شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان...

446
رح شوی و ن ن ی ع ب ار ده: ن س ی و ن الدی ی خ عل مد ح م خ ی ش) ماء ل ع ل ا طان سل(

Transcript of شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان...

Page 1: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

نویسنده:شیخ محمد علی خالدی

)سلطان العلماء(

Page 2: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نوویعنوان کتاب: ش���یخ محم���د علی خال���دی )س���لطاننویسنده:

العلماء(احادیث نبویموضوع:

اول )دیجیتال(نوبت انتشار: 1436شمس��ی، 1394آب��ان )عق��رب( تاریخ انتشار:

قمری1437هجری، منبع:

این کتاب از سایت کتابخانۀ, عقیدهدانلود شده است.www.aqeedeh.com

[email protected]ایمیل:

سایت های مجموعۀ, موحدینwww.mowahedin.com

www.videofarsi.comwww.zekr.tv

www.mowahed.com

www.aqeedeh.comwww.islamtxt.comwww.shabnam.cc

www.sadaislam.com

[email protected]

Page 3: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

بسم الله الرحمن الرحیم

بفهرست مطال

5...................................................حدیث اول13..................................................حدیث دوم

21................................................حدیث سوم27..............................................حدیث چهارم

33................................................حدیث پنجم38...............................................حدیث ششم47................................................حدیث هفتم55...............................................حدیث هشتم

63..................................................حدیث نهم71.................................................حدیث دهم

77..............................................حدیث یازدهم85............................................حدیث دوازدهم89............................................حدیث سیزدهم93...........................................حدیث چهاردهم97.............................................حدیث پانزدهم

102.........................................حدیث شانزدهم107...........................................حدیث هفدهم111...........................................حدیث هجدهم118...........................................حدیث نوزدهم126.............................................حدیث بیستم

Page 4: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

129.....................................حدیث بیست و یکم134.....................................حدیث بیست و دوم

139...................................حدیث بیست و سوم149.................................حدیث بیست و چهارم

157....................................حدیث بیست و پنجم162..................................حدیث بیست و ششم167...................................حدیث بیست و هفتم175..................................حدیث بیست و هشتم

180.....................................حدیث بیست و نهم185............................................حدیث سی ام

188.......................................حدیث سی و یکم191.......................................حدیث سی و دوم

196......................................حدیث سی و سوم200....................................حدیث سی و چهارم

205......................................حدیث سی و پنجم213.....................................حدیث سی و ششم220.....................................حدیث سی و هفتم226....................................حدیث سی و هشتم

232.......................................حدیث سی و نهم236..............................................حدیث چهلم

241.......................................حدیث چهل و یکم245......................................حدیث چهل و دوم

Page 5: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث اول

ق���ال:سعن أم���ير ال����مؤمنين أبي حفص عم���ر بن الخطاب »ما لكل ام��رئصسمعت رسول الله ات وإن ي ما األعمال بالن يقول: إن

��ه إلى الل��ه وله فهجرت ��ه إلى الل��ه ورس�� ��انت هجرت م��ا ن��وى، فمن ك ورسوله، ومن كانت هجرته لدنيا يصيبها أو امرأة ينكحها فهجرته إلى

.«ما هاجر إليه »رواه إمام�ا ال��محدثين: أب�و عب�د الل�ه محمد بن إس�ماعيل بن

إبراهيم بن ال�مغيرة ابن بردزبه البخاري«.ين مس���لم بن الحجاج بن مس���لم القش���يري »وأب���و الحس���

فة«. يسابوري في )صحيحيهما( اللذين هما أصح الكتب ال�مصن الن:ترجمه حديث

بخاری و مسلم از امیرالمؤمنین ابی حفص عمر بن الخطاب ش��نیدم ک��هص روایت کرده ان��د ک��ه گفت: از پیغم��بر خ��دا س

می فرم��ود: این اس��ت و غ��یر از این نیس��ت ک��ه ک��ردار ب��ه نیت اس��ت، و ه��رکس از ک��ردارش ب��ه حس��ب نیتش اج��ر و ث��واب می گیرد، پس هرکسی که هجرت و انتقال او به مدینه به سوی خدا و پیغمبرش بوده باشد، پس ثواب این هجرت به سوی خدا و پیغمبر اوست، و هرکس که هجرتش به خاطر مال دنی��ا ب��وده باشد و یا به خ��اطر زنی ک��ه بخواه��د ب��ا او نک��اح نمای��د، اهمیت

هجرت او برابر همین همت اوست. این حدیث را دو پیش��وای علم��اء ح��دیث ک��ه ام��ام محم��د بن اسماعیل بخاری و امام مس��لم بن الحج��اج نیش��ابوری باش��ند و در دو کتاب صحیح که معروف به صحیحین یعنی: صحیح بخاری و صحیح مسلم باش��د و ص��حیح ترین کت��اب تصنیف ش��ده در این زمینه می باش��د، روایت کرده ان��د و مختص��ری از زن��دگی این دو

پیشوای عظیم الشأن در صفحات پیش گذشت.

شرح حديث:

Page 6: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

ات» ي ما األعمال بالن : محققا کردارهای به نیت ها است، ب��ه«إن چند معنی است: این که هر کرداری که مخلصانه به نیت انج��ام آن در راه خ��دا نباش��د آن ک��ردار ارزش��ی ن��دارد. دوم این ک��ه صحت اعمال به نیت است، و هر عملی ک��ه نیت هم��راه ن��دارد ص��حیح نیس��ت. س��وم این ک��ه نیت عم��ل قل��بی ب��ه مع��نی تصمیم گرفتن است، و بنا به مثل مع��روف »خواس��تن توانس��تن است« و اگر انسان نیت بنماید و برآن تصمیم بگ��یرد، عم��ل آن آس��ان خواه��د ب��ود. نیت ب��ه چ��ه مع��نی اس��ت؟ نیت ب��ه مع��نی قصدکردن که این کار را برای خاطر خدا انجام می دهیم. مح��ل نیت، قلب است و باید دل متوجه کار گردد، به زبان آوردن نیت مستحب است، تا در موقع نیت زبان و گوش هم در آن تصمیم خیر ش��رکت جوین��د، در تلف��ظ ب��ه نیت علم��اء ب��ر اس��تحباب آن

اتفاق دارند. عالمه ابن القیم مخالف استحباب تلفظ اس��ت، در ح�الی ک��ه

��الحج لل��ه»در تلفظ به نیت حج یع��نی: اح��رام حج ب��ه أح��رمت ب ایش��ان هم موافقن��د، پس دیگ��ر عب��ادات هم مانن��د حج«تع��الی

اس���ت. بن���ابراین مقص���ود از نیت، خواس���تن رض���ای خ���دا و متوجه ساختن دل به سوی اوست، و همراه ساختن ب��رای تلف��ظ ب��رای ش��رکت در آن و اع��تراف ب��ه آن اس��ت، و اهمیت ک��ار بستگی به اهمیت نیت دارد، هرچند مقاصد عالی تر و اخالص در آن بیشتر باشد اهمیت عمل بیشتر و نف��ع آن ظ��اهرتر و ع��ام تر خواه��د ب��ود، و عملی ک��ه از روی غفلت و ب��دون حض��ور قلب باشد، چون اثری روی دل و اعضاء نمی گذارد، بی ارزش اس��ت،

��وى» ��ل ام��رئ م��ا ن ما لك هرکس ب��ه حس��ب نیتش به��ره از«وإن کردارش دارد، اگر عمل خالص برای خدا باش��د، رض��ای خ��دا و ثواب بی شمار آن و عاقبت خیر آن به ب��ار آورد، و اگ��ر قص��د از عمل مال دنیا و یا زن باشد، پیداست که مدت بقای مال دنی��ا و وفای زن و فرزند رفیق نیمه راه است. همین که حیات شخص به آخر رسید، دستش از آن کوتاه خواهد شد، در حالی ک�ه اگ�ر عمل و جهد و کوشش برای خدا انجام گ�یرد، م�الی مب�ارک تر و

Page 7: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

5حدیث اول زنی مهربان تر و فرزندی شایسته تر به بار آورد، پس رضای خدا

و پیغمبر را چه طور می توان با چیز دیگر مقایسه نمود؟وله»ببین چقدر بلیغ است: ��ه إلى الل��ه ورس�� ��انت هجرت فمن ك کسی که هجرت او ب��ه س��وی خ��دا و«فهجرته إلى الله ورسوله

پیغمبر باشد، پس جزایش همین توفیق بر هجرت به سوی خ��دا و پیغمبر است، برای این که رضای خ��دا و دع��ای پیغم��بر را ب��ه

همراه دارد، و کدام ثواب می تواند با آن برابر باشد؟.��ه »و اما: ومن كانت هجرته لدنيا يصيبها أو امرأة ينكحها فهجرت

. کسی که در هجرت ک�ردن خ�دا را ب�ه خ�اطر«إلى ما هاجر إليه نی��اورد و ف��داکاری در راه ب��اری پیغم��بر در دل ک��ور ش��ده اش خطور نکرد، پس ج��زای او هم��ان از دس��ت دادن رض��ای خ��دا و پیغم��بر و ب��ه دس��ت آوردن م��ال و زنی اس��ت ک��ه ب��ه خ��اطر آن هج��رت ک��رده اس��ت، این چ��نین شخص��ی ک��ه همتش ش��کم و شهوت است، ارزشش هم بن�ا ب�ه هم��ان مث��ل مع�روف اس�ت:

.«من كان همه بطنه فقيمته... من بطنه» در این حدیث حکمت هایی نهفته است، یکی این ک��ه همیش��ه نیت را باید نیک��و س��ازد، و ب��ه هم��ه کس و هم��ه چ��یز خوش��بین باشد، و قصد خود را همیشه بر انجام کارهای خ��یر نمای��د، و در این راه بکوش��د ت��ا تس��لط این نیت ب��ر دل ب��اعث خوب س��اختن اعم��ال و کوش��ش کردن در کاره��ای خ��یر گ��ردد. دوم این ک��ه هرکس می تواند وضع اعمال خود را به حسب نیت خود م��یزان کند، اگر اعمال خیر ن��دارد، این خ��ود نش��انه آن اس��ت ک��ه نیت خیر ن��دارد؛ زی��را نیت هرگ��اه ق��وت گ��رفت و در دل ب��ه مرحل��ه تصمیم رسید، یکی از اسباب سعادت است. س��وم این ک��ه ه��ر عملی را ابتداء نیت خ��یر ب��رآن مق��دم ب��دارد ت��ا در هم��ه کاره��ا م��أجور گ��ردد، و قص��د از نیت جس��تن خوش��نودی خداس��ت، و خوشنودی خدا در کارهایی است که اخالص در آن رعایت ش��ده باشد و ریا و غرض در آن نباش�د. چه�ارم این ک�ه همت خ�ود را بلند بگیرد و در همه کارها خدا و پیغمبر را به خ��اطر آورد، خ��دا را ب��ه خ��اطر آورد، زی��را آفرینن��ده اوس��ت و ب��دون هم��راهی او کاری میسر نمی گردد، پیغمبر را ب��ه خ��اطر آورد ت��ا کاره��ا را از روی پیروی از او انجام دهد؛ زیرا صحت عمل همانا براب��ری آن ب��ا پ��یروی از پیغم��بر اس��ت، و عملی ک��ه ب��رخالف فرمایش��ات

باشد نتیجه نمی دهد. پنجم بداند هر عملی ک��ه ب��رایصپیغمبر خدا انجام نگرفت و پیروی پیغمبر در آن رعایت نشد، باید م��زد و ثواب آن را هم از آن کسی خواست ک��ه ب��ه خ�اطرش ک�ار را

Page 8: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

انجام داده است؛ زیرا خدای توانا از هرکاری که خالص برای اونباشد بیزار است.

عم��ر بن الخط��اب: نس��ب ایش��ان در کعب بن ل��ؤی ب��ه نس��ب میرالمؤم��نین پ��در ام المؤم��نین اس می رس��د، عم��ر صپیغم��بر

حفصه دومین جانشین پیغمبر، عام��ل جمع آوری ق��رآن، وزی��ر و مشاور پیغمبر در حضر و سفر و مستغنی از توصیف اس��ت، در مستدرک ح��اکم از علی بن ابی ط��الب روایت ش��ده اس��ت ک��ه

ه��ذان هم��ا»علی گفت: بارها از پیغمبر ش��نیدم ک�ه می فرم�ود: این دو یعنی: ابوبکر و عمر چش��م و گ��وش من«السمع والبصر

هستند، محبت پیغمبر با او معروف و مشهور است. دختر خود ام کلث��وم را ب��ه نک��اح عم��رسعلی بن ابی طالب

درآورد، و یکی از فرزن��دانش را هم ن��ام او س��اخت. از حض��رت روایت شده است که در باره عمر فرمود: خدا ح��قصرسول

را بر زب��ان و دل عم��ر ج��اری س��اخت، و فرم��ود: عم��ر ف��اروق است که خدا به وس�یله او می��ان ح�ق و باط��ل جدایی ان�د اخت. عبدالله بن مس��عود از بزرگ��ان ص��حابه گفت: اس��الم عم��ر فتح

بود، هجرتش نصرت بود، امامت او رحمت بود. حذیف���ه یکی از ص���حابه پیغم���بر گفت: از روزی ک���ه عم���ر مسلمان شد، اسالم مانند مردی بود که رو ب��ه اقب��ال می رفت، و از روزی که عمر شهید شد، اسالم مانند مردی بود که رو ب��ه

در س��ال شش��م مس��لمان ش��د و اوسادب��ار می رود، عم��ر و یارانش ب��ه مس��لمانیصمسلمان بود و پیغمبر چهلمین مرد

عمر زیاد شادمان شدند. عبدالل��ه بن مس��عود گفت: م��ا در خان��ه نمی توانس��تیم نم��از بخوانیم، تا این که عمر مسلمان شد و به دفاع از ما برخاس��ت و کفار ما را در نماز آزاد گذاشتند، قبل از مسلمان ش��دن عم��ر

پیغمبر و یارانش پنهانی عبادت می نمودند، ت��ا این ک��ه عم��رس مسلمان شد و خبر اسالم عمر مایه خوش وقتی پیغمبر ش��د، و

اصحاب پیغمبر از شادمانی »الله اکبر« گفتند. از همان روز که مسلمان ش�د، اس�الم خ�ود را ظ�اهرسعمر

ساخت و در تمام مجالس قریش مس��لمانی خ��ود را اعالم نم��ود، قبل از مسلمان شدن هم از بزرگان قریش ب��ود و س��فارت ب��ه او واگ��ذار ش��ده ب��ود. حض��رت رس��ول عم��ر را یکی از »عش��ره مبشره« به حساب آورد، و ب��ه این ده تن نوی��د داد ک��ه قطع��ا ب��ه بهشت می روند، این ده تن: ابوبکر، عم��ر، عثم��ان، علی، طلح��ه،

Page 9: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

7حدیث اول شزبیر، سعید، سعد، عبدالرحمن بن عوف، ابوعبیده بن الج��راح

هستند. چنانکه در روایت ابوداود، ترمذی، نسایی و دیگران ب��ه ثب��وت رسیده است، از حیث علم در بلندترین پایه علمی بود، و علماء بر بسیاری علم و فورفهم و عظمت زهد او اجماع کرده ان��د، از بین ص��حابه اف��راد بس��یاری ح��دیث پیغم��بر را از عم��ر روایت کرده ان��د، ازین جمل��ه: عثم��ان بن عف��ان، علی بن ابی ط��الب، طلح��ه، س��عد، عب��دالرحمن بن ع��وف، اب��وذر، ابن عب��اس، ابن الزبیر، ابوموسی اشعری، ابن مسعود، جابر بن عبدالله، عم��رو بن عنبسه« ابولبابه، عمرو بن العاص، براء بن عازب، ابوس��عید خ��دری، اب��وهریره، ابن الس��عدی، عقب��ة بن ع��امر، نعم��ان بن بشیر، عدی بن حاتم، یعلی بن امیه، س��فیان بن وهب، عبدالل��ه بن سرجس، فضاله بن عبید، شداد بن أوس، سعید بن الع��اص، کعب بن عجره، مسور بن مخرم��ه، س��ائب بن یزی��د، فلت��ان بن عاصم، خال�د بن عرفط�ة، اش��عث بن قیس، ابوامام��ة الب��اهلی، عبدالله بن انیس، بریده االسلمی، عبدالل��ه بن االرقم، ج��ابر بن س��مره، ح��بیب بن مس��لمه، عب��دالرحمن بن اب��زی، عم��رو بن حریث، طارق بن شهاب، معمر بن عبدالله، المسیب بن ح��زن،

و اینه��ا هم��هشسفیان بن عبدالله، ابوالطفیل، عائشه، حفصه صحابه پیغمبرند.

از ت��ابعین اف��رادی بس��یار از عم��ر ح��دیث پیغم��بر را روایت کرده اند، از آن جمله: مالک بن أوس، عاص��م بن عم��ر، علقم��ه بن وق��اص، ابوعثم��ان النه��دی، اس��لم م��والهم، قیس بن ابی حازم، و مردمان بسیاری و همه اجماع دارند، بر بسیاری علم و وف��ورفهم و زه��د و تواض��ع عم�ر و مهرب��انی او ب��ا مس�لمانان و انص��اف او و حق گ��رایی اش و تعظیم نم��ودنش نس��بت ب��ه آث��ار پیغمبر و سخت گیری او در پیروی از پیغمبر و اهتمام به مص��الح

مسلمانان و گرامی داشتن اهل فضل و خیر. و چنانکه یاد شد، محاسن و خوبی های او بیش از آن ب��ود ک��ه به شمار درآید، و گفتار سلف در باره علم عمر معروف اس��ت.

عم��ر تس��عة»عبدالله بن مسعود در روز شهادت عمر گفت ک��ه یعنی: عمر نه دهم علم است.«أعشار العلم

روایت شده است ک��ه گفت: هم��هساز علی بن ابی طالب آنهایی که از مکه به مدین��ه هج��رت کردن��د هجرت ش��ان پنه��انی بود؛ مگر عمر بن الخطاب که موقعی ک��ه قص��د هج��رت نم��ود، شمشیر را به کمر بست و کمان را به دوش خود آویزان کرد و

Page 10: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

تیرهایی چند در دست نهاد و به سوی کعبه آمد، و در ح��الی ک��ه بزرگان ق��ریش کن��ار کعب��ه نشس��ته بودن��د، هفت ب��ار دور کعب��ه

طواف کرد و دگر دو رکعت نماز نزد مقام ابراهیم خواند. پس از آن به حلقه های قریش یعنی: به مجالس ق��ریش آم��د و گفت: همه روسیاه شدید، کسی ک��ه بخواه��د م��ادرش داغ دار شود و فرزندش یتیم گ��ردد و زنش بی��وه ش��ود، پش��ت این دره

مرا مالقات کند، هیچ یک از آنها جرأت نکرد او را دنبال کند. از روزی که مسلمان شد، حضرت را رها نکرد و درسعمر

تمام مشاهد از بدر و بعد آن همیشه با پیغمبر بود. جمله احادیثی که از او روایت شده است، پانصد و سی و ن��ه حدیث است که از این جمله: بخاری و مسلم بر بیست و شش حدیث اتفاق دارند، و بخ��اری ب��ه تنه�ایی س��ی و چه��ار ح�دیث و مسلم به تنهایی بیست و یک حدیث روایت کرده ا ند، و بقیه در

دیگر کتب حدیث روایت شده است. ک��ه عم��وم م��ردم از نظ��ر اطالعساما زه��د و تواض��ع عم��ر

برآن یکسانند در موقع خالفتش جامه اش چهارده وصله داشت، در روزی که دنیا در برابر هیبتش می لرزی��د و ش��رق و غ��رب را

آب گوش��تیصدر نور دیده بود، دخترش حفصه همسر پیغمبر برای او آورد که برآن کمی روغن زیتون ریخته بود، عم��ر گفت: دو خورش در ی�ک ظ��رف؟ نخ�واهم خ�ورد ت�ا روزی ک�ه خ�دا را

دیدار کنم. در احادیث صحیح وارد شده است، ام��امساما فضایل عمر

نووی می فرماید که بیش از آن اس�ت ک�ه ب�ه ش�مار آی�د، از آن جمله حدیث عشره مبشره است که در سنن ابی داود و ترمذی و نسایی و غ��یره وارد اس��ت، و ح��دیث ابوموس��ی أش��عری ک��ه مشهور است و در صحیح بخاری و مس��لم ن�یز آم��ده اس��ت ک�ه

ة« یعنی لعمر و »افتح لهحضرت فرمود: » ره بالجن یع��نی:«بش�� در را برای عمر بگشای و او را مژده ورود ب��ه بهش��ت ب��ده. در صحیح بخاری و مسلم از ابوسعید خدری روایت شده است ک��ه

بينم��ا أن��ا ن��ائم رأيت الن��اس يعرض��ون علي» فرم��ود: صپیغم�بر وعليهم قميص فمنها م��ا تبل�غ الث�دي ومنه�ا م�ا دون ذل�ك وع�رض علي عم��ر بن الخط��اب وعلي��ه قمص يج��ره. ق��الوا فم��ا أولت��ه ي��ا

. به معنی: حض��رت فرم��ود: در خ��واب«رسول الله؟ قال: الدين ب��ودم ک�ه دی��دم م��ردم را ب��ه من نش��ان می دهن��د، و این م��ردم جامه هایی ب��ه تن دارن��د؛ از آن جمل��ه جامه ه��ایی اس��ت ک��ه ب��ه پستان رسیده و جامه هایی که کمتر از آن بود بر تن شان بود، و

Page 11: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

9حدیث اول عمر بن خطاب که بر من معروض شد، جامه او تمام ب��دنش را پوشانده بود و دنباله آن را بر زمین می کشید، گفتند: یا رس��ول الله! این خواب را چگونه تعبیر فرمودی؟ حضرت فرمود: جامه را به »دین« تعبیر نمودم، و هرقدر جام��ه بلن��دتر و پوش��اننده تر

باشد صاحب آن جامه دینش کامل تر و ایمانش قوی تر است. از محم��د بن علی بن ابی ط��الب در بخ��اری روایت اس��ت: محمد بن علی که محمد بن الحنفیة معروف است می گوید: ب��ه

چه کس��ی به��ترین م��ردم اس��ت؟صپدرم گفتم: بعد از پیغمبر پدرم فرمود: ابوبکر، گفتم: پس از ابوبکر چ�ه شخص��ی به�ترین

مردم است؟ فرمود: عمر. بخاری و مسلم از عبدالله بن عباس روایت کرده ان��د ک��ه ابن عباس گفت: وقتی که عمر ب��ر س��ریر نه�اده ش��ده ب��ود و من و خلقی از م��ردم ب��رای عم���ر دع��ای خ���یر می ک��ردیم و نم��از می گزاردیم، ناگاه دیدم مردی دوشم را گ��رفت، دی��دم علی بن ابی طالب است، علی رحمت به عمر فرس��تاد و خط��اب ب��ه او گفت: کسی نیست که ن��زد من دوست داش��تنی تر باش��د ب��ه این که با عملی مانند عمل او خدا را مالقات کنم به جز تو، و قسم به خدا که من همیشه باور داشتم که خدا ت��و را ب��ه دو ص��احبت )یع��نی حض��رت رس��ول و اب��وبکر( می رس��اند؛ زی��را من بس��یار می شنیدم از پیغمبر که می فرمود: »رفتیم من و ابوبکر و عمر، داخل شدیم من و ابوبکر و عمر، ب��یرون رف��تیم من و اب��وبکر و عم��ر« یع��نی: حض��رت رس��ول همیش��ه این دو را ب��ا خ��ود ی��اد

می کرد. حاالت عمر و فضایل او و س��یرتش و مهرب��انی ب��ه رعیتش و س�یرت حس�نه او و کوش��ش او در ط��اعت و تالش او در حف�ظ حقوق مس��لمانان مش��هورتر از این اس��ت ک��ه ی��اد ش��ود، و این کت��اب گنج��ایش آن را ن��دارد، کرام��ات او ن��یز آش��کار اس��ت و داس��تان: »ی��ا س��اریة الجب��ل« گفتن او از روی من��بر مدین��ه در

حالی که ساریة در نهاوند بود و شنید، معروف است. برای زندگی پرعظمت او که مایه عزت مس��لمانان و انتش��ار اس��الم و اعتالی دین ب��ود ه��زاران کت��اب نوش��ته ش��ده اس��ت، ض��ربت خوردن او در روز چهارش��نبه بیس��ت و شش��م ذی حج��ه سال بیست و س��وم هج��ری ب��ود ک��ه ب��ه دس��ت م��ردی ب��ه ن��ام »ابولؤل��ؤ« ض��ربت خ��ورد، و در روز یکش��نبه یکم مح��رم س��ال

مدفون شد، و اکنونصبیست و چهار هجری در حجره پیغمبر

Page 12: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

حجره نبوی در مدینه دارای سه ضریح اس��ت: ض��ریح پیغم��بر و. بقبر ابوبکر و قبر عمر

شستن او به دست پسرش عبدالله صورت گ��رفت، و بن��ا ب��ه وصیتش صهیب به اتفاق جماعت بر او نم��از گزاردن��د، حم��ل او

بر سریری بود که پیغمبر برآن حمل شده بود. فتوح��ات در زم��ان خالفت عم��ر مش��هورتر از آن اس��ت ک��ه نیازی به شرح داشته باشد، عمر در مدت ده سال خالفت خ��ود هر سال با مردم ب��ه حج می رفت، و ده حج در ده س��ال خالفت

انجام داد. فرزندان عمر: عبدالله و حفصه )همسر پیغمبر( م��ادر این دو زینب دختر مظعون است، و عبدالله بن عمر که مادرش ملیک��ه دختر جرول خزاعیه است، و عاصم بن عمر که مادرش جمیل��ه دختر عاصم بن ث��ابت )عاص��م بن ث��ابت یکی از ص��حابه پیغم��بر است که به »حمی النحل« معروف است، زیرا موقع شهادتش زنبوران عسل جسد او را از افتادن در دست کفار نگه داشتند( و فاطمه و زید که مادر این دو، ام کلث��وم ک��ه ک��بری دخ��تر علی ابن ابی ط��الب از فاطم��ة الزه��را س��الم الل��ه علیهم می باش��د،

محبت عم��ر نداش��ته اس��ت،سکسانی که گمان می کنن��د علی این را بدانند که علی ابن ابی طالب دختر خ��ود ام کلث��وم ک��بری را به عمر داد، و عبدالرحمن بن عمر که مج��بر لقب دارد و اب��و ش��حمه بن عم��ر ک��ه ن��ام او عب��دالرحمن اس��ت و فاطم��ه و

دخترانی دیگر از ام کلثوم کبری به دنیا آمده اند .

Page 13: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث دوم

ول الل��ه سعن عمر » ذاتص قال: بينما نحن جلوس عند رس��عر، ال واد الش�� ياب، شديد س�� يوم إذ طلع علينا رجل شديد بياض الثبي ج ى جلس إلى الن ا أح��د، حت فر، وال يعرف��ه من يرى عليه أثر الس

فأسند ركبتيه إلى ركبتيه، ووضع كفيه على فخذيه. .قال: يا محمد، أخبرني عن اإلسالم

الل��ه وأنص فقال رسول الله ��ه إال هد أن ال إل الم أن تش�� : اإلس��ان، كاة، وتصوم رمض�� محمدا رسول الله، وتقيم الصالة، وتؤتي الز

وتحج البيت إن استطعت إليه سبيال.قال: صدقت.

قال: فعجبنا له، يسأله ويصدقه.قال: فأخبرني عن اإليمان.

قال: أن تؤمن بالله ومالئكته وكتبه ورسله واليوم اآلخر، وتؤمنه .بالقدر خيره وشر

قال: صدقت.قال: فأخبرني عن اإلحسان؟

ه يراك. قال: ك تراه، فإن لم تكن تراه فإن أن تعبد الله كأناعة. قال: فأخبرني عن الس

ائل. قال: ما المسؤول عنها بأعلم من الس.قال: فأخبرني عن أماراتها

��رى الحف��اة الع��راة العال��ة رع��اء قال: ته��ا، وأن ت أن تلد األمة رباء، يتطاولون في البنيان. الش

ا. قال: ثم انطلق، فلبثت مليائل؟. ثم قال لي: يا عمر، أتدري من الس

قلت: الله ورسوله أعلم.مكم دينكم ه جبريل أتاكم يعل .«قال: فإن

:ترجمه حديث روایت می نمایدسدر صحیح مسلم به إسناد خودش از عمر

نشسته ب��ودیم،صدر موقعی که ما نزد پیغمبر خدا »که گفت: روزی دیدم م��ردی ک��ه ج��امه ای س��خت س��فید ب��ه تن داش��ت و

Page 14: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

موهایش سخت سیاه بود، نه از ما کسی او را می ش��ناخت ک��ه بگوییم از محل ماست و نه اثر سفر بر او ظاهر بود که بگ��وییم

از جای دور به پیش ما آمده است. نشست، و دو زانوی خودصاو بیامد تا این که نزدیک پیغمبر

را به زانوی پیغمبر چسبانید، و دو دستش را بر دو رانش نهاد وگفت: ای محمد! مرا خبر ده درباره اسالم.

در جواب فرمود: اسالم عب��ارت از این اس��ت ک��هصپیغمبر گواهی دهی و یقین نمایی که معبودی ب��ه ح��ق ج��ز خ��دای یکت��ا نیست، و آن که محققا محمد فرستاده خداست، و نماز را برپ��ا بداری و زکات را بدهی و ماه رمضان را روزه بگ��یری و ب��ه حج ب��ه س��وی خان��ه خ��دا ب��روی اگ��ر توان��ایی راه آن را از توش��ه و

سواری و غیره داشته باشی.آن مرد گفت: راست گفتی.

ما به شگفت آمدیم که از حضرت رس��ول س��ؤال می کن��د، و س��ؤال عالمت ندانس��تن اس��ت و تص��دیق می نمای��د و تص��دیق نشانه دانستن است؛ زیرا تصدیق باید در باره امور قلبی باشد، یعنی آنچه از پیغمبر می شنوند باید به دل آن را تص��دیق نماین��د؛ اما اظهار تصدیق به مانند کسی که خود از مسأله آگ��اه اس��ت،

برای حاضران مورد تعجب بود. گفت: پس م��را از ایم��ان خ��بر ده. حض��رت فرم��ود: ایم��ان عبارت از این است که ایمان بیاوری ب��ه یکت��ایی خ��دا در ذات و ص��فات و افع��الش، و این ک��ه او را ش��ریکی نیس��ت، و ایم��ان بی��اوری ب��ه فرش��تگان ک��ه پیام رس��انان می��ان خ��دا و پیغم��بران هستند و دارای اجس��امی از ن��ور و توان��ا ب��ر ظه��ور ب��ه اش��کال مختلف هستند، و سرشت ذاتی آنها طاعت خداس��ت، و از آنه��ا امکان معصیت نیست، و آن که ایمان بیاوری به کتاب ه��ای خ��دا که بر پیغمبران خدا نازل شده است، بر زب��ان فرش��تگان ی��ا در الواح شمار آن کتاب ها را یک صد و چهار گفته اند ک��ه چه��ار آن: توراة، زبور، انجی��ل، ق��رآن و ی��ک ص��د آن »ص��حف« می باش��د،

و س��ی تا ب��ر »ادریس« و ده ت��ا ب��ر »آدم« وبر »ش��یث«پنجاه تا ده تا هم بر »ابراهیم« نازل شده است.

و ایمان بیاوری به پیغمبران خدا که برای راهنمایی بشر آن��ان را فرستاده است، تا مردم را راهنمایی و معاش و معادشان را تکمیل کنند، و در این جا ایمان به هم��ه آن��ان الزم اس��ت، و این که همگی از گناه صغیره و کب��یره معص��وم بوده ان��د، و هرک��دام معجزاتی که داللت بر راستیشان است داشته اند، و آنچه مأمور

Page 15: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

13حدیث دوم به آن بوده اند تبلیغ کرده اند، و خدا از هر عیب و نقصی آن��ان را

منزه ساخته است. و ایمان بیاوری به روز قیامت و آنچه مشتمل است ب��ر آن از جزای اعمال و زندگی پس از مرگ و حساب و بهشت و دوزخ. ایمان به روز قیامت، در واقع محک ایمان است، زیرا کسی ک�ه ایمان دارد، ب��ه این ک��ه روزی هس��ت ک��ه خ��رد و ب��زرگ اعم��ال م��ورد حس��اب و بازخواس��ت و ث��واب و عق��اب ق��رار می گ��یرد، هرگز عمر خود را بیهوده تلف نمی کن��د، و هرچ��ه بتوان��د در راه خیر قدم برمی دارد و از بدی ها اجتناب می نماید. ایم��ان ب��ه روز قیامت، وسیله تشویق در راه خیر و جلوگیری از ش��ر اس��ت، و بشر موقعی به سوی بدبختی می رود ک��ه این ایم��ان را نداش��ته باشد، زیرا نتیجه ایمان به خدا و فرشتگان و کتاب های آس��مانی و پیغمبران همه برای تثبیت ایمان ب��ه این روز و یقین ب��ر دی��دن

جزاء در آن روز است. و ایمان بیاوری به سرنوشت یعنی تق��دیر، ایم��ان بی��اوری ب��ه خیر و شر تقدیر )یعنی در ظاهر نظر کوته بین آدمی و گرن��ه در واقع امر آنچه پیش می آید، همه خیر است و شر ج��زیی اس��ت

در مقابل خیر کلی که به خیر تبدیل می گردد(. مثال: اگر شما رگ پایتان برگشته باشد و با س��رپازدن آن رگ به ج�ای خ�ود برگ�ردد و راحت ش�وید، این س�رپازدن را وس�یله خ��یر خواهی��د دانس��ت، در زن��دگی هم ش��داید و مش��کالت هم��ه وسیله خیره��ای بس��یارند، و همیش��ه پس از ش��ب تاری��ک ص��بح

جانفروزست که لذتی بیشتر و تجاربی افزونتر به بار می آورد. آن م��رد گفت: م��را خ��بر ده از نکوک��اری. حض��رت رس��ول فرم��ود: نکوک��اری عب��ارت از این اس��ت ک��ه عب��ادت و بن��دگی کردنت را طوری انجام دهی که گویا خدا را می بینی؛ زی��را اگ��ر نیست شوی، یعنی غرق در توحید خ��دا گ��ردی، او را می بی��نی و در واقع مانع از دیدن خدادیدن، غیر خداست و مادامی ک�ه غ�یر از خ��دا در دلت باش��د، خ��دا را نخ��واهی دی��د، و گرن��ه ب��ه ق��ول

بنگ��ر ک��ه ت��ا–سعدی: »رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند چه حد است مکان آدمیت«.

اگر نتوانی او را دیدن، پس یقین داشته باش که محقق��ا خ��دا ت�و را می بین��د، ک�اری کن ک�ه در موق�ع بن��دگی م��ورد رحمت او واق��ع ش��وی ن��ه مس��تحق عق��ابش، و همچ��نین در هم��ه کاره��ا

نکوکاری کن، چنانکه خدا را ناظر خود بدانی.

Page 16: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

آن م��رد گفت: م��را از روز قی��امت خ�بر ده. حض��رت رس��ول فرمود: پرسیده شده در این مس�أله دان��اتر از پرس��نده نیس�ت، یعنی دانستن قیامت از جمله پنج مسأله ای است که دان��ایی آن به خدا تعلق دارد: دان��ایی ب��ه روز قی��امت، نازل س��اختن ب��اران، دانایی به نطفه ای که در رحم مادر است، و این ک��ه کس��ی ج��ز خ��دا ندان��د ک��ه ف��ردا چ��ه ک��اری می نمای��د و چ��ه کس��ی کج��ا

اعة﴿می میرد؟... چنانکه در آیه کریم��ه: لس�� م ه عن��ده ع لل ٱإن ل� ۥ ٱسب غ��د ماذا ت ري ن حا وما ت أ لم ما في ث وي غ ل ا�وينز ل� س ل� ل� � ا ل� ل� ٱ ل� ل� ل� ٱ

تمو بأي أ ري ن ��وما ت ت ض� ل� � س ل� یاد شده است.[.34]لقمان: ﴾ل� آن مرد گفت: پس خبر ده مرا از نشانه های قیامت. حض��رت فرمود: آن که کنیز آق��ایش را بزای��د، )یع��نی فرزن��دان ب��ه ج��ای ادای حق فرزن��دی ب��رای م��ادر و فرم��انبری از او خ��ود را آق��ای مادر خوانند، و به نافرمانی از او پردازند و به جای سپاسگذاری به کفران و به جای اطاعت به عقوق گرایند، م��ادران را خ��ار و حقیر بشمارند و خود را آقای مادر بدانن��د( و آن ک��ه ببی��نی پ��ا و تن برهنگان بینوا و چوپان گوسفندان را که به برافراش��تن ک��اخ و زی��اده روی در بنی��ان پردازن��د، یع��نی ب��ه دگرگ��ونی اوض��اع و زمامداری و زیاده روی در بنیان پردازند؛ یعنی دگرگ��ونی اوض��اع و زمامداری سفلگان و دورس��اختن شایس��تگان نش��انه ن��زدیکی

قیامت خواهد بود. صسپس وی رفت و من مدتی مبه��وت ایس��تادم. پس پی��امبر

فرمود: ای عمر! آیا میدانی که این س��ؤال کننده چ��ه کس��ی ب��ود؟ رم��ود: وی فصمن گفتم: خ��دا و پی��امبرش می دانن��د، پی��امبر

.«جبرئیل بود که نزد شما آمد تا دین تان را به شما بیاموزد کسی که به درستی به وضع حاضر جهان بنگ��رد، خواه��د دی��د که سررشته داران در جهان فعلی هم��ه از طبق��ه پس��ت و اک��ثر بی دین و غیر م��ؤمن هس��تند، و ثروتمن��دان فعلی جه��ان هم ک��ه معل��وم و نافرم��انی فرزن��دان و عق��وق آنه��ا ک��ه دیگ��ر دلی��ل نمی خواهد، اما باید متوج��ه ب��ود ک��ه ن��زدیکی قی��امت نمی توان��د مایه نومیدی باشد، زیرا مقص��ود این نیس��ت ک��ه ب��ا ح��دوث این نشانه ها امروز و فردا قیامت برپا می شود. خ��یر، بلک��ه مقص��ود این است که این نشانه ها مقدمه ای هستند ک�ه انتش�ار فس�اد و

سوء اخالق و تباهی و جنایات را اعالم می دارند. واقعا عجب دنیایی است. در موقعی که علم به ج��ایی رس��یده که اتم را می شکافد، در چنین م��وقعی در ش��هرهای ب��ه اص��طالح متم��دن، آنه��ایی ک��ه ن��ام م��ردان برخ��ود نهاده ان��د، در مج��الس

Page 17: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

15حدیث دوم سیه رویی حاض��ر می ش��وند ت��ا زن��ان و دختران ش��ان ب��ا بیگانگ��ان برقصند و یا به قرار آماری که از بی دین�ان اروپ�ا انتش�ار می یاب�د، چنین نتیجه می گیرند که صدی شصت فرزندان نتیجه زنا هس��تند. این بال کم کم شیوع می یاب�د و ح�تی در ش�هرهایی ک�ه ش�اید قبال نامی از زنا نبود، کم کم زنانی که به خانه شوهر می روند، فرزن��د

پنج ماهه به دنیا می آورند. این جمله حدیث که کنیزان آقایان خود را می زایند، ب��ه همین امر اشاره است که انتشار فحشاء به طریق اتص��ال در آنگون��ه مجالس پس از مدتی باعث می شود که فرزند با مادر و پ��در ب��ا دختر خود فس��اد کن��د، و ب��ه این مع��نی زن��ان ش��وهران خ��ود را می زایند، و مقصود از آقایان: شوهران اس��ت. خداون��د خ��ودشبشر را از گمراهی نجات دهد، و به سوی عقل و دین برگرداند. هرگ��اه بخ��واهیم ب��ه تعب��یر دیگ��ر مع��نی ک��نیم می گ��وییم ک��ه فراوانی مال و بهبود اوضاع به جایی می رسد که مردم گرس��نه و برهنه به خوشی می رس��ند، و از اس��تغنا و داراب��ودن م��ال ب��ه برافراشتن خانه ها می گرایند، و م��ادران فرزن��دان به��تر از خ��ود

می زایند، چنان که می گوییم که فالن پسر بهتر از پدر است. این معنی هم محتم��ل اس��ت، در ص��ورتی ک��ه بش��ر از وض��ع فعلی نج��ات یاب��د ب��ه م��وازات بهب��ود اوض��اع، پیش��رفت دین و حصول اخالق عالیه همراه گردد، )نشانه هایی ک��ه ب��رای قی��امت ذکر شده، نشانه های بسیاری اس��ت ک��ه این ج��ا مح��ل ی��اد آنه��ا

نیست(. در آخر حدیث راوی می گوید ک��ه تعجب من م��دت زی��ادی ب��ه

مرا فهمانی��دصطول نیانجامید، زیرا پس از آن حضرت رسول که پرسنده جبرئیل بوده و به آن صورت آم��ده اس��ت ت��ا در این

پرسش ها و پاسخ ها دین تان را به شما بیاموزد.شرح حديث:

اس��الم در لغت ب��ه مع��نی ط��اعت و فرم��انبری اس��ت، و در شریعت فرمانبری در اجرای اعمال ظاهره است ک��ه ش��هادتین

»أنو نم��از و روزه و زک��ات و حج و غ��یره می باش��د، و جمل��ه: الله« « در ثب��وتأش��هد می رس��اند ک��ه لف��ظ »تشهد أن ال إله إال

الل���ه«اس���الم الزم اس���ت، و روایت ح���تی ���ه إال »يقول���وا ال إل می رساند ک��ه الزم نیس��ت لف��ظ أش��هد هم��راه آن باش��د، بلک��ه

« ب��ه احتی��اطأش��هدم��رادف آن ک��افی اس��ت، و آوردن لف��ظ »نزدیکتر است.

Page 18: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

: یعنی نماز را برپ��ا ب��داری می رس��اند ک��هوتقيم الصالةجمله: مقصود انجام نم��از ب��ر وج��ه اکم��ل آن اس��ت، چنانک��ه در زب��ان می گوییم فالن برپای خود ایستاده، یعنی فرد ک��املی اس��ت ک��ه در امور خود حاجت به دیگری ندارد، خللی در کارش نیست که

به جبران دیگری نیازمند باشد.��اة» ك ��ؤتي الز : یع��نی زک��ات را ب��ه مس��تحقین آن از روی«وت

رغبت و ایمان بدهی، ب��ه این ک��ه زک��ات وس��یله تطه��یر و رش��دمال و حسنات است.

: یعنی همه ماه رمضان را روزه بگیری.«وتصوم رمضان» یع��نی قص��د خان��ه خ��دا نم��ایی ب��رای«تحج البيت»کلم��ه

»انجام دادن حج و عمره بيال اگ��ر توش��ه و«إن استطعت إليه س�� الزمه راه داشته باشی که کلمه سبیل در این جا به معنی توشه

و وسیله راه پیمایی است. تعجب و شگفت در مقابل ام��ری اس��ت ک��ه س��بب آن ظ��اهر

بب بطل العجب«نباشد: .»إذا ظهر الس کلم��ه »ص��لوة« ب��ه مع��نی درود و در این ح��ال، از خ��دای عزوجل به معنی رحمت و از فرشتگان به مع��نی اس��تغفار و از

اللهم صل علی محم��د وآل»بنی آدم به معنی تضرع و دعاست: یعنی خدایا رحمت بفرست بر محمد و خویش�ان«محمد وصحبه

وصو یارانش و این دعا از ماست ب��رای رفعت درج��ه پیغم��بر بي﴿ لن ون على ه وملئكته يصل لل ٱإن ۥ [.56]األحزاب: ﴾ٱ یعنی محقق��ا

خدا و فرشتگان رحمت و درود می فرستند بر پیغمبر و صالة به معنی عبادتگاه نیز هست، چنانکه در آیه و صلوات و مساجد آیه

س��وره حج آم��ده اس��ت، و ص��لوة در لغت ب��ه مع��نی دع��اء40 است، و بعضی گفته اند: به معنی دعای خیر است، و ش��رعا ب��ه معنی نماز که عبارت از گفتارها و کردارهایی است که آغ��از آن

تکبیر و پایان آن تسلیم است. بعضی گفته اند اشتقاق آن از »ص��لی« ب��ه مع��نی رگی اس��ت که بر کمر پیوسته است، و از این رو است که دومین اس��ب را در مسابقه »مص��لی« می نامیده ان��د، زی��را س��ر او نزدی��ک کم��ر اسب اولی قرار می گرفته است، و در این حال مانند این است که دعاکنن��ده در فروت�نی و افت�ادگی خ�ود را ب��ه مقص��ر همانن��د می سازد که گوی س��بقت در عب�ادت را ب�ه س�بب کوته ک�اری از دست داده و با شرمندگی و اع��تراف ب��ه قص��ور طلب مغف��رت

می نماید.

Page 19: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

17حدیث دوم نماز یک عبادت روح افزا و توان بخش است، زی��را انس��ان در برابر پروردگار مهربان عقده دل خود را می گش��اید، و در براب��ر پروردگ��ار ب��ا زان��وی عج��ز و بس��تن دس��ت ذلت چ��نین اع��تراف می نماید که خ��دایا تم��ام توان ه��ای من اگ��ر م��دد ت��و هم��راه آن نباشد، به دست بسته ای می ماند که از همه چیز ع��اجز باش��د و هنگامی که یاری تو همراه شود، کاری نماند ک��ه میس��ر نگ��ردد. نم��از اگ��ر از روی ص��دق و حض��ور قلب انج��ام گ��یرد، دنی��ایی سعادت در برخواه��د داش��ت، چ�ه بس�ا حاجت ه�ایی ک�ه انس��ان نمی تواند به هیچکس بگوید، ولی جلو پروردگار می توان اظه��ار کرد و چاره جست، و چه بسا اوق��ات ک��ه آدمی از هم��ه ط��رف نومید می گردد و درها را همه بسته می بین��د، ولی ب��ازهم موق��ع روآوردن به درگاه خدای یکتا یقین می نماید که با چ��اره جویی از خدا و کوشش و تالش که هم��راه ب��ا مع��رفت پروردگ��ار باش��د،

همه درها گشوده خواهد گشت و گره ها همه باز خواهد شد. در سیرت بزرگان دین و دنی��ا و دانش��مندان و پزش��کان هم��ه اس��تمداد از این درگ��اه پ��رعظمت واض��ح و مش��هود اس��ت. از ابوعلی سینا روایت شده اس��ت ک��ه ه��ر مس��أله ای ک��ه ب��رایش مش��کل الینح��ل می ش��د، روی ب��ه مس��جد ج��امع می نه��اد و ب��ا استمداد از پروردگار مهرب��ان در موق��ع نه��ادن س��ر ب��ه س��جده، پس از نماز چنان می دید که آن مشکل حل و آن گره باز ش��ده

است. از ابن تیمیه روایت شده است که در هر مسأله علمی که از پاسخ آن فرو می ماند، روی به درگاه خدا می نهاد و در نم��از ب��ه نیاز می پرداخت، و پس از نم��از می دی��د ک��ه لط��ف خ��دا ش��امل

حالش شده و جواب آن مسایل حاضر شده است. البته همه اینان از سیرت راهنمای بشر و آخرین فرس��تادگان

پیروی می کرده ان��د؛ زی��را در ح�دیث اس��ت:صمحمد مصطفی ص حض��رت رس��ول «کان ص إذا فزع��ه أم��ر ب��در إلي الص��لوة»

هرگاه امری باعث ن��اراحتی ایش��ان می ش��د ب��ه س��وی نم��از رومی آورد و به درگاه خدا می شتافت.

نماز به حقیقت در موق��ع ش��داید و مش��کالت یکی از به��ترین چاره هاس��ت، مش��روط ب��ر این ک��ه انس��ان آنچ��ه از کوش��ش و توان داشته به کار برده باشد، و آنگاه روی ب��ه س��وی خ��دا آورد که هم کوشش و سعی که مأمور به آن است انجام داده باشد، و هم از درگاه خدا استمداد نم��وده باش��د، در این جه��ان روح و تن باید باهم تقویت شوند، و تقویت روح در اس��تمداد از خ��دای

Page 20: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

تعالی و روآوردن به درگاه خداست، و بشر وقتی می تواند روی آسایش ببیند، و زندگی برایش به معنی واقعی بروز کند که این عبادت را که مشخص توحید و مقوی روح و وس��یله خوش��بختی است، نزد تمام بشر به می رورد اج��را در آورد و آن روز بی��اری

خدا نزدیک است. ایمان و اسالم: هرگاه اسالم به معنی ط��اعت و فرم��انبری و تسلیم و اذعان قلبی باشد، در این حال اسالم و ایمان مترادف هس��تند، یع��نی لفظ ش��ان مختل��ف و معنی ش��ان یکی اس��ت، و هرگاه اسالم ب��ه مع��نی کاره��ای ش��رعی باش��د، چنانک��ه در این حدیث و حدیث بع��دی اس��ت؛ در این ح��ال اس��الم مالزم ایم��ان است، زیرا اعمال ظاهره بدون ایمان قلبی فایده ای ن��دارد. بن��ا به معروف میان این دو عموم و خصوص مطل��ق اس��ت، کس��ی که در اعمال اسالم مطیع اس��ت و انج��ام می ده��د و ب��ه دل هم تصدیق می نماید، ایمان و اسالم ه��ردو را دارد و هرگ��اه ب��ه دل تصدیق کند و اعم��ال ظ��اهره را انج��ام نمی ده��د تنه��ا ایم��ان را دارد، در هرحال این دو باید همراه باش��ند، و گرن��ه هرک��دام ب��ه

تنهایی فایده ندارد، عقیده و عمل باید همراه باشد.

Page 21: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سوم

حمن عب��د الل��ه بن عم��ر بن الخطاب ق��ال:بعن أبي عبد ال��ر:يقولص سمعت رسول الله

الل��ه وأن محمدا» بني اإلسالم على خمس: شهادة أن ال إله إال وم ��اة، وحج البيت، وص�� ك ��اء الز الة، وإيت ول الل��ه، وإق��ام الص�� رس��

.«رمضانترجمه ی حديث:

از ابوعب���دالرحمن )ابوعب���دالرحمن کنی���ه عبدالل���ه پس���ر امیرالمؤمنین عمر بن خطاب است( خدا از هردو خوشنود ب��اد، روایت شده است ک��ه گفت: ش��نیدم ک��ه فرس��تاده برح��ق خ��دا )درود و سالم خ�دا ب��ر او ب��اد( می فرم��ود: اس��الم ب��ر پنج اص��ل

پایه گذاری شده است: گواهی دادن به آن که نیست معبودی به حق مگر خدای یکت��ا، و گواهی به آن که حضرت محمد پیغمبر خداست، و برپاداش��تن نماز، و دادن زکات، و قصد خانه خدا برای ادای حج و عم��ره، و

روزه داری در ماه رمضان. »روایت بخاری و مسلم«.شرح حديث:

اس��الم را دارای پنچ رکنصدر ح��دیث ب��اال پیغم��بر اس��الم اساسی می داند که دین اسالم ب��رآن پنج رکن پایه گ��ذاری ش��ده است: شهادتین، برپاداشتن نماز ف��رض، دادن زک��ات، حج خان��ه خدا و روزه ماه مبارک رمضان، اینک به شرح مختص��ری از این پنج رکن می پردازیم: نماز دارای شروط، ارکان، ابعاض، س��نن،

مکروهات و مبطالت است. شروط نماز:

پوشانیدن عورت به لباس پاک، عورت در مرد از ن��اف ت��ا-1 زانو است، و در زن تمام بدن غیر از رو و دو کف دست، هرکس چیزی نیاب��د ک�ه ع�ورت را ب��ا آن بپوش��اند، برهن��ه

نماز بخواند و اعاده ندارد.

Page 22: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

رو به قبله نمازخوان��دن مگ��ر در نم��از س��نت، در س��فر و-2 نماز در موقع شدت ترس در جنگ ک��ه در نم��از س��نت در س��فر در اول نم��از رو ب��ه قبل��ه نم��از می بن��دد و رک��وع و سجود رو به قبله انجام می دهد، اگر آسان باش��د و گرن��ه رو به مقص�د نم�از می خوان�د و در ش�دت ت�رس در جن�گ هرطور میسر شد نماز می گذارد، یعنی هم رو ب��ه قبل��ه و هم رو به غیر قبل��ه و در موق��ع اش��تباه در قبل��ه ک��ه نم��از

می خواند و بعد اعاده می نماید. شناسایی وقت نماز، در نماز فرض به داخل شدن وقت و-3

در نماز سنت وقت دار ن��یز همینط�ور و در نم��از ب��ر میتپس از انجام غسل میت.

طهارت از حدث، اما کسی که نه آب و نه خاک هیچک��دام-4 را نیافت، نم��از ح��رمت وقت می خوان��د و اع��اده آن الزم

است. طه���ارت و پ���اکی لب���اس و ب���دن نم���ازگزار و ج���ای-5

نمازخوان�دنش، اگ�ر آب ب��رای شس��تن آنه�ا نی��افت، نم��ازحرمت وقت می خواند و اعاده الزم اوست.

مسلمانی.-6 ترک حرکت اضافی در نماز که بیش از سه ح��رکت نبای��د-7

باشد، کار بسیار که سه حرکت پی درپی ننماید. ت��رک و دوری از مبطالت نم��از یع��نی در نم��از مش��غول-8

خوردن و آشامیدن نشود، سخن اند ک و خوردن ان��دک ازروی سهو مبطل نیست.

شناسایی چگونگی نماز که غیر عامی فرض و سنت نماز-9را از هم تمیز دهد، و عامی فرض را سنت نشمارد.

- الل��ه اک��بر اول نم��از، نیت2- نیت 1 اسTTت:15ارکان نمTTاز - ایس��تادن در نم��از3باید با الل��ه اک��بر اول نم��از هم��راه باش��د.

- خواندن فاتح��ه، اگ��ر4فرض بر کسی که توانایی داشته باشد. فاتحه نداند، به قدر آن از بقیه قرآن و اگ��ر ق��رآن را ندان��د، ب��ه قدر حروف فاتحه از ذکر یا دعاء. اگر این را هم نداند، ایستادن

- سجود، نهادن پیشانی و دو7- اعتدال. 6- رکوع. 5به قدر آن. - نشستن میان دو س��جود.8دست و دو زانوه و دو پا بر زمین.

- نشستن برای10- سجود دوم مانند سجود اول به جاآوردن. 9 - تحیات خواندن و صلوات ب��ر پیغم��بر12 و 11تحیات آخر نماز.

- آرام گرفتن در رکوع و اعت��دال و جل��وس می��ان دو13و آل او.

Page 23: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

21حدیث سوم - ت��رتیب نگاه داش��تن ب��ه15- سالم اولی نم��ازگفتن. 14سجده.

ترتیب انجام دادن این ارکان. ابعاض نماز که تTTرک آنهTTا بTTا سTTجود سTTهو جTTبران می شTTود

-3- نشس����تن ب����رای آن. 2- تش����هد اول. 1: هشTTTTت تا است - درودفرستادن بر آل پیغمبر بع��د از4درودفرستادن بر پیغمبر.

- درودفرس��تادن7- ایستادن ب��رای آن. 6- قنوت. 5تشهد اخیر. - درودفرستادن ب��ر آل پیغم��بر بع��د از8بر پیغمبر بعد از قنوت.

قنوت در نم��از ص��بح در اعت��دال اخ��یر آن. و در وت��ر در اعت��دال اخ��یر آن در نیم��ه دوم رمض��ان. قن��وت ب��ه ه��ر دع��ایی حاص��ل می شود، اما قنوت نازله که هنگام بالء در نمازهای شبانه روزی

خوانده می شود از ابعاض نیست. - باالبردن دو دست در3 و 2 و 1؛ هیئت های نماز: سی است

الله اکبر اول نماز، و در موقع رفتن به رکوع و موق��ع باالآم��دن از رکوع، به طوری که سر انگش��تان براب��ر ب��ا الل��ه گ��وش و دو کف دست برابر دوش قرار گیرد، و سر انگشتان به سوی قبله

- نهادن دست راس��ت ب��ر دس��ت4و انگشتان از هم جدا باشند. ذي﴿- دعای افتتاح خواندن 5چپ زیر سینه. هي لل ت و ي وج ل�إن ل�

ض أ موت و لس ل�فطر ل� ٱ - اع��وذ بالل��ه من6 تا آخ��ر. [.79]األنعام: ﴾ٱ - بلندخواندن فاتحه و سوره در مح��ل7الشیطان الرجیم گفتن.

بلندخواندن، در نماز صبح و نم�از جمع�ه و نم��از دو عی��د و نم��از خسوف و نماز طلب ب��اران و دو رکعت اول مغ��رب و عش��اء و نماز تراویح و وتر رمضان و دو رکعت س�نت ط��واف هرگ�اه ب�ه شب خوانده شود، و نمازهای قضاء که به شب خوان��ده ش��وند.

- آهسته خواندن در مواقعی که آهس��ته خواندن ض��رورت دارد،8 مانند: نماز ظهر و عصر و نماز کسوف و نمازهای قضاء که ب��ه

- آمین گفتن و بلندگفتن آمین هرجا که نماز9روز خوانده شوند. -11- خوان��دن س��وره بع��د از فاتح��ه. 10بلند خوانده می ش��ود.

- نه��ادن دو12الله اکبرگفتن در ه��ر زی��ر و باالش��دنی در نم��از. - گفتن س��بحان ربی العظیم13کف دست بر دو زانو در رکوع.

- گفتن س��مع الل��ه لمن حم��ده موق��ع14و بحم��ده در رک��وع. -16- گفتن ربن��ا ل��ک الحم��د در اعت��دال. 15باالآمدن از رک��وع.

نهادن دو زانو و دو دست و پیشانی در س��جود هم��راه بی��نی ب��ر -18- گفتن سبحان ربی االعلی و بحم��ده در س��جود. 17زمین.

- چسباندن دس��ت19نهادن دو دست برابر دو دوش در سجود. - دورگ��رفتن دو20و س��ر انگش��تان ب��ه س��وی قبل��ه در س��جود.

- سر انگشتان دو پا به س��وی قبل��ه21دست از دو پهلوی مرد.

Page 24: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

رب اغف��رلی»- دع��اء نشس��تن می��ان دو س��جود: 22گذاش��تن. - نشس��تن اف��تراش در23. «وارحمنی وعافنی وارزقنی واه��دنی

- نشس��تن مت��ورک در24تشهد اول و دیگر نشس��تن های نم��از. - نشستن استراحت بع��د از س��جود دوم ک��ه بع��د25تشهد آخر.

- باالبردن دو دست از بلندشدن از تشهد اول.26آن می ایستد. -28- نه��ادن دو دس��ت ب��ر دو ران در نشس��ت های نم��از. 27

گرفتن انگشتان دست راست و بلن��دکردن انگش��ت ش��هاده ک��ه - نظرکردن به سجده گاه در29اشاره به آن می نماید در تشهد.

حال ایستادن و نظر به پشت پا در رکوع و نظ�ر ب��ه آغ��وش، در -30نشس���تن و نظ���ر ب���ه دوش چپ در س���الم دومی نم���از.

مسواک زدن موقع برای نماز )موقع خ��واب و موق��ع تغی��یر ب��وی دهن، و پس از خواب هنگام وضو برای قرئت قرآن(. فایده های مس���واک: پ���اکی دهن، س���فیدی دن���دان، خوش���ی ب���وی دهن، محکم س��اختن بن دن��دان، صاف ش��دن گل��و، ش��یوایی س��خن، تیزهوش��ی، تیزش��دن نظ��ر، دی��ر پایی��دن ج��وانی، راس��تی کم��ر، فزونی ث��واب، هض��م خ��وراک، زمین زدن ش��یطان، ب��ه یادآم��دن

شهادت نزد مرگ و خوشنودی خدا(. - روی را به این س��و و آن س��و گردانی��دن.1: مکروهات نماز

-4- دس��ت را در آس��تین فروب��ردن. 3- اشاره ب��دون ح��اجت. 2 - دس��ت ها را5بلندخواندن در محل آهس��ته خواندن و عکس آن.

- چشم ها را برهم نهادن در ص��ورتی ک��ه زی��ان6بر تهیگاه نهادن. - سر9- نشستن سگی. 8- بازوان را به پهلو چسباندن. 7آورد.

-10را به خاک زدن و برداشتن ک��ه نش��ان ع��دم خش��وع اس��ت. - انگش��تان را11زیاده سر به زیرانداختن و خم شدن در رک��وع.

- دس��ت ها را مانن��د12به هم ب��ردن، ط��ول دادن ب��ه تش��هد اول. - پش��ت س��ر ام��ام13درن��ده فرش ک��ردن در ح��ال س��جود.

بلندخواندن و غیره. - سخن به عمد گرچ��ه ی��ک2- بی وضوشدن. 1: مبطالت نماز

-4- سخن بسیار اگرچه به سهو باشند. 3حرف فهماننده باشد. - کار بسیار اگرچه به سهو باش��د.5آنچه روزه را باطل می کند.

- طول کش��یدن ش��ک در این ک��ه6- خنده به عمد به آواز بلند. 5 - ع��زم ب��ه8- قص��د ب��یرون رفتن از نم��از. 7نیت نم��وده ی��ا ن��ه.

-10- ت��ردد می��ان بری��دن ی��ا نبری��دن نم��از. 9بری��دن نم��از. معلق نمودن نماز بر چیزی مانند: این که اگ��ر زی��د آم��د نم��از را

- کشف عورت مگر در صورتی که بی اختیار باشد و11می برم. - پیوس��تن پلی��دی13- ترک رو به قبله نمودن. 12فورا بپوشاند.

Page 25: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

23حدیث سوم - تک��رار14به او مگر در صورتی که فورا پلی��دی را دور س��ازد.

-15رکن فعلی به عمد مانند: دو رکوع خوان��دن در ی��ک رکعت. - ب��ه هم زدن ت��رتیب مانن��د: این ک��ه16ترک یک رکعت به عمد.

- نمازخواندن پش��ت17سجود را پیش از رکوع بخواند به عمد. سر کسی که نماز پشت سر او جایز نیست، مانن��د اقت��داء م��رد

- ح��رکت19- طول دادن به نشستن میان دو سجده. 18به زن. زشت مانند جست کردن در نماز و غیره.

: وقت ظه��ر، از زوال اس��ت ت��ا گردانی��دن س��ایهاوقات نمTTاز هرچیز به قدر آن، همیشه نصف شب را حس�اب کردن براب�ر ب�ا اول وقت ظهر اس��ت و اگ��ر ش��ب ده س��اعت باش��د، اول وقت ظهر، نصف آن یعنی س��اعت پنج اس��ت. دوم عص��ر وقت آن از افزودن سایه هرچیز بر قدر آن تا غروب آفتاب، همیش��ه نص��ف ش��ب ب��ه عالوه رب��ع روز براب��ر ب��ا اول وقت عص��ر اس��ت، و همچنین از زوال آفتاب تا غروب را به نص��ف کردن، وقت عص��ر برابر نصف، یعنی می��ان زوال و غ��روب اس��ت. س��وم مغ��رب و وقت آن از غروب آفتاب است تا نهان شدن شفق سرخ. چهارم عش��اء اس�ت و وقت آن از پنهان ش�دن ش��فق س��رخ ت��ا دمی��دن صبح صادق است. پنجم وقت نم��از ص��بح اس��ت و اول وقت آن دمیدن صبح صادق است و می ماند تا طل��وع آفت��اب، و همیش��ه هشت یک شب را از آخر آن ان��داختن براب��ر ب��ا اول وقت ص��بح

است. هر نمازی که ی��ک رکعت آن در وقت واق��ع ش��د آن نم��از اداء است، و هرنمازی که کمتر از یک رکعت در وقت واقع شد همه آن قضاء است، اگر شخصی بیهوش مثال قبل از غروب به ق��در یک تکبیر مانده بود که به هوش آمد، نماز ظهر و عصر هردو بر او الزم است، اگر به قدر این دو نماز هوش��یار مان��د و همچ��نین مغرب و عشاء و هرگاه از یک نماز ب��ه ق��در طه��ارت و نم��از از وقت آن گذشت، پس از آن نماز الزم است و همچنین در حیض

و جنون و غیره. : بع��د از خوان��دن نم��از ص��بح ت��ا طل��وعاوقTTات کTTراهت نمTTاز

آفتاب، و بعد از عصر تا غروب آفتاب، و موق��ع اس��تواء قب��ل از زوال در غ��یر روز جمع��ه. در ح��رم مک��ه هیچگ��اه نم��از مک��روه نیست، در آن سه وقت نمازهایی مکروه است که دارای س��بب

نباشد. : نم�از ف�رض مانن�د پنجگان�ه ش�بانه روزی و نم�ازانواع نمTTاز

جمعه به ج��ای ظه��ر روز جمع��ه. نم��از واجب مانن��د نم��ازی ک��ه

Page 26: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

شخص نذر نمای��د آن را بخوان��د. نم��از س��نت و آن ب��ر دو قس��م است: نمازی که با جماعت خوانده می شود، مانند نماز دو عید، نمازگرفتن آفتاب و ماهتاب و نماز طلب باران و نماز ت��راویح و وتر در رمضان و نماز سنتی که تنها خوانده می شود، مانند س��ه رکعت وتر دو رکعت قبل از فرض صبح، دو رکعت بع��د از نم��از عشاء و اینها همه مؤکده هستند، غیر مؤکد دو رکعت دیگر قبل و بع�د از ظه�ر، چه�ار رکعت قب��ل از عص��ر و دو رکعت قب��ل از مغرب و دو رکعت قبل از عشاء. نماز مک��روه آن اس��ت ک��ه در

وقت کراهت خوانده شود و دارای سبب نباشد. : نمازی که س��بب آن متق��دمنماز سبب دار بر دو قسم است

است، مثل نماز سنت تحیۀÈ مس��جد، نم��از س��نت ط��واف، نم��از سنت وضوء، نمازی که سبب آن مقارن است، مثل نم��ازگرفتن آفتاب و ماهتاب نمازی که س��بب آن مت��أخر اس��ت، مانن��د نم��از

نماز ح��رامسنت استخاره، نماز سنت احرام، نماز سنت سفر، که با نبودن یکی از شروط آن خوانده شود بدون عذر.

: مانند اذان و اقامه ک��ه ب��رای هرنم��از فرض��یمقدمات نماز اذان و اقامه گفتن سنت است، چه تنه��ا خوان��ده ش��ود و چ��ه ب��ا

جماعت، چه اداء حاضر باشد چه قضاء. ب��ار33: مانند ال اله الل��ه وح��ده ال ش��ریک ل��ه. تعقیبات نماز

بار الله اکبر و دعای بعد از34 بار الحمدلله و 33سبحان الله، نماز.

: با نشاط و شوق به نمازپرداختن و با دل حاضر وآداب نمازخشوع نمازخواندن و فرایض و سنن آن را رعایت کردن.

Page 27: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث چهارم

حمن عب��د الل��ه بن مس��عود ق��ال: ح��دثناسعن أبي عب��د ال��ر:، وهو الصادق ال�مصدوقصرسول الله

إن أح��دكم يجم��ع خلق��ه في بطن أمه أربعين يوم��ا نطف��ة، ثم»��ه ل إلي ��ل ذل��ك، ثم يرس�� غة مث يكون علقة مثل ذلك، ثم يكون مض��وح، ويؤمر ب��أربع كلم��ات: بكتب رزق��ه وأجل��ه الملك فينفخ فيه الرذي ال إله غيره، إن أحدكم ليعم��ل وعمله وشقي أو سعيد فوالله ال��ه بق علي ذراع، فيس�� ��ه وبينه��ا إال ى ما يكون بين ة حت بعمل أهل الجنار فيدخلها، وإن أحدكم ليعمل بعم��ل الكتاب، فيعمل بعمل أهل الن��اب، ��ه الكت ذراع، فيسبق علي ى ما يكون بينه وبينها إال ار حت أهل الن

ة فيدخلها .«فيعمل بعمل أهل الجنترجمه حديث:

از ابوعبدالرحمن عبدالله بن مسعود روایت شده است ک��ه گفت: فرستاده خدا که اوست پیغمبر راست گو، و راس��ت گو دانس��ته ش��ده به ما گفت ک��ه محقق��ا خلقت یکی از ش��ما در ش��کم م�ادرش چ��نین انجام می گیرد: چه�ل روز ب�ه ح�الت نطف�ه اس�ت، پس از آن پارچ�ه خونی در مدتی دیگر می شود، پس از آن همچنین در چهل روز دیگ��ر پارچه گوشتی می باشد، پس از مدتی که گذش��ت، خ��دای تع��الی ب��ه سوی او فرشته ای می فرس�تد ت��ا روح درآن بدم�د، و فرش��ته م�أمور اس��ت ب��ه نوش��تن چه��ار کلم��ه: نوش��تن روزیش، م��دت عم��رش،

.کردارش، و این که بدبخت یا نیک بخت است پس سوگند به خدایی که هیچ معبودی به حق غیر او نیس��ت، محققا یکی از شما به کردار اهل بهش��ت می پ�ردازد، ت��ا آن ک�ه میان او و رسیدن به بهشت جز یک ذرع نمی ماند، در آن موق��ع سرنوشتش و فرجام کردارش ب��ر او پیش می گ��یرد و ب��ه عم��ل

می پ��ردازد و پای��ان ب��د س��بب رفتنش ب��ه دوزخم��ردم دروزخیمی گردد.

و محققا یکی از شما به ک�ردار م��ردم دوزخی می پ��ردازد، ت��ا جایی که میان او و رفتن ب��ه دوزخ ج�ز ی��ک ذرع نمی مان��د، و در

Page 28: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

آن موق��ع سرنوش��تش ب��ر او پیش��ی می گ��یرد پس ب��ه ک��ردار بهش��تیان می پ��ردازد و فرج��ام نی��ک س��بب رفتنش ب��ه بهش��ت

می شود.این حدیث در صحیح بخاری و مسلم روایت شده است.

شرح حديث: تط��ورات خلقتصدر فرمایش باالی پیامبر حض��رت رس��ول

آدمی را بی��ان می فرمای��د، ب��ه این ت��رتیب ک��ه در ش��کم م��ادر، موقعی که جفت گیری و جماع میان زن و شوهری پیش می آم��د نطف��ه چه��ل روز می مان��د، دیگ��ر چه��ل روز تم��ام پارچ��ه خ��ونی اس��ت، )زال��و مانن��د( پس از آن چه��ل روز تم��ام پارچ��ه گوش��تی اس��ت ک��ه ص��ورت بن��دی و جداش��دن اعض��اء در آن ص��ورت می گیرد، و پس از پایان یافتن سه چهل روز که چهار م��اه باش��د، موقع دمیدن جان در تن جنین می رسد، و در آن موقع فرشته ای مأمور می شود تا سیمی از س�یم های ارواح ب�ه تن ج�نین متص�ل سازد، قلب به ح��رکت می آی��د و رگ ه��ا ب��ه جنبش می پردازن��د و معده مشغول فعالیت می شود و ش��ش ها نفس می کش��ند، و تن بی جان جنین به صورت یک حیوان زن�ده و ب�ا ش�عوری درمی آی�د

که انسان نامیده می شود. در آن لحظه اتص��ال روح چه��ار ک��ار دیگ��ر ص��ورت می گ��یرد، فرشته روزی آن جنین را می نویسد که تنگ روزی است یا فراخ روزی، و این ک��ه از ابت��دا ت��ا انته��ای عم��ر تنگ روزی اس��ت و ی��ا برعکس، و فرشته مدت عم��ر ج��نین را می نویس��د ک��ه عم��ر او دراز است یا کوتاه، و فرشته کار جنین را می نویسد که فرج��ام نیک دارد و عاقبت به خیر است و یا بد فرجام اس��ت و ع��اقبت

نابخیر. بی���انصدر این ج���ا نکته ای پ���راهمیت را ش���ارع اس���الم

می فرماید تا هیچ فردی به ظاهر امر مغرور نشود، و تا موقعی که عمر به پایان نرسیده است، حکم بر قبول و یا ناقبول نکند.

که– می فرماید: قسم به آن خدای یکتا صحضرت رسول الله محقق��ا یکی از ش��ما ک��ار بهش�تیان را–غیر از او خدایی نیست

انجام می دهد تا موقعی ک�ه می�ان او و رس��یدن ب�ه بهش��ت ی�ک ذرع فاصله بیش نمی ماند که در این موق��ع ورقی برمی گ��ردد و فرجام کار نمایان می شود، و در موقعی ک��ه می��ان بهش��ت و او یک ذرع فاص��له اس��ت، سرنوش��ت او س��بقت می گ�یرد و رفت��ار دوزخیان می کند و در نتیج��ه ب��ه دوزخ می رود، و محقق��ا یکی از شما رفتار دوزخیان می کند، و موقعی ک��ه می��ان او و دوزخ ی��ک

Page 29: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

27حدیث چهارم ذرع فاص��له اس��ت، سرنوش��ت او س��بقت می گ��یرد و رفت��ار

بهشتیان می کند و به بهشت می رود. در این حدیث صحیح نبوی باال، مهمترین مسایل زندگی م��ورد شرح قرار گرفت�ه اس�ت: روزی، عم�ر، پای�ان و فرج�ام کاره�ای شخصی در این حدیث تصریح ش��ده اس��ت ک��ه روزی و عم��ر دو موضوع نوشته شده در تقدیر ازلی است و هر فرد ت��ا ذره ای از روزیش ب��اقی اس��ت، از جه��ان نخواه��د رفت، و این دو ام��ر ک��ه بشر تم��ام همت خ��ود را معط��وف آن داش��ته اس��ت، مس��أله ای است که از آن فارغ گشته و عمل شخص در نکوکاری و بدکاری مایه نیک بختی و یا بدبختی اوست، و در حقیقت فرجام نی��ک درو شده ی کردارهای پسندیده است که در آخر کار نتیجه می دهد، و عاقبت بد هم درو شده کارهای ناپسندیده است ک��ه ثم��ر تلخ آنبدفرجامی است، نامعلومی پایان کار در همه امور جاری است. ب�ه ام�داد ک�ه شخص��ی از خان�ه ب�ه امی��د ک�ار روزان�ه ب�یرون می رود، نمی داند در پایان روز چه ن��تیجه ای ب��ه دس��ت می آورد، منتهی هرچه جانب ح��زم و احتی��اط و رع��ایت اص��ول را بیش��تر بگیرد، اطمینان او به سالمت و کامیابی بیشتر خواه��د ب��ود، ه��ر بازرگ��انی ک��ه س��رمایه ای ب��ه ک��ار می ان��دازد، در ابت��دای ک��ار نمی داند که سرمایه اش نفع می رساند یا به ض��رر، بلک��ه هرچ��ه دقت نظ��ر و احتی��اط و ب��ه ک��اربردن س��لیقه و ب��ه راه ان��داختن

تجارب بیشتر باشد، امید نفع بیشتر خواهد بود. نوزادی که بدنیا می آید، در ابتدای ک�ار پ�در و م��ادر نمی دانن�د ک�ه چگون�ه م�ردی از ک�ودک می آی��د، بلک��ه هرچ�یز پ�در و م��ادر شایسته تر باشند، اث��ر ص��الح و شایس��تگی آن��ان ب��ه وراثت روی فرزند اثر می گذارد، و هرچه بیشتر در تربیت فرزند بکوش��ند او را به س��عادت نزدیک��تر می س��ازند. س��عی و تالش و کوش��ش و جه��د در ام��ور الزم اس��ت، و آی��ه ص��ریح ق��رآن داللت دارد ک��ه

از39هرکس به قدر سعی و کوشش خ��ود به��ره می یاب��د، آی��ه عى﴿س���وره نجم: ن إال م���ا س��� إنس��� س ل ل�وأن ل [.39]النجم: ﴾ل�

. و آیه«آدمی چیزی ن��دارد مگ��ر نتیج��ه س��عی و کوش��ش خ��ودش»وله﴿ سوره توب��ه: 105 ورس�� ه عملك لل يرى ��وا فس�� مل ۥوق��ل ل ٱ ل� ﴾ٱ

بگو: کار کنید که خدا و پیغمبرش کار و عمل شما را» [.105]التوبة: . اما همیشه عمل موجب نتیجه نیست.«می بینند

چ���ه بس���یار م���وارد ک���ه اف���رادی عملی می کنن���د و نتیج���ه نمی گیرند، و در این جا است که اثر تق��دیر و سرنوش��ت ظ��اهر می شود، تا اگر انسان همه توانایی خود را به ک��ار ب��رد و نتیج��ه

Page 30: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

نگرفت بداند که هیچ ضرورت ندارد که خود را سرزنش نمای��د، و زانوی غم به بغل گیرد و ن��ه هم ب��ه زمین و زم��ان ب��د بگوی��د، بلک��ه بدان��د ک��ه سرنوش��ت او روی مص��الح او از حص��ول آن مطلوب جلوگیری نموده است، و ب��ا این عقی��ده ب��ه سرنوش��ت انسان اگ��ر ک��ه س��عی و تالش نم��ود و نتیج��ه نگ��رفت، می دان��د سرنوشت او دخالت داشته و برای مصلحت او بوده اس��ت. این است که با بررس��ی دقیق��تر و ب��ا کوش��ش بیش��تر و ب��ا تص��میم قاطع تر خواسته خود را دنبال می کند، و می داند ک��ه خ��دا گ��ر ز حکمت به بندد دری ز رحمت گشاید در دیگری و ب��ا این عقی��ده که خدا ارحم الراحمین یعنی مهربانترین مهربانان اس��ت، آنچ��ه ف�راهم می آورد هم��ه ب��ه مص��لحت بن��دگان اس��ت، پس روزی و عمر دو امر نوشته در ازل می باشد که باید برای ف��راخی روزی و درازی عمر کوشش کرد، ام��ا غص��ه نخ��ورد، زی��را اگ��ر روزی باقی باشد آدمی نمی میرد، و در عم��ل هم آدمی هم��ه کوش��ش خود را برای زندگی بهتر و رفتار خوبتر و سعادت بیشتر به ک��ار می ب��رد و در هرج��ا دی��د نتیج��ه نگرفت��ه اس��ت، می دان��د ک��ه سرنوش��ت او از روی مص��لحت او انج��ام آن را ب��رای م��دتی محدود متوقف ساخته است تا آدمی آماده تر شود و آن ک��ار ب��ه

مصلحت او درآید و فراهم گردد. روی این اصل، در برابر هیچ شکستی شخص با ایمان نومی��د نمی شود، و بلکه با ایم��ان ب��ه تق��دیر ب��ا آم��ادگی بیش��تر و تهی��ه وسایل مجهز آماده حصول و ب��ه چنگ آوردن مطل��وب می ش��ود.

