguladaa Semonaxuli, iq pirvelad Seabije Sens saxelSi, mtkice nabijiT Sens sakuTar arss mieaxle, axla zarxufSi Seni mdumarebisa CaquCebi reken da reken, _ mogaxlian malulad mosmenils. Sen iq mkvdari gaWdobda mklavebs da samTaveni saRamosaken gzas gauyeviT. o, mqmen mwklarted, nuSebTan damTvale!

58

VI. dadaizmi

“sityvebi arseboben landebad / landebi gardaiqmnebian sityvebad” _

oigen gomringeni hans arpi (dab.: 16.09.1886 strasburgi _ gar.: 7.06.1966 ciurixi) Cven mavedrebelni Tumca arfaze damkvrelni xoWosebr gaqvavebuli saxisani Zalumad gamohkraven xelebs simebs usulgulo bavSvebi sulCaberili burTebiT TamaSoben buntis amtexni Svidgzis sazrianni TavianTi Svidi sagnieri sagniT garemoculan da moelian dros rodesac tansacmelis karadebSi moTovs. viRac abezari ei – heis dasZaxebs frTamokecili xe monaTesaobas gvimtkicebs Tumca Cven mavedreblebi sulmouTmenlad avmarTavT Cvens baraTs maRla da vimedovnebT rom TeTri luqis laqisa wveTi cis Savi TaRidan CamowveTavs da mas daluqavs. rixard huelzenbeki (dab.: 23.04.1892 frankenau _ gar.: 30.04.1970 muralto) kukjonidebi 1. mivuyvebodi guSin quCas navsadgurisken, sadac talRebi udabur quCebs gars evlebian, vnaxe gemebi, nacrisferSi dayvinTuli naWuWebi, mijaWvuli navWurWlebi, odesRac sivrces rom eltvodnen, magram axla siviwroves SeTvisebian. gemis lukebze Tvlemen Sturmanebi, saWis trialiT moqanculan. ra bedenaa marTva dasabamidan umarTavisa?! ZaRlebiviT arian gemebi dabmulni, maT keria fskerze moiwyves, razomac fskeri eyoT. sadRac, gareT da SigniT ruli mosdebiaT mamakacebs, mowyvetilebs garegansa Tu Sinagans, maT Zili hfaravT. uecrad gazinzluli sabnebidan mokotrialebs kapitani kukjoni.

59

erTi am kapitan kukjons damixedeT, loginis kideSi fexi rogor mourTxams. damixedeT kukjons erT fexze da meorezedac. o, ra mxned umklavdeba igi cdunebas. egeosis zRvisganaa kukjoni cdunebuli, xolo RamiT ki mas didi SoreTis meZavi acdunebda. gaoflil loginebSi eZleoda Zils kukjoni umecrad. ra scodnia mas momavlisa, Tvalsa da xels Sua rom qreba? ra scodnia mas Tevzis monatrebisa? es is didroni Tevzebia, gulze rom ar gvexateba. es didroni Tevzebi dacuraven aRma da daRma, Tan kudebs wamosweven moxerxebulad, raTa signals miayuradon, momskdars siRrmidan. aseTi aris cxovreba kapitan kukjonisa. magram es xelmocarvis Jamia. es aris Jami _ simboloTagan daclili, es is Jamia, ros dedakacebi iZineben SiSvel iatakze, xolo RvTismSoblis saxeba ganerideba maT. 2. im quCaSi, navsadgurs rom miuyveba, vnaxe Tevzebi, sanukvari samSoblos datovebisas gzas Semdgarni erTsulovnad, vnaxe Tevzebi, gzas Semdgarni SoreTisaken, magram bolos mainc mobrunebulni navsadgurTan.

rogorc dros ixelTeb, kukjonze ifiqre. vidre samyaro itrialebs, Caufiqrdi sakuTar Tavsac. sakuTar Tavze fiqriTU ros moiqancebi, ifiqre kukjonze. Tqvens winaSea gmiri, vis gamoc gazeTi yurs gviWedavs. kukjoni aris qveynad da manam iqneba, raxansac mxars aubamen. im quCaze, navsadgurs rom miuyveba, karuselebi daudgamT, magram mwyobridan gamosulan da musikac mimwydara. TviTmfrinavebi yvavebiviT civad damdgaran, Sesudrulan dRis sinaTleSi. musika siRrmidanvea mimwydari da mas TviTmfrinavebi aRar aJRereben. sad veeba Suqs kaSkaSi gahqonda, axla iq texili napiriRaa darCenili. sad frinvelebi dagogmanobdnen, iq axla bayayiRa xtunavs. Tqvens winaSea kapitani kukjoni, romelmac uamravi zRva dalaSqra. igi laSqravda maT xeliT, igi laSqravda maT fexiT. raki brali Tvalebs edebaT, gaiiolebT xedvas.

60

axla Rvinoc fskeramdea dayvanili da duqanic xelidan gvecleba. hoda, modi kapitan kukjons mivdioT mxardamxar, vidre axlidan warmoiqmneba yovelive. kurt leonhardi (dab.: __ _ gar.: __) Tanamedroveni 1. sazomi TviTeba gaxda Zalauflebisa iSviaTadaa masa oazisi dao qaosi udabnoebi dalxenani mzakvrobani metaforuli metamorfozuli sityvebis qviSobi mosaxilveli qveyana mosafiqrebeli ZneladRa moxveWili danawevrebuli naTaTbirebi gapartaxebuli arasgziT arsaiT myofoba wminda Cemi an Seni da yovelgan araferi aRreul wesrigs dazogva CaxlarTuli formebis xotba fuW metyvelebaSi Cakirulan ostatTa sulebi. yuradReba: samefo taxtebs eclebaT Zirebi xolo Cven amaze vmaRldebiT da vTvalTmaqcdebiT TiTqos gvaRelvebs Zlier yvelaferi: ani-dan hae-mde xan qaoturi xan kritikuli xanac narkotikuli aq vamayobdiT iq guls vitexdiT aq vixsenebdiT iq viviwydebdiT moxveWils vexebiT xelebiT suls moviTqamT da aRviWurvebiT xanac viJangebiT ase verTobiT lxeniT da mzakvrobiT varT sofistebi da solipsistebi skamsa da wisqvils Sua ganTavsdnen es dao-mao gancdebi II. varT msxverplni anda jalaTebi qristianebi an warmarTebi viri an mxedari ase Semdeg da umal es aris Tumca moazrovne butbutebs Tvis sityvas cxovreba dalxenaa cxovreba mkvlelobaa arodes iglovde marad msgavsadve arsaiT itanjvode yvelgan Tanabradve suyvela erTia

61

nuras inaneb nurvis SeiZuleb yoveli: xar Sen jer Seicade Seisvene aRivse pirTamde jobs aRiqvamde da beds miende dasvi sakiTxi gariskavde cxovreba mkvlelobaa ase Semdeg da umal es aris nu wamoegebi mRvdlis mzakvrobas nurc oins uRimRamo drois bordelis swrafi klientisa: burTiviT mrgvali materialistisa idealistisa quetistisa da ase Semdeg da umal es aris cxovreba dalxenili mxolod ekvilibristis kibeze Tu aris. hans karl artmani (dab.: 12.06.1921 vena- braitenzee _ gar.: 4.12.2000 vena) ucqerda cicqna martorqa ucqerda cicqna martorqa “ade”: aRmoxda afrialda alami uyvarda mamuli masTan laRobdnen turfa mxevlebi sarkmelTan aqeT da iqiT daxtoda iqorwina Tumc uTanasworod loginidan sandlebSi iskupa rekvas zanzalakis bejiTad iTvlida hoda WkuaSi Cemi bedauris aRkazma daujda Soreul mxareSi mounda gaWeneba

62

farSevangTagan da bulbulTan CaZineba Tavs laRad vgrZnobdi dilis sioSi marcxniv da marjvniv CanCqerTa winaSe surneli muxisa ia jadosnuri maxvili da lira karaqi da puri mdidruli zardaxSebi zandukebianad TerTmets rom Tertmeti aris ocdasami pawia baRnari peplebiani lerwi melnis xis marcvali fetvisa Tesli wiwakis poloneTis dapyroba gveRirsa. Zveli siyvaruli naadrev saflavSi dayaWe groSi sabrZolo alami CeroSi tyisa romi nagebia qviTa da fexiTa gvacxovnebs sigrile eklesiebisa torola SaSvi yorRani sulTmofenoba da jigriani qoTani siwiTle mwuxrisa vaxSami riJraJis siwiTle ar mepitnaveba TavSesafarSi nu mimabarebT mag jado-saxlSi ai iRviZebs nikrisi avi Tamamad Tqvi: erTi ori robinzoni o Sen depeSav yovel dRe cismare hansi da greteli etiketze: “amsteldami” babiloni

63

ar wagcdes mandeTken xeli futkari futkari macnes saCuqari frinta tkbili qali tyuis gaRma sarkmlisa Cems kaizers jariskacebi dasWirda TamaSi banqosi CrCili kabisa martorqa orcxobiliani miTxari ra vuTxra mTvaruna savsea mamilo Zexvi cremlsa Rvris dedilo ZexvisTvis aqeTken amasTan amisTvis oh Sen ludvig Rrmadpativcemulo germanTa qveyanav! Sen mogiSenebia auracxeli mtirala tirifi wyaro Tvisave wyliTaa natifi xeebze iuda xtis. sityvaa Tamami keTilad naTqvami. ax Zmao ax dao da Sen Cemo erTgulo axali wlis Ramev Senzed momindvia mxare tiroli. helmut haisenbiuteli (dab.: 21.06.1921 rustringeri _ gar.: 19.09.1996 glukStati) kombinaciebi 1. am cxvorebaSi arasodes. Semodgoma 46-is anda zafxuli 50-isa. daugzavneli werilebis gagzavna. saxeli damaviwyda. 2. Toliebi gundebad mifarfateben horizontisken. grafitis sferoa mTvare namgliseburi qimiT. mwvane cis Suagulidan narinjovani sarkmlebi gadmokidulan. 3. Tovlis burusi monusxavs Cems sevdian princesas. unazesman sizmarSi cremlebi Rvara. saxe miCvena Cemma sevdianma princesam. zRapruli arsebaa Cemi sevdiani princesa.