کار«إعملوا فكل ميس��ر ل���ما خل��ق له»در حدیث صحیح است: کنید و بدانید که هرکس برای آنچه خلق شده اس��ت هم��ان ک��ار برایش فراهم می گردد، و با دانستن این که زمین و کاین��ات ب��ه

ه��و﴿ س��ورة البق��رة: 29مصلحت آدمی خلق ش��ده اس��ت، آی��ه اوست خدایی» [.29]البقرة: ﴾الذي خلق لكم ما في األرض جميعا

. بهترین گ��واه«ک��ه آنچ��ه در زمین اس��ت هم��ه را ب��رای ش��ما آفرید است، و معلوم اس��ت آنچ��ه ب��رای آدمی��ان آفری��ده ش��ده باش��د، حصول آنها برای زن��دگی آدمی��ان از راه کوش��ش و تالش میس��ر

خواهد شد. ب��ه حقیقت، ن��امعلومی ب��ه هم��ه ک��ار آدمی احاط��ه دارد، ن��ه انسان به درستی از فردای خود آگاهی دارد، نه از عاقبت خ��ود خبری دارد، نه می تواند از فرجام خود یقینی به دست آورد، ن��ه می توان��د بدان��د از فرزن��دانش ک��دام ی��ک بیش��تر ب��ه دردش می خورن��د، ن��ه از هس��تی خ��ود می توان��د مطمئن باش��د، ن��ه از

Page 31: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

29حدیث چهارم حوادث و پیش آم��دهایی ک��ه در انتظ��ار او هس��تند اطالع ص��حیح دارد. همه اینها برای این است که آدمی در چه��ار روز عم��ر ب��ه هیچ مغرور نشود، و در همه کار از خدای بزرگ که بر همه چیز توانا است مدد بخواهد، و همیش��ه هرچ��ه از خ��دا می خواه��د در نظر بگیرد که خواستن تنها کافی نیست، بلکه از خدا بخواهد تا آنچه را می خواهد برایش ف�راهم س�ازد، و خ�یر و خوش�ی او را در آن قرار دهد، زیرا چه بسیار چیزها که می خ��واهیم و هرگ��اه میسر شود و خیر و خوشی همراه نداشته باشد، همه اش و بال

و محنت خواهد بود. کتمان عاقبت هم یقینا به مصلحت آدمی است، تا نیکوک��اران از نکوکاری خود دچار ک��بر و خودپس��ندی نش��وند و همیش��ه ب��ر نکوکاری باقی بمانند، و از خدا بخواهن��د ک��ه عاقبت ش��ان را ب��ه خیر نماید، و نیز تا بدکاران هم از بدکاری خود مأیوس و ناامی��د نش��وند، و بدانن��د ک��ه امک��ان دارد دارای ع��اقبتی خ��یر باش��ند، درهای رحمت آفریدگار به روی همه ب��از اس��ت، و ه��رآن ب��رای آدمی امکان تغییر عمل و جلوگیری از بدی و پرداختن به خ��وبی هس��ت، ام��ا نبای��د غفلت و سس��تی را س��رمایه س��اخت ک��ه سرمایه ای که مایه اش غفلت و غرور باش��د، ن��تیجه اش ب��دبختی است، و عادتا آب شیرینی ش��یرین اس��ت، و درخت تلخ کاش��تن ثم��ر ش��یرین نمی ده��د، و ب��دکاری ک��ردن ب��ه نیک بخ��تی نخواه��د رسانید، و مرد زندگی واقعی کسی است که اول دل و زبان را راست کند و دگر راست کاری را آغاز کند تا رس��تگاری را ثم��ره

محقق آن بیابد. در دنیا آنچه به آدمی می رسد حاصل اعمال اوس��ت، ت��اکنون دیده نشده کسی گندم بکارد و جو درو نمای�د، و ی�ا این ک�ه ج�و بکارد و گندم بچیند، آنهایی که در روزگ��ار خ��ود تلخی می بینن��د، شایسته است به خود آیند و خ��ود را اص��الح کنن��د، و در حقیقت

إن أحسنتم أحسنتم ألنفسكم وإن﴿بیان معجزه آسای قرآنکریم: اگر خوبی کرده اید به خود کرده ای��د، و» [.7]اإلسراء: ﴾أسأتم فلها

. و ب��ه ق��ول س��عدی: م��ردم از«اگر بدی کرده اید به خود کرده اید دست غیر می نالند سعدی از دست خویش��تن فری��اد. اگ��ر آدمی همتی بلند و ایمانی قوی داشته باشد و مدار اعمال خ��ود را ب��ر خ��یر و نیکی بنه��د، دنی��ا و آخ��رت لبخن��د نیک بخ��تی ب��ه روی او

می زنند.

Page 32: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

إن ل��ربكم في أي��ام ده��ركم نفح��ات أال»در ح��دیث اس��ت: محقق��ا پروردگارت��ان در هم��ه روزه��ای روزگ��ار«فتعرض��وا ل���ها

مددهای معنوی و نویدهای نیک بختی می دهد، آگاه باشید و خ��ود را در معرض آن مددها قرار بدهید، همیش�ه خ�وبی و خوش��ی و مددکاری و مهر و رحمت آفریدگار آماده رسیدن ب��ه شماس��ت، ش��ما خ��ود را آم��اده قب��ول آنه��ا نمایی��د اگ��ر آیین��ه دل را پ��اک و روشن نگهدارید، همه نوع تجلی رحمت به سوی آن می آی��د. در حالی ک��ه آیین��ه زن��گ زده هیچ ص��ورتی ج��ز ت��یرگی و زنگ زدگی نمی پذیرد. خدای متعال همیشه نظر عنایتش را مب��ذول دارد ت��ا کوشش ما با توفیق او همراه باشد، و به قول صاحب مثنوی ی�ا

جهTTد از تTو و از خTTدا توفیTق – زان این کTه این هTردودیگ�ری: و هرگاه جهد و کوشش در راه خیر باش��د توفی��قباهمند رفیق،

خدای تعالی هم با آن یقینا همراه است، همانطور که اگ��ر جه��د و سعی در راه بش��ر و فس��اد باش��د از توفی��ق مح��روم نخواه��د ماند. و به قول شاعر: جهد بی توفیق جان کندن بود از پروردگار توانا خواستاریم همگی مان را به زیور ایمان آراسته گردان��د، و به حلیه اخالص پیراسته س��ازد ت�ا ب�ه قلب و زب�ان و اعض�ایمان هم��ه در راه رض��ای خ��دا بکوش��یم، و ب��رای س��عادت خ��ود و خیرخواهی خلق بجوشیم. خدایا! آغازمان را بر پاکی و ایم��ان و

خیر ساختی، عاقبت مان را هم به خیر بساز.

Page 33: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث پنجم

قالت: قال رسول الل��هلعن أم ال�مؤمنين أم عبد الله عائشة :ص

«.من أحدث في أمرنا هذا ما ليس منه فهو رد»رواه البخاري ومسلم. وفي رواية ل�مسلم:

.«من عمل عمال ليس عليه أمرنا فهو رد»ترجمه حديث:

ام المؤمنین که پیغمبر کنیه اش را ام عبدالل��ه ق��رار داد و ن��ام او عایشه صدیقه اس��ت، خ��دا از او خوش��نود ب��اد، گفت: پیغم��بر خ��دا ص فرم��ود: کس��ی ک��ه چ��یز ت��ازه و ب��ا ب��دعتی در دین م��ا )اسالم( آورد، آنچه از این دین نیست پس آن بدعت ب��ر خ��ودش

و به دین نمی چسپد، چنانکه در صحیح بخ��اریبرگردانده می شود و مسلم است، و در روایتی از مسلم چنین آمده است: کسی که

.کاری کند که برابر دستور ما نیست، پس آن کاری است مردودشرح حديث:

من أحدث في أمرنا هذا م��ا»در فرمایش نبوی در حدیث باال: »کسی که در دین ما ابتکار نمود، آنچه که از«ليس منه فهو رد

دین ما نیست« پس ابتکار او به خود برگردانده می ش��ود، آنچ��ه برخالف این دین است و در این دین و دالی��ل آن ش��اهدی ب��رای ابتک��ار او نب��ود، پس آن ک��اری اس��ت م��ردود و ناپذیرفت��ه، زی��را

��ه«کلمه: یع�نی آنچ�ه ب��رخالف دین اس��ت و کلم�ه»م��ا ليس من به معنی مردود، مثل نسج به مع��نی منس��وج، و خل��ق ب��ه»رد«

معنی مخلوق و رجاء به معنی مرجو که مصدر ب��ه مع��نی اس��م مفعول می باشد آنچه که مردود است، یع��نی براب��ر قواع��د دین نیست، یا از این جهت که باطل و بی ارزش و نامش�روع اس�ت؛ مانند: نذر سکوت و ایستادن در آفتاب ی��ا از لح��اظ زی��اده کردن بر مشروع یا کم کردن از آن مانند نماز بی وض��و ی��ا حج رفتن ب��ه مال حرام و روزه گرفتن با دروغ گویی و یا کش��تن ش��کار ک��ه از

شخص محرم باشد و مانند اینها.

Page 34: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

اما آنچه که ب��ا ش��ریعت مناف��ات ن��دارد و قواع��د ش��رع ب��ا آن موافقت دارد، البته مردود نیست بلکه مقبول بوده و مایه ث��واب است؛ مانند ساختن مدارس و بیمارسان ها و لوله کش��ی ش��هرها و شرکت های تعاونی و مددکاری بینوایان و ساختن تیمارستان ها و به راه انداختن ماشین های تولیدی و ایجاد کار و واداشتن مردم ب��ه ک��ار و ره��ایی از بیک��اری و فراهم س��اختن رف��اه و آس��ایش عم��ومی و همک��اری در تع��اون ب��ر خ��یر و پرهیزگ��اری و تص��نیف کتاب های سودمند مختلف و نشر کتب ش��رعی و آنچ��ه م��ردم را به سوی خداشناسی و ایمان صحیح رهنمایی کند، و تفس�یر کالم الله و بیان و روشن کردن معنی سنت و آنچه از عل��وم ک��ه س��یر ترقی بشر بر آنهاست، و جلوانداختن جامعه مسلمانان ب��ر تم��ام مل��ل دیگ��ر جه��ان، و آنچ��ه ب��اعث وح��دت امت و س��رافرازی

مسلمانان باشد. همچ��نین روش��ن کردن اذه��ان ت��ا در موق��ع ح��اجت و حص��ول ش��داید، روی ب��ه خداون��د آورن��د، و از تعظیم س��نگ و درخت و ستون و دیوار و طلب حاجت و شفاعت به اف��روختن چ��راغ در محل اجتماع تا بدکاران دست بردارن��د، همچ��نین در محل ه��ایی که اجتماع و اختالط زن��ان و م��ردان بیگان��ه و نظره��ای ناپ��اک و فساد اخالق به بار می آورد، هیچ کدام از اینها موافق امر ش��رع

نیست. در راهصدر ح��دیث ص��حیح آم��ده اس��ت ک��ه ی��اران پیغم��بر

»حنین« گذارشان بر درخت کناری )س��در( افت��اد ک��ه مش��رکان آن درخت را تعظیم می کردن���د، و س���الح های خ���ود را ب���ه آن می آویختن��د، و آن درخت را »ذات ان��واط« می نامیدن��د. ی��اران گفتند: ی��ا رس��ول الل��ه ب��رای م��ا ذات ان��واطی ق��رار ب��ده، ذات

فرم��ود: الل��هصانواطی که اینان دارند. حض��رت رس��ول الل��ه اکبر! این گفتار شما همانند گفتار قوم موسی است که گفتن��د:

نا إلها كما له ءاله﴿ س�عل ل ل ل� برای ما اله و مورد» [.138]األعراف: ﴾ٱ . موس��ی«پرستشی ق��رار ب��ده، چنانک��ه بت پرس��تان خ��دایانی دارند

��ون﴿گفت: هل ق ت ك ل�إن س �ل محقق��ا ش��ما م��ردم» [.138]األع��راف: ﴾ل یعنی هنوز ندانسته اید که موسی و ب��رادرانش از«نادانی هستید

همه برای برطرف ک��ردن ش��رک و بت پرس��تی†پیغمبران دیگر آمده ان��د؟ حض��رت فرم��ود: نبای��د ش��ما راه پیش��ینیان گم��راه را

بگیرید. علم��ا می گوین��د: علت این گم��راهی این اس��ت ک��ه ش��ریعت عبادت را اختصاص می دهد به زم��ان و مک��ان و ح��ال و ش��خص

Page 35: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

33حدیث پنجم مخصوصی؛ مثال شریعت روزه فرض را اختص��اص داده ب��ه م��اه رمضان، وقوف حج را اختصاص داده به زمین عرف��ات، قص��ر و کوت��اه کردن نم��از را اختص��اص داده ب��ه س��فر، ب��رای پیغم��بر واجب بودن نماز تهج�د در ش��ب را اختص��اص داده. ع�وام چ�نین می پندارند ک��ه همیش��ه بای��د روزه گ��رفت، و آنگ��اه روز ش��ک و روزهای بعد عید حج که روزه گرفتن در شرع حرام اس��ت، آنه��ا از روی جهل روزه می گیرند، وقوف اختصاص به عرف��ات دارد، در غ��یر عرف��ات گم��ان وق��وف می برن��د و ب��ه همین طری��ق راه فساد می گیرند و گمان ص��الح می برن��د، نمی دانن��د ک��ه در ام��ور

دینی در خرد و بزرگ آن باید تابع پیغمبر بود. عمل قلي��ل في الس��نة خ��ير من عم��ل»در حدیث آمده است:

کار اندکی که برابر دس��تور پیغم��بر باش��د، به��تر«كثير في بدعة است از ک��ار بس��یاری اس��ت ک��ه ب��دعت باش��د و براب��ر دس��تور

آمده اس��ت:س نباشد. در روایت ابی داود از حذیفه صپیغمبر « هر عب��ادتی ک��ه فال تفعلوهاسكل عبادة لم يفعله��ا الص��حابة »

انجام نداده اند، شما نیز آن عبادت را نکنی��د،صاصحاب پیغمبر مگر در صورتی که دلیل دیگری از خ�ود پیغم��بر در آن خص��وص

وارد شده باشد. ب��ه حقیقت این ح��دیث ک��ه ه��ر عملی براب��ر دس��تور پیغم��بر نباشد باطل است، ب��رای این اس��ت ک��ه دانس��ته ش��ود آنچ��ه از امور دی��نی ک��ه براب��ر دس��تور پیغم��بر نیس��ت باط��ل اس��ت. این حدیث ی��ک قاع��ده بس��یار مهم در ام��ور دی��نی اس��ت ک��ه ف��روع بسیاری از آن استنباط می شود، مثال: وضوء به آب غصب یا ب��ه آب پلی��د و ی��ا ب��دون نیت باط��ل اس��ت، زی��را مط��ابق دس��تور شریعت نیست، نماز مکشوف الع��ورة و ف��روش س��اختگی ک��ه فروشنده با دیگری به هم می سازند تا خریدار را بفریبند و نکاح

شغار، اینها هیچ کدام برابر امر شرع نیست و باطل است. حقا که این حدیث می تواند نص��ف دلیل ه��ای ش��ریعت باش��د؛ زیرا دالی��ل ش��رعیه ی��ا ب��رای اثب��ات اس��ت و ی��ا ب��رای نفی. این حدیث برای اثبات ه��ر حکم ش��رعی اس��ت، و هرگ��اه از طری��ق علم منط��ق آن را تش��ریح نم��اییم، می گ��وییم این براب��ر ش��رع نیست؛ زیرا امر شریعت برآن قرار نگرفته، این صغری است و هرچه امر شریعت برآن قرار نگ��یرد باط��ل اس�ت، و این ک�بری

است: نتیجه آن این کار باطل است. بعضی از دانشمندان گفته اند: شایس��ته چ��نین اس��ت ک��ه این حدیث از بر شود و منتشر گردد، زی��را این ح��دیث پای��ه ب��زرگی

Page 36: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

است در باطل ساختن هم��ه منک��رات و تم��امی گمراهی ه��ا. این حدیث از سخنان کوتاه خاتم پی��امبران اس��ت، و اس��تمدادش از

ه﴿آیه: بعوني يحببكم الل ه فات ون الل ]آل عم��ران: ﴾قل إن كنتم تحب بگو: اگر خدا را دوست می دارید، مرا پیروی کنید تا خدا ن��یز» [.31

بعو وال﴿. «ش��ما را دوس��ت ب��دارد ت تقيما ف طي م ر ��وأن ه��ذا ص�� ا ٱ � لبيله عن س�� ق بك بل فتفر لس بعوا ل تت این اس��ت» [.153]األنع��ام: ﴾ٱ

محققا راه راست من پس از این راه پیروی کنید و از راه های متعدد پ���یروی نکنی���د ک���ه ش���ما را ب���ه ج���دایی از یک���دیگر و دوری از آن

.«می کشاند خطی مس��تقیم کش��یدند وصدر ح��دیث اس��ت ک��ه حض��رت

فرمودند: این است راه خ��دا، پس از آن خط ه��ایی از راس��ت و چپ آن کشیدند و فرمودند: اینها راه های است ک��ه ب��ر هرک��دام شیطانی نشسته و مردم را به سوی آن دع��وت می کن��د. پس از

تقيما﴿آن آیه: طي م ر �وأن ه��ذا ص����� ت��ا آخ��ر را بخوان��د و آی��ه:﴾لول﴿ س�� لر ه و لل في ش� ف�ردوه إلى ت �ز ٱف�إن تن ٱ ض� ل� ل [.59]النس��اء: ﴾ل� اگ��ر در ب��اره چ��یزی ب��ه کش��مکش افتادی��د، پس آن را ب��ه خ��دا و»

واگذاردن به خدا رج��وع ب��ه س��وی کت��اب او«پیغمبرش واگذارید یعنی قرآن و واگذاردن به پیغمبرش است. بعد از رحلت پیغمبر

رج��وع ب��ه س��وی س��نت ص��حیحه اوس��ت. حض��رت رس��ولص خ��ير الح��ديث كت��اب الل��ه»همیش��ه در خطب��ه خ��ود می فرم��ود:

وشراألمور محدثاتها وكل محدثة وكلصوخيرالهدي، هدي محمد «وک��ل ض��اللة فی الن��ار» رواه مسلم. زادالبیهقی: «بدعة ضاللة

بهترین گفتار: کتاب خداست، و بهترین راه: راه محمد اس��ت. و بدترین کارها محدثات یعنی کارهای بدون دستور شرع است، و هر محدثه ای بدعت اس��ت و ه��ر ب��دعتی گم��راهی اس��ت و ه��ر

گمراهی در دوزخ است. عليكم بس��نتي وس��نة الخلف��اء الراش��دين»در ح��دیث ص��حیح:

ال�مهديين بعدي عضوا عليها بالنواجذ وإياكم وال�محدثات ف��إن ك��ل . حض��رت فرم��ود: ش��ما را دس��تور می دهم ب��ه«محدث��ة بدعة

گرفتن سنت من و راه خلفای راشدین که هدایت یافتگانند، این سنت را با چنگ و دندان بگیرید و نگ��ه داری��د، و ش��ما را پره��یز

می دهم از محدثات، زیرا هر محدثه ای بدعت است. او راصام المؤمنین عایشه: الصدیقه بنت الصدیق، پیغم��بر

وصکنیه ام عبدالله داد، پدرش: ابوبکر صدیق جانشین پیغمبر مادرش ام رومان بنت عامر از زنان صحابیه اس��ت، ام روم��ان از ابوبکر دو فرزن��د داش��ت، عب��دالرحمن و عایش��ه، و در س��ال

Page 37: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

35حدیث پنجم صششم هجری در ماه ذی حجه در مدین��ه درگذش��ت، پیغم��بر

بر او نماز گذارد و در ق��بر او ن��زول فرم��ود، و ب��رای ام روم��انطلب مغفرت کرد.

خاندان اب��وبکر تنه��ا خان��دانی اس��ت ک��ه چه��ار م��رد از نس��ل هس��تند. اب��و ع��تیق: محم��د وصهمدیگر در آن از یاران پیغمبر

.شپدرش عبدالرحمن و پدرش ابی بک��ر و پ��درش ابی قحاف��ه دانشمندان گفته اند: نمی توانیم چهار مرد پی در پی که بعض��ی از پشت بعضی دیگرن��د و هرچه��ار ش��رف ص��حبت پیغ��بر را یافت��ه باشند بیابیم، مگر ابوقحافه که عثمان نام دارد و پسرش محمد

که کنیه او ابوعتیق است. در مکه درص بعد از هیجده تن اسالم آورد، پیغمبر لعایشه

حالی ک��ه عایش��ه هفت س��اله ب��ود ب��ا او ازدواج نم��ود، و بع��د از رجوع از غزوه بدر در حالی که عایشه نه ساله بود او را به خانه

از بیش��ترینص در روایت ح��دیث از پیغم���بر لآورد، عایش���ه روایت کنندگان حدیث به شمار می رود، جمله حدیث هایی ک��ه از ایشان روایت شده است، دو هزار و دویست و ده حدیث است که از این جمله اتفاق بخاری و مسلم بر روایت یک صد و هفتاد و چهار حدیث است، و بخاری خود پنجاه و چه�ار و مس��لم خ�ود به تنهایی شصت و هشت حدیث روایت کرده اند، بقی��ه در دیگ��ر

کتاب های حدیث روایت شده است. عایش��ه اظه��ار می نم��وده اس��ت ک��ه چن��د افتخ��ار بیش از همسران دیگر پیغمبر داشته است، یکی این که پاکی و ب��راءت او به وسیله آیاتی از آسمان نازل شد، و این که دخ��تر جانش��ین پیغم��بر و اولین ی��اران ایش��ان ب��وده اس��ت، و این ک��ه در موق��ع همبستری با پیغمبر وحی برآن حضرت نازل می ش��د، و این ک��ه به هنگام رحلت پیغمبر سر حضرت در آغوش او قرار داشت، و

در خانه او دفن شد.صاین که پیغمبر در ش��ب س��ه ش��نبه هف��دهم م��اه مب��ارکلوف��ات عایش��ه

رمضان به سال پنجاه و هفت هجری بعد از نماز وتر پیش آم��د. ابوهریره که در آن موقع امیر مدین��ه ب��ود، ب��ر او نم��از گ��ذارد و برای نماز بر او اهل مدینه و اطراف حاضر ش��دند و گفتن��د: م��ا به خاطر نداریم ک��ه بیش از امش��ب م��ردم در چ��نین مراس��می حاضر شده باشند، و به دستور خ�ودش در بقی�ع مدین��ه م�دفون

ا و عن ابویها و ارضاها.سگشت،

Page 38: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث ششم

عمان بن بشير قال: سمعت رسول الله بعن أبي عبد الله الن:يقولص ن، » ن وإن الح��رام بي تبهاتإن الحالل بي وبينهم��ا أم��ور مش�� ال

��ه تبرأ لدين بهات فق��د اس�� قى الش�� اس، فمن ات ��ير من الن يعلمهن كث��رعى اعي ي ��الر بهات وقع في الحرام، ك وعرضه، ومن وقع في الش��ل مل��ك حمى، أال وإن حول الحمى يوشك أن يرتع فيه، أال وإن لكلح لحت ص�� غة إذا ص�� د مض�� حمى الله محارم���ه، أال وإن في الجس��

ه، أال وهي القلب د كل د الجس�� دت فس�� ه، وإذا فس�� رواه «الجسدكل.البخاري ومسلم

ترجمه حديث: روایت است از ابی عبدالله نعم��ان بن بش��یر،»خ��دا از آن دو

می فرم��ود: ب��هصخوشنود باد که گفت: شنیدم که پیغمبر خدا راستی که حالل روشن است و ح��رام ن��یز روش��ن اس��ت، و در میان حالل و حرام کارهایی که ب��ه جه��اتی ش��باهت ب��ه حالل ی��ا حرام دارد، هست و این کارهای مش��بوهه را بس��یاری از م��ردم نمی دانند، پس کسی که خود را از شبهه ها نگه دارد، به حقیقت از شبهه دور گشته و دین و ناموس خود را حفظ کرده است، و کس��ی ک��ه در ش��بهه ها بیفت��د و از آنه��ا پره��یز نکن��د در ح��رام می افتد، مانند ش��بانی ک��ه ش��تران خ��ود را در اط��راف چراگ��اه برای چرا آزاد می گ��ذارد، و در این ح��ال ب��ه چراک��ردن در ق��رق نزدیک می شود، آگاه باشید که برای هر شاهی یک قرق خاص��ی است که به خود اختصاص داده، و بدانی��د ک��ه محقق��ا منطقه ای که خدا منع فرموده محرمات است. و بدون شک در بدن آدمی پارچه گوشتی هست که هرگاه ب��ه ص��الح آم��د و شایس��ته ش��د، همه بدن به صالح می گراید و پاک می ش��ود و هرگ��اه آن پارچ��ه گوشت فاسد شد، هم��ه ب��دن ب��ه تب��اهی می رود، بدانی��د ک��ه آن پارچه گوش��ت قلب و دل آدمی اس��ت. این ح��دیث را بخ��اری و

مسلم روایت کرده اند«.

Page 39: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

37حدیث ششمشرح حديث:

حدیث باال را غیر از نعمان بن بشیر هفت تن دیگر از ص��حابه روایت کرده اند که عبارتند از: علی ابن ابی ط��الب و حس��ن بن علی و ابن مسعود و جابر بن عبدالله و ابن عم��ر و ابن عب��اس

.شیاسر ندر فرم��ایش نب��وی ب��اال » « حالل روش��ن و آش��کارالحالل بي

ب��رصاست، حالل عبارت از هرچیزی است ک��ه خ�دا و پیغم��بر حالل بودنش تصریح فرموده اند و یا اجماع مس��لمانان ب��ر حالل بودنش ثابت شده باشد، و از این قسم حالل است: آنچه دلیلی

بر تحریم آن وارد نشده باشد. حالل از حل یحل می آید، و »حل« به معنی حالل است و حل

وأنت﴿از حل یحل به معنی مقیم بودن در مح��ل می آی��د، مانن��د: بلد ل�ح بهذا ٱ � � یعنی: تو در این شهر اقامت داری.[.2]البلد: ﴾ س

ن « ح��رام ض��د حالل اس��ت، ح��رام عب��ارت از»الح���رام بي هرچیزی است که نقص و یا اجماع به وجود حد یا تعزیر یا وعید در باره آن باشد، سبب حرام بودن یا مفسده است، مانند خم��ر و زنا که حرامند و به سبب فسادی که در این دو می باش��د و ی��ا زیان مند بودن است؛ مانند سم و زهر و مخدرات مثل: افیون و هرویین و بنگ و قات و یا پلیدبودن؛ مانند: بول و مردار و س��گ

و خوک. هرچه دارای مفسده یا مضره یا پلید شد ح��رام اس��ت، زی��را به مزاج زیان می رساند، قمار حرام اس��ت؛ زی��را زی��ان م��الی و فس��اد اخالقی دارد و در حقیقت آنچ��ه زیان من��د اس��ت، ح��رام اس��ت. خم��ر ح��رام اس��ت و همچ��نین آنچ��ه مس��تی آورد ح��رام است، زیرا برای بدن مضر و جنایت بر عق��ل اس��ت. س��رقت و دزدی حرام است، زیرا زیان رسانیدن به م��ال دیگ��ری و جن��ایت بر مال او است. دشنام دادن حرام است، زیرا زیان رسانیدن ب��ه شخصیت دیگر و جنایت بر شرف اوست. زنا حرام است، زی��را زیان رسانیدن به اجتم��اع و نس�ب دیگ��ری و جن��ایت ب��ر ن��اموس اوست. به ناحق نسبت کفر ب��ه کس��ی دادن ح��رام اس��ت، زی��را

زیان رسانیدن به دینداری او و جنایت بر دین اوست. هرجا حرام وجود دارد، زی��ان و مض��رت قطع��ا ب��ا آن هم��راه است، هرچیزی که پلید باشد یقینا خوردن آن ح�رام اس�ت، ام��ا الزم نیست که هرچه حرام باشد پلی��د هم باش��د، م��الی غص��بی ح��رام اس��ت، ولی پلی��د نیس��ت. قم��ار ح��رام اس��ت، ولی پلی��د نیست. اما پلید، خون پلید است و حرام ن��یز هس��ت. ب��ول پلی��د

Page 40: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

است، حرام نیز هست. گوشت م�ردار پلی��د اس��ت و ح�رام ن��یزهست. مخدرات حرامند، زیرا مضر و زیان مند می باشند.

به تعبیر دیگر، هرچه دارای ح��د و ی��ا تعزی��ر و ی��ا وعی��د باش��د حرام است. یاغی گری و راهزنی حرام است، زیرا برای راهزن ح�د معین ش��ده ک�ه دس��ت راس��ت و پ��ای چپ او بری��ده ش��ود، تعزیر مانند ادب کردن. اگر کسی به اس��تهزاء نس��بت ب��ه م��ردم محترم حرام است، زی��را تعزی��ر دارد. غیبت و خبرچی��نی ح��رام است، زیرا برای این دو وعید معین شده است. در م��ورد غیبت در ق��رآن بی��ان ش��ده ک�ه مانن��د گوش��ت م��رده ی ب�رادر خ�ود را خوردن است. در خبرچینی وعید عذاب قبر و نرفتن ب��ه بهش��ت

معین شده است. پس آنچه دارای مفسده و یا مضره و زیان من��دی و ی��ا پلی��دی باشد، حرام است و آنچه خللی در آن باشد، مانن��د آنچ��ه از راه غصب گرفته شود، ی��ا از راه عق��د فاس��د ب��ه دس��ت آی��د، مانن��د فروش آنچه ملک او نیست، و فروش چیزی ک��ه رب��ا دارد، مث��ل ده تومان را دوازده تومان ف��روختن و مانن��د اینه��ا، هم��ه ح��رام

است. یعنی می��ان حالل و ح��رام چیزه��ایی«وبينهما أمور مشتبهات»

هست که مورد اشتباه قرار می گیرد، زیرا از جهتی ش��باهت ب��ه حالل دارد، و از جهتی دیگر شباهت به حرام دارد، مثل معامل��ه با کسی که مال ح��رام و حالل دارد و ب��ه س��بب اختالط حالل و حرام در مال او، مال او مورد ش��بهه اس��ت. در اینگون��ه مال ه��ا باید جانب پرهیزگاری و اجتناب از آن را گ��رفت. ب��ه نظ��ر ام��ام غزالی اگر بیشتر مال او حرام است معامله با او ح��رام اس��ت، و نزد بعضی دیگر معامله اش حرام نیست، مگر در آن قس��مت

از مال او که حرام بودنش یقینی باشد. اشیاء به سه قسمت: حالل، حرام، مشتبه تقس��یم می ش��ود، زیرا اگر نص شرع بر اجازه در آن اس��ت، پس آن حالل آش��کار است، و اگر نص شرع در منع آن اس��ت، پس آن ح��رام آش��کار است، و اگر هیچگونه نصی در آن نیست و در مورد آن س��کوت شده، پس آن شبهه است، و به عبارت دیگر: تک��الیف ش��رع ی��ا به تخییر می آید ک��ه ش��خص اختی��ارکردن و نک��ردن آن را دارد و این را اباحه می نامند، و یا این که اقتضاء فعل دارد به قط��ع، و این واجب است و یا این که اقتض��اء فع��ل دارد ولی ن��ه قط�ع و این مندوب است و یا این که اقتضاء منع آن را دارد به قط��ع، و این حرام است و یا این که اقتضاء منع آن را دارد نه ب��ه قط��ع،

Page 41: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

39حدیث ششم و این مکروه است و یا این که در ب��اره چ��یزی اطالق ش��ده ن��ه قطع، به فعل آن است و نه قطع به ترک آن، در این حال می��ان ایجاب و ندب و میان کراهت و منع متردد می ماند و اش��تباه در

آن واقع می شود. هرج��ا ک��ه ش��بهه اس��ت عالج آن در پرهیزگ��اری اس��ت، مثال شخصی با زنی ازدواج کرده بود، زنی دیگر گفت: من شما دوتا را شیر داده ام، آن م��رد مس��أله را ب��ه خ��دمت حض��رت رس��ول

یع��نی«كيف وقد قيل. دعها عنك؟»عرض کرد، حضرت فرمود: چگونه او را نگه می داری در حالی ک��ه گفت��ه ش��ده رض��اعت در می��ان ش��ما هس��ت؟ او را ره��ا کن. ح��اال گ��واهی ی��ک زن دلی��ل ش��رعی نیس��ت، ولی ش��بهه می آورد و زب��ان م��ردم را در طعن

بازمی گذارد، عالج آن پرهیز از آن است. حضرت رسول در منزل خود دانه ای از خرما دید که بر زمین افتاده است، فرمود: اگ��ر ن��ه از این می ترس��یدم ک��ه ش��اید این خرم��ا از ص��دقه باش��د، )یع��نی اگ��ر این ت��رس نب��ود( آن را می خوردم، احتمال این که از ص��دقه باش��د ب��اعث پره��یز از آن شد، و البت��ه این احتی��اط ب��ه خ��اطر این ب��ود ک��ه م��ال ص��دقات همیشه به خ�دمت حض��رت می آوردن��د، و احتمال افت��ادن دانه ای در خانه حضرت که به مسجد چسبیده بود، زیاد ب��ود. ح��تی اگ��ر

از دست کودکی افتاده باشد. همچنین مسایلی هست که مورد اختالف قرار می گ��یرد، مثال حیوانی که ذبح شده بدون این که موقع ذبح ن��ام خ��دا ب��رآن ی��اد شود. عده ای از علماء به تحریم آن قایل هستند، و عده ای دیگر می گویند: شخص مسلمان همیش��ه ن��ام خ��دا در دل دارد، البت��ه همین اختالف علم��اء در ح��ل و ح��رمت آن ش��بهه اس��ت ک��ه پرهیزگاری در دوری آن است، گاهی دوری از چیزه�ایی ب��ر اث��ر

این که نکردنش اولی است پیش می آید. مثال: حض��رت رس��ول و ی��ارانش از خوش��ی در دنی��ا پره��یز داشتند، این امر فلسفه ای داشت، مثال: یکی این که آنهایی ک��ه نمی یابند به حسرت نیفتند، دیگر این که خوشی احتمال می��ل و رغبت در دنیا دارد. سوم این که آنهایی ک��ه پیش��وا هس��تند بای��د همه جوانب را رعایت کنن��د و در فک��ر آس��ایش بس��تگان و امت

باشند. اما هرگ��اه ش��بهه جنب��ه وس��واس داش��ته باش��د، در این ح��ال ارزش ندادن به آن بهتر است؛ مثال در حدیث اس��ت هرگ��اه یکی از شما در نماز بود و در شکم خود حرکتی احس��اس ک��رد و ب��ه

Page 42: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

شبهه افتاد که آیا ناقض وضوء دست داده اس��ت ی��ا ن��ه، در این حال از نماز بیرون ن��رود، مگ��ر در ص��ورتی ک��ه آوازی بش��نود و بویی بیابد. همچنین مال غصب حرام اس��ت، و احتم��ال این ک��ه صاحب آن مال آن را مباح کرده باش��د، احتم��الی اس��ت پ��وچ و

حرام بودن مال غصبی به حال خودش باقی خواهد بود. مثال دلی��ل ک��ه دو فهم در آن متع��ارض می ش��ود: م��ردی ب��ه خدمت حضرت آمد و گفت: یا رسول الل��ه! من این م��ال را ب��ه

آی��ا؟ «أكل أوالدك نحلتهم هك��ذا»پسرم داده ام، حضرت فرمود: به هم��ه فرزن��دانت همانن��د این را داده ای؟ گفت: ن��ه. حض��رت

ب�رو دیگ�ری را«فاشهد غيري، فإني ال أشهد علي ج��ور»فرمود: به گواهی بگیر که من گواه ب��ر ج��ور و س��تم نمی ش��وم. اکن��ون

دیگ��ری را گ��واه بگ��یر، دلی��ل»فاش��هد غ��يري«قسمتی از جمله گرفته اند که عطیه به یکی از فرزندان دادن و به دیگر فرزندان ن�دادن ج�ایز اس�ت؛ زی�را فرم�ود: دیگ�ری را گ�واه بگ�یرد. اگ�ر درست نبود، نمی فرمود: دیگری را گواه بگیر، و قسمتی از این

من گ��واهی ب��ر س��تم«فإني ال أشهد علي ج��ور»حدیث از جمله نخواهم داد، دلیل گرفته اند که عطیه ب��ه یکی از فرزن��دان دادن جورست و ستم و جور ج��ایز نیس��ت. هرگ��اه ح��دیث را از حیث واقع و متعارف در نظر بگیریم که مردم در زبان معمول وق��تی کاری را انکار می کنند، می گویند: برو از دیگری گواه بخ��واه ک��ه من چ��نین گ��واهی را نخ��واهم داد، مقصودش��ان این نیس��ت ک��ه گ��واهی گرفتن ب��رآن ص��حیح اس��ت، بلک��ه مقصودش��ان تهدی��د و

انکار شدید است. نظر به این که مشتبهات مورد اشتباه واق��ع می ش��وند و فهم

��ير من»آنها از قدرت عوام ب��یرون اس��ت، فرم��ود: ال يعلمهن كثاس بسیاری از م��ردم مش��تبهات را نمی دانن��د ک��ه آی��ا حالل«الن

است یا حرام، زیرا فهم مش��تبهات مس�تلزم آش��نایی کام��ل ب��ه نصوص و اطالع عمیق در اصول است، و الزمه آن فهم ص��حیح در موارد احکام است، اگرچ��ه فهم واق��ع در ام��ور مش��تبهه ب��ر

بسیاری از مردم در دایره عدم اطالع شان غیر معلوم است. نظر به این که دین مبین اس��الم همیش��ه قواع��دی در اختی��ار امت می گذارد ک�ه هم��ه اف��راد بتوانن��د از آن اس��تفاده کنن��د، در باره امور مشتبهات نیز یک قاع��ده س��هل و س��اده در دس��ترس

بهات»قرار داد و فرمود: قى الش پس کسی ک��ه تق��وی«فمن ات را پیشه ک��رد و از ش��بهات دوری گزی��د. اتقی از تق��وی اس��ت و تقوی به معنی پرهیزگاری، تقوی در ش�رع عب�ارت از خ�ودداری

Page 43: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

41حدیث ششم از گنهکاری است، و از آنچه به سوی گن��اه بکش��اند، کس��ی ک��ه

��ه»تقوی را پیشه کرد و از شبهات دوری گزید «فقد استبرأ لدين پس هرآینه دین و شرف خود را از معایب ب��ری س��اخته اس��ت. استبرأ: یع��نی طلب ب��راءت نم��ود و ع��رض ب��ه مع��نی حس��ب و مح��ل م��دح و ذم از انس��ان اس��ت، یع��نی کس��ی ک��ه از م��ورد ش��بهات دوری جس��ت، دین و ش��رف خ��ود را حف��ظ ک��رده، ن��ه کسی می تواند زبان مالمت بر وی دراز کند و نه بی احتیاطی در شبهات او را به عذاب خداوندی گرفتار می س��ازد، ن��ه دین خ��ود را آلوده که عذاب الهی ببین��د و ن��ه ش��رف خ��ود را ب��ه ش��بهات آلوده که زبان مالمت و عیب جویی او را لکه دار نماید، بلکه خود را در گروه متقیان داخل نموده که از ثواب خدا و ثناء پیغم��بر و ستایش خلق بهره مندند؛ زیرا راه سالمت دوری از موارد تهمت

است. در حدیث است ک��ه کس��ی ک��ه ایم��ان ب��ه خ��دا و روز قی��امت

من وقف موق��ف تهم��ة فال»دارد، نباید در مواقف تهمت بایستد کس��ی ک��ه در جایگ��اه م��ورد تهمت«ي��أمن من إس��اءة الظن به

بایستد، نمی تواند از بدگمانی ایمن بماند. روزی حضرت رسول با همسرش صفیه ایستاده بود، دو مرد او را دیدند که ب��ا زنی ایس��تاده اس��ت. ش��تاب کردن��د، حض��رت فرمود: شتاب مکنید، این صفیه زوجه من اس��ت. آن دو گفتن��د: سبحان الل��ه! یع��نی: آی��ا کس��ی در ب��اره ت��و گم��ان ب��د می ب��رد؟ حض��رت فرم��ود: ش��یطان در مج��رای خ��ون آدمی می گ��ردد و

ترسیدم در دل شما شری بیفکند. آنچ��ه ب��ه«ما وقي به العرض فهو ص��دقة»و در حدیث است:

وسیله آن انسان شرف خود را نگه دارد آن ص��دقه اس��ت. پس بهترین راه سالمت از فساد پرهیز از فساد است؛ اما کسی که از شبهات دوری نجوی��د، مث��ل آن اس��ت ک��ه در پ��یرامون ح��رام می گردد و زود است ک��ه در آن بیفت��د، هم��انطور ک��ه تخم م��رغ دزد دست آخر شتر دزد می شود، و بی پروا از صغایر دست آخر

در کبایر می افتد. ومن وق��ع في»: صبه تعبیر بلیغ و جامع حض��رت رس��ول الل��ه

بهات وقع في الحرام کس�ی ک�ه در ش�بهات افت�اد، در ح�رام«الش��رعى ح��ول الحمى»افتاده است. اعي ي ��الر مانن��د چوپ��انی ک��ه«ك

«يوشك أن يرت��ع في��ه»شتران خود را گرداگرد چراگاه می چراند. نزدیک است که در آن بچراند، حمی به معنی ق��رق، یع��نی محلی

که بر غیر مالک آن ممنوع شده است.

Page 44: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

در شریعت موارد بسیاری است که گرداگ��رد چ��یزی حکم آن چ��یز از روی احتی��اط داده ش��ده، مثال قب��ل و دب��ر. پیش و پس عورت است و به خاطر آن از ناف تا زانو عورت خوانده ش��ده؛ زیرا حریم و گرداگرد عورت اند. زنا حرام است، بوسه ن��امحرم و خلوت با زن حرام است؛ زیرا اینها حریم هستند، و اگر کسی به خلوت و بوسه تونایی یافت، بر زنا توانایی یافته اس��ت. روی

این اصل دوری از صغایر وسیله نجات از کبایر است. برای این مفهوم شود قصد از این مثال حسی و آوردن مث��ل به قرق و چوپ��ان چیس��ت، مقص��ود از آن احتی��اط در ش��بهات و

ترس از خداست، فرمود: » « آگاه باشید. اال و أما هردو برایأال گشایش سخن و جلب توجه و آگاه ش��دن آورده می ش��وند. بع��د أال همزه إن مکسور است و بعد أما همزه ان فتح و کسر هردو

��ل مل��ك حمى»را می پ��ذیرد. آگ��اه باش��ید، هری��ک از«أال وإن لك شاهان عرب ب�رای اس�بان خ�ود ق�رقی ق�رار داده بوده ان�د ک�ه فقط اسبان خودشان در آن چرا کند، ولی مقص��ود در اینج��ا آن

آگ�اه«أال وإن حمى الل��ه محارم���ه»حمی و ق�رق نیس�ت، بلک��ه باشید که حمی و قرق و منطقه ممنوعه که خدا نزدیک شدن به آنها را منع کرده است، محرمات است که آنها را حرام فرموده است. کسی که می خواهد در محرمات نیفت��د و ب��ه ع��ذاب خ��دا گرفت��ار نش��ود، بای��د گرداگ��رد محرم��ات نگ��ردد، و از ح��ریم

محرمات که همانا شبهات است دوری گزیند. محرم��ات را در ص��فحات قب��ل ی��اد ک��ردیم ک��ه آنچ��ه دارای مفسده و ضرر و پلیدی است و آنچه در برابرش حد و یا تغزی��ر و یا وعید باشد و آنچ��ه در ب��ه دس��ت آوردنش خل��ل اس��ت ج��زو محرمات است، مانند: جنایت بر نفس؛ مثل زنا و ی�ا جن�ایت ب�ر مال؛ مثل سرقت و یا جن��ایت ب��ر دین؛ مث��ل رده و کف��ر. ب��رای هریک از این محرمات حریم هایی است که از نظر اف��راد بص��یر به دور نیست و بای��د از ح�ریم ح�رام دور ش��د، ت��ا از افت�ادن در

حرام پرهیز شود. برای این ک��ه ممکن اس��ت کس��ی بگوی��د من چ��ه کنم ک��ه در محرمات نیفتم؟ شارع مقدس اس��الم راه چ��اره را در این ام��ر

آگاه باش��ید«أال وإن في الجسد مضغة»نیز نشان داد و فرمود: که در بدن یک پارچه گوشتی اس��ت ک��ه می ت��وان آن را در دهن مض��غ ک��رد و جوی��د، و لکن همین تک��ه گوش��ت ض��عیف الجث��ه

د»منزلت و قدرش ب�ه پای�ه ایس�ت ک�ه لح الجس�� لحت ص�� إذا ص��ه هرگاه به صالح آید و شایسته ش��ود، هم��ه ب��دن ب��ه ص��الح«كل

Page 45: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

43حدیث ششملح بفتح الزم و ض��م آن و فتح آن معروف ت��ر اس��ت( می آید )ص��

ه» و هرگاه آن تکه گوشت فاسد و«وإذا فسدت فسد الجسد كل «أال وهي القلب»تباه شود، همه بدن به فساد و تباهی می روند

آگاه باشید که آن قلب است. پس برو قلب خ��ود را اص��الح کن تا مورد تجلی خدا قرار گیرد که در این حال مانن��د پلیس مخفی در برابر هر شبهه و حرامی زنگ خطر را در گوش��ت ب��ه ط��نین می اندازد، مبادا که آن را آلوده کنی و ب��ه ن��دایش گ��وش ن��دهی که فاسدکردن آن مای�ه فاسدش��دن هم�ه ب�دن اس��ت. قلب ک�ه محل آن دو انگشت زیر پس��تان چپ اس��ت، ب��دون تردی��د منب��ع اصلی حیات است، و در این تردیدی نیس��ت ک��ه ابت��دای ش��روع حیات در آدمی از موقعی است ک��ه ب��رای اولین ب��ار قلب آدمی شروع به حرکت می کند، ولی باید یقین کرد که اگر قلب نجنب��د و خون را به مغز نفرستد، مغز چگونه می تواند کار کند؟ الح��ق که فرمانده واقعی بدن قلب است، و آغاز و پایان حی��ات بس��ته

به اولین و آخرین حرکت قلب دارد. الحاصل که فرمانده بدن قلب و ی��ا مغ��ز باش��د، هرک��دام ک��ه خدا آن را برای فرماندهی بدن آماده کرده باشد، مقصود همان است و قلب ب��ه مع��نی م��ورد عق��ل در آی��ات ق��رآن وارد ش��ده

ب﴿است: ��ان له ق رى لمن ك ل�إن في ذلك لذ ۥ در این[.37 ]ق: ﴾ل���وب﴿جا قصد از قلب را به عقل تفسیر کرده اند، فتكون لهم قل

و هرکدام چه قلب و چه مغز، مضغه ای[.46]الحج: ﴾يعقلون بها بیش نیستند و از شیرین ترین تمثیل در الزم و ملزوم بودن مل��ک و رعیت یکی این که در بدن آدمی ش��اه قلب اس��ت و چش��م و گوش و پوست و زب��ان و بی��نی و اعص��اب حس و ح��رکت هم��ه دربان ها و مخبرین هستند، و دس��ت و پ��ا و دیگ��ر اعض��اء رعای��ا هستند، همانطور که سالمت قلب و صالح آن و تحویل و تح��ول خون سالم به اعضاء باعث سالمت اعضاء و رشد آنها می شود، هم�انطور هم درس�ت ک�ارکردن مخ�برین ن�امبرده در رس�انیدن خبر صحیح و درست کارکردن دست و پا و اعضاء دگر هم��ه درسالمت قلب تأثیر دارند، پس قلب هم مؤثر است و هم متأثر.

همانطور هم سران و زیردستان که صالح سران، مای��ه ص��الح وكم���ا»زیردستان و صالح زیردستان باعث صالح سران اس��ت.

همانطور که هستید، س�رانی در خ�ور ش�ما«تكونوا يولي عليكم بر شما زمامداری می کنند، خ�ود را اص��الح کنی��د ت�ا آنه�ا اص�الح شوند. در این حدیث چه منابعی از حکمت ی��اد ش��ده اس��ت، آن

Page 46: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

که حالل است، روشن و آشکار است، دل روشنی بخش��د و ب��ه ص��الح آرد و از نزدیک ش��دن ب��ه ش��بهات ب��از دارد و ح��رام مای��ه تاریکی دل و به فسادآمدن آن است، اگ��ر دل ب��ا ش��بهات ت��یره شد، با گناهان تاریک خواهد شد. اگر دل به گناهی سیاه شد، به آب توبه آن را بشویید، و مگذارید که س��یاهی گن��اه هم��ه دل را

��ل﴿فرا گیرد و آنگاه نه موعظه اثر کند و نه توب��ه، چنانک��ه كال ب هرگز ب��ه[.14]المطففین: ﴾١٤ران على قلوبهم ما كانوا يكسبون

صالح نیایند، زیرا بر دلهایشان گناه همیشگی شان چیره شد. ب��رای دانس��تن بیم��اری دل و عالج آن مطالع��ه کت��ابی مانن��د احیاء علوم الدین مناسب و مفید است، از جمله آنچه در ص��الح قلب مؤثر دانسته اند، تأم��ل و فهم مع��انی ق��رآن، کم خ��وراکی، ایستادگی به عبادت در قسمتی از ش��ب، تض��رع در س��حرگاه و همنش��ینی ص��الحان و س��رآمد آنه��ا خ��وراک حالل و دوری از

شبهات است. نعمان بن بشیر: ابوعبدالله نعمان بن بش��یر بن س��عد انص��اری خزرجی، پدرش بشیر در بیعت عقب��ه دوم حاض��ر ب��ود و در تم��ام

حاضر بود.صمشاهد از بدر تا آخرین غزوه همراه پیغمبر «قد عرفنا الس��الم علي��ك الخ»همین بشیر از حضرت پرسید:

ما دانسته ایم چگونه س��الم ب��ر ت��و بفرس��تیم، و خ��دا م��ا را ام��ر فرمود به صلوات فرستادن بر ت��و. پس چگون��ه ص��لوات ب��ر ت��و

قولو اللهم صل على محمد وعلى آل»فرستیم؟ حضرت فرمود: محم��د كم��ا ص��ليت على إب��راهيم وعلى آل إب��راهيم وب��ارك على

.«محمد وآل محمد كما باركت على إبراهيم وآل إبراهيم بشیر اولین انصاری است که با ابی بکر بیعت نم��ود، وی ک��ه همراه خالد بن الولید بود، در موقع مراجعت از یمامه و کش��تن »مسیلمه کذاب« در محلی که »عین التمر« نام دارد، در س��ال دوازدهم هجری شهید شد. کشتن مس��یلمه ب��ه وس��یله وحش��ی انجام گرفت، وحش��ی ن��امبرده اس��ت ک��ه در ح��ال کف��ر حم��زه سیدالشهداء را کشت، و در ح�ال اس��الم مس��یلمه ک�ذاب را ب�ه

قتل رسانید. مادر نعمان عمره بنت رواحه از زنان ص��حابه اس��ت: نعم��ان خودش و پ��در و م��ادرش هرس��ه از ص��حابه پیغمبرن��د، و نعم��ان اولین فرزن��دی ب��ود از انص��ار ک��ه بع��د از هج��رت ب��ه دنی��ا آم��د. همانطور که عبدالله بن الزبیر اولین فرزند از مهاجرین بود ک��ه بع��د از هج��رت ب��ه دنی��ا آم��د، نعم��ان در اول م��اه چه��اردهم از

Page 47: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

45حدیث ششم هجرت پیغمبر به مدینه به دنی��ا آم��د، نعم��ان در س��ال شص��ت و

چهار هجری در یکی از دهات حمص سوریه به قتل رسید. روایت نم��وده اس��ت، ی��کصجمله حدیث هایی که از پیغمبر

صد و چهارده حدیث است، از این جمله بخاری و مسلم ب��ر پنج حدیث اتفاق دارند و به تنهایی بخاری یک حدیث و مس��لم چه��ار ح��دیث از او روایت کرده ان��د، بقی��ه در دیگ��ر کتاب ه��ای ح��دیث روایت شده است، نعمان مردی کریم و بخشنده و ش��اعر ب��ود.

.رضی الله عنه وعن ابویه

Page 48: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث هفتم

ة تميم بن أوس الداري بي سعن أبي رقي :قالص أن النصيحة.» الدين الن

:قلنا: لمن؟ قال.« وعامتهموألئمة المسلمينلله ولكتابه ولرسوله

ترجمه حديث: از ابی رقی��ه، تمیم بن اوس داری، خ��دا از او خوش��نود ب��اد، روایت ش��ده ک��ه پیغم��بر فرم��ود: دین همه اش نص��یحت اس��ت. گفتیم بری چه کسانی؟ فرمود: برای خدا و برای قرآن و ب��رای پیغمبرش و پیشوایان مسلمانان، و برای عام��ه مس��لمانان. این

حدیث صحیح را مسلم روایت نموده است.شرح حديث:

پی��امبر در فرم��ایش ب��اال دین را نص��یحت دانس��ت، نص��یحت و نصح هردو مصدرند و به مع�نی اخالص و تص��فیه می آین�د. وق�تی

« یع�نی: مخلص�انه ب�ه او گفتم:نصحت ل��ه الق��ولکه می گویند: » « یع��نی: عس��ل را از ش��مع آن تص��فیه و پ��اکنص��حت العسل»

نم��ودم، این م��اده ب��ه ص��ورت متع��دی و الزم می آی��د و گفت��ه او را نصیحت کردم و تعدی��ه آن ب��ه:نصحته ونصحت لهمی شود:

الم فص��یحتر اس��ت، و از این قبی��ل افع��ال ک��ه الزم و متع��دیمی آیند زیادند.

« او را سهمیه دادم و نص��ح ب��ه فتح ن��ونأسهمته وأسهمت له» به معنی دوزندگی است و منصحه ب��ه مع��نی س��وزن و نص��اح ب��ه معنی ریسمان و ناصح به معنی خیاط است، چنین می رساند ک��ه نصیحت کننده در کوشش برای ص�الح نص�یحت ش�ده اس�ت و ب�ه سود او کار می کند؛ مث�ل این اس�ت ک�ه س�وزن پ�ارگی پارچ�ه را می دوزد و اصالح می نماید، در زبان عرب جامع تر از این دو کلم��ه

»نصیحت و فالح« در شامل بودن خیر دنیا و آخرت وجود ندارد. این اس��ت ک��ه ش��ارع مق��دس اس��الم دین را در نص��یحت

يحة»دانس��ت، و این جمل��ه ص�� دین اس��الم نص��یحت«ال��دين الن

Page 49: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

47حدیث هفتم است، می رساند که نصیحت بر دین و اسالم اطالق می ش��ود، و این که دین بر عقیده و ق��ول و عم��ل اطالق می ش��ود، حض��رت

این جمله را فرمود: و فهم آن را به خود ش��نوندگانصرسول واگذار کرد تا در ب��اره آن ب��ه ش��وق آین��د و در ب��اره آن پرس��ش کنند، و تشریح آن موقعی بیان می شود ک��ه مترص��د ش��نیدن آن

باشند.��ا: لمنلذا اصحاب پس از شنیدن این جمله پرسیدند: » «؟قلن

« نص��یحتأللل��ه گفتیم نصیحت به چه کسی؟ حضرت فرمود: » برای خدا، به ایمان آوردن به او و به این که یکتاست و ش��ریکی ن��دارد و وص��ف او ب��ه ص��فات کم��ال و جالل و م��نزه و پ��اک دانس��تنش از ه��ر عیب و نقص��ی و ایس��تادگی ب��ه ط��اعت او و دوری از معص��یت و نافرم��انی او و دوست داش��تن ب��ه خ��اطر او

« والبغض في الله« و دش��منی ب��ه خ��اطر او، »الحب في الله» دوس��ت ب��ا دوس��تان او و دش��منی ب��ا دش��منان او و رغبت و شوق داش��تن در آنچ��ه خ��دا آن را دوس��ت می دارد، و دوری از آنچه باعث خشم خ��دا می گ��ردد، و اع��تراف ب��ه نعمت ه��ای او و سپاسگزاری در برابر نعمت های او و دعوت مردم به سوی آنها

و یاددادن این امور و اخالص برای خدا در آن. در حقیقت فایده این مطالب برای خ��ود بن��ده اس��ت و گرن��ه خ��دای عزوج��ل از نص��یحت ناص��حان بی نی��از اس��ت، و نص��یحت واجبه همانا در ایثار محبت خدا و برتری دادن به دوس��تی او، ب��ه انج��ام هم��ه آنچ��ه ف��رض فرم��ود و دوری از هم��ه آنچ��ه ح��رام فرمود، و در واقع نصیحت برای خدا، یعنی در نظرگرفتن خدا و انجام دادن هرکار برای او به اخالص و به خاطر به دس��ت آوردن

��هرض��ای خداس��ت. » « و نص��یحت ب��رای کت��اب خ��دا، ب��هولكتاب ایمان آوردن به کتاب های خدا و آن که کتاب های آسمانی همه از نزد خدا بوده است، و امتیاز قرآن به این که هیچکس نمی تواند مانند کوچکترین سوره از قرآن را بیاورد، و ایمان ب��ه ق��رآن ب��ه خواندنش از روی ادب و خشوع و از روی فهم و تأمل معنی آن و رع��ایت آنچ��ه در ح��ق ق��رآن واجب اس��ت و ق��رائت آن ب��ه صورتی که آنچه ق��راء ق��رآن ب��ر آن اتف�اق دارن��د و ب��ه دف��اع از قرآن به منع تأویل آنهایی که می خواهند از قرآن برخالف معنی آن استدالل کنند، و دفع طعن طاغیان و تصدیق به همه قرآن و ایس���تادن هم���راه احک���ام ق���رآن، یع���نی از احک���ام ق���رآن سرپیچی ننمودن و فهم مثلهای قرآن و علوم و مقی��د و ظ��اهر و مجمل آن و مانند اینها و اعتناء به موعظه های قرآن و تفک��ر در

Page 50: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

عجایب آن و عمل به محکم آن و ایمان به متشابه آن و رعایت تعظیم پروردگار و نس�بت ندادن چ�یزی ک�ه در ش�رع نیس�ت ب�ه پروردگار؛ زیرا نمی توان نسبت به خدای تعالی رأی خ��ود را ب��ه میان آورد، برای این که خدا قدیم است و همه چیز حادثند غ��یر او، او تواناست و باقی همه عاجزن��د، او داناس��ت و ب��اقی هم��ه جاهلند، او پروردگار است و باقی همه بنده او هستند، او بی نیاز است و باقی همه نیازمندند، و هرچه در خاطر آدمی خطور کند خدا برخالف آن است؛ زیرا خدای سبحانه و تعالی مانند ندارد و آنچه در ذهن خطور می کند مانند چیزهایی است که آدمی دی��ده و یا خیال کرده است و خدا برخالف آنهاس��ت، و هرگ��اه خ�دا را ب��ه چ��یزی از مخلوق��اتش تش��بیه نم��ایی، در ب��اره او نص��یحت ننموده ای و به خود غش کرده ای و از جمله نص��یحت ب��ه ق��رآن دع��وت خل��ق ب��ه س��وی ق��رآن و عم��ل ب��ه آن و پ��یروی از آن و خودداری از تفس��یر آن اس��ت، مگ��ر م��وقعی ک��ه آالت و ل��وازم تفسیر از علوم دیگر را ک��ه در فهم ق��رآن الزم اس��ت ب��ه ج��ای

« و نصیحت برای پیغمبر به تصدیق رسالتص ولرسولهآورد. » و پیغمبری او و ایمان به همه آنچه او آورده است، و فرم��انبری او در امر و نهی او و نصرت به دین او و دوستی ب��ا دوس��تان او و دشمنی با دشمنان او و بزرگداشت حق او و زنده کردن سنت او به نشر آن و گرفتن س��نت ص��حیحه او و دورک��ردن تهمت از آن و نشر علوم مربوط به آن و دانایی در س��نت و مع�انی آن و خودداری از گفتگو در س��نت ب��دون علم و تهی��ه ل��وازم فهم آن، یعنی خودسرانه و بدون تهیه وسایل فهم سنت از جمل��ه عل��وم الزمه آن، در سنت سخن نگوید و دعوت ب��ه س��وی پیش گ�رفتن سنت پیغمبر و مهرآوردن در تعلیم سنت و بزرگ داش��تن س��نت پیغمبر و گرامی داشتن پیروان سنت پیغمبر و اهل سنت و تأدب به آداب نبوی و ادب نگهداشتن هنگام خواندن سنت و محبت آل و خویش��ان پیغم��بر و دوری از اه��ل ب��دعت، چ��ه آنه��ایی ک��ه در س��نت پیغم��بر ابت��داع می کنن��د و چ��ه آنه��ایی ک��ه یکی از ی��اران پیغمبر را توهین می کنند و دعوت به سوی پیروی پیغمبر در ه��ر خرد و بزرگ، در خوشی و ناخوشی و رضایت به پیروی پیغم��بر

و نصیحت برای پیشوایان«وألئمة المسلمين»در نهان و آشکارا مسلمین.

در حقیقت پیشوایان در صدر اس��الم پیش�وایی دی�نی و دنی��وی هردو را داشتند، یعنی شخص خلیفه هم پیشوای دی��نی ب��ود و در علوم دینی و عمل به دین سرآمد بود، و هم در مسایل دنیوی از

Page 51: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

49حدیث هفتم لشکرکشی و حفظ امن و اجرای ش�رع پیش�وا ب�ود، مثال اب�وبکر

هم پیش��وای دی��نی بودن��د، درس و علی مرتض��ی سص��دیق امامت در نماز، خطابه و وعظ و ارش��اد و راهنم��ایی ب��ه س��وی حق و فهم قرآن و سنت و احکام و در دان��ایی س��رآمد بودن��د و آن را انجام می دادند، و هم در مسایل دنی��وی از لشکرکش��ی و حفظ امنیت و اجرای عدالت و تأمین اجتماعی و سعی در نشر اسالم و فراهم کردن راحت و آسایش عمومی سرآمد بودن��د. و ه��ردو قس��م زیرنظرش��ان اداره می ش��د و در محض��ر مق��دس

آنچ��ه ب��اعث س��عادت در دین و دنیاس��ت ف��را گرفت��هصپیغمبر بودن��د، و مخصوص��ا دین اس��الم ک��ه دنی��ا را مزرع��ه و کش��تزارآخرت می داند، میان این دو اتصال ناگسستنی قرار داده است. این ط��رز حکم ت��ا عه��د ص��حابه برق��رار ب��ود و در هری��ک از ش��هرهای اس��الم یکی از ص��حابه متعه��د اداره ش��هر ب��ود و ب��ه حسب موقعیت شهر ب��ه وس��یله ی��ک ی��ا دو تن از ی��اران پیغم��بر اداره می ش��د ک��ه هرک��دام ص��الحیت ح��اکمیت و قض��اوت را داشتند. گاه یکی از ایشان ه��ردو وظیف��ه را اج��راء می نم��ود، و گاه برای هر وظیفه یکی از آنان تعیین می شدند، و چه بسا ک��ه

یکی از آنها سپهساالر و گاهی سرباز عادی بود. ام��ا پس از عه��د ص��حابه دوره خالفت ارثی ب��ه می��ان آم��د، و کسانی متصدی خالفت می شدند که در امور دی��نی دارای اطالع کافی نبودند، از آن روز پیش��وایان دی��نی از ام��راء و حک��ام ج��دا ش��دند و هرک��دام دارای طبق��ه ج��داگانه ای ش��دند. در حقیقت جدائی دین از سیاست و جدایی دین از دنیا شروع ش�د، و نظ�ر به این که زمامداران اهل علم نبودن��د، ق��درت واقعی از دس��ت علماء بیرون رفت، و همانطوری که الزمه دنیاست علماء ب��رایبه دست آوردن وظایف به سوی درهای سالطین هجوم آوردند.

از این جا هم دو دسته شدند: دسته ای که عزت نفس و عل��و همت شان مانع از آن بود که خود را در اختیار حکام قرار دهن��د، و طبعا این طبقه که بزرگترین سلس��له دانش��مندان را تش��کیل می دادند، از قبول وظایفی که سررشته آنها در دست حکام بود خودداری می کردند، این طبقه با گرفتن مش��اغل آزاد و قن��اعت روزگار را با سربلندی گذراندند و نام خود را به عزت و افتخ��ار

در تاریخ جهان ثبت کردند. ولی عادتا چون آن تقشف و قناعت برای هم��ه مق��دور نب��ود، روز به روز از شمار این طبقه کاسته شد، ت��ا ج��ایی ک��ه در ه��ر دوره شماره آنها افرادی قلیل بود، و این هم به حقیقت عن��ایت

Page 52: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

خدا بود که ب�رای حف�ظ این دین م��بین همیش��ه علم��ای اعالم و دانشمندان بلندنام که عزت نفس و قن��اعت و پش��ت پ��ازدن ب��ه مظاهر فریبنده دنیا نشانه بارز آنهاست باقی گذاشته اس��ت، ت��ا همیشه دسته دیگر علماء آنان و گفتار بی پروای آنها در راه حق

را مالحظه کنند. الحاص��ل از روزی ک��ه دین از دنی��ا ج��دا و سیاس��ت از علم��اء گسسته گش��ت، دیگ��ر دوره واپس گ��رایی دین ش��روع ش��د، ت��ا جایی که هرچند شماره مسلمین اف��زایش می ی��افت، ولی روی اصل نفهمیدن روح دین، این همه مسلمانان ارزش آن مسلمان چند صدنفری که هرکدام مانند کوهی پابرج�ا در ثب�وت و هری�ک به مثابه میلیون ها تن از همت و جان گذش�تگی ب�ود ندارن�د. کم کم دوری علماء از سیاست باعث شد که هرکدام چ��نین پن��دارد که وظیفه عالم فقط تس��بیح و س��جاده و نم��از اس��ت؛ زی��را در قرن های اخیر حتی قضاوت هم از علماء سلب ش��د و قاض��ی ها در محکمه ها جای گرفتند و حکم شرع منحصر به ارث، وص��یت نکاح و طالق ش��د و همین نک��اح و طالق هم ب��از از آنه��ا گرفت��ه

شد و در یکی از شعبه های ثبت منحصر شد. آن اف��رادی از علم��اء ک��ه دارای اطالع وس��یع و فک��ر عمی��ق هس��تند، ب��رای س��المت خ��ود همیش��ه خ��ود را دور و برکن��ار می گیرند که حمام بی ع��رق نیس��ت، و ص��حبت در ه��ر ش��عبه ای مخ���اطر ف���راوان دارد و اق���ل آن درد س���ر و تض���ییع وقت و نتیجه نگرفتن است، از اینها بدتر این که وحدت بین اهل علم از بین رفت��ه اس��ت، و ب��ا این هم��ه حمال ه��ا در دنی��ای معاص��ر دسته بندی و شرکت و سر حم��ال دارن��د، ب��ا کم��ال تأس��ف بای��د گفت که علماء به کلی وحدت ندارند، و این از هم پاشیدگی هم علتش روش��ن اس��ت، آنه��ا ک��ه اه��ل علم هس��تند ط��الب م��اده نیستند، و آنهایی که متظاهر به علم و طالب مال هستند وج��ود

علمای طالب علم را سنگی سر راه خود می دانند. از اینج��ا کم ت��رین زی��ان علمی ک��ه از دس��ت دادن علم وس��یع است و اکتفاء به اندکی علم و آن هم قشر آن برای تظ��اهر ب��ه آن اس��ت، ش��روع ش��ده. در گذش��ته ک��ه علم��اء دارای مش��اغل بودند و زندگی خ��ود را شخص��ا رو ب��ه راه می کردن��د، هیبت ب��ه خصوصی داشتند. ام��روزه ک��ه علم��اء دارای مش��اغل نیس��تند و اوق��اف ب��ر اث��ر این ک��ه اداره ای رس��می گش��ته، رو ب��ه ک��اهلی می رود و مبرات و صدقات هم مانند گذشته نیست. آن قسمت از علماء که اطالعات شان در خور ت��دریس اس��ت، ب��رای ام��رار

Page 53: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

51حدیث هفتم مع��اش ب��ه دانش��گاه ها و دبیرس��تان ها رو می آورن��د ت��ا از راه تدریس و آن هم در دانشگاه های این دوره که برای رجال دی��نی نامالیم��ات زی��اد دارد، حاض��ر می گردن��د. آن قس��مت دیگ��ر ک��ه نمی خواهند در این لباس بمانند و یا آن معلوم��ات را ندارن��د، در وظایف دولتی داخل می شوند، و آنهایی که در لباس بمانند و ی��ا آن معلوم��ات را ندارن��د در وظ��ایف دول��تی داخ��ل می ش��وند، و آنهایی که در لباس علم��اء می مانن��د، مجبورن��د در کاره��ایی ک��ه نباید ب��ه م��زد باش��د، مث��ل ام��امت نم��از و وع��ظ و ارش��اد م��زد بگیرن��د، و از این راه نم��از هم ل��ذت واقعی را از دس��ت داده است، زیرا امامت در آن برای مزد است نه خ��الص ب��رای خ��دا ارشاد و وع�ظ فق�ط از راه گ�وش اس��ت ن�ه از راه دل. و خ��دا

می داند که عاقبت به کجا می انجامد. آنه��ایی ک��ه زم��ام ام��ور دنی��وی را دارن��د، هم در کش��ورهای اس��المی نیازمن��د ب��ه کم��ک خ��ارجی هس��تند، و از این راه ه��ر کشوری طرفی را قبله خود ساخته و دو کشور که واقع��ا متح��د

و هم صدا باشند، نیست. با این که ابتدای قرن هفتم و حمله وحش��یانه ی��أجوج و م��أجوج مغ��ول دس��تگاه ق��درت کش��ورهای اس��المی را ب��ه هم پیچی��د، و مقتضی بود که مسلمانان به خ��ود آین��د و خالف را کن��ار بگذارن��د، بازهم درس نگرفتند و گوشمال دوم شان را که سیطره اروپا ب�ود

متحمل شدند. در این موقع که باز یأجوج و مأجوج چینی وحدتی ب��ه هم زده و از نو شبح حمله وحشیانه مغول در اذهان واق��ع بین��ان تجدی��د می شود، بازهم کشورهای اسالمی که در مسیر این ق��وم خ��ونخوارند فکری نمی کنند، مگر خدا خودش عاقبت را به خیر کند. سخن به درازا کشید و نصیحت مقتضی بسط ب��ود، برگ��ردیم به موضوع نصیحت به پیشوایان. ام��روز نص��یحت ب��ه پیش��وایان دی��نی در بازگش��ت ب��ه س��نت پیغم��بر و گ��رفتن تع��الیم ق��رآن و کنارگذاشتن هرنوع تعصب و اختالف است، و نصیحت به ع��وام در بزرگداشت علماء و پیروی شان و وفا به حقوق شان از تأدب در حق شان و گمان نیک��و در باره ش��ان و اجالل و تکریم ش��ان و ایفای حقی که در گردن عموم دارند و بر اه��ل توفی��ق پوش��یده نیس����ت، اس����ت. و نص����یحت ب����ه پیش����وایان زمام����دار در فرمانبری شان است. هرگ��اه فرمان ش��ان براب��ر ح��ق و ع��دالت باشد و کمک و رهبری شان در رهبری ملت در پیشروی و ایج��اد س��ربلندی ب��رای ملت و میهن و آگاه ساختن ش��ان ب��ر حق��وق و

Page 54: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

مسؤلیت عظیمی که در برابر رعیت دارند و اخالص ب��ه نس��بت ایشان و راهنمایی شان در آنچه ص��الح مل��ک و ملت ش��ان در آن است، و سعادت و نیک بختی و نام نیک خودشان در آن اس��ت و یادآوری شان هرگاه به غفلت افتادند و مددکاریشان در راه خیر

« و نصیحت عوام به ارشاد و راهنمایی شان به س��ویوعامتهم» آنچه صالح دنیا و آخرت شان در آن اس��ت، و مددکاری ش��ان ب��ه سوی درست کاری و گذشت از نادانی شان و تعلیم آنچه آنان را به حقوق شان آش��نا س��ازد و س��تر عورات ش��ان و دف��ع ض��رر از آنان و آوردن سود برایشان و امر به مع�روف و نهی از منک��ر و احترام بزرگ سال ش��ان و مهرب��انی ب��ا خردسال ش��ان و ان��درز و پندشان به خوبی و جلوگیری از غش و حسد نس��بت ب��ه آن��ان و دوست داشتن خوش��ی و رس��تگاری برایش��ان و دف��اع از م��ال و ناموس شان و توشیق شان ب��ر خ��وش خلقی و خ��وگرفتن ب��ه آن صفات پسندیده که ی�اد ش��د، و تحم�ل در راه واداشتن ش��ان ب�ه رستگاری و صبر در راه سعادتمند ساختن شان ک��ه تعلیم ع��وام و امر آنها به معروف و نهی آنها از منکر صبر و حوصله فراوان می خواه��د، و اخالص و پ��اکی دل و درون می خواه��د، خداون��د

همگی را برآنچه رضایتش در آن است توفیق دهد. این ح��دیث را مس��لم روایت نم��وده اس��ت، و این تنه��ا ح��دیثی است که مسلم از تمیم داری روایت نموده است، اما این ح��دیث از غ��یر تمیم داری ن��یز روایت ش��ده اس��ت. بخ��اری آن را روایت کرده به صیغه تعلیق یعنی یادکردن حدیث بدون ذک��ر إس��ناد آن و اشاره به این که این حدیث را کسانی دیگر ب��ا اسنادش��ان روایت

کرده اند، و نیز از غیر از تمیم روایت شده است. این ح��دیث را عبدالل��ه بن عم��ر و اب��وهریره و غیرهم��ا ن��یز روایت کرده ان���د، و آن را ب���ا اختص���اری ک���ه دارد می ت���وان در جمله ها شرح نمود؛ زیرا نصیحت چنانکه گف��تیم ج��امع ش��ریعت

�ا﴿است، و یاد شد که نصیحت ب�رای خ�دا و کت�اب خ�دا ن ل!ما فركتب من ش ض�في ل� ل� در کتاب ق��رآن هیچ کوت��اهی» [.38]األنع��ام: ﴾ٱ

و امور دین از اصل و فرع و عمل و اعتق��اد در آن«نشده استیاده شده است.

تمیم ال��داری: یکی از ی��اران پیغم��بر اس��ت، ن��ام او تمیم بن اوس بن حارثه اس��ت، و »داری« نس��بت او ب��ه ج��دش »دار بن هانی« است و تمیم دیری نیز گفته اند، نسبت به دیری که قب��ل از مسلمان ش��دنش م��وقعی ک��ه نص��رانی ب��وده اس��ت، در آن عبارت می نموده است. کنیه او ابورقیه است؛ زیرا بیش از ی��ک

Page 55: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

53حدیث هفتم دختر به نام رقیه نداشت، و برادرش نعیم که او ن��یز از ص��حابه اس��ت، دارای فرزن��د و ن��واده اس��ت. تمیم داری در س��ال نهم هجری به خدمت حضرت شرفیاب و مسلمان شد، و در غزوات

ه��ا﴿در رکاب پیغمبر شرکت کرد، اوست صاحب جام که آی��ه يأي نك ذين ءامنوا شهدة ب ل ل ل� در باره او نازل ش��د، و[.106 ]المائدة: ﴾ٱ

تفصیل آن در تفسیر ما در شرح آن آیه مذکور است. تمیم اولیت کس��ی اس��ت ک��ه ب��ه اف��روختن چ��راغ در مس��جد مب��ادرت ک��رد، و هم اوس��ت ک��ه ب��ه آوردن قص��ه پیش��ینیان و حکایت امم گذش��ته پ��رداخت. وی یکی از عبادت ک��اران ب��ه ن��ام است که شب را با تهجد و نماز به سر می آورد، و گاه ق��رآن را

ب﴿در ی��ک رکعت ختم می نم��ود. گوین��د ش��بی این آی��ه: حس�� ل أ ات ي لس ترحوا ذين ٱل ل� ٱ آیا گم��ان کرده ان��د م��ردمی[.21]الجاثیة: ﴾ٱ

که بزهکارن��د، آن��ان را مانن��د م��ردمی ک��ه ایم��ان آورده و عم��لصالح نموده اند بگردانیم. این آیه را تا صبح تکرار کرد.

تمیم داس��تان گذش��تگان را ب��ه منظ��ور موعظ��ه می آورد و پوشیدن لباس گرانبه��ا و ش��کل و ظ��اهر خ��وب را از ع��ادات او دانس��ته اند، وی در مدین��ه ب��ود، ولی پس از ش��هادت عثم��ان ب��ه فلسطین انتقال یافت، و در سال چه��ل هج��ری درگذش��ت و در

.سبیت جبرین از روستاهای خلیل بیت المقدس دفن شد

Page 56: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث هشتم

قال:ص أن رسول الله بعن ابن عمر الل��ه وأن» ��ه إال هدوا أن ال إل ى يش�� اس حت ��ل الن أم��رت أن أقات

��ك كاة، فإذا فعلوا ذل محمدا رسول الله، ويقيموا الصالة، ويؤتوا الزابهم على الم، وحس�� بح�ق اإلس� ي دم�اءهم وأم�والهم إال عصموا من

رواه البخاري ومسلم.«الله تعالىترجمه حديث:

روایت شده– خدا از آن دو خوشنود باد –از عبدالله بن عمر فرم��ود: م��أمور ش��ده ام ب��ه آن ک��ه ب��ا م��ردمصکه پیغمبر خدا

بجنگم، تا این که گواهی دهند که هیچ معبود به حقی نیست جز خدای یکتا، و این که محققا محم��د پیغم��بر خداس��ت، و نم��از را برپا بدارند و زکات را بدهند. پس هرگاه آن م��أمورات را انج��ام دادند، از من خون هایشان و مال هایشان را نگهداش��ته اند، مگ��ر آنچه به حق اسالم ثابت شود و حس�اب و کتاب ش��ان ب�ر خ�دای تعالی است. این حدیث را بخاری و مس��لم روایت کرده ان��د. )و

»در ش��رح می آی��د ک��ه الم بح��ق اإلس�� در ص��حیح مس��لم، در«إال می باشد(.»إال بحقها«روایت دیگر

شرح حديث: «أم��رت» فرم��ود: صدر این فرمایش حض��رت رس��ول الل��ه

اس»من مأمور شدم، یعنی خدا مرا امر فرم��ود: ��ل الن «أن أقات تا با مردم بجنگم. نظ��ر ب��ه این ک��ه کس��انی ک��ه تحقی��ق ندارن��د موقع شنیدن این فرمان اظهار نظ��ر می کنن��د ک��ه اس��الم دی��نی اس��ت ک��ه ب��ر جن��گ پایه گ��ذاری ش��ده اس��ت، و این گفت��ار را از دشمنان اسالم یعنی خاورشناسان بی انصاف که اکثر مقاله های خود را به دشمنی ب��ا اس��الم اختص��اص می دهن��د ش��نیده اند. آن وقت همین افراد نمی دانند جنگ برای دفاع از حقوق کار بسیار معقولی است که تا زمانی ک�ه بش�ر بیم�اری ح�ق ناشناس�ی را

دارد، جز آن راه دیگری را نمی توان تصور نمود.