64

4. xel-fexs miborkaven isrebi Suqisa. mimosxltebian isrebi landisa. pwkarebi daxvavebuli leqsebisa. mogoneba ganumeoreblisa. 5. ar vfiqrob amas... an mere... an odesme... guSindelze, arc zegindelze me ar vfiqrob. isRa damrCenia Tavi gavixseno, ganumeorebeli movigono, vTqva saTqmeli, ganvicado gansacdeli, misaRwevels mivaRwio, gavimeoro gasameorebeli, dasasrulebeli davasrulo... xolo... arganumeorebeli, arsaTqmeli, argansacdeli, armisaRwevi, argasameorebeli, ardasasrulebeli, _ arasodes dasruldeba. iogen gomringeni (dab.: 20.01.1925 kaCuela esperansa (bolivia) _ ) sityvebi arseboben landebad landebi gardaiqmnebian sityvebad sityvebi arseboben TamaSobebad TamaSobebi gardaiqmnebian sityvebad arseboben landebi sityvebad gardaiqmnebian sityvebi TamaSobebad arseboben TamaSobebi sityvebad gardaiqmnebian sityvebi landebad arseboben sityvebi landebad gardaiqmnebian TamaSobebi sityvebad arseboben sityvebi TamaSobebad gardaiqmnebian landebi sityvebad ernst iandli (dab.: 1.08.1925 vena _ gar.: 9.06.2000 vena) ramdeni Svili gyavs sinamdvileSi? – Svidi. ori pirveli colisgan, ori meore colisgan, ori mesame colisgan, da erTic, _ yvelaze umcrosi, _ Cemganve.

65

franc moni (dab.: 26.06.1926 frankfurti mainze _ ) horizontaluri proeqcia iyo cxadi, uaRresad cxadi, gacilebiT cxadi, vidre axlaa. yvelaferi cxadia. sifrifanafrTianebi, heqsagoni, mosarkuli refleqsebi, ufro gvian ki nawnavi. pawawkintela minis burTula. mebaduri ZuiT amozidavs nadavls, sikvdilisTvis pawawkintelas. wylis gluv zedapirze fSvinva, horeliefi, heliotropi. RvTis Svilebisgan Sobdnen asulni adamis modgmas. orTaveni SiSvlad da natifad SeaRwevdnen Tanabar talRebs, Tan Tavebsac wamoswevdnen, akvirdebodnen erTmaneTs dro da dro isev. horizontaluri proeqcia, futuro xorxi, safuari, ubis wignaki. “rogor unda isjebodes kaci, visi bralic daudgenelia danaSaulSi?” moikakveniT wels qvemoT, raTa mogartyan _ ai mand! (zurgs movliT mzera winisken). bageTagan gamosxlta mxeci _ oris sanacvlod, nacvlad samisa, Sen mkvdari xar, igi mkvdaria, ukve aqaa yvela frinveli, yvela frinveli, sulyvela. rainer m. gerharti (dab.: 9.02.1927 karlsrue _ gar.: 27.07.1954 karlsrue) xma sinazev, Sen utyvo, mTidan Tu iRvreba mRera hangebis. me vmReri. Rame Cemi euli, xma Cemi araZaladi, ena ajvarebs haerTan siTbos. iasamani maRribuli.

66

metali ara, arc ocnebebi. sisxliT wiTeli siwiTle wylisa. angelozisebr pirmSvenieri yma wamaxul saxuravze Weneb-WenebiT. aRlumi mzisa _ miacileben ZaRlebi. aRlums miwisa _ gamZvinvarebuli grigali. iohanes poeTeni (dab.: 13.09.1028 vikrati _ 09.05.2001 Stutgarti) dila dila ifrqveva Ramis Tavidan, varskvlavs fSvnets xeliT. xe ibangeba sisxlSi. yvela zurgs ukan Tvis veragobas ganavrcobs Suqi. dRes terfebi gadaservia, xolo Rrubeli Tavs daimarxavs sakuTar SublSi. isev Sehyivis, wiTlad Sehyivis mamali borcvaks. peter hertlingi (dab.: 13.11.1933 Semnici _ ) isev moelis (minaweri bavSvis naxatze) mTvare uterfod daiareba da iZireba, radgan Rrublebi qedebs gadaRma aSlian ferebs. atmis xeebi darbaislur mosasxamebSi mgloviaroben wvimis mosvlamde. isev moelis rtoebSi mTvare atmis gulidan momskdar simReras.

67

VII. yofiTi lirika

“Cven tkivilebi migvasveneben usarkmlo saxlSi” – hilde domini

volfgang vairauxi (dab.: 15.10.1904 kionigsburgi _ gar.: 7.11.1980 darmStati) korea kurdRlacocxa, noemberSi gaxunebuli, gacrecila, is imuqreba. naxevarkunZuli gahkivis. fleita tiris, _ lelis bardnarma miatova da mgloviarobs. naxevarkunZuli, Cveni sabralo. mkvdari torolebi. xolo guguli kunZulis mSfoTvarebisken mixmobs. verxvis foTleuli, qaris garindebaSi aTrTolebula. naxevarkunZuli _ TavTavwaclili kurdRlacocxaTi dapentili. hilde domini (hilda palmi) (dab.: 27.07.1909 kiolni _ gar.: 22.02.2006 haidelbergi) usarkmlo saxli Cven tkivilebi migvasveneben usarkmlo saxlSi. mze Slis yvavilebs, maT iavarebs gviCvenebs mkveTrad, _ es dumilidan monasroli kamaTelia ukun RameSi. xolo nugeSi Sin SeRwevas lamobs, kar-fanjaras ver poulobs. mas saswaulis Cadenis Jini aitans, _ brazmoreuli moxvetavs fiCxebs da cecxls SeunTebs. . . saxls tkivilebiT. volfditrix Snure (dab.: 22.08.1920 franqfurti mainze _ gar.: 09.06.1989 kili) dasmena mTvarev, mdedr-obobaTa rZisfer qselSi gaxlarTulo, mabezRarav; mTvarev: Sen Cven bralsa gsdebT. Sen jaSuSobdi; siTeTre Seni xelebisa tyuis. aseve TeTria qlori, aseve TeTria Tovli; qlori, dacxrilulTa cxedrebze rom gadasCqefs.