Page 57: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

55حدیث هشتم آنه��ایی ک��ه می گوین��د نبای��د جن��گ باش��د و بای��د تح��ریم ش��ود، نمی دانند چه کسی این نغمه را ساز کرده اس��ت؟ نمی دانن��د ک�ه انگلیسی ها در مستعمرات خود همیش��ه این فک��ر را می خواهن��د در اذهان استعمارشدگان فرو کنند، تا کس��ی ب��رای ب��یرون کردن آنها قد علم نکند، و آنها همیشه در مستعمرات ب��ه مکی��دن خ��ود استعمارشدگان ادامه دهند. آنهایی که می گویند جن��گ نباش��د ب��ه خاطر بیاورند، اگر هند برای استقالل خود نمی جنگی��د، آی��ا ممکن بود انگلیس ها هند را از دس��ت بدهن��د؟ هن��دی ک��ه ض��رب المث��ل انگلیسی ها بود، هرکه هند را داشته باشد، یا هر دولتی که هند را داش��ته باش��د، هم��ه چ��یز را دارد. بن��ابراین، آی��ا هن��دی ها ب��رای

بیرون راندن انگلیسی ها غیر از جنگ راهی دیگر داشتند؟ یا این که اگر ملت اندونزی علیه هلند نمی جنگی��د، چ��ه موق��ع هلندی ها اندونزی را رها می کردند؟ مثال نزدیک��تر: ف��رض ک��نیم اگ��ر ملت الجزای��ر در راه اس��تقالل و بیرون آم��دن از زی��ر ی��وغ فرانسه نمی جنگید، چه موقع استقالل می ی��افت؟ )زی��اد ب��ه دور نرویم اگر برای نج��ات آذربایج��ان دس��ت ب��ه س��الح نمی ب��ردیم،

ارجاع آذربایجان عزیز چه وقت ممکن می شد؟(. پس بای��د دانس��ت اگ��ر اس��الم ب��رای دف��اع از ح��وزه خ��ود نمی جنگید، چگونه از شر مش�رکان ره�ایی می ی�افت، و چگون�ه خود را برای سعادتمندساختن بش�ر آم�اده می س��اخت؟ س��یزده سال تمام حضرت رسول در مکه اقامت گزید و ان��واع فش��ار و شکنجه را متحمل شد، با این حال بازهم مشرکان در صدد قتل پیغمبر برآمدن��د وق��تی ک��ه حض��رت از مک��ه هج��رت نم��ود و در مدینه رحل اقامت افکن��د، ه��ر روزی از ط��رفی تهدی��د می ش��د، ولی حضرت رسول که اعتماد و اطمینان داشت به این ک��ه راه حق را گرفته است، وسایل دفاع از حوزه دین را مهیا ساخت و با یاری پروردگار در سرعتی برق آس��ا پایه ه��ای ش��رک را درهم

کوبید، و پرتو دین خدایی را در جهان منتشر فرمود. برخی از دیگر به پیروی از دشمنان اسالم این استهزا را ساز می کنند که مسلمانان در هنگام جنگ صحیح بخ��اری می خوانن��د، و چ��ون نمی دانن��د ک��ه چ��ه می گوین��د، مع��نی این س��خن را هم نمی دانن���د. آری، مس���لمانان موق���ع جن���گ ص���حیح بخ���اری را می خوانن��د و بای��د هم بخوانن��د، چ��را؟ ب��رای این ک��ه در ص��حیح بخاری یک باب مخصوص به نام کتاب »جهاد« اس��ت ک��ه در آن کت��اب چگ��ونگی جه��اد پیغم��بر و خویش��ان و ی��اران پیغم��بر و فداکاری و جان بازی و از خودگذشتگی آنان را ش��رح می ده��د و

Page 58: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

خوان��دن آن در می��دان جن��گ روح دالوری و از خودگذش��تگی ب��هسربازان مسلمان می دهد.

دنباله این مطالب دراز است، و این کتاب مب��نی ب��ر اختص��ار اس��ت، گف��تیم ک��ه جن��گ ب��رای دف��اع از ح��وزه از ض��روریات

در ابتدای هجرت که ح��تیصزنده ماندن است. حضرت رسول هنوز روزه و حج فرض نشده بود، اج�ازه دس��ت بردن ب��ه س��الح برای دفاع از حوزه و نگهداری از کسانی که اصول انس��انیت را گردن می نهند اعالم داشت. اصول انسانیت از توحید و اقرار به نبوت، انجامدادن صف برادری ب��رای اظه��ار بن��دگی در پیش��گاه پروردگار به نام نم��از، و دادن مق��داری م��ال ب��رای از بین ب��ردن

نیازمندی های اجتماع به نام زکات را شرح داد.اس»فرمود: به من از پروردگ��ار فرم��ان«أمرت أن أقاتل الن

داده ش��د ک��ه ب��رای دف��اع از نش��ر دین اس��الم ب��ا کس��انی ک��ه می خواهند از این نور سعادت بخش جلوگیری کنند و کار خود را در خفه کردن این دعوت دنبال کنند، چنانکه در مک��ه می کردن��د، مأمور شدم با آنان به جنگ برخیزم، این جنگ به خ��اطر م��ال و جاه و منصب نیست، به خاطر دعوت به سوی خدا و گواهی بر یکتایی خداست، و به خاطر دعوت به سوی پذیرفتن راهنم��ایی و رسالت پیغمبر است، و به خاطر دعوت به سوی همبستگی و همدستی در روآوردن به خدا و چاره جس��تن از او در توفی��ق ب��ر سعادت همگانی است، به خاطر دعوت ب��ه س��وی ب��ه ک��اربردن

مال در راه رفاه و آسایش عمومی است. این اس��ت ک��ه فرم��ود: من م��أمور ش��دم ب��رای دف��اع از این دعوت به جنگ برخیزم و آن را ادامه دهم، تا وقتی که برهان و دالیل قطعی این دین مانند روز روشن و آشکار گردد که در آن موقع متانت اص��ول و رس��وخ قواع��د پای��داری پایه ه��ای این دین مانند ک��وهی پابرج��ا و بلن��د ث��ابت می مان��د و روش��نایی و ف��روغ آفتاب حجت آن جهان را زیر روش��نایی خ��ود می گ��یرد، و مانن��د ب��اران رحمت در هم��ه س��رازیر می گ��ردد. در آن موق��ع دیگ��ر خودش معرف خ��ود خواه��د ش��د، و ح��تی از می��ان دش��منان آن کس��انی ک��ه ب��ه عظمت آن پی می برن��د و در براب��ر آن زان��و می زنند و سر تعظیم ف��رود می آورن��د و از آن دف��اع می کنن��د، و کاری می شود که دست آخر تنها دین دنیا خواهد شد و سراس��ر

الله، محمدا رسول الله»جهان را جمله فرا می گ��یرد،«ال إله إالو آن روز به یاری خدا نزدیک است.

Page 59: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

57حدیث هشتم حضرت فرمود: من ب��ه تبلی��غ این دین س��راپا ن��ور و سراس��ر رحمت مأمور و برای آن همه سختی ها را تحمل کرده و در راه

الل��ه وأن محمدا»نش��ر آن می جنگم ��ه إال هدوا أن ال إل ى يش�� حت تا این که گواهی دهند که معب��ودی ب��ه ح��ق نیس��ت«رسول الله

مگر خدای یکتا، و آن که ب��ه حقیقت محم��د فرس��تاده و پیغم��بر خداست، و بدیهی است که گواهی همیشه مستلزم یقین اس��ت و نمی توان گواهی داد، مگر در برابر آنچه شخص در گواهی ب��ه آن یقین داشته باشد. و هرکس به یکتایی خدا و رسالت محم��د یقین کند مسلمان است، البته گواهی به توحید مس��تلزم اق��رار ب��ه نب��وت اس��ت، و اولین درس نب��وت درس ب��رادری م��ردم ب��ا همدیگر و برابری آنها در بندگی خدا و همبس��تگی آنه��ا در ص��ف واحد نم�از و همک��اری آنه�ا در دس��تگیری افتادگ�ان و راهنم�ایی گم شدگان و مددکاری یک دیگر در راه اجرای ح��ق و ع��دالت از

راه بذل زکات است. می بینید ک��ه چق��در فرمایش��ات پی��امبر متناس��ب و ش��یرین و معجزه آساست، و از این حدیث برمی آید ک��ه ه��رکس ش��هادتین را بر زبان بی�اورد و ب�ه آن یقین داش��ته باش��د محقق�ا مس�لمان است. چنانکه محققان و همه سلف و خلف برآن هستند و تا آن

نماز را برپا بدارند و برآن م��داومت نماین��د،«يقيموا الصالة»که به طوری که به آن امر شده اند، و قبال نماز و شرط و ارک��ان و

غیرها ذکر شد. از این حدیث برمی آید که تارک الصلوة مستحق قت��ل اس��ت، و ح�دیث اگرچ�ه در خص�وص ک�افران اس�ت ک�ه اگ�ر ش�هادتین گفتن��د و نم��از کردن��د و زک��ات دادن��د، خ��ون و م��ال خ��ود را نگهداشته اند و اگر نپذیرفتند، ن��ه و چنانک��ه ظ��اهر اس��ت وق��تی ک��افر م��أمور ب��ه نم��از باش��د، ب��رای نگه��داری خ��ون و م��الش مأموربودن مسلمان به نماز خیلی ظاهرترست؛ ام��ا کس��ی ک��ه وجوب نماز را انکار نماید و قبال مسلمان ب��وده و بع��د ب��ه انک��ار نم��از برخ��یزد مرت��د اس��ت، و ارت��داد یع��نی کافرش��دن بع��د از مسلمانی و ب��ه مناس��بت این کلم��ه اه��ل ردت در ت��اریخ اس��الم معروفند، و عبارت از کسانی هس��تند ک��ه بع��د از رحلت پیغم��بر

قس��متی از ع��رب از اس��الم برگش��تند و مرت��د ش��دند، وص قس��متی دیگ��ر از دادن زک��ات خ��ودداری کردن��د. آنه��ایی ک��ه از اس��الم برگش��تند و از ن��و ب��ه بت پرس��تی پرداختن��د، کس��انی ب��ه »مس��یلمه ک��ذاب« مانن��د ب��نی حنیف��ه و قس��متی ب��ه »أس��ود عنسی« که در یمن ادعاء پی��امبری کردن��د پیوس��تند، و در تم��ام

Page 60: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و– ش��رف ها الل��ه –روی زمین فق��ط س��ه مس��جد ب��ود: مک��ه مسجد مدینه و مسجد جواثا از منطقه بحرین که امروز ب��ه ن��ام

االحساء در عربستان سعودی است. در چنین موقعی »اب�وبکر ص�دیق« ب�ه خالفت برگزی�ده ش��د، این سرور بزرگ که در تاریخ دالوران جهان کمتر نظیر دارد، ب��ا

دندان ش��کن ک��ه ازتصمیم قاطع و نطقهای آتشین خود و دالی��ل نصوص قرآن و سنت سرچشمه می گرفت، بزرگان یاران پیغم��بر را به موافقت با خود قانع ساخت، و با این ک�ه در ت�اریخ مع�روف

ی��اران پیغم��بر از ه��ول اینصاس��ت ک��ه در روز وف��ات پیغم��بر مصیبت بزرگ دست و پای خود را گم ک��رده بودن��د، اب��وبکر ب��ه منبر رفت و سخنرانی خود را که مستدل ب��ر ق��رآن و رس��اننده حقیقت وفات نسبت به پیغمبر مانند هم��ه ب��رادران پی��امبرانش که پس از انج��ام وظیف��ه ب��ه درگ��اه ح��ق رهس��پار می گش��ته اند ش��روع ک��رد، و حم��ایت خ��دا را از ق��رآن و دین اس��الم اعالم داشت، و ب�ا این طری�ق ق�درت خ�ود را در دنب�ال ک�ردن ه��دف پیغم��بر از نش��ر دین و بس��ط ع��دالت و اج��رای ح��ق ب��ه ظه��ور رسانید، و تاریخ گواه است که ابوبکر صدیق در هر مس��أله ک��ه اقدام نم��وده ب��ه نف��ع مس��لمانان ب��وده اس��ت، و ه��ر مس��أله از

او و بزرگ�انمهمات مس��ایل ک�ه م�ورد ش��ور و مش��ورت می��ان اصحاب پیغمبر قرار می گرفته است، وسعت اطالع و دلیل ق�اطع و این ک��ه ح��ق ب��ا اب��وبکر اس��ت، ظ��اهر می ش��ده اس��ت. ابت��داء

روان��ه س��اخت و ب��هص»اس��امه« را در اج��رای دس��تور پیغم��بر عرب دیگر نشان داد که اسالم ب��ر ق��درت خ��ود ب��اقی اس��ت، و جانشین پیغمبر بر اداره کش��ور پهن��اور اس��الم کم��ال ق��درت را

دارد. روانه شدن »اسامه« برای تالفی جنگ با رومی��ان و برگش��تن پیروزمندانه او قدرت ش�گرفی ب�ود ک�ه ب�رای اولین ب�ار بع�د از

به ظهور رس��ید، و پس از آن– ارواحناله الفداء –رحلت پیغمبر برای سرکوبی مرتدان عرب لشکری را به س��رداری دالور بلن��د نام اسالم »خالد بن ولید« که پیغمبر اکرم او را »س��یف الل��ه« یعنی شمشیر خدا لقب داده ب��ود روان��ه س��اخت، و ت��اریخ گ��واه است ک��ه ی��اران پیغم��بر در این ن��برد چ��ه ک��اری کرده ان��د، و ای کاش رجال اسالم در عصر حاضر جریان آن جانبازی ها را ب��رای نسل معاصر که شیفته هوس رانی امثال ناپلئون در پشت پ��رده زورگ����ویی و ظلم و روغن م����الی ملتش هس����تند منتش����ر

Page 61: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

59حدیث هشتم می ساختند، تا اقال نس�ل معاص�ر می دانس�ت ک�ه ی��اران پیغم�بر

برای سرافرازی آزادی بشر چه کارهایی کرده اند . خدا می داند که انسان به حیرت می افتد که ابوبکر ب��ا دس��ت خالی چگونه توانست آن همه فتنه و آشوب را خاموش سازد و از نو دین اسالم را زن��ده و س��ربلند کن��د. س��ردار ب��زرگ اس��الم »خالد« در سرکوبی مرتدین کاری کرد که لکه رده را برای اب��دی و چپ��اول مرت��دین هم پیش از آن دیار شست، در این بین سب آمد، بعضی از کسانی که دل شان بیم��اری جه��ل را دارد، از این که خالد یکی از زنهایی را که شوهران شان به حال ردت کش��ته ش��ده ب��وده گرفت��ه، اع��تراض گرفته ان��د، غاف��ل از این ک��ه س��ر سلسله متقیان جهان بعد از پیغم��بر یع��نی: علی بن ابی ط��الب نیز زنی از بنی حنیفه را گرفت که از آن فرزندی بلن��د ن��ام دارد که به نام »محمد بن الحنفیه« معروف است، و البته همین بنی حنیفه بودند که پیرو »مسیلمه کذاب« ش��دند و م��ورد چپ��اول و

سرکوبی قرار گرفتند. خلفاء راشدین از ابوبکر صدیق ت��ا علی مرتض��ی هم��ه ب��ا هم برادر و در نشر اس��الم همک��ار هم��دیگر و ه��دف هم�ه ب��االبردن کلمه »الله« بود، و بر سر این راه جان خود را فدا نمودن��د، در سیرت ابوبکر صدیق مجلدها کتاب نوشته شده و قصد ما بی��ان اهل رده بود که نام اب��وبکر از لح��اظ این ک��ه نابودکنن��ده رده و برگرداننده قدرت مجدد اسالم بود به میان آم��د، و هیچ تردی��دی نیست که علی بن ابی طالب مانند دیگران یاران بزرگ پیغم��بر

همه در وجوب نماز و زکات و برپاداشتن و اجرای این دو وصدیگر واجبات و احکام دین با ابوبکر موافقت داشته اند .

و همچنین با مانع الزکوة در عه��دةقتال و جنگ با تارک الصلو خلفاء راشدین از مواردی بود که اجماع مسلمانان ب��رآن ب��ود، و این اجم��اع مس��تند اس��ت ب��ر این نص ک��ه حض��رت فرم��ود: من مأمور شدم بجنگم با مردم، تا این که شهادتین را بگویند و نم��از را برپا بدارند و زکات را به مس��تحقین بدهن��د؛ یع��نی اگ��ر زک��ات ندادن��د، خ��ون و م��ال خ��ود را نگ��ه نداش��ته اند و همچ��نین ب��اقی

صف�رایض اس��الم؛ زی�را ش��هادتین ب�ه رس��الت حض��رت محم�د متضمن ایمان به همه دستورهای پیغمبرست.

فرقی که در تشدید بر ت��رک نم��از اس��ت و ت��ارک الص��لوة را مستحق قتل دانسته اند، این اس��ت ک��ه اگ��ر کس��ی زک��ات ن��داد حاکم به اجبار، مق��دار زک��ات را از م��ال او می گ��یرد، روزه اگ��ر نگرفت حاکم او را حبس می نماید و خ��وراک و آب را از او من��ع

Page 62: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

می کند، ولی نماز بدون نیت قلبی منعقد نمی گردد و اجبار برآن صصورت نمی پذیرد، مگر با موافقت نمازگذار. پیغم��بر اس��الم

ابتداء به گفتن شهادتین اکتفاء می فرمود، و کسی که ش��هادتین را می گفت، ریختن خون او را جایز نمی شمرد و بعد نماز فرض شد و مس��لمانان م��أمور ب��ه نم��از ش��دند، بع��د زک��ات و ب��ه این

ترتیب احکام یکی پس از دیگری به تدریج انجام می گرفت. امام احمد روایت می کند که حضرت رسول در ابتدای اسالم اگر کسی به خدمت شان شرفیاب می ش�د و می گفت مس�لمان می شوم، ولی به جهاد نمی روم، قبول می فرم��ود، نظ��ر ب��ه این نظر ک��ه ب��یرون آوردن شخص��ی از کف��ر ب��ه ایم��ان خ��ودش ک��ار مهمی است. وقتی که با گفتن شهادتین ب��ه اس��الم داخ��ل ش��د، آن وقت بر او گفته می ش��ود ک��ه او هم مانن��د دیگ��ر مس��لمانان مکلف به نماز و زکات و جهاد و غیره است؛ زیرا قب��ول ش��رط فاسد اثری ن��دارد و کس��ی ک��ه می خواه��د مس��لمان بش��ود، ب��ه شرط نمازنخواندن، از او از این جهت قبول می شود که از کفر رهانی��ده ش��ود؛ زی��را وق��تی ک��ه مس��لمان ش��د، دیگ��ر ش��رط

نمازنخواندن باطل است و باید نماز بخواند. همچنین دیگ��ر ف��رایض اس��الم را بای��د گ��ردن نه��د، و این ک��ه مس��لمان م��أمور ب��ه انج��ام ش��رایع ب��ه ت��دریج می ش��ده اند، در

ل�ما بعث الن�بي مع��اذا إلي اليمن،»احادیث صحیحه ظاهر است: أمره أن يدعوهم أوال إلي الشهادتين وأن من أطاع��ه بهم��ا أعلم��ه

»معاذ« را بهص موقعی که حضرت رسول «بالصالة ثم بالزكاة یمن فرستاد، به او امر فرمود ت��ا ابت��دا آن��ان را ب��ه س��وی گفتن

ول الل��ه« الل��ه وأن محمدا رس�� دع��وت کن��د و»اشهد أن ال إله إال موقعی که این را پذیرفتند، آنها را از نم��از ب��اخبر س��ازد، و پس

از آن آنها را با زکات آشنا کند. به این ترتیب و همچنین در روز خیبر موقعی که پ��رچم را ب��ه

على م���اذا»دس���ت علی ابن ابی ط���الب دادن���د، علی گفت: : على أن يش��هدوا أن ال إل��ه إال الل�ه وأن محم��داصأقاتلهم؟ قال

رسول الل��ه ف��إذا فعل��وا ذل��ك عص��موا من��ك دم��اءهم وأم��والهم إال )رواه مسلم(. علی گفت: برچه شرطی با آنان بجنگم؟«بحقها

حضرت فرمود: بر این که گواهی دهند ک��ه هیچ معب��ود ب��رحقی نیس��ت مگ��ر خ��دای یکت��ا، و گ��واهی دهن��د ک��ه محم��د پیغم��بر خداس��ت. اگ��ر این را انج��ام دادن��د خ��ون و مالش��ان را از ت��و نگهداشتند، مگر آنچه حق کلمه شهادتین است از وجوب نماز و

پس«ف��إذا فعل��وا ذلك»زک��ات و غ��یره ب��ه آنه��ا اعالم می ش��ود.

Page 63: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

61حدیث هشتم هرگاه انجام دادند آنچه ذکر شد، از هرچه که ب��ه وس��یله گفت��ار انجام می گیرد، مانند: شهادتین که به زبان گفته می شود و آنچه به گفتار و کردار اس��ت ک��ه ق��ول و عم��ل ه��ردو در آن هس��ت، مانند: نماز و یا آنچه فعل محض است مانند دادن زکات، هرگاه

خون ه��ا و«عصموا مني دماءهم وأم��والهم»اینها را انجام دادند، مگ��ر«إال بح��ق االس��الم»مال های شان را از من نگه داش��ته اند،

آنچه به حق اسالم برایشان ثابت شود. یعنی اگر کس��ی بع��د از گفتن شهادتین و ادای نماز و دادن زک��ات مس��لمانی را کش��ت، حق اسالم قصاص را بر او واجب می سازد، ی��ا اگ��ر بع��د از این احکام دیگری پیش آمد، مانند: روزه و حج و غیره، ح��ق اس��الم

آن واجبات دیگر را بر او واجب می سازد. آنچه ذکر شد تعل��ق ب��ه احک��ام ظ��اهر دارد، ام��ا در خص��وص

وحس��ابهم علي»مسایلی که ظاهر نمی ش��ود، حض��رت فرم��ود: به حساب آوردن در باره آنچه ظاهر نمی شود با خداس��ت،«الله

زیرا خداست که بر دل ها آگاه است، و اگر کسی در ایمان خود مخلص باشد، جزای اخالص او نزد خداست، اگر کسی به ظاهر مسلمان باش�د و در دل مس�لمان نباش�د، اس�المش س��طحی و ظاهری است، اگرچه در آخرت جز و ک��افران محس��وب گ��ردد،

«تحكم الظ��واهر والل��ه يت��ولي الس��رائر»در فرمایش��ات پی��امبر: ظاهر را می بینی و حکم باطن به خدا مرجوع است.

Page 64: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث نهم

ول معت رس�� حمن بن صخر س قال: س�� عن أبي هريرة عبد الريقول:ص الله ما نهيتكم عنه فاجتنبوه، وما أمرتكم به فأتوا منه ما استطعتم،»

ذين من قبلكم كثرة مسائلهم واختالفهم على ما أهلك ال فإن رواه البخاري ومسلم.«أنبيائهم

ترجمه حديث: خدا از او خوش��نود ب�اد–از ابی هریره: عبدالرحمن بن صخر

روایت شده که گفت: از پیغمبر خ��دا ش��نیدم ک��ه می فرم��ود:– آنچه شما را از آن باز داشتم، از آن دوری جویید، و آنچ��ه ش��ما را به آن فرمان دادم پس از آن تا آنجا که توان�ایی داری�د انج��ام دهید؛ زیرا به حقیقت مردمی را که پیش از شما بودند بس��یاری س��ؤال و پرسش ش��ان و مخالفت ش��ان ب��ر پیغمبران ش��ان ب��ه هالکت کش��انید. این ح��دیث ص��حیح را بخ��اری و مس��لم روایت

کرده اند .شرح حديث:

از افرادی است ک��ه ح��دیثص از یاران پیغمبر سابوهریره بس��یار از پیغم��بر روایت نم��وده اس��ت، و در ش��رح ح��ال او ب��ه اختصار یاد شد. در مسجد نبوی در مدینه منوره س��کویی اس��ت که در عهد حضرت دارای سقف بوده و به نام »صفه« معروف بوده است، روی آن سکو یعنی در آن صفه در ح�دود س��ی ص�د تن از یاران پیغمبر ک��ه از جمل��ه آن��ان اب��وهریره اس��ت نش��یمن داشته اند، این افراد که در نه��ایت زه��د زن��دگی می کرده ان��د، از جهتی شاگردان حریصی بر فراگرفتن علم دین و حفظ ق�رآن و سنت بوده اند، زیرا در مدینه هیچگون��ه عالقه ای از زن و فرزن��د و غیره نداشته اند، و از این حیث همیشه مالزم پیغمبر بوده ان��د، و معیشت آنها از طریق کمک رسانی مسلمانان انجام می گرفته است. گاه می شده است که یکی دو روز می گذش��ته ب��دون این

که غذایی بیابند.

Page 65: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

63حدیث نهم ابوهریره که یکی از آنهاست می گوید: دو روز گذشته بود که غذایی نیافت��ه ب��ودم، روز س��وم از گرس��نگی بی ت��اب ش��دم، در راهی ک��ه اب��وبکر عب��ور می نم��ود نشس��تم، م��وقعی ک��ه عب��ور می کرد، مسأله ای از او پرسیدم: او ج��واب گفت و رفت. قص��د من این بود که شاید متوجه حال من بش��ود، ولی متوج��ه نش��د. پس از آن عمر عبور نمود، از او هم سؤالی کردم: ج��واب م��را گفت و رفت، و هیچ ی��ک از آن دو مطلب م��را نگرفتن��د. پس از ایشان حضرت رسول الله آمد و همین که مرا دید فرم��ود: اث��ر گرسنگی را در تو می بینم ای أبا هری��ره! گفتم: بلی، ی��ا رس��ول الله! ام��روز س��ومین روزی اس��ت ک��ه غ��ذا نیافت��ه ام. حض��رت فرمود: بیا ب��ا من ب��رویم م��نزل. من هم��راه حض��رت ب��ه م��نزل رفتم، در این اثناء کاسه ای شیر از منزل یکی از انصار آوردن��د، در دل گفتم اگر حضرت رسول این کاسه شیر را به من بدهند، س�یر خ�واهم ش��د. ولی حض��رت رس�ول دس�تور دادن�د ب�روم و اصحاب ص��فه را دع��وت کنم، من در پاس��خ ب��ه فرم��ان ایش��ان رفتم و اصحاب صفه را دعوت کردم ت��ا ده نف��ر ده نف��ر بیاین��د، اه���ل ص���فه ده نف��ر ده نف���ر می آمدن���د و از آن کاس���ه ش���یر می آش��امیدند و می رفتن��د، ن��وبت آن��ان ک��ه تم��ام ش��د، حض��رت

بی ت�اب ب�ودم، فک�رفرمود: حاال تو بیاشام، من که از گرس��نگی می کردم که آن شیر م��را س��یر نمی کن��د، ولی هرچ��ه می خ��وردم تمام نمی شد و حضرت رسول تکرار می فرمود: بیاشام. گفتم: یا رس��ول الل��ه! این ق��در آش��امیدم ک��ه احس��اس می کنم ش��یر

صمی خواهد از زیر ناخن هایم بیرون آید. آنگ��اه حض��رت رس��ول خود کاسه را به دست گرفت و نام خدا یاد کرد و بقیه آن ش��یر

را سرکشید. از جهت دیگر اهل صفه قشون آماده به خدمت بودند که اگ��ر پیش آم��دی رخ می داد، ت��ا م��وقعی ک��ه مه�اجرین و انص��ار ب��اخبر می شدند، اهل ص�فه دف�اع مق�دماتی را تهی�ه دی�ده بودن�د؛ زی�را

همه در مدینه ک��ار و ش��غل–مهاجرین و انصار غیر از اهل صفه داشتند و مشغول تجارت و فالحت و کارهای زندگی بودن��د، و در موق��ع جه��اد ک��ه حض��رت دس��تور می داد همگی متفق��ا آم��اده می ش��دند، از جهت دیگ��ر اه��ل ص��فه معلمین آم��اده ب��رای تبلی��غ بودند، و هرگاه فرستادن معلمین مورد نیاز می ش�د، اک�ثر از این

طبقه فرستاده می شدند. این فداکاران هم در میدان کارزار قرب�انی می دادن��د و هم در موقع تعلیم، چنانکه بعضی از قبایل به خ��دمت حض��رت رس��ول

Page 66: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

آمدند و عرض کردند که قبایل ما آماده پذیرفتن اسالم هس��تند، افرادی را ب��ا م��ا بفرس��ت ت��ا ام��ور دین را ب��ه م��ردم بیاموزن��د. حضرت رسول هفتاد تن از اه��ل ص��فه ک��ه ب��ه »الق��راء« یع��نی خوانندگان قرآن معروف بودند با آنان همراه فرمود، این هفت��اد تن که با دست برهنه و قص��د تبلی��غ هم��راه آن تبهک��اران روان��ه شدند، نمی دانستند که سرنوشت برایشان شهادت در راه تبلی��غ دین را ثبت کرده است، موقعی که به محل قبای��ل رس��یدند، آن

را از دم تی��غنابخردان قبایل خود را ص��دا زدن��د ت��ا آن هفت��اد تن بگذرانند، همه این هفتاد تن به شهادت رسیدند و خبر کشتار آنان طوری حضرت رسول را متأثر کرد تا یک ماه در هر پنج نم��از ب��ه

س��وره آل عم��ران128آن قبایل نفرین می فرمود تا این که آی��ه نازل شد.[.128]آل عمران: ﴾ليس لك من األمر شيء﴿

وابوهریره از بین رفقایش از اهل صفه جان به سالمت ب��رده از حضرت رسول به روایت حدیث اشتغال داش��تهچهل سل بعد

است، نظر به این که احادیث بس��یاری را روایت نم��وده کس��انی نیس��تند، ب��ر او اع��تراضصک��ه آش��نا ب��ه ح��ال اص��حاب پیغم��بر

گرفته اند که چرا این همه حدیث روایت نموده است، و البته این مطالب مفصال در کتاب های مخصوص تراجم و علماء حدیث ک��ه

رجال إسناد را تعریف کرده اند مشروح است. گفت: از پیغم��بر خ��دا ش��نیدم ک��هسدر حدیث باال ابوهریره

��ه ف��اجتنبوه»می فرمود: آنچ��ه ش�ما را از آن من�ع«ما نهيتكم عن صکردم، از آن دوری بجویید. در این جا طرف خط��اب پیغم��بر

ص�حابه و ی�اران او هس�تند، و البت�ه این حکم ش�امل هم��ه امت می باشد، زیرا خطاب بر دو قسم است: خطاب عام که ط��رف

��وا﴿گفتگو عموم افراد هستند، مانند: ذين آمن ه��ا ال ]البق��رة: ﴾يا أي ای مردم ب��ا ایم��ان ک��ه ش��امل هم��ه مؤمن��ان اس��ت، این[.104

خطاب و همه خطاب های عمومی دیگر که در قرآن وارد است، همیش��ه م��ورد خط��اب آن ی��اران پیغم��بر هس��تند، ولی حکم آن ش��امل هم��ه امت اس��ت، زی��را خط��اب همیش��ه ب��ه حاض��ران

اس﴿می شود، و همچنین ه��ا الن ای م��ردم ک��ه[.21]البق��رة: ﴾يا أياینگونه خطاب را خطاب عام می نامند.

قس��مت دوم خط��اب خ��اص اس��ت ک��ه مقص��ود از آن عم��وميهم بها﴿می باشد، مانند: وله صدقة تطهره وتزك ل خ م أ ل ل ل" ]التوبة:﴾ل#

از مال مسلمانان زکاتی را بگیر ک��ه ب��ا آن ص��احبان م��ال را» [.103 ک�ه در«پاکیزه می سازی و مایه برکت شان را با آن ف��راهم می آوری

Page 67: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

65حدیث نهم این جا خطاب ب��ه حض��رت رس��ول و مقص��ود ش��امل هم��ه امت است که زکات را بدهن��د، و ب��ه کس��ی م��أمورگرفتن و جمع آوری آن برای رسانیدن به مستحقین اس��ت؛ از حض��رت ت�ا جانش��ینان

او. البته مقصود این نیست که فق��ط زک�ات ب�ه حض��رت بدهن��د و

�اة﴿بعد از حضرت رسول زکات ندهند؛ مثل این که و ك ﴾وآتوا الز شامل ص��حابه و هم��ه امت اس��ت،«زکات را بدهید»[.�� 56]النور:

س﴿ لش لصلوة لدلوك ل أقم ٱ نماز را برپ��ا ب��دار» [.78]اإلسراء: الخ ﴾ٱ تا آخر آیه که خطاب به خود حضرت اس��ت، ولی«از زوال آفتاب

لصلوة﴿مأمور برپاداشتن نماز همه امت هستند، چنانکه ﴾ٱأقيموا خواندن نماز خطاب به صحابه و شامل همه امت است.

ساء﴿همچنین لن تم بي إذا طل لن ها ٱيأي ل$ ای پیغمبر!»[.1]الطالق: ﴾ٱ که اگرچه خط��اب ب��ه پیغم��بر اس��ت،«هرگاه زنان را طالق دادید

حکم آن ش��امل هم��ه امت اس��ت، ن��ه این ک��ه طالق فق��ط ب��ه پیغمبر اختصاص دارد، از این لحاظ که خطاب فقط به اوس��ت،

و مانند این موضوع، بسیار است. سوم خصایص است، یعنی آنچه به شخص پیغمبر تعل��ق دارد و در خصوص خود ایشان اس��ت، مث��ل نم��از تهج��د ک��ه ب��ر خ��ود پیغمبر واجب بوده است که در دل شب به عبادت خ��دا و راز و

نیاز با پروردگار بپردازد، و این هم در موارد کمی است. در حدیث باال حضرت فرمود: آنچه شما را از آن من��ع ک��ردم، پس همیشه بر دوری از آن بکوشید، آنچه حضرت منع فرم��وده بر دو قسم است: ح��رام ک��ه اجتن��اب از آن ف��رض اس��ت، و در شرح حدیث بی��ان ک��ردیم ک��ه ح��رام چیس��ت و ان��واع آن را ی��اد نم��ودیم. دوم مک��روه اس��ت و اجتن��اب از آن س��نت اس��ت و فرمانبری از حضرت وقتی فراهم می آید که از ح��رام و مک��روه هردو اجتناب شود؛ زیرا مرتکب حرام، عاصی و گناهک��ار اس��ت و مرتکب مکروه مخالف سنت است، مکروه به معنی ناپسند و

برخالف سنت است. مثال: در ح��ال نم��از رو را ب��ه این س��و و آن س��و گردانی��دن مکروه است؛ زیرا برخالف سنت است ک��ه در نم��از س��ر را ب��ه زیر اندازد و خشوع و فروتنی نمای��د؛ زی��را خالف س��نت اس��ت. س��نت نگه داش��تن ادب و ب��ه خ��اطرآوردن عظمت پروردگ��ار در

از بس��یاری پرس��یدنصحال نماز است. حض��رت رس��ول الل��ه منع فرم��ود، مخصوص��ا م��وقعی ک��ه مالحظ��ه فرم��ود س��ئواالت

Page 68: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

فقط جنبه عناد دارد، مثال: وقتی که حضرت فرمود: خداوند ب��ر شما حج را فرض فرم��ود، پس ب��ه حج بروی��د. م��ردی گفت: ی��ا رسول الله! هرساله حج ب��رویم؟ حض��رت فرم��ود: اگ��ر بگ��وییم بله، واجب می شود و شما از آن ع��اجز می مانی��د، هروق��تی من چیزی گفتم، مرا به حال خود بگذارید؛ زیرا مردم پیش از ش��ما هم از همین راه اختالف بر انبیاءشان و بس��یاری سئواالت ش��ان نابود ش��دند، و از این جهت بزرگ��ان ص��حابه هرگ��اه س��ئوالی از آنان می شد، می پرسیدند آیا این مسأله واقع شده اس��ت؟ اگ��ر می دیدند واقع شده است فتوی می دادند، و اگر می گفتند واق��ع نشده می گفتند پس باشد ت��ا وق��تی ک��ه واق��ع ش��د، حکم آن ب��ه

میان می آید. از امام اوزاعی نق��ل ش��ده اس��ت ک��ه می گفت: هرگ��اه خ��دا بخواه��د ب��رکت علم را از بن��ده ای بگ��یرد، مغالط��ات علمی ب��ر زب��انش ج��اری می س��ازد، اوزاعی می گوی��د: مغالطه کنن��دگان را

کمترین مردم در دانش یافتم. از اغلوط��اتصامام احمد روایت نم��وده اس��ت ک��ه پیغم��بر

نهی فرمود که مسأله های سخت و دشوار و غ��یر م��ورد احتی��اج است، و در این باب بر س��ه قس��م ش��ده اند: قس��متی ک��ه ب��اب مسایل را یک مرتبه مسدود کرده و در حقیقت در فهم مس��ایل را به روی خود بسته اند، و به جایی کشیده اند ک��ه ب��ه ح��دود م��ا أنزل الله نیز جاهل آمده اند، و قسمتی به یکب��اره در مس��ایل را ب��ه روی خ��ود گش��وده، و در این زمین��ه بحث خ��ود را ب��ه ج��ایی رسانیده اند که مسایل واقع نشده را ساخته و تکل��ف ج��واب آن را متحمل شده اند. و نظر به این ک��ه توس��عه این ح��د و تص��ویر مسایل غیر واقعی باعث اختالف و خصومت و مستلزم مجادله و کشمکش می گردد، و بدیهی است که مجادله هم به ت��یرگی و نفرت می کشد و س��بب می گ��ردد ک��ه هرک��دام ب��رای رأی خ��ود دلی��ل بی��اورد، در نتیج��ه محبت پ��یروزی ب��ر خس��م و جلب نظ��ر م��ردم براب��ر ب��ا از دس��ت دادن اخالص و پ��یروی ه��وای نفس می گردد، و این عینا چیزی است که شریعت آن را تق��بیح ک��رده و به دوری از آن دستور داده است. قس��م س��وم ک��ه در ح�دیث پیغمبر مطلع و در فقه و فهم قرآن و ح��دیث و اس��تنباط از این دو استاد شده اند، همت خود را متوجه بحث در مع��انی ق��رآن و سنت پیغمبر و گفتار صحابه و تابعین و مس��ایل حالل و ح��رام و اصول سنت و زهد و آنچه باعث ص��فای قل��وب و جم��ع کلم��ه و وحدت مس��لمانان می گ��ردد س��اخته اند، ت��ا م��ردم را ب��ه اخالص

Page 69: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

67حدیث نهم برای پروردگار متعال بکش��انند، خداون��د م��ا و ش��ما را از جمل��ه

این دسته فرماید. این حدیث که از سئواالت بیجا برحذر داشت، یکی از اص��ول مط���الب و یکی از پایه ه���ای ب���زرگ دین اس���ت، و فهم و از برک�ردنش و عم�ل ب�ه آن شایس�ته اس�ت، س��ئوال کننده ک�ه در حدیث ب��اال ذک��ر ش��د، در ج��واب آن فرم��ود: پرس��نده أق��رع بن

ياء﴿حابس بوده است، و آی��ه: لوا ع أ ��وا ال ت ذين ءامن ل ه��ا �%يأي��ل ل" ل(‍'& ٱ ك تس د لك ل إن ت ل* ل ای مردم ک��ه ایم�ان آورده ای��د!»[.101]المائدة: ﴾ل+

.«از چیزهایی که اگر آشکار شود، بدتان می آید مپرسید این آیه چنانکه در صحیح بخ��اری م��ذکور اس��ت، هنگ��امی ک��ه س��ؤال های بیه��وده مط��رح ش��د ن��ازل گردی��د، و در روایت ه��ای بسیاری سبب ن�زول را هم�ان س�ؤال تک�رار حج دانس�ته اند ک�ه ذکر شد، و در روایتی آمده است که حضرت رسول ب��رون آم��د در ح��الی ک��ه خیلی خش��مگین ب��ود و ب��ر من��بر رفت، م��ردی برخاس��ت و س��ؤال ک��رد و پرس��ید: پ��درم کجاس��ت؟ حض��رت فرم��ود: پ��درت در دوزخ اس��ت. دیگ��ری برخاس��ت ک��ه پ��درم کیست؟ حضرت فرمود: پدرت حذافه است، در این موقع عم��ر

»رض��ينا بالل��ه رب��ا وباإلس��الم دين��اجلو حض��رت زان��و زد و گفت: و از نادانی آن م��ردم مع��ذرت آورد ت��ا خش��موبمحم��د رس��وال«

حضرت فرو نشست و آن آیه نازل شد. معروف است که مادر آن مردی که پرسید پدرم کیست؟ ب��ه او گفت: ای فرزند من! از تو ناخلفتر ندی��ده ام و نش��نیده ام، ت��و جل��و م��ردم از حض��رت می پرس��ی پ��درم کیس��ت؟ یع��نی اگ��ر خدای ناخواسته لغزشی داشتم، می خواستی جلو همه مرا رسوا

کنی. حاصل این که تعدد س��بب ن��زول م��انعی ن��دارد، و این ک��ه از جمله اسباب نزول آن آیه این است که از مس��ایلی ک��ه فهم آن برای پرسنده بد می آید نباید سؤال شود، مثل این که پدرش که فوت کرده کجاس�ت؟ و ی�ا این ک�ه پ�درش کیس�ت؟ و همچ�نین سؤالی که مبنی بر استهزاء باشد و یا این که از راه عناد باشد، چنانکه منافقان از روی استهزاء می پرسیدند: مثال: گمشدۀÈ من کجاست؟ و مشرکان و اهل کتاب از روی عناد می پرسیدند ک��ه قیامت کی به پا می شود و روح چیست؟ و همچنین س��ؤال هایی

که ممکن بود باعث تشدید شود. در حدیث است که بزرگترین مسلمان گناهک��ار کس��ی اس��ت که در باره چیزی که حرام نیست بپرس��د، و ب��ر اث��ر پرس��ش او

Page 70: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

حرام شود. وقتی که شخصی در خص��وص »لع��ان« از حض��رت پرس��ید، حض��رت آن س��ؤال را ناپس��ند دانس��ت و از آن انتق��اد فرمود و اتفاقا همان پرسنده مبتلی به همان مسأله شد ک��ه در باره آن قبل از وقوعش پرسیده بود و آی��ه لع�ان ن��ازل ش��د، در باره کسی که پرسیده بود اگر کسی مرد بیگانه را با زوجه خود

ببیند که تفصیل مسأله لعان در کتب فقه مذکور است. اما اگر اضطرار باشد، مانند خوردن گوشت مردار وقتی ک��ه بر اثر قحط و گرسنگی به هالکت می افتد که در اینج��ا ب��ه ق��در سد رم��ق اج��ازه داده ش��ده؛ زی��را در ح��ال اض��طرار و ناچ��اری شریعت اجازه داده است که مضطر از مرده تن��اول نمای��د و در این حال معصیت نامی��ده نمی ش��ود؛ زی��را از اس��تطاعت ب��یرون

و آنچه شما را به«وما أمرتكم به فأتوا منه ما استطعتم»است، انجام دادنش فرمان دادم پس آن را تا اندازه توانایی ت��ان انج��ام

دهید. آنچ���ه ام���ر فرم���وده ش���امل دو قس���مت اس���ت: ف���رض و انج��ام دادن ب��ه حس��ب توان��ایی ف��رض اس��ت، یع�نی انج��ام دادن فرض، فرض است، کما این که انجام دادن سنت، سنت اس��ت. قسم دوم سنت است که انجام دادن آن بر حسب توانایی سنت

ص��فحاتاست، و شرح کلمه سنت در شرح ح��دیث در مقدم��ه گذشت.32 و 31

حضرت فرمود: آنچ��ه ش��ما را ب��ه آن ام��ر ک��ردم، ب��ر حس��ب توانایی تان به انجامش برس��انید، و این ح��دیث ب��ه منزل��ه ش��رح

ه﴿برای این آیه است: ع سول فخ��ذوه وم��ا نهىك لر ل"وما ءاتىكم ل ٱ نتهوا آنچه پیغمبر به شما داد آن را بگیرید، و آنچ��ه»[.�� 7]الحشر: ﴾ٱف

ف﴿ و در آیه: «ش��ما را از آن من��ع ک��رد از آن خ��ودداری کنید ال يكلعها سا إال و ه ن ل�لل ل, خداوند هیچ کسی را تکلی��ف» [.286]البقرة: ﴾ٱ

که این آیه بعدی مقص��ود از«نمی فرماید، مگر به حسب تواناییش برحس��ب توان��ایی اس��تصآیه اولی را ک��ه فرم��انبری پیغم��بر

روشن می نماید. آیه های قرآن بعضی از آن روشن کننده مقصوده﴿بعضی دیگر است و ح�دیث، آی��ات را ش��رح می کن��د. لل ق��وا ٱت ٱ

از خ��دا بترس��ید، چنانک��ه شایس��تۀÈ» [.102]آل عم��ران: ﴾ۦحق تقاته . یاران پیغمبر گفتند: حق تقوی ب��ه مع��نی آن«ترسیدن از اوست

ک��ه خ��دا را ی��اد ک��نیم و هیچگ��اه او را فرام��وش نک��نیم، و او را اطاعت کنیم و هیچگاه نافرمانیش نک��نیم، از مق��دور م��ا ب��یرون

﴿است. این آیه برای روشن کردن معنی ح��ق تق��وی آم��د: قوا ت ٱف

Page 71: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

69حدیث نهمتم تط ه م��ا ل�لل �ل ٱ ب��ه حس��ب توانایی ت��ان از خ��دا» [.16]التغ��ابن: ﴾لٱ

.«بترسید آنگاه امر در ش��رع مطل��ق می آی��د، و در این ح��ال براق��ل آن حمل می شود، مثال: اگر کس��ی ن��ذر ک��رد نم��از بخوان��د ی��ا روزه بگیرد یا صدقه بدهد، حمل بر دو رکعت نماز یک روز روزه داری و در صدقه کمترین مال مثال یک مشت گندم؛ ام�ا هرج�ا ک�ه در شرع امر مقید آمد، باید آن را با همه قیود و اوص��اف آن انج��ام داد، و اگرچه تکلیف باشد. نم�از وق�تی ک�ه چه�ار رکعت اس��ت، نمی توان آن را دو رکعت کرد. روزه که از فجر تا غروب است، نمی توان آن را نصف ک��رد؛ زی��را این تک��الیفی اس��ت ک��ه ب��رای زن��دگی ص��حیح و داش��تن اس��الم ض��رورت دارد، و کس��ی ک��ه بخواهد شانه از زیربار روزه خالی کند، به حجت این که تکلی��ف اس��ت، ش��انه از زیرب��ار هرک��ار اجتم��اعی ک��ه در ی��ک زن��دگی شرافتمندانه ضرورت دارد، خالی می کند و در براب��ر نامالیم��ات زندگی فقط کس�انی می توانن�د ایس�تادگی کنن��د ک�ه ایمان ش�ان ق��وی و تک��الیف دی��نی را انج��ام می دهن��د، و گرن��ه ب��ه خزه ه��ای اجتماع می مانند که در مقاب�ل کوچک��ترین نامالیم�ات ب��ه انتح��ار

می افتد. هرج��ا ک��ه در تک��الیف ش��رعی مش��قتی پیش آی��د، ش��ریعت تخفیف آن را روشن ساخته است، اگر نمی تواند ایس��تاده نم��از بخواند نشسته بخواند، اگر در موقع س��فر و بیم��اری و ب��ارداری نمی تواند روزه بگ��یرد، م��وقعی ک��ه مقیم ش��د و بهب��ود ی��افت و وضع حمل نمود قض��ا بگ�یرد. در قس�مت ام�ر قی�د ش�د ک�ه ب�ر حسب توانایی انجام گ��یرد، در قس��مت نهی این قی��د نب��ود، و از اینجا دانسته می شود که باید کامال از نهی ش��ده ها دور ب��ود، ام��ا اگ��ر در ج��ایی دو مفس��ده باش��د، در این ح��ال ارتک��اب أخ��ف مفسدتین می شود؛ مثال: هرگاه می��ان دو کس دش��منی باش��د و بتوان به دروغ سبب نزدیک شدن آن دو شد، مانعی نیست؛ زیرا این دروغ مصلحت آمیز از دوام دش��منی ک��ه ب��ه مفاس��د متع��دد دیگر می کشاند بهتر است، هرچند که دروغ خوب نیس��ت، زی��را شریعت در سه م��ورد ب��ه آن اج��ازه داده اس��ت: یکی در جن��گ، دوم برای اصالح بین دو کس که دشمنی میان آنها هست، سوم کسی ک��ه دو زن دارد و ب��ه یکی از آن دو دروغ می گوی��د ب��رای خوشنودساختنش که در این سه مورد دروغ ج��ایز ش��ده اس��ت؛

زیرا فساد آن کمتر است.

Page 72: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

حضرت رسول الله فرمود: آنچه به آن امر ک��ردم ب��ه حس��ب توانایی به جا آورید، و آنچه از آن منع کردم از آن دور ش��وید، و

ذين من قبلكم»از سؤال های بیجا خودداری کنید: ��ك ال م��ا أهل فإن زیرا محقق��ا م��ردم پیش«كثرة مسائلهم واختالفهم على أنبيائهم

از ش���ما را بس���یاری س���ؤال و پرس���ش و مخ���الفتی ک���ه ب���ا پیغمبران شان می کردند نابود ساخت، و این ک��ه چ��را از اختالف منع شده، علت این من��ع آن اس��ت ک��ه اختالف س��بب تفرق��ه و

دوری دل ها از همدیگر و ضعف دین می گردد.

Page 73: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث دهم

إن الل��ه تع��الى»: ص قال: قال رسول الل��ه سعن أبي هريرة ��ه ��ا، وإن الل��ه أم��ر الم��ؤمنين بم��ا أم��ر ب ب طي ��ل إال ب ال يقب طي

﴿المرسلين، فقال تعالى: ��وا مل بت و لطي ��وا من ل كل س�� لر ها ل�يأي ٱ ٱ ٱ��وا من﴿ :وقال تعالى [.51]المؤمنون: ﴾صلحا ذين ءامنوا كل ل ها ٱيأي

نك بت ما رز ل طي [.172]البقرة: ﴾ل$ماء ��ه إلى الس�� فر أشعث أغبر، يمد يدي جل يطيل الس ثم ذكر الره ح��رام، ربه ح�رام، وملبس�� ، ومطعمه ح��رام، ومش�� .. يا رب يا رب

ى يستجاب له؟ )رواه مسلم(.«وغذي بالحرام، فأنترجمه حديث: روایت است ک��ه گفت:– خدا از خوشنود باد –از ابی هریره

پیغمبر خدا فرمود: محققا خدای تعالی پ��اک اس��ت و نمی پ��ذیرد مگر پاکیزه را، و به حقیقت خدا مؤمنان را امر فرمود ب�ه آنچ��ه پیغمبران را به آن فرمان داد؛ زی��را خ��دای تع��الی فرم��ود: »ای پیغمبران! از پاکیزه ها بخورید و کار شایسته را انج��ام دهی��د« و فرمود: »ای م��ردمی ک��ه ایم��ان آورده ای��د! از پاکیزه ه��ایی ک��ه روزی ت��ان نم��ودیم بخوری��د«. پس از آن پیغم��بر م��ردی را ی��اد فرمود که به مسافرت طول می دهد و به حال پراکنده م��ویی و گردآل��ود رویی دو دس��تش را ب��ه س��وی آس��مان بلن��د می کن��د و می گوید: ای پروردگار من! در حالی که خوراکش ح��رام و آبش

با–حرام است، و پوشاکش حرام است و تغذیه شده به حرام این حال چگونه دعایش اجابت می شود؟.

این حدیث صحیح را مسلم روایت نموده است.:شرح حديث

حدیث باال اهمیت خوراک حالل و پوش��اک و آش��امیدنی حالل را می رس��اند، و این ک��ه عم��ل ص��الح و ک��ار شایس��ته همیش��ه همراه با لقمه حالل است، و از آن برمی آید ک��ه دع��ا وق��تی ب��ه اجابت می رسد که از دلی روشن و ذهنی پاک و جسمی پ��اکیزه

که از غذای حالل پرورش یافته است برآید.

Page 74: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

در این حدیث یکی از نامهای پروردگار را طیب.... ب��ه مع��نی بسیار پاک آورده است، یعنی ذات پرعظمت پروردگار م��نزه از ه��ر نقص و پ��اک از ه��ر عیب اس��ت، خداون��د پ��اک عملی را می پذیرد که پاکیزه از فساد باشد. در این باره حضرت فرم��ود:

ب» «إن الله تعالى طي خدا از هر نقصی منزه است، و ازمحققا هر صفتی که از کمال مطلق خالی باشد نیز منزه و پاک خواهد

با»بود، طي پروردگار پاک از کردارها و گفتارها فقط« ال يقبل إال آنچ�ه را ک�ه پ�اک باش�د می پ�ذیرد، ام�ا کاره�ایی ک�ه ب�ه ری�اء و خودپسندی آل�وده باش��د، ب��ه درگ�اه خ�دا راه نخواه��د ی��افت، از کرداره��ا فق��ط طیب و خ��الص را ک��ه دور از مفس��دات باش��د می پ��ذیرد، و از مال ه��ا آنچ��ه حالل باش��د قب��ول می نمای��د، زی��را طیب و خبیث دو چیز متضاد هستند. پاک و ناپ�اک ی�ک ج�ا جم�ع نگردند. حرام اگر هم کسی تصور نماید، در صدقه به کار ب��رده است، پذیرفته نمی شود. مالی که کسی از راه غصب به دست آورد، اگر ص��دقه نمای��د گن��اه دیگ��ری را برگن��اه غص��ب اف��زوده اس��ت، ب��ه غص��ب م��ال را از دس��ت ص��احبش گرفت��ه و ب��ه

صدقه کردنش تصرف به ناحق در مال دیگری نموده است. حرام چگونه می تواند مورد قبول واقع شود؟ قبول نش��دن در فقه به دو معنی تعبیر می شود: یکی قبول نشدنی ک��ه داللت ب��ر فساد عمل می کند، مانند این حدیث: »خدا نماز ب��دون وض��و را نمی پ��ذیرد«. بن��ابراین، نم��از ب��دون وض��و باط��ل اس��ت. دوم قبول نشدنی که فساد عمل داللت نمی کند، بلکه مایه حرمان از

من»ثواب است، چنانکه در حدیثی به روایت احمد آمده است: صلي في ثوب قيمته عشرة دراهم في��ه درهم ح��رام لم يقب��ل ل��ه

کس��ی ک��ه در ج��امه ای ک��ه ده درهم ارزش دارد و ی��ک«ص��لوةدرهم حرام در آن است، آن نماز پذیرفته نیست.

در إسناد این حدیث نظری است، و علماء گفته ان��د ک��ه نم��از در چنان جامه ای ثواب ندراد، نه این که مأمور به اعاده آن نماز باش��د، بعض��ی گفته ان��د ک��ه قس��م س��وم مع��نی قبول ش��دن: خوشنودی خدا و ستودن او تعالی از کنن��ده آن ک��ار اس��ت، اگ��ر مالی از حرام به دست آورد و بعدا نتوانست آن را ب��ه م��الکش برگرداند، مثال او را نشناسد، در این ح��ال ص��دقه کردن آن م��ال که ثواب آن عاید صاحبش بشود جایز اس��ت، و این در ص��ورتی

است که امید به دست آمدن صاحبش نباشد. از »فضیل بن عیاض« خداشناس بلند نام نقل شده است که مال حرام که صاحبش مشخص نباشد تلف می شود. و این بعید

Page 75: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

73حدیث دهم به نظر می رسد، در بیان معنی طیب بعض��ی گفته ان��د ک��ه طیب به معنی لذیذ است که شرع بر لذت آن موافقت کرده باش��د و این تعبیر بعید است؛ زیرا گوشت خوک لذیذ است در حالی ک��ه یقین��ا ح��رام اس��ت، و ص��بر تلخ اس��ت در ح��الی ک��ه یقین��ا حالل

است. بعضی طیب را به معنی حالل تفسیر کرده اند، و در این ح��ال

با﴿آیه ض حلال طي أ ل�كلوا مما في ل� حالل و طیب» [.168]البقرة: ﴾ٱ به یک معنی است، و طیب به معنی آنچه خوشمزه باشد ک��ه هرگ��اه

.«حالل هم باشد، پسندیده است بعضی گفته اند که ملک باش��د و این بعی��د اس��ت؛ زی��را طف��ل شیر مادر می خورد، در حالیکه ش��یر م��ادر مل��ک طف��ل نیس��ت، علوفه به حیوان داده می شود، در حالیک��ه علوف��ه مل��ک حی��وان

�ه»نیست، و حضرت فرمود: وإن الل�ه أم�ر الم�ؤمنين بم�ا أم�ر ب﴿. فقال تعالى: «المرسلين ��وا مل بت و لطي سل كلوا من لر ها ل�يأي ٱ ٱ ٱ

��وا من﴿ وقال تعالى: [.51]المؤمنون: ﴾صلحا ��وا كل ذين ءامن ل ها ٱيأي نك بت ما رز ل طي و خدا مؤمنان را امر فرمود ب��ه[.172 ]البقرة: ﴾ل$

آنچه پیغمبران را به آن امر فرمود. به پیغمبران فرمود: ای فرستادگان! از حالل خالص بخورید و ک��ار شایس��ته را انج��ام دهی��د. و ب��ه مؤمن��ان فرم��ود: ای م��ردم باایم��ان! از پاکیزه ه��ایی ک��ه روزیت��ان نم��ودیم بخوری��د، علم��اء گفته اند که از این آیه چنین برداش��ت می ش��ود ک��ه ح�رام هم از روزی به حساب می آید، زیرا خداوند فرم��ود: از آنچ��ه روزیت��ان کردیم از حالل و پاکیزه آن را تناول کنی��د، زی��را روزی هم حالل

ض إال على﴿دارد و هم حرام، به دلی�ل آی�ه: أ في ل�وم�ا من دآب ل� ٱ ض�قها ه ر ل.لل جنبی��ده ای در زمین نیس��ت، مگ��ر این ک��ه[.6]ه��ود: ﴾ٱ

روزیش به عهده خداست، و پیداست که همه جنبندگان از حالل نمی خورند، زیرا ب��نی آدم ک��ه از جنبن��دگان اس��ت، بعض��ی حالل

إن نفس��ا لن تم��وت ح��تي»می خورند و بعضی ح��رام، و ح��دیث محققا هیچ کس نخواهد م��رد، مگ��ر پس از آن«تستكمل رزقها

که روزی خود را کامال دریافت دارد. « پس از آن که در خصوص تناول حالل و ام��ر پروردگ��ارثم»

به آن و مزایای آن در مورد نتیجه خوراک ح��رام چ��نین فرم��ود:فر» ج��ل يطي��ل الس�� ��ر الر و از شخص��ی ی��اد ک��رد ک��ه ب��ه«ذك

مسافرت و سفر طول می دهد که به آن اش��اره ش��د، نظ��ر ب��ه

Page 76: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

این است که مسافرت و دوری از وطن دیدن نامالیمات موجبشکسته نفسی است.

در حدیث ابوداود و ترمذی آمده اس��ت ک��ه حض��رت فرم��ود: سه دعا به اجابت می رسند بدون ش��ک: دع��ای مظل��وم، دع��ای مسافر، دعای پدر برای فرزند. با این حال که شخص��ی مس��افر

یعنی پراکنده موست به »أشعث« است و به سفر طول داده و��ر«س��بب دوری از شستش��و و ش��انه زدن. یع��نی غب��ارآلود»أغب

��ه إلى»است برای حج و جهاد و یا زیارت ارحام است، يم��د يديماء دو دوست را به سوی آسمان برمی افرازد و می گوی��د:«الس

» « ای پروردگ��ارم! م��را خوش��ی ها ب��ده. »ي��ا رب ای»ي��ا رب پروردگ��ارم! ناخوش��ی ها را از من دور ب��دار. ب��ا این ح��ال ک��ه مسافر است و سفر طاعت است و از اسباب اج�ابت دعاس��ت و پراکنده مو و گردآلود است، با این شکل شکسته نفس��ی آور دو دست را به سوی آسمان افراشته دو کلمه ترحم: ی��ا رب ی��ا رب می گوید، بازهم دعایش به اجابت نمی رس��د، زی��را غ��ذایش حرام است، آبش حرام، لباس��ش ح��رام و تغ��ذیه اش ب��ر ح��رام

بوده، پس چگونه دعایش به اجابت می رسد؟ پس کسی که عم��ر را ب��ه غفلت می گذران��د و روزگ��ار را ب��ه معصیت به سر می آورد، باید وضع خود را بسنجد که دعایش به

��الحرام»کجا می رسد، «ومطعمه حرام، وملبسه ح��رام، وغ��ذي ب در حالی ک��ه خ��وراک او ح��رام، آش��امیدنی او ح��رام و تغذی��ه او حرام است؛ یعنی خوراک و آشامیدنی و پوشاک حرام اثر سفر و غربت و پریشانی و باالبردن دس��ت را بی نتیج�ه ک�رده اس�ت؛ زیرا دل او که مورد تجلی است تباه گشته و تیرگی قلب بر اثر

ى يستجاب له؟»حرام مانع از استجابت است، پس چگون�ه«فأندعای چنان شخصی به اجابت برسد؟ و بنا به قول شاعر:

در دل هم��ه ش��رک و س��جده ب��رخاک چه سود؟

با جسم پلید، جام�ه پ�اک چ�هس��������������������������������ود؟

زهر اس��ت گن��اه و توب��ه تری��اکاست وی

چ���ون زه��ر ب��ه دل رس���ید،تری������اک چ������ه س������ود؟

زی��را اج��ابت دع��ا ش��روطی دارد: طه��ارت قلب، چ��ون ه��ر طهارتی که در نماز می باید، در دع��ا ن��یز الزم اس��ت، ب��رای این که دعا مغز عبادت اس��ت، اگ��ر دل دارای طه��ارت نباش��د و ب��ه بیماری حسد و کینه و بغض آلوده باشد، راهی برای صفا در آن

Page 77: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

75حدیث دهم نیست، و در واقع آن دلی است پلید ک��ه طه��ارت آن ب��ه حس��ن ظن و قصد خیر و ص��فاء و روآوردن ب��ه خ��دا حاص��ل می ش��ود. جامه و لباس باید پاک باشد، زیرا لباس حرام و ناپاک مانع نماز و باعث عدم استجابت است. محل پ��اک می بای��د، زی��را دع��ا در محل پلید حرام است. زبان پاک الزم است، زیرا زبان آلوده ب��ه غیبت و دروغ نمی تواند قابلیت دعا و یاد خدا را بیابد. دل حاضر باشد، خشوع و فروتنی همراه باشد، بدن پاک باشد که دع��ا در پاکی بدن و زبان و دل و لباس به اجابت نزدیکتر است، و دعاء برابر شرع باشد، زیرا دعای حرام به اجابت نمی رسد، دعای به ناحق، ب��اعث حرم��ان می گ��ردد، دع��اء ب��ه مح��ال نباش��د، آنگ��اه رعایت سنن طبیعت به جا آی��د، دع��اء را براب��ر انص��اف بای��د در نظ��ر گ��رفت، یع��نی کس��ی ک��ه ب��ه معص��یت آل��وده نش��ده و در خوش��ی خ��دا را فرام��وش نمی کن��د، خ��دا هم او را فرام��وش نمی فرماید، اما کسی که همیشه نافرمانی را پیش��ه ک��رده و از یاد خدا غفلت دارد، فقط وقتی به یاد خدا می افتد که ش��دایدی که نتیج��ه تبهک��اری اوس��ت متوج��ه او گ��ردد، و اگ��ر اض��طرار و ناچارگی دست دهد و حالتی پیش آید که دست بنده از همه ج��ا قطع و فقط متوجه خدا باشد، اگر این حالت پیش آید، نیز نظر به این که کسی دیگ��ر ب��رای چاره س��ازی نمان��ده اس��ت، خ��دای

توانا معرفت خود را مبذول می فرماید:وء﴿ لس�� ف ش�� طر إذا دع��اه وي م ٱأمن يجيب ل� ل� ل� .[62]النم��ل: ﴾ٱ

یا چه کسی اس��ت ک��ه دع�ای بیچارگ�ان را ب��ه اج��ابت می رس��اند و».«بدی ها را برطرف می نماید جز خدا؟

الحاصل هر قدر دعای از دل و زبان پاکتر و برابر شرع صادر شود به اجابت نزدیکتر است؛ زی��را حض��ور قلب و یقین اج��ابت هرگاه با راستی زب��ان و پ��اکی دل هم��راه ش��د، در اج��ابت دع��ا

بی اندازه اثر دارد. در حدیث است که دعای هریک از ش��ما ب��ه اج��ابت می رس��د مادامی که شتاب ننموده باشید؛ به این که بگوی��د دع��ا ک��ردم و به اجابت نرسید، زیرا گذش��ته از این ک��ه بی ادبی اس��ت، داللت

عون﴿ب��ر جه��ل ب��ر اس��رار دع��ا دارد. خ��دا می فرمای��د: اه ت إي ل�ب ل�ه إن شاء عون إل شف ما ت ل�في ل� بلک��ه تنه��ا او را» [.41]األنع��ام: ﴾ل�

می خوانید و اگر بخواهد مشکلی را ک��ه ب��رایش دع��ا ک��رده ای��د ح��ل.«می کند

ی: به معنی چگونه و برای استفسار حاالت می آی��د، و کلمه أنى﴿به معنی )وقتی که( و جایی ک��ه اس��ت. أن ثك توا ح ف ك ل ح ل ل� �' ل ل س/ ل�

Page 78: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ت ال ش «زنان شما محل کشت و زرع شما هس��تند» [.223]البقرة: ﴾ ل0 پس هرگون��ه و ه��ر وق��تی و هرج��ایی ک��ه خواس��تید، بیایی��د ب��ه کش��تزارتان. البت��ه مقص��ود از آن این اس��ت ک��ه مواف��ق ش��رع باش��د، زی��را وطء ح��ایض روا نیس��ت، همچ��نین از عقب ج��ایز نیست، زیرا منظور از کش��تزار ج��ایی اس��ت ک��ه ب��رای حص��ول

فرزند باشد. این ح��دیث یکی از قواع��د اس��الم اس��ت، و م��ورد اعتم��اد در تناول حالل و دوری از حرام می باشد، و این که چه چیز وس��یله اجابت دعاست، و مهم ترین شرط دعا خ��وراک و لب��اس و آداب حالل می باشد، و این که لقمه حرام مانع اجابت دعاست، زی��را دعاءکننده از راه دعا از خدا می خواهد اعم��الش را بپ��ذیرد و در موقعی که دستش از هم��ه ج��ا کوت��اه ش��د، می دان��د فق��ط ی��ک درگ��اه اس��ت ک��ه هم��ه کاین��ات در اختی��ار اوس��ت و آن درگ��اه خداس���ت، و این خ���ودش در حقیقت حقیقت توحی���د و اخالص است، و به همین خ��اطر هم دع��ا مغ��ز عب��ادت اس��ت. و از این حدیث استفاده شد ک��ه إنف��اق هم بای��د از حالل باش��د و از غ��یر حالل مقبول نیست، و خ��وراک و آب و پوش��اک شایس��ته اس��ت که حالل باشد، و کسی که می خواهد دعایش به اج��ابت برس��د، باید بیشتر به لقمه حالل اعتناء نماید تا دع��ا و عب��ادتش مقب��ول درگ��اه پروردگ��ار ق��رار گ��یرد، و البت��ه از ش��خص م��ؤمن قب��ول

می شود.

Page 79: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث یازدهم

بط رس��ول ن بن علي بن أبي ط��الب، س�� عن أبي محمد الحس��:ص قال: حفظت من رسول الله بوريحانته ص الله .«دع ما يريبك إلى ما ال يريبك»

ن رم��ذي: ح��ديث حس�� س��ائي، وق��ال الت رم��ذي والن »رواه التصحيح«.

ترجمه حديث: از ابومحمد حسن بن علی بن ابی طالب پس��ر دخ��تر پیغم��بر

و ریحانه پیغمبر، روایت ش��ده ک��ه گفت از پیغم��بر خ��داصخدا این جمله را از برکردم: آنچه تو را به شک می اندازد آن را ره��ا

کن، و آنچه تو را به شک نمی اندازد برگیر.شرح حديث:

در فرمایش باال: آنچه تو را به تردید اندازد ت��رک کن، و آنچ��ه فرم��ود وستو را به شک نمی اندازد بگیر. )ق��ال( ام��ام حس��ن

حفظت من رس��ول»ترجمه ایشان در پایان این ح��دیث می آی��د، به معنیدع« سخنی از پیغمبر از برکردم که فرمود: »«صالله

ب��ه»ذر« ت��رک می نمای��د. »ي��دع«ت��رک کن، فع��ل مس��تقبل آن ب��ه مع��نی ت��رک»ي��ذر«مع��نی ت��رک کن، فع��ل مس��تقبل آن

می نماید.��رک ب��ه این دو فعل ماضی ندارد، زیرا مع��نی آن در ماض��ی ت

��ك»معنی کرد است، آنچ��ه ت�و را ب�ه ش��ک می ان��دازد.«م��ا يريب راب: به شک افتاد یریب: شک می کند. ریبة: شک. گفته ان��د ک��ه در زب��ان ع��ربی هرچ��ه ش��ک در آن یقی��نی باش��د فع��ل آن را از »راب« می آورند، و آنچه شک و تردید در آن موهوم باشد فع��ل

می باشد که به»يريب«آن »أراب« می آورند. فعل مستقبل آن ب��ه س��وی«إلى ما ال يريبك»همان معنی به شک انداختن است،

آنچه تو را به شک نمی اندازد، یعنی آنچه که از شبهات اس��ت و ترا به شک می اندازد، آن را ترک کن و برو به سوی آنچه که تو

را به شک و تردید نمی اندازد.

Page 80: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ن»حدیث ششم تا آخر که گذشت، مانن��د ش��رحی«الحالل بي است برای این حدیث که نهی تنزیهی بود از افتادن در ش��به ها. ابوذر غفاری گفته است: کامل شدن پرهیزک��اری عب��ارت از این است ک�ه قس�متی از حالل را ت�رک نم�ایی ت�ا در ح�رام نیف�تی، یعنی آنچه حالل بودنش به درستی روشن و آشکار نباش��د، ت�رک نمایی و نیز آنچه حالل باشد ولی جنبه زاید داش��ته باش��د، ت��رک شود؛ زیرا زیادت جویی انسان را به بی اختی��اطی و بی احتی��اطی انسان را به گنهکاری می کشاند، زیرا که نهی تنزیهی همیشه از چیزه���ایی اس���ت ک���ه احتم���ال ح���رام را دارد، مثال: حیل���ه در سودخوری حرام است، زیرا وسیله رس��یدن ب��ه ح��رام اس��ت و

حیله هیچگاه بر خدا پنهان نمی ماند. لعن الل��ه اليه��ود،» فرم��ود: صدر مورد حیله حضرت رسول

«حرم الله عليهم شحم الخ��نزير، فجملوه��ا وباعوه��ا وأكل��وا ثمنها خدا یهودیان را لعنت کند، زیرا پی��ه را برآن��ان ح��رام نم��ود و آن نابخردان آمدند پیه را بر آتش گداختند و فروختند و به��ای آن را خوردند، به گمان این که پیه حرام است، ولی گداخته آن ح��رام نیست و آن وقتبهای آن مانعی ندارد، در ح��الی ک��ه می دانس��تند

که این حیله برای استفاده از حرام است. وقتی کسی یک صد تومان برای مدت یک ماه مثال به یک صد و ده تومان بدهد، ریاست حاال اگر برای حیله خانه اش را به یک ص��د توم��ان بخ��رد و م��اهی ده توم��ان از او بگ��یرد، ب��از هم��ان ریاست و تفاوتی نکرده، ولی افراد حیله گر ب��ه خی��ال خودش��ان حیله می تواند حرام را حالل سازد از این قبی��ل کاره��ا می کنن��د، حقیقت همین حدیث اصل بزرگی است که ب��رای دنی��ا و آخ��رت سودمند است و ریب��ة و ش��ک در عب��ادات و مع��امالت و نک��اح و دیگر باب های احکام می آید، و در زیر این حدیث می توان ف��روع

و بخش های بی شماری داخل نمود. مثال: اگر کسی شک دارد که نماز ظهر سه رکعت خوانده ی��ا چه��ار رکعت، رکعت چه��ارم ک��ه ش��ک دارد، بین��دازد و یقین را بگیرد که سه رکعت است و رکعت چهارم را بخواند، اگ��ر ش��ک دارد که وضو دارد یا نه، ش��ک را بین��دازد و یقین کن��د ک��ه وض��و ن�دارد و از ن��و وض��و بس��ازد، اگ�ر ش��ک دارد ک�ه ب�دهی خ�ود را پرداخته است یا نه، و طلبکار می گوید که نپرداخته است، ش��ک را بیندازد و جانب یقین را بگیرد و ب��دهی خ��ود را ب��پردازد، اگ��ر شک دارد که فالن زن می گوی��د ب��رای ت��و و فالن��ه ش��یر داده ام، شک دارد که راست می گوید یا نه، در این حال دچار شک نشود

Page 81: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

79حدیث یازدهم و ب��ا چ��نین زنی ازدواج نکن��د، بلک��ه زنی دیگ��ر بگ��یرد و ب��ه این

ترتیب شک را رها کند و یقین را بگیرد. این حدیث که قسمتی از یک حدیث طوالنی است و در آن به

ی��اد ش��ده و ن��زد ترم��ذی این زی��ادت«أللهم اهدنی»قنوت وتر: «ف���إن الص���دق طمأنين���ة وإن الك���ذب ريبة»اس���ت: محقق���ا

راست گویی آرامش دل است، و در حقیقت دروغ مای��ه ش��ک و ف��إن الخ��ير طمأنين��ة وإن»ناراحتی است، و در لفظ ابن حب��ان:

محقق��ا خ��وبی مای��ه آرامش قلب می باش��د و ب��دی«الش��ر ريبةباعث شک و تردید و ناراحتی است.

ب��ه این لف��ظ ام��ام احم��د از انس و ط��برانی از ابن عم��ر از رحم الله امر» روایت کرده اند. در حدیث وارد است: صپیغمبر

خدا بیامرزد کسی را که غیبت را از خود«أجب الغيبة عن نفسه قطع نم�ود، یع�نی کاره�ایی را ک�ه ب�اعث ش��ک و تردی�د و مای�ه

ظنین شدن و پشت سرگویی دیگران می شود نکند. پرس��ید:صدر حدیث ضعیف آمده است که مردی از پیغمبر

چگونه بدانم چه ک��اری حالل و چ��ه ک��اری ح��رام اس��ت؟ )البت��ه مقصود در کارهای دارای شبهه است( حض��رت فرم��ود: هرگ��اه خواس��تی ک��اری بک��نی دس��ت را ب��ه س��ینه بگ��ذار، زی��را دل در م�وقعی ک�ه انس�ان می خواه�د ک�اری را انج�ام ده�د، ب�ه طپش می افتد و ناراحت می شود و هرگاه کاری حالل خواهد، دل آرام گیرد. و گفتند پرهیزگار چه کسی است؟ فرمود: کسی ک��ه ن��زد شبهه می ایستد، یعنی آنچه دانست شبهه اس��ت، ب��ه آن نزدی��ک نمی شود، و در حقیقت ورع و پرهیزگاری مدار تقوی و دینداری

است. از این راه دانشمندان و صالحان بسیار بوده اند ک�ه گ�اه دس�ت از میراث خود شسته اند تا در شبهه نیفتند، مانند »یزید بن زریع« که از پاکان بلندنام است، از گرفتن میراث پدرش که پانصد هزار بود امتناع ورزید، زیرا پدرش در خدمت حکام مستبد بود. نامبرده با بافتن برگ های درخت خرما امرار معاش می ک��رد. از »حس��ان بن سنان« از اولیاء مشهور آمده است که می گفت: کاری نیست که از پرهیزگاری آسانتر باشد، هرگاه از چیزی به شک افتادی آن را ترک کن، البته برای ایشان آس��ان ب��وده، ب��رای عم��وم از ک��وه

سنگین تر است. از »مسور بن مخرمه« حکایت کنند که گندم بسیاری به انبار زد، در هنگام پاییز لکه ابری در آسمان دید، در دلش ناخوشایند آمد، با خود گفت: ببین به خاطر گندمی ک��ه داری، از آنچ��ه ک��ه

Page 82: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

برای مسلمانان سودمند است نفرت داری، سوگند یاد ک��رد ک�ه در آن گندم هیچگونه فایده ای در نظر نگ��یرد و ب��ه قیمت خری��د آن را به فروش برس��اند. فض��یل ابن عی��اض گفت: م��ردم ادع��ا می کنند که پرهیزکاری دشوار است و من هرگاه دو ک��ار ب��رایم پیش آم��ده، س��خت ترین آن را پیش گ��رفته ام، هرگ��اه از چ��یزی

دچار شک شدی آن را ترک کن، و چیزی که شک ندارد بگیر. گ��رفتن پرهیزک��اری و دوری از ش��ک و س��خت گیری ب��رای نگهداری خود وقتی پسندیده است که برابر ب��ا ش��ریعت باش��د، بدین معنی که اگر شریعت کاری را آسان کرده باش��د و کس��ی ببیند که نمی خواهد آن آسانی را بگیرد، در این ح��ال گ��رفتن آن آسانی بهتر است، مثال قصر و کوتاه کردن نماز در سفر بیس��ت و چهار فرسخ نزد بعضی علماء واجب است، و قص��ر نمازه��ای چهاررکعتی در سفر از رخصت های ش��ریعت اس��ت، کس��ی ک��ه ببیند دلش قصر نماز را نمی پسندد، بهتر است که نماز را قص��ر نماید و گرفتن راه باریک در سخت گیری بر خ��ود ب��رای کس��انی پسندیده است که تق��وی و پرهیزک��اری در کارش��ان اس��ت، ام��ا کسانی که ربا می خورند، آنگاه اگر قطره خونی در جامه ببینند، به سؤال و پرسش می آیند که آیا با آن قطره خون در آن جامه

نماز رواست؟ راجعباین طبقه به افرادی می مانند که از عبدالله بن عمر

به خون پشه خ��اکی س��ؤال می کردن��د، عبدالل��ه بن عم��ر گفت: راصمن از کار ش��ما ب�ه ش��گفت آم�ده ام. پس دخ�تر پیغم�بر

می کشید و باک ندارید، آنگاه از خون پشه سؤال می کنید؟ شما صعراقیان چگونه مردمانی هستید؟ در حالی که من از پیغمبر

هما ريحانتاي من»شنیدم که در باره حسن و حسین می فرمود: این دو ریحانه من از این دنیا هستند.”الدنيا

مردی از ام��ام احم��د بن حنب��ل اج��ازه خواس��ت ت��ا ب��ا قلم او بنویس��د، احم��د گفت: بن��ویس این ورع مظلم و پره��یز ت��ارک و ناپسندی است، و به دیگری گفت که پرهیز من و تو ب��ه این ج��ا نرسیده است، )اگر وقتی می بینید برای احم��د ب��ه عن��وان ام��ام احمد یاد می نمایم و آنگ��اه حس��ن بن علی می نویس��م، مقص��ود این است که حسن بن علی شهرتش بیش از آن است، و لف��ظ

امام برای احمد معرف است(.:بحسن بن علی بن ابی طالب

حضرت رسول او را حسن نامیده و کنیه او را ابومحمد قرار داد، پدرش علی بن ابی طالب، مادرش فاطمة الزه��راء س��یدة

Page 83: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

81حدیث یازدهم . ریحان��ه پیغم��بر و س��بطصنساء العالمین و جدش رسول الله

او مستغنی از توصیف است، والدت ب��ا س��عادتش در نیم��ه م��اه ب��ه پیغم��برسمبارک رمضان س��ال س��وم هج��ری ب��ود. حس��ن

ب��رای عقیق��ه اوصشباهت داش��ت، روز هفتم والدتش پیغم��بر گوسفندی ذبع نمود و دستور داد موی سر او را بتراشند و برابر

وزن آن موی از نقره صدقه نمایند. حسن پنجمین ف��رد اه��ل کس��اء ب��ود، از ابن االع��رابی روایت شده است که نام حسن و حسین در جاهلیت مرسوم نبود، ابن االعرابی از مفضل روایت نموده است که گفت: خداوند این دو

س��بطین را ب��ه اینصنام را محفوظ داشت، تا این که پیغم��بر دو نام موسوم س��اخت. همچ��نین می افزای��د: ب��ه مفض��ل گفتم: پس آن دو شخصی که در یمن این نام را دارن��د چیس��ت؟ گفت خیر، این دو نام حسن )به سکون سین( و حسین به فتح ح��اء و

کسر سین است. از ام الفضل همس�ر عب�اس بن عب�دالمطلب ش�یرسحسن

خورد و ام فضل حسن بن علی و قثم بن العباس را باهم ش��یر داد، آورده اند که امام حسن چندین بار پیاده از مدینه ب��رای حج به مکه رفت، و گفت از خدا شرم دارم او را دیدار کنم و پی��اده به حج خانه اش نرفته باشم، چندین بار نیمه مال خود را ص��دقه نم��ود، بس��یار بردب��ار و ک��ریم و خیلی پرهیزک��ار ب��ود، از جم��ه

بود.سنصرت دهندگان عثمان بود که دنیا و خالفت را ترکباز پرهیزکاری حسن بن علی

کرد و عظمت و بزرگی مقام او باالتر از این بود ک��ه ب��ه خ��اطر خالفت ب��ه کش��تار مس��لمانان رض��ایت ده��د، ب��ا این ک��ه در روز ش��هادت پ��درش علی ابن ابی ط��الب ک��رم الل��ه وجه��ه در روز نوزدهم رمضان با او بیعت شد، و بیش از چهل هزار تن ک��ه ب��ا پدرش بیعت کرده بودند با او بیعت کردند، و هفت ماه در حجاز و یمن و عراق و خراسان و غیر آنها خالفت داش��ت، پس از آن

آمد و امام حسن به سوی او به سوی امام حسن سمعاویه شتافت، در این موق�ع ام�ام حس�ن مالحظ�ه فرم�ود ک�ه ب�ا این جمعیت انبوه که طرفین آمده اند، موقعی یکی از طرفین پیروز می شوند که بیشتر گروه دیگر نابود شده باشد، از این رو ام��ام حسن برای جلوگیری از خونریزی خالفت را ب��ه معاوی��ه واگ��ذار نمود، ضمن شروطی که از آن جمله خالفت بع��د از معاوی��ه ب��ه حس��ن بن علی برس��د و م��ردم حج��از و ع�راق م�رود فش�ار در

برابر نصرتی که به علی داده اند قرار نگیرند.