68

gaToSilebs rom aTbobs, _ Tovli. aseve TeTria nisli, aseve TeTria Rvedebi; nisli, momsvreli Wiris xeobaSi rom CaSvebula, moklulebs rom agrileben, _ Rvedebic. mTvarev, kaliisebro monetav kacTa, damcinao; mTvarev: Sen jaSuSobdi, CvenTvis cnobilia Seni damkveTi; is siyvaruls miRma binadrobs. erix fridi (dab.: 6.05.1921 vena _ gar.: 22.11.1988 baden-badeni) mTaze dgas Cemi saxli mTaze mkafioda Cans zRvidan misi kedlebi Wrilobebia mTaze dgas Cemi saxli mwyurvalTaTvis ylupmoklebul Wasdanatrebul mTaze misi sarkmlebi dasicxuli Tvalebia mTaze dgas Cemi saxli droSad qveyanaSi Tumc gaTanguli Tumca sneuli misi sarkmlebi dasicxuli Tvalebia xolo kibe ki _ mfeTqavi pulsi mTaze dgas Cemi saxli mrisxane mzeSi qari naperwklebs roca Seafrqvevs is iwvis qari ros fiqrebs Seabardnis is iyineba Cemi saxlia erTi sneuli droSa mTaze mTaze dgas Cemi saxli mTaze ragvarsac vxedav mfeTqavi pulsia misi kibe da me ar avdivar masze misi sarkmlebi dasicxuli Tvalebia me maT ar vaReb qari fifqs roca momabardnis gaviyinebi qari naperwklebs roca momafrqvevs davifufqebi mkafiod mosCans zRvidan erTi gaquculi sneuli droSa Cems saxlSi mTaze sadac me ar vimyofebi

69

valter hiolereri (dab.: 19.12.1922 zulcbax-rozenburgi _ gar.: 10.05.2003 berlini) o, Sexede wiTel yayaCos, SeSindi is xelT gipyria da gecleboda, Sen midiodi da modiodi, mas daeZebdi: gecleboda da kvlav geZleoda, is gewveoda. ki magram, geZleoda saidan? an ileoda saiT? ki magram, saiT gecleboda? axla enadac gakrefila? sityvebi gadafarulan mTiT, yavli gasvlodeT TiTqosda, _ dRes maT aRarc ki gamoTqvamen srulad. mRvdlis meuRles rom scodnoda, vinc kvamlSi idga, Ramis burusSi... wina flangidan nuTu is sikvdils egebeboda?! egeb aqilevsi iyo orTabrZolaSi? xolo Sen cvrian samyuraSi iyuJebodi, rodesac irgvliv Zna gahkioda da yovelives medgrad itandi?! itandi medgrad siaxloves mandilosnisa?! amoikiTxe es Sen saxidan momakvdavis... ros gasrulda ukanaskneli dRe bolo omis. Sen gamarjvebis metrfedac darCi? omi damTavrda da ganvida. Sen ar Secvlilxar. mainc iqiTken mitorRialob, xolo igi ki mogepyroba Zveleburadve. Sen ucvleli xar. nuTu gzas Semdgari mxeci xar. . . Clungi xedviT? aCrdilebSi daborialob, miiryevi mainc iqiT: o, Sexede wiTel yayaCos, SeSindi! xelT rom gipyria, is gaqvs, is xar Sen. amieridan viT ara-ucxo ganagrZob svlas, _ sakuTar Tavs iSviaTad stumrobdi. verner rigeli (dab.: 1925 gdanski_ gar.: 1956 hamburgi) sad Sublia da Txemis Zvlebi da kunZulebi qarSi, iq torpedosani skarosebi Rrmad misxltebian azrSi. Tule da orTav sicilia Tivis zvins ukan darCa. xmas vikmend cis laJvardebSi ra xania da uku-Sedegebs vCarxav.

70

es dRe uSfoTvelad miilia, ra uxeiroc iyo ici. me drois SeCerebac SemiZlia saCvenebeli TiTiT. aq landi grZeldeba ufro, vita brevis est. netav is iseTi vin iyo, qeds rom udrekdiT im erTs? bombdamSenebi, mfrinavi Tevzebi RrubelTa badeSi qrian. iq es miwieri kanonebi jadeg Rameebs aSlian. baRnarze wiTlad gawolilno, ZaRlebo, CoqviT iar! ai, saRamoc axlovdeba da: to be or not to be-a. volfgan bexleri ( dab.: 22.03.1925 augsburgi _ gar.: 24.05.2007 miunxeni) gzajvaredinebi mtvris mglebi travmais yviTur narCenebs Tqvlefen. aTinaTebi mwvaned gamokrTebian totebis mimoxvris wyvdiadidan. axla loTebs, mTvareulebs da verc am xeivans, meZavebs da verc imaT stumrebs, veRar akavebT wiTeli Suqi savali gzisa, _ verc SeZaxili gzajvaredinze. maT ician saiTkenac midian, _ arCevani Sen! varskvlavebs anTxevs Rame. ZaRlebis jgro zantad lokavs maT anareklebs. qalaqs Tbili qaris ena gasCria xaxaSi, _ muSks, benzinsa da gazebs usinjavs gemos. mTvarem kbilebi gamosdo saxlebs rbilobSi da ufaqizes droze ocnebaSi garTulma, dasisxlul nafleTebad uqcia mas Sramebi. Wrilobebidan yviTlad gadmosCqefs Cirqi. elizabeT borxesi (dab.: 27.02.1926 hombergi _) vai, wyali Zilad wvims vai, wyali Zilad wvims, vai, Securdeba balaxSi saRamo, wyalTan misulT Zilad hqmnis, saRamosTan misulT ki balaxad.

71

TeTro wyalo, mwvane Zilo, dido saRamov, pawawina balaxo, vin modis? vin modis? ucxo. II. eh, ra vuyoT mezRvaurs damxrCvals? Cven mas umal Ceqmas vxdiT, Cven mas umal Jilets vxdiT, mivasvenebT balaxSi. Cemo bavSvo, mdinareSi Ramea. Cemo bavSvo, ZvalSi atans sisvele. eh, ra vuyoT mezRvaurs damxrCvals? umal peSv wyals mivutanT, saRamosTan mivzidavT, _ mobrundeba xalisiT. Cemo bavSvo, nu tiri, eg ubralod Zilia! eh, ra vuyoT mezRvaurs damxrCvals? wylis simRera vumReroT, vuTxraT locva balaxis, _ mobrundeba xalisiT. III. vina var? vina var? ucxo. did balaxSi pawawina saRamo da sisvele mwvane, _ uTeTresi Zilisa. gadiqceva saRamod, vinc SeaRwevs balaxs. gadiqceva sisveled, vinc SeaRwevs Zils. vai, Securdeba balaxSi saRamo. vai, wvima modis wylis Zilis. ingeborg baxmani (dab.: 25.06.1926 qlagenfurti _ gar.: 17.10.1973 romi) mzisadmi is, raic ufro lamazia vidre mTvarea da misi keTilSobili gamonaSuqi, is, raic ufro lamazia vidre varskvlavni, _ saxelganTqmuli ordeni Ramisa, is, raic silamaziT kometis cecxlovan gaelvebasac aRemateba, rameTu Seni da Cemi yoveldRiuroba hkidia maszed, _ aris mze. lamazi aris mze, rom amodis da arasodes iviwyebs sakuTar daniSnulebas da Tavis saqme bolomde mihyavs. mze zafxulobiTaa gansakuTrebiT lamazi, roca dRe napirze iwureba da ialqans ireklavs uniaTod. is Tvalze gelamuneba

72

manam, sanam mogTenTavs da bolos Tvals milulav. umzeod xelovnebac ki bindiT iqneboda mosili; Sen veRar warmomidgebodi, xolo zRva da qviSa, _ gawkeplilni aCrdilebisgan, quTuToebSi SemiZvrebodnen da iq hpovebdnen navsayudels. lamazia mzis Suqi, Tbilad rom gvamyofebs da gvifaravs. is gasaocrad mzrunvelobs imisaTvis, me kvlav rom vxedavde da gimzerde Sen. mzis qveSeTSi araferia ufro lamazi mzis qveS yofnaze metad. araferia ufro lamazi: wyalSi totis danaxvaze metad, _ xolo maRla ki Citisa, frenis gamo rom yoymanobs, dabla ki Tevzebi livliveben gundebad, _ gamoZerwilni nairferad. mze Suqis gamosacemad movlenia samyaros da imisTvisac, Sen Semogarens rom xedavde, _ oTxive kuTxes mindvrisa da aTaskuTxedsac Senive qveynis da im kabas, rac gSvenis, _ faSfaSasa da lurjs. lamazi lurji, raSiac farSevangebi dagogmanoben da qeds ixrian. lurji SemTxveviToba horizontTan! zedgamoWrili amindebiT bednierebis zonebisaTvis, _ siSoreTa silurje, Sesatyvisi CemTa gancdaTa, raic aRtacebisagan Tvalebs mifarTovebs, xolo isini ki cimcims iwyeben kvlavindeburad, mxurvale gznebiT idagebian. mzes – ulamazess, mtvrisganac ki udidesi saswaulis Cadena ZaluZs. amitomac, arc mTvaris da arc varskvlavTa gamoiosobiT, _ mxolod Ramea kometebiT rom yoyloCinobs da CemSi briyvs daeZebs, sxva arafrisTvis, arasodes, arasdidebiT, mxolod Sens gamo, Tan usasrulod Civils daviwyeb, gamo Cems TvalTa danaklisisa. krista rainigi (dab.: 6.08.1926 berlini _ gar.: 30.09.2008 miunxeni) mwyemsuri aq moaxlovdiT cecxlTan, aqeTken xalxno, _ mtrobT sulyvelani, Tuki Rames ar eTayvanebiT. yovel TqvenTagans miviCnev ucxod, Tu ar inaTebs Tvis saxes cecxliT. netav RmerTs CemTvis mSvidoba esurvebina, Tund samowyalo moeca biZgi. mierekeba cxvris faras axla martoxela da uiaraRo jariskaci. visac xelebi kvlav Sexsnili aqvs, igi ar tyuis, roca metyvelebs.

73

xolo Cven vdumvarT da gvwams RmerTisa, bevric ijerebs, rom erTxelac mogvevlineba da davixsnebiT: TiTqosda aqvso es ganzraxva sasikeToo. sinamdvileSi Cven borotebas davuCoqebdiT da gvwvavda Jini uflebis Zalis_ sabediswero. giunter grasi (dab.: 16.10.1927 gdanski _) sabavSvo simRera aq vin icinis, vis ucinia? is masxrad Tu igdebs Tavs. icinis aq da Tanac hgonia, rom sicilis mizezi aqvs. aq vin itira, vis utiria? aq aRaravin tiris. Tavs vinc imtvrevda, utiria da. . . tirilis mizezic aris. viRac metyvelebs, xmas iRebs? duums? uwin dumda da axla metyvelebs. dausmeniaT, amitomac dums, _ dumilis mizezi mand Zevs. viRac TamaSobs, TamaSobs qviSaSi, kedelTan mihyavT amasobaSi, xels uSnod hyofda TamaSobaSi, daewva xanZarSi, waago TamaSi. aq viRac momkvdara, vin aris mkvdari? mouSorebiaT, aq Tua mkvdari _ da Tu SeubRalavi mkvdaria, is umizezodaa mkvdari. giunterBbruno fuqsi (dab.: 3.07.1928 berlini _ gar.: 19.04.1977 berlini) mokiTxvis baraTi 1. iZebneba wvima, romelic Sxams iwveTebs TvalebSi. oCofexebiT mosiarule bavSvi iZebneba, vinc maRal jildos hpirdeba wvimas. 2. fanjris mwmendavi mtvrian zecas miayrdnobs kibes, Semodgoma sinagogas kars SeaRebs. qarebi galoben Toras. niSani kvamlisa dRisiT.