Page 84: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ان إب��ني ه��ذا»در اینجا معجزه پیغمبر ظاهر شد ک��ه فرم��ود: «سيد ولعل الله أن يص��لح ب��ه بين فئ��تين من ال���مسلمين محقق��ا

این پسرم کسی است که به وسیله او خدا میان دو گروه بزرگ از مس��لمانان را اص��الح می کن��د، و نظ��ر بزرگ��وار ام��ام حس��ن

وإن أدري لعل��ه»ظاهر شد که در پای��ان معاه��ده ص��لح فرم��ود: چه می دانم ش��اید این خالفت ب��رای«فتن��ه لكم ومت��اع إلى حين

شما امتحانی از خدا و یک خوشی زودگذری باشد، این مصالحهدر بیست و پنجم ربیع االول سال چهل و یک هجری بود.

روایت ش��ده اس��ت ک��ه گفت:سدر ص��حیح بخ��اری از انس کسی غیر از حسن نبود که شجاعت پیغم�بر را داش��ته باش�د، و

روایت ش��ده ک��ه ب��راءسدر ص��حیح بخ��اری و مس��لم از ب��راء گفت: پیغمبر را دیدم که حس�ن را ب��ر دوش گرفت��ه و می گفت: خدایا! به راستی من حسن را دوس��ت می دارم، پس ت��و ن��یز او

روایت می کن��د ک��هسرا دوست بدار. بخاری از ابوبکر ص��دیق اب��وبکر می گفت: نگه��داری پیغم��بر را در نگه��داری اه��ل بیت او

بدانید. روایت می کن��د ک��هسمس��لم در ص��حیحش از زی��د بن ارقم

أن��ا ت��ارك فيكم ثقلين: أولهم��ا كت��اب الل��ه في��ه»حضرت فرم��ود: فحث علي كت��اب الهدي والنور فخذوا كت��اب الل��ه واستمس��كوا به

الل��ه ورغب ثم ق��ال: وأه��ل بي��تي، أذك��ركم الل��ه في أه��ل بي��تي، من در میان شما بعد از خود دو چیز «أذكركم الله في أهل بيتي

گرانبها به جا می گذارم، نخستین آن دو: کتاب خدا ق��رآن اس��ت که راه راست و روشنایی در آن است، پس کتاب خدا ق��رآن را بگیرید و به آن تمسک جویید، و در این باره برای گرفتن تع��الیم قرآن تشویق فراوان فرمود، پس از آن اهل بیت را ی��اد ک��رد و فرمود: من شما را یادآوری می کنم در باره اهل بیت من، ش��ما

را یادآوری می کنم در باره اهل بیت من. روایت ش��ده ک��هسدر س��نن ترم��ذی از ابی س��عید خ��دری

الحسن والحسين س��يدا ش��باب» فرمود: صحضرت رسول الله حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت هستند.«أهل الجنة

بسیار است، وفات او در ماه ربی��ع االول س��السمناقب او چهل و نه هجری در مدینه بود، سعید بن العاص�ی ک�ه آن موق�ع امیر مدینه بود بر او نماز خواند، فرزندان امام حسن عبارتند از حسن بن الحسن که مادرش خولة دختر منظور ف��زاری اس��ت، و زید و ام الحسن که مادرشان دخ��تر عقب��ه بن مس��عود ب��دری است، و عمر که م��ادرش ثقیف��ه اس��ت، و الحس��ین االث��رم ک��ه

Page 85: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

83حدیث یازدهم م��ادرش ام الول��د اس��ت، و طلح��ه بن الحس��ن ک��ه م��ادرش ام اسحاق دختر )طلحه بن عبیدالله می باش��د ک��ه در واقع��ه جم��ل

شهید شد( و ام عبدالله مادرش ام الولد است. حسن دارای پسرانی است که عبارتند از حسن بن حسن بن علی و عبدالل��ه و اب��راهیم و محم��د و جعف��ر و داود، عبدالل��ه و حسن و داود هرسه در زندان منصور خلیفه عباسی درگذش�تند، و محمد معروف به النفس الزکی��ه و اب��راهیم پس��ران عبدالل��ه، محمد در مدینه منوره که ق��برش مع��روف اس��ت و اب��راهیم در

باغمرا شانزده فرسخی کوفه به دستور منصور کشته شدند. انسان ب��ه حقیقت از نوش��تن این مط��الب ش��رم می کن��د ک��ه منصور که از پسر عموهای خاندان علی بن ابی طالب است، با آل بیت این چ���نین رفت���ار می کن���د. ادریس پس���ر عبدالل���ه بن الحسن بن الحسن به اندلس رفت و اندلس را ب�ه چن�گ آورد و در آنجا حکمرانی نمود، نظر ب��ه این ک��ه شخص��یتی عالی ق��در و باتقوی و صالح مانند پدر و اجدادش در مرتبه بلند بود، م��وقعی که ادعای خالفت نمود، رجال اسالم از جمله امام مالک و ام��ام ابوحنیفه با محمد النفس الزکیة مذکور بیعت کردن��د، و م��وقعی ک��ه محم��د بن عبدالل��ه بن حس��ن ن��امبرده در مقاب��ل منص��ور مغل��وب ش��د و ش��هید گش��ت، ام��ام مال��ک و ابوحنیف��ه م��ورد بهانه گیری منص��ور ق��رار گرفت��ه و در ظ��اهر ب��ه عن��وان این ک��ه قضاوت را نمی پذیرند و در باطن برای این که با محم��د النفس الزکیة بیعت کرده بودند، چ��وب زد و کتک ک��اری نم��ود و م��دعی

شد که محمد ادعای مهدویت کرده است. از ناحیه پیروان او احادیثی ن��یز وارد گردی��ده اس��ت، حس��ن بن حسن به حسن مث�نی مع�روف اس��ت، مجموع�ه اح�ادیثی ک�ه در ابوداود و ترمذی و نسایی و ابن ماجه از امام حسن روایت ش��ده سیزده حدیث است، و از جمله صحابه عایشه ص��دیقه و دیگ��ران او از امام حسن روایت کرده اند. )حدیث باال را نس��ایی و ترم��ذی

و ابن حبان و حاکم روایت کرده اند(. نسایی: االمام الحافظ شیخ االسالم ابوعب�دالرحمن احم�د بن

هجری قمری215شعیب النسایی الخراسانی، تولد او به سال بوده است، برای سماع حدیث ب�ه خراس��ان و حج��از و ع�راق و شام و مصر و غیره سفرها نمود، و در این زمینه از سرآمدهای روزگ��ار ش��د، از جمل��ه ش��یوخ او: قتیب��ه بن س��عید، اس��حاق بن راهوی��ه، هش��ام بن عم��ار، عیس��ی بن زغب��ة، محم��د بن نص��ر م��روزی امثال ش��ان، از روایت کنن��دگان از او: ابوبش��ر دوالبی و

Page 86: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ابوعلی حسین بن محمد نیسابوری و حمزه کن��انی و اب��وبکر بن السنی و ابوالقاسم طبرانی و دیگرانند. االمام الحافظ اب��وعلینیسابوری در باره نسایی می گفت که او در حدیث امام است.

دارقطنی گوید که اب��وبکر بن الح��داد ش��افعی ک��ه ب��ه ک��ثرت حدیث مع��روف اس��ت، بیش��تر روایت خ��ود را از نس��ایی روایت می کرد، و می گفت خوشنودم که میان من و خدا نس��ایی حجت باشد، و دارقطنی می گوید: وفات نسایی در مکه است و می��ان صفا و مروه مدفون اس��ت، و ق��ول مع��روف این اس��ت ک��ه در »رمله« فلسطین مدفون است، وفات نسایی در ش��عبان س��ال

هجری بوده، بنا به گفته دارقطنی و به گفت��ه ابوس��عید بن303 ب��وده، رحم��ه303یونس وفات نسایی در سیزدهم شوال سال

الله تعالی. ترمذی: االمام الحافظ ابوعیسی: محمد بن عیس��ی ترم��ذی. امام ابوعیسی ترمذی چه��ارمین نف��ر از ص��احبان کت��اب ص��حاح

-1می باشد، زیرا صحاح ششگانه در حدیث بدیت ترتیب است: - ج�امع4- س�نن ابی داود. 3- ص�حیح مس�لم. 2صحیح بخ�اری.

- سنن ابن ماجه قزوینی.6- سنن نسایی. 5ترمذی. از جمله شیوخ ترمذی: قتیبه بن سعید، أب��ا مص��عب، اب��راهیم بن عبدالله هروی، اسماعیل بن موسی سدی، فقه حدیث را از بخاری ف��را گ��رفت، از جمل��ه روایت گنن��دگان از او: مکح��ول بن الفضل، محمد بن محمود بن عنبر، حماد بن ش��اکر، و احم��د بن علی بن حسنویه و ابوالعباس محبوبی و خلقی بسیار. این حبان در کتاب »ثقات« می گوید: ابوعیسی ترم��ذی از جمل��ه کس��انی است که جمع حدیث و تص�نیف در آن و حف�ظ آن و م�ذاکره در باره آن برایش فراهم شد، ابوسعید ادریس��ی گوی��د: ابوعیس��ی ترمذی در حفظ ضرب المثل ب��ود. ح��اکم می گوی��د: از عم��ر بن عل��ک ش��نیدم ک��ه می گفت: ام��ام بخ��اری در خراس��ان بع��د از خودش کسی را مانند ابوعیسی ترم��ذی در علم و حف��ظ و ورع و زهد باقی نگذاشت، وی چندان بگریست که در آخر عمر چن��د سالی نابینا شد. ابوعیسی گوید: کسی ک��ه کت��اب ج��امع من در خانه اش باشد، چنان است که در خانه اش پیغمبری سخن گوید. جامع ترمذی با نقل احادیث حکم حدیث و اق��وال علم��اء را ی��اد می نماید، و از این نظر کتابی گرانبهاست، وفات او در »ترمذ«

هج��ری ب��ود، رحم��ه الل��ه279خراسان در سیزدهم رجب سال تعالی.

Page 87: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث دوازدهم

:ص قال: قال رسول الله سعن أبي هريرة ن رواه .«من حسن إسالم المرء تركه ما ال يعنيه» )حديث حس��

رمذي وغيره هكذا(. التترجمه حديث:

ص روایت ش��ده ک��ه گفت: پیغم��بر خ��دا ساز ابی هری��ره فرمود: از زیبایی اسالم شخص این است که چیزهایی را که به او مرب��وط نیس��ت ت��رک کن��د. این ح��دیث حس��ن را ترم��ذی و

دیگران به این لفظ روایت کرده اند .شرح حديث:

در حدیث باال: از نیکویی اسالم شخص ترک ک��ردنش آنچ��ه را عن��اه االم��ر: تعلقت ب��ه»ک��ه م��ورد عن��ایتش نیس��ت، می باش��د

آنچ��ه ک��ه ب��ه»م��ا يعني« عن��ایتش بس��تگی ب��ه آن دارد، «عنايته آنچه که مورد توج��ه انس��ان!ما ال يعني»انسان مربوط است و

نیست. ام��ا آنچ��ه ک��ه م��ورد توج��ه انس��ان اس��ت، مانن��د ض��روریات معیشت و لوازم زندگی از آنچ��ه رف��ع گرس��نگی می کن��د و دف��ع تش��نگی می نمای��د و ب��دن را می پوش��اند و انس��ان را از گرم��ا و سرما نگه می دارد و مایه پاک دامنی انسان می شود و پایه بق��اء آدمی می گردد، مانند خوراک و آب و لب��اس و خان��ه و همس��ر و فرزند. کوشش برای اینه��ا ک��ه از راه مش��روع و حالل و دس��ت رنج آدمی خودش باشد، محب��وب و مطل��وب ش��ریعت اس��ت، و همچنین آنچه فراهم آمدنش مورد توجه انسان اس��ت و زن��دگی جاوی��د و آرامش قلب ب��ه آن بس��تگی دارد، از عقی��ده خ��وب و مسلمانی به معنی واقعی و ایمان صحیح و کارهای شایسته که سالمت و نیک بختی در معاد بستگی به آن دارد، شریعت ب��ه آن امر فرموده، و یا ب��ه عب��ارت دیگ��ر: ش��ریعت ب��رای تعلیم و ب��ه

کاربستن آن آمده است.

Page 88: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

اما آنچه نمی تواند مورد ا عتناء باش��د، و عن��ایت آدمی ب��ه آن بستگی ندارد، بلکه سالمت در ترک آن است، از زیادت جویی و گردآوردن مال و صرف کردنش در ملذات پس��ت و خوش��ی های ناروا که به ظاهر خوشی است، و در حقیقت هزاران ناخوش��ی دربر دارد، ترک آنها الزم است و دوری از آنها مای��ه س��المتی از

آفت ها و دشمنی ها است. اما آنچه باید مورد عنایت باشد از خوش بینی و صفای قلب و کوشش برای سعادت اجتماع و گرامی داشتن وقت و صرف آن در کاره��ای س��ودمند و نکوک��اری و گذش��ت و اخالق پس��ندیده،

اینها همه مورد نظر و مقصود هستند. از نش��انه های خ��وبی مس��لمانی ش��خص اس��ت، روآوردن ب��ه سوی خدا، و انجام کاره��ایی ک��ه در دو جه��ان س��ودمند باش��د و دوری از آنچه که از شهوت های پلید و غرض ورزی و کینه ت��وزی و دوستی ریاست و منصب است و به خاطر آنه��ا پیش می آی��د، از جمل��ه دش��منی و افت��ادن در محرم��ات و تع��دی در حق��وق و سخن های پوچ و چیزهایی که نفعی دربر ندارد، و وقت را ضایع

و مایه تباهی دنیا و ن��اراحتی ض��میر»ال يعني«می سازد که اینها و بدنامی و نامرادی است.

اما اگر شخصی از لحاظ دینی دارای ایمان ق��وی و از لح��اظ دنیا دارای کفاف باشد، و مردم او را برای ریاست انتخاب کنن��د و بداند که از عهده برمی آید و حقوقی نزد او پایمال نمی ش��ود، در این ج��ا قب��ول آن خ��ودش خ��دمتی اجتم��اعی اس��ت، هرگ��اه

و آنچ��ه ب��رای دین و دنی��ا«م��ا ال يعني»کس��ی بتوان��د از آنچ��ه سودمند نباشد دست بردارد و بندگی خ��دا را پیش��ه س��ازد و ب��ه قصد نزدیک شدن به خدا به انجام فرمان او و خ��یرخواهی خل��ق گام بردارد، در وجود او شرم و حیایی پدی��د می آی��د ک��ه او را از

زشتی ها باز می دارد. االستحياء من الله تعالي، أن يحف��ظ ال��رأس»در حدیث است:

مما حوي، والبطن وم��ا وعي، ولي��ذكر ال���موت والبلى، فمن فع��ل )رواه الترم��ذی وغ��یره(.«ذلك فقد استحي من الله ح��ق الحي��اء

شرم آوردن از خدا در نگهداری سر و آنچه سر شامل آن اس��ت و نگهداری شکم و آنچه تابع آن اس��ت، و ب��ه ی��ادآوردن م��رگ و پوسیدگی است، کسی که اینها را انجام داد ب��ه حقیقت از خ��دا

شرم کرده است. در این ح��دیث اش��اره ش��ده ک��ه اقس��ام فع��ل و ت��رک ب��ر

و آنچ��ه س��ودمند اس��ت و»م��ا يعني«چهارگون��ه اس��ت: انج��ام

Page 89: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

87حدیث دوازدهم و آنچ���ه زیانمن���د اس���ت، و این دو»م���ا ال يعني« انجام ن���دادن

و آنچه زیانمن��د اس��ت»ما ال يعني«پسندیده است. دیگر: انجام و آنچ���ه س���ودمند اس���ت، و این دو»م���ا يعني«و انجام ن��دادن

ناپسندیده است. ح��دیث ب��اال را ترم��ذی و ابن ماج��ه روایت کرده ان��د، و »ابن عب���دالبر« ب���ه تص���حیح این ح���دیث اش���اره ک���رده و گفت���ه روایت گنندگان همه معتبرند و دو إسناد دارد: یکی مرسل است و این را مال��ک در موط��ا آورده اس��ت، و احم��د و بخ��اری و ابن معین گفته اند که همین مرسل بودنش صحیح است، )در مقدمه کتاب بیان شد که مرسل ب�ه چ�ه مع�نی اس��ت(، إس��ناد دوم آن متصل است و این را ترمذی و ابن ماجه روایت کرده اند، و ابن

عبدالبر گفته است روایت کنندگان آن معتبرند. این ح��دیث ب��ه گفت��ه اب��وداود رب��ع اس��الم اس��ت، چنانک��ه در اقسام چهارگانه باال گفتیم، و ب��ه گفت��ه »ابن حج��ر هیتمی« این ح��دیث نص��ف اس��الم اس��ت، زی��را اعم��ال از دو قس��م ب��یرون

که حدیث باال تصریح بر نکردن«ما ال يعني»و»ما يعني«نیست: دارد، و می رساند که سخنان پیغمبر با لفظ ان��دک»ما ال يعني«

معنی بسیاری را دربر دارد. گویند: موقعی که لقمان در میان جمع بسیاری نشس��ته ب��ود،Èمردی بر سر او ایستاد و گفت: مگر نه این است ک��ه ت��و ب��ردۀ فالنی ه��ا هس��تی؟ گفت: بلی. آن م��رد گفت: پس چگون��ه ب��دین مقام رسیدی؟ لقمان گفت: به تق��دیر خ��دا، و راس��تی گفت��ار، و

. در موطا آمده که به لقمان گفتند: چه کاری«ما ال يعني»ترک ت���و را ب���ه این پای���ه رس���انیده اس���ت؟ گفت: راس���ت گویی،

. از حسن بصری نقل ش��ده ک��ه«ما ال يعني»امانت داری و ترک و«م��ا ال يعني»نشانه رویگردانی خدا از بنده آن است که او به

»بیهوده کاری« مشغول شود. ابن الصالح از ابن ابی زید نقل نموده است که س��رآمد آداب

من حسن إسالم المرء»خیر از چهار حدیث سرچشمه می گیرد: ��ه م��ا ال يعني��ه. ى يحب ألخي��ه م��ا يحب2ترك ��ؤمن أح��دكم حت - ال ي

��را أو3لنفسه. ��وم اآلخ��ر فليق��ل خي - من كان يؤمن يمن بالله والي.«- ال تغضب4ليصمت.

- هیچک��دام از ش��ما2 ی��اد ش��د. «م��ا ال يعني»- معنی ت��رک 1 ایمان نیاورده، مگر موقعی که دوست بدارد برای برادرش آنچه

- کسی که ب�ه خ�دا و روز3را که برای خودش دوست می دارد.

Page 90: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

قی��امت ایم��ان دارد بای��د س��خنش در راه خ��یر باش��د و گرن��ه- خشمگین مشو.4خاموش شود.

در صحیح ابن حبان آمده که در صحف اب��راهیم آم��ده اس��ت: شایسته خردمند چنان است که ساعات زندگی را چهار قسمت نماید: ساعتی که با پروردگار ب��ه راز و نی��از ب��پردازد، و س��اعتی ک��ه ب��ه خ��وب و ب��د خ��ود رس��یدگی نمای��د، و س��اعتی ک��ه در مصنوعات خدا بیندیشد، و ساعتی که نیازهای خ��ود را ب��رآورده سازد و شایسته عاقل چنین است که تالش خود را به سه چ��یز

- ت��رمیم2- توشه به دست آوردن ب��رای مع��اد. 1اختصاص دهد: - لذت در غیر حرام، و شایسته عقل است: بینایی ب��ه3معاش.

زمانه، روآوردن به کار و چیزهای شایان او، نگهداری زبان. ثكلت��ك أم��ك»در حدیث ترمذی حضرت رسول به معاذ گفت:

وه��ل يكب الن��اس علي من��اخرهم في الن��ار إال حص��ائد«ي��ا مع��اذ آیا مردم را بر بینی شان به دوزخ می ان��دازد، ب��ه ج��ز«ألسنتهم؟

كالم ابن آدم علي��ه إال»نتیجه زبان هایشان؟. و در حدیث ترمذی: هم��ه«األم��ر بال���معروف والنهي عن ال���منكر وذك��ر الل��ه تع��الى

س��خن های آدمی زاد ب��ه زی��ان اوس��ت، مگ��ر آنچ��ه در ام��ر ب��همعروف و نهی از منکر باشد.

عقیلی حدیثی را روایت کرده است که ب��ه پیغم��بر می رس��د:»بیش��ترین م��ردم در گنهک��اری، بیش��ترین آنه��ا در گفتن م��ا ال

است. الحاص��ل ح��دیث ب��اال ی��ک اص��ل ب��زرگ در ته��ذیب«يعنينفس و ترتیب اخالقی فاضله و دوری از رذایل و پستی هاست.

Page 91: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سیزدهم

- عنص - خادم رس��ول الل��ه سعن أبي حمزة أنس بن مالك بي قال:ص الن

ه» ى يحب ألخي��ه م��ا يحب لنفس�� ��ؤمن أح��دكم حت )رواه .«ال يالبخاري ومسلم(.ترجمه حديث:

که خدمت ک��ار پیغم��بر خ��داساز ابی حمزه: انس بن مالک بوده است، روایت ش��ده ک��ه او از پیغم��بر روایت نم��ود ک��هص

فرمود: هیچیک از شما ایمان نی��اورده، مگ��رصحضرت رسول این که دوست بدارد برای ب��رادرش آنچ��ه را ک��ه ب��رای خ��ودش

دوست می دارد.)این حدیث را بخاری و مسم روایت نموده اند(.

شرح حديث: در این فرمایش پیامبر ایمان کامل در این ذکر شده که آنچه را برای خود دوست می داری برای برادرت نیز دوس��ت ب��داری،

یکی از شما، »در«أحدكم» به ایمان کامل نمی رسد «ال يؤمن» این جا کلمه احد به معنی واحد اس��ت«، هرگ��اه أح��د ب��ه مع��نی واحد آمد، در نفی و اثبات استعمال می شود، اما اگر ب��ه مع��نی نفی عم��وم بیای��د، در این ح��ال کلم��ه اح��د ب��ه مع��نی هیچکس

م��ا في ال��دار»می آید و فقط در نفی استعمال می شود، چنانکه هیچکس در خانه نیست.«احدى يحب ألخيه» تا این که برای برادرش دوست ب��دارد. در«حت

ح��تى يحب ألخي��ه»روایت احمد و نس��ایی اینط��ور آم��ده اس��ت: تا آن که برای برادر مسلمانش خیر و خوبی«المسلم من الخير

ب�رای»ألخي��ه« را دوست بدارد، و بنا به روایت بخاری و مس�لم ب��رادرش، ش��امل ب��رادری اس��ت ح��تی ب��رادران انس��انی. ت��ا همانطور که برای خودش دین اسالم را دوس��ت می دارد، ب��رای ک��افران هم آرزو کن��د ک��ه توفی��ق مسلمان ش��دن بیابن��د و ب��ه

دست آوردن دین اسالم را برای آنها دوست بدارد.

Page 92: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

پس شایسته هر مسلمانی است که مسلمان شدن کافران را دوس��ت ب��دارد، و در این راه بکوش��د ب��رای ب��رادران از خ��یر و

يحب» آنچ��ه را ی��ا مانن��د آنچ��ه را ک��ه »ما«خوبی دوست بدارد، برای خودش دوس��ت می دارد، ت��ا ج��ایی ک��ه خ��ودش و«لنفسه

برادرش مسلمان مانند یک جسد واحد باش��ند. چنانک��ه حض��رت مث��ل ال���مؤمنين في» فرموده ان��د در ح��دیث ص��حیح: صرسول

توادهم وتراحمهم مثل الجسد الواحد، إذا اشتكي منه عضو تداعي مث��ال م��ردم باایم��ان در«ل��ه س��ائر الجس��د ب��الحمى والس��هر

همدوستی و مهر و محبت همدیگر، مثال جسد واحدی است که هرگاه یکی از اعضای آن بیمار شد، همه بدن به همکاری آن به تب و بیداری دچار ش��وند، و دوست داش��تن چ��یزی ب��رای ب��رادر خود مانند آنچه ب��رای خ��ود دوس��ت می دارد، ب��ر ص��احبان عق��ل

سلیم و دیده واقع بین هیچگونه سختی ندارد. این دوست داشتن داللت می کند بر این که باید آنچه را ب��رای خود دوست نمی دارد برای برادرش دوس��ت ن��دارد، و این را در ح��دیث ی��اد ننم��ود؛ زی��را از مفه��وم آن واض��ح اس��ت، چنانک��ه

لباس هایی ک��ه ش��ما را از گرم��ا نگه��دارد«سرابيل تقيكم الحر» أحب»یعنی و شما را از سرما نیز نگه دارد، و در سنن ترم��ذی

دوست ب��دار ب��رای م��ردم«للناس ما تحب لنفسك، تكن مس��لماآنچه را برای خودت دوست می داری تا مسلمان واقعی باشی.

أفضل األيمان أن تحب للن��اس م��ا تحب لنفس��ك»و در حدیث: بهترین ایم��ان آن اس��ت ک��ه ب��رای«وتكره لهم ما تك��ره لنفسك

مردم دوست بداری آنچه را ب��رای خ��ود دوس��ت می داری، و در أتحب الجن��ة؟ قلت: نعم. ق��ال: ف��أحب ألخي��ك م��ا»حدیث احمد: آی����ا بهش����ت را دوس����ت می داری؟ گفتم: بلی.«تحب لنفسك

فرمود: پس دوست بدار برای برادرت آنچه را که ب��رای خ��ودتدوست می داری.

«انظر ما تحب أن يؤتي��ه الن��اس فات��ه إليهم»در حدیث است: بنگر چه دوست می داری که م�ردم ب�رای ت�و بیاورن�د، هم�ان را برای مردم ببر. اگر دوست می داری به احترام تو برخیزن��د، ب��ه احترام ایشان برخیز. اگر دوست می داری ک��ه طلب ه��ای ت��و را بپردازند، تو نیز بدهی های خود را بپرداز، و ب��دان هم��انطور ک��ه

هم��انطور ک��ه ب��ا م��ردم«كما تدين ت��دان»در حدیث نبوی است رفتار کنی، همانگونه با تو رفتار می کنن��د. هرچ��ه بک��اری هم��ان

درو می کند، هرکس که دری کوبید کوبندش در.

Page 93: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

91حدیث سیزدهم از احن��ف بن قیس پرس��یدند ک��ه بردب��اری را از چ��ه کس��ی آموختی؟ گفت: از خودم. هرگاه کاری را از کسی زشت دی��دم، خودم از آن پرهیز کردم تا کارم در نظرها زش��ت نیای��د. فض��یل بن عی��اض ب��ه س��فیان بن عیین��ه گفت: اگ�ر دوس��ت ب��داری ک��ه م��ردم مانن��د ت��و باش��ند، در این ح��ال نص��یحت را ب��رای خ��دای بزرگوار انجام نداده ای، پس چه رسد به این که دوست ب��داری که مردم کم تر از تو باشند، یعنی نصیحت دی��نی و اخالص در آن حداقل را می رساند که مقدور همه اس��ت، و آن دوست داش��تن برای برادران مانند آنچه که خود دوس��ت ب��داری. ولی شایس��ته مقام شخصی مانند تو سفیان بن عیینه ک��ه پیش��وا هس��تی، این حداقل نیست، بلکه أکمل را بگ�یری و دوس�ت ب�داری ک�ه هم�ه مردم از تو بهتر باشند، و در این راه با نصیحت بکوشی ت��ا آنه��ا سیر پیشرفت شان متوقف نشود، و آنچه از نقایص و معایب در

آن نق��ایص در ب��اره ب��رادران پیش– اگ��ر باشد–وجود تو هست نیاید و تجارب خ��ود را ب��رای جلوگ��یری از آن نقیص��ه ها ب��ه ک��ار

ببری. انسان نمی داند که افراد خداشناس ک��ه علم و زه��د را ب��اهم همراه می دارند و اخالص همراه با تقوی را به کار می برن��د، ب��ه چه جایی می رسند که امامی مثل س��فیان م��ورد نص��یحت آن��ان قرار می گیرد، و روح سعدی شادباد ک�ه گفت: »رس��د آدمی ب�ه جایی که به جز خدا نبیند« و به تعبیر دیگر این گفت��ه فض��یل بن عیاض که باید دوست بداری که برادران از تو بهتر باشند، یعنی تا از دیدن بهتری و برتری آنان ت��و همیش��ه در تالش و کوش��ش بهترشدن و به بهتران رسیدن باشی، زیرا انسان وقتی دی��د ک��ه عقب است، می تواند همت خود را ب��ه جنبش وادارد و ب��ه جل��و افتد؛ زیرا رقابت و هم چشمی در راه خیر و ب��رای پیش��رفت در

ون﴿خیر یک دستور دینی است: متنفس�� ��افس يتن ل�وفي ذلك ف ٱ ﴾ل� در مانن���د آن )از راه ه���ای خ���یر رس���اننده ب���ه[.26]المطففین:

بهشت( باید هم چشمی کنند، هم چشمی کنندگان. حدیث ب��اال را وال��ذي نفس��ي»بخاری و مسلم روایت کرده اند، و لفظ مسلم:

م��ا يحب–بي��ده ال ي��ؤمن عب��د ح��تى يحب ألخي��ه أو ق��ال لج��اره سوگند ب��ه خ��دایی ک��ه روان من در دس��ت اوس��ت ک��ه«لنفسه

ایمان نمی آورد بنده ای تا آنکه دوس��ت ب��دارد ب��رای ب��رادرش ی��ا فرمود، تا آنکه دوست ب��دارد ب��رای همس��ایه اش آنچ��ه را ب��رای

ال ي��ؤمن عب��د ح��تى»خود دوس��ت می دارد. در روایت ابی نعیم: ایمان نمی آورده بن��ده ای ک��ه«يحب ألخيه ولجاره ما يحب لنفسه

Page 94: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

دوست بدارد برای ب��رادرش و همس�ایه اش آنچ��ه را ب�رای خ�ود ال يبلغ أحد حقيق��ة األيم��ان ح��تى»دوست می دارد. روایت احمد:

کسی به حقیقت ایمان نمی رسد تا«يحب للناس ما يحب لنفسه وقتی که دوست بدارد برای مردم آنچه را برای خودش دوس��ت می دارد، یعنی حقیقت ایمان در دوست داشتن برای مردم آنچه

را برای خود دوست می دارد، است. این حدیث احمد مانند ش��رحی ب��ر ح��دیث بخ��اری و مس��لم و ابی نعیم اس��ت، و ح�دیث هم بعض��ی از آن ب��رای بعض��ی دیگ��ر مانن��د ش��رح اس��ت و مع��نی )ایم��ان ن��دارد( ب��ه حقیقت ایم��ان نمی رسد: آن است که به ایمان کامل نمی رس��د، مگ��ر م��وقعی که مردم را مانند خود بداند و یا این که )ایم��ان ن��دارد(، ایم��انی ک��ه ب��ه ک��ارش بیای��د؛ زی��را ایم��انی ک��ه انس��ان را از تع��دی ب��از نداش��ت و از زش��تی جلوگ��یری ننم��ود و ب��ه خ��وبی وادار نک��رد،

ال يزني الزاني حين يزني وه��و»مانند نبودن ایمان است، چنانکه مومن وال يشرب الخمر حين يشربها وه��و م��ومن وال يس��رق حين

زناکار در موقع زنا ایمان ندارد، ش��راب خوار«يسرق وهو مومن در موقع شراب خواری ایمان ندارد، و دزد در وقت دزدی ایم��ان ندارد، یعنی اینان ایمانی ندارند که ب��ه کارش��ان بیای��د ب��رای این

که ایمان برای جلوگیری از این پلیدی هاست. الحاص��ل، ح��دیث ب��اال ی��ک پای��ه ب��زرگ دین��داری اس��ت؛ زی��را مقص���ود از دین جمع ک���ردن ب���ر راه ح���ق و تشویق ش���ان ب���ه همدستی و همک��اری و همدوس��تی اس��ت، وق��تی ک��ه هری��ک از مردم برای باقی مردم دوست بدارد آنچه را برای خ�ود دوس�ت می دارد، و از آزردن مردم و آنچه را برای خ��ود دوس��ت ن��دارد، خ��ودداری کن��د؛ در این ح��ال مه��ر و محبت بین هم��ه منتش��ر می شود و همدیگر را دوست می دارند، و هم��ه ب��رای رس��انیدن خ��یر و خ��وبی ب��ه یک��دیگر می کوش��ند و خ��یر و خ��وبی ف��راوان می شود و بدی از میان می رود، و امور معاد و مع��اش ب��ه نظم می آید و سعادت همگانی فراهم می آید، و این منت های مقاصد

دین است.

Page 95: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث چهاردهم

:ص قال: قال رسول الله سعن ابن مسعود ول» ي رس�� الل��ه وأن ��ه إال هد أن ال إل لم يش�� ال يحل دم امرئ مس��

��ه ارك لدين فس، والت فس بالن اني، والن ب الز ي بإحدى ثالث: الث الله إال. )رواه البخاري ومسلم(.«المفارق للجماعةترجمه حديث:

روایت شده که گفت: رس��ول الل��هساز عبدالله بن مسعود فرمود: ریختن خون ش��خص مس��لمان روا نیس�ت، مگ�ر ب��هص

سبب یکی از این سه ک��ار: بی��وه ای ک��ه زن��ا نمای��د و کس��ی ک��ه دیگری را بکشد، در مقابل کشته می شود، و کسی که دینش را

ترک کند و از جماعت مؤمنان جدا شود.این حدیث را بخاری و مسلم روایت کرده اند .

شرح حديث: در این فرم��ایش پی��امبری: ریختن خ��ون مس��لمان را از س��ه جهت تجویز نموده است: یکی این که پس از نک��اح ص��حیح زن��ا نماید. دوم این که کسی را کش��ته باش��د و در مقاب��ل آن کش��ته

شود. سوم کسی که دین خود را ترک گوید.» درس��ت نیس��ت «ال يح��ل» لم ریختن خ��ون«دم ام��رئ مس��

بإح��دى ثالث»مس��لمان مگ��ر ب��ه یکی از این س��ه س��بب:«إال بیوه ای که زنا کند و قصاص تن به تن و رده که ترک دین اسالم است، ریختن خون مسلمان بدون یکی از سه سبب ب��اال ح��رام

است. اما غیر مسلمان که کافر باشد، بر دو قس��م اس��ت: ک��افران ذمی ک��ه در ذمت مس��لمانند، چ��ه ک��افرانی ک��ه در دی��ار اس��الم زندگی کنند و تابع مقررات اسالم باشند، در حق��وق و ج��زایی و اینها را فقهاء موسوم به ذمی ساخته اند، و چه ک��افرانی ک��ه در ش��هرهای خ��ود هس��تند و ب��ا مس��لمانان پیم��ان بس��ته اند، و چ��ه کافرانی ک��ه ب��ه مس��لمانان پناهن��ده ش��وند و این�ان را مس��تأمن نامن��د و پیم��ان بس��تگان را معاه��د می نامن��د، اینه��ا هم��ه مانن��د

Page 96: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

مس��لمانان ریختن خون ش��ان ب��دون یکی از آن س��ه س��بب روانیست.

قسم دوم کافران حربی هستند که با مسلمانان جنگ داش��ته باشند، و اینان ریختن خون شان رواست، و تشریح این موض��وع در شرح حدیث گذشت، کلمه »دم« ب��ه مع��نی خ��ون، در اص��ل »دمی« بوده و تثنیه آن »دمیان« و جمع آن »دم��اء« ب��ه مع��نی خونهاست، هرگاه یکی از آن سه سبب فراهم ش��د، کش��تن ب��ه آن سبب ها بر عه��ده فرمان روای��ان اس��ت، زی��را در اج��رای این حکم مصلحت عموم و حفظ جان و نسب و دین م��ردم رع��ایت

می شود.اني«این سه سبب، یکی: خوی نادرس��ت ب ال��ز ي بی��وه ای»الث

است که زنا نماید؛ زیرا موقعی که پس از نکاح و همسرگرفتن زنا نم�ود، می رس��اند ک��ه قص��د او تع�رض ب��ه ن��اموس و ش��رف

ب«دیگران اس��ت، و منظ��ور از ي « اس��ت، ومحصن همان��ا »»الث « آزاد ب��الغ عاق��ل وطء کنن��ده در نک��احمحصنمقصود از کلمه »

ص���حیح اس���ت، و منظ���ور از درس���ت بودن ریختن خ���ون زانیفس«محص��ن سنگس��ارکردن اوس��ت. ��الن فس ب و تن ب��ه تن»الن

یعنی کسی که دیگری را کشت، در برابر آن ب��ه قص��اص کش��ته می شود، و قصاص ش��روطی دارد ک��ه تفص��یل آن در کتب فق��ه یاد شده است، از آن جمله این ک��ه قت��ل عم��د محض و ع��دوان باشد، یعنی این که قصد کشتن شخص معینی نمای��د ب��ه چ��یزی که کشنده است و کشته شده »محقوق الدم« باش��د و کش��نده پدر و مادر، یعنی اصل کشته شده نباشد؛ زیرا اگر پدری فرزند را کش��ت، پ��در در مقاب��ل فرزن��دش کش��ته نمی ش��ود، ام��ا اگ��ر فرزن��دی پ��در را بکش��د، کش��ته می ش��ود و براب��ری و همت��ایی کشنده با کشته شده الزم اس��ت، یع��نی ه��ردو آزاد و مس��لمان باشند، زیرا در کشتن مسلمان به ک��افر و کش��تن آزاد ب��ه ب��رده

بین علماء اختالف است. قول جمهور علم��اء این اس��ت ک��ه مس��لمان ب��ه ک��افر کش��ته نمی شود و مقصود از کافر همان ذمی است؛ زیرا ک��افر ح��ربی

فس«حرمت ندارد و کلمه فس بالن تن ب��ه تن یع��نی این ک��ه»الن قصاص عم��ومیت دارد، و چ��ه بردگ��انی ک��ه از ده ه��ا آزاده به��تر بوده ان��د، قص��اص ب��ه مع��نی همانن��دی اس��ت و می رس��اند ک��ه همانندی در یک اجتماع وقتی محقق می شود که قصاص اج��راء شود و در قصاص نحو قتل رعایت می شود تا اگر سر کس��ی را ب��ه س��نگ خ��رد ک��رد، س��ر خ��ودش هم ب��ه س��نگ خ��رد ش��ود، و

Page 97: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

95حدیث چهاردهمفس»جلوگ��یری از خ��ونریزی م��وقعی ف��راهم می آی��د ک��ه الن

فس رعایت گردد.«بالن فقهاء اح�ادیثی را ک��ه در م�ورد کش�تن مس��لمانان در مقاب�ل کافر آمد ضعیف دانسته اند، و در این م��ورد ب��ه ح��دیث بخ��اری:

مسلمان به کافر کشته نمی شود، اعتماد«ال يقتل مسلم بكافر» « ي��وم خي��بر مس��لما بك��افرصأن��ه قت��ل »کرده ان��د. و ح��دیث:

در روز خیبر مسلمانی ک��ه ک��افری را کش��تهصحضرت رسول بود، آن مسلمان را در مقابل کافر کشت، این حدیث را منقطع

دانسته اند . کسی ک��ه ب��رده اش را بکش��د،«من قتل عبده قتلناه»حدیث:

او را می کشیم. گفته ان��د: منقط��ع اس��ت و ج��بران آن را از این لحاظ که قصاص همیشه زیر نظر حاکم انجام می گیرد، و حاکم ب���ه وض���ح و مص���لحت در قص���اص و ی���ا کوش���ش ب���رای ب���ه دس���ت آوردن عف���و و گذش���ت از اولی���اء مقت���ول می کوش���د

ارك لدينه»دانسته اند. و کسی که دین خود را ت��رک کن��د و«والت از دین اسالم برون آمد کشته می شود، چه کسی ک��ه هم��ه دین را ترک گوید، مانند »مرت��د« و چ��ه کس��ی ک��ه بعض��ی از دین را ت��رک نمای��د، مانن��د »ت��ارک الص��لوة« و ت��رک دین ی��ا در ب��اطن حاصل می شود، مانند انجام کاری که برخالف دین است، مانند: سجود برای مخلوق، از ن��وع س��جود اس��ت س��ینه را ب�ه اح�ترام کس��ی خم ک�ردن و ذبح حی�وان ب��ه اس��م مخل��وقی ب��رای تق�رب جس��تن ب��ه او و بی اح��ترامی ب��ه ق��رآن ی��ا ح��دیث نب��وی ی��ا علم شرعی و یا گفتن همراه با استهزاء یا عناد ی��ا عقی��ده ای ک�ه ب��ه کفر می کشاند، کسی که از دین برگش��ت، خ�واه م��رد باش��د ی��ا

من»زن فرقی نمی کن��د، چنانک��ه ص��راحت ب��ه آن دارد ح��دیث: کس��ی ک��ه دین خ��ود را ع��وض کن��د، او را«ب��دل دين��ه ف��اقتلوه

بکشید. از حدیث برمی آید که مسلمانی که از دین برگ��ردد ی��ا دین را عوش کند، کشته می شود. اما اگ��ر ک��افری دین خ��ود را ع��وض کند، چنانکه به دین اس��الم مش��رف ش��ود، م��ورد احس��ان ق��رار می گیرد، و اگر از دین خود به دین دیگر غیر اسالم برود، کش��ته

می شود. با تفصیلی که در این مسایل در کتب فقه یاد ش��ده اس��ت، و برای این که درک ش��ود از کج��ا معل��وم می ش��ود کس��ی از دین

کس��ی ک��ه از«المف��ارق للجماع��ة»خود برگشته است، فرمود: جماعت مس��لمانان ج��دا ش��د، چ��ه ب��ه دل و اعتق��اد از جم��اعت

Page 98: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

مسلمانان جدا شد، چه ب��ه ب��دن و زب��ان، جداش��دن از جم��اعت مسلمانان چ��ه از طری��ق ب��دعت باش��د، مانن��د خ��وارج و چ��ه از طریق یاغی شدن و حربی شدن و یا حمله ورشدن و یا خودداری

از شعایر اسالم باشد فرقی نمی کند. این ح��دیث در تناس��ب احک��ام یکی از معج��زات اس��ت، زی��را زناکار هرگاه زنای محصنه نمود و با داشتن زن به زنا پ��رداخت، معلوم است نکاح را برای پاک دامنی و حفظ نس��ل نمی دان��د، و برای اجرای هوس های آنی از ریختن شرف ها باک ندارد. نتیج��ه اینگونه زناکاری ها قتل بیگناهان و برون آمدن از شرف دین��داری است، از روزی که قوانین فرن��گ در دنی��ا معم��ول ش��ده اس��ت، زناکاری از اهمیت افتاده است، و چه شرف ها ک��ه بربادرفت��ه و چه فرزندانی بی پ��در ک�ه تحوی��ل اجتم��اع ش��ده اند و چ��ه قت��ل و خونریزی ها ک�ه در این راه ص��ورت گرفت��ه آم��ده و چ�ه الح��اد و

بی دینی که به بار آورده است. قتل یکی از درمان های اجتماعی است ک��ه ت��ا ه��ر موق��ع ک��ه بشر به رشد فکری و شرف پ��یروی از دین اس��الم نرس��د، تنه��ا درمان دردهای اجتماعی است، در کش��ورهایی ک��ه ب��ا اص��طالح پیش رفته اند و زناکاری را از مظاهر تم��دن دانس��ته اند و قت��ل و جنایت را به قصاص درمان نمی کنند، کارشان به ج��ایی رس��یده است که بر سر خود می زنند، در امریکا سه میلی��ون جنایت ک��ار وجود دارد که همه اخالف و وراث جنایت ک��اران پیش��ین هس��تند که حکم قصاص از آنها برداشته شده تا از تناسل و ایجاد اف��راد

جانی عالمی را به ستوه آورند. خدای متعال پایه این جهان را بر عدالت نهاده اس��ت، آنه�ایی که مال را در راه خیر به کار نمی برن��د، در راه دارو و درم��ان و جریمه به کار خواهن��د ب��رد، و آنه��ایی ک��ه جنایت ک��اران را کیف��ر نمی دهند، در جنگ های بی مورد جوانان خود را قرب��انی می کنن��د و پا روی حقوق دیگ��ران می کش��ند، خودکش��ی می کنن��د. جه��ان

همیشه محل عبرت است، ولی دیده عبرت بین الزم است. فرمایش��ات پی��امبر همیش��ه درم��ان دردهاس��ت، ولی توفی��ق اجرای آنها الزم اس��ت، افس��وس ق��رآن و ح��دیث، ص��دها س��ال است که به عنوان رهبر نیک بختی زن��دگی ش��ناخته نمی ش��ود، و از تع�الیم عالی��ه آن دو نتیج��ه گرفت��ه نمی ش��ود، خداون��د متع��ال دانشمندان را توفیق دهد تا اول خود ب��ه عم��ل ب��ه علم آراس��ته

شوند و دگر مردم را به آن وادارند.

Page 99: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث پانزدهم

قال:ص ، أن رسول الله سعن أبي هريرة من كان يؤمن بالله واليوم اآلخر فليقل خيرا أو ليصمت، ومن»

��ؤمن بالل��ه ��ان ي كان يؤمن بالله واليوم اآلخر فليكرم جاره، ومن ك.«واليوم اآلخر فليكرم ضيفه

)رواه البخاري ومسلم(ترجمه حديث:

ص روایت اس��ت ک��ه گفت: پیغم��بر خ��دا ساز ابی هری��ره فرمود: هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید گفت��ار نی��ک بگوید یا خاموش شود، و ه��رکس ب��ه خ��دا و روز قی��امت ایم��ان

دارد، پس میهمانش و همسایه اش را گرامی بدارد.این حدیث را بخاری و مسلم روایت کرده اند .

شرح حديث: در این فرمایش پیامبر نشانه ایمان ب�ه خ�دا و روز قی��امت را در گفت��ار خ��یر و خاموش��ی از س��خن ش��ر و در گرامی داش��تن همسایه و در گرامی داشتن میهمان قرار داد، همین ی��ک ح��دیث برای نیک بختی دنیا و آخرت کافی است، زیرا اگ��ر اجتم��اعی در نظر گرفته شود که افراد آن همه راست گو باشند و سعی ش��ان ب��ر س��خنان خ��یر باش��د و از گفت��ار ش��ر بپرهیزن��د، در چ��نین اجتماعی کشمکش و دشمنی به وجود نمی آی��د، اف��راد آن هم��ه برادروار به محبت یکدیگر قیام کنند و احترام یک��دیگر را حف��ظ نماین��د، همس��ایه نس��بت ب��ه همس��ایه اح��ترام و بزرگداش��ت را رعایت کند، میزبان میهمان را احترام بگ��یرد، و وس��ایل رفت و

آمد و تعاون و همکاری مقرر گردد. وقتی که همه از خیر و خوبی س��خن گفتن��د و هیچی��ک پش��ت سر دیگری بدگویی نکرد، راه عداوت مسدود می گردد، همسایه که احترام همسایه را رعایت کند و به خ�اطر خ�واهی و اح�ترام او اقدام کند، معامله به مثل پیش می آید و همسایگان ب��ه ج��ای حس���د ب���ه مه���رورزی و ب���ه ج���ای کین���ه ب���ه محبت ان���دوزی

Page 100: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

برمی خیزند، میهمان ک��ه اح��ترام دی��د، ب��ه تمجی��د میزب��ان زب��ان می گشاید و سخن ها همه در خوبی همدیگر گفته می ش��ود، ام��ا برای کسی ک�ه گفت�ار خ�یر میس�ر نباش�د، درم�ان آن خومش�ی است و با خاموش شدن مردم را از گزن�د زب�ان نگ�ه می دارد و خود را از بدزبانی می رهاند و به دس��تی و ب��دون س��بب دش��من برای خود نمی تراشد. منظور از میهمان این نیس��ت ک��ه غ��ریب باشد و شبانه روز در منزل دیگران به س��ر آرد، بلک��ه هرکس��ی

که نزد شما آید، میهمان شما دانسته شود. منظور از همسایه این نیست که دیوار به دیوار باشد، بلکه تا چهل خانه از هرطرف همسایه یکدیگرن��د، و ب��ه این ت��رتیب ه��ر شهر از وجود همسایگان تشکیل شده و راحتی مردم هر ش��هر از احترام و همدوستی همسایگان نس��بت ب��ه یک��دیگر اس��ت، و راح��تی م��ردم ه��ر اجتم��اعی در غیبت نک��ردن و محبت یک��دیگر

است، و این هم با گفتار میسر می گردد. در حقیقت بیان معجزه آس��ای حض��رت ختمی م�رتبت ت�ا دنی��ا هست، درمان دردهای اجتماع اس��ت، ام��روز در جامعه شناس��ی روش��ن ش��ده اس��ت ک��ه دش��منی، مول��ود جریحه دارس��اختن شخص��یت اس��ت؛ ب��رای این ک��ه ه��ر ف��ردی خ��ود را مح��ترم می ش��مارد، و از این راه به��ترین راه ایج��اد دوس��تی اجتم��اعی

بزرگداشت و گرامی داشتن یکدیگر است. نش��انه ایم��ان را در گفت��ارصگفتیم که حضرت ختمی مرتب

ه��ا﴿خیر و یا خاموشی دانست، خدای متعال در قرآن فرم��ود: يأيديدا ال س�� ه وقولوا ق لل قوا ت ذين ءامنوا ل�ل ٱ ٱ ای» [.70]األح��زاب: ﴾٧٠ٱ

تقوی و پرهیزگاری پیشه کنید که ترس از،مردمی که ایمان آورده اید خدا حاصل آید و سخن محکم و سودمند را بگویی�د ت�ا کردارهایت�ان را

.«شایسته سازد در مسند امام احمد به روایت انس ابن مالک آم��ده اس��ت ک��ه

ال يس��تقيم إيم�ان عب�د ح�تى يس�تقيم قلب�ه وال» فرمود: صپیغمبر ایمان بن��ده درس��ت نمی ش��ود، مگ��ر«يستقيم حتى يستقيم لسانه

موقعی که قلب او درست شود و قلب کسی درس��ت نمی ش��ود، مگر موقعی که گفتارش درست شود، راستی زب��ان و اس��تقامت زب��ان مای��ه اس��تقامت و راس��تی دل خواه��د ب��ود، و راس��تی و استقامت قلب مایه راستی و درستی هم��ه اعض��ای ب��دن خواه��د

بود. در حدیث آمده اس��ت ک��ه هم��ه س��خنان آدمی زاده ب��ه زی��ان اوست، مگر آنچه یاد خدا و واداش��تن ب��ه خ��وبی و بازداش��تن از

Page 101: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

99حدیث پانزدهم ب�دی باش�د، در ح�دیث وارد اس��ت ک�ه ه�ر مجلس�ی ک�ه م��ردم نشینند و یاد خدا در آن نکنند، مایه حسرت آنه��ا در روز قی��امت خواهد بود، از این رو در هر نشستی یاد خدای تعالی و درود ب��ر

الزم است.صپیغمبر مردی نزد سلمان فارسی آمد و گفت: مرا سفارشی ده ک��ه مفید باشد. گفت: س��خن مگ��و. آن م��رد گفت: آدم زن��ده ب��دون سخن نمی تواند. سلمان گفت: پس سخن را در راه حق بگ��و و

یا خاموش شو. عبدالله بن مسعود گفت: چیزی نیست که سزاوارتر باشد به زندان از زبان. و هب بن منبه گفت: اتفاق حکماء بر این اس��ت که سرآمد حکمت ها خاموشی است، مگر در راه خیر. مردی به

شرفیاب شد و گفت: یا رس��ول الل��ه ب��هصحضور رسول الله من کاری بیاموز که مرا به بهشت برساند. فرمود: گرسنگان را غذا بده و تشنگان را سیراب ساز و ام��ر ب��ه مع��روف و نهی از منکر کن، اگر آن را نتوانی پس زب��انت را نگه��دار، مگ��ر در راه

خیر. خالص��ه هرک��ه س��خن را از جمل��ه عم��ل ش��مارد ب��ه کم گفتن گراید و عاقل کسی است که بی تأم��ل نگوی��د، و ب��ه ق��ول ش��یخ

اجل: نکو گواگر دی��ر گ��ویی چ��همزن بی تأمل ب��ه گفت��ار دم

غمو به قول حکیم نظامی:

کم گ���وی و گزی���ده گ���ویچ���������������������������ون در

تا ز اندک ت��و جه��ان ش��ودپر

الف از سخن چ��و در ت��وانزد

آن خشت بود ک��ه پرت��وانزد

سخن و خاموشی را به حسب موقعیت آن بای��د س��نجید، زی��را صمواردی پیش می آید که خاموشی خالف دستور پیغم��بر اک��رم

: »اگر بینی که نابینا و چاه است، اگر/می شود، و به قول سعدی خاموش بنشینی گناه است« گاهی س��کوت و خاموش��ی ب��ه ق��در قتل نفس و یا بیشتر عقوبت دارد، اگر همسایه مورد جنایت قرار گیرد و تو را به مدد خواهد و تو خاموش بنشینی تا کشته شود، تو

در همین خاموشی با کشنده به یک اندازه گناه دارید.

Page 102: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

این اس��ت ک��ه در کالم معجزبی��ان، س��خت را در خ��یر مج��از دانست، هرگاه سخن در تعلیم و آم��وزش ع��ام باش��د، سراس��ر طاعت است. هرگاه سخن در پند و اندرز باشد، طاعت اس��ت. هرگاه سخن در یاد خدا و تش��ویق ب��ر تع�اون و همک��اری در راه خ���یر باش���د، ط���اعت اس���ت، و هرگ���اه س���خن در دل���داری مصیبت زدگان باشد، طاعت است. هرفردی که جوانب ام��ور را

بسنجد، موارد برتری و خاموشی را درمی یابد. مثل معروفی هست که از لقمان پرسیدند: پست ترین اعضاء ب��دن چیس��ت و برت��رین اعض��اء ب��دن ک�دام اس��ت؟ گفت: دل و زبان. چون اگر این دو راس��ت باش��ند، تم��ام ب��دن ب�ه راس��تی و درس��تی گراین��د، و اگ�ر این دو ناراس��ت باش��ند، ناراس��تی هم��ه

»ال���مرءاعض��اء را ب��ه ب��ار می آورن��د، و همین مع��نی اس��ت: ��وم اآلخ��ر»« بأص��غريه قلب��ه ولس��انه ��ؤمن بالل��ه والي ��ان ي ومن ك

��رم ج��اره کس��ی ک��ه ب��ه خ��دا و روز قی��امت ایم��ان دارد،«فليك همسایه را گرامی بدارد. گرامی داشتن همسایه به اح��ترام او و اح��ترام بس��تگان او و احس��ان ب��ه او و دف��اع از او و تحم��ل و خوشرویی در روی او است، و غیر اینها از راه های خوبی اس��ت

که بر افراد سعادتمند پوشیده نمی ماند. در م��ورد همس��ایه چنانک��ه در مراس��یل زه��ری وارد اس��ت،

آمد و از همسایه خ��ودصمردی به خدمت حضرت رسول الله شکایت کرد. حضرت رسول به بعضی از یاران فرم�ود: ت�ا ج�ار زند که تا چهل خانه همسایه محسوب است، و مسلمان م��أمور خ��وبی ب��ا آنهاس��ت، و گفتن��د کس��ی ک��ه در محل��ه و ی��ا ش��هر همنش��یبن باش��د، همس��ایه اس��ت. در ح��دیث ص��حیح اس��ت ک��ه

ب��ه«ال يدخل الجنة من ال يأمن جاره بوائقه» فرمود: صحضرت بهش��ت نخواه��د رفت کس��ی ک��ه همس��ایه اش از ش��ر او ایمن

نباشد.كين﴿در آیه: مس�� يتمى و بى و ق ��ذي نا وب س�� ن إ ��د ول ل�وب ٱ ل� ٱ ل� ل� ٱ ل1 ل� ل� ٱ

بيل لس ن ب و ج لصاحب ب جنب و جار بى و ق جار ذي ٱو ل+ ٱ س" ل� ٱ ٱ ل� ٱ ل� ٱ ل� ل� ٱ ل� ٱ منك أ ل وما ملك ل� خداوند دستور می دهد به خ��وبی[.36]النساء: ﴾ل�

در باره پدر و مادر و در باره خویشاوندان و در باره یتیمان و در ب��اره همس��ایگان نزدی��ک و همس��ایگان دور و در ب��اره همس��ر و همچنین دوستان و رهگ��ذران و در ب��اره مملوک��ان. پس ب��ه این معنی خداوند متعال دستور می دهد به احسان و خ��وبی در ب��اره همسایه دور و نزدیک. در صحیح بخاری آمده که حضرت رسول

فرمود: »قسم به خ��دا ایم��ان نمی آورد، قس��م ب��ه خ��داصالله

Page 103: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

101حدیث پانزدهم ایمان نمی آورد، قسم به خدا ایمان نمی آورد، گفتند: چ��ه کس��ی یا رسول الله ایمان نمی آورد؟ فرمود: کسی که همس��ایه اش از

شر او ایمن نیست«. در حدیث آمده است که حضرت ختمی مرتب همس��ایگان را بر سه قسم دانستند: همسایه ای که دارای یک ح��ق باش��د و آن همسایه ای است که کافر باشد که فق��ط ح��ق همس��ایگی دارد. همسایه ای که دو ح��ق دارد، همس��ایه مس��لمان اس��ت ک��ه ح��ق اسالم و ح�ق همس�ایگی دارد، و همس��ایه ای ک�ه س��ه ح��ق دارد همسایه ای است که خویش و مسلمان و همسایه باشد که ح��ق

خویشی و حق اسالم و حق همسایگی دارد. سعید بن جب��یر »الص��احب ب��الجنب« را رفی��ق س��فر دانس��ته است، زید بن اسلم گفته اس��ت ک��ه منظ��ور از آن همنش��ین در حضر و رفیق در سفر است، و در مسند ام��ام احم��د و ترم��ذی وارد است که حضرت فرمود: بهترین دوستان نزد خ��دا به��ترین آنان نسبت به دوس��تان اس�ت، و به�ترین همس�ایگان ن�زد خ�دا،

��ؤمن بالل��ه»به��ترین آنه��ا در ح��ق همس��ایگان اس��ت، ��ان ي من ك.«واليوم اآلخر فليكرم ضيفه

در صحیح بخاری و مسلم آمده است که حضرت رسول الل��ه م��ا زال جبري��ل يوص��يني بالج��ار ح��تى ظننت أن��ه» فرم��ود: ص

به حدی جبریل مرا در باره همسایه سفارش به خوبی«سيورثه می داد که گمان کردم شاید میراث از همس��ایه ب��برد، یع��نی: از میراث که بگذریم، هرنوع احسان و خوبی در ب��اره همس��ایه ب��ه

جاست. ال تش��بع» فرم��ود: صدر حدیث آمده که حضرت رسول الله

شخص باایمان نبای��د خ��ود را س��یر کن��د، در«ال�مؤمن دون جاره حالی که همسایه اش با شکم گرسنه می خسبد. در مسند ام��ام

أيم��ا» روایت شده که حضرت فرمود: ساحمد و حاکم از عمر «ألأهل عرصة أصبح فيهم امرؤ جائع، فقد ب��رئت منهم ذم��ة الل��ه

هر اهل محله ای که در میان آنه��ا ی��ک نف��ر گرس��نه باش��د، ذمت از آنها بری است.ألخدای

در میهمان��داری از تکل��ف و خ��ود را ب��ه زحمت ان��داختن نهی شده است. در حدیث مدت ضیافت سه روز تعیین ش��ده اس��ت، و باید دانست که قبول میهمان برکس��ی الزم اس��ت ک��ه توان��ایی داشته باشد. بن��ابراین، میهمان ش��دن ن��زدی کس��ی ک��ه ع��اجز از میهمانداری است حرام است، مگر در صورتی که از ایمان قوی به درجه ای باشند که بتوانند ایثار کند. در حدیث آمده ک��ه م��ردی

Page 104: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

به خدمت رسول الله آمد و گفت: یا رس��ول! در زحمت هس��تم. حضرت رسول الله فرستاده ای نزد همسران خود فرستاد که آیا به قدر غذای شب برای یک میهمان دارید؟ همه گفتند: قسم ب��ه آن خدایی که تو را به حق به پیغمبری برگزید، به غیر از آب چیز دیگری در خان��ه ن��داریم. آنگ��اه حض��رت فرم��ود: چ��ه کس��ی این میهم��ان را امش��ب پ��ذیرایی می کن��د؟ یکی از انص��ار گفت: ی��ا رسول الله! من امشب او را به خانه می برم و او را ب��ا خ��ود ب��ه خانه برد و به همسرش گفت: میهم��ان پیغم��بر را گ��رامی ب��دار. زن گفت: غیر از غذای کودکان چیز دیگر نداریم. آن م��رد گفت: کودک��ان را دلخ��وش کن ت��ا ب��ه خ��واب رون��د و آن غ��ذا را ب��رای میهمان بیار، چ��راغ را خ��اموش ک��نیم و ده��ان را ب��ه هم زنیم ت��ا میهم��ان گم��ان کن��د ک��ه خودم��ان هم غ��ذا می خ��وریم، و ب��ه این ترتیب همگی شان با شکم گرس��نه خفتن��د و میهم��ان را پ��ذیرایی

﴿کردند! و در قرآن در باره ایش��ان آی��ه ه ول ثرون على أنفس�� ل�وي ل ل*نازل شده است.[. 9]الحشر: ﴾ل كان به خصاصة

Page 105: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث شانزدهم

بي سعن أبي هريرة : أوصني. قال:ص ، أن رجال قال للن.ال تغضب

.«ال تغضب فردد مرارا، قال:)رواه البخاري(.

ترجمه حديث: روایت شده که مردی عرض کرد یا رس��ولساز أبی هریره

الله! مرا سفارش ده به کرداری سودمند. فرمود: خشم مگ��یر. آن مرد چند ب��ار همین س��ؤال را پرس��ید، و ب��از پی��امبر فرم��ود:

خشم مگیر. )این حدیث را بخاری روایت کرده است(.شرح حديث:

این فرمایش نبوی هم احتمال دارد ک�ه حض�رت رس��ول الل�ه از ح��ال خواهش کنن��ده دانس��ت ک�ه م��ردی اس��ت عص��بی وص

زودخشم، و از این راه درم��ان او را در رف��ع غض��ب دانس��ت، و این بوده باشدصنیز ممکن است که قصد حضرت رسول الله

که شخص در صدد اسبابی برآید که خوش خویی و خ��وش خلقی به بار آورده، از ک��رم و بخش��ندگی و بردب��اری و حلم و ش��رم و تواضع و پرحوصله یی خودداری از آزاررسانیدن و گذشت و عفو و فروخوردن خشم و خ��وش رویی و گش��اده رویی و مانن��د اینه��ا که وقتی شخص به این صفت ها آراس��ته ش��د، ع��ادت در موق��ع خشم و غضب می تواند جلوی خش��م خ��ود را بگ��یرد، و احتم��ال هم دارد که ارگ خشم گرفتی به مقتض��ای خش�م رفت��ار نک��نی، بلکه بکوشی تا خون سردی خود را حفظ کنی، زیرا اگ��ر انس��ان به مقتضای خشم عمل کند، گرفتاری های فراوانی برای خود به

بار می آورد و پشیمانی بسیار می برد.فرون﴿خدای متعال در قرآن می فرماید: ل2وإذا ما غضبوا ه ي ﴾ل

و هرگاه خشمگین شوند، بیامرزند و گذشت نمایند،» [.37]الشورى: . خدای توانا مردانی را ستوده اس��ت ک��ه«و بر خشم عمل نکنند

ظو﴿خشم فروخورند، و در این ب��اره می فرمای��د: غ كظمين ل� ل� ٱ ل� ٱ

Page 106: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

نين س�� م ه يحب لل ا و لن عافين عن ل1و ل� ٱ ٱ �� س ٱ ل� و» [.134]آل عم��ران: ﴾ٱ دفع گنن��دگان خش��م را می س��تایم ک��ه چ��ون خش��م گیرن��د، ب��ه ج��ای انتق��ام گرفتن خش��م خ��ود را ف��رو می خورن��د و از م��ردم گذش��ت می کنن��د، و هرگ�اه خشم ش�ان ب�اعث ن�اراحتی زیردس��تان ش�ود، ب��ه احس��ان و خ��وبی آن را ج��بران کنن��د، و خ��دا نکوک��اران را دوس��ت

.«می دارد نقل است که یکی از بردگ��ان زین العاب��دین علی بن حس��ین

ظ��رفی را ک��ه دارای ق��اتق گ��رم و داغشبن علی ابی ط��الب بود، بر لب�اس زین العاب�دین ریخت، چ�ون از این جهت ام�ام در

ظ﴿خش���م ش���د، ب���رده گفت: غ كظمين ل�و ل� ٱ ل� . ام���ام گفت:﴾ٱا﴿«. گفت: كظمت غيظي» لن ع����افين عن �و� س ٱ ل� . ام����ام گفت: ﴾ٱ

نين﴿« برده گفت: »عفوت عنك س�� م ه يحب لل ل1و ل� ٱ ام��ام گفت: ﴾ٱ« برو که در راه خدا آزاد هستی.اذهب فأنت حر لوجه الله»

ليس در بی��ان مع��نی این ح��دیث ص��حیح: »/به ق��ول س��عدی «:الشديد بالصرعة، إنما الشديد الذي يملك نفسه عند الغضب

نه مرد اس��ت آن ب��ه نزدی��کخردمند

ک��ه ب��ا پی��ل دم��ان پیک��ارجوید

بلی، م��رد آن کس اس��ت ازروی تحقیق

ک��ه چ��ون خش��م آی��دشباط��������������������ل نگوید

در تک��رار خ��واهش ن��امبرده در ح��دیث ب��اال و تک��رار حض��رت که خشم مگیر، دلیلی است روشن که خش��م ریش��هصرسول

و اساس شرها و آفت هاست، و دلیلی است واض��ح ب��ر این ک��هدوری جستن از خشم سرآمد خوبی هاست.

در خصوص شخص خواهش کننده که نام او چیست، از روایت طبرانی معلوم می شود که »ابوالدراء« است، و از روایت احم��د چنین برمی آید که خواهش کننده »حارث بن قدامه« بوده اس��ت، به هرحال خواهش کننده هرکه باشد نتیجه یکی اس��ت، و این ک��ه بهترین راه سعادت دوری از خشم و غضب است. به عبدالله بن مبارک گفتند که معنی حسن خلق را در یک کلمه برای م��ا جم��ع کن. گفت: حس��ن خل��ق خش��م و غض��ب اس��ت. ام��ام احم��د و »اسحاق بن راهوی��ه« مع��نی حس��ن خل��ق را در دوری از خش��م

دانسته اند. ! چ��هصدر حدیث است که مردی عرض کرد: یا رسول الله

کاری به��ترین کارهاس��ت؟ فرم��ود: حس��ن خل��ق. م��رد ن��امبرده

Page 107: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

105حدیث شانزدهم فرم��ود:صچندین بار سؤال خود را تکرار کرد، حضرت رسول

چرا نمی فهمی؟ حسن خلق این است که خشمگین نشوی اگ��ر بت��وانی. این ح��دیث را محم��د بن نص��ر م��روزی روایت نم��وده

است. در عالج خشم و غضب در احادیث نبویه دستورهایی داده شده است، یکی این که اگر ایستاده است بنشیند؛ اگ��ر نشس��ته باش��د

روایت کرده اند ک�هسبه پهلو افتد. امام احمد و ابوداود از ابوذر إذا غض��ب أح��دكم وه��و ق��ائم» فرم��ود: صحض��رت رس��ول

اگ��ر یکی از«فليجلس. ف��إن ذهب عن��ه الغض��ب وإال فليض��طجع شما خشم گرفت، در حالی که ایستاده بود بنشیند؛ اگ��ر خش��م

او برطرف شد که هیچ و گرنه به پهلو بخوابد. الغض��ب جم��رة في» فرم��ود: صدر حدیث است ک��ه پیغم��بر

قلب اإلنسان توقد أال تري إلي ح�مرة عينيه وانتفاخ أوداج��ه. ف��إذا خش��م«أحس أحدكم من ذل��ك ش��يئا فليجلس وال يعودن��ه الغضب

اخگر آتشی است در دل آدمی، آیا نمی نگری به س��رخی چش��م و بادکردن رگ های گردن شخص خشمگین؟ پس هرگاه یکی از شما احساس خشم نمود، بنش��ینید و مب��ادا ک��ه خش��م او را ب��ه

تعدی وادارد. امام احمد از ابن عباس روایت کرده است که حضرت محمد

هرگ��اه یکی«إذا غضب أحدكم فليسكت. قالها ثالثا» فرمود: ص از شما خشمگین شد پس خاموش شود، و این جمله را سه بار تکرار فرمود. این خود درمان بسیار خوبی اس��ت ب��رای خش��م، زیرا شخص در حال خشم کلماتی بر زبان می راند ک�ه زی�ان آن بیرون از شمار است، و هرگاه خاموش شود از پش��یمانی ایمن گ���ردد. ام���ام احم���د و اب���وداود از روایت »ع���روة بن محم���د السعدی« آورده اند که مردی او را خشم آورد و او پا ش��د وض��و گرفت و گفت: پدرم ب��ه من گفت ک��ه پ��درش روایت نم��ود ک��ه

فرم�ود: خش�م از ش�یطان اس��ت و ش�یطان از آتشصپیغمبر است و آتش با آب خاموش می شود، پس هرگ��اه یکی از ش��ما

خشم گرفت وضو بگیرد. در حدیث است به روایت ابوداود که حضرت رسول فرم��ود: کسی که به خاطر رضای خدای تعالی خشم خود را فرو خ�ورد، خدا درون او را از ایمنی و ایمان پر می کند. عمر بن عبدالعزیز گفت: رستگار شد کسی که از هوی و غضب و طم��ع نگه��داری شد. حسن بصری می گوید: چه�ار خص��لت هس�ت ک�ه هرکس�ی این چهار خصلت در او باشد، خدا او را از شیطان نگ��ه می دارد

Page 108: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و از دوزخ دور می دارد، کسی که بتواند از بیم و امید و ش��هوت و غض��ب خ��ود را نگ��ه دارد، در حقیقت این چه��ار چ��یز س��رآغاز شرها و آفت هاست؛ زیرا هرگاه امید و شوق قوت گ�یرد، ب�رای به دست آوردن آن بکوشد، و چه بسا ک��ه از این راه در ح��رام و گن��اه افت��د و هرگ��اه از چ��یزی بیمن��اک ش��ود، ب��رای دف��ع آن ب��ه وس��ایل گون��اگون متوس��ل ش��ود، و چ��ه بس��ا ک��ه از این راه ب��ه گنهکاری و عصیان افتد، و هرگاه شهوت قوت گیرد و از اختی��ار ب��رون ش��ود، چ��ه بس��ا ک��ه ب��اعث گناه��ان کب��یره و آلودگی ه��ای نابخشودنی ش��ود، و هرگ��اه آتش خش��م ش��عله ور گ��ردد، عن��ان اختی��ار از ک��ف بربای��د و ب��ه قت��ل و ض��رب و دش��نام و تع��دی و

بسیاری از محرمات بکشاند. خشم نمی تواند م�انع از وق�وع جریم�ه بش�ود، اگ�ر کس�ی در حال خشم زوجه اش را طالق بدهد طالقش واقع اس��ت، و اگ��ر کسی در ح��ال خش��م م��رتکب قت��ل ش��ود قص��اص از او گرفت��ه

می شود، و در حال خشم بودن عذر نمی شود. همچنین آنچه از محرمات در حال خشم انجام گیرد، عق��وبت دارد و خش��مگین مع��ذور نیس��ت، ش��اید بیش��تر مص��ایب از راه خشم پیش آید، خشم وقتی به جا است که برای دفاع از دین و حفظ شرف و ن��اموس باش��د و خش��م گرفتن ب��رای خ��دا باش��د،

بوده است که هیچگاهصچنانکه در عادت مطهره رسول اکرم ب��رای خ��ود ب��ه انتق��ام جویی برنخاس��ته اس��ت، و لکن هرگ��اه می دیده اند لطمه به حرمات الله وارد می آید، هیچ چیز در برابر

خشم او نمی ایستاده است. خشم وجود نداشته است،صدر سیرت پاک حضرت رسول

مگر هرجا که خشم برای خ��دا باش��د. انس بن مال��ک گوی��د: ده سال به پیغمبر خدمت کردم، در این ده سال یک روز هم اظهار خشم نفرمود و نگفت أف. این است که موقعی ک��ه از عایش��ه

پرس��یدند،صهمسر محبوب پیغمبر خدا در ب��ارۀÈ اخالق پیغم��بر براب��ر ق��رآن ب��ود،ص اخالق پیغم��بر «كان خلقه الق��رآن»گفت:

آنچه مورد ستایش قرآن بود مورد رضای او ب��ود، و آنچ��ه م��وردنکوهش قرآن بود مایه خشم او بود.

موقعی که حضرت رسول غنیمتی را قسمت می کرد، م��ردی نادان گفت: این قسمت کردن برابر رضای خدا نیست. عبدالل��ه بن مس��عود این کلم��ه را ب��ه پیغم��بر رس��انید، ب��ا این ک��ه روی مبارک ش�ان دگرگ�ون ش�د و ب�ه خش�م آم�د، ولی ب�ر این کلم�ه

»رحم الل��ه أخي موس��ي. لق��د أوذي ب��أكثر من ه��ذانیف��زود ک��ه

Page 109: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

107حدیث شانزدهم خدا رحمت کند برادرم موس��ی را ک��ه بیش از این اذیتفصبر«

شد و صبر پیشه کرد. أس��ألك كلم��ة الح��ق في»از جمل��ه دعاه��ای پیغم��بر اس��ت:

از خدا می خواهم که به ما کمک کند ت��ا چ��ه در«الغضب والرضا خشم و چه در خوش وقتی حق را بگوییم، معل��وم اس��ت مالزم کلمه حق بودن در همه حال چه در رضا و چ��ه در غض��ب ت��ا چ��ه حد دشوار است. در ح��دیثی ب��ه روایت ط��برانی از انس روایت

فرمود: س��ه چ��یز از اخالق ایم��انصشده حضرت رسول الله اس��ت: کس��ی ک��ه خش��م ب��اعث افت��ادنش در باط��ل نش��ود و خوش وقتیش او را به ناحق ن��برد، کس��ی ک��ه در ح��ال ق��درت و توانایی افزون از حق خود نخواهد، کسی که خش��مش او را ب��ه باطل نمی اندازد و رضایش او را از ح��ق خ��ارج نمی س��ازد و در ح��ال ق��درت آنچ��ه ح��ق ن��دارد نمی خواه��د، در حقیقت باایم��ان

است. یکی از اسباب ناخلف شدن فرزندان همین نفرین پدر و م�ادر است که در موقع خشم آنچ��ه ب��ر زبان ش��ان آم��د، می گوین��د: و وق��تی ک��ه از نف��رین خودش��ان فرزندان ش��ان فاس��د ش��دند، می نالند. معروف است که مردی نزد حسن بص��ری از پس��رش ش��کایت ک��رد، حس��ن پرس��ید: آی��ا گ��اهی نف��رین در ح��ق او نموده ای؟ مرد نامبرده گفت: بسیار. حس��ن گفت: پس خ��ودت

او را فاسد ساخته ای، و خود کرده را تدبیر نیست. بیشتر ترس دانشمندان از این است که مبادا در آخر عمر از شوم خشم کلمه ای بر زبان برانند که عمر پنجاه ساله را برب��اد بدهد، بای��د دانس��ت ک��ه م��ریض و کس��ی ک��ه ب��ه س��بب بیم��اری حوص����له و ص����بر را از دس����ت داده باش����د فی الجمل����ه در خش��م گرفتن مع��ذور اس��ت، ولی ت��ا ج��ایی ک��ه وض��ع بیم��اریش اقتضاء کند و همچنین است بی حوص��لگی مس��افر ولی م��ادامی

که از حدود خود تجاوز نکند. در ه��ر ح��ال، به��ترین س��فارش هم��ان اس��ت ک��ه در بی��ان

که فرمود: خشم مگیرصمعجزآسای حضرت سید االنام است و از غض��ب دوری گ��زین، و ه��ر ع��اقلی بای��د از نفرین ک��ردن در ح��ال خش��م بپره��یزد، مب��ادا ک��ه در نف��رین ب��ر خ��ود و بس��تگان

نفرینش موافق ساعت اجابت افتد و به بدبختیش تمام شود. صدر پای��ان هم از به��ترین دعاه��ای حض��رت ختمی م��رتبت

«أللهم أسألك كلم��ة الح��ق في الغض��ب والرضا»همان دعاست: خ��دایا! از ت��و خ��واهم گفت��ار و ک��ردار ح��ق در ح��ال خش��م و

Page 110: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

خوشنودی، زیرا سرآمد کارها خوشنودی تو است، و خوش��نودیتو در مالزمت حق است، والسالم.

Page 111: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث هفدهم

قال:ص عن رسول الله سعن أبي يعلى شداد بن أوس إن الله كتب اإلحسان على كل شيء، فإذا قتلتم فأحسنوا»

القتلة، وإذا ذبحتم فأحسنوا الذبحة، وليحد أحدكم شفرته وليرح.«ذبيحته

)رواه مسلم(.ترجمه حديث:

خ��دا از او–از ابی یعلی ک��ه ن��ام او ش��داد بن اوس اس��ت درود خدا ب��ر او ب��اد– روایت شده که رسول الله –خوشنود باد

فرمود: خدا نکویی نمودن در ح��ق هرچ��یز را واجب ک��رد، پس– هرگاه چیزی را کشتید، کشتن را به بهترین صورت انجام دهید، و هرگاه ذبح نمودید، پس به بهترنی حالت ذبح کنید و کارد خ��ود

را تیز کنید و حیوان مورد ذبح را زود راحت کنید.این حدیث را امام مسلم روایت کرده است.

شرح حديث: در فرمایش پیامبر دنیایی معنی نهفته اس��ت. فرم��ود: خ��دای تع��الی ک��ه حس��ن و زیب��ایی در هم��ه کاره��ای او هس��ت، و در حقیقت جهان را برای زیبایی و خوبی آفرید، و اگر به هرچیز از روی تحقیق نظ��ر ش��ود، خ��وبی و زیب��ایی در آن آش��کار اس��ت. خدای متعال از بندگان خواست تا در همه کار احسان و نیکویی ب��ه ک��ار برن��د و در ح��ق هم��ه چ��یز خ��وبی و احس��ان را رع��ایت

نمایند.نإ﴿در آی��ات دیگ��ر ق��رآن آم��ده: س�� إ ل و ع مر ب ه ي لل ل1ن ل� ٱ ل� ل� ٱ �' ل ﴾ٱ

خداون��د محقق��ا فرم��ان می ده��د ب��ه داد و ع��دالت و» [.90]النح��ل: . و این می رساند که احسان واجب است، و«نیکوکاری و احسان

:Èسنين﴿آیۀ م ه يحب لل سنو إن ل1وأ ل� ٱ ٱ �4 ت نکوک��اری» [.195]البقرة: ﴾ل1.«کنید، زیرا خدا نکوکاران را دوست می دارد

در حدیث باال: خداون��د نکوک��اری را در ح��ق هم��ه چ��یز واجب كتب﴿س��اخت، و لف��ظ »کتب« ب��ه مع��نی واجب نم��ود، چنانک��ه

Page 112: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ب��ر ش��ما روزه داری م��اه رمض��ان» [.183 ]البق��رة: ﴾عليكم الصيام�ال﴿. «ف��رض شد جه��اد در راه» [.216]البق��رة: ﴾كتب عليكم القت

. به مع��نی ث��ابت نم��ود و واق��ع﴾كتب﴿. و «خدا بر شما فرض شدبور من بع��د ال��ذكر أن األرض﴿ساخت. مانند: ولقد كتبنا في الز

و هرآینه در زبور بعد» [.105]األنبیاء: ﴾١٠٥يرثها عبادي الصالحون از ذکر نوشتیم که بندگان صالح مالک زمین خواهند بود، و پادش��اهی و فرمانروایی در زمین به بندگان صالح خواهد رس��ید ک��ه وق��وع این

. و«امر و رسیدن فرمانروایی به صالحان محقق��ا ب��ه وق��وع پیوست آنانند که خدا در[.22]المجادلة: ﴾أولئك كتب في قلوبهم اإليمان﴿

دل هایشان ایمان را تث��بیت ک��رد و واقع ش��دن ایمان ش��ان حتمیاست.

بنابراین، خدای مهربان خوبی را در باره هرچیز الزم دانست،��ة»حتی به جایی که هرگ��اه کس��ی را«فإذا قتلتم فأحسنوا القتل

که مستحق کشتن است کش��تید، کش��تنش را ب��ه خ��وبی انج��ام دهید، اگر وصیتی دارد بشنوید، اگر گرسنه است غذایش دهی��د، اگر تشنه است سیراب سازید، آنگاه هیئت کش��تنش را ط��وری قرار دهید که ع�ذاب نکش�د و ب�ا وس�یله ای باش�د ک�ه ب�ه زودی

روحش خارج شود. در شریعت مطهره اسالم »مثله« یع��نی زش��تی در آوردن در باره مقتول به بریدن بینی و گوش منع شده اس��ت، کش��تن ب��ه وسیله س��نگ و آنچ��ه ط��والنی و پرش��کنجه اس��ت نهی ش��ده از سوختن اکیدا منع شده؛ زیرا حق سوزانیدن ن��دارد مگ��ر خ��دای تعالی، مگر در صورتی ک��ه راهی دیگ��ر نباش��د و »مثل��ه« ب��رای ع��برت و ان��درز باش��د. چنانک��ه روایت اس��ت از علی ابن ابی

طالب که مرتد را باید سوزاند. در حدیث صحیح است که حضرت رسول در ب��اره »ع��رنین« دستور مثله داد، زی��را نس��بت ب��ه چوپان��ان پیغم��بر چ��نین ک��رده بودن��د، و داستان ش��ان از این ق��رار اس��ت: در ص��حیح مس��لم و بخاری روایت شده اس��ت ک��ه گ��روهی از ع��رنین ب��ه مدین��ه ب��ه خدمت رسول الله آمدند، در مدینه بیمار شدند. حضرت رسول دستور داد به نزد چوپانان بروند، و از شیر ش��تران بیاش��امند ت��ا بهبود یابند، آنان همچنان کردند، پس از این که بهب��ود یافتن��د، از دین برگشتند و چوپانان را کشتند. م��وقعی ک��ه خ��بر ب��ه پیغم��بر رسید، دستور تعقیب آنان را ص��ادر فرم��ود، مس��لمانان آن��ان را اسیر کردند و به مدینه آوردن��د. حض��رت رس��ول دس��تور داد ت��ا

Page 113: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

111حدیث هفدهم همان رفتاری که در باره چوپانان بی گناه ک��رده بودن��د، در ب��اره

شود، چوپان��ان را دس��ت و پ��ا بری��ده بودن��د و درخودشان عملی چشم و زبانشان خار فرو ک��رده بودن��د، نس��بت ب��ه خودش��ان هم همین رفتار شد، چشم شان کور شد و دست و پایشان بریده شد و در سنگزار گرم انداخته شدندف تا حرارت آفت�اب مای�ه تع�ذیب

آنان و عبرت دیگران گردد. اما در غیر اینگونه موارد ک��ه مص��لحت اقتض��ا می کن��د، هرن��وع تعذیب حرام اس��ت، ش��ریعت من��ع فرم��ود ک�ه حی��وانی ایس��تانده شود، تیر برآن انداخته شود تا بمیرد، و منع فرم��ود خ��وراک و آب از حیوان منع شود تا به گرس��نگی و تش��نگی بم��یرد، در ب��اره ذبح

و هرگاه حی��وانی را«وإذا ذبحتم فأحسنوا الذبح��ة»حیوان فرمود: ذبح نمودید، ذبح نمودن تان به خوبی و زیبایی باش��د، حی��وان را در حال خستگی مکشید، در حال تشنگی ذبح مکنید، جای ذبح مح��ل نرم باشد، خوابانیدن حیوان ب��ه ن��رمی و مهرب��انی باش��د، قب��ل از ذبح خوراک و آبی به آن بدهید، در جلوی حی��وانی حی��وان دیگ��ر را ذبح مکنید، در جلوی حیوان کارد را تیز مکنید، قبل از ذبح کارد را

باید یکی از شما قبال کارد را تیز«وليحد أحدكم شفرته»تیز کنید، و حیوان م��ذبوح را راحت کنی��د، پس«وليرح ذبيحته»کرده باشد،

از بریدن حلقوم آن بگذارید تا دست و پ��ا بزن��د، و خالص��ه چ��ه درقتل و چه در ذبح نکوکاری را نباید فراموش کرد.

آن وقت در شریعت چنانکه ذکر شد، موقع ب��ردن حی��وان ب��ه محل ذبح هم به خوبی دستور داد، و از گرفتن گوش حیوان و یا کشیدنش بر زمین من��ع نم��ود، و ذبح حی��وان م��اده و ش��یرده را منع فرمود، و از ذبح حیوانی در جل��و م��ادرش نهی فرم��ود و ت��ا زم��انی بچ��ه حی��وان نی��از ب��ه ش��یرخوردن دارد، از ذبح آن نهی نمود، جدایی میان مادر و بچه اش را سبب جدایی میان ش��خص

و محبوبانش دانست. در حدیثی ک�ه در س�نن ابی داود وارد اس�ت، حض�رت فرم�ود: صبر بنمایی تا بچه حیوانی به جایی برسد، به��تر از این اس��ت ک��ه در کوچکی ذبح نمایی که نه گوشتی داشته باشد که به کار آی��د، و مادرش هم شیر را قطع کند و از فراق بچه اش نزدیک ب��ه جن��ون شود، و همچنان که بنی آدم از فراق فرزندان ن��اراحت می ش��ود،

حیوان هم همین احساس را دارد. گفتیم بنا به این حدیث که شرح آن گذشت، تعذیب و شکنجه در اسالم ممنوع شده است، و به تجربه ث�ابت ش��ده ب�ا رع�ایت

Page 114: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

احسان کارها بهتر فراهم گردد، و حتی حیوان را هم با مهربانی:/بهتر می توان مطیع کرد، و به قول شاعر

ب��ه ش��یرین زبانی و لط��ف وخوشی

توانی که کوهی به م��وییکشی

آنچه از گزندگان که دفع آن به جز آتش میس�ر نباش�د، مانن��د زنبورهای موذی، علماء سوزاندن آن را تجویز کرده ان��د، ام��ا در این دوره که به وسیله د.د.ت. و داروهای مشابه آن ب��ه راح��تی

نابود می شوند، سوزاندن شان جایز نیست. خالصه اعمال صادره از شخص یا تعلق به معاش و زندگیش دارد، مانند نگه�داری و حف��ظ تندرس��تی خ��ود و رع�ایت نفس و اهل و فرزندان و بستگان و ب��رادران و مردم��ان و ی��ا تعل��ق ب��ه معاد دارد، مانند ایمان و عبادات و آنچه در معاد ب��ه ک��ار آی��د از اعم��ال خ��یر. کس��ی ک��ه در هم��ه اینه��ا احس��ان ب��ه ک��ار ب��رد و نکوکاری کند، خوشا به حال او؛ زی��را نیک بخ��تی دو جه��ان را ب��ه

دست آورده است، و از زیان ها و عقوبات رهایی یافته است. صحابی: ابویعلی و گفته اند ابوعبدالرحمن نامش شداد و ن��ام پدرش أوس، ب��رادر حس��ان بن ث��ابت انص��اری خ��زرجی اس��ت، اب��ویعلی پس��ر ب��رادر حس��ان اس��ت. عب��ادة بن الص��امت و ابوالدرداء که هردو از اصحاب پیغمبرند، گفته اند که »اب��ویعلی« از کسانی است که خداوند علم و حکمت به وی ارزانی داش��ته

است. ابویعلی در بیت المقدس اق�امت ک�رد و فرزن�دان و نوادگ�ان در آنج��ا ب��ه یادگ��ار گذاش��ت، و هم در آنج��ا زن��دگی را ب��ه درود گفت، )به سال چهل و یک یا پنجاه و هشت و یا شصت و چه��ار

سالگی(.75در سن از او پنجاه حدیث روایت شده است که از آن جمله »بخاری« فقط یک حدیث از او روایت نموده و مسلم دو ح��دیث، یکی این حدیث که شرح آن گذشت، و دومی حدیث سیداالس��تغفار، و آن

أللهم أنت ربي، ال إله إال أنت خلقت��ني وأن��ا عب��دك وأن��ا»این است على عهدك ووعدك ما استطعت. أعوذ بك من شرما صنعت، أب��وء لك بنعمتك علي وأبوء بذنبي كله فأغفرلي فإنه ال يغف��ر ال��ذنوب إال أنت، من قالها موقنا، فمات من يومه قب��ل أن يمس فه��و من أه��ل الجنة ومن قالها من الليل موقنا بها، فمات قبل أن يص��بح فه��و من

.«أهل الجنة مع��نی دع��ای م��ذکور این اس��ت: »خ��دایا ت��و پروردگ��ار من

Page 115: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

113حدیث هفدهم هستی! هیچ معبودی به حق نیست، مگر تو. مرا آفری��دی و من بنده تو هستم، و من بر پیم��ان ت��و هس��تم و در انتظ��ار نوی��د ت��و آنجا که بتوانم پناه می برم به تو از ش��ر ک��ردارم، اق��رار می کنم به تو به نعمت هایی که بر من دادی، و اقرار می کنم به گناه��انم همه، پس مرا بیامرز، زیرا در حقیقت گناهان را نمی آمرزد مگر تو. کسی که این را بگوی��د و ب��ه آن یقین داش��ته باش��د و در آن روز پیش از آمدن شب بم��یرد پس او از اه��ل بهش��ت اس��ت، و کس��ی ک��ه این را ب��ه ش��ب و ب��ا یقین ب��ه آن بگوی��د، و پیش از

صبح شدن بمیرد، او از اهل بهشت است. این هم��ان ی��ک ح��دیث اس��ت ک��ه بخ��اری از اب��ویعلی روایتکرده، و همین حدیث است که مسلم از او روایت نموده است.

Page 116: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث هجدهم

حمن معاذ بن جب��ل بعن أبي ذر جندب بن جنادة وأبي عبد الر قال:صعن رسول الله

اس» ئة الحسنة تمحها، وخالق الن ي ق الله حيثما كنت، وأتبع الس ات.«بخلق حسن

سخ رمذي، وقال: حديث حسن وفي بعض الن حسن »)رواه الت«(.صحيح

ترجمه حديث: از ابوذر که نام او جندب بن جناده است و از ابوعب��دالرحمن

– خدا از هردوشان خوشنود ب��اد –که نام او معاذ بن جبل است درود و س��الم خ��دا ب��ر او–روایت شده که فرستاده برحق خدا

فرمود: »بترس از خدا هرجا که باشی و به دنبال بدی کار–باد خوبی را انجام بده، تا آن کار نیک بدی را پاک کن��د، و ب��ا م��ردم به خلق و خوی خ��وش رفت��ار کن. این ح��دیث را ترم��ذی روایت کرده، و گفت این حدیث حسن است« و در بعض��ی نس��خه های

ترمذی، نوشته است: این حدیث حسن صحیح است.شرح حديث:

ام��ر فرم��ود ب��ه تق��وی ب��ه مع��نیصدر این فرمایش پی��امبر ترس از خدا و در این راه فرمود: هرجا باشی از خدا بترس. در حضر و سفر، در نه��ان و آش��کارا، در بی نی��ازی و نیازمن��دی، در سالمتی و بیماری، در خوشی و ناخوشی. و کلمه تق��وی ش��امل همه صفات خیر و مانع همه خصال بد است، زیرا فعل واجب��ات و ترک محرمات و شبهات هم�ه را ش�امل می ش��ود، و همچ�نین فعل مندوبات و ت��رک مکروه��ات. ب��ه عب��ارت مختص��رتر: کلم��ه »تقوی« شامل خیر دنیا و آخرت است، زی��را مقص��ود از تق��وی انجام چ��یزی اس��ت ک��ه انس��ان ب��ه آن ام��ر ش��ده، و اجتن��اب از چیزی است که انسان از آن نهی شده است و کسی ک��ه چ��نین نماید، از جمله متقیان است ک��ه خ��دای متع��ال آن��ان را س��توده

است.

Page 117: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

115حدیث هجدهم کلم��ه تق��وی و ش��خص متقی م��ورد م��دح و س��تایش اس��ت،

Èآل عمران: 186چنانکه در آیۀ Èقوا ف��إن﴿ سورۀ وإن تصبروا وتت اگ��ر» آمده است، یع��نی [.186]آل عمران: ﴾ذلك من عزم األمور

شکیبایی و پرهیزگاری پیش��ه کنی��د، پس محقق��ا این ک��ار از کاره��ای . و تقوی باعث مصونیت«مورد پسند خدا و از امور مطلوب است

Èآل عم��ران: 120از دشمنان است، چنانکه در آیۀ Èوإن﴿ س��ورۀ يئا ��دهم ش�� كم كي قوا ال يضر . آم��ده[120]آل عم��ران: ﴾تصبروا وتت

و اگر شکیبایی و پرهیزگاری پیشه کنی��د، مک��ر دش��منان ب��ه»است، . تقوی مای��ه تأیی��د خ��دا و نص��رت اس��ت،«شما زیانی نمی رساند

Èذين﴿ سوره نحل آمده اس��ت: 128چنانکه در آیۀ ه م��ع ال إن اللذين هم محسنون قوا وال ب��ه تحقی��ق خ��دا» [.128]النح��ل: ﴾١٢٨ات

همراه مردم باتقوی است که آنان را تأیید و نصرت می ده��د، و خ��دا.«همراه مردمی است که نکوکارند

تقوی مایه نجات از سختی ها و گرفتاری ها اس��ت، چنانک��ه در��ه﴿ س��وره طالق آم��ده اس��ت: 3 و 2آیه ه يجع��ل ل ق الل ومن يت

ب٢مخرجا و کس��ی» [.3-2]الطالق: ﴾ ويرزقه من حيث ال يحتس�� که تقوی پیشه نماید خداوند برای او راه نجات از شداید و س��ختی ها

. ابوذر«می گذارد، و روزیش را از جایی که گمان نمی برد می رساند این را خوان��د پس از آن فرم��ود:صگوید: حضرت رسول الل��ه

اگر همه مردم این آیه را عملی سازند، برایشان کافی است. تقوی مایه اصالح عمل و آم��رزش گناه��ان اس��ت، چنانک��ه در

��وا﴿ سورۀÈ اح��زاب آم��ده اس��ت: 71 و 70آیه ذين آمن ه��ا ال ��ا أي يه وقولوا قوال سديدا قوا الل يصلح لكم أعم��الكم ويغف��ر لكم٧٠ات

بترسید از خ��دا و س��خن«ای مؤمنان» [.71-70 ]األحزاب: ﴾ذنوبكم درست بگویید، تا از برکت تقوی خدا کارهایت��ان را شایس��ته س��ازد و گناهان تان را بیامرزد، زیرا تقوی مایه شایس��تگی اعم��ال و آم��رزش

.«گناهان است تقوا باعث دو برابرشدن رحمت خداوند و مایه روش��نی دل و

Èحدی��د آم��ده اس��ت: 28جان است، چنانکه در آیۀ Èق��وا﴿ سورۀ ات��ورا ��ه ويجع��ل لكم ن ��ؤتكم كفلين من رحمت ه وآمنوا برسوله ي الل

از خدا بترس��ید و ب��ه پیغم��بر او ایم��ان» [.28]الحدی��د: ﴾تمشون به بیاورید تا خدای متعال دو برابر از رحمتش را به شما بده��د، و ب��رای

تقوی مای��ه«شما ن��ور و روش��نایی ق��رار ده��د ک��ه در آن راه بروید Èمائده آمده اس��ت:27قبول اعمال است، چنانکه در آیۀ Èسورۀ

Page 118: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

قين﴿ ه من المت ل الل ما يتقب خداوند تنها کاره��ای» [.27]المائدة: ﴾إن تق��وی مای��ه اک��رام و بزرگ��واری و«پرهیزگاران را قبول می نماید

Èحج�رات آم�ده: 13عزتمندی است، چنانک��ه در آی�ۀ Èإن﴿ س��ورۀ أتقاكم ه به راستی گرامی ترین» [.13]الحجرات: ﴾أكرمكم عند الل

تقوی مای��ه ره��ایی از دوزخ«شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست Èم��ریم آم��ده اس��ت: 72است، چنانکه در آی��ۀ Èثم ننجي﴿ س��ورۀ

قوا ذين ات پس از آن م��ردم پرهیزک��ار را از دوزخ» [.72]م��ریم: ﴾ال.«نجات می دهیم

È133تقوی مایه جاویدماندن در بهشت است، چنانک��ه در آی��ۀ قين﴿س��ورۀÈ آل عم��ران آم��ده اس��ت: ]آل عم��ران: ﴾أع��دت للمت

.«بهشت جاویدان آماده شده است برای پرهیزکاران» [.133 خالصه تقوی سرآمد نعمت هاست که محبت خدا و دوستی او و دورک��ردن ت��رس و ان��دوه و حص��ول بش��ارت و م��ژده والیت

Èیونس می فرماید: 64 – 62است، چنانکه در آیۀ Èأآل إن﴿ سورۀ ��اء لي ��ونل�أ زن ه وال ه ي ف عل ه ال خ ل1لل ل ل ل� �ل ٦٢ٱ ��انوا ��وا وك ذين ءامن ل ٱ ق��ون ديل٦٣يت أخ��ر ال ت يا وفي ل��د ��وة حي رى في ب ل+ لهم �� ت ل� ٱ ل" ٱ ل� ٱ ل% ل� ٱ

عظيم ز ف ذلك هو لل ل�لكلمت ٱ �ل ل� ٱ �� ت آگ��اه باش��ید» [.64-62 ]ی��ونس: ﴾ٱ که دوستان خدا نه ترسی برایشان است و ن��ه ان��دوهگین می ش��وند، دوستان خ��دا م��ردمی هس��تند ک��ه ایم��ان آورده و پرهیزگ��اری پیش��ه ساخته اند، مژده و بشارتی باد ایشان را در زندگی دنیوی در آخ��رت،

. و«هیچ تغییر در آیات خدا نیست، و آن است پیروزی بس��یار ب��زرگ اگر در تقوی فقط همین یک خصلت بود که دوس��تی خ��دا را ب��ه

بر می آورد، کافی بود. بای��د دانس��ت ک��ه تق��وی متوق��ف ب��ر علم اس��ت، زی��را جاه��ل

می فرمای��د:صنمی داند از چه بپرهیزد. از اینجا است که پیغم��بر خداون��د هرگ��ز مانن��د«ما عبدالله بشيء أفضل من فق��ه في دين»

این ک�ه از روی دان��ایی و اطالع در دین باش��د پرس��تیده نش�ده، و «من يرد الل��ه ب��ه خ��يرا يفقه��ه في ال��دين ويلهم��ه رش��ده»فرمود:

کسی که خداوند به او اراده خیر دارد او را در دین دانا می س��ازد، و مقص��ود م��ا از علم همان��ا علم عی��نی اس��ت ک��ه هیچ ف��ردی نمی تواند آن را ت�رک کن�د و قص�د از آن، دانس�تن خ�وب و ب�د آن است که بدان مشغول است، یعنی اگ�ر می خواه�د نم�از بخوان�د، باید شروط و ارک�ان آن را بدان�د، اگ�ر بخواه�د روزه بگ�یرد، بای�د شروط و ارکان آن را بداند، اگر مال دارد، بداند ک�ه زک��ات ب��ر او واجب است یا نه، و شروط و ارکان آن کدامند؟ و اگ�ر حج ب�ر او

Page 119: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

117حدیث هجدهم الزم ش��د، ش��روط و ارک��ان آن را بدان��د، اگ��ر بخواه��د زناش��ویی نماید، حقوق زناشویی را بداند، اگر عاقد اس��ت، ص��حیح و فاس��د آن را بشناسد و شروط و ارکان آن را بداند، خالصه ه�ر پیش�ه ای

که در پیش می گیرد، صحیح و فاسد آن را بداند. پس کسی که لزومیات خود را بداند و در خود ص��حیح و فاس��د آن را تشخیص دهد و آنچه به آن امر شده انجام بده��د و آنچ��ه از

آن نهی شده خودداری و از آن دوری کند، پرهیزگار است. در احادیث متعدد یاد شده اس��ت ک��ه س��رآمد کاره��ا تق��وی و

صت��رس از خداس��ت، و کس��انی ک��ه از حض��رت رس��ول الل��ه می خواسته اند آنان را سفارشی دهد، آنان را به تق��وی و ت��رس از خ��دا س��فارش می ک��رده و می فرموده ان��د: »تق��وی س��رآمد

کارهاست«.ق الله حيثما كنت»برگردیم به حدیث: از خدا بترس هرجا«ات

ئة الحسنة تمحها»باشی، ي و به دنبال هر ب��دی خ��وبی«وأتبع الس انجام بده تا خوبی بدی را نابود کند، یعنی اگر بدی از تو سر زد

اس بخلق حسن»با خوبی کردن آن را محو کن، و ب��ا«وخالق الننیک رویی و خوش رفتاری با مردم برخورد کن.

در حدیثی که امام احم��د و ترم��ذی و ابن ماج��ه آن را روایت کرده اند، و ابن حبان آن را ص��حیح دانس��ته، آم��ده اس��ت ک��ه از

ق��ال: «م��ا أك��ثر م��ا ي��دخل الن��اس الجن��ة؟»پیغمبر س��ؤال ش��د: بیش��ترین چ��یزی ک��ه م��ردم را ب��ه«تق��وي الل��ه وحس��ن الخلق»

بهش��ت می ب��رد چیس��ت؟ فرم��ود: تق��وی و حس��ن خل��ق. در فرمایش پیامبر تقوی و پرهیزگاری پیشه ساختن و به دنب��ال ه��ر بدی خوبی کردن تا خوبی بدی را بپوش��اند، و ب��ا م��ردم ب��ه نیکی رفتارنمودن مهمترین دس��تور و ج��امع س��عادت ها دانس��ته ش��ده

است. گفتیم تقوی به معنی پرهیزگاری است، و هرگ��اه هم��راه ن��ام

قوا الله»خدا یاد شد، مانند: منظور از آن پره��یز از خش��م و«اتار﴿غضب خداست، و هرگاه همراه نام دوزخ ی��اد ش��د: لن قوا ت ٱف ٱ

حج��ار اس و لن تي وقوده��ا ��ل ا ل� ٱ ٱ بپرهیزی��د از آتش» [.24]البق��رة: ﴾ٱ و منظور از آن پره��یز از«دوزخ که هیزم آن آدمیان و سنگ هاست

کارهایی است که شخص را به دوزخ می کشاند. پس دانستید که تقوی برای پرهیز از خشم و غضب خداست،

جعون﴿و محل ظهور آن روز قیامت است، چنانکه: ما ت قوا ي ت ل�و �ل ٱ لل ��فيه إلى ا و بپرهیزید از روزی که در آن روز ب��ه» [.281]البقرة: ﴾ٱ

. در حدیث ب��اال ی�اد ش��د ک�ه پس از ب��دی«سوی خدا بازمی گردید

Page 120: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

خوبی کن، در این خصوص بین علماء اختالف است ک��ه اعم��ال صالحه و کارهای شایسته و نکوکاری ها کفاره گناهان کب��یره هم می شوند، یا فقط کفاره گناهان صغیره اند؟ اجماع علماء بر این است که کارهای خوب کفاره گناهان کوچک ان��د، زی��را در همین حدیث تصریح شده است. در صحیح بخاری و مس��لم از رس��ول

الص��لوات الخمس» روایت ش��ده اس��ت ک��ه فرم��ود: صالل��ه والجمعة إلي الجمعة ورمضان إلي رمضان مكفرات لم��ا بينهن م��ا

نمازهای فرض پنجگان��ه و نم��از جمع��ه ت��ا نم��از«اجتنبت الكبائر جمعه دیگر و ماه رمضان تا م�اه رمض�ان دیگ��ر کف�اره هس�تند، ب��رای آن گناه��ان ص��غیره ای ک��ه در می��ان اینه��ا پیش می آی��د،

مادامی که از گناهان بزرگ اجتناب شود.نة تمحها»و در حدیث باال: ئة الحس�� ي ��ع الس�� بع��د از ب��دی«وأتب

خوبی کن تا بدی را محو کند، اش��اره ب��ه این اس��ت ک��ه اگ��ر در روز قیامت خوبی های کسی بر بدی های او چربید و خوبی هایش بیشتر از بدی هایش بود نجات می یابد، چنانکه احادیث دیگ��ر هم

بر این داللت می کند. يؤتي»حاکم و بزار از حضرت رسول الله روایت کرده اند که

بحسنات العبد وسيئاته يوم القيامة فيقتص بعض��ها من بعض. ف��إن خوبی ه��ا و ب��دی های بن��ده«بقيت له حسنة وسع له بها في الجنة

در روز قی���امت آورده می ش���ود و در تق���اص یک���دیگر ق���رار می گیرند، اگر یک خوبی برای بنده باقی مانده که در مقاب��ل آن بدی نبود، به برکت همین خوبی به بهش��ت فرس��تاده می ش��ود، در حقیقت چه س��عادتمند کس��انی ک��ه از ب��دی ها بپرهیزن��د، ام��ا آنهایی که از بدی کردن خ��ود را مفلس س��اخته اند، ج��ز ب��دبختی

بهره ای ندارند. روزی حضرت رسول الله از یاران سؤال فرمود: آیا می دانید مفلس چه کسی است؟ گفتند: مفلس نزد ما کس��ی اس��ت ک��ه نه پول نقد دارد و نه کاال. حضرت رس��ول الل��ه فرم��ود: مفلس کسی است که روز قیامت می آید، نماز دارد، روزه دارد، صدقه و زکات و خیرات دارد، ولی کسی را زده است یا به آن دش��نام داده و مال آن دیگر را خ��ورده اس��ت، ابت��داء حس��نات او را ب��ه طلب کارانش می دهند، اگر چ��یزی ب��اقی نمان��د، و هن��وز حق��وق مردم به گردن دارد از بدی های آن�ان ب�ه گ�ردن او می اندازن�د و روانه دوزخش می کنن��د. پس روش��ن ش��د ک��ه نتیج��ه درس��ت و عاقبت خیر ب��رای کس��انی اس��ت ک��ه تق��وی پیش��ه س��اخته اند و

کاری نکرده اند که از تضیع حقوق آتش گیرند.

Page 121: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

119حدیث هجدهم أثق��ل»در باره حسن خلق احادیث بسیار آمده است، چنانکه

س��نگین ترین چ��یزی ک�ه در«ما وضع في ال�ميزان، حس��ن الخلق أكم��ل»کف��ه حس��نات گذاش��ته می ش��ود حس��ن خل��ق اس��ت،

ک�امل ترین مؤمن��ان در ایم�ان«ال���مؤمنين إيمان��ا، أحس��نهم خلقا أفض��ل م��ا أعطي ال���مرء ال���مسلم،»خ��وش خلق ترین آنهاس��ت،

بهترین چ�یزی ک�ه ب�ه م�رد مس��لمان داده ش�د،«الخلق الحسنخلق خوب است.اس بخلق حسن»در حدیث باال: و با مردم با خوی«وخالق الن

خ�وش و حس��ن خل��ق رفت��ار کن، می رس�اند ک�ه انس�ان اختی��ار خوش خ��ویی و ب��دخویی را در دس��ت دارد، و گرن��ه ام��ر ب��ه آن نمی شد که با مردم خوش خ��ویی کن، از جمل��ه دعاه��ای پیغم��بر

خدایا! هم��انطور«اللهم كما حسنت خلقي، حسن خلقي»است: که خلقت مرا خوب ساختی، اخالق مرا هم خوب بس�از. حس�ن بصری می گوید: کسی که روی خوب و خلق خ��وب و زن خ��وب ب��ه او داده ش��د، در حقیقت خیره��ای دنی��ا و آخ��رت ب��ه او داده

شده است. أبوذر: از صحابه پیغم�بر و از س�ابقین در اس��الم اس��ت، از او روایت شده که گفت: پنجمین کس��ی هس��تم ک��ه اس��الم آوردم، زی��را اولین ش��خص از م��ردان اب��وبکر ص��دیق، از کودک��ان علی مرتضی، از بردگان آزادشده زید بن حارث�ه، از بردگ�ان ممل�وک بالل مؤذن پیغمبر و پنجمین أبوذر بوده است، و یقین��ا اولین زن

.شمسلمان همسر رسول الله خدیجه اکبری است. پیغمبر اسالم در چند ح��دیث أب��وذر را س��تود ک��ه راس��ت ترین

در ب��اره اب��وذرسم��ردم در گفت��ار اس��ت. علی بن ابی ط��الب گفت: ظرفی است که از علم پ��ر ش��ده و س��ر آن بس��ته ش��ده

است، پس از ظرف چیزی بیرون ریخت تا درگذشت. ابوذر اولین کس��ی اس��ت ک��ه س��الم اس��المی را ب��ه حض��رت

( از اب��وذر دویس��ت والس��الم علیکمرسول عرض کرد و گفت: ) هشتاد و یک حدیث روایت شده است که از این جمله بخ��اری و مسلم ب��ر دوازده ح��دیث اتف��اق دارن��د، و بخ��اری ب��ه تنه��ایی دو

حدیث و مسلم به تنهایی هفده حدیث روایت کرده اند. ابوذر موقعی به خدمت حضرت رسول شرفیاب شد، و اس��الم

اس��الم را آش��کار نس��اخته ب��ود، اب��وذر صآورد که هن�وز پیغم�بر مایل ب�ود در مک�ه بمان�د، ولی نتوانس�ت. حض��رت رس�ول الل��ه حدیث باال را ب��ه عن��وان توص��یه ب��ه وی فرم��ود، و او را ب��ه ن��زد قومش فرستاد تا شاید قوم و جماعتش به وس��یله او مس��لمان

Page 122: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

شوند و با تبلیغ او عده بسیاری از جماعتش مسلمان شدند. ابوذر به سال سی و یک، یا س��ی دو هج��ری در رب��ذه نزدی��ک

رضی الله عنه وجزاه عنمدینه درگذشت و همانجا مدفون شد، .االسالم خیرا

معاذ بن جبل: از انص��ار مدین��ه اس��ت، در س��ن هجده س��الگی مسلمان شد، در عقبه همراه انصار مدین��ه ب��ه خ��دمت حض��رت شرفیاب شد و اسالم آورد و در تمام مشاهد و غزوات از بدر تا

حاضر بود، پیغمبر در چند حدیث معاذ بنصآخر همراه پیغمبر جبل را ستود و او را داناترین امت به حالل و ح��رام دانس��ت، و

فرمود: ای معاذ! تو را دوست می دارم. ك��ان إمام��ا قانت��ا لل��ه»عبدالله بن مسعود در ب��اره وی گفت:

او پیشوایی فرمانبری ب��رای خ��دا«حنيفا ولم يك من ال�مشركين و از همه دین ها به سوی اسالم روی آورده بود و از شرک آوران نبود، وی از جمله کسانی بود که همه قرآن را در حیات پیغم��بر

جمع کرد. وفات او به سال هج��دهم هج�ری در »ط��اعون عم��واس« در روس���تایی می���ان »رمل���ه« و »بیت المق���دس« روی داد و در

همانجا دفن شد. ح��دیث ب��اال را حض��رت رس��ول م��وقعی ک��ه وی را ب��ه یمن فرستاد، به عنوان توصیه به وی فرمود، عمر او در موقع وفات سی و سه، یا سی و چهار و یا سی و هشت سال ب��وده اس��ت،

.رضی الله عنه وجزاه عن اإلسالم خیرا

Page 123: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث نوزدهم

�اس اس عبد الل�ه بن عب بيبعن أبي العب ق�ال: كنت خل�ف الن يوما، فقال:ص

مك كلمات؛ احفظ الله يحفظ��ك، احف��ظ الل��ه» ي أعل يا غالم، إنتعن بالل��ه، تجده تجاهك، إذا سألت فاسأل الله، وإذا استعنت فاس�� واعلم أن األمة لو اجتمعت على أن ينفعوك بشيء لم ينفع��وك إاليء لم وك بش�� ر بشيء قد كتبه الله لك، وإن اجتمع��وا على أن يض����ك، رفعت األقالم وجفت ��ه الل��ه علي يء ق��د كتب بش�� وك إال ر يض��

ن ص��حيح وفي رواي��ة«الصحف رمذي، وقال: ح��ديث حس�� رواه الترم��ذي: ف إلى الل��ه في»غ��ير الت احف��ظ الل��ه تج��ده أمام��ك، تع��ر

يبك، دة، واعلم أن م��ا أخط��أك لم يكن ليص�� خاء يعرفك في الش الربر، وأن ر م��ع الص�� ص�� ابك لم يكن ليخطئك، واعلم أن الن وم��ا أص��

.«الفرج مع الكرب، وأن مع العسر يسرا:ترجمه حديث

خدا از هردوش�ان خوش�نود–از ابوالعباس عبدالله بن عباس ص روایت ش��ده ک��ه گفت: من روزی پش��ت س��ر پیغم��بر –ب��اد

بودم، فرمود: ای جوان! من تو را چند کلمه می آم��وزم: خ��دا را نگهدار تا خدا تو را نگه دارد، خدا را نگ��ه دار ت��ا او را روب��رویت بیابی، هرگاه چیزی خواستی از خدا بخ��واه، و هرگ��اه خواس��تی کمک بجویی پس از خدا کمک بجوی، و یقین بدار ک��ه اگ��ر هم��ه امت جمع شوند تا نفعی به تو برس��انند نمی توانن��د، مگ��ر نفعی که خدا بر تو نوشته باشد، و اگر همه امت جمع شوند تا زی��انی به تو برسانند نمی توانند، مگر زیانی که خدا بر تو نوشته باش��د، قلم ه��ا برداش��ته ش��دند و نامه ه��ا خش��ک ش��دند. این ح��دیث را ترمذی روایت نمود و گفت: این حدیث حسن و صحیح است، و در روایت غیر از ترمذی به این لفظ است: خدا را نگهدار ت��ا او را جلو خلوت بیابی، خودت را به خدا بشناس��ان در خوش��ی، ت��ا خدا تو را در سختی بشناسد، و یقین بدان که در واقع آنچ��ه ب��ه تو نرسید، امکان نداشت که به تو برسد، و آنچه ب��ه ت��و رس��ید،

Page 124: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ممکن نبود که به ت��و نرس��د، و یقین ب��دان ک��ه در حقیقت ی��اری خدا همراه شکیبایی است و گشایش همراه سختی است، و ب��ا

هر دشواری آسانی است.شرح حديث:

در این فرمایش پیامبر دنی��ایی حکمت و مع��نی نهفت��ه اس��ت. عبدالله بن عباس که پسر عموی پیغمبر اس��ت می گوی��د: روزی

صمن و پیغمبر بر اشتری سوار بودیم و من پشت سر پیغم��بر نشسته بودم، فرمود: ای جوان! چند کلمه به تون می آموزم که ش��امل نیک بخ��تی دنی��ا و آخ��رت باش��د: خ��دا را نگ��ه دار ب��ه انجام دادن آنچه امر فرمود و دوری جستن از آنچه منع فرمود، و انجام هرآنچه مایه خوشنودی اوست و خ��ودداری از آنچ��ه مای��ه خشم اوست، تا او نیز تو را نگهدارد در جان و مال و بستگان و در دین و دنیا، خدا را نگهدار تا خدا ت��و را نگه��دارد، آنچ��ه از ت��و خواسته است انجام بده تا آنچه از او می خواهی انج��ام ده��د، و در حقیقت همیشه جزاء از جنس عمل است، ب��ه هم��ان مق��دار که خدا را نگهداری، خدا تو را نگه می دارد، اگ��ر هیچگ��اه خالف

فرمان او عمل نکنی، هیچگاه خالف تو نکند. Èبق��ره می فرمای��د: 40در قرآن در آی��ۀ Èدي﴿ س��ورۀ ف��وا بع ل�وأ � ل

دك ل أوف بع به پیمان من وفا کنید تا به پیمان ش��ما» [.40]البقرة: ﴾ل�كروني﴿ س��ورۀÈ بق��ره می فرمای��د: 152. و در آی��ۀÈ «وف��ا کنم ل#ف ٱ

ك ك ل أ ل� 7. و در آیۀÈ «مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم» [.152]البقرة: ﴾ل#﴿س�ورۀÈ محم�د می فرمای�د: ك ه ينص�� لل روا ل إن تنص�� ل� [.7]محم��د: ﴾ٱ

. همیشه ب��ر«اگر خدا را ی��اری دهی��د، خ��دا ش��ما را ی��اری می دهد» حس��ب یقین و ایم��انی ک��ه ش��خص ب��ه خ��دا دارد و ب��ر حس��ب فرمانبرش، به هم��ان ان��دازه عن��ایت خ�دای متع�ال ب��ه او تعل��ق می گیرد، به عبارت دیگر: نگهداری خدا نسبت به بنده در دوری او از نافرمانی خداست، و نگهداری خود در حفظ زبان و حف��ظ چشم و حفظ دل و حفظ دامن و حفظ دست و حفظ پا اس��ت، در این که مطلقا دروغ نگوید، پشت سر کسی به ناحق صحبت نکند و نسبت ناروا به کسی ندهد، حفظ چشم در نظرنکردن به حرام و تجسس نکردن به چشم از حال دیگران و حف��ظ دل ب��ه پاک دلی و عقیده درست و ن��بردن گم��ان ب��د ب��ه کس��ی و حف��ظ دامن ک��ه حف��ظ آن مهم��ترین ارک��ان پرهیزگ��اری اس��ت، ت��ا در گناهان بزرگ نیفت��د و حف��ظ دس��ت در دس��ت درازی نک��ردن ب��ه حقوق و اموال و ناموس مردم و حف��ظ ب��ا در ن��رفتن ب��ا آن ب��ه

سوی گناه و در حفظ دهن و دامن، اصلی کلی تقوی است.

Page 125: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

123حدیث نوزدهم : خ��دا را نگه��دار ت��ا او را جل��وی«احف��ظ الل��ه تج��ده تجاه��ك»

خودت بیابی، یعنی اگر یاد خدا را نگه��داری و خالف او ننم��ایی، همیش��ه احس��اس می ک��نی ک�ه او جل��و ت��و اس��ت و از ت��و دف��اع می کند، جلوی تو است و کارهای تو را رو ب��ه راه می کن��د، خ��دا جلوی تو است، هر خیری بخواهی برایت فراهم می فرماید، اگر

کسی خدا را نگهدارد، نگهداری خدا از او را به چشم می بیند. سعید بن مسیب به پسرش می گفت: من در نم��از و عب��ادت خود می افزایم تا خداوند تو را نگهدارد، خداوند در قرآن فرمود که مال دو یتیم را از برکت صالح پدرشان نگهداری فرمود، این

لحا﴿موض��وع در س��وره که��ف آم��ده اس��ت: ��ان أبوهم��ا ص�� ﴾وك.«و پدر آن دو یتیم مردی صالح بود» [.82]الکهف:

عم��ر بن عب��دالعزیز می گوی��د: ه��ر ش��خص باایم��انی بم��یرد، خداوند از برکت او فرزندان و زادگانش را نگه��داری می نمای��د. محمد بن منکدر می گوید: خدا از برکت شخص ص��الح فرزن��د و

فرزندش و خانه های اطرافش را حفظ می فرماید. آن��انی ک��ه در ج��وانی خ��ود را از گن��اه نگ��ه می دارن��د، در بزرگ سالی چشم و گوش و قوت شان می ماند، و آنهایی ک��ه در جوانی خود را به گناه آلوده می سازند، در پیری قوایشان مختل شود و در موقعی که وقت راحتی و آس��ودگی اس��ت، ب��ه ان��واع

ناراحتی دچار گردند. معروف است که ابن صالح از دانشمندان بلندنام در سن نود سالگی مانند جوانان بیست و پنچ ساله تم��ام ق��وایش محف��وظ ب��ود، علت این ام��ر را از او پرس��یدند، گفت: در ج��وانی خ��دا را

نگه داشتیم در پیری خدا ما را نگه داشت. به عبارت دیگر: خدا را نگه دار تا همیشه خدا همراه تو باشد

خ��اء»و نیازه��ایت را ب��رآورده فرمای��د: ف إلى الل��ه في الر تع��ردة خدا را در فراخی و خوشی بشناس تا او ت��و«يعرفك في الش

را در س��ختی بشناس��د، یع��نی کس��ی ک��ه در توان��ایی خ��دا را نگهداشت و نافرمانی خدا را نکرد، در س�ختی و ش�داید خ�دا او

را فراموش نخواهد کرد. شناسایی خدا بر دو ن��وع اس��ت: شناس��ایی خ��دا ب��ه ایم��ان و تصدیق و اقرار به یکت��ایی او، این ن��وع شناس��ایی ع��وام اس��ت. شناسایی خ��دا ب��ه می��ل قل��بی ب��ه س��وی او و بری��دن از خل��ق و پیوس��تن ب��ه او، و انس ب��ه ی��اد او و آرامش ب��ه عب��ادت او و شرم داش��تن از او و ترس��یدن از او، این شناس��ایی اس��ت ک��ه

عرفاء و خداشناسان در اطراف آن می چرخند.

Page 126: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

شناختن خدا نسبت به بنده ب��ر دو ن��وع اس��ت: ش��ناختن خ��دا نسبت به بنده اش با اطالع بر او و آگ��اهی از اح��وال او و این را

لم﴿معرفت عامه نامند، خدا می فرماید: ن ون إنس�� ��ا ن ل�ولق خل ل� ٱ ل$ ل�سه وس به ن ۥاما تو ل, ۦ � و هرآینه ما آدمی را آفری��دیم و» [.16]ق: ﴾ل

﴿. و فرم���ود: «می دانیم چ���ه در دل او می گ���ذرد إ لم بك ل#ه���و أ ل ل� في بط���ون أمهتك أجن أنت ض وإ أ أكم من ال أنش��� س� ل ل# ل� ل� [.32]النجم: ﴾ٱ

اوست تعالی داناتر به شما موقعی که شما را از زمین آفرید و آن».«گاه که در شکم مادرانتان جنین بودید

نوع دوم معرفت خاصه است که در این نوع خداون��د بن��ده را دوست می دارد و او را به درگاهش نزدی�ک می س��ازد و او را در سختی ها یاری می کند و دعایش را به اجابت می رساند، چنانک��ه

وال ي��زال عب��دي يتق��رب إلي بالنواف��ل»در حدیث ص��حیح اس��ت: حتى أحبه، فإذا أحببته كنت سمعه ال��ذي يس��مع ب��ه وبص��ره ال��ذي يبصر به ويده التى يبطش بها ورجله التي يمشي بها، ولئن سألني

ولئن دع���اني» وفي رواي���ة: «ألعطين���ه ولئن أس���تعاذني ألعيذنه همیش��ه بن��ده ام خ��ود را ب��ه من نزدی��ک می س��ازد، ب��ه«ألجيبنه

نوافل طاعات تا جایی که من او را دوست می دارم، وق��تی ک��ه من او را دوست داشتم، حسن شنوایی او می ش��وم ک��ه ب��ه آن می شنود، و چشم او که به آن می بیند و دست او که به آن ک��ار می کند و پای او ک��ه ب��ر آن راه می رود، اگ��ر در آن ح��ال از من خواهش کند خواهشش را ب��رآورده می کنم، و اگ��ر ب��ه من پن��اه آورد او را پناه می دهم، و اگر مرا بخواند و دعا کن��د دع��ایش را

به اجابت رسانم. معروف است که روزی حسن بصری در صدد چاره بود ت��ا از حجاج بگریزد، یکی از دوستانش به نام »ح��بیب بن محم��د« ب��ه حسن گفت: مگر بین ت��و و خ��دا پیم��انی نیس��ت ک��ه چ��ون از او بخواهی تو را از شر اینان برهاند؟ به خانه ام داخل ش��و. حس��ن داخ��ل ش��د و پش��ت س��ر او پلیس حج��اج ب��ه خان��ه آمدن��د، ولی هرچه گشتند حسن را نیافتند. حجاج گفت: حسن در خانه ب��وده

ولی خدا شما را کور کرده است. و چون چیزی خواستی یا بخ��واهی،«فإذا سألت فاسأل الله»

از خدا بخواه؛ زیرا آنچه داری از عم��ر و زن��دگی و رزق و روزیو عزت و جاه مندی همه در دست خداست. إن روح» فرم��ود: صدر حدیث است که حضرت رسول الله

القدس نفث في روعي إن نفسا لن تم��وت ح��تى تس��تكمل أجله��ا جبری��ل ب��ه من«وتستوعب رزقها فأتقو الله واجمل��وا في الطلب

Page 127: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

125حدیث نوزدهم خبر داد که هیچ ذی روحی نخواهد مرد، مگر پس از کامل ش��دن مدت عمرش و پس از تمام کردن روزیش. پس بترسید از خ��دا

و در جستجوی رزق به زیبایی عمل کنید. منظ��ور حض��رت ختمی م��رتبت این اس��ت ک��ه غص��ه عم��ر و روزی را نخورید که تا لحظ��ه آخ��ر عم��ر و ت��ا ذره آخ��ر رزق ب��ه شما می رسد، پس با این حال چ��ه مع��نی دارد ک��ه ن��زد بن��ده ای مانن��د خ��ود ب��ه خ��واهش از او خ��ود را خ��وار س��ازید؟ آنچ��ه می خواهید از خدا بخواهید که همه چیز در دست اوس��ت و اگ��ر

تعن بالل��ه»از او نخواهید، ب��ه خش��م آی��د. تعنت فاس�� و«وإذا اس�� هرگاه کمک خواستی از خدا کمک بخواه، زیرا اگ��ر خ��دا هم��راه تو باشد به کمک کاری دیگر از چه باک داری؟ و اگر خدا همراه

Èتوب��ه40تو نباشد، هیچکس به کار تو نیاید، در قرآن آیۀ Èس��ورۀ ه معنا﴿آمده است: لل ز إن ٱال ت ل" [.40]التوبة: ﴾ال1

به ابی بکر صدیق فرمود: مترس، زیرا خدا همراهصپیغمبر Èق��ال﴿ الش��عراء مؤی��د این کالم اس��ت: 62خودمان است، و آیۀ ي سيه �5كال� إن معي رب موسی گفت: هرگ��ز» .[62]الش��عراء: ﴾لدينا

فرعون به ما نخواهد رسید، زیرا پروردگارم همراه من اس�ت و م�را.«راهنمایی می فرماید

ليسأل أحدكم ربه حاجت��ه كله��ا ح��تي شس��ع»در حدیث است: بای��د هری��ک از ش��ما هم��ه حاجت ه��ایش را از«نعل��ه إذا انقطع

پروردگار بخواهد، حتی اگر بن��د نعلین او پ��اره ش��د، یع��نی هم��ه حاجت ه��ا و نیازمن��دی های خ��ود را از خ��دا بخواه��د، ح��تی بن��د نعلینش را. و نگوی��د بن��د نعلین ارزش آن را ن��دارد ک��ه از خ��دا

يء»بخواهمش، واعلم أن األمة لو اجتمعت على أن ينفع��وك بش����ه الل��ه ل��ك بشيء قد كتب و یقین ب��دان اگ��ر هم��ه«لم ينفعوك إال

امت یع��نی هم��ه کاین��ات جم��ع ش��وند ت��ا ب��ه ت��و نفعی برس��انند نخواهند توانست، مگ��ر آنچ��ه ک��ه خ��دا از ازل ب��رای ت��و نوش��ته

»اس��ت، وك إال ر يء لم يض�� وك بش�� ر وإن اجتمع��وا على أن يض�� و یقین ب��دان اگ��ر هم��ه کاین��ات جم��ع«بشيء قد كتبه الله عليك

شوند تا به تو ضرری برسانند نمی توانند ضرری به ت��و رس��انند،مگر ضرری که خدا از ازل نوشته است به تو برسد.

Èی��ونس آم��ده اس��ت: 107در قرآن آیۀ Èك﴿ س��ورۀ س �وإن ي���ل لله ك بخ فال رآد لف ���ر ف له إال ه وإن ي ه بض��� فال كاش��� ۦتلل ل� ض6 ل7 ل� �‍ ا ۥ5 ض � ﴾ٱ

اگر خدا بخواهد زیانی به ت��و برس��اند رف��ع آن زی��ان» [.107]یونس: ساخته نیست، مگر از خدا خدش و بس، و اگر بخواهد به تو خوشی

.«برساند، پس هیچ مانعی نیست ک��ه جل��و فض��ل او را از ت��و بگ��یرد

Page 128: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

پس وقی ک��ه ن��ف و ض��رر و س��ود و زی��ان ت��و هم��ه ب��ه دس��ت خداست، هیچ خوب و بدی به تو نمی رسد، مگ��ر آنچ��ه ب��ه اراده مقدسه خدای متعال است، در این حال چ��ه مع��نی دارد ک��ه رو به خدا نیاوری و رو به دیگری بیاوری؟ اگر خ��دا بخواه��د خ��یر و خوشی به تو برس��اند، اگ��ر هم��ه کاین��ات ب��رای جلوگ��یری از آن جمع شوند چاره ای نکنند، و اگر خدا نخواهد زیانی به تو رساند، هزاران دشمن اگر قصد بد به تو بکنند، خداوند آن را به ق��درت

قاهره خود از تو دور می گرداند. چه بیچاره است کس��ی ک��ه خ��دا را فرام��وش کن��د و مش��تی مرده را قبله سازد و در برابرشان خ��واری پ��ذیرد؟ چ��ه راس��ت

گفت شاعر شیرین سخن روانش شاد باد: بعد از خدای هرچ��ه پرس��تند،

هیچ نیست بی دولت آن که ب��ر هم��ه هیچ

اختیار کرد خدای توانا چاره کارهایت را از ازل ساخته و پرداخته کرد، تا ت��و ب��ا دلی ف��ارغ و خ��اطری آس��وده در پی عب��ادت او ش��وی و خدمت خلق را به خ��اطر رض��ای او تعه��د ک��نی و همیش��ه دی��ده دلت را به راز و نیاز متوجه درگاهش سازی، تا تو را در کارهای خ�یر ی�اری فرمای�د و در خ�دمت های ارزن�ده و آث�ار ب�زرگ م�دد فرماید، نه این که از جهل و نادانی همیشه همتت ش��کم باش��د، تو را آفرید و کارهایت را از ازل مقدور ساخت ت��ا مال��ک و روح باشی، به نام نیک و اعمال خیر جاوید بمانی، نه این که مملوک

رفعت»و تن پرور باشی و دل را به غفلت از خدا آکنده س��ازی، قلم ها برداشته شدند، زی��را نوش��ته تم��ام ش��ده اس��ت،«األقالم

و نامه ها خشک ش��دند، زی��را نوش��ته ب��ه آخ��ر«وجفت الصحف» رسید، پس وقتی نوشته و سرنوشت حتمی اس��ت، چ��را رو ب��ه نویسنده نیاوری؟ و وق��تی ک��ه از ام��ور کاین��ات ف��راغت حاص��لشده، چرا با فراغ خاطر به درگاه خدای متعال نزدیک نشوی؟.

فرم��ود:صابن العربی روایت نموده است ک��ه رس��ول الل��ه أول ما خلق الله تعالي، القلم ثم خلق النون وهي ال��داوة وذل��ك»

طرون﴿قول��ه تع��الي: قلم وم��ا ي � و���ل ل� ٱ "5 ثم ق��ال ل��ه» [.1]القلم: ﴾ت اكتب قال: وما أكتب؟ قال: ما كان وما هو كائن إلي يوم القيام��ة. من عمل أو أجل أو رزق أو أثر فجري القلم بما هو كائن إلي ي��وم القيامة. ثم ختم العمل فلم ينطق وال ينط��ق إلي ي��وم القيام��ة. ثم خلق العقل فقال: ما خلقت خلقا أعجب إلي منك وعزتي ألكملنك

أكم��ل الن��اسصفيمن أحببت وألنقصنك فيمن أبغض��ت. ثم ق��ال نخس��تین«عقال أط��وعهم لل��ه س��بحانه وتع��الي وأعلمهم بطاعته

Page 129: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

127حدیث نوزدهم چیزی که خدا آفرید قلم بود، و پس از آن دوات را آفری�د، و ب��ه

قلم وم���ا﴿همین مع���نی اس���ت فرم���وده خ���دای تع���الی: ل� و ٱ "5 تطرون )دوات و قلم و آنچه می نویسند، زیرا نوشتن اس��ت﴾١ل�ي

که سفارش گذشتگان را می رساند و میراث رفتگان اس��ت ک��ه به ماندگان می رسد، خالصه تجربه نیاکان از راه نوش��تن اس��ت که علوم اوایل به اواخر منتقل شد، و به وس��یله نوش��تن اس��ت که کالم الله قرآن تنها کتاب آسمانی محفوظ در دنیا اس��ت ک��ه دست نخورده و تا روز قیامت از دستبرد محفوظ اس��ت، اولین آیه ای که از ق��رآن ن��ازل ش��د، در آن از قلم ی��اد ش��د( نخس��تین چیزی که خ��دا آفری��د قلم ب��ود، پس از آن دوات را آفری��د، و در

طرون﴿اول سوره نون قلم وما ي ل� و ل� ٱ "5 . اش��اره ب��دین مع��نی﴾١ت است، پس از آن به قلم فرم��ود: بن��ویس، گفت: چ��ه بنویس��م؟ فرمود: بنویس آنچه شد و آنچه می شود تا روز قیامت، از کار و عمر و روزی و اثر، پس قلم جاری شد به آنچه شدنی است ت��ا روز قیامت، پس از آن کاره��ا مه��ر ش��د پس چ��یزی نگفت و ت��ا

روز قیامت هیچی نمی گوید. پس از آن خداوند عقل را آفرید و در باره او فرمود: »چیزی که نزد من از ت��و پس��ندیده تر باش��د نیافری��دم، قس��م ب��ه ع��زت خودم که هرکه را دوست دارم، ت��و را در آن کام��ل می نم��ایم و کسی ک�ه او را دوس�ت ن�دارم، ت�و را در او ن�اقص می س�ازم«. پس از آن رسول الله فرمود: ک��املترین م��ردم از حیث عق��ل و خردمندی فرمانبرترین مردم در مقابل خدا و داناترین مردم ب��ه

طاعت خدا است. حدیث نوزدهم را ک�ه ش�رح دادیم، ام�ام ترم�ذی روایت نم�ود: این حدیث حسن و صحیح اس��ت، و در روایت غ��یر ترم��ذی چ��نین

خ��دا را نگه��دار، او را جل��و«احفظ الله تجده أمامك»آمده است: خ��اء»خودت می یابی، ف إلى الله في الر خ��دا را در خوش��ی«تعر

دة»بشناس و او را در فراخی فراموش مکن، تا«يعرفك في الش ت��و را در س��ختی بشناس��د و در ش��داید ت��و را فرام��وش ننمای��د،

يبك» و یقین ب���دان آنچ���ه«واعلم أن م���ا أخط���أك لم يكن ليص���ابك لم يكن»سرنوش��ت ت��و نیس��ت ب��ه ت��و نمی رس��د، وم��ا أص��

و یقین بدان آنچه به تو رسید، ممکن نبود به تو نرس��د،«ليخطئك زیرا معلوم شد نوشته آن ب��ه ن��ام ت��و ب��وده اس��ت و نوش��ته پ��اک

صر مع الصبر»نمی شود، و یقین بدان که یاری خ��دا«واعلم أن الن همراه شکیبایی است، و یقین ب��دان ک��ه گش�ایش در ک��ار هم��راه

Page 130: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و به تحقیق بدان که همراه«وأن مع العسر يسرا»سختی می آید، دشواری آس��انی اس��ت، و در واق��ع آخ��ر ش��کیبایی اول نص��رت و ظف��ر اس��ت و آخ��ر س��ختی، اول ف��رج و گش��ایش اس��ت و آخ��ر

دشواری، اول آسانی و فراخی است. کلمه »غالم« در عربی به کودک از شیرخوارگی تا نه سالگی اطالق می شود، و گاهی به مرد کامل غالم گفته می ش��ود، و در م��وقعی ک��ه حض��رت رس��ول ب��ه ابن عب��اس فرم��ود: ی��ا غالم،

عبدالله بن عباس ده ساله بود. : پس��ر عم��وی پیغم��بر ملقب اس��ت ب��هعبداللTTه بن عبTTاس

حبراالم��ة و ابوالخلف��اء؛ زی��را خلف��ای ب��نی عب��اس از نس��ل او هستند، در موقعی که حض��رت رس��ول و ب�نی هاش��م در ش��عب أبوطالب محاصره بودند، چند روزی قبل از برون آمدن از شعب ب��ه دنی��ا آم��د و آن در س��ال دهم بعثت ب��ود. روزی ک��ه حض��رت رسول رحلت فرمود، عبدالله بن عباس سیزده ساله ی��ا پ��انزده

ساله بود. اللهم فقه��ه في ال��دين»حضرت رسول در باره او دع��ا ک��رد:

خ�دایا! او را«وعلمه التأويل اللهم علمه الحكم��ة وتاوي��ل الق��رآندر دین دانا بگردان و حکمت و تفسیر قرآن را به او بیاموزد.

عمرو بن دین��ار می گوی��د: من مجلس�ی ب��ه خ�اطر ن��دارم ک�ه جامع انواع خیر باشد، مانند مجلس عبدالله بن عباس. مع��روف می گوی��د: من پانص��د تن از ی��اران پیغم��بر را دی��دم و هرگ��اه ب��ا عبدالله بن عباس در مسأله ای اختالف پی��دا می کردن��د، ط��وری دالیلی می آورد که با او موافقت می کردند. عبدالله بن مس��عود می گوید: اگر عبدالله بن عباس در حیات پیغمبر همسن و س��ال

ما بود، هیچکس با او برابری نمی کرد. روایتصاو یک هزار و ششصد و شص��ت ح�دیث از پیغم��بر

نموده است، از این جمله بخاری و مسلم نود و پنج حدیث از او روایت و بخاری به تنهایی بیس��ت و هش��ت ح��دیث و مس��لم ب��ه

تنهایی چهل و نه حدیث روایت کرده اند . تولدش در مکه در شعب ابی ط��الب و در س��ال دهم بعثت و وفاتش در طایف به سال شصت و هشت هجری ب��ود، در س��ن

وج��زاه عن سهفتاد و یک سالگی و در همان جا مدفون است، اإلسالم خیرا.

Page 131: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیستم

قال: ق��السعن أبي مسعود عقبة بن عمرو األنصاري البدري :صرسول الله

نع» بوة األولى: إذا لم تستح فاص�� اسمن كالم الن إن مما أدرك الن.«ما شئت

ترجمه حديث: از ابی مسعود که نام او عقبة بن عمرو انصاری بدری اس��ت

ص روایت ش��ده ک��ه رس��ول الل��ه – خ��دا از او خوش��نود ب��اد– فرم��ود: محقق��ا از آنچ��ه م��ردم از س��خن پیغم��بران پیش��ین دریافته اند، این است که هرگاه ش��رم نداش��تی، آنچ��ه خواس��تی

انجام بده.این حدیث صحیح را بخاری روایت کرده است.

شرح حديث: در این فرمایش پیامبر اشاره ش��ده ب��ه این ک��ه گفت��ه ب��اال از فرموده های پیغمبران پیشین است که نسل به نس��ل، زب��ان ب��ه زبان گفته شده ت��ا ب��ه م��ا رس��یده اس��ت، در ش��رح ح��دیث ب��اال علماء گفته اند که معنی آن چنین است: ش��رم و حی��اء در تم��ام شریعت ها پسندیده و مورد ستایش بوده است، پس جمله بدین مع��نی اس��ت: اگ��ر ش��رم و حی��اء نداش��ته باش��ی ک��ه ت��و را از محرمات منع نماید، هرچه می خواهی انجام بده، زیرا برای خود بدبختی به بار می آوری و عقوبت را برای خود تهی��ه می بی��نی. و

Èفصلت: 40این موضوع در آیۀ Èسورۀ ﴿ ت ل ملوا ما ش ل0 ل� ]فص��لت: ﴾ٱ . زیرا کیفرتان در«آنچه می خواهید انجام دهید» آمده است: [.40

انتظارتان است، و معنی حدیث مانند آیۀÈ باال تهدید و ترس��انیدن Èالزم�ر ن�یز آم��ده اس��ت: 15است. در آی�ۀ Èع﴿ س��ورۀ ��دوا م��الٱف ب

اگر خدای یکتا را بندگی نمی کنی��د،» [.15]الزمر: ﴾ۦتم من دونهلشئ . زیرا بندگی غیر خدا هرچه و ه��رکس«هرچه می خواهید بپرستید

باشد کفر است و عاقبت کافر عذاب جاوید است.

Page 132: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

من ب��اع»در حدیث دیگر به این موضوع اشاره ش��ده اس��ت: کس�ی ک�ه خم�ر و مش��روب ح�رام«الخم��ر فليش��قص الخن��ازير

فروخت، بگذار گوشت خوک هم پاره کند. در حقیقت معنای آن چنین است: کسی که شرم و حیاء را از دست داد، هرک��اری را می کند؛ زیرا وسیله جلوگیری از زشتی ها شرم و حیاء اس��ت، و پرده شرم و حیاء ک��ه از روی کس��ی دری��ده ش��د، دیگ��ر م��انعی

برای زشتی ها نمی بیند. در فضیلت حیاء احادیثی بسیار وارد است. در ص�حیح بخ��اری و مسلم به روایت عمران بن حصین از رسول الله آمده اس��ت

ش��رم و حی��اء ج��ز خ��یر و«الحي��اء ال ي��أتي إال بخ��ير»که فرمود: خ��وبی را نمی آورد. در ص��حیح بخ��اری و مس��لم از عبدالل��ه بن

محقق��ا حی��اء از«فإن الحياء من األيم��ان» روایت شده: بعمر ایمان است. ن��یز در هم��ان منب��ع از اب��وهریره روایت اس��ت ک�ه

حیاء همه اش خیر«الحياء خير كله»حضرت رسول الله فرمود: روایت ش��ده ک��هسو خ��وبی اس��ت، و از عبدالل��ه بن عب��اس

«الحياء واأليم��ان في ق��رن ف��إذا ن��زع الحي��اء، تبع��ه اآلخر»گفت: حیاء و ایمان همراهند، هرگاه حیاء رفت ایمان هم ب��ه دنب��ال آن

می رود. حیاء ب��ر دو ن��وع اس��ت: حی��اء ط��بیعی ک��ه هم��راه ط��بیعت و سرش��ت ش��خص می باش��د، و این در حقیقت به��ترین اخالقی است که خدای متعال به بنده عطا می فرماید، زیرا این طبیعت حیاء اس��ت ک��ه از زش��تی ها و پس��تی های اخالق ب��از می دارد، و همین طبیعت حیاء است که ب�ه اخالق پس�ندیده و ج�وانمردی و مردانگی وادار می سازد. نوع دوم حی��اء اکتس��ابی اس��ت ک��ه از شناسایی خدا و دانستن عظمت خدا و نزدیک بودن او تعالی ب��ه بن��دگان و آگ��اهیش ب��ر نهانی ه��ا ب��ه دس��ت می آی��د، و همین هم برترین خصلت های ایم��ان اس��ت، زی��را حی��اء و ش��رم از خ��دای

تعالی را به بار می آورد. فرم��ود:صترمذی روایت می کند ک�ه حض��رت خ�اتم األنبی�اء

األستحياء من الله أن تحفظ ال��رأس وم��اوي والبطن وم��ا ح��وي،» حیاء و شرم داشتن از خدا چنان است«وأن تذكر ال�موت والبلي

که سر و آنچ��ه در س��ر اس��ت را نگه��داری، و ش��کم و آنچ��ه در شکم است را نگهداری، و آن که روزهای م��رگ و پوس��یدگی را به یاد آوری، نگهداری س��ر ب��ه فرم��انبری خ��دا و تواض��ع و فک��ر خوب و گمان خوب و نگه��داری آنچ��ه در س��ر اس��ت، نگه��داری چشم از محرم��ات و نگه��داری گ��وش از ش��نیدن دروغ و گفت��ار

Page 133: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

131حدیث بیستم زور و سخن های ناروا و نگهداری ش��کم و آنچ��ه در آن اس��ت از خوراک ح��رام و ک��ار ح��رام و نگه��داری ده��ان از گفت��ار ن��اروا و نگهداری شرمگاه از فعل ناروا و به یادآوردن مرگ؛ زیرا م��رگ هرآن امکان دارد و هیچکس را برای م��دت زن��دگی ض�مانتی در اختیار نیست، اگر انسان به یاد آورد ک��ه ف��ردا می م��یرد و یقین بداند که فردا می میرد، یقینا کاری خواهد کرد ک��ه گذش��ته را ب��ا دعایش جبران بنماید، پس مرگ حتمی است و فردای آن همین امروز است، و چقدر افراد که فردا برای آنها ب��ه وج��ود نیام��ده اس��ت، زی��را همین روز مرده ان��د و روز اول و آخ��ر عمرش��ان

امروز بوده است. در حقیقت مش��اغل جه��ان و افک��ار آش��فته آدمی پرده ه��ای بسیاری در جلو چش��م آدمی ق��رار داده اس��ت، و گرن��ه زن��دگی زودگذر که همه خوشی های آن به لحظه مرگ نمی ارزد، ارزش گنه کاری و آلودگی و افسوس های پایان عمر را ن��دارد، مقی��اس گنهکاری شرم است؛ یعنی هرکار شرم آوری گن��اه اس��ت، زی��را

طاعت همیشه باعث سرافرازی است. األثم ما حاك في صدرك وكرهت أن»در فرمایش نبوی آمده:

: گناه چیزی است که باعث ن��اراحتی س��ینه و«يطلع عليه الناس قلب بوده و شرم داری که م�ردم ب�رآن اطالع یابن�د، هرک�ار ک�ه ناراحتی وجدان به ب��ار آرد و دوس��ت نداش��ته باش��ی ک��ه م��ردم برآن واقف شوند و اگر مردم بدانند شرمساری ش��وی، آن ک��ار

گناه است. این حدیث بیستم شامل احکام زیادی است، زی��را ک��اری ک��ه انسان می کند، از دو حال بیرون نیست، یا از آن شرم دارد و با کردنش شرمندگی به بار آورد، آنچه از کردنش شرمسار شود، حرام است و مکروه و آنچه در کردنش شرمس��اری نباش��د، ی��ا واجب است و یا مندوب و یا مباح. پس معلوم شد که حیا مناط

جمیع احکام است. ب��هصابومسعود ب�دری: از انص��ار مدین�ه و از ی�اران پیغم�بر

ش��مار می رود، در عقب��ه هم��راه هفت��اد تن از انص��ار مدین��ه در حالی که او از همه کوچکتر ب�ود، ب�ه خ�دمت حض�رت ش�رفیاب شد و بنا به اعتماد بخاری و مسلم و دیگ��ر محقق�ان ابومس�عود بدری در جنگ بدر و احد و باقی مش��اهد هم��راه پیغم��بر حاض��ر بوده است، نشیمن او بعد از پیغمبر در کوفه ب��وده اس��ت، و در ایام خالفت علی بن ابی طالب در مدینه و یا در کوفه ب��ه س��ال

چهل و یک یا چهل و دو هجری درگذشته است.

Page 134: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

همه احادیثی که از او روایت شده است یک صد و دو ح��دیث��ه ح��دیث از او روایت کرده ان��د، و است، بخاری و مسلم باهم ن بخاری به تنهایی از او یک حدیث روایت ک�رده ک�ه همین ح�دیث بیستم است، و مسلم به تنهایی هفت حدیث از او روایت نموده

وجزاه عن اإلسالم خیرا. ساست،

Page 135: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و یکم

�د الل�ه –»عن أبي عمرو فيان بن عب س وقيل: أبي عم�رة - س���ه أل عن قال: قلت: يا رسول الله، قل لي في اإلس��الم ق��وال ال أس��

أحدا غيرك. قال«:.«قل: آمنت بالله ثم استقم»

)رواه مسلم(ترجمه حديث:

ک��ه ن��امش س��فیان پس��رةاز ابی عم��رو و گفته ان��د ابی عمر اس��ت ک�ه گفت: ع�رض– خدا از او خوشنود ب�اد –عبدالله ثقفی

کردم ای فرستاده برحق خدا به من در باره اسالم گفتاری چن��ان روشن بگو که در آن خص��وص از غ��یر ت��و نپرس��م. فرم��ود: بگ��و: ایمان آوردم به خدا، پس از آن ب�ر ایم�ان خ�ود اس�توار و ب�ردوام

باش. این حدیث را مسلم رویت کرده است.شرح حديث:

در این فرمایش پیامبر با همه اختصاری که دارد، کلی مع��نی نهفت�ه اس�ت؛ زی�را »أب�وعمرو« ک�ه از ی�اران پیغم�بر اس�ت، از ایشان خواست گفتاری جامع و روشن به او بفرماید تا در هم��ه عمر بتواند از آن استفاده کند، و آنچنان روش��ن و پرمغ��ز باش��د که نیاز نباشد در این باره از دیگری سؤال کند. حضرت رس��ول الله فرمود: بگو: ایمان آوردم به خدای یکتا، آنگاه بر ایمان خود پایدار باش، ایمان به معنی تصدیق و باورداش��تن اس��ت، کس��ی ک��ه ب��ه خ��دا ایم��ان آورد، یع��نی هم��ه دس��تورهای پروردگ��ار را تصدیق کرده است، و معنی استقامت این است که راه خود را بر انجام طاعت و فرمانبری آفری��دگار اس��توار س��ازد و از هم��ه

مخالفات و نافرمانی ها دوری جوید. Èفص��لت30قرآن هم مؤید همین معنی است، در آی��ۀ Èس��ورۀ

هم﴿آمده است: ل عل ��ز تقموا تتن ه ثم لل ��ا ن ذين ق��الوا رب ل ل�إن �ل ٱ ٱ ٱ توع��دون تي كنت ل ة جن شروا ب زنوا وأ ل ملئكة أال تخافوا وال ت ٱ ل� ٱ ل+ ل1 ل� ﴾ٱ

بدون شک آنهایی که ایمان آوردند و گفتند پروردگار» [.30]فصلت:

Page 136: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ما خدای یکتاست، و پس از آن استقامت پیشه کردن��د و در کاره��ای خود از راه راست منحرف نشدند، فرشتگان بر آنها فرود می آیند ب��ا مژده آن که مترسید و نگران مباشید و مژده باد شما را ب��ه بهش��تی

إن﴿ س��ورۀÈ احق��اف: 14 – 13. در آیۀÈ «که وعده داده می شدیدزنون ه وال ه ي ف عل تقموا فال خ ه ثم لل نا ذين قالوا رب ل1ل ل ل ل� �ل �ل ٱ ٱ ١٣ٱ

���ون مل ���انوا ي ة خل���دين فيه���ا ج���زآ بم���ا ك جن حب ل�أولئك أ �‍ س ل� ٱ ﴾ل8 محققا مردمی ک��ه گفتن��د پروردگ��ار م��ا خ��دای» [.14-13]األحقاف:

یکتاس��ت، پس از آن اس��تقامت و راس��تی را در پیش گرفتن��د، هیچ ترسی برایشان نیس��ت و ایش��ان ان��دوهگین نمی ش��وند، آن��ان ی��اران بهشت که جاوید در آن می مانند، در جزای آنچه که می کردند، ناشی

.«از ایمان صحیح و درستی گفتار و کردار راست همین حدیث باال ب��ه روایت ام��ام أحم��د و نس��ایی آم��ده و در آخر آن ابوعمرو می گوید: گفتم از چه بترسم و پره��یزم از چ��ه باشد؟ رسول الله ب��ا اش��اره ب��ه زب��انش فرم��ود: از زب��ان خ��ود بپرهیز، از زبان خود بترس، زیرا کفر و ایم��ان از زب��ان اس��ت و

درستی کردار از راستی گفتار خواهد بود. ام��ام نس��ای در تفس��یر خ��ود از انس بن مال��ک روایت ک��رده

﴿است که انس گفت: حضرت رسول الله خواند: ذين قالوا ل ٱإن تقموا ه ثم لل نا ل�رب ٱ قد قالها الناس ثم كفروا فمن م��ات» فقال: ﴾ٱ

حض��رت رس��ول الل��ه این آی��ه را«عليها فهو من أهل األس��تقامة خواند )معنی این آیه یاد ش��د( پس از آن فرم��ود: م��ردمی پیش از این همین را گفتند که پرورگار ما خدای یکتاست، )لکن( پس از آن ب��ه ج��ای اس��تقامت و م��داوت ب��رآن کف��ر آوردن��د، پس ه��رکس ب��ر این گفت��ار و در اس��تقامت ب��رآن بم��یرد، از اه��ل استقامت است که ترس و اندوه از وی دور خواهد شد و مژده

ورود بهشت خواهد یافت. در بیان کلمه »استقاموا« س��خنان متع��ددی از ی��اران پیغم��بر

استقاموا والل��ه على» گفته است: س نقل شده است. عمر ص استوار شدند سوگند به خ��دا«طاعته ولم يروغوا روغان الثعالب

لم» گوی��د: سب��ر ط��اعتش و روب��اه ص��فتی نکردن��د. اب��وبکر يشركوا بالله ش��يئا ولم يلتفت��وا إلي إل��ه غ��يره واس��قاموا على أن

شرک نیاوردن��د و رو ب��ه س��وی غ��یر خ��دا نیاوردن��د و«الله ربهمپایدار شدند بر این که پروردگارشان خدای یکتاست.

همین تعبیر بسیار زیبنده است که به سوی غیر خ��دا التف��اتی ننمودند، زیرا مستقیم کسانی هستند که در همه امور بر خ��دای یکتا اعتماد کامل دارند، روی دل شان به سوی خداس��ت، خالف

Page 137: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

135حدیث بیست و یکم ساو نکنند و بر دستور او مستقیم باش��ند. عبدالل��ه بن عب��اس

ب��ر گ��واهی و»اس��تقاموا على ش��هادة أن ال إل��ه إال الل��ه«گوی��د: اعتراف به این که هیچ معبودی به حق وج��ود ن��دارد ج��ز خ��دای یکتا، استقامت کردند. یع��نی ب��ر این ک��ه معب��ود ب��ه ح��ق خ��دای یکتاست که باید فرمانش برده شود و نافرمانیش نش��ود، ب��رای ترس از او و تعظیم او و ب�رای مه�ر او و امی��د ب��ه او و از جهت

واگذاری کارها به او و دعاء و راز و نیاز با او. همین استقامت است ک��ه ب��رای ش��خص دین��دار دش��وارترین مسؤولیت است، و از این راه است م��وقعی ک��ه ی��اران پیغم��بر

! پیری زود به سوی تو آم��د.ص عرض کردند: یا رسول الله صفرمود: سوره »هود« و اخوات آن مرا پیر کرد.

راص روایت شده که می گوید: شبی رسول الل��ه /از شبلی ب��ه خ��واب دی��دم، ع��رض ک��ردم ی��ا رس��ول الل��ه! از ت��و روایت کرده اند که فرموده ای سوره هود و اخوات آن مرا پیر س��اخت، گمان می کنم سبب پیری تان داستان پیغم��بران و رنج و زحم��تی که متحمل شده اند و هالکت ملت ه��ا باش��د. فرم��ود: ن��ه، و لکن

ت﴿فرم��وده ح��ق تع��الی: تق كم��ا أم ل�ف ل �ل م��را پ��یر[.112]ه��ود: ﴾ٱ ساخت، درست کردار و پ��ا برج��ا ب��اش، چنانک��ه م��أمور ش��دی، یعنی استقامت براب��ر ام��ر پروردگ��ار ب��رای ش��خص پیغم��بر ک��ه کم��ال مع��رفت و شناس��ایی پروردگ��ار را دارد، در منت ه��ای سختی است؛ زیرا هرچه معرفت و شناسایی خدا کاملتر باشد، استقامت بیشتر الزم می آید، و استقامت کامل که ر هیچ لحظه از عم��ر و در هیچ ذره از حکم غفلت روی نده��د، ف��وق الع��اده

سخت و طاقت فرساست. در مسند امام احمد ب��ه روایت انس از حض��رت رس��ول الل��ه

ال يستقيم إيمان عبد» فرمود: صآمده است که حضرت رسول ایمان«حتى يستقيم قلبه وال يستقيم قلب��ه ح��تى يس��تقيم لس��انه

کس��ی اس��توار نمی ش��ود ت��ا آن ک��ه قلب او راس��ت و مس��تقیم نمی شود قلب کس��ی ت��ا آن ک��ه زب��ان او راس��تشود، و راست

شود، یعنی وقتی که زبان به راستی ع��ادت ک��رد، دل هم ب��ه آن عادت می کن��د، و وق��تی ک��ه دل و زب��ان راس��ت ش��دند، گفت��ار و کردار هم راست می آید و ایمان هم راست می شود و استقامت و راستی در همه حال مالزم و هم��راه انس��ان می گ��ردد، و هم��ه

مطالب از دین و دنیا در استقامت و راستی است. Èش��وری آم��ده اس��ت: 13در آیۀ Èل��دين وال﴿ س��ورۀ أقيم��وا ٱأ ل"

قوا این که دین را راست و اس��توار بداری��د و» [.13]الشورى: ﴾تتفر

Page 138: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و در همین آیه فرم��ود: »س��فارش«در آن از پراکن��دگی بپرهیزید ما به تو )یا رسول الله( هم��ان سفارش��ی اس��ت ک��ه ب��ه ن��وح و موس��ی و عیس��ی ک��رده ایم«. یع��نی خالص��ه سفارش��ی ک��ه ب��ه پیغمبران اولی العزم ش��ده اس��ت، راست داش��تن دین اس��ت. و راستی مایه اتحاد و دوری از پراکن��دگی اس��ت، م��ردمی ک��ه ب��ه

یکدیگر راست بگویند، همه یکی خواهند بود.چه خوب گفت صاحب مثنوی علیه الرحمه:

جان گرگان و سگان از همجداست

متح���د، جان ه���ای ش���یرانخداست

ذين﴿ روایت شده ک��ه هرگ��اه این آی��ه: /از حسن بصری ل ٱإن تقموا ه ثم لل نا ل�قالوا رب ٱ را می خوان��د، می گفت:[.30]فص��لت: ﴾ٱ

خدایا تو پروردگار ما هس��تی، اس��تقامت را روزی م��ا فرم��ا. در امر فرم��ود ت��اسحدیث آمده است که حضرت رسول به علی

»س��داد« و »ه��دی« را از خ��دا بخواه��د و فرم��ود در س��ؤال »سداد« از خدا به خ��اطر آر ک��ه ت��یر چگون��ه راس��ت ب��ه نش��انه می آی��د، و در خ��واهش »ه��دی« ب��ه خ��اطر آور ک��ه راه راس��ت

چگونه به دست می آید. قیام و اقامه و استقامت ریشه شان یکی اس��ت، و در مع��نی نزدیک به هم هستند، قیام به معنی ایستادگی. اقام��ه ب��ه مع��نی برپاداشتن. استقامت، راست داش��تن، کس��ی ک��ه در هم��ه ام��ور راست شد، هم امور دین را به پا داشته اس��ت و هم ب�ه حق�وق آن ایستادگی نموده است، مهمترین عض��وی ک��ه در ب��دن آدمی

باید برای راست و درست کردن آن کوشید، زبانست. در صحیح ترمذی از همین ابوعمرو روایت شده ک�ه گفت: ی�ا رس��ول الل��ه! ترس��ناکترین چ��یزی ک��ه از آن ب��ر من می ترس��ی

چیست؟ حضرت به زبان اشاره فرمود. روایت ش��ده ک�هسدر ص�حیح ترم�ذی از أبی س��عید خ�دری

إذا أصبح إبن آدم ف�إن األعض��اء» فرمود: صحضرت رسول الله كلها تفكر )في( اللسان، فتقول إتق الله فينا فإنم��ا نحن ب��ك ف��إن

ه��رروز اعض�ای ب��دن«استقمت استقمنا وإن اع��وججت اعوججنا همگی در بارۀÈ زبان می اندیشند و به زبان می گویند در ب��ارۀÈ م��ا از خدا ب��ترس؛ زی��را م��ا هم��ه ب��ه وس��یله ت��و راحت ی��ا ن��اراحت خواهیم شد، اگر تو راست شدی ما همه راست خواهیم شد، و اگر تو کج شدی ما همه کج خواهیم شد، و مقصود از استقامت

راستی و راست بودن است تا آنجا که مقدور است.