74

xeebi beberi rabinebi arian da aCaReben kandelebs. niSani cecxlisa RamiT. jaWvebi aqvs Semogebuli yvavTa Zilis xes. ZaRlebis yefa Sens sizmrebs winaswarmetyvelebs. bavSvis qaris wisqvili gamoitans samyaros ganaCens. herta kreftneri (dab.: 26.04.1922 vena _ gar.: 13.11.1951 vena) biuroSi rogorc ki mosaRamovda, sareklamo ganaTebam sayofacxovrebo maRaziidan pirdapir biuroze iwyo lurjad cimcimi. sabeWdi manqana ki wkapunobda Cumad da Cumad. . . saweri magidis kidesTan migdebuli winda stenografisti qalis TeTr mxrebTan TeTri gveliviT SariSurobda. qalma direqtoris yuris siaxloves daiCurCula: me Senze vloculobdi wuxel. . . da swored maSin, Cems loginSi mTvarem SemoanaTa, xolo Cemma dam ki sizmrebSi borgva daiwyo. mere me zambaxis Tesli davwvi, da zed mivayole: sanTlis narinjovani naRvenTi, mware Tma da kudic Cemi TeTri katisa. Cemi mTvareuli da kvlav borgavda sizmrebSi, roca Cavimuxle da cecxlTan viloce: ax, me msurs igi, msurs, msurs. kacma monusxuliviT amoioxra, xolo sabeWdi manqana ki isev awkapunda Cumad da Cumad, _ samuSaos mere mas aseTi xma arasodes hqonia. xolo mere ki dareka telefonma yurismomWrelad. rekavda kacis coli, visac vaxSami mesamed SeeTbo. stenografistma qalma Camoxsna winda da kacs miugo: “wadi da TefSze roca wvnians dagisxamen, lurj SroSanze daiwye fiqri.” giunter kunerti (dab.: 6.03.1929 berlini _) edgar li mastersi aq ganisvenebs mSieri RmerTi, romelmac adamiani imisTvis Seqmna, raTa Caemarxa iq, rac man sulierebaSi aago da uwoda: sfun river1.

1 li mastersis mier Sedgenil anTologiaSi Semavali leqsebi aRweren fiqciur qalaq sfun riveris cxovrebas.

75

vinc saflavis qvebs sTesavda zed minaweriT, rom idga mkacri, boroti dro, amiT verc veraferi moimko, dumilis, dumilis garda. da aResrula TviTonac, rigiT meore omis damTavrebidan maleve, daviwyebuli yvelasgan, qviTnageb qalaq niu-iorkSi, Raribebis TavSesafarSi, kuWis daclis ukurnebeli sneulebisgan. xolo isini, romelTac adamianurobisa arc araferi ebadaT sabanko angariSebze, man sakuTarsave sasaflaoze waiRo da maTxovrebis, mruSebis, buntisTavebis gverdiT dafla. valter helmut frici (dab.: 26.08.1929 karlsrue _ gar.: 20.10.2010 karlsrue) modi, sisxami dilis preludiur Suqs SevegeboT. modi, qar-wvimis viwvnioT gemo, Tavze rom gvevleba Wavlebad. modi, mivesalmoT dRes, Ruza rom auSvia da gezs simSvidisaken iRebs. erT aseT dilas usaTuod daivanebs sayovelTao mSvidoba horizontze. peter riumkorfi (dab.: 12.10.1929 dortmundi _ gar.: 8.06.2008 rozenburgi) rCeva xanSiSesuli SeyvarebulisaTvis anu sicocxle iwyeba ormocis mere ginda, didi ZaRli gyavdes, veeberTela? romelic dagijerebs, roca ubrZaneb: “modi”, “wadi”, “SeeSvi”, “udaraje”. pawawkintela ZaRli rom gyavdes, ar ginda? ar gsurs iseTi, romelic Zveleburad Tbil saxes agilokavs, rodesac mklavze aiyvan da aitans Sens sunTqvas? girCev, duxWiri dReebisaTvis erTi ubralo cxoveli iyido. kursisda mixedviT Seni alersis Rirebuleba ukve sagrZnoblad daeca. Seni Rimilic aRaravis uCqrolebs guls. pirdapir dagxatavda erTi ubralo suldgmuli, alRosac agiRebda, Tvals gagayolebda, roca mardisobas miaSureb. ax, ca, zeca!

76

ras aRar itevs kacis ocneba! sad gaqra kaci, Senze Wkuas rom hkargavda? cxra mTas iqiT gadaixvewa! _ kunilingus, danapirebi Txemis TvalTan, TvalTan mTvarisa. o, kmara, kmara. amas jobs, laibnicis quCaze erTi sagalantereo maRazia Seigulo, maRaziebSi saukeTeso. xedav, ras ar moifiqrebs kaci?! mainteresebs, sxvagan Tu laparakoben Senze? fosta! es unda iyos gzavnili _ eh, Taliziasi: “yvelaferi saxlis meurneobisaTvis.” mTvaris amosvlaze dResac Wkuas hkargav. albaT dasakargi iyo, rac xelidan gauSvi. ganvlo zafxulma, Caiara da Tan gaiyola gulisworic. xvalisaTvis misi anazomi saRamos gazeTSi gamoqveyndeba. gaWrili vaSliviTa ggavs Sen, magram ar axsendebi. geyos, geyos. nuRarc fics mimeoreb bednierebis xangasuli gvirilebisa. hans magnus encensbergeri (dab.: 11.11.1929 kaufboireni _ ) anderZi saxidan es droSa momacileT, melamuneba uSnod, Sig Cemi kata CamarxeT, CamarxeT is iq, sad uwin Cemi qromatuli baRi iyo. mkerdidan es Tunuqis gvirgvini momaSoreT, jayjayebs uSnod, _ nagavsayrelze gadaisroleT statuetebTan, Sleifebi ki CamourigeT meZavebs, raTa Tavebi Sig Sergon. locvebi telefoniT warmoTqviT, magram manamde kabelis gadaWra ar daiviwyoT da mere iseT cxvirsaxocSi SeaxvieT, guburis lenCi Tevzebis sakvebiT savse rom iyos. episkoposs Sin yofna da Troba enatreba, qadagebisas wyurvili aitans xolme. mas ufeSqaSeT patara kasriT Rvino. me ki xsovnis Zvlebs da lamfis SuSebs viCuqeb: umSvenieresi bazaltiT mokirwyleT Suka, iq aravin ar unda icxovros, es Citebis Suka iqneba. bevri najRabni qaRaldia Cems CemodanSi, _ isini Cems patara deidaSvils vusaxsovroT! iqedan iqneb iseTi gemebi aewyon, afrebi aSalon da xididan mdinareSi gadaiZiron . . . sxva raRa mrCeba?! erTi xeli sacvali, sanTebela da erTic lamazi opalis qva. . . ho, Cemi maRviZara kalisTenes _ meZvelmanes uZRveniT da arc sasmlis fuli daamadloT. amasobaSi, Tu sawinaaRmdego araferi geqnebaT, maradiul sicocxleze da xorcis aRdgomaze

77

zrunvas uTqvenodac Tavs gavarTmev. eg xom marTla Cemi saqmea?! mSvidobiT. ho, sigaretis Rerebi tumboze unda damrCenoda, usaTuod. . . horst biineki (dab.: 7.05.1930 glaivici _ gar.:7.12.1990 miunxeni) Sen male mokvdebi. kokispirulad wvims... frinvelTa gundebi zigzagebad enarcxebian sicarieles. xidebze kontrolia gamZafrebuli. dolis tyavebSi signalebi Calagebulan. ukareboa yvela saxli. kokispirulad wvims... kvlav gvalodinebs mxolodRa Rame... Tavis Talx samoss daeZebs is, _ male movkvdebi. qristof mekeli (dab.: 12.06.1935 berlini _ ) momgvareT kaci momgvareT kaci, romelsac sizmarSi varo, _ sjera, magram sizmarSi mis Tavs ra xdeba _ ar icis. saxeli misi? igi vera scnobs sakuTar saxels. misi saqme? qviSaze viweq da meZinao, _ ambobs. samSoblo? mkvdariao, _ ambobs. kaci moasveneT, visac sizmarSi varo, _ sjera. sawoli misi? misi xe? misi Wa? sad imyofeba? sad aris Tevzi? wyalSi. cxeni? TavlaSi. Rvino? kasrSi. guguli? saaTSi. wili? TmaSi. sad aris kaci, visac sizmarSi varo, _ sjera? sadamde vdioT am sizmaras, mainc sadamde? vinc dRe Zils, xolo Rame ki RviZils iCemebs! kiseri yulfSi! yulfSi kiseri!

78

sarCevi:

I. “tkivili Zilma gadafara, galobam - vneba” – karl folfskeeli

1. rikarda huxi – sad edinebi Sen, Sen-Wavlo ucnobo

2. karl volfskeeli _ ukanaskneli kunZulis rifze dedamiwisa

3. gertrud fon le forti _ lirikuli dRiuri 1933-1945

4. herman hese _ qarma qviSaze rac dagviwera

5. rudolf borxarti – Soba 1944

6. rudolf aleqsandr Srioderi _ me aRara var

7. hans karosa _ Zveleburi Sadrevani

8. konrad vaisi _ aRdgoma TovlSi

9. iozef vainheberi _ sizmridan naubari

10. verner bergengriuni _ Citisadmi gardacvlilis Selocva

11. herman kazaki _ naSTi svetisa

12. fridrix georg iungeri _ zamTris dila

13. albrext haushoferi _ gamoTxoveba

14. rainhold Snaideri _ dRe ukanaskneli

15. mari luize kaSnici _ qalaqis gareubani

16. albrext goesi _ momavlis imedi

17. rudolf hagelStanJe _ me didxans viyav mdumare

18. kristina busta _ fazebi

19. zilia valteri _ mReris maria

20. dagmar niki _ qalaqebi

II. “mereda es netavi ra dro aris” _ aleqsander qsaver gverderi

21. elze lasker-Siuleri _ Cemi lurji pianino

22. paul cexi _ msurda landSafti damexata

23. maqs herman naise _ ciurixuli maisi da patarZali karmeni

24. gotfrid beni _ orad-oriRa sagani

25. iohanes r. bexeri _ brexti da sikvdili

26. gertrud kolmari _ angelozi tyeSi

27. valter meringi _ emigrantis qorali

28. ernst valdingeri _ sakvirao mimoxilvisas

29. Teodor krameri _ amaRam gareT

30. bertolt brexti _ netarebani

31. iakob haringeri _ Txovna codvisa

32. hans oto miunsteri _ o, revoluciebi, o, wiTeli bairaRebi!