Page 139: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

137حدیث بیست و یکم Èفص��لت آم��ده اس��ت: 6در آی��ۀ Èس��﴿ س��ورۀ �ا إليتقيمولٱف���� هل

س »در رفتن ب��ه س��وی خ�دا راه راس��ت و[.6]فصلت: ﴾سفروهلتغلٱو استقامت را درپیش گیرید و از خدای توانا طلب آم��رزش کنی��دÈتا اگر در استقامت ش��ما قص��وری باش��د، بی��امرزد«. در س��ورۀ »احقاف« نتیجۀÈ استقامت را فرودآمدن فرشته برای نوی��ددادن به آسایش و دوری از اندوه و نگرانی و مژده گرفتن ب��ه بهش��ت موع��ود و ی��اری کردن خ��دای تع��الی و دف��اع او از م��ردم ب��ا استقامت و بزرگواری هایی ک��ه خ��دا ب��رای م��ردم ب��ا اس��تقامت

ه ثم﴿آماده ساخته است، دانست. آیات: لل ��ا ن ذين ق��الوا رب ل ٱإن ٱ��ون زن ه وال ه ي ف عل ل1تقموا فال خ ل ل ل� �ل �ل أولئك﴿ و [.13]األحق��اف: ﴾ٱ

ملون ة خلدين فيها جزآ بما كانوا ي جن حب ل�أ �‍ س ل� ٱ [.14]األحق���اف: ﴾ل8خود بهترین دلیل است.

اب��وعمرو: و گفته ان��د اب��وعمرة، س��فیان بن عبدالل��ه ثقفی از و از اهل ط��ائف اس��ت، در ص��حیح مس��لم اینصیاران پیغمبر

حدیث از او روایت شده است، و ترمذی و نس��ایی و ابن ماج��هنیز از او روایت نموده اند.

Page 140: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و دوم

، أن رجال سألبعن أبي عبد الله جابر بن عبد الله األنصاري »ول الل��ه متصرس�� يت المكتوب��ات، وص�� ل ، فق��ال: أرأيت إذا ص��

مت الحرام، ولم أزد على ذلك شيئا، رمضان، وأحللت الحالل، وحرة؟ قال: نعم .«أأدخل الجن

)رواه مسلم(:ترجمه حديث

روایت ش��ده ک�ه م��ردی از رس��ولساز أبوعبدالله انص��اری پرسید: مرا خبر ب��ده ی��ا رس��ول الل��ه! هرگ��اه نمازه��ایصالله

فرض را بخوانم و روزه ماه مبارک رمضان را بگ��یرم و حالل را روا ب��دارم و انج��ام دهم و ح��رام را ح��رام ب��دانم و از آن دوری کنم و برآن چیزی نیفزایم، آیا به بهش��ت می روم؟ رس��ول الل��ه

مت»فرمود: بلی. مسم این حدیث را روایت نمود و مع��نی ح��ر آن را ب��ه«أحللت الحالل» دوری جس��تم از آن مع��نی «الح��رام

اعتقاد روابودنش انجام دادم.شرح حديث:

فرمایش پیامبر می فهماند ک��ه ب��ه دس��ت آوردن نیک بخ��تی دو جهان ب��رای کس��ی ک��ه موف��ق باش��د، ک��ار آس��انی اس��ت؛ زی��را خواندن نماز فرض و گرفتن روزه ف��رض و اس��تفاده از حالل و اجتناب از حرام برای رفتن به بهشت کافی است، و این مع��نی شاید از لحاظ احادیثی که در این مطلب آمده اس��ت، مت��واتر و

یا نزدیک به تواتر باشد. در صحیح نسایی و ابن حبان و ح��اکم از روایت أبی هری��ره و

ما» روایت شده که فرمود: صابی سعید خدری از رسول الله من عبد يصلي الصلوات ال�مخس ويصوم رمض��ان ويخ��رج الزك��اة ويجتنب الكبائر السبع، إال فتحت ل��ه أب��واب الجن��ة ي��دخل من أيه��ا

﴿ ثم تال: «شاء اتك ي س�� ه نكف عنك ن ع ه ��ائر م��ا ت ��وا كب تنب ل إن ت ل ل� ل" �ل ل" ل�خال كريما كم م خ ل�ون ل� ه��ر بن��ده ای ک��ه نمازه��ای[.31]النس��اء: ﴾ل�

پنجگانه را بخوان�د و روزه م�اه رمض��ان را بگ�یرد و زک�ات م�ال

Page 141: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

139حدیث بیست و دوم خود را بپردازد و از گناهان کبیره دوری بجوی��د، دره��ای بهش��ت به روی او گشوده می شود تا از هر دری که بخواهد ب��ه بهش��ت داخ��ل ش��ود، پس از آن آی��ه ب��اال را تالوت فرم��ود: »اگ��ر دوری بجویید از گناهان کبیره ک�ه از آن من�ع ش�ده ای�د، از ب�دی هایتان چشم فرو می پوشیم و شما را در مح��ل بزرگ�واری ک�ه بهش�ت

باشد داخل می نماییم«. در همین مع��نی ام��ام احم��د و نس��ایی از ح��دیث أبی ای��وب انصاری از رس��ول الل��ه روایت کرده ان��د، و در همین مع��نی ک��ه اقامه فرایض و انج��ام دادن حالل و دوری جس��تن از ح��رام مای��ه نیک بختی و ورود بهشت است، در مسند امام احم��د از عبدالل��ه بن عب��اس از رس��ول الل��ه روایت ش��ده، و در ط��برانی ن��یز ب��ه همین معنی روایت شده، در صحیح بخاری از ابوای��وب انص��اری

ب��هصاز رسول الله و در صحیح مسلم نیز از او از رسول الله همین مع��نی روایت ش��ده اس��ت، و در بخ��اری و مس��لم از ابی هریره از رسول الله و نیز از طلحه ابن عبید از رسول الل��ه ب��ه همین معنی روایت شده، و در صحیح مس��لم از انس از رس��ول

الله به همین معنی روایت شده است. خالصه گرفتن حالل و گذاشتن حرام و ترک آن مایه س��عادت دو جهان است، و قصد از اعمال اسالم و ارکان ایمان آن است

که انسان را به استفاده از حالل و اجتناب از حرام وادارد. من ق��ال» فرمود: صدر حدیث است که حضرت رسول الله

ال إله إال لل��ه مخلص��ا، دخ��ل الجن��ة. قي��ل وم��ا إخالص��ها؟ ق��ال: أن »ال إل��ه کسی ک��ه از روی اخالص بگوی��د «تحجزك عما حرم الله

وارد بهش��ت می ش��ود. گفتن��د: از روی اخالص چگون��هإال الل��ه« آن اس��ت ک��ه ت��و را ازال إل��ه إال الل��ه«است؟ فرم��ود: اخالص »

آنچه خداوند حرام فرموده است، باز دارد. ال إله إال»گروهی از دانشمندان گفته اند که کلمه توحید یعنی

سبب است برای داخل شدن به بهش��ت و نج��ات از دوزخ،«الله و لکن دارای شروطی است و آن عبارت است از: اداء فرایض

و اجتناب مناهی. گفتند: مردمی می گویند ک��ه ه��رکس/وقتی به حسن بصری

گفت به بهشت می رود. حسن گفت که هرکس«ال إله إال الله» بگوید و حق و فرض آن را انجام بدهد، به بشتال إله إال الله«»

می رود. «ال إل��ه إال الله»به وهب بن منبه گفتند: آیا چ�نین نیس��ت ک�ه

کلی��د بهش��ت«ال إل��ه إال الله»کلی��د بهش��ت اس��ت؟ گفت: بلی.

Page 142: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

«ال إل��ه إال الله»است، و لکن هر کلیدی دندانه هایی دارد، یع��نی ش��روطی دارد و آن عمل ک��ردن ب��رآن و دوری جس��تن از آنچ��ه

خداوند حرام فرموده است. گفتار حسن بصری که در باال یاد ش��د، می رس��اند ک��ه هرگ��اه

متحق��ق ش��د و در آن»ال إل��ه إال الل��ه« قلب انس��ان ب��ه مع��نی راس��ت گفت و در ب��اره آن اخالص ورزی��د، ط��وری عظمت و هیبت و محبت و تعظیم پروردگار در دل جای گزین می شود ک��ه ه��وای نفس و وس��واس ش��یطان را در آن راهی نمی مان��د و در دل محبت و چیزه����ایی را اراده و طلب می نمای����د ک����ه اراده آفریدگار برآن اس��ت، و هرگ��اه انس�ان دی�د ک�ه در دلش محبت چیزهایی هست که خدای متعال آن را دوست ندارد و یا دید که در دل بغض چیزهایی است که خدای متعال آن را دوست دارد، دلیل آن است که شخص تابع هوی است، نه تابع فرمان خ��دای

تعالی. در حدیث باال ی��ادی از زک��ات و حج نب��ود، ازین جهت ک��ه این ح��دیث قب��ل از وج��وب زک��ات و حج ب��ود و ی��ا ازین جهت ک��ه نامبرده در حدیث باال زک��ات و حج ب��ر او الزم نب��وده اس��ت، ب��ه این ک��ه نص��اب زک��ات و اس��تطاعت حج نداش��ته اس��ت. ن��ام سؤال کننده در حدیث باال نعمان بن قوقل است که از مجاهدین »بدر« و از ش��هداء اح��د اس��ت. حض��رت رس��ول همیش��ه ح��ال سؤال کننده را در نظر می گرفته اند و برابر ح��ال او و مص��لحت

احوال او بیان می فرموده اند. از حدیث باال می توان فهمید ک��ه در غ��یر ف��رایض مث��ل س��نن جبران قصور در فرایض امکان پذیر است، و در نوافل و زی��ادت طاعت و نزدیک شدن به خدای تعالی ف��راهم می گ��ردد، چنانک��ه

وال ي��زال عب��دي يتق��رب إلي بالنوافل»در ح��دیث ص��حیح اس��ت: که همواره بنده ام خود را با نوافل طاعت به من نزدیک«الخ...

می سازد، و زیادتی کارهای خیر تا حدی است که همه کارهایشرا من متعهد می شوم، و شادباد روان سعدی که گفت:

رسد آدمی به جایی که به جزخدا نبیند

بنگر ک��ه ت��ا چ��ه ح��د اس��تمکان آدمیت

مقامی که غیر از خدا نبیند، آنچه بیند، برای خدا بین��د و آنچ��ه انجام دهد، برای رضای خدا انجام دهد، در امر و نهی و فصل و ترک همه رضای خدا را جوید. و در حدیث است که اولین کلم��ه

باش��د، و آخ��رین »ال إل��ه إال الل��ه«که بر زبان ن��وزاد می گذاری��د باشد.»ال إله إال الله« کلمه که برآن از دنیا می رود

Page 143: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

141حدیث بیست و دوم »ال إل��ه إالکسی که خ��دا آغ��از و فرج��ام گفت��ار او را توحی��د:

قرار دهد، هم��ه عم��رش ب��ه ط��اعت آورد، و همین مع��نیالله« است که خدای تعالی میان آن دو کلمه را بیامرزد.

من ك��ان آخ��ر كالم��ه ال إل��ه إال الل��ه، دخ��ل»در ح��دیث اس��ت: باش��د، ب��ه«ال إل��ه إال الله» کس��ی ک��ه آخ��رین گفت��ارش «الجنة

بهشت می رود. معروف است که »أبوزرعة« از لحاظ بلند نام حدیث با عمر طوالنی که آن را در حدیث گذراند، آخرین روز از عمرش إسناد

:صقال رسول الله »این حدیث را برخواند تا این که رسید به: و بع��د گ��ردنش کج«من كان آخر كالمه ال إله إال الله، دخل الجنة

شد، دیدند که درگذشته است، رحمه الله تع��الی، ح��تی قب��ل از درگذشت، تا آخ��رین س��خنش کلم��ۀÈ توحی��د«دخل الجنة»گفتن باشد.

و از این راه است ک��ه انس��ان ب��ه ه��ر گفت��اری زب��ان خ��ود را عادت داد، به هم��ان گفت��ار از جه��ان می رود، و ب��ه جاس��ت ک��ه انسان بکوشد تا همیشه زب��انش ب��ه ی��اد خ��دای تع��الی باش��د ت��ا وقت رفتن از جهان هم بر یاد خدا رهسپار آخرت شود. خداون��د از فضل و کرمش عاقبت همه ما را ب��ه خ��یر بفرمای��د، و پای��ان

قرار دهد.«ال إله إال الله»گفتارمان را کلمه ابوعبدالله: )و می گویند ابوعبدالرحمن و ابومحمد(، ج��ابر بن

پدرش عبدالله از نقباء دوازده گان��ه ب��ود ک��هبعبدالله انصاری حضرت بر هفتاد و دو تن از انصار که در عقبه دوم ب��ه حض��رت رسول ایم��ان آوردن��د »نقیب« یع��نی رئیس و سرپرس��ت ق��رار

داد، عبدالله یکی از این دوازده تن بود. در عقب��ه ب��ه حض��ور پیغم��بر ش��رفیاب ش��د و در »ب��در« از مجاهدین بود و در »أحد« شهید شد. مادر جابر هم از صحابیات اس��ت. ج��ابر بن عبدالل��ه در عقب��ه هم��راه پ��درش ب��ه حض��ور حضرت رسول الله شرفیاب ش��د و در ب��در و اح��د حاض��ر ب��ود، ولی پدرش او را از جهاد من��ع می ک��رد، او در »ب��در« آب ب��رای مجاهدین می آورد، موقعی که پدرش در اح�د ش��هید ش�د، از آن

به بعد در تمام غزوات و مشاهد در رکاب پیغمبر بود. جابر بن عبدالله انصاری از حفاظ بلندنام اس��ت ک��ه اح��ادیث بسیاری از پیغمبر روایت نموده و عمری دراز داش��ته و در س��ن نود و چهارسالگی در مدین��ه درگذش��ت، گفته ان��د وی از آخ��رین

یاران پیغمبر است که در مدینه درگذشته اند. 1500جمل��ه ح��دیث هایی ک��ه از رس��ول الل��ه روایت ک��رده

Page 144: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ح��دیث اتف��اق دارن��د، و54حدیث است که بخاری و مسلم ب��ر به تنهایی از او روایت کرده اند.126 حدیث و مسلم 26بخاری

پیغمبر بارها برای »جابر« طلب مغفرت نمود و در شام هم��راه وج��زاه عن سعلی بن ابی طالب بود و در آخر عمر نابینا شد،

.االسالم خیرا

Page 145: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و سوم

عري ، ق�ال: ق�السعن أبي مال��ك - الح�ارث بن عاص�م- األش�:صرسول الله

الط�هور شطر اإليمان، والحمد لله تمأل الميزان، وسبحان الله»دقة موات واألرض، والصالة نور، والص�� والحمد لله تمأل ما بين الساس يغدو؛ برهان، والصبر ضياء، و القرآن حجة لك أو عليك، كل الن

.«فبائع نفسه فمعتقها أوموبقها)رواه مسلم(

ترجمه حديث: روایت ش��ده ک��هساز أبومال��ک ح��ارث بن عاص��م اش��عری

فرمود: پاکیزگی نصف ایمان است، و الحمدلل��هصرسول الله و ستایش خدا ت��رازوی حس��نات را پ��ر می کن��د، و س��بحان الل��ه والحمدلله می��ان آس��مان و زمین را پ��ر می کنن��د، و نم��از ن��ور و روشنایی و صدقه دلی��ل ایم��ان داری و ش��کیبایی، ف��روغ و پرت��و ایمان و قرآن دلیلی است به نفع تو یا م��درکی اس��ت ب��ه ض��رر تو، همه مردم بامدادان به تالش و س��عی می آین��د، پس هس��تند کسانی که خود را به خدا می فروشند و خود را آزاد می کنند، ی��ا خود را در مقاب��ل ه��وی و خالف خ��دانمودن هالک می کنن��د، این

حدیث را مسلم روایت کرده است.شرح حديث:

در ح���دیث ب���االصدر فرم���وده حض���رت ختمی م���رتبت راهنمایی های فراوان است برای کسانی که دیده را بگش��ایند و

طر اإليم��ان»حق��ایق را بفهمن��د، پ��اکیزگی نص��ف«الط���هور ش�� ایمان است، زیرا اخالق بر دو قسم است: قسمی که پاک شدن از آنه���ا از ایم���ان داری و قس���می ک���ه آراس���تگی ب���ه آنه���ا از ایم���ان داری اس���ت، پس پ���اکیزگی و خ���ود را پاک س���اختن از آلودگی ها نصف ایمان است، و آراستگی به شایستگی ها نص��ف

دیگر ایمان است.

Page 146: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

االيم��ان نص��فان: نص��ف ش��كر»در حدیث دیگ��ر آم��ده اس��ت: ایم��ان دو نیم اس��ت: نیمی سپاس��گزاری اس��ت و«ونصف صبر

نیمی شکیبایی. نامالیماتی که در زن��دگی هس��ت، مانن��د تهی دس��تی، ص��بر در برابر آن نصف ایمان اس��ت، و آنچ��ه در زن��دگی براب��ر خ��واهش انسان باشد، مانن��د ت��وانگری سپاس��گزاری ب��رآن نص��ف ایم��ان

است. در حقیقت دستور پاکیزگی و آراس��تگی از دس��تورهای مؤک��د دین مبین اسالم است، و آراستن ظ��اهر و پاک س��اختن ب��دن ب��ه وس��یله وض��وء و آب دس��تی و غس��ل و آب ت��نی و بوخوش��ی و لباس پاک که در اسالم بسیار برآن تأکید شده اس��ت، و در ه��ر فرصت و مناس��بتی ب��ر وض��وء و ی��ا غس��ل من��دوب تأکی��د ش��ده است، پاک ساختن دندان و خوشبوکردن دهان با مس��واک زدن و پاک ساختن دست ها به چیدن ناخن و اصالح م��وی س��ر و روی و س��تردن م��وی بغ��ل و ش��رمگاه و اس��تعمال س��در یع��نی ب��رگ »کنار« و صابون و پوشیدن لباس فاخر در عی��د و لب��اس س��فید در بیشتر ای��ام و تعب��یرکردن از آراس��تگی ظ��اهر ب��ه عن��وان ب��ه جاآوردن حق نعمت یکی از دالیل آشکار است، زی��را اس��الم ب��ه پ��اکیزگی اهمیت ف��راوان می ده��د، و ک��افی اس��ت ک��ه انس��ان س��یرت مطه��ره رس��ول اک��رم را مطالع��ه نمای��د و از پ��اکی و خوش��بویی و آراس��تگی ظ��اهر پیغم��بر اس��الم ک��ه ن��وعی از آراستگی باطن مکمل ایشان بوده است، مطالعه نماید تا بداند یکی از علل پیشرفت خارق الع��اده مس��لمانان در ص��در اس��الم همین طهارت و پاکی از حیث ظاهر و باطن بوده اس��ت ک��ه در ظ��اهر م��ردانی آراس��ته و پ��اک و در ب��اطن م��ردانی شایس��ته و پاکیزه و در ایمان کامل که از طهارت ظاهر و باطن سرچشمه

می گیرد، مانند کوهی عظیم پابرجا و استوار بوده اند . به معنی– به فتح طاء –اما از حیث تفسیر لفظی کلمه طهور

بسیار پاک و به ضم طاء به معنی پاکیزگی و پاکی ب�ا دورب�ودن از ناپاکی ها و پاکیزگی به طهارت از وضوء و غسل و غ��یره هم��ه در زیر کلمه »طهور« داخل اس��ت، و عادت��ا مقی��د بودن ب��ه طه��ارات اس��المی آدمی را از کاره��ای ن��اروا ک��ه مای��ه شرمس��اری و از

دست دادن اعتبار و شرف است، باز می دارد. در روزهایی که انگلیس مقتدرترین کشورها بود و زن��دان های بی ش��مارش پ��ر از زن��دانیان ب��ود، یکی از سیاستمداران ش��ان

Page 147: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

145حدیث بیست و سوم نوشته بود: در تمام زندان های انگلیس یک زندانی ک��ه مقی��د ب��ه

طهارت اسالمی باشد، ندیده است. کلمه »ش��طر« ب��ه مع��نی نیم اس��ت، ولی ل�زومی ن��دارد ک��ه شطر و نصف ب��ه معن��ای نص��ف کام��ل و براب��ر ب��ا نص��ف دیگ��ر

نصف السنة سفر ونص��فهاباشد، زیرا در گفتار عرب آمده که: » نیمی از سال در سفر و نیمی از سال در حض��ر ب��ه س��رحضر«

می آورد، اگرچه دو برابر در سفر باشد و یک برابر در حضر و یابالعکس.

چنانکه مع��روف اس��ت، کس��ی ک��ه س��ر رش��ته داری ک��اری را متعهد شد، نیمی از مردم دشمن او و نیمی از مردم دوس��ت او می شوند، و ممکن است دشمنانش بیشتر از دوستانش باش��ند، و ممکن است برعکس باشد. در حدیث است ک��ه علم ف��رایض نصف علم است، یعنی آگ��اهی از علم قس��مت م��یراث نیمی از علم را تش��کیل می ده��د ک��ه علم ی��ا تعل��ق ب��ه حی��ات و زن��دگی شخص دارد و یا ب��ه بع��د از زن��دگی و پس از م��رگ تعل��ق دارد، آنچه به پس از مرگ تعلق دارد و قس��مت م��یراث اس��ت، نیمی

از علم است. گف��تیم ک��ه »طه��ور« ب��ه مع��نی پ��اکیزگی اس��ت و آن ش��امل پاکیزگی ظاهری و باطنی اس��ت، بعض��ی منظ��ور از »طه��ور« را وض��وء دانس��ته و مؤل��ف این ق��ول را نزدیک��ترین نظره��ا دانس��ته اس��ت، ب��ازهم اش��کالی ن��دارد، زی��را خ��دای عزوج��ل از اس��رار

والحم��د» را بهتر واقف ساخته اس��ت. صعباداتش پیغمبر اکرم ب��ا فهم«الحم��د لل��ه» و ستایش خ�دا ب�ا گفتن «لله تمأل الميزان

معنی آن ترازوی اعمال را پر می کن��د، زی��را در گفتن آن اثب��ات همه صفات پروردگار نهفته اس��ت، چ��ون ص��فات بی مانن��د ذات پ��اک آفری��دگار متع��ال را مع��ترف بودن اس��ت ک��ه آدمی را ب��ه س��تایش وادار می س��ازد، کس��ی ک��ه مع��ترف ب��ه جمی��ع ص��فات پروردگار توانا باشد و در برابر آن صفات ستایش خدای متع��ال را به جا آورد، ث��واب آن اگ��ر مجس��م ش��ود، عظمتش ب��ه ح��دیاست که ترازوی اعمال را با همه بزرگی که دارد، پر می نماید. در خصوص ترازوی اعمال در روز قیامت آی��ات ق�رآن بس�یار

قيمة﴿است، مانن��د م ط لي ق م��وزين ع ل�ونض�� ٱ �ل �ل ل� ٱ ل� [.47]األنبی��اء: ﴾ٱ و ترازوه���ای ع���دالت و دادگ���ری کام���ل را ب���رای روز قی���امت»

. در دنیا هر حکمی در ب�اره ه�ر ف�ردی بش�ود، مالک«می گذاریم آن ظاهر است و بر باطن کسی آگاهی حاص��ل نمی ش��ود، ولی ترازو های آخرت ظاهر و باطن هردو را آش��کار می س��ازد، و در

Page 148: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

آنجاست که هموزن مورچه به حس�اب می آی�د و مق�دار ذره ب�هوزن می آید.

در ح��دیث ص��حیح هم ت��رازوی اعم��ال ث��ابت ش��ده اس��ت، و هرکس��ی ک��ه س��الم ترین و به��ترین اق��وال را بخواه��د، همان��ا اعتراف به میزان اعمال اس��ت، چنانک��ه آی��ات و اح��ادیث داللت برآن دارد، کسی که عقلش قاصر باشد و نتوان��د درک کن��د ک��ه اعمال هم در آخرت دارای جسم و صورت اس��ت، ب��رای چ��نین کسانی هم پیشوایانی از معتزله هستند که حدیث و آیه را تأویل می کنند، به عقیده این که منظور از ت��رازو خ��ود ت��رازو نیس��ت، بلکه منظور از آن اجرای عدالت است، و آن هم به ط��وری ک��ه

کارهای بسیار ریز و کم وزن نیز به شمار آورده شود. لفظ »موازین« در آیه به صیغه جمع ب��ود، بعض��ی برآنن��د ک��ه صیغه جمع برای تفخیم و بزرگ جلوه دادن اس��ت، مث��ل این ک��ه

س��وره99در حال تعظیم هم صیغه جمع می آید، چنانکه در آی��ه ر﴿مؤمن��ون آم��ده اس��ت: ای» [.99]المؤمن���ون: ﴾جع��ونلٱرب

. و بعضی از علماء معتقدند که م��یزان«پروردگار مرا باز گردانید متعدد است به طوری ک��ه ب��رای هرف��ردی م��یزان ب��ه خص��وص

موات واألرض»است، «وسبحان الله والحمد لله تمأل ما بين الس��بحان الل��ه والحم��د لل��ه»این دو کلمTTه و ی��ا این ی��ک جمل��ه«س��

میان آس��مان و زمین را پ��ر می کنن��د،«سبحان الله والحمد لله» برای این که الحمد لل��ه عب��ارت از س��تایش خداس��ت، در براب��ر صفات و زمین را پر می کنند، برای این که الحمد لله عب��ارت از ستایش خداست در برابر صفات کمال او، و سبحان الله تنزی��ه است و پاک دانستن خدا از آنچه شایسته او نباشد، پس س��بحان الله برای سلب نقایص است و الحمد لله برای اثب��ات کم��االت، و البت��ه اثب��ات مق��دم ب��ر س��لب اس��ت، و در بعض��ی از روای��ات

التسبيح نصف ال�مي�زان، والحمد لله تملؤه وال إل��ه إال الل��ه ليس» سبحان الله گفتن نیمی از ترازوی اعم��ال«لها دون الله ح�جاب

را پر می کند و الحمدلله هم آن را پر می س��ازد و ال إل��ه إال الل��ههیچ مانعی از قبول شدن ندارد.

الل��ه اك��بر وال إل��ه» آمده است: سدر حدیثی به روایت علی آسمان و زمین و میان آنها را پ��ر می کن��د. و در مس��ند«إال الله

و هیچ«وال يثق��ل ش��ي بس��م الل��ه ال��رحمن ال��رحيم»امام احمد: نمی آید، و«بسم الله الرحمن الرحيم»چیز در ثواب به سنگینی

به همین خاطر است که خدای توانا قرآن را به این کلم��ه آغ��از فرمود، در آغاز هرکار و در ابتدای هر نشست و برخاست گفتن

Page 149: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

147حدیث بیست و سوم سنت است و همچ��نین ص��لوات ب��ر«بسم الله الرحمن الرحيم»

.صپیغمبر نماز روشنایی است، قلب را ص��یقل می کن��د،«والصالة نور»

دیده را روشنایی می بخشد، و از این جاست که در حدیث آمده وجعلت ق��رة عي��ني»است که حضرت رس��ول الل�ه می فرمای�د:

و روشنی چشم من در نماز است، در حقیقت نماز«في الصالة مایه آس��ایش روح و چ��یرگی ب��ر غم و ان��دوه اس��ت. در ح��دیث

أقم«ي��ا بالل» می فرم��ود: صآم��ده ک��ه حض��رت رس��ول الل��ه ای بالل! اقامه نماز بگو ت��ا در نم��از ش��ویم و«الصالة وأرحنا بها

آسایش یابیم. در مسند امام احمد و صحیح ابن حبان از پیغمبر روایت شده

من حافظ عليها، كانت ل��ه ن��ورا وبرهان��ا ونج��اة ي��وم»که فرمود: کسی که بر نمازهای پنچگانه محافظت نماید، برای او«القيامة

روشنایی و دلیل ایم��ان داری و وس��یله ره��ایی از ع��ذاب خواه��د إذا حزب��ه أم��ر، ف��زع إليصكان »بود. و در حدیث آمده است:

این بود که چ��ون ک��اری او راص عادت حضرت رسول «الصالة نگران می ساخت و یا مشکلی پیش می آمد، به نماز پناه می برد و از خدای توان��ا اس��تمداد می فرم��ود و چ��یزی نمی گذش��ت ک��ه مشکل مانند آب آس��ان می ش��د، این ام��ر پن��اه بردن ب��ه نم��از و روآوردن ب��ه خ��دا، چاره خواس��تن از او تع��الی، ش��یوه هری��ک از عرفا و دانشمندان ب��وده اس��ت، ح��تی اب��وعلی س��ینا می گوی��د: هرگاه در درمان بیماری فرو می مان��دم، وض��و می س��اختم و ب��ه سوی مسجد جامع روان می شدم و در آنجا نم��از می خوان��دم و چاره کار را از خدای تعالی می خواستم و دیری نمی گذشت ک��ه درمان بر من آسان می شد. دانش��مندان بس��یار در سیرت ش��ان نوشته اند که هرگاه مسأله ای الینحل می شد، از طری��ق وض��و و روی آوردن به مسجد و نماز و چاره خواستن از خدای تع��الی آن

را به زودی حل می کردند. خالصه آنهاییکه اهل بصیرت هستند و ایمان در دل شان زن��ده است هرگاه در برابر کاری عاجز ماندند، رو به خدا می آورن��د و از او چاره می خواهند و عادت دی��ری نمی گ��ذرد ک��ه از نومی��دی

رهایی می یابند و چاره کارشان می شود. و صدقه دادن و کارهای خ��یر انج��ام دادن و«والصدقة برهان»

کمک به مستمندان دلیل ایمان داری است؛ زی��را ه��ر مع��امله ای که ده یک فایده دربر داشته باشد، هیچ کاس��بی از آن روگ��ردان نخواهد شد، پس موقعی ک��ه در براب��ر ی��ک ری��ال ص��دقه خ��دای

Page 150: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

توانا وعده هفتصد برابر و بیشتر داده ان��د، چگون��ه ممکن اس��تشخص باایمان از این همه فایده روگردان شود؟.

ما نقص��ت ص��دقه»در حدیث آمده که حضرت رسول فرمود: صدقه از م��ال کس��ی کم نخواه��د ک��رد، ب��ا این ح��ال«من م��ال

صدقه و کمک به مستحقان مایه خوش��نودی خ��دا و دع��ای خ��یرمستمندان و جلوگیری از پیش آمدهای ناگوار است.

«ص��نائع المع��روف تقي مص��ارع الس��وء»در ح��دیث اس��ت: کاره��ای خ��وب از پیش آم��دها و زمین افتادن ه��ای ب��د جلوگ��یری

«داووا مرضاكم بالصدقة»می کند، و نیز در حدیثی دیگر هست: بیماران تان را با صدقه درمان کنید.

یکی از دانش�مندان می گوی�د: فرزن�دم بیم�ار ش�د ت�ا این ک�ه پزشکان از درمان او ف��رو ماندن��د و ی��ک روز اظه��ار ک��ردن ک��ه بیش از این از م��ا ک��اری س��اخته نیس��ت، من ب��ا این ت��رتیب احساس کردم که پزش��کان می خواهن��د ب��ه من بفهمانن��د ک��ه از درمان گذشته و مرگش حتمی اس��ت، ب��ا این ک��ه پیداس��ت چ��ه حالی داشتم، از خانه بدر ش��دم، در خ��ارج از خان��ه ب��ه خ��اطرم

فرموده است: بیم��اران خ��ود راصآمد که حضرت رسول الله به صدقه درمان کنی��د، من ب��ه خ��اطرم گذش��ت ک��ه ام��روز این فرمایش پیامبر را می آزمایم، اگر صحیح بود ک�ه همیش�ه ب�رایم درس عبرتی است، و اگر صحیح نبود مق��داری ص��دقه می دهم، چن��دان تف��اوتی در مص��رف روانه ام نخواه��د داش��ت، آنگ��اه ب��ه خاطر آوردم که چه کسانی فی الواقع مستحق هس��تند، رفتم و به ایشان صدقه ای رساندم، در مراجعت ب��ا کم��ال تعجب دی��دم وضع فرزندم بهب��ود یافت�ه اس��ت، چش�مش ب�از اس��ت و س��خن می گوید و از آن به بعد حالش رو به بهب��ود رفت و کم کم ش��فا

یافت. چقدر افراد عیال بار هستند که با درآمدی بس��یار ان��دک چن��د نفر عایله دارند و مجبورند روزی دوب��ار ب��ا ن��ان خش��ک و خ��الی بس��ازند، هنگ��ام ش��ام جی��غ و ن��اراحتی فرزن��دان را س��رباز ب��ا

گرسنگی به خواب رفتن خود سازند. در محیط هایی که فشار فقر و تهی دستی زیاد اس��ت، کس��ی که نخواهد از راه کمک به مستمندان جلوی بال را بگیرد، مح��ال

است از طریق پزشک و دوا تنها به شفا بهبودی برسد. روزگاری که آداب اسالمی رایج بود و ص��دقات و خ��یرات ب��ه وف��ور موج��ود ب��ود، ص��فای اجتم��اع و آرامش و دل ش��ادی ن��یز فراوان بود، از روزی که مظاهر تمدن غ��رب و بخ��ل مخص��وص

Page 151: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

149حدیث بیست و سوم فرنگی��ان مرس��وم ش��د، شخص��ی تندرس��ت ب��ه تم��ام مع��نی را نمی توان یافت، گمان نمی برم هیچ زمانی مانن��د این دوره دوره وانس��فایی ب��وده باش��د ک��ه ن��ه خویش��ی و ق��رابت در دل ه��ای

سنگدالن اثر دارد و نه دیدن افتادگان و بیچارگان. و شکیبایی روشنایی است، روشنایی و زی��ور«والصبر ضياء»

ما أعطي عبد عطاء خيرا»مردان بلندنام است. در حدیث آمده: هیچ هدی��ه ای به��تر و گش��ایش بخش ت��ر از«وال أوسع من الصبر

È153شکیبایی به کس��ی داده نش��د، در کالم الل��ه مجی��د در آی��ۀ س��﴿سورۀÈ بقره آم��ده اس��ت: بلٱو لص�� لوةلٱتعينوا ب لص�� ]البق��رة: ﴾تٱر و

.«از صبر و نماز کمک بجویید» [.153 صبر بر سه نوع است: صبر بر طاعت خدای تعالی و صبر از گناهان و صبر در براب��ر تق��دیر و سرنوش��ت، س��اختن ب��ا زمان��ه برای بلند همتان جز از راه صبر میسر نیس��ت، مهم��ترین ان��واع صبر همانا صبر در طاعت و صبر از گناه اس��ت ک��ه هیچگ��اه در برابر خواهش نفس خود را به نافرمانی خدای تعالی و ع��واقب آن دجار نسازد، روزه داری که فض��ایل آن بس��یار اس��ت، از این جهت است که شعبه ای از صبر است، و روزه دار از بام تا شام

از شهوت و خوراک و آب خودداری می کند و صبر می نماید. حضرت رسول ص�بر را ن�ور نامی�د، زی�را ش�خص ش�کیبا ب�رای گرفتن راه راست به وسیله صبر از نور حق اس��تفاده می نمای��د و در مواردی که اضطراب و پریشانی افکار پیش می آید، از ب��رکت صبر توفیق بر راه راست می یابد، و نظر ب��ه این ک��ه از راه ص��بر طرق اعمال و عواقب آنها را می اندیش��د، همیش��ه کاره��ایش ب��ر

پایه راستی و درستی قرار می گیرد. در معنی صبر نزد عرفا عبارتی است که لب آنها یکی است، و آن پایداری بر کتاب و سنت اس��ت، و در بالی��ا و مص��ایب ادب را نگهداشتن و هیچگاه بر تقدیر زب��ان اعتراض نگش��ودن. کلم��ه ضیاء عبارت از هر روشنایی است که ح��رارت ب��ه هم��راه دارد، مانند روشنایی خورشید، و نور عبارت از هر روشنایی است که حرارت همراه نیاورد و لذت بخش باشد، مانند روشنایی م��اه. و معلوم است که روشنایی ماه از خورشید است، زی��را در ق��رآن

Èیونس آمده است: 5آیۀ Èم﴿ سورۀ لش�� ذي جع��ل ل ٱه��و يالٱ ءس ض��ل ��ورلٱو اوس���ت خ���دایی ک���ه خورش���ید را» [.5]ی���ونس: ﴾اقم��ر ن

.«روشنایی بخش و حرارت افزا ساخت و ماه را روشنی داد بنابراین، صبر اصل نماز اس��ت، زی��را نم��از مانن��د ه��ر عب��ادت دیگری نیازمند صبر ب��ر م��واظبت آن می باش��د، و از جهت دیگ��ر

Page 152: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

صبر همیشه در برابر نامالیمات و فشار آن همراه ب��ا س��وزش و ناراحتی است، در حالی که نماز چنان که گفتیم، آسایش خ��اطر و روآوردن ب��ه درگ��اه خ��دا و ل��ذت مناج��ات را هم��راه دارد، این

است که نماز را نور و صبر را ضیاء نامید. شارع مق��دس در جس��تن کامی��ابی و نیک بخ��تی دو جه��ان ب��ه

و القرآن حجة لك»کمک جستن از صبر و نماز هردو دستور داد: و قرآن دلیل و گواهی به نفع تو است، اگ��ر آن را ب��ه«أو عليك

کار ببری و گواه دلیل به ضرر تو است، اگ�ر ب�رخالف آن رفت�ارم﴿کنی. خداون��د فرم��ود: فا ور ءان م��ا ه��و ش�� ق ل من ��ز س�ونن ل1 س� ل� ل� ٱ

ارا لظلمين إال خس�� منين وال يزي��د م ٱل ل* و ف��رود» [.82]اإلس��راء: ﴾ل� می آوریم از قرآن آنچه بهبود و رحمت برای مؤمنان باشد و نیفزای��د

. ق��رآن ش��فای روان ه��ا و رحمت«س��تمگران را مگ��ر زیان ک��اری دل ه��ا و راهنم��ای عقل ه��ا و روش��نایی بخش مغزه��ا و بهب��ودی

بخش سینه هاست. الق��رآن» فرم��ود: صدر ح��دیث دیگ��ر حض��رت رس��ول الل��ه

شافع مشفع وماح��ل مص��دق. من قدم��ه أمام��ه، ق��اده إلي الجن��ة ق��رآن ش��فاعت خواهی«ومن جعله وراءه دفع في قفاه إلي النار

است که شفاعت او قبول ش��ده، و چاره س��ازی اس��ت تص��دیق شده، کسی که قرآن را روبروی خود قرار داد، او را به بهش��ت رهبری می کند و می رساند، و کس��ی ک��ه او را پش��ت س��ر خ��ود

قرار داد، او را به دوزخ می رساند. در حقیقت این کتاب چه گهرهای ش��اهواری درب��ر دارد و چ��ه بندهای گرانب ها ک��ه عرض��ه می نمای��د و چ��ه راه ه��ای راس��ت و روشن که در پیش آدمی قرار می ده��د، مؤمن��ان هیچگ��اه از آن سیر نمی شوند و هیچ موقع از فرمان او سرپیچی نمی کنن��د، در گور و گردنه های قی��امت ره��ایی بخش و یاری دهن��ده اس��ت و در اوقات فراغت، همدمی غمگس��ار و مهرگس��تر گ��ردد، افس��وس که اهل قرآن چهره در نقاب خاک کشیدند و عم��ل ب��ه ق��رآن از

سینه های مردان، به درون کتاب ها انتقال یافت.اس يغ��دو» ��ل الن هم��ه م��ردم چ�ون بام�داد ش�ود، از خان�ه«ك

بیرون می روند و به تالش و کوشش می پردازند و همه با شتاب��ائع»و سرعت برای به دست آوردن مقاصد خود می کوش��ند. فب

پس کسی است که خود را به خ��دا می فروش��د«نفسه فمعتقها و خود را آزاد می کند، خود را از بردگی گناهان آزاد می س��ازد و از گرفتارشدن در عواقب گناهان از خشم خ��دا و عق��اب ش��دید

او خود را می رهاند.

Page 153: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

151حدیث بیست و سوم ابوبکر بن عیاش گوید: موقعی که جوان بودم م��ردی ب��ه من گفت: بکوش تا آنج��ا ک��ه می ت��وانی ت��ا در دنی��ا از برده ش��دن در آخرت خود را برهانی؛ زیرا کسی که در آخرت بن��دی و اس��یر و برده و ذلیل شد، رهایی نخواهد یافت. قسم به خ��دا! این گفت��ه

را هیچگاه فراموش نکرده ام. حس��ن بص��ری می گوی��د: م��ؤمن در دنی��ا مانن��د اس��یر اس��ت، هیچگاه ایمن ننشیند و ب��رای نیک بخ��تی خ��ود از هیچ ک��ار خ��یری فروگذاری نکند و بداند که ایمنی نیست، مگر روزی ک��ه خ��دا را دیدار کند و آن روز پس از مرگ است. او گفت: ای آدمی زاده! مردم همه به سوی سودجویی و استفاده روانند، کجا می ت��وانی مانند خود را به دست آوری؟ بکوش ت��ا خ��ودت اس��تفاده ک��نی، زیرا هرگز مانند خودت را نخواهی یافت، یعنی اگر تمام دنی��ا را ب��ه دس��ت آوری و نت��وانی خ��ود را نیک بخت س��ازی، وق��تی ک��ه خ�ودت ب�ه کیف�ر گناه�ان در دل دوزخ ج�ای گرف�تی، هیچی��ک از

فایده های زودگذر دنیا به کار نمی آید. در صحیح مسلم آمده اس�ت ک�ه روزی حض�رت رس��ول الل�ه

قریش را به سوی دینداری دعوت کرد و فرم��ود: »أی ب��نیص ! خود را از آتش دوزخ برهانید. ای«هاشم! أی بنی عبدالمطلب

فاطمه! خودت را از آتش بره�ان«. همچ��نین در ص��حیح بخ��اری چیزی مانند همین مع��نی هس��ت، و در ص��حیح بخ��اری و مس��لم

للوأن��ذر﴿آمده ک��ه وق��تی این آی��ه: يرتك �أقلٱ عش���� ]الش��عراء: ﴾ربينل نازل شد، حضرت این دعوت را فرمود، در حقیقت جمله[.214

»خودت را بره��ان« یع��نی ب��ه چ��ه کس��ی مه��ر می ورزی ک��ه از خودت برایت بهتر باشد؟ خوبی را از خ��ودت آغ��از کن، اگ��ر ب��ه خودت رحم نکردی و با آلودگی ها خودت را باختی، همان مث��ال

معروف صدق می کند که بعد از من جهان را آب گیرد.م﴿در ق���رآن: ليه ي ه وأ روا أنفس��� لذين خس��� رين خس��� ل�إن ل ل� ل ٱ ل� ٱ

ل�قي زیان کاران واقعی م��ردمی هس��تند»آمده است: [.15]الزمر: ﴾سمةٱ یع�نی هم«که به خود و بستگان شان در روز قیامت زی��ان رس��انده اند

خود را باختند و هم بستگان شان را. کسی که خود و بستگانش را از دست داد و به آتش ابدی گرفتار شد، خسارتی بس��یار زیانمن��د

متحمل شده است. ی��ا کس��ی ک��ه خ��ود را ب��ه ش��هوت ها و گناه��ان»أوموبقه��ا«

می فروشد و در آتش و عق��اب خ��دای تع��الی خ��ود را گرفت��ار و هالک می سازد، ام��ا اختالف اس��ت در این ک��ه الحم��د لل��ه هم��ه ترازوی اعمال را پر می سازد، و سبحان الله نصف میزان را، و

Page 154: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ال إل��ه إال الل��ه می��ان آس��مان و زمین را پ��ر می کن��د، در حقیقت هریک از اینها همین ثواب را دارد. منت ه��ا ب��ه حس��ب اش��خاص ف��رق می کن��د، چنانک��ه کس��ی از نم��از خ��ود همه اش را دارد، و کسی از نماز خود صد یک آن را دارد، کسی که به تنه�ایی نم�از می خواند یک فض��یلت دارد، و کس��ی ک��ه ب��ا جم��اعت می خوان��د بیست و هفت درجه فضیلت دارد، گاهی یاد خدا ب��ه دل و زب��ان و اخالص است، و گاهی با دل غافل و تن ناپاک و زبان بی زبان،

و اینها باهم خیلی فرق دارند. از س���لف و پیش���ینیان کس���انی در روز ه���زار ب���ار تس���بیح

و کسانی همهمی کردند، و کسانی چندین بار هموزن خود مال، خود را در راه خیر برای فداء و سرب های خود ص��رفما یملک

می کردند. خداوند متعال ما و شما و همه مس��لمانان را برآنچ��ه مایه خوشنودی است توفیق دهد، و سبحان الله، والحمدلله، وال إله إال الله والله اکبر. اگ��ر در فض��یلت آن همین ی��ک م��ورد ک��ه

بقيت﴿باقیات صالحاتند، باشد، کافی است. خداون��د فرمای��د: ل�و ٱر أمال ��ا وخ ك ثواب ر عند رب ل�لصلحت خ ل� باقی��ات» [.46]الکه��ف: ﴾ٱ

ص��الحات ن��زد پروردگ��ارت هم از حیث ث��واب و هم امی��دواری به��تر.«است

ابومالک: ن��ام او از بین ده ن��ام ک��ه ب��رای او ی��اد ش��ده همان��ا »حارث بن عاصم اشعری« است، پیشوایان حدیث مانند مسلم و ابوداوود و ترمذی و نسایی و ابن ماج��ه اح��ادیثی را ک��ه او از

روایت نموده در صحاح خ��ود آورده ان��د. بزرگ��انصرسول الله صحابه مانن��د ج��ابر بن عبدالل��ه از او روایت کرده ان��د. ابومال��ک أش��عری و مع��اذ و ابوعبی��ده و ش��رحبیل هم��ه در زم��ان خالفت

در یک روز به مرض طاعونشامیرالمؤمنین عمر بن الخطاب وجزاهم عن اإلسالم خیرا.بدرگذشته اند،

Page 155: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و چهارم

بي سعن أبي ذر الغف��اري ه ص ، عن الن ألفيم��ا يروي��ه عن ربه قال: أن

��ه بينكم» ي، وجعلت مت الظلم على نفس�� ي ح��ر ��ادي، إن ��ا عب يما، فال تظالموا. محر

من هديته فاستهدوني أهدكم. كم ضال إال يا عبادي، كل من أطعمته، فاستطعموني أطعمكم. كم جائع إال يا عبادي، كل

من كسوته، فاستكسوني أكسكم. كم عار إال يا عبادي، كلهار وأنا أغفر الذنوب جميع��ا، يل والن كم تخطئون بالل يا عبادي، إن

فاستغفروني أغفر لكم.وني، ولن تبلغ��وا نفعي ر ي فتض�� ر كم لن تبلغ��وا ض�� ��ادي، إن ��ا عب ي

فتنفعوني.كم كانوا على أتقى يا عبادي، لو أن أولكم وآخركم وإنسكم وجن

قلب رجل واحد منكم ما زاد ذلك في ملكي شيئا.كم كانوا على أفجر يا عبادي، لو أن أولكم وآخركم وإنسكم وجن

قلب رجل واحد منكم ما نقص ذلك من ملكي شيئا.عيد كم قاموا في ص�� يا عبادي لو أن أولكم وآخركم وإنسكم وجن واحد فسألوني فأعطيت كل واحد مسألته ما نقص ذلك مما عندي

كما ينقص المخيط إذا أدخل البحر. إالاه��ا, فمن يها لكم ثم أوفيكم إي ما هي أعمالكم أحص�� يا عبادي، إن

نفسه .«وجد خيرا فليحمد الله، ومن وجد غير ذلك فال يلومن إال)رواه مسلم(

ترجمه حديث: نق��ل ک��رده از جمل��ه آنچ��هص از پیغم��بر سأبی ذر غف��اری

پیغمبر از پروردگار عزوجل روایت می کند که فرمود: ای بندگان من! ستم بر خودم را ح�رام نم��ودم و آن را می��ان شما نیز حرام کردم، پس ب��ه هم��دیگر س��تم نکنی��د. ای بن��دگان من! همه تان گمراهید مگر کسی که من او را هدایت نموده ام،

Page 156: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

پس راه راست را از من بخواهید تا ش��ما را راهنم��ایی کنم. ای بندگان من! همه تان گرسنه اید مگ��ر کس��ی ک��ه من خ��وراکش داده ام، پس از من خوراک بخواهید تا شما را خ��وراک دهم. ای بندگان من! همه تان برهن�ه ای�د مگ�ر کس�ی ک�ه من پوش�اکش دادم، پس پوشاک از من بخواهید ت��ا بپوش��انم ت��ان. ای بن��دگان من! در حقیقت ش��ما در ش��ب و روز خط��ا می کنی��د، و منم ک��ه همه گناهان را می آمرزدم، پس از من آمرزش بخواهید تا ش��ما

را بیامرزم. ای بندگان من! محققا ش��ما هرگ��ز نمی توانی��د زی��انی ب��ه من برسانید تا این کار را نکنید، و هرگز قادر ب��ه فایده رس��انیدن ب��ه من نیس��تید ت��ا م��را نفعی برس��انید. ای بن��دگان من! اگ��ر در حقیقت از نخستین شما تا آخرین فردتان و انس و جن تان همه بر پرهیزگارترین قلب یکی از شما باشند و هم��ه پرهیزگ��ارترین باشید، آن در مل��ک من چ��یزی نخواه��د اف��زود. ای بن��دگان من! اگر در حقیقت اول و آخرتان و انس و جن تان همه بر ناپاکترین قلب یکی از شما باشند به این که همه ناپ��اکترین باش��ید، آن از

ملک من چیزی کم نخواهد کرد. ای بندگان من! اگر در حقیقت اولین تا آخرین فردتان از انس گرفته تا جن تان همه در ی��ک می��دان ب��ه پ��ا خیزی��د و هم��ه از من خواهش کنید و به هریک از شما آنچه را که می خواهید بدهم، آن همه خواهش از آنچه نزد من اس��ت چ��یز نخواه��د کاس��ت، مگ��ر آنچنان ک�ه س�وزن از آب دری�ا هرگ�اه در آن ف�رو ب�رده ش�د کم می کند. ای بندگان من! آنچه می بینید، نتیجه کردارتان اس��ت ک��ه ب��رای ش��ما می ش��مارم و پس از آن ب��ه وف��ا و تم��ام ب��ه ش��ما می رسانم، پس کسی که خوبی یافت، باید خدا را ستایش گوید، و کسی که غ��یر از آن ی��افت، نبای��د غ��یر از خ��ودش را س��رزنش

کند. )امام مسلم این حدیث را روایت کرده است(.شرح حديث:

حکمتصدر ح��دیث ص��حیح ب��اال حض���رت ختمی م��رتبت بسیاری را بر أمت خود روشن می سازند.

خدای مهربان در تمام ذرات کاینات آث��ار رحمت و مه��ر خ��ود را روش��ن س��اخت، موج��ودات را از نیس��تی ب��ه هس��تی آورد، زندگی بخش��ود، روزی میس��ر فرم��ود، اس��باب راحت و وس��ایل آسایش برای آنها فراهم ساخت و با نیروی هوش و عقل که به بش��ر عن��ایت فرم��ود، او را روز ب��ه روز ب��رای پیش��رفت آم��اده

Page 157: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

155حدیث بیست و چهارم ساخت، و بشر را س��فارش داد ک��ه از مای��ه ب��دبختی ک��ه همان��ا

ظلم و ستم است اجتناب کنند. عب��ارتی از این به��تر نمی ت��وان ی��افت ک��ه پروردگ��ار توان��ا بفرماید: ای بندگان من! بدانید ک��ه من س��تم را ب��ر خ��ود ح��رام ساخته ام، وقتی که من آفریدگار و پروردگارم، ظلم را ب��ر خ��ود حرام ساخته ام، اگرچه ظلم از خدای تعالی ص��ورت نمی پ��ذیرد، زیرا ظلم عبارت است از تصرف در مال دیگری، در ح��الی ک��ه

آنچه هست، ملک خدا و مخلوق خداست.م أناوما﴿خداوند در آیاتی متعدد می فرمای��د: لض بظل ]ق: ﴾عبي��دل ل

م��ا﴿. «نسبت به بن��دگان س��تم گر نیس��تم» [.29 ه يري��د ظ لل ل�وم��ا ٱعلمين خداون��د نمی خواه��د ب��ه جهانی��ان ظلم» [108]آل عمران: ﴾ل�لاسإن ﴿. «روا بدارد لن لم ه ال ي ٱلل ل: محققا خدا» .[44 ]یونس: ﴾اÈ ل شيٱ

ه ال ﴿. «به هیچ وجه به مردم ظلم نخواهد نم���ود لل قالٱإن لم م ل/ي ل:ة ب��ه راس��تی خ��دا هم وزن ذره ای ظلم نخواه��د» [.40]النس��اء: ﴾ضاذر.«کرد

می فرمای��د ک��ه من ظلم را می��ان ش��ما بن��دگان هم ح��رام فرموده ام، پس شما به همدیگر ستم نکیند، زیرا بدبختی بشر و کاینات همه از ظلم و ستم اس��ت، ظلم در دی��انت چ��نین اس��ت که شرک آورند، و ظلم در نفس به کشتن ناروا اس��ت، ظلم در نسبت دادن خود به کسانی که به آنه��ا نس��بتی ن��دارد، و ظلم در عقل؛ مثال: به این که عق��ل را ب��ه ک�ار نبن��دد و پ��یرو خراف��ات و چیزهای موهوم شود، و یا این که ب��ه آش��امیدن مش��روب عق��ل خود را زایل کند و از حالت آدمیت به دیوانگی و درندگی ب��رود، و ظلم در مال به دزدی و خیانت و خوردن مال از طری�ق ن�اروا

است. خدای توانا هیچگونه گفتار بدی را اجازه نداده است ک��ه بلن��د گفته شود، مگر گفتار مظلوم در نالیدن از ظ��الم ک��ه آن را روا دانسته تا مردم از ظلم ستمگر آگ��اه ش��وند و ع��واقب تلخی را

که بر سر ظالم می آید به چشم ببینند.ل﴿از این رو می فرماید: ه لل ٱال يحب لسولجهلٱ لٱر ب ل إاللقولٱء من

خداوند دوست نمی دارد آواز به بدگویی» [.148]النساء: ﴾تمن ظلم.«بلند شود، مگر از مظلوم که ستم های ظالم را برشمرد

ب���اری تع���الی ب���دترین ظلم را ش���رک دانس���ته اس���ت ک���هرك لظلم عظيم﴿می فرمای��د: » [.13]لقم��ان: ﴾إن الش�� محقق��ا

.«شرک آوردن به خدا ظلمی بسیار بزرگ است

Page 158: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

در حدیث است که خداوند مهلت و فرصت به ظالم می دهد، إن»و لکن هرگاه او را به عقوبت کشید، نجاتش محال اس��ت:

. در ح�دیث ص�حیح«الل��ه ليملي للظ��الم ح��تي إذا أخ��ذه لم يفلته است که حضرت رسول پرسید: آیا می دانی��د مفلس چ��ه کس��ی است؟ گفتند: مفلس نزد ما کسی است نقدینه و کاالیی ن��دارد. فرمود: مفلس کسی است که روز قیامت می آی��د، نم��از دارد و روزه دارد و زکات دارد، در حالی که دش��نام ب��ه این داده و این را زده و مال آن را گرفته است، پس این از حسناتش می گیرد و هرگاه حس��ناتش تم��ام ش��د، و هن��وز حق��وق م��ردم در گ��ردن دارد، از بدی های طلب کارانش گرفته می ش��ود و ب��ر او انداخت��ه

می شود، پس از آن به دوزخ فرستاده می شود. در حدیث است که حضرت رسول فرمود: کسی ک��ه در ح��ق ظالمی دعای خیر می کند، به حقیقت دوست داش��ته اس��ت ک��ه در زمین نافرمانی خدا کند. ای بندگان من! همه گمراهید، مگ��ر کسانی که هدایت شان کردم، پس راهنم��ایی از من بخواهی��د ت��ا ش��ما را ب��ه راه راس��ت برس��انم، ش��ما بن��دگان را ب��ه وس��یله پیغمبران راهنمایی ک��ردم و هنگ��امی ک��ه ش��ما ن��وزادانی آم��اده اس��الم هس��تید من هس��تم ک��ه پ��در و م��ادر و اس��تادان مهرب��ان برایت�ان ف�راهم می آورم ت�ا ش�ما را ب�ه راه راس�ت برس��انند، و کسی که از هدایت من مح��روم باش��د پ��در و م��ادر و اس��تادانی نص��یب او خواهن��د ب��ود ک��ه او را ب��ه گم��راهی می رس��انند، من سبب س��از و چاره س��از هس��تم، اگ��ر در ک��ودکی نتوانس��تید، در بزرگی به من رو آرید که من همیشه برای ه��دایت تان آم��اده ام، هدایت همه اش از من است، فکر نکنید که عق��ل تنه�ا و ی�ا علم تنها و یا پرورش دهنده شما را به راه راست می رساند، این من هستم ک��ه از طری��ق عق��ل و ی��ا م��ربی ش��ما را ب��ه راه راس��ت

می رسانم.لمون﴿خداوند می فرماید: ال ت رجكم م بطون أمهتك ه أ لل ل�و ل س" ل; ٱ

ا ‍'&ش خداون��د ش��ما را از ش��کم های مادرت��ان ب��ه دنی��ا» [.78]النحل: ﴾ل7 . و آن وقت پ��در و م��ادر و«می آورد در حالی ک��ه چ��یزی نمی دانید

خویش و معلم را فراهم ساخت تا قوۀÈ فکر و عقل و ه��وش را بکار بندید و پایه علم را به کار ببرید، مهر مادر و شفقت پدر به هم آمیخت تا برای تو وسیله نگهداری و تربیت باشد، آیا ب��ازهم تا این حد مهرب��انی ج��ایز می دانی��د ک��ه روی را از احس��ان کننده برگردانید؟ روی به من آرید ت��ا ش��ما را ب��ه مطلب برس��انم. ای بندگان من! همه گرسنه ای��د مگ��ر کس��ی ک��ه من او را خ��وراک

Page 159: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

157حدیث بیست و چهارم داده ام، روزی را از من بخواهید تا روزیتان را به ش��ما برس��انم، این من هستم که در دل »زید« می اندازم که بر »عم��رو« رحم آورد، من هس��تم ک��ه ب��رای یکی ح��اجتی پیش می آورم ت��ا ب��ه

دیگری مراجعه نماید و کمکی به وی رساند. در حقیقت اگر انسان به درستی بیندیش�د، می بین�د ک�ه اراده خ��دا ب��رای رس��انیدن بن��دگان ب��ه وس��یله یک��دیگر چ��ه ان��دازه

شگفت آور است، شاد باد روح سعدی که گفت: ابر و ب��اد و م��ه و خورش��ید و

فلک درکارند تا تو ن��انی ب��ه ک��ف آری و ب��ه

غفلت نخوری هم��ه از به��ر ت��و سرگش��ته وفرم�������������������������انبردار

ج

شرط انصاف نباش��د ک��ه ت��وفرم������������ان ن������������بری

ای بندگان من! همه برهنه اید، مگر کسی که او را بپوش��انم، پس پوشاک از من بخواهید تا به شما برسانم، شما تصور نکنید که روزیتان در دست این و آن است، این و آن چیزی در دس��ت ندارند، نیاز خودشان در دست من است، مگر نه این است ک��ه مرگ آنان در دست من است؟ زندگی شان از فضل من است؟ روزیشان را من می رسانم؟ پس چقدر نفهمی است ک��ه رو ب��ه بندگان بنهید و آبروی خود نزد همچو خودی ببرید و به سوی من رو نیاورید، من عطایم بی منت اس��ت، ه��ر ق��در روزی ب��ه ش��ما برسانم، خسته نمی شوم. چه کسی سراغ دارید که اگر بیش از دو سه بار از وی بخواهید، روی ب��ه هم نی��اورد؟ من هس��تم ک��ه روزیت���ان را متعه���دم از بچگی ت���ا ب���زرگی، از ن���وزادی ت���ا سالخوردگی شما را فراموش نمی کنم، احس��ان می کنم و ب��دی می کنی���د ب���ازهم روزی ت���ان را قط���ع نمی کنم، ش���ما را مهلت می دهم ت��ا از من آم��رزش بخواهی��د. ای بن��دگان من! ش��ما ب��ه شب و روز خطا می کنی��د و من ش��ما را می آم��رزم، پس از من

بخواهید تا شما را بیامرزم. در هم��ه این مس��ایل فرم��ود: از من بخواهی��د، ه��دایت از من بخواهی��د، روزی از من بخواهی��د، پوش��اک از من بخواهی��د، زی��را اگر بدون خواهش از او باشد، داستان ق��ارون پیش می آی��د ک��ه

﴿گفت��ه چنانک��ه در ق��رآن اس��ت: م م��ا أوتيته على ع ل�ق��ال إن ﴾ۥ قارون گفت: مالی که به من رسیده است، از علم» [.78]القصص:

خ��دا ب��ه من ن��داده اس��ت، در نتیج��ه«و دانش خ��ودم ب��وده استخودش و ما ل هایش همه به زمین فرو رفتند.

Page 160: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ای بندگان من! خوبی من به شما فقط از راه مه��ر و رحمت من است، من از شما بی نیازم، م��نزه از نی��ازم، دعایت��ان را ب��ه اج��ابت می رس��انم، ه��دایت جویان را ب��ه ه��دایت می رس��انم، روزی خواه������ان را روزی می دهم و پوش������اک می رس������انم، آمرزش خواهان را می آمرزم، و در همه اینها ابدا توقعی از شما

علمين﴿ندارم. ه لغني عن لل ل�إن ٱ محققا خدا از» [.6]العنکبوت: ﴾ٱ . ای بن���دگان من! ن���ه توان���ایی«هم���ه جهانی���ان بی نی���از است

زیان رسیدن در شما هست که بتوانید زیانی ب��ه من برس��انید، و نه توانایی نفع رسانیدن در شماست که بتوانید ب��ه من فای��ده ای برسانید، سود و زیانی از شما به من نمی رسد. ای بندگان من! اگر همه بر قلب پاکترین و پرهیزگ��ارترین ف��رد بش��ر باش��ید، از ملک من چ�یزی کم نش�ود، ب�ر بیچارگی ت�ان رحم می آورم و ب�ه توبه شما خ�وش وقت می ش�وم، ش�ما اگ�ر هرق�در خوش وق�تی بیابی��د ب��ازهم ب��ه آن خوش وق��تی من ک��ه از توب��ه شماس��ت، نمی رسد. عظمت من طوری اس��ت ک��ه هم��ه کاین��ات در براب��ر

من عدم است. کفر شما چیزی از ملک من کم نکند، ایمان شما بر ملک من نیفزاید. ای بندگانم! اگر اول و آخرتان و انس و جن تان در ی��ک میدان گرد آیید و هرکدام هرچه می خواهید از من بخواهید و ب��ه هرکدام از شما آنچه می خواه��د ب��دهم، از آنچ��ه ن��زد من اس��ت چیزی کم نکند، مگر آنقدر که سوزن در دری��ا فروب��ردن از دری��ا کم می کن��د، دری��ا از س��ر س��وزن چ��ه ان��دازه کم می کن��د؟ هیچ. یعنی هرچه بخواهن��د آن را برس��انم، هیچ از مل��ک من کم نکن��د، چیزی کم نکند، بلکه بیفزاید. ندانسته اید ک��ه علم هرچ��ه بیش��تر اتف���اق ش���ود، افزون���تر می ش���ود. پس ای بن���دگان! از چ���نین پروردگ��اری ک��ه خ��زاین ک��رم و رحمتش پای��ان نمی پ��ذیرد و گنجینه های احسانش تم��ام نمی ش��ود بخواهی��د. ولی خواس��تن و خواهش تان همراه با شوق و یقین باشد و در خواهش از خدای تعالی همت را بلن��د بگیری��د ک��ه هرچ��ه بخواهن��د، ن��زد خ��دا مهم

نیست. بیچاره مردمی که از این همه رحمت مح��روم ش��وند و از آن همه دریای احسان و گنجینه های انفاق دس��ت را کوت��اه دارن��د و کاری نکنند ک��ه دری از دری��ای رحمت برایش��ان گش��وده ش��ود،

چ��اره آنه��ایی ک��ه از خ��دا نخواهن��د و خ��ود را بیچ��اره الح��ق بی محروم کنند و روز قیامت هم شرمساری برند ک��ه نخواس��تند و نیافتند؛ زیرا اگر می خواستند ب��ه دس��ت می آوردن��د. ای بن��دگان

Page 161: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

159حدیث بیست و چهارم من! حقیقت قضیه این است که همان کردارهای خودتان است ک�ه برایت�ان می ش��مارم، و پس از آن م�زد و س��زای آنه�ا را ب�ه تم��ام و کم��ال ب��ه ش��ما می رس��انم، پس اگ��ر کس��ی در م��زد و س��زای خ��ود خ��وبی ی��افت و ب��ه توفی��ق خ��دای تع��الی کاره��ای شایسته کرد و زندگی پرآس��ایش نص��یبش ش��د، بای��د بدان��د ک��ه

سزای نکوکاری، نکوکاری است. أنثى وه��و﴿خداوند متعال فرمود: ��ر أ لحا من ذك ل�م عم��ل ص�� ل"

���انوا ن م���ا ك س��� رهم بأ ه أ زين ولن ب ���وة طي ه حي يين م فلن ل1م ل� ل ل� �‍ ا ۥ ل1 س" ل* کسی که کار شایسته کند، از مرد و زن در» [.97]النحل: ﴾ملونل�ي

حالی که ایمان دارد، پس در حقیقت او را زندگی خوش و پرآسایش می دهیم، و هرآینه به ایش��ان م��زد و سزایش��ان را در براب��ر به��ترین

. کسی که ب��ه کاره��ای شایس��ته«رفتاری که می کردند می رسانیم کامیاب شد و توفیق نکوکاری و سزای خوب آن از فضل خدای تعالی یافت، باید ستایش خدای تع��الی را ب��ه ج��ا آورد ک��ه او را چ��نین توفی��ق داده اس��ت، چنانک��ه بهش��تیان ب��ه س��پاس خ��دا

�حملٱل﴿پرداختند و گفتن��د: ��لذي ه��دىنا له��ذال ه [.43]األع��راف: ﴾ٱد لل ستایش برای خدای یکتاس��ت ک��ه م��ا را ب��ه این خوش��ی رس��انید و»

ل ح﴿. «بهش��ت را نص��یب م��ا فرم��ود ل� دهٱ دقنا و لذي ص�� ه ۥد لل ل� ﴾ٱ همه سپاس گزاری ما برای خدای یکتاست که به آنچه» [74]الزمر:

ذي﴿. «نوید داد راست فرمود و ما را به بهشت رس��انید ل ه د لل ٱح ل ل� ٱح��زن ا هب عن ل�أ ٱ ‍ل# هم��ه س��تایش م��ا ب��رای خ��دای» [.34]ف��اطر: ﴾ا

. و هرکسی نتیجه ای غیر«یکتاست که از ما نگرانی را دور ساخت از آن بیابد و سزایش بد و مزدش دوزخ باشد، پس کس��ی غ��یر از خودش را سرزنش نکند، چنانکه در ق��رآن در ب��اره دوزخی��ان

��ادو﴿می فرماید: ذين كفروا ين ل ه أكلن لمقلٱإن لل ��ر من مقلٱت لتكملب محققا مردمی که کفر آوردن��د و ب��ه دوزخ .[10 ]غافر: ﴾لأنفسكم

رسیدند، صدا زده می شوند که در حقیقت خش��می ک��ه خ�دا ب��ر شما دارد، بیش از خشمی است که ش��ما ب��ر خ��ود گرفت��ه ای��د:

كمفال تلوم���وني ولومو﴿ م���وقعی ک���ه[.22]إب���راهیم: ﴾اا أنفس��� دوزخیان به مالمت شیطان زبان گشودند، شیطان از خود دفاع می کند و می گوید: مرا سرزنش مکنید، خود را س��رزنش بکنی��د که عقل خود را به کار نبستید، از گمراهان پ��یروی کردی��د، روی از خدا گرداندید، روی به خدا نیاوردید، زی��را در حقیقت ه��رکس

رو به خدا آورد رویش به خیر است. حدیث بیست و چهارم از کتاب اربعین امام نووی را که شرح آن گذش��ت »مس��لم« در ص��حیح خ��ود روایت نم��وده اس��ت، و

Page 162: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

رجال إسناد آن همه دمشقی هستند، و ام��ام احم��د و ترم��ذی و نس��ایی هم ب��ا زی��ادتی آن را روایت کرده ان��د، و چنانک��ه ظ��اهر است، این حدیث مشتمل بر قاعده های عظیم در اص��ول دین و

فروع آن و آداب آن و آنچه دل را به صالح آورد می باشد. )تنبیه( حدیث بیستم و چهارم و هر حدیثی ک��ه در اول آن ی��اد شود که حضرت رسول الله از خ��دا عزوج��ل روایت نمای��د، این حدیث را »حدیث قدسی« نامند و جمله حدیث های »قدسی« تا بیش از صد حدیث رس��یده اس��ت ک�ه بعض��ی از دانش��مندان در جزء بزرگی جمع آوری کرده اند، و حدیث »قدس��ی« را می ت��وان کالم خ�دا دانس�ت و می ت�وان آن را کالم پیغم�بر دانس�ت؛ زی�را

آن را از خدای متعال روایت نموده است.صپیغمبر فرقی که میان قرآن و حدیث »قدسی« است، این است که قرآن معجزه است و ح��دیث »قدس��ی« معج��زه نیس��ت. ق��رآن خواندنش در نم�از ف��رض اس��ت، در ح��الی ک��ه خوان��دن ح��دیث »قدسی« در نماز، نماز را باطل می کند. دست زدن بدون وض��و به قرآن حرام اس��ت و دس��ت زدن ب��ه ح��دیث »قدس��ی« ب��دون وضوء حرام نیست، خواندن قرآن از بر برای جنب حرام است، در حالی که جنب می تواند ح��دیث »قدس��ی« را بخوان��د. ق��رآن متعبد بالتالوة است و نمی توان آن را روایت به معنی نم��ود، در حالی که می توان معنی حدیث »قدس��ی« را ب��ه لف��ظ دیگ��ر ادا کرد. قرآن هر جمله ای از آن »آیه« نام دارد و هرچند آیه سوره نامیده می شود، در صورتی ک��ه ح��دیث »قدس��ی« را نمی ت��وان آیه و س��وره نامی�د، ق�رآن در خوان�دن ه�ر ح�رف آن ده حس��نه اس��ت، در ح�الی ک�ه ح��دیث »قدس��ی« ه��ر ح�رفش ده حس��نه ندارد، قرآن فروشش ن��زد ام��ام احم��د ج��ایز نیس��ت و ن��زد م��ا ف��روش ق��رآن مک��روه اس��ت، در ح��الی ک��ه ف��روش ح��دیث »قدسی« نه حرام است و نه مکره. قرآن گفت��ه می ش��ود ق��ال الله: »خدا فرم��ود«، و درس��ت نیس��ت ک��ه در م��ورد آی��ه ق��رآن گفته شود: قال رسول الله، در ح��الی ک��ه ح��دیث »قدس��ی« را

.«ألرسول الله فيما يرويه عن ربه »می گوییم قال: اما غیر حدیث »قدسی« از احادیث دیگر، آی��ا می ت��وان گفت

Èنجم3که پیغمبر ب��ه وحی از خ��دا فرم��وده اس��ت؟ آی��ۀ Èس��ورۀ ه��وى﴿شاهد این اس��ت: ل�وم��ا ينط��ق عن پیغم��بر» [.3]النجم: ﴾ٱ

س��خن از روی ه��وی نمی گوی��د، آنچ��ه می فرمای��د از طری��ق وحی.صلی الله علیه وآله وصحبه وزاده فضال وشرفا لدیه. «است

Page 163: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و پنجم

قالواصعن أبي ذر س، أن ناسا من أصحاب رسول الله »بي يا رسول الله، ذهب أهل الدثور باألجور؛ يصلون كماصللن

نصلي، ويصومون كما نصوم، ويتصدقون بفضول أموالهم. قال: أوليس قد جعل الله لكم ما تصدقون، إن بكل تسبيحة صدقة،

وكل تكبيرة صدقة، وكل تحميدة صدقة، وكل تهليلة صدقة، وأمر بالمعروف صدقة، ونهي عن منكر صدقة، وفي بضع أحدكم

.صدقةقالوا: يا رسول الله، أيأتي أحدنا شهوته ويكون له أجر؟ قال: أرأيتم لو وضعها في حرام أكان عليه وزر؟ فكذلك إذا وضعها

.!في الحالل كان له أجر)رواه مسلم(

ترجمه حديث: نقل است که گروهی از یاران پیغم��بر خ��داسنیز از ابی ذر

به پیغمبر که درود و سالم خدا ب��ر او ب��اد گفتن��د: ی��ا رس��ولص الله! صاحبان مالها أجرها را بردند یعنی ثروتمندان همه ثواب ها را بردند، نماز می خوانند همانطوری که م��ا نم��از می خ��وانیم، و روزه می گیرن��د هم��انطور ک��ه م��ا روزه می گ��یریم ب��ا زی��ادتی مال هایشان صدقه می دهند. فرمود: آیا چنین نیست که خداون��د آن چه را که صدقه می هید برای شما قرار داد؟ ش��ما در براب��ر ه��ر س��بحان الله گفتن ص��دقه ای داری��د، و در براب��ر ه��ر الل��ه اکبرگفتن ص��دقه ای، و ب��ا ه��ر الحم��د لل��ه گفتن ص��دقه ای، و در مقابل هر ال إله إال الله گفتن صدقه ای، و در برابر هر واداش��تن به خوبی صدقه ای و در هر بازداش��تن از زش��تی ص��دقه ای و در

نزدیکی که یکی از شما با همسرش می کند صدقه ای هست. گفتند: یا رسول الله! آیا ما در رف��ع ش��هوت پاداش��ی داریم؟ فرمود: آیا اگر شهوت خود را در حرام بگذارد، آیا گن��اهی دارد؟ پس همچنان اس��ت ک��ه هرگ��اه ش��هوتش را در حالل رف��ع کن��د،

پاداش و ثواب دارد. )روایت از مسلم(.

Page 164: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

شرح حديث: برای امتش روشن ساخت ک��هصدر حدیث باال پیغمبر اکرم

همه أجرها تنها ب��رای ثروتمن��دان نیس��ت، بلک��ه فق��راء م��واردی برای أجر دارند، و آنچه به ثبوت رسیده این اس��ت ک��ه همیش��ه نیازمندان به خ��یر و خ��وبی نزدیکترن��د، اگ��ر ب��ه کس��انی ک��ه ب��ه پیغمبران ایمان آورده اند نگاه شود، بیشتر کسانی که در ابت��داء به پیغمبران ایمان آورده اند، از طبقه فقراء بوده اند، زیرا فقراء از غرور ثروت به سرکشی نیفتاده اند و محبت مال و جاه دی��ده دلشان را کور نساخته است، یک نگاه به تاریخ برای ص��دق این

مدعا کافی است. اگرچه وقتی بینوا و ب�انوا ه�ردو باایم�ان باش�ند، اث�ر کاره�ای خیر ثروتمند در اصالح اجتماع بیشتر است، ب��رای اینک��ه هرگ��اه مرد ثروتمندی مانند ابوبکر صدیق را در نظ��ر بی��اوریم و بالل را از خاطر بگ��ذرانیم، ص��رف نظ��ر از شخص��یت و اهمیت اب��وبکر صدیق در اسالم، همین ثروت او ک��ه در راه اس��الم ب��ه مص��رف می رسانید، برای فقرایی مانند بالل مای��ه حی��اتی ت��ازه می ش��د، برای این که ابوبکر صدیق و خدیجه کبری آنچه داش��تند، در راه پیغمبر اس��الم نث��ار می کردن��د. اب��وبکر ص��دیق هرگ��اه می نش��ید بنده ای مسلمان شده و مورد تعذیب است، به هر قیمتی بود اورا می خرید و آزاد می کرد و او را از شکنجه رهایی می بخشید.