33. valter baueri _ mamis cxovreba

34. iese Tori _ sityva Tvalsazrisze

35. aleqsander qsaver gverderi _ usier landebSi davexetebi

79

III. “raic myifea, is gadarCeba” – oskar loerke

36. vilhelm leemani _ mTvare ianvarSi

37. oskar loerke _ mwvanobis Rrubeli

38. fridrix Snaki _ mercxali

39. georg fon der vringi _ sveli vardebi

40. rixard bilingeri _ sabegro gvami

41. hans laiphelmi _ wvimaSi

42. georg britingi _ didi Semodgoma

43. anton Snaki _ mezRvaur vengfildis uwyeba

44. adolf fon hatcfeldi _ cxenebiT nadiroba

45. albin colingeri _ ki magram, saiT mifrinaven mwuxris Citebi

46. iozef laitgelbi _ alago, o, alago

47. marTa zaalfeldi _ farfatebs hestia

48. iurgen egebrexti _ Tolia

49. elizabeT langeseri _ gazafxuli 1946

50. frido lampe _ gedis sikvdili

51. oda Seferi _ monusxuli

52. peter huxeli _ ukan daxeva

53. gvido cernato _ vedreba wminda sebastianisa

54. ernst kroideri _ mwvane sizmari

55. horst lange _ poetis sikvdili

56. giunter aixi _ inventarizacia

57. karl krolo _ Zili

58. qristine lavanti _ Zilo xniero

59. rainer brambaxi_ im xanad

60. iohanes bobrovski _ ficruli saxli viliaze

61. hans pionteki _ mimofantulebi

62. karl guesmeri _ samezoblodan

63. diter hofmani _ ludsaxdeli

IV. “rogor diddeba dro, rogor gadidda dro – erix kestneri

64. dr. ovglasi (hans erix blaixi) _ baRi saxls ukan

65. ioaxim ringelnatci _ TviTmfrinavuli fiqrebi

66. bertold virteli _ sarkidan

67. kurt tuxolski _ did qalaqSi

68. peter paul althauzi _ did qalaqSi

69. hans laipi _ lamazi Senebr

70. peter gani _ xotba gaTovebisadmi

71. oigen roTi _ cxovreba

72. karl cukmaieri _ elegia damSvidobebasa da dabrunebaze

73. erix kestneri _ veeberTela dro

74. martin keseli _ miyidv-moyidva

75. fridrix torbergi _ erTi fexburTelis aRsrulebisadmi

80

76. maSa kaleko _ arRnis melodiaze

77. fric grashofi _ Suqi da naZirlebi

V. o, mqmeni mwklarted da nuSebTan damTvale, _ paul celani

78. alfred momberti _ barakebi – zamTari – wyvdiadi

79. ivan goli _ samxreT-Crdilouri silurje

80. kler goli _ kidev erTi dRe

81. neli zaqsi _ Semsubuqdeba dedamiwa

82. paula ludvigi _ bneli RmerTi

83. erix arendti _ garsia lorka

84. ernst maisteri _ msurs svla ganvagrZo

85. Stefan hermlini _ tercinebi

86. maqs hiolceri _ aRmafrenaTa Rame

87. paul celani _ nuSebi iTvale, iTvale

VI. “sityvebi arseboben landebad, landebi gardaiqmnebian sityvebad” – oigen gomringeni

88. hans arpi _ Cven mavedrebelni Tumca

89. rixard huelzenbeki _ kukjonidebi

90. kurt leonhardi _ Tanamedroveni

91. hans karl artmani _ ucqerda cicqna martorqa

92. helmut haisenbiuteli _ kombinaciebi

93. oigen gomringeni _ sityvebi arseboben landebad

94. ernst iandli _ ramdeni Svili gyavs sinamdvileSi?

95. franc moni _ horizontaluri proeqcia

96. rainer m. gerharti _ xma

97. iohanes poeTeni _ dila

98. peter hertlingi _ isev moelis

VII. “Cven tkivilebi migvasveneben usarkmlo saxlSi” – hilde domini

99. volfgang vairauxi _ korea

100. hilde domini _ usarkmlo saxli

101. volfditrix Snure _ dasmena

102. erix fridi _ mTaze dgas Cemi saxli

103. valter hiolereri _ o, Sexede wiTel yayaCos! SeSindi

104. verner rigeli _ Subli da Txemis Zvlebi da kunZulebi qarSi

105. volfgang bexleri _ gzajvaredinebi

106. elizabeT borxesi _ vai, wyali Zilsa wvims

107. ingeborg baxmani _ mzisadmi

108. krista rainigi _ mwyemsuri

109. giunter grasi _ sabavSvo simRera

110. giunter bruno fuqsi _ mokiTxvis baraTi

111. herta kreftneri _ biuroSi

81

112. giunter kunerti _ aq ganisvenebs mziuri RmerTi

113. valter helmut frici _ modi sisxami dilis preludiur Suqs

SevegeboT

114. peter riumkorfi _ rCeva xanSiSesuli SeyvarebulisaTvis anu

sicocxle iwyeba ormocis mere

115. hans magnus encensbergeri _ anderZi

116. horst biineki _ Sen male mokvdebi

117. qristof mekeli _ momgvareT kaci