در صدر اسالم که ایمان مردم قوی بود و مخصوصا استفاده ک��ه ح��تیصاز ن��ور نب��وت و ب��رکت س��خنان حض��رت رس��ول

سنگ دل ترین افراد را دگرگون می کرد و از ظلمت کفر ب��ه ن��ور ایم��ان می رهانی��د، اه��ل ث��روت و ت��وانگران در پیش دس��تی ب��ر یکدیگر در کارهای خیر کاری می کردند که هنوز تاریخ دنیا چن��ان

مردانی را بعد از ایشان به خود ندیده است. نیازمندان مس��لمانان وق��تی ک��ه دیدن��د ت��وانگران در عب��ادات مانند فقراء مواظبت دارند، و آنگ��اه از ث��روت خ��ود در راه خ��دا انفاق مستمر دارند، شکایت از ناتوانی خود و سبقت ت��وانگران

بردند که هرچه اجر و ثوابصاز آنها را به نزد حضرت رسول ب��ود ت��وانگران بردن��د. نم��از می خوانن��د هم��انطور ک��ه م��ا نم��از می خوانیم، روزه می گیرند هم�انطور ک�ه م�ا روزه می گ�یریم، و صدقه می دهند به زیادتی مال ش��ان در ح��الی ک��ه از م��ا ص��دقه

میسر نمی گردد. حض��رت رس��ول الل��ه فرم��ود: خ��دای عزوج��ل در براب��ر ه��ر »س��بحان الل��ه« ص��دقه ای و در براب��ر ه��ر »الل��ه اک��بر«ی ک��ه

Page 165: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

163حدیث بیست و پنجم می گویید صدقه ای قرار داده و با هر »الحمد لله« ک��ه ب��ر زب��ان می رانید صدقه ای دارید و به هر »ال إله إال الل��ه« ک��ه می گویی��د ص��دقه ای داری��د و ه��ر ک��ار نی��ک و خ��وبی ک��ه م��ردم را ب��ر آن وامی دارید، صدقه ای دارید، و هر بدی و زشتی ک��ه م��ردم را از

آن باز می دارید، باز صدقه ای دارید. این است که صدقه همه در م��الصمقصود حضرت رسول

نیست، بلکه هر خوبی کردنی صدقه ای است. در ح��دیث ص��حیح��ل» آمده که فرمود : صمسلم به روایت از حذیفه از پیغمبر ك

هر نوع خوبی صدقه ای است.«معروف صدقةصدقه بر دو قسم است: صدقه مالی و صدقه غیر مالی.

ص��دقه م��الی مانن��د غ��ذادادن ب��ه نیازمن��دان، لباس پوش��اندن مس��تمندان، خانه س��اختن ب��رای بینوای��ان، پ��رورش یتیم��ان و افتادگان، ساختن مدارس، بیمارستان ها، تیمارستان، داراالیت��ام، مساجد، آب انبارها، لوله کشی آب، اوق��اف و خ��یرات عم��ومی. صدقه غیر مالی هم بر دو نوع است: آنچه نفعش به همه برسد و صدقه بر عموم باشد، و این قسم گاهی از صدقه مالی به��تر است، مانن��د ام�ر ب�ه مع�روف و نهی از منک��ر ک�ه م�ردم را ب�ه ص��الح آوردن و از زش��تی ها جلوگ��یری کردن مهم��ترین عب��ادت است، زیرا دعوت مردم ب��ه س��وی ط��اعت خ��دا و جلوگ��یری از گن��اه و نافرم��انی خ��دای تع��الی اس��ت، و تعلیم علم ن��افع، و یاددادن قرآن، فراهم ساختن ک��اری ک��ه نف��ع عم��وم درب��ر دارد، مانند وعظ و ارش��اد و دف��ع ظلم از م��ردم و جل��و س��تم گران را گ��رفتن و دع��ای خ��یر ب��رای مؤمن��ان نم��ودن و آم��رزش آنه��ا از خدای تعالی خواستن و ش��فاعت خواهی ب�ه آزادک�ردن بن�دیان و اصالح و آشتی کردن میان دش��منان و لبخن��د در روی ب��رادران و خوش رویی در برابر مردمان و مهربانی در ب��اره زن و فرزن��د و بستگان و تفقد و احوال پرسی خویش��اوندان و تش�کر و س��پاس از همسایگان همه اینها صدقه است، و الزم نیست مال داش��ته

باشد و گاهی یک حرف خیر باعث حیات ملتی می گردد. باید دانست که در ح��دیث ی��اد ش��ده ک��ه ه��ر عض��وی از ب��دن مانند چشم و گوش و زبان و دست و پا و غیره ص��دقه ای ب��رآن است، و صدقه هم وقتی که شخص قیمت عم��ر خ��ود را بدان��د، پای��ان ن��دارد؛ زی��را انس��ان می توان��د در تم��ام طری��ق خ��یر گ��ام ب��ردارد، از این روی نیازمن��دان مه��اجرین ک��ه حض��رت در ب��اره صدقه غیر مالی از یاد خدا و امر به معروف و نهی از منک��ر ب��ه آنها یادآوری فرمود، دیری نگذشت که دوباره برگشتند و گفتند:

Page 166: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

یا رسول الله! آن توانگران از فضل یاد خدا ب��ه س��بحان الل��ه و تکبیر و تهلیل و الحمد لله و س��تایش خ��دا و اش��تغال ب��ه ی��اد او آگاه شده و با ما در این فضیلت هم شرکت جسته اند. حض��رت

آن«ذل��ك فض��ل الل��ه يؤتي��ه من يش��اء» فرم��ود: صرسول الله فضل خداست که ب��ه ه��رکس ک��ه بخواه��د می ده��د، یع��نی اگ��ر توانگران هم یاد خدا آموخته اند و هم صدقات و مبرات مالی را اجرا کرده اند، نمی ت��وان از آن جلوگ�یری ک�رد، بلک��ه ب�رای آنه�ا

دعای خیر باید نمود که فضل خدا برایشان بر دوام باشد. در حدیث باال اشاره به آن ش��ده ک��ه فض��ل ص��دقه م��الی ب��ه سبب آن که نفعش به مردم می رسد، از صدقه ای که از تهلی��ل و تسبیح فراهم آید بیشتر است، و گفتار س��عدی علی��ه الرحم��ه

در معنی همین اشاره است: ت��وانگران را وق��ف اس��ت ون�����������ذز و مهم�����������انی

ک��وت و فط���ره و اعت���اق وه����������دی و قرب����������انی

تو کی به دولت ایشان رسیک������������������������������ه نت

جز دو رکعت و آنهم ب��ه ص��دپریش��������������������������انی؟

و در پای��ان ت��أثیرات ث��روت از ق��ول قاض��ی ک��ه او را حکمکرده اند، می گوید:

ت���وانگرا چ���و دل و دس���تک������������������امرانت هست

بخ���ور، ببخش ک���ه دنی���ا وآخ������������رت ب������������ردی

س��والصدر آخ��ر ح��دیث ب��اال ک��ه از حض��رت رس��ول الل��ه کردند: چگونه ممکن است یکی از ما شهوت خود را انجام دهد و اجر و ثواب داشته باشد؟ حضرت فرمود: اگ��ر همین ش��هوت را در راه حرام مصرف کند، آیا گناه دارد؟ پس به همین ترتیب هرگاه شهوت را در راه حالل انجام ده��د، اج��ر و ث��واب دارد. و این خود دلیل است بر قیاس گرفتن و نش��انه اس��ت ب��ر این ک��ه شخص مسلمان می تواند در همه کار خود اجر و ثواب به دست

آورد. زیرا وقتی که انسان در همه کارها رضا و خوش��نودی خ��دا را مقصود خود بداند، خوراک برای نیرومن��دی در ط��اعت و خ��واب برای آسایش و تجدید ق��وا در عب��ادت، ک��ار ب��رای حف��ظ آب��روی خود، زن برای پ�اک دامنی و فرزن�د ب��رای ادام��ه ط��اعت و م�ال ب����رای انف����اق در راه خ����دا و علم ب����رای تعلیم م����ردم و

Page 167: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

165حدیث بیست و پنجم آشناکردن شان به حقایق اسالم و جاه ب��رای دف��اع از ض��عفاء و ستمدیدگان و زبان برای ارشاد و اصالح و شفاعت خواهی و یاد خ��دا، هم��ه کاره��ا ب��ه ط��اعت مب��دل خواه��د ش��د و زن��دگی ب��ه

سعادتی دامنه دار و فرجام نیک می کشد. و چنانکه ی��اد ش��د، در هم��ه چ��یز ب��ه حس��اب خ��ودش ص��دقه است، در م��ال و ج��اه و در علم و ن��یروی ب��دنی، و می ت��وان در هرحال و در همه کار رضای حق تعالی را جست، چنانکه ش��رح شد و مانند این ح��دیث ب��ه روایت علی بن ابی ط��الب، اب��وذر و ابوالدرداء و عبدالله بن عمرو و عبدالل��ه بن عب��اس و غیرش��ان

.شثابت شده است بای����د دانس����ت ک����ه ص����دقه ب����ه مع����نی خ����وبی کردن و رحمت فرستادن است، زیرا در ح��دیث های بس��یار آم��ده اس��ت:

)رواه مسلم(، ص��دقه ای اس��ت ک��ه«صدقه تص��دق به��ا عليكم» خداوند بر شما صدقه نم��ود، و این را حض��رت فرم��ود در ب��اره قصر نماز در سفر، و در باره کس��ی ک��ه ع��ادت ب��ه نم��از ش��ب داشت و شبی به خواب افتاد و نماز شب را نخوان��د. در ح��دیث است که خداوند در هر روز و هر شب و ه��ر س��اعت ص��دقه ای دارد که به آن بر بندگان خود منت می گذارد، و خداوند من��تی را بر کسی قرار نداد که مانند الهام نمودن یاد خ��ود در دل بن��ده ای

باشد. در مورد این که فقیر صابر بهتر است یا غنی ش��اکر، ص��وفیه معتقدن��د ک��ه فق��یر ص��ابر به��تر اس��ت، و معتقدن��د ک��ه فق��ر ب��ه ریاضت و تهذیب بیشتر کمک می کند، و فقهاء معتقدند که غ��نی شاکر بهتر است، زیرا ریاضت و ته��ذیب نفس ب��ه انف��اق در راه خیر و تطهیر نفس از بخل در غنی و توانگری بهتر میسر است،

و برای حضرت هر حالت جمع شده است. در ابتداء نب��وت فق��ر هم��راه ص��بر، و در آخ��ر مراح��ل حی��ات مقدسه ش��ان غ��نی و ت��وانگری هم��راه ش��کر، و همین هم دلی��ل است که توانگری همراه ش��کر و س��پاس گزاری خ��دا تع��الی ب��ه

ب��رآنصانفاق مال باشد، بهتر است؛ زیرا پایان حی��ات پیغم��بر قرار گرفت.

باید دانست که مقصود از فقر همانا فقر دنیوی است که تنها تنگ دستی باش��د، و در فک��ر جم��ع م��ال نب��ودن و این اس��ت ک��ه

. اما فقر دینی که از ضعف ایم��ان و«ألفقر فخري»می فرماید: س��وء اخالق سرچش��مه بگ��یرد، فق��ری اس��ت ک�ه روس��یاهی در دارین است، و بیشتر دانشمندان و رجال بلندنام در ابتداء فقیر

Page 168: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

صابر و در انتهاء غنی ش��اکر بوده ان��د، چنانک��ه این م��یراث را ازحضرت ختمی مرتبت برده اند .

Page 169: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و ششم

:ص قال: قال رسول الله سعن أبي هريرة مس؛» اس عليه صدقة كل يوم تطلع فيه الش كل سالمى من الن

ته فتحمله عليها، أو جل في داب تعدل بين اثنين صدقة، وتعين الربة صدقة، وبكل خطوة ترفع له عليها متاعه صدقة, والكلمة الطي

.« صدقة، وتميط األذى عن الطريق صدقةالصالةتمشيها إلى )رواه البخاري ومسلم(

ترجمه حديث: ص نق��ل اس��ت ک��ه گفت: رس��ول الل��ه ساز أبی هری��ره

فرمود: هر پیوندی از بدن مردم ب��ر آن ص��دقه ای واجب اس��ت، ه��ر روزی ک��ه آفت��اب طل��وع می کن��د و بین دو تن را اص��الح می نمایی، ص��دقه ای اس��ت و ب��ه ش��خص کم��ک می ک��نی ت��ا ب��ر حیوانش سوار شود، یا کاالیش را بر حیوانش می نهی صدقه ای است و به هر گ��امی ک��ه ب��رمی داری ب��ه س��وی نم��از ص��دقه ای

است و دورکردن آزار از راه مردم صدقه ای است.این حدیث را بخاری و مسلم روایت کرده اند .

شرح حديث: در این فرمایش پی��امبر ت��رغیب ب��ر حکمت خل��ق و مش��اهده شگفتی های آفرینش خدای عزوج��ل و محکم ک��اری او تع��الی در اعضاء بدن آدمی است، اگر آدمی در علم تشریح دست داش��ته و وض��ع پیون��دها و نه��اد اس��تخوان ها و چگ��ونگی اتص��ال آنه��ا و ارتباط آنها با یکدیگر به طوری که اگر یک ذره زیاد و کم ش��ود، حرکت آدمی مختل شود، بداند آنگ��اه چگ��ونگی س��اختمان ب��دن آدمی و جمع میان زیبایی و استحکام و قراردادن هر عضوی در مح��ل مناس��ب و تنظیم اس��تخوان ها و پوس��ت ها و گوش��ت ها و رگ ها و پی ه��ا و ماهیچه ه��ا را مطالع�ه کن��د ک�ه مثال ب�رای مغ�ز استخوان کاسه سر که از چهار طرف مغز را دربر گرفته است و استخوان ابرو و حدقه چشم به طرز عجی��بی ب��رای نگه��داری چشم با حفظ زیبایی آن و قراردادن ابرو و مژه برای جلوگیری

Page 170: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

از ریختن عرق به چشم و ایجاد زیبایی و طبقات متعدد چشم و میلیون ها مثلث در شبکیه و اعصاب ناقل نور و اخب��ار از چش��م به مغز و پلک ه��ا و مژگ��ان و س��فیدی زیب��ا و مردم��ک ظری��ف و درخشان و عکاس، چه شاهکاری به کار رفته است، و به همین ترتیب نظام انگشتان که چگونه چهار انگشت را در ی��ک ط��رف و شست در یک ط��رف، ت��ا همین ی��ک انگش��ت شس��ت وس��یله استحکام گرفتن به کف و انگشتان باشد و حکمت سرانگش��تان که اگر همین انگشت شست نباشد، ب��اقی ک��ف دس��ت و چه��ار انگشت قدرتی نخواهد داشت، و اگر سر انگش��تان نباش��د، هیچ استفاده از انگشتان مقدور نیست، و چگونگی چهار انگشت که ه�ر ک�دام س�ه بن�د و انگش�ت شس�ت دو بن�د دارد، و چگ��ونگی خمیدگی پ�ا مثال ب�ه عقب فق�ط، زی�را اگ�ر پ�ا ب�ه ه�ردو ط��رف خمیده می شد راه رفتن مقدور نمی شد، و همچنین دست که به جلو تا می شود و اگر به عقب هم ت��ا می ش��د امک��ان بلن��دکردن هیچ جسمی نبود، و وضع دو گ��وش ک��ه ب��یرون آن ب��رای تع��یین جهت صوت است و اگر غضروف بیرونی نب��ود، تش��خیص ص��دا مق��دور نب��ود، و نظ��ام دن��دان ها از پیش��ین و نیش و آس��یا ک��ه هرک���دام وظیفه ای دارد و خ���دمت زب���ان از ایج���اد آب دهن و گردان��دن لقم��ه خ��وراک در ده��ان و ب��ا احتی��اط کام��ل لقم��ه را چرخاندن که زیر دندان له شود، آنگاه اس��تادی زب��ان در تقطی��ع حروف و جداکردن کلمات و حکمت بی��نی و زیب��ایی آن و حف��ظ سینه از ورود گ��رد و خ��اک و س��اختمان آرواره و ده��ان و زب��ان کوچ��ک و بن ه��ای دن��دان و س��اختمان مح��یر العق��ول مغ��ز و تقس��یمات آن و چگ��ونگی ض��بط ص��ورت ها و حف��ظ دی��دنی ها و شنیدنی ها و احساسات یک عمر طوالنی و نظم حرکات و اداره بدن و چگونگی چرخیدن خون در غ��دد مغ��زی و مویرگ ه��ای آن که هرکدام به تنهایی اندیشه آدمی را به تحیر وامی دارد و عقل

��ارك﴿و خرد را به سپاس و تشکر وادار می سازد که بگوی��د: فتبلقين خ سن ه أ ل�لل ٱ ل1 [.14]المؤمنون: ﴾ٱ

البته این که عرض شد، حتی یک میلیونیم این مبحث نمی تواند باش��د و فق��ط ب��رای مث��ال و جلب س��پاس و ت��رغیب در ش��کر و سپاس پروردگار جهانیان یاد شد که چ�ه ان��دازه فض��ل و منت ب��ر آدمی دارد و ه��ر روزی ک��ه آفت��اب در آن طل��وع می نمای��د، روز تازه ای از عمر است که باید در برابر تندرسی سپاس خدای را به جا آورد که روزهای دلنشین و مش��اهده طل��وع آفت��اب پرف��روغ و احس���اس تندرس���تی و س���المت اعض���اء و حص���ول مط���الب و

Page 171: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

169حدیث بیست و ششم برآورده شدن نیازمندی ها به یک تدبیر بی نظیر آفریدگار توانا تا چه

اندازه مستلزم شکر و سپاس است. به همین سبب دان��اترین دانای��ان جه��ان و س��رور دانش��مندان کیه��ان و معلم خ��یرخواه و خ��یرآموز جهانی��ان حض��رت محم��د

فرمود: هر روز که آفتاب طلوع می کن��د، ب��ر ف��ردصمصطفی فرد آدمی و بر پیوند آدمی صدقه ای واجب است، )عادة ص��دقة تابع نصاب اس��ت( بای��د اعض��ای م��ورد ص��دقه را ش��ناخت و ب��ه حکمت ه��ای آن پی ب��رد ت��ا بت��وان ش��کر آن را ب��ه ج��ا آورد، ه��ر ماشینی دارای روغن مخصوص��ی اس��ت ک��ه بای��د م��رتب ب��ه آن برسد و پروردگار توانا در ه��ر پیون��دی و در دل اس��تخوان ها آب زردرنگ چربی قرار داده است ت��ا م��رتب اس��تخوان ها را چ��رب نگهدارد، استحکام اس��تخوان، زیب��ایی ان��دام، تنظیم ص��حت آن، ت��رتیب روغن آن، رس��انیدن غ��ذا ب��ه یکای��ک آنه��ا، در فرم��ان قراردادن آنها و همه را باهم منظم ساختن و روح و روانی توان��ا ب�رای اداره آن مق��رر و م��اده حی��اتی و ش��اهرگ های زن�دگی در همه استوارساختن، آیا نبای��د آدمی را ه��ر لحظ��ه ب��ه س��تایش و

سپاس وادارد؟. می فرماید: هر بامداد ب��ر هری��ک ازصحضرت ختمی مرتبت

پیون��دهای آدمی ص��دقه ای اس��ت، ت��ا اگ��ر ش��کر نعمت ه��ا ک��ه مستلزم علم و اطالع برآن نعمت هاست، از هم��ه اف��راد میس��ر

كور﴿نیاید، چنانکه در قرآن فرمود: لش�� ��ادي ٱوقلي م عب ل" ]س��بأ: ﴾س� و خیلی اندک هس��تند از بن��دگان ک��ه ب��ه درس��تی سپاس��گزار» [.13

. اگر این شکر میسر نشود، اقال صدقه ای از آن می باید،«باشند تا صدقه و احسان و نکوکاری و مددکاری به برادران وس��یله ای

بر بقاء نعمت باشد. سپس صدقه را بر دو قسم یاد فرم�ود: ص�دقه ای ک�ه نفعش ب��ه دیگ��ری برس��د و این را مق��دم داش��ت، مانن��د اص��الح می��ان برادران، و اگر نتواند بر حی��وان )ی��ا ماش��ین( س��وار ش��ود او را کمک کند، اگر کسی اثاثیه و کاال دارد و خود نمی تواند آن را ب��ر حیوانات باربر بنهد، دست زیر بارش بزند و بر حیوان بنهد، اگ��ر به مال نمی تواند کمک کند و به دس��ت نمی توان�د دس�ت زیرب�ار مردم بزند، به زبان خوب و سخن شیرین دل ها را ش��اد کن��د، و سالم نمودن، دعای خیرکردن، پشت س��ر ب��رادران تمجی��دکردن، وس��یله ن��زدیکی دل ه��ا ب��ه یک��دیگر را گوش��زدکردن، ب��ه اخالق پسندیده واداشتن، خوش رویی و لبخندزدن ب��ر روی ب��رادران از

دیگر صدقات است.

Page 172: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

دوم آنچه نفعش ب��رای خ��ود اوس��ت، مانن��د گام برداش��تن ب��ه سوی نم��از و آبادس��اختن مس��اجد ب��ه عب��ادت و حاضرش��دن در نماز جماعت و در نماز توفیق عبادت خدا و خدمت ب��ه خل��ق را از خ�دا خواس��تن و دورس��اختن آنچ��ه م��ردم را می آزارد از س��ر راه، اگ�ر کاره�ای خ�یری ک�ه نفعش ب�ه عم�وم می رس�د نتوان�د انجام دهد، دو رکعت نماز با راز و نیاز در وقت بامداد برای خدا بخواند، در صحیح مس��لم آم��ده اس��ت ک��ه ه��ر »س��بحان الل��ه« صدقه ای است، هر »الحمد لله« صدقه ای است، هر »ال إل��ه إال الله« گفتن صدقه ای است، و هر »الل��ه اک��بر« گفتن ص��دقه ای است، هر امر به معروف و واداشتن مردم به خ��وبی ص��دقه ای است، و هر نهی از منکر و بازداش��تن م��ردم از ب��دی ص��دقه ای

است، دو رکعت نماز در بامداد جای اینها را می گیرد. در حقیقت نماز سپیده دم که مشتمل ب��ر نه��ادن پیش��انی ب��ر خاک و ابراز عبودیت در برابر پروردگار است، به منزله س��پاس از زندگی در آن روز است که زبان حال آدمی می گوید: دمی��دن این بامداد و برون آمدن این خورشید تابناک، روز نوی از زندگی

را نوید می دهد. چ��ه بس��یارند م��ردمی ک��ه دی��روز رفتن��د و ام��روز را ندیدن��د. پروردگ��ارا! ب��ه چ��ه زب��انی س��پاس حی��ات ام��روز را ج��ز از راه ساییدن پیشانی بر خاک در نماز و ابراز نیاز، از چه راه دیگ��ری می توانم سپاس��ت گ��ویم؟ آنچ��ه هس��ت، هم��ه مخل��وق توس��ت. عجبا چقدر لطف و مرحمت است ک��ه کاره��ایی ک��ه ب��ه وس��یله مخلوق که مملوک اوست فراهم بیاید به عن��وان ش��کر پذیرفت��ه

گردد. مردی به نزد »یونس بن عبید« که از بزرگ��ان اس��الم اس��ت، شکایت از تنگ دستی آورد. یونس به او گفت: آیا راضی هس��تی به جای نعمت بینایی، یک صد هزار درم به تو بدهند؟ گفت: ن��ه. یونس گفت: آیا راضی هستی به جای پایی که داری، پایت ببرند و تو را ی��ک ص��د ه��زار درم دهن��د؟ گفت: ن��ه. ی��ونس گفت: آی��ا راضی هستی دستت را از تو بگیرند و یک صد هزار درم ب��ه ت��و دهن��د؟ گفت: این هم��ه ص��د ه��زار مال��ک هس��تی و ب��ازهم از

تنگ دستی می نالی؟. در ص��حیح بخ��اری از ابن عب��اس روایت ش��ده ک��ه حض��رت

«نعمتان مغبون فيهما كثير من الناس: الص��حة والف��راغ»فرمود: دو نعمت اس��ت ک��ه بس��یاری از م��ردم ق��در آن را نمی دانن��د، تندرس��تی و ف��راغت، یع��نی تندرس��تی و ف��راغت خ��اطر ک��ه از

Page 173: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

171حدیث بیست و ششم ایمنی به دست می آید، نمی توان شکر آن را ب��ه ج��ا آورد، و در حقیقت آنچه مایه خوشی است، مورد سؤال اس��ت، چنانک��ه در

Èتکاثر آمده اس��ت: 8آیۀ Èسورۀ ﴿ عيم لن مئذ عن لن ي ٱلت �ل ]التک��اثر:﴾ل(‍'& هرآین��ه در روز بازپرس��ی )روز قی��امت( از خوش��ی ها پرس��یده» [.8

.«خواهید شد È6در ق��رآن در آی��ۀ ��- ه��ا﴿ س��ورۀÈ انفط��ار آم��ده اس��ت: 8 يأي

كريم ك ك برب ن ما غر ل�إنس ٱ ل� ذي خلقك فسوىك فعدلك٦ٱ ل في٧ٱ بك ای انسان چه ت��و را ب��ه» [.8-6]االنفطار: ﴾ض�أي صور ما شاء رك

غرور انداخت در ناشکری از پروردگار مهربانی که ت��و را ب��ه به��ترین شکل و صورت آفرید و تو را به اعتدال آفری��د، ب��ه ط��وری ک��ه هم��ه اعضایت موزون و دل انگیز باشد و در هر ص��ورتی ک��ه خواس��ت ت��را

. یعنی آیا به ج��ای ش��کرگزاری، غ��رور و نافرم��انی«ترکیب نمود غ��رني»سزاست؟ اگر از حقیر این سؤال ش��ود، خ��واهم گفت:

پروردگارا خوبی تو مرا به غرور اندخت، و چه شیرین«إحسانكگفت شاعر:

وإن أك ق���د أذنبت فالع���ذرواضح

إذا كثر األحسان ساء التادب

اگر من گناهی کرده ام، غذرم روشن اس��ت، وق��تی خ��وبی از حد گذش��ت بی ادبی پیش می آی��د، خوبی ه��ای بی ش��مارت م��ا را

امیدوار ساخت. در خ��وبی ب��ه ه��ر«في كل كب��د رطب��ة أجر»در حدیث است:

صاحب جگرتری ثواب است، یعنی خوبی به هر موجود زن��ده ایأجر دارد.

Page 174: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و هفتم

واس بن سمعان بي سعن الن قال:ص ، عن الن البر حسن الخلق، واإلثم ما حاك في نفسك وكرهت أن يطل��ع»

اس .«عليه النفقال:ص قال: أتيت رسول الله سوعن وابصة بن معبد

؟«جئت تسأل عن البر»قلت: نعم. قال:

فس واطمأن إليه القلب، ت إليه الن استفت قلبك؛ البر ما اطمأناس فس وتردد في الصدر وإن أفتاك الن واإلثم ما حاك في الن

.«وأفتوك)حديث حسن رويناه في مسندي اإلمامين أحمد بن حنبل والدارمي بإسناد حسن(.

ترجمه حديث: روایت ش���ده ک���هص از پیغم���بر ساز ن���واس بن س���معان

فرمود: نکوکاری خوش خلقی است، و گناه چیزی اس��ت ک��ه در س��ینه ات گ��ره می ش��ود، دوس��ت نمی داری م��ردم ب��ر آن آگ��اه

شوند. )روایت مسلم(. روایت ش��ده ک��ه گفت: ب��ه خ��دمتسو از وابص��ۀÈ بن معب��د

آمدم، فرمود: آمده ای که از نکوک��اری بپرس��ی؟صرسول الله گفتم: بلی. از دلت بپرس، نکوکاری هرچیزی است ک��ه روح ب��ه آن آرام می گیرد و دل به آن آسوده می ش��ود، و گن��اه هرچ��یزی است که خارشی در دل و دودلی و تردد در سینه ایجاد می کند، و اگرچه همه مردم تو را برخالف شعور قلبیت فتوی دهن��د، ب��ه

آن فتوی اعتماد مکن. حدیث حسن است، آن را در دو مسند امام: احم��د بن حنب��ل

و دارمی به إسناد حسن روایت کرده ایم.

شرح حديث:

Page 175: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

173حدیث بیست و هفتم در حدیث ب��اال بزرگ��ترین نش��انه خ��وبی و ب��دی آش��کار ش��ده است، مگر در جه��ان غ��یر از خ��وبی و ب��دی چ��یز دیگ��ری وج��ود دارد؟ هرچه هست یا در دای��ره نکوک��اری اس��ت و ی��ا گنه ک��اری، نکوکاری در حدیث به خ�وش خلقی مع�نی ش��د، خ�وش خلقی در خ��وش رویی و خ��وبی و خوش خ��ویی و احس��ان و بخش��ندگی و دوست داشتن برای مردم آنچه را که برای خ��ود دوس��ت دارد و انصاف در معامله و مهربانی در مجادل��ه و ع��دالت در احک��ام و بخشندگی در هستی و ایثار در نیستی و توجه به دلخ��وش کردن خویش����اوندان و راس����تی و راس����ت گویی، لط����ف و محبت. درس��ت کاری و خوش ص��حبتی و تحم��ل و بردب��اری و ب��ه مع��نی طاعت و فرمانبری خدا و به معنی ایمان به خ��دا و روز قی��امت

است. Èبق��ره می فرمای��د: 177چنانکه در آیۀ È��ر م﴿ س��ورۀ ب ل"ولكن ل� ٱ

أخر م ي ه و لل ل�ءامن ب ٱ �ل ل� ٱ نکوکاری در ایمان به خدا» [.177]البقرة: ﴾ٱ.«و روز قیامت است

» یع��نی گن��اهإثم« به معنی نکوکاری، گ��اهی در مقاب��ل »»بر :Èوال﴿قرار می گیرد و گاهی همراه تقوی می آید، و چنانکه در آیۀ

و ع م و إ �"تعاونوا على ت ل� ل� ٱ ل/ ل� هم��دیگر را» آمده اس��ت [.2]المائدة: ﴾ٱ بر نکوک��اری و پرهیزگ��اری کم��ک کنی��د و ب��ر گنهک��اری و تع��دی کردن« در رفت��ار ب��ا م�ردم ب�ا احس�ان و تق�وی در �ر همکاری مکنید ک�ه »ب

«. و «معامله حق تعالی است به معنی انجام دادن واجب��ات و»برتقوی به معنی دوری جستن از محرمات است.

نکوکاری در خوش رفتاری است،«البر حسن الخلق»فرمود: «و به معنی آنچه شرع به آن دستور داده است از واجب��ات»بر

به معنی آنچ��ه ش��رع از آن من��ع فرم��ود، از»إثم«و مندوبات و آنچه گناه نامیده می شود از محرمات.

برای این که انسان بداند چه گناه است و چه ثواب، حض��رت« فرمود: »از قلب خود بپرس«. صرسول الله و نکوکاری»بر

عبارت است از هرچ��ه روح ب��ه آن ش��اد ش��ود و دل ب��ه آن آرام گیرد، و گناه کاری، آنچه ناراحتی روح و دودلی و پریشانی به بار آرد، اگر کسی بخواهد بداند نکوکار است یا گنهکار، اعمال خود را بر این دو قاعده بسنجد ببیند آن صفاتی که در نکوک��اری ی��اد شد، در وجود او هست یا خالف آن؛ اگ��ر خوش روس��ت نکوک��ار اس��ت و اگ��ر ترس روس��ت گنهک��ار، اگ��ر در ص��حبت و س��خن راست گوست نکوکار است، و اگر دروغ گوس��ت گنهک��ار اس��ت، آگر آنچه خوب است برای خود دوست می دارد و آنچه بد است

Page 176: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

برای مردم می خواهد گنهکار است، اگر در احکام خ��ود ع��دالت را رعایت می کند نکوکار است، اگ��ر در کاره��ای خ��ود س��تم روا می دارد گنهکار است، اگر در هستی بخش��ندگی و احس��ان دارد نکوکار است، و اگر در هستی بخل می روزد گنهکار اس��ت، اگ��ر وقت خود را در طاعت حق تعالی می گذران��د نکوک��ار اس��ت، و اگر عمر و زندگی را در نافرمانی خ��دا ب��ه س��ر می ب��رد گنهک��ار

است. ب��رای ج��داکردن خ��وبی ازصطریق دیگری که رس��ول الل��ه

بدی در دسترس قرار داد این است که گناه، هرکاری است ک��ه دل را ناآرام کند و از آگاه ش��دن م��ردم ب��رآن انس��ان شرمس��ار شود، پس هرچه که آدمی نمی خواه��د کس��ی ب��رآن آگ��اه ش��ود، نکردنش اولی است؛ زیرا هر کار ک��ه ب��اعث شرمس��اری باش��د گناه اس��ت، و ث��واب عادت��ا ب��اعث س��رافرازی اس��ت، این گن��اه اس��ت ک��ه ن��اراحتی و شرمس��اری ب��ه ب��ار می آورد، بیماری ه��ای روانی که روز به روز بیش��تر می ش��ود ک��ه پزش��کان از عالج آن فرومانده اند و هرروز شمار بیماران می افزاید، عام��ل اص��لیش

همین گنهکاری است. خدای متعال در وجود هر فردی از بشر محکمه ای ب�ا ع�دالت قرار داده است، و دل آدمی قبل از هر ک��ار می توان��د احس��اس کند که عاقبت این کار خوب است یا بد، و لکن شهوت و ه��وای نفس اس���ت ک���ه ن���دای وج���دان را نش��نیده می گ���یرد، ک���دام جنایت کاری است که بتواند یک روز را بخوشی بگذران��د؟ ک��دام ف��رد سیه س��یرت اس��ت ک��ه خوش��ی و نیک بخ��تی ب��ا او هم��راه

باشد؟. مهمترین عاملی که جلو آدمی از بدی را می گیرد ایمان ق�وی اس��ت، زی��را هرگ��اه ایم��ان ص��حیح و ق��وی باش��د، هیچ ع��املی نخواهد توانست مسیر صحیح زندگی را تغییر دهد، و خوشبختی و بدبختی هر فردی بسته ب��ه ایم��ان ی��ا بی ایم��انی اوس��ت، اگ��ر مادران کودک را از أوان طفولیت بر ایمان ب��ه خ��دا و محبت او و نکوکاری وادار می ساختند، وضع جامعه بهب��ود کلی می ی��افت، اگر آدمی ندای وجدان را به کار می بست، هیچگاه دامن خود را

آلوده گنهکاری نمی ساخت. مگر نه این اس��ت ک�ه خداون��د آس��ایش دل ه�ا را در ی��اد خ��دا

قلوب﴿دانسته است: مئن ه ت لل ر ل�أال بذ ٱ ل! ٱ آگ��اه» [.28]الرع��د: ﴾ل�.«باشید که به یاد خدا دل ها آرام می گیرد

Page 177: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

175حدیث بیست و هفتم مگر نه این است که خدای تعالی فرمود سرشت بن��دگان ب��ر

رت﴿شناختن حق و آسودن به آن و دوست داشتن آن است. ل!ف لل ق ديل لخ ه ال ت اس عل لن تي فطر ل ه ��لل ت ٱ ل� ل+ ت� ل� ٱ ٱ این» [.30]الروم: ﴾ٱ

سرشتی است که خداوند فطرت کاینات زن��ده را ب��رآن ق��رار داد، و.«طبیعت آدمیان را برآن بنیاد گذاشت

در حدیثی که إسناد آن ضعیف است، از »واثل��ة بن االس��قع« أفت��ني عن» روایت شده که می گوید: گفتم یا رس��ول الل��ه! س

قال: إس��تفت قلب��ك. قلت كي��ف لي«أمر ال أسال عنه أحدا بعدك م��را فت��وی ده«تدع ما يريبك إلي ما ال يريب��ك، الخ»بذلك؟ قال:

در خصوص کاری ک�ه نمی خ�واهم بع�د از ت��و از کس��ی دیگ��ر در باره آن بپرس��م. فرم��ود: از دل خ��ودت ب��پرس. گفتم: چگون��ه؟ فرمود: آنچه تو را به شک و تردید می اندازد رها کنی، و آنچه تو را ب��ه ش��ک نمی ان��دازد بگ��یری. گفتم: این را چگون��ه می دانم؟ فرمود: دست ب�ر قلبت بن�ه، زی�را دل ب�ه حالل آرام گ�یرد و ب�ه

حرام آرام نمی گیرد. در حدیث دیگ��ر ک��ه در معجم ابوالقاس��م بغ��وی روایت ش��ده

پرسید ک��هصاست، می گوید: مردی سه بار از حضرت رسول چ��ه ب��رایم حالل و چ��ه ب��رایم ح��رام اس��ت؟ پس از س��ه ب��ار سؤال کردن او، رسول الله پرسید که سؤال کننده کجاس��ت؟ آن مرد گفت: منم یا رسول الله! فرمود: هرچ��ه قلبت آن را انک��ار

نمود، ترک کن. گناه«األثم ح��زان القل��وب» می گوید: سعبدالله بن مسعود

الخ��ير طمانين��ة» گفت: سمایه ناراحتی دل هاس��ت. ابوال��درداء کار خیر و خ��وبی مای��ه آرامش اس��ت، ولی در«والشر في ريبة

«کار شر و بدی شک و تردید وجود دارد. و نکوکاری هرگاه»بر اطالق ش��ود، مقص��ود از آن احس��ان و خ��وبی ب��ه عم��وم خل��ق

می آورد و«كتاب ال��بر والص��لة»است، چنانکه در صحیح بخاری در آن خوبی به همه خلق را یاد می کند.

مارآه المؤمنون حسنا فه��و عندالل��ه حس��ن،»در حدیث است: هرچه مس��لمانان آن«وما رآه ال�مؤمنون قبيحا فهو عندالله قبيح

را خوب بدانند در نزد خدا خوب است، و آنچه مس��لمانان آن را زشت بدانند در نزد خدا زش��ت اس��ت، در واق��ع کس��ی ک��ه دلی زنده دارد، جدایی میان حق و باطل و خوب و بد و ثواب و گناه ب��رای او ب��ا رج��وع ب��ه ن��دای قلب و وج��دان آش��کار می گ��ردد، اینگونه مسایل ذوق می خواهد و به تعب��یر نمی ش��ود بی��ان ک��رد؛

این تشخیص حتی در باره احادیث پیغمبر هم وارد است.

Page 178: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

روایت ک��ردهبامام احم��د از س��عید بن س��وید و أبی أس��ید إذا س��معتم الح��ديث» فرم��ود: صاست که حضرت رسول الله

عني تعرفه قلوبكم وتلين له أشعاركم وأبشاركم وترون أن��ه منكم قريب فأن�ا أوالكم ب�ه. وإذا س�معتم الح��ديث ع�ني تنك�ره قل�وبكم

.«وتنف��ر عن��ه أش��عاركم وت��رون أن��ه منكم بعي��د فأن��ا أبع��دكم منه هرگاه حدیثی از من ش��نیدید ک��ه دل هایت��ان آن را می شناس��د و می پذیرد و مو و پوس��ت تان ب��ه آن ن��رم می ش��ود )یع��نی ب��اعث دل نرمی و رقت قلب می گردد تا رو به خدا آرید( و می بینید ک��ه آن حدیث به شما نزدیک است، پس آن ح��دیث ب��ه من نزدیک��تر است. و هرگاه حدیثی از من شنیدید ولی دل هایتان آن را انکار می کند و مو و پوست تان از آن تنفر دارد و می بینی��د آن ح��دیث

از شما دور است، پس من از آن حدیث دورتر خواهم بود. : خودش نواس و پ��درش س��معان کالبیبنواس بن سمعان

هردو از یاران پیغمبر هستند، برادر متعوذه است همان زنی که پیغمبر او را اختیار نم��ود، ام��ا این زن از روی س��ادگی از دیگ��ر زنان پیغمبر پرسید که در اول ورود پیغمبر به او چه بگوی��د؟ ب��ه

از ت��و ب��ه خ��دای تع��الی پن��اه«أع��وذ بالل��ه منك»او گفتن��د: بگ��و می ب��رم! این زن هم از س��اده لوحی، همین ک��ه در ش��ب زف��اف

پیغم��بر«أع��وذ بالل��ه منك» ب��ر او داخ��ل ش��د، گفت: صپیغمبر در حقیقت پن��اه ب��ردی ب��ه کس��ی ک��ه«لقد عذت معاذا»فرمود:

پناه حقیقی همانا اوست و او را م��رخص نم��ود، این زن خ��واهر»نواس« بوده است.

از او هفده حدیث روایت شده است که در صحیح مسلم سه حدیث از او روایت نموده است و باقی در سنن اربعه است، در صحیح مسلم »نواس« را انصاری خوانده است. علماء گفته ان��د او انصاری نیست، از بنی کالب است و هم پیمان انصار ب��وده، و شاید روی این اصل او را انصاری نامیده است. نواس می گوید: یک سال در مدینه ماندم تا سؤال هایی که از پیغم��بر می ش��ود و

می فرمای��د، ف��را گ��یرم و بی��اموزم.صپاس��خ هایی ک��ه پیغم��بر حدیث به روایت از نواس را مسلم روایت نموده اس��ت، دومین حدیث باال را در مسند امام احمد و امام دارمی روایت نم��ودیم

به سند متصل از وابصة بن معبد. امام ابوعبدالله: احمد بن محمد بن حنبل مروزی بزرگترین و فاض��ل ترین ش��اگردان ام��ام محم��د بن ادریس ش��افعی اس��ت، امام احمد یکی از پیشوایان چهارگانه اهل سنت اس��ت، در علم دین اه��ل س��نت از فقه�ای بلن��دنام عالی مق��ام و از دانش��مندان

Page 179: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

177حدیث بیست و هفتم ربانی کم نظیر در عالم اسالم و جهان است، در سیرت زن��دگی ایشان مجلدها به قلم دانشمندان تحریر یافته استف از بیش از صدها دانشمند ب��زرگ در علم ح��دیث روایت نم��ود و هزاره��ا از

ایشان روایت نموده اند . بخاری و مسلم و ابوداود و دیگران از ایشان روایت کرده ان��د، مسند امام دارای چهل هزار حدیث است ک��ه آن را از هفتص��د و پنجاه هزار حدیث جمع آوری نموده است. ترتیب مس��ند ب��اب ب��ه باب نیست، بلکه هریک از صحابه را که می آورد، جمل��ه اح��ادیثی که از او روایت شده است یاد می کن��د، و بع��د ب��ه ی��ادکردن یکی دیگر از یاران پیغم�بر می پ�ردازد، و کت�اب را ب�ا ابی بک�ر ص�دیق آغاز کرده است، و در شرح کتابی که به نام چهل حدیث از چهل کتاب حدیث نوشته ایم، ترجمه ایشان خیلی مفصل تر ی��اد ش��ده

است. شیح االسالم ابن حج��ر عس��قالنی در چگ��ونگی اح��ادیث آن و این ک��ه در برگزی��دن اح��ادیث و تحری��ر آن ب��ر دیگ��ر کتاب ه��ای حدیث که مؤلفین آنها التزام نداده ان��د هم��ه اح��ادیث آن ص��حیح باشد، »مسند« از آنگونه کتاب ها در اختیار احادیث و تحری��ر آن

بهتر است. ام�ام احم�د می گوی�د ک�ه مس�ند را از هفتص�د و پنج�اه ه�زار حدیث انتخاب نمودم، و آن را حجت میان خودم و خدای تع��الی قرار دادم، و هر حدیثی که میان مس��لمانان در ب��اره آن ح��دیث اختالف باشد، به مس��ند من مراجع��ه کن��د، اگ��ر در مس��ند ب��ود، صحیح است و گرنه آن حدیث مورد اعتم��اد نیس��ت، و این خ��ود

احاط��هصمی رساند که تا چه اندازه ب��ر اح��ادیث رس��ول الل��ه داشته است.

در فتنه خلق قرآن ک��ه از او خواس��تند ک��ه بگوی��د ق��رآن کالم الله، مخلوق است، خودداری کرد و گفت: چگونه بگ��ویم چ�یزی که نه پیغمبر آن را فرمود و نه یارانش، و بیست و هش��ت م��اه را در زندان با زجر و ضرب و انواع محنت گذران��د، ام��ا راض��ی نشد که راهی به سوی بدعت باز کند، چنین م��ردانی بودن��د ک��ه پایه های دین م��بین اس��الم را هم از علم و هم از عم��ل اس��توار ساختند و با اعتماد بر خ��دای یکت��ا از هیچ ق��درتی نهراس��یدند، و دین مبین اسالم که همیشه در برابر سیل حوادیث مانند ک��وهی پ��ا برج��ا و اس��توار ایس��تاد، در درج��ه اول از فض��ل و دیگ��ر از

.شپایداری و فداکاری یاران پیغمبر و چنین مردانی است.

Page 180: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و مس��ند »ابن اس��حق« و ابن أبی ش��یبه و مص��نف ابن أبی شیبه به مسند امام احمد در ش��هرت و بس��یاری روایت نزدی��ک است، اما مسند بزار و مسند أبی یعلی هردو متوس��ط هس��تند، مس��ند حمی��دی و دارمی ه��ردو در اختص��ار ب��ه هم نزدیکن��د و اصحاب مسانید، یعنی صاحبان مسندها چنانک��ه گف��تیم ی��ک ی��ک ص��حابه ای ک��ه از آن��ان روایت دارن��د، ی��اد می کنن��د و روایت از

هرکدام به پایان رسید، به روایت از دیگری می پردازند. قسمتی دیگر از علم��اء ح��دیث کتاب ه��ای خ��ود را ب��ه ت��رتیب ابواب احکام داده اند، مانن��د: ص��حیح بخ��اری و ص��حیح مس��لم و باقی صحاح ستة، در هر قسمت از این دو ن��وع ت��ألیف فای��ده و حکمتی جداگانه است، خداوند همگی شان را جزای خیر دهد که خدمتی کرده اند به دین اسالم که تا روز قیامت جاوید می مان��د، و ناگفته نماند که علماء و مؤلفین در ح��دیث نب��وی و جمع آوری آن و برگزیدن و دف��اع از آن هم��ه ای��رانی هس��تند، و ام��ا احم��د

. تولد ایشان ب��هشمروزی است یعنی اهل مرو خراسان است و مدفن شان در بغداد است.241 وفات شان 179سال

ام���ام ابی محم���د: عبدالل���ه بن عب���دالرحمن دارمی تمیمی س��مرقندی، ام��ام دارمی از پیش��وایان علم��ای ح��دیث هس��تند، پیشوایان حدیث مانند مسلم و ابی داوود و ترمذی و ابوزرعه و غیرشان از ایشان روایت کرده اند، امام أبوحاتم در ب�اره دارمی فرمود که او امام اهل زمان خودش است، تولد او به سال ی��ک صد و هشتاد و یک و وفات او ب��ه س��ال دویس��ت و پنج��اه و پنج بوده است، وقتی که خبر وفات او به امام محمد بن اس��ماعیل بخاری رسید، گریست و بیتی شعر را بخواند که معنایش چ��نین است: اگر بمانی، داغ دیده همه دوستان شوی و م��رگ خ��ودت از همه دردآورت��ر اس��ت. ترم��ذی می گوی��د: ش��نیدم ک��ه بخ��اری

را از دارمی روایت نم��ود، و«... ت��ا آخرمن شيع جنازة»حدیث: ابن عدی آورده است که نسایی از دارمی روایت نمود.

: یکی از یاران پیغمبر است، در س��ال نهمسوابصه بن معبد هج��ری ب��ا ده تن از گ��روه خ��ودش از ب��نی اس��د بن خزیم��ه ب��ه

ش��رفیاب ش��دند و مس��لمانصخ��دمت حض��رت رس��ول الل��ه ش���دند و او ب���ه مح���ل خ���ود بازگش���ت، پس از آن در جزی���ره )موضعی از بصره در عراق( و بعد در »رق��ه« و دمش��ق م��نزل گرفت، وفات او در »رقه« و نزد مناره جامع آن مدفون است،

)رقه و دمشق در سوریه هستند(.

Page 181: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

179حدیث بیست و هفتم جزیره: در قاموس نام زمینی در بصره عراق نوش��ته اس��ت، آن وقت جزی��ره »ق��ور« می��ان دجل��ه و ف��رات دارای ش��هرهای بزرگ و تاریخی اس��ت، و الجزی��رة الخض��راء: ش��هری اس��ت در ان��دلس )اس��پانیا( و اتفاق��ا هیچگون��ه آبی آن را احاط��ه نک��رده است، و جزیره »شقر« در اندلس )اس��پانیا( و جزی��رة ال��ذهب: هردو در مصر است. و جزیره ابن عمر: شهری است در شمال موصل عراق ک��ه دجل��ه مانن��د هالل آن را احاط��ه ک��رده اس��ت. جزیره شریک: دهی در مراکش است. جزیرة: محلی در یمام��ه حجاز است. جزیرة العرب که عربستان اس�ت و بن��ا ب�ه نوش�ته قاموس: ش��امل عربس��تان س��عودی و یمن و عم��ان و ع��راق و سوریه است. جزائر خالدات: هفت جزی��ره در مغ��رب م��راکش اس���ت ک���ه جغرافی دان���ان اس���المی آن را مب���دأ ط���ول خ���ط می شمرده اند، و اکنون »گرینویچ« در انگلستان مبدأ خط طول

حساب می شود، و مبدأ خط عرض خط استواء است. مناس��بت ص��حبت از جزی��ره این مب��احث را ب��ه می��ان آورد، و گرنه معلوم است که در این کتاب ص��حبتی از جزی��ره و جزائ��ر نیست، و شمار آنه��ا هم��ه مقتض��ی کتاب ه��ای مفص��ل جداگان��ه

است که وجود دارد و نام آنها بر اهل علم پوشیده نیست.

Page 182: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و هشتم

ول الل��هسعن أبي نجيح العرباض بن سارية قال: وعظن��ا رس����ون فقلن��ا: ي��اص موعظة وجلت منه��ا القل��وب، وذرفت منه��ا العي

ها موعظة مودع فأوصنا. قال :رسول الله، كأنمع والطاعة، وإن تأمر» ، والس أوصيكم بتقوى الله عز وجل

ه من يعش منكم فسيرى اختالفا كثيرا. ، فإن عليكم عبد حبشيكوا بها , ين تمس اشدين المهدي ة الخلفاء الر تي وسن فعليكم بسناكم ومحدثات األمور؛ فإن كل محدثة واجذ، وإي وعضوا عليها بالن

.«بدعة وكل بدعة ضاللة في الناررمذي ، وقال: حديث حسن صحيح(. )رواه أبو داود والت

ترجمه حديث: روایت ش��ده ک��ه گفت:ساز أب��ونجیح، عرب��اض بن س��اریه

ما را پند داد، پن��دی ک��ه از آن دل ه��ا ب��هصحضرت رسول الله لرزه افتاد، و چشم ها از آن اشک ریخت. پس گفتیم: یا رس��ول الله! چنین می نماید که این پندگفتن خداحافظی است. پس م��ا

و فرم��انبریألرا سفارش ده. فرمود: شما را به ترس از خدای امیر سفارش می کنم و اگرچه برده ای بر شما امیر ش�ود، زی�را به حقیقت هرکس از شما که بماند اختالف بسیاری خواهد دید، ش����ما را ب����ه گ����رفتن راه من و راه خلف����اء راش����دین ک����ه هدایت یافتگانند تش��ویق می کنم، س��نت من و س��نت آنه��ا را ب��ه دندان محکم بگیرید، و شما را از راه های تازه که براب��ر راه من و خلفاء نیس��ت، برح��ذر می دارم؛ زی��را ه��ر راه ت��ازه ای ب��دعتی است و هر بدعتی گمراهی است و هر گم��راهی ع��اقبتش آتش

است. این حدیث را أبوداود و ترمذی روایت کرده اند، و او گفت ک��ه

این حدیث حسن و صحیح است.شرح حديث:

در این فرمایش پیامبر دنیایی از حکمت نهفته است، زیرا اثر خطبه های حضرت رسول الله در دل های یاران و شنوندگان ب��ه

Page 183: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

181حدیث بیست و هشتم طوری بود که شنونده را از حالی به ح�ال دیگ��ر می ب�رد، دل ه�ا موقعی که حضرت رسول الله وعید و عواقب نافرم��انی خ��دای تعالی را برمی شمرد، به لرزه درمی آمد. ترس از روزی که ج��ز آفریدگار مالک الملک هیچ فرد دیگری را امر و نهی نیست مگر به فرمان او، ترس از چنان روزی و مجسم ساختن حال بن��دگان در آن روز طوری بود که گفتی همان روز واقع شده و مردم در برابر آفریدگار در روز شمار قرار دارند، چش��م ها اش��ک ری��زان می شد؛ زیرا نعمت های بی شمار و ناسپاسی بس��یار آدمی را از

غفلت و بیهوشی به هوش می آورد. پوشیده نیست که اینگونه فرمایش های دلچسب و مس��تدل و

العرب، مردان بلندنام اسالمةواقعی بود که از عرب های جزیر را ب��ه دنی��ا مع��رفی فرم��ود. »اب��ونجیح« یکی از ی��اران پیغم��بر می گوید که روزی مانند همیشه در موقع لزوم حض��رت رس��ول

به موعظه و ارشاد برخاست، ولی اثر فرموده هایش��انصالله و ب��ه لرزه آم��دن دل ه��ا و اش��ک ریزی چش��م ها و بی��ان وعی��د و خبردادن از آنچه بعد از ایشان به وجود می آمد، می رس��انید ک��ه این موعظه برای خداحافظی اس��ت. اب�ونجیح می گوی�د: ع�رض کردم یا رسول الله! در چنین موعظه ای که وداع و خ��داحافظی از آن دانسته می شود، ما را سفارشی بفرما تا بدانیم در مواقع

سخت و هنگام بروز اختالف چه راهی را در پیش گیریم؟. حضرت فرمود: شما را سفارش می دهم به تقوی و ترس از خ��دا و پرهیزگ��اری، پیغم��بر اک��رم ب��ه همین کلم��ه تق��وی مای��ه نیک بختی دنیا و آخرت را جمع فرمود، زیرا پرهیزگ��اری و ت��رس از خدای تعالی پای��ه سعادت هاس��ت، نگه��داری خ��ود در دنی��ا ب��ه وسیله تقوی میس��ر اس��ت، و ن��یز نگه��داری خ��ود در آخ��رت ب��ه وسیله تقوی و خداترس��ی ف��راهم اس��ت، و کس��ی ک��ه تق��وی و ترس از خدای تعالی را پیشه ساخت دنیا و عقبی و مابع��د آنه��ا

را برده است.مع والطاع����ة» و ش����نیدن فرم����ان فرمانروای����ان و«الس����

فرمانبری ش��ان، ت��ا وق��تی ک��ه فرمان ش��ان خالف فرم��ان خ��دانباشد.

ب���دیهی اس���ت ک���ه راح���تی آدمی در دنی���ا در فرم���انبری فرمانروای��ان اس��ت، و اگ��ر ک��ار از این ق��رار باش��د ک��ه فرم��ان فرمانروایان شنیده نشود، از هم پاشیدگی و لگام گس��یختگی و چیره شدن اشرار و ضایع شدن دین پیش می آید، این اس��ت ک��ه

فرم��ود: ش��ما را س��فارش می دهم ب��ه ت��رس ازصرسول الله

Page 184: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

خدا و فرمانبری اولی االمر و اگرچ�ه فرم�انروای ش��ما ب�رده ایباشد.

البته این کلمه برای بیان مسأله و تأکید برآن است که اگر به تقدیر برده ای امیر شود، از فرمان او سر مپیچی��د، و این کلم��ه

من ب��ني لل��ه مس��جدا ول��و كمفحص»مانن��د این ح��دیث اس��ت: هرکس مسجدی در راه خدا بسازد اگرچه در کوچکی به«قطاة

قدر محلی باشد که »قطاه« یع��نی م��رغ س��نگ خوار در آن تخم می گذارد، معلوم است که مسجد به قدر محلی که فق��ط ج��ای تخم گذاشتن یک پرنده کوچک باشد، صورت نمی گیرد، و اینگونه

کلمات را برای تأکید به کار می برند. ح��اکمی ک��ه«حاكم غشوم خير من فتنة تدوم»در مثل است:

ستمگر باشد، بهتر اس��ت از این ک��ه ح��اکم نباش��د و فتن��ه دوام بیاب��د، و درم��ان این اختالف و راه نج��ات در آن روزگ��ار را هم بیان فرمود که شما را ب��ه گ��رفتن راه من و گ��رفتن راه خلف��اء راش��دین بع��د از من تش��ویق می کنم و این س��فارش را ب��ه بن دن��دان بگیری��د، یع��نی س��فارش ب��ر تق��وی و خداشناس��ی مای��ه نیک بختی هاست، و شنیدن فرمان خلفاء راشدین و حکام دادگ��ر بعد از ایش��ان وس��یله آس��ایش اس��ت، و در روزه��ای اختالف در راه پیغمبر و سنت مطه�ره ایش�ان پای�ه س�عادت دنی��ا و آخ�رت

است. «تركتكم علي المحجة البيضاء ليله��ا كنهارها»در حدیث است:

شما را بر راهی روش��ن ره��ا ک��ردم ک��ه ش��ب آن مانن��د روز آن روش��ن و پرف��روغ اس��ت، این راه را بگیری��د ک��ه ب��ا گ��رفتن آن هیچگاه به گمراهی نخواهید افتاد، و بد از آن فرمود که سنت و راه خلفاء راش��دین را پیش بگیری�د، زی��را آن اعتق��اد و ک�ردار و

رفتاری که من دارم آنها نیز دارند و همان سنت کامله است. إن أم��تي س��تفترق علي بض��ع»در ح��دیث دیگ��ری فرم��ود:

وسبعين فرقة، كلها في النار إال فرق��ة واح��دة، وهي م��ا أن��ا علي��ه امت من به هفتاد و چند فرقه منقسم می ش��وند ک��ه«وأصحابي

هم��ه در دوزخ خواهن��د ب��ود مگ��ر ی��ک فرق��ه، وق��تی از ایش��ان پرسیده شد آن یک فرق��ه ک��دام اس��ت؟ فرم��ود: آن ی��ک فرق��ه

همانا فرقه ای است که راه من و یاران مرا گرفته باشد. در این تردیدی نیست که مقصود از خلف��اء راش��دین: اب��وبکر صدیق، عمر فاروق، عثمان ذی الن��ورین و علی مرتض��ی اس��ت

. و این حدیث می رس��اند ک��ه س��یرت خلف��اء راش��دین م��وردش مورد پیروی اس��ت،صپیروی است، همانطور که سنت پیغمبر

Page 185: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

183حدیث بیست و هشتمزیرا خلفاء راشدین مجریان سنت پیغمبر هستند.

روایتسدر ج��امع ترم��ذی و مس��ند ام��ام احم��د از حذیف��ه نشس��ته ب��ودیم فرم��ود:صشده که گفت: خدمت رسول الل��ه

وأشار إني ال أدري ما قدر بقائي فيكم فأقتدوا باللذين من بعدي» من نمی دانم چه اندازه در می�ان ش��ما:«إلي أبي بكر و عمر الخ

می مانم، پس به این دو نفر بعد از من اقتدا کنید و به اب��وبکر و اشاره فرمود.بعمر

در حدیثی که امام احمد آن را صحیح دانسته اس��ت، ب��ه روایت الخالفة بعدي ثالثون سنة» است که فرمود: صسفینه از پیغمبر

سال است و بع��د از آن30 خالفت بعد از من تا «ثم يكون ملكاپادشاهی می شود.

بسیاری از علم��اء والیت و زمام��داری عم��ر بن عب��دالعزیز را خالفت دانس��ته اند، و محم��د بن س��یرین عم��ر بن عب��دالعزیز را

امام هدی نامیده است. هرگاه خلف�اء راش��دین ب�ر حکمی اجم�اع ک�رده باش�ند، آی�ا آن اجماع حجت است، اگرچه بعضی از صحابه مخالف بوده باشند یا نه؟ بسیاری از علماء اتفاق خلفای راش��دین را حجت دانس��ته اند، در زم��ان »معتض��د« خلیف��ه عباس��ی یکی از دانش��مندان م��ذهب حنفی به نام »أبوحازم« به فتوای خلفاء راشدین در م��یراث بردن خویشاوندان حکم کرد و حکم در سراسر کشورهای اسالمی نافذ ش�د، و مخ�الفت غ�یر از خلف�اء راش�دین را نادی�ده گ�رفت، زی�را

معتقد بود اتفاق خلفاء راشدین برای حجت بودن کافی است. عم��ر بن عب��دالعزیز در احک��ام خ��ود از احک��ام امیرالمؤم��نین عمر بن عبدالخطاب پیروی می نمود و استداللش این بود که از

روایت شده است: محقق��ا خداون��د ح��ق را ب��ر زب��انصپیغمبر عمر و قلب او قرار داد.

خل��ف بن خلیف��ه می گوی��د: من حاض��ر ب��ودم ک��ه عم��ر بن أال إن م��ا س��ن رس��ول الل��ه»عب��دالعزیز ب��االی من��بر می گفت:

بدانید راهی ک��ه«وصاحباه، فهو وظيفة ديني��ة نأخ��ذ ب��ه وننتهي إليه و دو یار او ابوبکر و عم�ر ب�رآن رفته ان�د، پ�یروی از آنصپیغمبر

وظیفه دینی ماس��ت، آن را می گ��یریم و می پ��ذیریم. علی بن ابی إن»طالب از قض��ایا و احک��ام عم�ر پ��یروی می نم��ود و می گفت:

در حقیقت عمر کارهایش راس��ت و محکم«عمر كان رشيد االمر بود، در هرجا عمر و علی بر چیزی اتف��اق می نمودن��د، پس ب��دون

شک همان امر درست بود.

Page 186: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

چنانکه گفته شد مقصود از خلفاء راش��دین اول اب��وبکر، دگ��ر عم��ر، دگ��ر عثم��ان، دگ��ر علی و حس��ن بن علی در شش��ماه

. و بیان صفات هرکدام از خلف�اء راش��دین درشخالفت اوست ترجمه زندگی و در س��یرت مطه��ره و احک��ام عادل��ه ص��ادره از

ایشان مشهور و معروف است. اب��وداود: دانش��مند بلن��دنام س��لیمان بن االش��عث، اب��وداود سجستانی از مردم سیستان ایران است، یکی از حف��اظ اس��الم و بلندمرتب��ه در علم ح��دیث و در عب��ادت و عف��اف و ورع ع��الی مقام بود، از مشایخ بسیار علوم حدیث را فرا گرفت و در زمان خود امام اهل حدیث بود. ترم�ذی و نس�ایی و ابوعوان�ه و ص�دها دیگر از او روایت کرده اند، علماء در س��تایش و وص��ف أبی داود متفقن��د. ام��ام خط��ابی می گوی��د: از ابن االع��رابی ش��نیدم ک��ه می گفت: اگ��ر کس��ی به��ره اش از علم فق��ط ق��رآن و س��نن أبی

دادود باشد، برای او کافی است. علماء شرحی مبسوط نوشته اند، کسی/در ترجمه ابی داود

که تفصیل بخواهد، به کتاب های زندگی نامه مراجعه نماید، تول��د ابی داود ب��ه س��ال دویس��ت و دو و وف��ات او در بیس��تم ش��وال

دویست و هفتاد و پنج در بصره بوده است. أبونجیح: نام او عرباض )به معنی دراز( و ن�ام پ�درش س�اریه

از یاران پیغمبر و از اه��لس)به معنی ستون(. أبونجیح سلمی بی��انسصفه است، )اهل ص��فه قبال در زندگی نام��ه اب��وهریره

شد( ابونجیح از پیشتازان به اس��الم اس��ت، و خ��ودش می گفت��ه Èتوبه: 92است که چهارمین فرد مسلمان است. آیۀ Èوال﴿ سورۀ

مله ك لت ذين إذا ما أت ل ل على ل1 �ل گن��اهی نیس��ت ب��ر» [.92]التوب��ة: ﴾ٱ مردمی که چون نزد ت��و آین��د و ب��رای آم��دن ب��ه جه��اد تقاض��ای ش��تر نماین��د ک��ه ب��رآن ب��ه جه��اد آین��د، و م��وقعی ک��ه اظه��ار می داری ک��ه وسیله ای ندارم که ش��ما را ب��رآن حم��ل کنم، می رون��د در ح��الی ک��ه چشم هایشان از اندوه این که وسیله ای نمی یابند به جهان آیند گریان

.«است وی از زه��اد ص��حابه و عبادت ک��اران و خداشناس��ان ب��ه ن��ام است، در پیری می گفت: خدایا پ��یر ش��ده ام و ض��عیف گش��ته ام مرا به س��وی خ�ود ب��بر، بع�د از رحلت حض��رت رس��ول الل��ه در »حمص« ش��ام م��نزل گ��رفت و ب��ه س��ال هفت��اد و پنج هج��ری قمری درگذشت، اص��حاب س��نن از او روایت ح��دیث نموده ان��د.

Page 187: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث بیست و نهم

��ل » ��رنيسعن مع��اذ بن جب ول الل��ه، أخب ، ق��ال: قلت: ي��ا رس��ار. قال: ة ويباعدني عن الن بعمل يدخلني الجن

ره الل��ه تع��الى ير على من يس�� ه ليس�� لقد سألت عن عظيم، وإن��اة، ك ��ؤتي الز الة , وت يئا، وتقيم الص�� عليه؛ تعبد الله ال تشرك به ش��

.وتصوم رمضان، وتحج البيتثم قال:

دقة تطفئ ة، والص��� وم جن ���ر؟ الص��� ���واب الخي ك على أب أال أدليل جل في جوف الل ار، وصالة الر .الخطيئة كما يطفئ الماء الن

مضاجع﴿ ثم تال ل�تتجافى جنوبه عن ٱ �غ [.16]الس��جدة: ﴾ل ح�تى بل��ون﴿ مل ��رأس األم��ر وعم��وده وذروة﴾ل�..ي ��رك ب ثم ق��ال: أال أخب

سنامه؟.قلت: بلى يا رسول الله. قال:

.رأس األمر اإلسالم، وعموده الصالة، وذروة سنامه الجهادثم قال:

ه؟ .أال أخبرك بمالك ذلك كلقلت: بلى يا رسول الله. فأخذ بلسانه وقال:

.كف عليك هذام به؟ فقال: ا لمؤاخذون بما نتكل قلت: يا نبي الله، وإنار على وجوههم اس في الن أو ق��ال:–ثكلتك أمك، وهل يكب الن

حصائد ألسنتهم–على مناخرهم .« إالرمذي وقال: حديث حسن صحيح( )رواه الت

ترجمه حديث: روایت شده و می گوی�د: گفتم ی�ا رس�ولساز معاذ بن جبل

الله! مرا از کارهایی که مرا به بهش��ت برس��اند و م��را از دوزخ دور کند خبر ده. حضرت رس��ول الل��ه فرم��ود: هرآین��ه از ک��اری بس بزرگ پرسیدی، و در حقیقت بر کسی که خ��دای تع��الی آن را بر او آسان کند، آسان است. آن کار چ��نین اس��ت ک��ه خ��دای یکتا را بندگی نمایی و هیچ چ��یز را ش��ریک او ن��دانی، و نم��از را

Page 188: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

برپ��ا ب��داری، و زک��ات را ب��دهی و م��اه مب��ارک رمض��ان را روزه بگیری، و حج خانۀÈ خدا را به جا بی��اوری. پس از آن فرم��ود: آی��ا ترا بر همه دره��ای خ��یر آگ��اه نس��ازم؟ روزه س��پری اس��ت ک��ه روزه دار را نگ����ه می دارد و ص����دقه آتش گن����اه را خ����اموش می س���ازد، آن چن���ان ک���ه آب آتش را خ���اموش می س���ازد، و نمازخوان���دن در دل ش���ب ها. پس از آن تالوت فرم���ود: )دور می شوند پهلوهایشان از بس��ترها( این آی��ه را خوان��د ت��ا این ک��ه پس از آن فرمود: آیا ترا به سرآمد کارها و باالترین کوهان خبر ندهم؟ گفتم: بلی یا رسول الله! م�را خ�بر ده. فرم�ود: س�رآمد کارها اسالم است، و ستون اسالم همانا نماز اس��ت و ب��االترین کوهان آن، تالش برای پیشرفت دین اس��ت، پس از آن فرم��ود: آیا ترا خبر ندهم به سررشته همه آنها؟ گفتم: بلی م��را خ��بر ده ی��ا رس��ول الل��ه! پس حض��رت رس��ول زب��ان خ��ود را بگ��رفت و فرم��ود: خ��ودت این را نگ��ه دار. گفتم: ای پیغم��بر خ��دا! آی��ا در حقیقت ما بر سر گفتارهایمان مورد بازپرسی قرار می گ��یریم؟ بفرم��ود: م��ادرت ب��ه داغت بنش��یند، آی��ا چ��یزی ج��ز محص��ول زبان هایشان مردم را به رویشان در آتش می اندازد؟ )یا این که

فرمود: بر بینی هایشان( )زبان سرخ سر سبز می دهد برباد(. ترمذی ح��دیث را روایت نم��ود، و گفت: این ح��دیث حس��ن و

صحیح است.شرح حديث:

در حدیث باال نکته های بسیار پرمغز و ارزن��ده ای وج��ود دارد، و راه بزرگترین آرمان بشری که رهایی از دوزخ و رفتن ب�ه بهش�ت است، را نشان می دهد و می فرماید: چنین پرسشی از کاری ک��ه شخص را ب��ه بهش��ت برس��اند و از دوزخ دور دارد، س��ؤال از ی��ک امر بسیار بزرگ و پراهمیت است، اما اگ��ر خ��دای تون��ا آن را ب��ر

کسی آسان سازد، آسان خواهد شد. آنگاه راه رسیدن به چنین ک��اری را روش��ن فرم��ود: بن��دگی و عبادت خدا به اخالص بدون این که برای خ��دا ش��ریکی بی��اوری،

م﴿در آخر سوره که��ف آم��ده: ي ه ف ج��وا لق��اء رب ��ان ي ل�فمن ك ل� ل� ۦ ل�ا ه أح ر بعبادة رب ‍�عمال صلحا وال ي س ۦ5 ل� کس��ی ک��ه» [.110]الکهف: ﴾ل%

امی��دوار دی��دار خداس��ت، بای��د کاره��ای شایس��ته بکن��د و در بن��دگی . نم��از را برپ��ا داری و«پروردگ��ارش هیچ کس��ی را ش��ریک نی��اورد

زکات را بدهی و روزه بگیری و به حج بروی، )زی��را عب��ادت ب��ه اخالص برای خدا و نماز و زک��ات و روزه و حج ب��اعث می ش��ود

Page 189: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

187حدیث بیست و نهم که شخص به دین خود آراسته و در کارهای دینی خود ب��ااخالص

شود(. پس از آن فرمود ک��ه ت��و را ب��ر دره��ای خ��یر راهنم��ایی کنم؟ روزه سپری است، زیرا اگر سپر برای نگهداری تن باشد، روزه سپری است که آدمی را از تسلط غفلت و چیرگی شهوت نگ��ه می دارد، روح را ص��فا می بخش��د، دل را ص��یقل می ده��د، ب��رای روزهای گرسنگی چاره می اندیشد و روزه دار به فکر گرسنگان و افتادگان می افتد و از مددکاری بینوایان ب��رای روزه��ای خط��ر سپری مطمئن به دست می آورد که آن دعای خ��یر مس��کینان و خوشنودی آفریدگار مهربان است، صدقه ک�ه پ�رداخت آن مای�ه صدق و راستی صدقه دهنده در ایمان است، گرمی و آتش گناه را خ���اموش می س���ازد، همانگون���ه ک���ه آب آتش را خ���اموش

می سازد. عادتا خوبی بعد از بدی مایه از بین رفتن اثر بدی است، پدری که مهربان است، اگر برای حکم��تی در ت��ربیت ب��ر فرزن��د خ��ود خش��م گ��رفت ب��ه احس��ان بع��دی دل فرزن��د خ��ود را ب��ه دس��ت می آورد، در حقیقت ص����دقه دادن یکی از مهم����ترین مس����ایل اساسی در دین مبین اسالم اس��ت ک��ه در ه��ر مناس��بتی تک��رار می شود، مثال در فرض مانند زکات و کفارات و در س��نت مانن��د روزهای ب��زرگ و محل ه��ای متبرک��ه و در مس��اعدت ص��الحان و یتیمان و افتادگان، و هر موقع که مسلمانی به کمک و یاری نیاز داشته باشد مورد تأکید اس��ت، هدی�ه و ص�دقه و ص�له ارح�ام و ش���رکت در ام���ور خیری���ه از چ���اه و آب ج���اری و م���دارس و بیمارستان ها و وقف ها و م��برات دیگ��ر هم��ه دس��تورهای مؤک��د دین برای ایجاد ی��ک اجتم��اع س��الم و ب��ه هم بس��ته و هم آهن��گ و هم دست است که توانا می باشد، و به ح��ال ن��اتوان رحم آورد و از رضای او و دل خوشی او، سالمت و صحت خود و عزت خ��ود و آیندگان خود را پی ریزی نماید، توانگری که به جز ش��کم خ��ود چیزی را نمی شناسد، محال اس��ت ک��ه همین ش��کم هم ب��رایش

بماند. خالصه س��ر سلس�له اعم��ال و نش�انه ایم��ان و دلی��ل راس�تی انس��ان در دین��داری از خ��یرات و م��برات و ص��دقه های او در کارهایی که سودش به عم��وم می رس��د، دانس��ته می ش��ود. ام��ا باید دانست که صدقه برای رفع فقر است، برای حف��ظ ش��رف و عزت نفس فقرا، این صدقه که در شریعت پایه گ��ذاری ش��ده است، با صدقه ای که گداس��ازی اس��ت تف��اوت دارد، هرش��خص

Page 190: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

باایم��ان و بص��یر می توان��د ص��دقه ای ص��حیح ک��ه براب��ر رض��ای خداست تشخیص بدهد، وسیله درمان بیم��اران فراهم ک��ردن ت��ا پس از بهبود عضو نافع جامع��ه باش��ند، یتیم��ان را سرپرس��تی و تربیت نمودن تا به خوش��بختی زن�دگی کنن�د، بیک��اران را ب�ه ک�ار واداشتن تا از شر تنبلی و بیکاری برهند و برای خ��ود و اجتم��اع س��ودمند باش��ند، و افتادگ��ان را دس��ت گیری کردن ت��ا از زن��دگی مرفه محروم نشوند، اینهاست ک��ه براب��ر دس��تور ش��ارع اس��الم

است.ص اسالم دین و دنیا را به هم مربوط ساخته است و بای��د ه��ردو را باهم داشت، دنیا وقتی مایه خوش بختی است ک��ه از ره��بری دین بهره ور باشد، و پیغم�بر اک�رم فرم�ود: »و نم�از ش�خص در دل شب« زیرا راز و نیاز شخص در دل شب ب��ا پروردگ��ار خ��ود مایه تندرستی و سالمت فکر و حص��ول ش��ادابی و اله��ام گرفتن از آفریدگار توانا در بذل و بخشش به جا و به مورد خواهد ب��ود، نماز در دل شب باعث نور و روشنایی چه��ره و مای��ه محبت ب��ه

نوع و وسیله نکوکاری و کشتن پرهیزگاری در دل است. ب��ه همین جهت خ��دای توان��ا م��ردم ش��ب خیز را س��تود و در

Èاجع﴿ فرم��ود: 16س��وره س��جده آی��ۀ مض�� ��وبه عن ل�تتج��افى جن ٱ لنه ينفق��ون ف��ا وطمع��ا ومما رز ه خ عون رب ل ي ل$ �ل ل [.16]الس��جدة: ﴾ل�

پهلوهایش���ان از بس���ترها ب���رای دع���اکردن و راز و نی���از ب���ا» پروردگارش���ان از ت���رس عق���اب او و ب���ه امی���د رحمت او دور می ش���ود، و در این راه از آنچ���ه روزی ش���ان نم���ودیم انف���اق

ج��زآ﴿می کنند. در نتیجه ي ة أ في لهم من قر ما أ لم ن ‍�فال ت س ض" ل� ل; س ل� ل�ملون پس هیچ کس نمی تواند آنچه را» [.17]السجدة: ﴾ل�بما كانوا ي

که برای ایش��ان ذخ��یره و نه��ان ش��ده و مای��ه روش��نی چش��م اس��ت.«بداند، در پاداش کارهایی که می کردند

مگر نه این است که آدمی می خواهد با محبوب خ��ود خل��وت نماید؟ از این راه پرهیزگاران در دل شب با خدای خ��ود خل��وت دارند، خواب خوش را کنار می گذارند، بستر را ت��رک می گوین��د تا پاهای خود را ف��رش کنن��د و در براب��ر عظمت آفری��دگار توان��ا سر خود را بر خاک نهند و سجده کنند، چه کسی می تواند بداند چ��ه خوش��ی هایی ب��رای اینگون��ه م��ردم عب��ادت ک��ار در انتظ��ار است؟ آنچه مایه روشنی چشم در دنیا و آخرت است در انتظار آنان، همسران مهربان، فرزندان فرم��انبردار، دوس��تان وف��ادار، تمت��ع و بهره من��دی از م��ال، از خوش��ی دیدن، از تن و ج��ان و نیک بخت و بلندنام زیس��تن و ع��اقبت خ��یر و س��رآمد هم��ه آنه��ا

Page 191: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

189حدیث بیست و نهم رضای خدا در انتظار آنان و هم��راه آن��ان اس��ت، بهش��ت برین و

خوشی هایی بی پایان برای ایشان است. پس از آن حض��رت رس��ول فرم��ود: آی��ا ت��و را خ��بر ن��دهم از سرآمد آن کاری که در باره آن پرسیدی و از ستون و بلن��دترین موضع آن؟ معاذ می گوید: گفتم بلی یا رسول الله! مرا خ��برده. حض��رت فرم��ود: س��رآمد آن اس��الم اس��ت و س��تون آن نم��از و بلندترین موضع آن جهاد، اگر برای کار جسد را ب��ه نظ��ر آوریم، سر آن اسالم است و بلندترین موضع آن جس��د، جه��اد اس��ت و ستون ایس��تادگی ب��رای حف��ظ س��ر و ب��دن، همان��ا نم��از اس��ت، جس��دی ک��ه س��ر ن��دارد، ت��نی بی ج��ان اس��ت و جس��دی ک��ه از کوشش و فعالیت در راه خ��یر ب��از مان��د، س��ری بی مغ��ز دارد وتنی که ستون مورد اعتماد نداشته باشد، نقش بر زمین است.

پس اسالم یک ستون دارد و آن نم�از اس��ت، و ی�ک بلن�دترین موضع یعنی ارج ترین مقصد دارد و آن جهاد اس��ت، آنچ��ه ب��رای سعادت خود باشد، همه وق�تی ب�ه ثم�ر می رس�د ک�ه هم�راه ب�ا نیازبردن به سوی خدا و مددگرفتن از او تعالی باشد، و اینگون��ه مطالب در زیر نماز داخل است، و آنچه برای پایه گذاری اجتماع سالم و کمک به هم کیشان و پیشرفت دین و راهنمایی و نج��ات مردم از گمراهی باشد تا هم��ه ب��اهم ب��ه ی��ک زن��دگی باایم��ان و

سعادتبار برسند، در زیر جهاد داخل است. باید دانست که دین پاک و سالم و راستی ستون آن و توفیق در جهاد آن بسته به حفظ یک عضو است و آن زبان اس��ت، ب��ه همین خاطر حضرت رسول اکرم فرمود: آیا تو را خبر ندهم ب��ه سررشته آن کارها؟ مع��اذ می گوی��د: گفتم بلی ی��ا رس��ول الل��ه. حض��رت فرم��ود: زب��انت را نگه��دار. مع��اذ می گوی��د: ب��ا ی��ک حیرت زدگی و تعجب گفتم: یا رسول الله! آیا در براب��ر س��خنان

صخود هم بازپرسی و مؤاخذه می شویم؟ حضرت رسول الله فرمود: مادرت به داغت بنشیند، آیا چیزی به جز نتیج��ه س��خنان

و زبان هایشان مردم را بر روهایشان به دوزخ می اندازد؟. با این حال عی��ان گش��ت ک�ه بزرگ ت�رین ب�دبختی زب�ان لگ��ام گسیخته است، و بزرگترین وس��یله ب��ه دوزخ رفتن هم این زب��ان

است، و به قول سعدی علیه الرحمه: زبان بریده به کنجی نشستهص����������������������������م بکم

به از کسی که نباشد زبانشان���������������������������در حکم

Page 192: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

از به����ترین وس����یله نگه����داری زب����ان و اس����تفاده از آن مشغول ساختن زبان به یاد خدای تعالی است. در حدیث است که با هریک تسبیح درختی در بهشت برای تسبیح گوینده کاشته شود، بنگر که در هر روز چقدر تسبیح می توان گفت و تا چه حد نس�بت به خود کم لطف هستیم که به جای تسبیح خدا زبان را ب��ه بیه��وده و س��خنانی ک��ه هیچگون��ه س��ودی ن��دارد می چرخ��انیم، و به��ترین

«سبحان الله و بحم�ده، س�بحان الل�ه العظیم، واس�تغفرالله»تسبیح: است.

Page 193: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی ام

��وم بن ناش��ر عن رس��ول الل��هس»عن أبي ثعلبة الخشني جرث:قالص « عوها، وحد حدودا فال إن الله تعالى فرض فرائض فال تضي

م أشياء فال تنتهكوها، وسكت عن أشياء رحمة لكم تعتدوها، وحر.«غير نسيان فال تبحثوا عنها

)حديث حسن رواه الدارقطني وغيره(ترجمه حديث:

از أبوثعلبه حش��نی )نس�بت ب��ه قبیل��ه خش�ینه(، جرث�وم پس�ر روایت ش��ده ک�ه فرم��ود: بی گم�انص از رسول الل��ه سناشر

خ��دای تع��الی فریض��ه های را ف��رض فرم��ود، پس آنه��ا را ض��ایع مکنی��د، و از کاره��ایی من��ع فرم��ود و ب��رای آنه��ا ح��دودی معین فرمود، پس از آنها تجاوز مکنی��د، و چیزه��ایی را ح��رام فرم��ود، پس احترام آنها را نگ��ه دارد، و از چیزه��ایی ب��رای مهرب��انی ب��ه ش���ما، ن���ه از روی فراموش���ی س���کوت فرم���ود، پس در آنه���ا

کنجکاوی مکنید. حدیثی است حسن، آن را دارقطنی و غیر او روایت کرده اند

.شرح حديث:

ابوثعلبه: که نام او جرثوم بن ناش��ر اس�ت، از جمل��ه کس��انی است ک��ه در س��ال شش��م هج��ری در زی��ر ش��جرة الرض��وان ب��ا

بیعت نمود و در روز خیبر حضرت رس��ول س��همصرسول الله او را معین فرم��ود، حض��رت او را ب��ه س��وی ق��وم و ط��ایفه اش فرستاد تا آنان را به دین اسالم دع��وت کن��د، وی ب��دین منظ��ور نزد گروه خود رفت و آن�ان را ب�ه س�وی اس�الم دع�وت نم�ود و

مسلمان شدند. وفات او به سال سی و یکم هج��ری اس��ت، در ن��ام او و ن��ام پدرش چهل ق��ول اس��ت ک��ه ارجح آن اق��وال را ی��اد ک��ردیم، در تاریخ وفات او نیز اختالف است، بعضی چنانک��ه گف��تیم وف��اتش

Page 194: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

دانسته اند، اب��وداود95 و بعضی در 60 و بعضی در 31در سال و ترمذی و ابن ماج��ه و غیرش��ان از او روایت ح��دیث کرده ان��د.

.س : یکی این ک��هدر این حTTدیث نبTTوی چنTTد دسTTتور مهم است

خدای توانا ب��رای مص��لحت بن��دگان فرایض��ی را ف��رض فرم��ود، شایسته است که آن فرایض را به جا آورید و ض��ایع مکنی��د، ب��ه جاآوردن فرایض یعنی اداء ارکان و شروط و هم��راه ب��ا اخالص

آن است. دوم این که حدودی را مقرر فرمود، و شایس�ته اس��ت ک�ه از آن حدود تجاوز نشود، کلمه »حد« دارای مع��انی بس��یار اس��ت: در لغت »حد« را به فاصل دو چیز می گویند، و در شرع »ح��د« عبارت از عقوبتی است که مقدار آن معین شده و از گن��اه ب��از دارد، پس حد به معنی مرز و پایان می آید، وقتی می گ��وییم این خانه محدود اس��ت ب��ه خان��ه تقی از غ��رب، یع��نی انته��ا و پای��ان اندازه و مقدار خانه دی��وار ش��رقی خان��ه تقی اس��ت، ح��دود ب��ه

معنی مرزهاست که گفتیم نقطه فاصل میان دو چیز است. وقتی می گوییم »حد« شراب خوار چهل تازیانه است، در این جا به مع��نی اول ب��رای ف��رایض و محرم��ات ه��ردو می آی��د، مثال نماز حدودی دارد، زیرا وقت آن محدود است و هرکس نم��از را از حدود آن بیرون ببرد و از وقت آن خ��ارج س��ازد، از ح��دود آن تجاوز کرده و آن را ض��ایع س��اخته اس��ت، نم��از ظه��ر ب��ه چه��ار رکعت محدود شده است، کسی که پنج رکعت بخواند از ح��دود

آن تجاوز نموده و آن را ضایع ساخته است. برای عورت حدودی قایل شده است، از ناف تا زان��و، کس��ی که باالتر از زانو را ظاهر ساخت، در ح��دود ع�ورت خ�ود تج��اوز

نموده و عورت خود را ظاهر ساخته است. سوم این که برای چیزهایی احترام قایل شد و آنه��ا را ح��رام ساخت، پس احترام آن چیزها را زیرپا نگذارید و مرتکب ح��رام مش��وید، ب��رای حالل هم ح��دودی اس��ت، ن��اموس اح��ترام دارد، رواداشتن ناموس به عقد نکاح رعایت احترام آن و حفظ حدود آن است، و رواداشتن ناموس به زنا بی اخترامی به آن و تج��اوز به حدود آن است. و به این ترتیب دستور انج��ام دادن ف��رایض و دوری از محرمات و رعایت حدود هردو را صادر فرمود، و آنچه خدای متعال در باره آن سکوت فرمود برای رحمت و مهرب��انیبه شماست نه از جهت فراموشی، پس در آن کنجکاوی مکنید.

Page 195: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

193حدیث سی ام در حقیقت همه دستورها اسالم دلپذیر و آسان و انجام شدنی اس��ت و دش��وار نمی ش��ود، مگ��ر م��وقعی ک��ه کس��ی از طری��ق کنجکاوی راه وسواس را بر خود بگش��اید، آن وقت ه��ر آس��انی دش��وار می ش��ود، در ح��الی ک��ه وس��واس و کنجک��اوی بی ج��ا

برخالف دستور مقدس دین مبین اسالم است. در حدیث نبوی باال از کنجکاوی و خرده گیری منع شده، نه از سؤال کردن؛ زیرا هرگ��اه مس��أله ای واقعی باش��د، س��ؤال از آن جایز است، و اما اگر قصد امتحان کردن و سؤال تراش��ی باش��د، همین ام��ر اس��ت ک�ه از آن من��ع ش��ده، و در حقیقت دین م��بین اسالم هم علم و هم عمل به همراه می آورد، و صحابه و ی��اران

نمون��ه و سرمش��ق هس��تند، زی��را اح��ترام حض��رتصپیغم��بر رسول الله را در همه حال نگه می داشتند و س��ؤال نمی کردن��د، مگر در باره آنچه واقعی و مورد نیاز ب��ود، از این رو ش��اگردانی

عام��ل ب��ه علم و م��ؤدب و مخلص بودن��د، هیچگ��اه درباایم��ان و حضور پیغمبر صدای خود را بلن�د نمی کردن�د، قی�ل و ق�ال ب�ه راه نمی انداختند و در برابر هر فرمان پیغمبر باایم��ان کام��ل اط��اعت می کردند، اما امروز وضع مسلمانان و شاگردان تأسف آور است، و عامل اساسی ضعف ایمان و سستی عقیده است که ب��ه ط��ور

کم نظیری و به سرعت برق پیشروی می کند. این حدیث نبوی در حقیقت شامل احکام زی��ادی اس��ت، زی��را شامل فرایض و محرمات و حدود و آنچه مسکوت مانده است، می باشد و شریعت هم از غ��یر از بی��ان این چه��ار حکم نیس��ت، فرایض باید انجام داده شود، محرم��ات بای��د از آن دوری ش��ود،

ح��د يق��ام خ��ير من»حدود باید اجراء شود ک��ه در ح��دیث آم��ده: یک حد شرعی که اجرا شود، بهتر از باران«مطر اربعين صباحا

چهل روزه است، حدود رده و زنا و سرقه و شراب خواری بای��د بدون سستی اجرا شود، و آنچه در مورد آن سکوت شده نبای��د

در آن کنجکاوی شود. گفتیم حد به معنی مرز و نقطه فاصل میان دو چیز می آید، و به معنی عقوبت مقرره در شریعت نیز می آید، و حد ب��ه مع��نی

ك حدود﴿حرام و حدود به معنی محرمات نیز می آید، چنانکه: ل�تربوها ه فال ت ل$لل آنها محرم��اتی اس��ت ک��ه خ��دای» [.187]البق��رة: ﴾ٱ

. و حد اصطالحا به«تعالی معین فرمود، پس به آنها نزدیک مشویدمعنی تعریف می آید، چنانکه در تعریفات یاد می شود.

Page 196: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و یکم

اس عد الس��اعدي –عن أبي العب هل بن س�� ق��ال: ج��اءس – س��بي ني على عم��ل إذاصرج��ل إلى الن ، فق��ال: ي��ا رس��ول الل��ه، دل

اس فقال: ني الن ني الله وأحب عملته أحبك» اس يحب ��د الن ك الل��ه، وازه��د فيم��ا عن ازه��د في ال��دنيا يحب

اس .«الن)حديث حسن رواه ابن ماجه وغيره بأسانيد حسنة(

ترجمه حديث: از أبوالعباس ک��ه ن��ام او س��هل پس��ر س��عد از قبیل��ه س��اعده

آمد و ع��رض ک��رد:ص گفت: مردی به خدمت پیغمبر ساست یا رسول الله! مرا بر کاری راهنمایی کن که هرگ��اه انج��ام دهم خدا تعالی مرا دوست ب��دارد و م��ردم ن��یز م��را دوس��ت بدارن��د. پس رسول الله بفرمود: به دنیا دل مبند، تا خ��دای تع��الی ت��و را دوست بدارد، و در آنچه نزد مردم است بی می��ل ش��و ت��ا م��ردم

ترا دوست بدارند. حدیث حسن است، ابن ماجه و دیگران ب��ه إس��نادهای خ��وب

روایت کرده اند .شرح حديث:

ابوالعباس: سهل بن سعد ساعدی انصاری خزرجی مدنی در پ��انزده س��اله ب��ود، و در س��ال هش��تاد وصروز وف��ات پیغم��بر

هشت هجری در مدینه منوره درگذشت، او آخرین ف��رد ص��حابه است که در مدینه درگذشته اند، نام او قبال حزن بود، )به مع��نی ناهموار( و حضرت رسول الله نام او را به سهل )یعنی هم��وار( تبدیل فرمود، سهل و پدرش هردو از صحابه پیغمبرند، از س��هل یک صد و هشتاد و هشت حدیث روایت شده است که بخاری و مسلم بر بیس��ت و هش��ت ح��دیث از او اتف��اق دارن��د، و بخ��اری

یازده حدیث از او بدون مسلم روایت نموده است. ش��رفیابصدر حدیث نبوی باال مردی به خدمت رسول الله

شد، و عرض کرد: یا رسول الله! مرا بر کاری رهنم��ایی بفرم��ا

Page 197: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

195حدیث سی و یکم که چون آن را انجام دهم خدا مرا دوس��ت بدارن��د و م��ردم ن��یز

فرمود: در دنیا زه��دصمرا دوست بدارند. حضرت رسول الله پیشه کن تا خدا تو را دوست بدارد.

»زه��د« در لغت روگ��ردانی از چ��یزی جهت حقیردانس��تن آن « یعنی چیزی اندک و حقیرشيء زهيداست، چنانکه می گویند: »

کم خوراک، در شرع »زهد« عب��ارت اس��ت«زهيد االكل»است، از »ورع« که ترک مشتبهات باشد.

باالترین درجه زهد همانا زهد مقربان درگاه خداست که غ��یر از خ��دای تع��الی هرچ��ه باش��د، از دنی��ا و بهش��ت و غ��یر آن نمی خواهن��د، بای��د دانس��ت ک��ه مقص��ود از زه��د این نیس��ت ک��ه شخص مانند راهبان نصاری تارک دنیا باشد و فقر و تهی دس��تی را پیش��ه کن��د و روی نی��از ب��ه این و آن ب��برد و ن��امش را زه��د بگذارد، بلکه مقصود از زهد این است که در غیر خدا دل نبندد، مال را به دست آورد و قصدش انجام کارهای خیر به وسیله آن باشد، زیرا هرگاه مال باش��د و آن را در راه خ��یر انف��اق نمای��د، نشانه زهد است؛ زیرا زهد در دنیا چنان که گفتیم دل نبستن ب��ه آن است، نه نداشتن آن. و به قول صاحب مثن��وی روحش ش��اد

باد: چیست دنیا؟ از خدا غافل ش�����������������������������دن

نی زر و نی س�������یم و نیفرزن����������������������د و زن

پس زهد در دنیا دل نبستن به آن است، هرچه از مال و منال دنی���ا بخواه���د، ب���رای رض���ای خ���دا بخواه���د، این زه���د مای���ه محبوب شدن در درگاه خداست، دوم زهد در مال مردم اس��ت، یعنی حسد و عداوت و کینه توزی را که همه بر اثر دوستی م��ال دنیاست کن��ار بگ��ذارد و از م��ردم چ��یزی نخواه��د، چ��ون هرگ��اه شخصی ب��ه عل��و همت موص��وف ش��د و خ��ود را از م��ال م��ردم بی نیاز کرد و به مردم احسان نمود و از مردم کمک نخواس��ت،

نزد مردم دوست داشتنی خواهد شد. چنانکه گفتیم همه دشمنی ها از طری��ق طم��ع و چش��م دوختن به مال مردم پیش می آی��د، و در تعری��ف زاه��دبودن عبارت ه��ای گون��اگون اس��ت: در ح��دیثی ک��ه ب��ه روایت ابن ماج��ه اس��ت: زاهدبودن ن��ه در حرام س��اختن حالل اس��ت و ن��ه در ض��ایع کردن مال، بلکه زاه��د کس��ی اس��ت ک��ه ب��ه آنچ��ه ک��ه ن��زد خ��دا دارد، راضی تر باشد از آنچه که در دست خود دارد، و هرگاه مص��یبتی

برایش پیش آید، به ثواب آن خوشنودتر باشد از ماندن آن.

Page 198: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

به روایت احمد از ابومسلم خ��والنی: زاه��د کس��ی اس��ت ک��ه چون ح��ق بگوی��د، س��تاینده و نکوهش کنن��ده او ب��رایش یکس��ان باشد. فضیل بن عیاض گوید: اصل زهد در خوشنودی از خ��دای تعالی و قناعت است، و کسی که یقین او به لطف خدا محق��ق

کارش بر خدا اعتماد می کند، و به تدبیر خداون��دیباشد، در همه راضی باشد و دل از اعتماد بر مخلوقین ببرد و هیچگاه دنیا را از راه های نامشروع نجوید، چنین کسی توانگرترین مردم اس��ت، و گفته شده بی میل شدن در ریاس��ت س��خت تر از بی میلی در زر و

سیم است. ب��ه یکی از پیش��ینیان گفتن��د، کس��ی ک��ه ت��وانگر اس��ت ممکن اس��ت زاه��د باش��د؟ گفت: آری. هرگ��اه زیادش��دن م��ال او را مغرور نسازد و کم ش��دن م��ال او را ان��دوهگین ننمای��د، س��فیان ثوری در دعای خود می گفته است: خدایا م��ا را در دنی��ا بی می��ل کن و دنیا را بر ما فراخ بدار، زیرا نداشتن دنی�ا ب��اعث رغبت در

آن گردد. در حدیثی آم��ده اس��ت: به��ترین زه��د فرام��وش نکردن م��رگ اس���ت، و برت���ری دادن خان���ه جاوی���دان ب���ر جه���ان زودگ���ذر و غنیمت ش��مردن ام��روز و ننشس��تن ب��ه امی��د ف��ردا، ابوس��لیمان دارانی همانند آنچه که از صاحب مثن��وی نق�ل ک�ردیم می گوی�د:

زهد عبارت است از ترک آنچه که از خدا به غفلت می اندازد. خالصه دل را به یاد خدا مشغول داشتن و خواسته های دنی��وی برای به دست آوردن رضای خدا خواستن و بنا ب��ه گفت��ه پاک��ان: خدایا دست های ما را از دنی��ا پ��ر بس��از و دل ه��ای م��ا را از ن��ور ایمان روشن بدار، و پیدا است که زهدی که محبت خدای تعالی

و محبت مردم را به دست می آورد از بهترین کارهاست. روایت ش��ده: کس��ی ک��ه زه��د راساز علی بن ابی ط��الب

پیشه کرد، سختی ها و مصایب بر او آسان می ش��ود، و ش��ناختن ارزش عمر از برکت زهد است تا هیچ لحظه بیهوده نگذرد و از حی��ات دنی��ا ت��ا آنج��ا ک��ه مق��دور اس��ت؛ کاره��ای خ��یر و اعم��ال شایسته و یاد خدا و درود بر پیغمبر و کارگشایی و برآوردن نیاز

مستمندان و رفع ظلم از مظلومین استفاده کرد. ابن ماجه: دانشمند بلن��دنام ام��ام ابوعبدالل��ه محم��د بن یزی��د قزوینی صاحب سنن )از صحاح ستة( متولد سال دویست و ن��ه هجری و متوفی دویست و هفتاد و سه است، )در حدیث ب��اال از حیث إس��ناد مق��الی اس��ت ک��ه ش��راح محق��ق ج��واب آن را

گفته اند ( به شروح دیگر مراجعه شود.

Page 199: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و دوم

نان - الخ�دري أن رس��ول الل�هسعن أبي سعيد - س�عد بن س�قال:ص .«ال ضرر وال ضرار»

ندا، ن رواه ابن ماج��ه وال��دارقطني وغيرهم��ا مس�� ح��ديث حس��أ مرسال, عن عمرو بن يحيى, عن أبي��ه عن ورواه مالك في الموط

، فأسقط أبا سعيد، وله طرق يقوي بعضها بعضا.صالنبي ترجمه حدیث:

باز أبوس��عید ک��ه ن��ام او س��عد بن مال��ک بن س��نان خ��دری فرم��ود: ن��ه زی��ان ب��هصاس��ت، روایت ش��ده ک��ه رس��ول الل��ه

خودرسانیدن است و نه زیان به دیگری رسانیدن، حدیث حس��ن است، إبن ماجه و دارقطنی و دیگ��ران ب��ه اس��ناد متص��ل آن را روایت کرده اند. و امام مالک آن را در موطا ب��ه اس��ناد مرس��ل

صروایت نموده: از عمرو بن یحیی از پدرش یح��یی از پیغم��بر )و ابوس��عید را انداخت��ه اس��ت(، و ب��رای این ح��دیث س��ندهایی

است که بعضی از آن بعضی دیگر را قوت می دهد.شرح حدیث:

ابوسعید خدری: نام او سعد و نام پدرش مالک اس��ت، ه��ردو از ص��حابه و ی��اران پیغم��بر اس��الم هس��تند، ابوس��عید خ��دری از بزرگ��ان و فض��الء و اش��راف انص��ار اس��ت، و از دنش��مندان و

اس��ت، ح��دیث های بس��یاری را ازصحف��اظ اص��حاب پیغم��بر پیغمبر اسالم حفظ کرد و ب��ه م��ردم رس��انید، از او ی��ک ه��زار و یکصد و هفتاد حدیث روایت شده است که از این جمله بخ��اری و مس��لم متفق��ا چه��ل و ش��ش ح��دیث از او روایت کرده ان��د، و بخاری به تنهایی شانزده حدیث و مسلم ب��ه تنه��ایی پنج��اه و دو

جم��اعتی ازسحدیث از او روایت کرده اند، از أبوسعید خ��دری صحابه و ت��ابعین روایت کرده ان��د، وف��ات او در مدین��ه ب��ه س��ال

.سهفتاد و چهار اتفاق افتاد.

Page 200: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

( مسند: حدیثی که سند آن متصل باشد از راوی تا پیغم�بر1).ص ( مرسل: حدیثی که ن��ام ص��حابی در آن ذک��ر نش��ود، مثال:2)

سند متصل حدیث باال به روایت ابن ماجه و دارقطنی و بیهقی: حدثنا عثمان بن محم��د بن عثم��ان بن ربيع��ة، ح��دثنا ال��داروردي،»

ح��دثنا عم��ر بن يح��يي ال���مازني، عن أبي��ه يح��يي، عن أبي س��عيدرار» ق��ال: صالخدري عن النبي رر وال ض�� و اما »س��ند««ال ض��

ح��دثنا عم��رو بن»مرس��ل آن ب��ه روایت ام��ام مال��ک در موط��ا: رار» قال: صيحيي عن أبيه عن النبي رر وال ض�� و چنانکه«ال ض��

واضح است در این روایت نام ابوسعید خدری نیامده است، هرحدیثی که نام صحابی در آن ذکر نشد »مرسل« است.

قال حدثنا موس��ي بن»إبن ماجه از روایت فضل بن سلیمان: عقب��ة، ق��ال: ح��دثنا اس��حق بن يح��يي بن الولي��د، عن عب��ادة بن

« قض��ي أن ال ض��رر وال ض��رارص أن رس��ول الل��ه سالص��امت بازهم اسناد آن متصل نیست، زیرا اسحق بن یح��یی، عب��ادة بن

الصامت را مالقات ننموده است. الحاصل این حدیث بعضی ط��رق آن مرس��ل و بعض��ی ط��رق آن منقطع است و تعدد طرق آن، چنانکه مؤلف فرمود: بعض��ی بعض��ی دیگ��ر را ق��وت می ده��د، و ط��رق این ح�دیث ب�ه نزدی��ک بیست می رسد، اما از جهت معنی که مورد اعتماد فقهاس��ت و معنی آن با اصول شریعت مطابقت دارد، و در دین مبین اسالم پایه ضرر و زیان از بین برده شده است، چنانک��ه در ش��رح این

حدیث یاد می کنیم. در این حدیث نبوی حضرت رسول الله فرمود: زیان رسانیدن در دین ما نیست، »ضرر« به معنی زیان و »ض��رار« ب��ه مع��نی زیان به هم رسانیدن، مثل قتل به معنی کشتن و قتال به مع��نی باهم جنگیدن و همدیگر را کش��تن، ش��خص مس��لمان نمی توان��د ضرر برساند نه به خود و نه به دیگران، و اگ��ر از دیگ��ری ض��رر به او رسید، نمی تواند مقابله به ضرررسانیدن نماید، بلک��ه ح��ق خود را به ش��یوه ای دیگ��ر بگ��یرد، از این روی فقه��اء می گوین��د:

الض��رر» ضرر با ض��رر از بین نمی رود. «الضرر ال يزال بالضرر» ضرر از بین برده می شود.«يزال

ر وال يري��د بكم﴿خدای عزوجل می فرماید: ي ه بكم لل �يريد ����ل ل� ٱ ٱر ل�ع ل� خداون��د آس��انی ش��ما را می خواه��د و اراده» [.185]البقرة: ﴾ٱ

ل��دين م ح��ر﴿. «دشواری بر ش��ما ن��دارد في ك ض�وما جع��ل عل ت ل" ٱ ل ﴾ل�

Page 201: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

199حدیث سی و دوم خداوند بر شما در دین اس�الم دش�واری و ح�رج ق��رار» [.78]الحج:

.«نداده فرم��ود:صدر حدیث صحیح است ک��ه حض��رت رس��ول الل��ه

من ب��ه دین آس��ایش ب��ار و«بعثت بالحنيفي��ة الس��محة الس��هلة» آس��ان ک��ه در پرت��و تع��الیم آن زن��دگی پرآس��ایش ف��راهم گ��ردد

فرستاده شده ام. حدیث باال در حقیقت یکی از پایه های دین ب��ه ش��مار می رود، زیرا آنچه در شریعت حرام گردیده همه بنا به قاعده ازاله ضرر ح��رام ش��ده اس��ت، ان��واع ظلم ک��ه ح��رام گردی��ده، ب��ه خ��اطر ضررهایی است ک��ه از ظلم برمی خ��یزد، مش��روبات مس��تی آور حرام شده، روی اصل ضررهایی که ناش��ی از آن اس��ت. زن��ا و قت��ل و س��رقت و خی��انت و بهت��ان و غیبت و خبرچی��نی و هم��ه محرمات، روی اصل مضرات آنها حرام ش��ده اند، آن وقت ح��ق شفعه و رد به عیب و انواع خیار از خیار ت��دلیس و خی��ار اخالف وص��ف و خی��ار افالس مش��تری هم��ه روی اص��ل رف��ع ض��رر

پایه گذاری شده است. همچنین قصاص و حدود و کف��ارات و نص��ب ائم��ه و قض��اة و دفع صایل و فسخ نکاح به عیوب و فسخ ب��ه إعس��ار و آنچ��ه در

رار»زیر اینج��ا داخ��ل می ش��ود، هم��ه ب��ر أص��ل رر وال ض�� «ال ض�� مبتنی است، و برای رفع ضرر پایه گذاری شده اس��ت، همچ��نین اجبار بدهکار بر پرداخت بدهی خود و گرفتن مضطر از خ��وراک غیر مضطر و بریدن شاخه های درخ��تی ک��ه از خان��ه دیگ��ری ب��ه خانه او شاخه دوانیده باشد، و شکافتن ش��کم زنی ک��ه بچ��ه در شکم اوست وقتی که زن مرده اس��ت و احتم��ال حی��ات فرزن��د باشد، و شکافتن شکم می��تی ک��ه م��الی را بلعی��ده باش��د، هم��ه

روی اصل رفع ضرر پایه گذاری شده است. از فوای��د همین ح��دیث باالس��ت: قاع��ده دف��ع مفاس��د مق��دم است بر جلب مص��الح ک�ه تفص��یل آن در ش��رح ح�دیث نهم ی��اد شد، مانند این که دس��ت دزد بری��ده می ش��ود ت��ا مفس��ده دزدی دفع شود و به آن توج��ه نمی ش��ود ک��ه مص��لحت دزد در داش��تن دست است، و بسیاری از عقود مانند اجاره ب��ا آن ک��ه در وقت اجراء اجاره منافعی وجود ندارد و جعاله به معنی مقطع اس��ت با این که جهالت و نامعلومی در طی آن اس��ت، و حوال��ه ب��ا آن که بیع دین به دین می باشد و ضمان درک ب��ا آن ک��ه در س��اعت ضمان بدهی وجود ندارد، همه اینها برای رف��ع ض��رر پایه گ��ذاری

شده است.

Page 202: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ضمان درک عبارت از این است که شخصی می خواهد چیزی را از دیگری بخرد، نمی دان��د فروش��نده مال��ک آن اس��ت ی��ا ن��ه، دیگری می گوید: این مال را بخ��ر و اگ��ر معل��وم ش��ده ک��ه م��ال

خودش نبوده است، ضمانت وجه تو بر من است. الحاصل، دین مبین اسالم بر پایه مصلحت و منفعت گذاش��ته شده و ضرررسانیدن را منع فرموده اس��ت، وص��یتی ک��ه در آن تعدی ب��ه حق��وق ورث��ه باش��د، ح��رام اس��ت و عملی نمی ش��ود، کس��ی ک��ه در خان��ه خ��ود روزن��ه بگش��اید ت��ا ب��ه خان��ه همس��ایه سرکشی نماید، منع می شود. کسی ک��ه خان��ه خ��ود را زی��اده از حد بلند سازد تا هوا و روشنایی را از خانه همسایه بگ��یرد، من��ع می شود. کس��ی ک��ه بخواه��د چ��اهی در زمین خ��ود پهل��وی چ��اه همسایه حفر کند تا از آب چاه همس��ایه کم ش��ود، چ��نین عملی بر او حرام است. کسی که بخواهد کن��ار آب و مح��ل عف�ونت و گندیدگی در منزل خود پشت اطاق نشیمن همسایه بسازد تا از بوی آن اذیت شوند، چنین عملی بر او حرام است، زیرا اس��الم ب��ر دف��ع ض��رر پایه گ��ذاری ش��ده اس��ت و دس��تور بران��داختن و

نیست کردن هر نوع ضرر و زیان را صادر فرموده است. من ض��ار، ض��ار»در بعضی از طرق حدیث ب��اال آم��ده اس��ت:

هرکس ب��ه زیان رس��انیدن«الله ب��ه ومن ش��اق، ش��اق الل��ه عليه بپردازد، خداوند به خود او زیان می رساند، و کسی س��خت گیری و دش���واری را ب���ر م���ردم تحمی���ل کن���د، خداون���د او را م���ورد

سخت گیری و گرفتاری قرار دهد. « لعن من ض��ار مس��لما أو م��اكرهصإن��ه »در روایتی اس��ت: لعنت فرمود به کسی که ب��ه مس��لمانیصحضرت رسول الله

زیان برساند یا مکر و خدیع��ه ب��رای ف��ریفتن مس��لمانی ب��ه ک��اررار»برد. فقهاء برای قاعده: ک��ه از فرمایش��ات«ال ضرر وال ض��

حضرت رسول الله است، شاخه و فروع بسیاری گذاشته اند، و بعضی مس��ایل آن بس��یار مفی��د اس��ت، مثال اگ��ر کس��ی زیرب��ام خانه ای نشسته بود و دید که س��بویی از ب��اال ب��ه زی��ر می افت��د و اگر بر سرش بیاید سر او را می شکند، می تواند با زدن دست و یا عصا، سبو را از سر خود دفع کند، اگرچه س��بو بش��کند، زی��را می تواند ضرر را از خود دور کند و غرامت هم بر او نیست. اگر گاوی سر به دیگ فرو کرد و سر گاو بدون شکستن دیگ میسر نشود، دیگ شکسته می ش��ود ت��ا س��ر گ��او ب��ه س��المت بمان��د و صاحب گاه باید قیمت دیگ را بپردازد. اگر مرغی انگشتر طالی همسایه را بلعید، همسایه می تواند برای به دست آوردن انگشتر

Page 203: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

201حدیث سی و دوم خود مرغ را ذبح کند، آن وقت اگر صاحب مرغ گوشت م��رغ را گرفت، تفاوت قیمت مرغ و گوش��ت م��رغ ب��ر ص��احب انگش��تر الزم است، و اگر صاحب مرغ از گرفتن گوشت مرغ خ��ودداری کرد صاحب انگشتر گوش��ت م��رغ را می گ��یرد و قیمت م��رغ را باید بپردازد. اگر میزاب خانه ای که آن میزاب در خانه همس��ایه است، مثال افتاد و ظرف همس��ایه شکس��ت، اگ��ر هم��ه م��یزاب برون افتاده است، غرامت به عه��ده ص��احب م��یزاب نیس��ت، و اگر نیمه میزاب که از خانه ب��یرون ب��وده اس��ت، افت��اد و ظ��رف همسایه را شکست، غ��رامت در گ��ردن ص��احب م��یزاب اس��ت، زیرا کوتاه کاری صاحب میزاب معلوم است که میزاب شکس��ته

صدها«الضرر يزال»را تعدیل ننموده است، روی همین قاعده: ش��اخه و ف��رع ب��ه تفص��یل نوش��ته اند و مرج��ع این مس��ایل کتب

فقهاست. القصه: »ضرر و ضرار« در اسالم نیست، ض��رر هرج��ا باش��د بای��د آن از می��ان برداش��ت، و مس��لمان بای��د قص��د و گفت��ار و عملش همه در جهت نفع و مصلحت باشد، و کسی که بخواه��د

او راصضرررسانیدن را وجهه عم��ل خ��ود ق��رار ده��د، پیغم��بر لعنت فرموده است، و خدای تعالی هم نتیج��ه ضرررس��انیدن را

به خود ضرررسان برمی گرداند. مال�ک: إم�ام أعظم أبوعبدالل�ه بن انس أص�بحی، از پایه ه�ای علم و دانش��مندان فق��ه اس��المی هس��تند، دانش��مندان بس��یار مجل����دات کتب را در ترجم����ه و ح����االت س����عات بار ایش����ان نگاشته اند، والدت با سعادت شان در سال ن��ود هج��ری و وف��ات ایشان در سال ی��ک ص��د و هفت��اد و س��ه در ش��هر مدین��ه اتف��اق

افتاد. موط��ا: ن��ام یکی از مهم��ترین و اولین کت��اب در علم ح��دیث اس��ت ک��ه إم��ام مال��ک روای��ات خ��ود را در آن تحری��ر فرم��ود، گفته اند نام آن بدین مع��نی اس��ت ک��ه »ام��ام مال��ک« ب��ر دیگ��ر

.«إلنه وطيء به اعناق الرجال»دانشمندان سبقت جست: دارقط��نی: منس��وب ب��ه محل��ه دارقطن بغ��داد، ترجم��ه او در

صفحات سابق یاد شد.

Page 204: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و سوم

اس قال:ص ، أن رسول الله بعن ابن عباس بدعواهم، الدعى رجال أموال قوم ودماءهم،» لو يعطى الن

نة على المدعي واليمين على من أنكر «لكن البي)حديث حسن رواه البيهقي وغيره هكذا، وبعضه في الصحيحين(

ترجمه حدیث: فرمود:ص روایت شده: رسول الله باز عبدالله بن عباس

اگر خواسته های م��ردم ب��ه محض درخواست ش��ان ب��ه آنه��ا داده می شد، هرآینه مردمی مال های م��ردم دیگ��ر و خون هایش��ان را ادعا می کردند، ولی بینه و گواهی بر م��دعی اس��ت و قس��م ب��ر

کسی است که انکار می کند. حدیث به رتبه حس��ن اس��ت، بیهقی و دیگ��ران این ح��دیث را این چنین روایت کرده اند، و بعض��ی از این ح�دیث در دو ص��حیح

بخاری و مسلم آمده است.شرح حدیث:

لو يعطي الناس بدعواهم ألدعي ناس دم��اء»و لفظ صحیحین: در روایت«رج���ال وأم���والهم ولكن اليمين علي ال����مدعي عليه

بیهقی هم حکم مدعی بیان شده است که بینه بر اوس��ت و هم حکم مدعی علیه که هرگاه مدعی گواه نداشت، قسم بر م��دی علیه خواهد بود، پیداست که این حدیث بزرگ��ترین مرج��ع ب��رای

حل دعوی است. آنچ��ه ک��ار ب��ه وس��یله آن«م��ا يت��بين ب��ه األمر»بین��ه: در لغت

روشن می شود، اعم از خط مدعی علیه و یا گواه و ی��ا ق��راین،نة«بعضی از علما را فقط ب��ه مع��نی گ��واه دانس��ته اند، و ب��ا»بي

��ة«ال��زام ن ظ��اهر س��اخت ک��ه مج��رد دع��وی ب��دون دلی��ل از»بيهیچ کس شنیده نمی شود.

حدیث نبوی یک اصل عظیم و پایه مهمی برای حل خصومات اس��ت ک��ه پیچی��ده ترین مس��ایل را در ی��ک جمل��ه ح��ل و فص��ل

Page 205: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

203حدیث سی و سوم می نماید، کسانی که آش��نا ب��ه قواع��د اس��الم هس��تند، می دانن��د چگونه اسالم در هر مس�أله ای نزدیک��ترین راه را انتخ��اب ک��رده

است. به محاکم امروزی در دنیای حاضر مراجعه کنید، خواهی�د دی�د مدعی و مدعی علیه هردو درگذشته اند، و سال هاست که چهره در نقاب خ��اک کش��یده اند، ام��ا پرونده ش��ان در جری��ان اس��ت و مرتب احظاریه شان صادر می شود، اما در اس��الم ه��ر دع��وی و مرافعه ای به دو قاعده حل و فصل می شود، وقتی که شخص��ی ادعای حقی بر دیگری می نماید، چون ظاهر امر چنین می نماید که حقی ندارد، ش��ریعت او را مل��زم س��اخته اس��ت ک��ه هرچن��د فاضل و ش��ریف باش��د و ه��ر ق�در هم��ه م��ورد ادع��ای او ن��اچیز باشد، تا تکیه گاه ادعای خود را ثابت نماید، و چون دعاوی هم��ه باهم در مخالفت با اصل برائت ذمه برابرند، ناگزیر باید مدعلی دلیل بیاورد که بر مدعی علیه حق دارد، و از این راه اس��ت ک��ه شریعت مطهره اسالم مدعی را ملزم ساخت تا ادعای خ��ود را به وسیله بین�ه ث�ابت و روش��ن بس�ازد، و شخص�ی ک�ه ادع�ا ب�ر اوس��ت در ظ��اهر ام��ر ب��ه نظ��ر می رس��د ک��ه ذمت او مش��غول حقوق دیگری نباشد، لذا م��دعی علی��ه مص��دق دانس��ته ش��ده و قس�م ب�ر او ق�رار داده ش�ده اس��ت، و نظ�ر ب�ه این ک�ه ج�انب انکارکننده که مدعی باشد قوی است، قسم که حج��تی ض��عیف اس��ت ب��ه ط��رف او ق��رار داده ش��د، و نظ��ر ب��ه این ک��ه ج��انب اعاکننده که مدعی باشد ضعیف اس��ت، بین��ه ک��ه حج��تی اس��ت قوی، به طرف او قرار داده شده، تا تعادل بین مدعی و مدعی علیه برقرار بماند، آن وقت هر شخص در تص��رفات خ��ود ب��رای حفظ مال خود وظایفی دارد: مثال کسی که می خواهد م��الی را به دیگری بفروشد و قیمت مبیع نقد نباشد، وظیف��ه اوس��ت ک��ه مدرک بگیرد و گواه بگیرد و یا گرو از بدهکار خود بستاند ت��ا در

وقت حاجت دست او از حجت خالی نباشد. اگر شخصی احتیاطات الزمه را برای حف��ظ م��ال خ��ود انج��ام نداد، و مال را به دیگ�ری ب�ه ق�رض داد و گ�واه و م�درک و گ�رو نگرفت و کارش به شکایت کشید، آن وقت وظیفه قاضی است که برای حفظ حقوق منت های دقت را به کار ببرد و از ق��راین و از عالیم حقیقت را به دست آورد و بدهکار را وادار ب��ه اع��تراف به حق نمای��د، و م��وقعی ک��ه قاض��ی دارای دی��انت و پرهیزگ��اری

باشد، خدای متعال به وسیله او حق را به صاحبش می رساند.

Page 206: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

در قاضیان صدر اسالم همه گونه نمون��ه ع��دالت و تیزهوش��ی قضات در احقاق حق موجود است، به همین سبب گف��تیم بین��ه به نسبت ذی ح�ق ب��رای حف�ظ م��ال خ�ودش و بین��ه ب�ه نس�بت قاضی برای احقاق حق��وق م��ردم ف��رق دارد، مثال شخص��ی ک��ه مالی را به قرض می دهد، نمی تواند درخت را به گواهی بگ��یرد، ولی قاض���ی می توان���د ب���ا س���ؤال از موض���ع درخت و دوری و

نزدیکی آن بدهکار را وادار به اعتراف به حق نماید. در این داستان که قاضی القضاۀÈ رویانی ب��ه ع��دل و دادگ��ری معروف بود و روزی کسی نزد او آمد و ادعا کرد که مالی را به امانت به دیگری سپرده اس��ت و اکن��ون انک��ار می کن��د، روی��انی دستور داد تا طرف او را حاض��ر کردن��د، م��وقعی ک��ه از ط��رف پرسید: آیا این شخص راست می گوید و امانتی را به تو س��پرده است؟ آن مرد انکار کرد و گفت: برو به درخت بگو ک��ه قاض��ی می گوید به مجلس بیاید، آن م��رد رفت ت��ا ب��ه درخت بگوی��د ب��ه مجلس قاضی حاضر شود، در غیاب او قاضی از طرف پرسید: آیا به درخت رسیده است؟ ط��رف گفت: ن��ه هن��وز. قاض��ی ب��ه کارهای خود مشغول شد تا وقتی ک��ه م��دعی برگش��ت. قاض��ی پرسید: به درخت گفتی بیاید؟ مدعی گفت: به درخت گفتم، اما هرچه اصرار کردم ن��ه ج��وابی از او ش��نیدم و ن��ه از ج��ای خ��ود حرکت کرد. قاضی گفت: درخت آمد و گواهی داد، آن وقت رو به مدعی علیه کرد و گفت: برو و ام�انت این م�رد را پس ب�ده، زیرا اگر زیر درخت امانت را از او نگرفته بودی، چگون��ه وق��تی

از تو پرسیدم آیا به درخت رسیده است، گفتی: نه هنوز. چ���نین ت���دبیرهایی ب���رای احق���اق حق���وق همیش���ه وظیف���ه قاضی های پرهیزگار و باتدبیر است، و حدیث ص��حیح ب��اال داللت بر عموم این قاعده دارد که بینه بر م��دعی و قس��م ب��ر م��دعی

علیه واجب می باشد. اما بین��ه مختل��ف اس��ت، مثال در زن��ا گ��واهی چه��ار م��رد الزم

است و در حدود گواهی دو مرد کافی است. در اموال گواهی دو مرد و یا ی��ک م��رد و دو زن، چنانک��ه نص

ن فرج﴿ق��رآن حکم می کن��د الزم اس��ت: ��ا رجل يكون س�ف��إن ل ل� لرأتان ل و اگر دو گواه مرد نباشد، گواهی یک مرد و» [.282]البقرة: ﴾ٱ

. و یا گواهی یک نفر و قسم م��دعی، چنانک��ه«دو زن کافی استحدیث صحیح داللت برآن دارد.

در عبادات مانند هالل رمضان به نس��بت ثب��وت روزه گ��واهی یک مرد و در آنچه م��ردان ب��رآن کم��تر واق��ف می ش��وند، مانن��د

Page 207: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

205حدیث سی و سوم شیرخوارگی ک��ه »زی��د« همش��یره »س��کینه« اس��ت، و گ��واهی والدت که در فالن روز »سکینه« بچ��ه زایی��ده اس��ت، چه��ار زن

کافی است. بعضی از علماء مانند امام مالک وقتی قسم را متوجه مدعی علیه می سازند که اختالطی میان مدعی و م��دعی علی��ه باش��د، برای این که هرآدم بی سر و پ��ایی نتوان��د م��ردم ش��ریف را ب��ه ادعاهای پوچ به قسم بکشاند، هرگاه م�دعی دارای بین�ه نب��ود و قسم متوجه مدعی علیه شد، مدعی علیه حق دارد قسم را ب��ر

مدعی بازگرداند، و این را »یمین مردوده« می نامند. اختالف فقهاء در عموم حدیث باال ب��ه این تفص��یل اس��ت: ن��زد امام شافعی حکم حدیث باال عام است، و هر ادعایی در حد و ی��ا طالق و یا نکاح و یا عتق باشد، بین��ه ب��ر م��دعی و قس��م برگ��ردن مدعی علیه است. امام احمد و دیگران هم مانند امام شافعی به ظاهر عموم حدیث قایلند، و اگر مدعی علیه قسم نخورد، مدعی

قسم می خورد و حقش ثابت می شود. بعضی از علماء گفته اند که قسم در حدود و سرقت نیس��ت، امام ابوحنیفه و گروهی از فقهاء و محدثین قایلند که قس��م ب��ه م��دعی برنمی گ��ردد و وق��تی ک��ه م��دعی ی��ک گ��واه دارد، او را مجبور به قسم نمی دانند، از مالک حکایت کرده اند که قس��م در

مسایلی است که احتیاج به گواهی دو مرد در آن نباشد. ام��ا حق��وق الل��ه تع��الی ن��زد بس��یاری از علم��اء قس��م در آن نمی آید، در مسایل مالی قسم دادن به مدعی علیه مورد اجم��اع علماس��ت و اختالف در مس��ایل غ��یر م��الی اس��ت، ن��زد ام��ام شافعی ش��خص متهم قس��م داده می ش��ود، مثال اگ��ر زی��د ادع��ا نمود که انگشتری من دزدیده شده، من یقین ندارم، اما تقی را متهم می دانم، قسم متوجه تقی می شود که انگشتر را ندزدیده اس��ت، و این قس��م »رد« ن��دارد، یع��نی متهم نمی توان��د بگوی��د

خودت قسم بخور، قیمت انگشتر را می دهم.ل﴿: بعضی از علما در تفسیر آیه: فایدۀ, مة وف ح نه �8وءات���ل ل� ل� ٱ ل�ل�خطاب خط��اب﴿ گفته اند مقصود از [.20]ص: ﴾ٱ ل ل�وف ٱ همان��ا﴾ل8

نة على المدعي واليمين على من أنكر» است، حدیث باال به«البيروایت بیهقی بود.

: اما ابوبکر احم��د بن الحس��ین بیهقی، از دانش��مندانبیهقی بلندنام در علوم عدیده و حافظ عالی ق��در در ح��دیث و ص��احب تألیفات گرانمایه و کسی اس��ت ک��ه ام��ام الح��رمین ش��یخ ام��ام محمد غزالی در باره ایشان می گوید: اما شافعی بر هر شخص

Page 208: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ش��افعی مذهب من��تی دارد مگ��ر اب��وبکر بیهقی ک��ه او ب��ر ام��ام شافعی منت دارد، زیرا او ثابت کرد که همه ج��ا ح��دیث پیغم��بر

مؤید امام شافعی است، تولد او به سال سیصد و هش��تاد وص چهار و وفات او به سال چهارصد و پنجاه و هشت است، رحمه

الله تعالی.

Page 209: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و چهارم

يقول:ص قال: سمعت رسول الله سعن أبي سعيد الخدري ره بيده فإن لم يستطع فبلسانه،» من رأى منكم منكرا فليغي

.«فإن لم يستطع فبقلبه, وذلك أضعف اإليمان)رواه مسلم(

ترجمه حدیث: روایت شده ک��ه گفت: از رس��ول الل��هساز ابوسعید خدری

شنیدم که می فرمود: هرکس از ش��ما ک��ار زش��تی را ببین��د،ص پس باید آن را با دستش تغییر دهد، و اگر نتوانست ب��ه زب��انش آن را تغییر دهد، باز اگر نتوانست پس به دلش آن را انکار کند،

و آن انکار که به دل باشد ضعیف ترین ایمان است.این حدیث را امام مسلم در صحیح خود روایت نمود.

شرح حدیث: در این ح��دیث پی��امبر یکی دیگ��ر از اص��ول و قواع��دی را ک��ه ب��رای ایج��اد ی��ک اجتم��اع س��الم و پرآس��ایش الزم اس��ت بی��ان فرمود، و روشن ساخت که از بین بردن کار زش��ت وظیف��ه ه��ر شخص باایمان است. و فرمود هریک از شما مسلمانان از ک��ار زشتی باخبر باشد، باید آن را به دست خ��ود ب��ردارد، هرج��ا ک��ه جلوگیری از کار زشت به دست شخص میس��ر می ش��ود، مانن��د جلوگیری از این که ظالم مظلوم را بزند، و از بین بردن م��وادی مانند هروئین و مخدرات و مسکرات، و هرگاه یک نفر از منک��ر باخبر شد، انکار آن بر وی فرض عین است، و اگر بیش از ی��ک نفر باخبر شد، ف��رض کف��ایت می ش��ود، ازال��ه منک��ر و ام��ر ب��ه

معروف به نص قرآن و حدیث و اجماع ثابت است.روف﴿آی�����ه: م مرون ب ر وي خ عون إلى أم ي تكن منك ل�و ل� ٱ �' ل ل� ل� ٱ ل� س� ل ل�

منك ن عن ه ��وي ت ل� ٱ �ل و باید از ش��ما مس��لمانان» [.104]آل عم��ران: ﴾ل" جماعتی باشد که به سوی خیر دعوت کنند و به خ��وبی وادارن��د و از

.«زشتی جلوگیر کنند لتأمرن بال�معروف وتنه��ون عن»در حدیث صحیح آمده است:

هرآینه امر به مع��روف«ال�منكر أو ليعمنكم الله بعذاب من عنده

Page 210: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

می کنید و از زشتی جلوگیری می نمایید و یا اگر امر به مع��روف و نهی از منک���ر را ت���رک کردی���د، خداون���د همگی ت���ان را ب���ه

شکنجه اش دچار سازد. آیات و احادیث درین باره بسیار است، اگر تغییر منک��ر را ب��ه دست خود نتوانست به زبان انکار کند، به زبان انک��ارکردن، ب��ه تهدی��دنمودن و ش��کایت ب��ه اولی االم��ر ب��ردن و م��ردم را ب��ه فریادرسی خواستن و به مهربانی امر به ترک منکرکردن است

و یا به درشتی به حسب حال. گاهی ب�ه ن�رمی و سیاس��ت و پن�د و ان�در، کاره�ای خ�یری را

می توان کرد که به زور شمشیر و ریاست امکان نمی پذیرد. و هرگاه ازاله منکر به دست و زبان میسر نشد، ب�ه دل خ�ود انکار نماید و این ضعیف ترین ایمان است، زیرا وق��تی منک��ر ب��ه این حد آشکار شد که انکار آن به دست میسر نشد و منک��ر ب��ه این حد از زشتی افتاد که انکار آن به زبان هم مقدور نبود، پیدا است که پایه ایمان به کجا رس��یده اس��ت، و معل��وم اس��ت ک��ه ترک منکر واجب دینی هرف��رد باایم��ان اس��ت، و این اس��ت ک��ه نهی از منکر وقتی واجب است که انکارکننده از جلوگیری خ��ود

بر نفس و مال و شرف خود ایمن باشد. بعضی از علماء از بین بردن ک��ار زش��ت را ب�ه دس��ت وظیف��ه حکام دانسته اند، و از بین بردن آن به زبان را وظیفه دانشمندان دانسته اند که از طریق وعظ و ارشاد و پند و اندرز مردم را ب��ه ترک آن وادارند، و چه بسا که پند و اندرز زبانی هرگاه همراه با عمل باشد، نتیجه درخشان به بار آورد، اما آن مقدار ک��ه عم��ل وعاظ و نصیحت کنندگان نتیجه می ده��د گفت��ار تنه��ا ب��دون عم��ل

نتیجه نخواهد داد. ابن الجوزی اس��تاد س��عدی می گوی��د: از بین اس��تادان من دو تن را فراموش نمی کنم، زیرا این دو همیشه عمل شان را برابر گفتارشان می یافتم و به گفته های خود ایمان داشتند، می گوی��د: در همان خردسالی من گفته هایش��ان اث��ری عمی��ق ب��ر قلب من می نم���ود، وقت را خیلی مغتنم می ش���مردند، این دو ک���ه یکی »عبدالوهاب انماطی« و دیگری »ابومنص��ور ج��والیقی« اس��ت، بر س��یرت س��لف بودن��د، هیچگ��اه در مجلس ش��ان غیبت کس��ی نمی شد، علم را برای خدا تعلیم می دادند و در برابر تعلیم خ��ود مزدی نمی گرفتن��د، گفته هایش��ان در قلبم مانن��د نقش��ی ک��ه ب��ر سنگ باشد اثر می گذاشت، و از آنجا دانستم که اثر عمل خیلی

بیش از اثر گفتار بدون عمل می باشد.

Page 211: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

209حدیث سی و چهارم نظر ب��ه این ک��ه فرمایش��ات پی��امبر ب��رای ه��ردوره و زم��انی اس��ت، و در این زم��ان ک��ه س��واد ب��ه ط��ور بی س��ابقه عم��ومی می ش��ود، اگ��ر انک��ار منک��ر را ب��ه دس��ت چ��نین تعب��یر ک��نیم ک�ه نویسندگان به دست خ��ود زی��ان کاره��ای ناپس��ند را بنوس��یند، و پی�دا اس�ت ک�ه اث�ر نوش��تن در درج�ه اول اس��ت، زی�را نوش��تن ممکن است از نظر میلیون ها نفر بگذرد، در حالی که گفتن تنها به عده معدودی می رسد، مث��ل تعلیم ک��ه ممکن اس��ت ش��خص دانش��مند ه��زار تن را تعلیم ده��د، در ح��الی ک��ه ت��ألیف و کت��اب می تواند میلیون ها اف��راد را در حی��ات مؤل��ف و بع��د از وف��اتش

مستفید نماید. حمل انکار منکر به دست بر معنی به کارانداختن در نوش��تن را در شروح این حدیث ندیده ام، ولی مانعی ن��دارد و هم��انطور که گفتم نوشته هم وقتی اثر می کند که نویس��نده ب��ه گفته ه��ای

خود ایمان داشته باشد و به آن عمل نماید که:بنش����یند الج����رم ب����ر دلس�������خن ک�������ز دل برآید

]و اما سخنی که لقلقه زبان باشد، به گوشی شنیده می شود و از گ��وش دیگ��ر ب��یرون می رود، مهم��ترین الزم��ه ناص��حان و

وعاظ قناعت است و ضبط نفس، و به قول سعدی: ع����الم ک����ه ک����امرانی وتن پ��������������������روری کند

از خ���ود گم اس���ت، ک���راره�����������بری کن�����������د؟

عجیب این است که در دنیا کن��ونی طم��ع و خواس��ته های نفس روزافزون است، و اگ�ر شخص�ی بخواه��د خ�ود را از وس��ایل دور سازد، فرزندان و همسران و بستگان با او م��وافقت نمی کنن��د. و

«سيأتي زمان يكون هالك الرجل علي يدي زوجت�ه وأوالده»حدیث: زمانی بر مردم فرا می رسد که هالکت شخص بر دست همسر و فرزن��دان اوس��ت، ک��امال مص��داق می یاب��د، از او خواهش ه��ایی می کنن��د ک��ه نتوان��د. ن��اگزیر وارد م��واردی می ش��ود ک��ه بیش از مقداری که از دنیا ب��ه دس��ت می آورد، دین را از دس��ت می ده��د، آنه��ایی ک��ه ن��ام خ��ود را ب��ر ص��فحه روزگ��ار ب��رای همیش��ه ثبت

کرده اند، در ضبط نفس و قناعت در مقام عجیبی بوده اند. امام احمد بن حنب��ل در روز و ش��ب ب��ر ق��رص ج��وین اکتف��اء می کرده است، موقعی که خلفای عباسی خواس��تند در ب��اره او احس��انی کنن��د و مال ه��ایی ب��رای او فرس��تادند هم��ه را پس فرستاد، و دلیلش این بود که به اینها نیاز ندارم، موقعی که زن

Page 212: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و فرزن��دش از او خواس��تند ک��ه م��ال خلف��اء را بگ��یرد، وی در جواب شان گفت: شما مانن��د آن کس��انی می باش��ید ک��ه ش��تری داشتند که بار برآن می کشیدند و برآن آب می آوردند، وقتی ک��ه پ��یر ش��د و از ک��ار افت��اد، آن ش��تر را ذبح کردن��د و گوش��تش را

خوردند، یعنی در پایه پیری باعث هالکت من مشوید. «أمت مط��امعي ف��أرحت نفسي»ام��ام ش��افعی می فرمای��د:

ومن»طمع های نفس خود را کشتم و خ��ود را آس��وده س��اختم. و کس��ی ک��ه دنب��ال طمع ه��ای نفس خ��ود«يتبع مطامع��ه، يه��ون

و قناعت را که«وأحييت القنوع وكان ميتا»بیفتد خوار می شود. و در«وفي إحيائ��ه عرض��ي مص��ون»م��رده ب��ود زن��ده ک��ردم.

زنده کردن قناعت شرفم محفوظ است. آن وقت اگر به زهد صحابه و ی��اران پیغم��بر امث��ال ص��دیق و فاروق و مرتضی بنگریم، محیرالعقول است که تا چه حد پشت پا به متاع های زودگذر زده اند، از اینجا است که آنچ��ه گفته ان��د، باید به آب زر نوشت و هر دستوری داده اند نقش دل ه��ا ش��ده است، و نام نامی شان درخش��ان ترین نام ه��ا در ص��فحات ت��اریخ

بشری است. : هرکار زشتی چه ت�رک واجب و چ�ه فع�ل ح�رام و چ�همنکر

آنچه از لح��اظ اخالق اجتم��اعی مای��ه انتش��ار فس��اد گ��ردد؛ مثال ترک نماز منکر است، زیرا ترک واجب است، زن�ا منک�ر اس��ت، زیرا فعل حرام است، بوسیدن همسر خود در انظار م��ردم مثال

در بازار منکر است، زیرا مخالف حفظ اخالق اجتماعی است. بس��یاری از م��ردم چ��نین تص��ور می کنن��د ک��ه ام��روزه نهی از منکر امکان ندارد، در حالی که امروز از هر عصر دیگر آسان تر اس��ت و از دو راه امک��ان دارد: یکم این ک��ه ه��ر پ��دری اعض��اء خانواده خود را به کار پسندیده وادارد و از کار زشت باز دارد و

كلكم راع وكلكم مس��ئول»این آس��انترین راه هاس��ت. و ح��دیث: هری��ک از ش��ما س��االرید و هری��ک از ش��ما مس��ؤول«عن رعينه

اعمال زیردستان خود هس��تید، در همین زمین��ه اس��ت. راه دوم اصالح فرهنگ یع��نی معلم��ان و مربی��ان در پ��رورش نونه��االن و دمی��دن روح دین��داری و خداشناس��ی در آنه��ا همک��اری کنن��د، در عمل شایسته باشند و در گفتار اخالص بورزند، وسایل عم��ومی موجود از قبیل تلویزیون و رادی��و هم می توان��د وس��یله ای ب��رای نشر اخالق و رفتار خوب باشند و درس های آموزن��ده ب��ه م��ردم

بدهند.

Page 213: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

211حدیث سی و چهارم متأس��فانه وق��تی از متص��دیان رادی��و خواس��ته می ش��ود ت��ا برنامه های خود را اصالح کنند، جواب شان دندان شکن است، و آن این است که رادیو برای همه کس است، اگر بعضی ط��الب اخالق و شرافت هستند، بعضی دیگر هم هستند که می خواهن��د

از جنایات و زشتی ها مطلع شوند و تقلید کنند. افسوس که حتی یک نفر که بتواند از طری�ق وع�ظ و ارش�اد جوامع بشری را اصالح کند، باقی نمانده است وگرن��ه ی��ک نف��ر هم کافی بود؛ مگر نه این است که روزی که حضرت محمد ب��ه پیغمبری مبعوث شد، در برابر زشتی ها و کفر و نادرستی ها ق��د علم کرد و خودش تک و تنها بود؟ اما ط��ولی نکش��ید ک��ه چ��ون حق می گفت و اجرای حق می خواست، پیروز و جهان در براب��ر او تسلیم شد. اسالم دارای روحیه ای اس��ت ک��ه ه��روقت ممکن است به مسیر خود برگردد و بازهم فضایل را انتشار دهد، امید است روزی که دانشمندان جهان به درمان معجزه آسای اس��الم پی می برند، دور نباشد و جهان از تع��الیم ق��رآن و س��نت عملی حضرت خیراالنام در سراسر آن از نو زنده شود که اگ��ر دین واخالق نباشد، نه بمب اتم به کار می آید و نه فتح فضا و کرات.

بازهم معنی حدیث باال را تکرار می کنیم: هری��ک از ش��ما ک��ه کار زشتی را ببیند باید ب��ه دس��ت خ��ود آن را از می��ان برداری��د، هرکدام نسبت به خود و بستگان تان مرحمت داشته باش��ید ک��ه منکر را میان خود روا ندارید و آن را از بین ببرید، اگر در می��ان بستگان خودتان نبود، به زیان خود از پند و اندرز و رسانیدن ب��ه مسؤوالن امور کوتاهی نکنید، و اگ��ر منک��ر در می��ان وابس��تگان خودتان بود و نه قلمی داشتید که زشتی های آن را محکوم کنید و نه سخنور بودید که با زبان خود زشتی را ن��ابود کنی��د، پس ب��ا قلب خود آن را انکار کنی��د ت��ا درون ت��ان از کاره�ای ناپس��ند دور

بماند و پاکی خود را نگه دارد.

Page 214: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و پنجم

:ص قال: قال رسول الله سعن أبي هريرة ال تحاسدوا، وال تناجشوا، وال تباغضوا، وال تدابروا وال يبع»

بعضكم على بيع بعض، وكونوا عباد الله إخوانا، المسلم أخوقوى ههنا ويشير إلى–المسلم ال يظلمه، وال يخذله، وال يحقره. الت

ات ر أن يحقر أخاه–صدره ثالث مر بحسب امرئ من الش.«المسلم، كل المسلم على المسلم حرام: دمه وماله وعرضه

)رواه مسلم(ترجمه حدیث: ص روایت ش���ده ک���ه گفت: رس���ول الل���ه ساز أب���وهریره

فرمود: نس��بت ب��ه هم��دیگر حس��د مورزی��د و ب��ه زی��ان یک��دیگر س��ازش مکنی��د و کین��ه هم��دگر را ب��ه دل نگیری��د، و پش��ت ب��ه همدیگر مکنید، و معامل��ه هم��دیگر را ب��ر هم مزنی��د، ب��ر دس��ت همدیگر مزنید. ای بندگان خدا! برادر همدیگر باش��ید، مس��لمان برادر مسلمان اس��ت، ب�ه ب�رادر خ�ود س�تم نمی کن��د، دس�ت از یاری او نمی کشد، به او دروغ نمی گوید، او را خوار نمی شمارد، پرهیزگاری اینجاست، یعنی در دل اس��ت و ب��ه س��وی س��ینه اش اشاره فرمود و سه بار آن را تکرار ک��رد، در پس��تی و ش��رارت شخص همین بس که برادر مسلمانش را خ��وار ب��دارد، خ��ون و م��ال و ش��رف مس��ور بن مس��لمان ب��ر مس��لمانان دیگ��ر ح��رام

است.)مسلم آن را روایت کرده(.

شرح حدیث: حدیث باال که در صحیح مسلم به ثبوت رس��یده اس��ت، اص��ل ب��زرگی در اخالق اجتم��اعی ش��خص مس��لمان اس��ت، در این حدیث آشکارا بیان شده است که حسد حرام است، زیرا حسد عب��ارت اس��ت از آرزوک��ردن زوال نعمت دیگ��ری، در ح��الی ک��ه صاحب نعمت در حق حسود هیچ بدی نکرده است، و از طری��ق

Page 215: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

213حدیث سی و پنجم ش��ریعت ب��ر هرکس��ی واجب اس��ت ک��ه دوس��ت ب��دارد، ب��رای

برادرش آنچه را که برای خود دوست می دارد. از جهت دیگر حسد عبارت است از انکار قدرت خدای تعالی

Èنس���اء54و ع���دم رض���ایت ب���ه قس���مت او. در آی���ۀ Èس���ورۀ له﴿می فرمای��د: ه من ف لل اس على م��ا ءاتىهم لن دون س�� ي ۦاأ ل� ٱ ٱ ل1 ﴾ل

بلکه در حقیقت به مردم به خاطر آنچه خدا از فضل» [.54]النساء: .«خود به آنها داده است حسد می ورزند

الحس��د يأك��ل الحس��نات كم��ا تأك��ل الن��ار»در حدیث است که حس��د حس��نات را از بین می ب��رد، هم��انطور ک��ه آتش«الحطب

هیزم را سوزاند، گذشته از حرام بودن حسد و این ک��ه حس��نات حاس��د را می س��وزاند، و خط��ر کف��ر ن��یز دارد، زی��را حاس��د ب��ه قسمت خداوندی ناراضی اس��ت، عالوه ب��ر این حس��ود همیش��ه

ناراحت و گرفتار درد حسد است، و به قول سعدی: توانم آن ک�ه نی�ازارم ان�درون

کسی حسود را چ�ه کنم ک�و ز خ�ودب�����������������������رنج درست

بمیر تا برهی ای حسود ک��ه ایناست رنجی

که از مشقت آن جز به مرگنت������������������������وان رست

بیشتر کسانی که دچار حسد می شوند، همس��ایگان هس��تند و الع��داوة في األق��اب والحس��د في»از ق��دیم مع��روف اس��ت:

دشمنی در خویشاوندان و حسد در همسایگان اس��ت،«الجيران یکی از اسباب از بین بردن حسد همسایگان احسان و نکوک��اری نسبت به ایشان است، یع��نی این ک��ه ب��رای همس��ایگان حق��وق بیشتری مقرر داشت تا احسان بیش��تر مای��ه از بین ب��ردن حس��د

باشد. در حدیث باال از حسد منع شد، برای این که وقتی ک��ه ریش��ه دوانید، ب��اعث آزردن و ایج��اد ن��اراحتی و اذیت می ش��ود، از این

علیه یکدیگر ساخت و پ��اخت نکنی��د،«ال تناجشوا»روی فرمود: »نجش« در لغت ب��ه مع��نی ب��رانگیختن و برپ��اکردن اس��ت، و »نجش« هم مایه برپاکردن کینه و دشمنی اس��ت. فقه��اء مث��ال »نجش« را چ��نین می آورن��د ک��ه شخص��ی می آی��د ت��ا جنس��ی از صاحب دکان خریداری نمای�د، ص�احب دک�ان ب�ا دیگ��ری س�اخته است که هر موقع خریدار آمد و جنس را به قیم��تی رس��انید، او بیای��د و قیمت جنس را ب��اال ب��برد، ت��ا از این س��اخت و پ��اخت خریدار ساده لوح را بفریبند و جنس��ی ک��ه ده ری��ال می ارزد، ب��ه

Page 216: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

بیس��ت ری��ال ب��ه او بدهن��د، این عم��ل گذش��ته از اذیت غش وخیانت نیز در آن است.

کسی که در ح��ق م��ا«من غشنا فليس منا»در حدیث است: مس��لمانان غش ب��ه ک��ار می ب��رد، از م��ا مس��لمانان نیس��ت. در

هرک��ه غش نم��ود، از م��ا«من غش فليس منا»روایت دیگ��ر: نیست.

اما اگر آرزوی زوال دیگری نباشد و قصد کوشش کردن برای رسیدن به صاحب نعمت و برابری با او در کاره��ای خ��یر باش��د، این را »غبط��ة« می نامن��د و حس��د نیس��ت، وق��تی ک��ه در ب��اره خریداری ساخت و پاخت شد و ب��ا ف��ریفتن او قیمت جنس ب��اال برده شد، موقعی که خریدار دانست فریب خورده اس��ت، ح��ق پس دادن جنس را ندارد، زیرا تقصیر از خ��ود اوس��ت ک��ه ب��دون بررس��ی جنس را ب��ه بیش��تر از قیمتش خری��ده اس��ت، و ن��زد بعضی از علماء من��ع از »نجش« دلی��ل ب��اطل بودن آن اس��ت، و خریدار موقعی که به گول خوردن خود آگاه ش��د، ح��ق پس دادن

آن را دارد. ممکن است »نجش« را ب��ه مع��نی ع��ام آن ک��ه ب��ه ک��اربردن فریب و مکر است به ک��ار ب��رد، و در این ص��ورت چ��نین مع��نی می دهد که حسد باعث نشود که در معامالت خود مک��ر و حیل��ه به کار ببرید و همدیگر را بفریبید، زیرا موقعی ک��ه ب��ازار ف��ریب گ��رم ش��د، فریبن��ده هم در ج��ای دیگ��ر فریفت��ه خواه��د ش��د، و هم��انطور ک��ه حس��د مای��ه ب��ه ک��اربردن مک��ر و حیل��ه و تزوی��ر می ش��ود، ب��ه ک��اربردن حیل��ه و مک��ر هم مای��ه کین��ه و دش��منی

کینه همدیگر را«وال تباغضوا»می شود، به همین خاطر فرمود: به دل مگیرید.

اگر بگوییم دوستی و کینه یک امر قهری اس��ت، در این ح��ال چنین معنی می ش�ود از کاره�ایی ک�ه س�بب ایج��اد کین�ه و تنف�ر می شود، دوری بجویید. کینه: عبارت از تنفر و بیزاری از چ��یزی است به خ�اطر ص�فت زش��تی ک�ه در آن اس��ت، و در این ح��ال کینه و کراهت مرادف هم��دگر می ش��وند، ام��ا بای��د دانس��ت ک�ه کینه دشمنان خ��دا الزم اس��ت، ب��رای این ک��ه گن��اه مای��ه خش��م خداست و شخص گناهکار با خدای عزوجل مبارزه می نمای��د، و

کینه آنچه خشم خدا را برمی انگیزد، الزم است. من أحب الله وأبغض لله وأعطي لله»در حدیث صحیح است:

کسی که محبت و دوست داش��تنش ب��رای«فقد استكمل االيمان خدا باشد و عطاء و احسانش برای خدا باش��د، پس ب��ه راس��تی

Page 217: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

215حدیث سی و پنجم که او ایمانش را کامل کرده اس��ت، وق��تی ک��ه دوس��تی و کین��ه فقط برای خدا باش��د، به��ره نفس در آن دخ��الت ن��دارد، در این

حدیث از کینه نسبت به یکدیگر منع فرمود. هرگاه بین دو کس بر سر کاری اختالف باش��د، کین��ه هم��دگر جایز نخواهد بود و اصوال کین��ه ج��ایز نیس��ت، مگ��ر م��وقعی ک��ه برای رضای حق تعالی باشد، اختالف ه��ایی ک��ه می��ان فرقه ه��ای این امت است، نباید مایه کینه شود، مگر وقتی که آراء بعض��ی به کفر و یا فسق آشکار منجر شود که در این حال کینه کافر و فاسق الزم است، کینه هم باید کینه عقی��ده و عمل ش��ان باش��د

ي لعملكم﴿ن��ه خودش��ان، چنانک��ه در ق��رآن اس��ت: ن مق��ال إنل�قالين گفت: من از عم��ل ش��ماپیغمبر لوط » [.168]الشعراء: ﴾ٱ.«بیزارم

آنان ک��ه از رأی و گفت��اری ناص��واب پ��یروی می کنن��د، هرگ��اه نادان باشند، شاید احتمال عذرشان باشد؛ اما کس�انی ک�ه اه�لعلم و اطالع هستند، برایشان جز پیروی حق راه دگری نیست. در حدیث است که باعث رفتن به بهش�ت همدوس��تی اس��ت،

فرم��ود:صدر صحیح مسلم آمده است که حضرت رسول الله والذي نفسي بيده ال تدخلون الجنة حتى تؤمن��وا وال تؤمن�وا ح��تى»

قسم ب�ه آن خ�دایی ک�ه روح من در دس�ت اوس�ت، ب�ه«تحابوا بهشت نمی روید مگر موقعی که ایم��ان داش��ته باش��ید و ایم��ان شما به ثبوت نمی رس��د، مگ��ر م��وقعی ک��ه هم��دیگر را دوس��ت

بدارید. در حقیقت آنچ��ه در دین م��بین اس��الم ح��رام ش��ده، اک��ثر چیزهایی است که مایه کین��ه می ش��ود و تنف��ر از یک��دیگر را ب��ه بارمی آورد، در دین مبین اسالم حرف راس��ت هرگ��اه فتنه انگ��یز باشد، جایز نیست و به جای آن دروغ مصلحت آمیز جایز اس��ت. خبرچینی هرچند نقل سخن به راستی باشد، بازهم حرام است، روی این اصل که کینه و دش��منی را رواج می ده��د و در ق��رآن:Èکسی که دشمنی می اندازد به ما معرفی شده اس��ت، و در آی��ۀ

م��ا يري��د﴿ س��ورۀÈ مائ��ده این نکت��ه را روش��ن می س��ازد: 91 إنر س�� م ر و خ اء في ض�� ب ع��دوة و نكم طن أن يوقع ب ل�لش ل� ٱ ل ل� ٱ ل2 ل� ٱ ل� ٱ ل� ل� ٱ

لصلو فه أنتم منتهون ه وعن لل ر عن ذ ل�ويصدك �� ا ٱ ٱ ل� [.91]المائدة: ﴾ل مقصود شیطان برافروختن آتش دشمنی و کین�ه در می��ان ش��ما در»

رواج دادن شراب و قمار است تا با همدیگر دشمن شوید، و ش��ما را از ی��اد خ��دا و نم��از ب��از دارد، پس آی��ا از پ��یروی ش��یطان خ��ودداری

.«می کنید که سعادت خود را باز یابید؟ آیا کوتاه می آیید؟

Page 218: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

گفتیم حسد مایه »نجش« و سازش به زیان یکدیگر می شود و زیان رس��اندن مای��ه کین��ه و نف��رت می گ��ردد، و کین��ه مای��ه روگردانی از هم و پشت نمودن به هم��دیگر اس��ت. ل��ذا فرم��ود:

��دابروا» ب��ه هم پش��ت نکنی��د بای��د ن��یروی ایم��ان ش��ما ب��ه«وال ت فشردن دست یکدیگر و دوست داشتن هم��دگر و خوش��رویی در روی یکدیگر باشد، نه این ک��ه روی از هم بگردانی��د و پش��ت ب��ه هم بدهید، کینه یک��دیگر و پش��ت دادن ب��ه هم��دیگر گ��اهی مالزم همدیگرند و گاهی انسان نسبت به کسی کین��ه در دل دارد، ام��ا رو از او نمی گرداند و حقوقش را ضایع نمی کند و گاهی انس��ان محبت فرزن����د دارد، ام����ا ب����ه خ����اطر ت����أدیب او، از او روی

می گرداند. به همین سبب حضرت رسول الله منع فرم��ود ک��ه مس��لمان نسبت به مسلمان کینه ور باشد و یا از روی بگردان��د و فرم��ود:

یعنی نبای��د مس��لمان ب��ر دس��ت«وال يبع بعضكم على بيع بعض» مسلمان دیگر بزن��د و اگ��ر مس��لمانی چ��یزی را فروخت��ه باش��د، نباید مسلمان دیگر بیع او را باطل کند تا خود بیع کن��د، مثال اگ�ر شخصی جنسی از دیگری خریده است، نگوید ب��رو این جنس را

پس بده که من ارزان تر به تو می فروشم. برای«إنكم إذا فعلتم ذلك قطعتم أرحامكم»در حدیث است:

این که شما هرگ�اه چ�نین ک�اری را بکنی��د و ب�ر دس�ت هم�دیگر بزنید، رابطه خود را قطع می کنید، مردم را وادار می کنید ت��ا در مکافات این اذیت نسبت به خودت��ان و خویش��اوندان تان اذیت و آزار پیشه کنند و سبب اذیت شان خودت��ان باش��ید، و در حقیقت به خ��ود ض��رر زده ای��د و ارح��ام خ��ود را قط��ع ک��رده ای��د، و در عکس العمل و رفتار مردم نسبت به فرزن��دان و ارح��ام م��ردم

موذی درس عبرتی است. آیا چنین بیعی که ب��ر دس��ت مس�لمان زدن می باش��د، ص�حیح است یا نه؟ نزد بعضی از علماء بیع صحیح است اگرچ��ه ح��رام می باشد و نزد بعضی دیگر باطل اس��ت. پیغم��بر اس��الم درم��ان این درده�ای اجتم�اعی ک�ه حس�د و نجش و بغض و ت��دابر و ب��ر

��اد»دست هم زدن است را با این جمله بیان فرم��ود: ��وا عب وكون ای بندگان خدا! برادر همدیگر باشید. بن��دگان خ��دا؛«الله إخوانا

زی��را وظیف��ه بن��دگان اس��ت ک��ه از قس�مت خداون��دی خوش��نودباشند.

تفاوت میان افراد که در علم و نبوغ و یا هوش و درایت و ی��ا به دست آوردن مال و گرد کردن آن است، یک قسمت خداوندی

Page 219: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

217حدیث سی و پنجم است، و اگر شما بنده خدا هستید، باید بر قس��مت او اع��تراض نکنید و شما هم می توانید به جای حسدورزی و کارشکنی که به ضرر خودتان بیش�تر اس��ت، ب�ه ج�ای آن ب��ه کوش��ش از راه آن بپردازی��د ت��ا موف��ق ش��وید، وق��تی ک��ه خ��ود را ب��ه بن��دگی خ��دا پذیرفتید، به او راضی ش��دید، خ��ود را از آتش حس��د و ن��اراحتی اذیت و نگرانی کین��ه و دش��منی و تلخی ب��ر دس��ت یک��دیگرزدن

آنگاه که بن�دگان خ�دا ش�دید و از نعمت رض�ا وآسوده کرده اید، خوشنودی به قسمت خداوندی بهره مند گشتید، ب��رادران یک��دیگر باشید، وقتی برادران یکدیگر هس��تید ک��ه ب��رای هم اح��ترام قای��ل ش��وید، حق��وق هم��دیگر را مراع��ات کنی��د و از طری��ق ب��رادری و برابری و همدستی به سعادت و خوشی خواهید رس��ید، در ح��الی که از حسدورزی جز کینه و ضعف و ج��ز دش��منی و زب��ونی و ب��ه غیر از خواری و بریدن پیوند خویش��اوندی نتیج��ه دیگ��ری نخواهی��د

یافت. صلوات و سالم خدای متع��ال ب��ر این پیغم��بر خ��اتم ک��ه بی��ان معج��ز او ت��ا چ��ه ح��د ش��یرین اس��ت، درده��ای اجتم��اعی را می شمارد، علت آنها را روش��ن می س��ازد، درم��ان قطعی آن را بیان می فرماید، خداوند به این امت توفی��ق ده��د ت��ا ب��ه دس��تور

ایشان رفتار کنند. فرمود: بنده خدا و ب��رادر هم��دیگر باش��ید ک��ه هرگ��اه بن��دگی شما محقق شد و از نعمت رضا به قضا بهره ور شدید، همدیگر را دوست می دارید، و از برادری با یکدیگر و همدستی ب��ه آنچ��ه

از خیر و خوشی می خواهید می رسید. آن وقت برای این که روشن فرمای�د وظیف�ه ب�رادر نس�بت ب�ه

»برادر چیست؟ فرمود: لم لم أخ��و المس�� مس��لمان ب��رادر«المس�� مسلمان است، دین مبین اسالم ب��ر پای��ه ب��رادری اس��ت، و همین

ب��رادر ب��ه!ال يظلم��ه»رابطه دینی از ه��ر پیون��دی ق��وی تر اس��ت. مس��لمان ب��رادر مس��لمان«وال يحق��ره»برادر خود ظلم نمی کند.

ق��وى ههنا»خود را خوار نمی دارد. پرهیزگاری این جاس��ت، و«الت به سینه اشاره می فرمود، و این را همراه با اشاره به س��ینه س��ه بار فرمود، یعنی پرهیزگاری در دل است، دل خ��ود را پ��اک کنی��د، قلب خ�ود را از پرهیزگ�اری روش�ن کنی�د، درون خ�ود را ب�ه مه�ر

العاقب��ة»همدیگر صیقل دهید، تا عاقبت خیری نصیب شما باشد. إنم��ا يتقب��ل من»» ت��ا خداون��د اعم��ال ش��ما را بپ��ذیرد. «للمتقين.«ال�متقين

Page 220: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

آیا می دانید چه کسی پست ترین افراد بش��ر اس��ت؟ فرم��ود:لم» ر أن يحق��ر أخ��اه المس�� ب ام��رئ من الش�� در پس��تی«بحس��

شخص همین بس است که برادر مس��لمان خ��ود را خ��وار کن��د، زیرا چنین کسی نه معنی انسانیت را دریافته، نه از معن��ای دین آگ���اه ش���ده و ن���ه از راز نیک بخ���تی اطالعی دارد، بلک���ه ب���ا خوارداشتن برادر خود به خواری و زبونی و بدبختی خود گ��ردن

همه آنچ��ه تعل��ق«كل المسلم على المسلم حرام»نهاده است. به مسلمان دارد، بر مسلمان دیگر حرام است، ح��رام در اینج��ا ب��ه مع��نی مح��ترم اس��ت، یع�نی آنچ��ه تعل��ق ب��ه مس��لمان دارد،

ه» خ��ون مس��لمان، »دم��ه«مح��ترم اس��ت. م��ال«مالهعرض�� شرف مسلمان همه محترم است.»عرضه«مسلمان و

پس آشکار ش��د ک��ه مس��لمان ب��رای تم��ام حق��وق مس��لمانان احترام قایل است، هیچگاه شرف مس��لمان را پایم��ال نمی کن��د، مال مسلمان را به ناحق نمی گیرد، خون مس��لمان را نمی ری��زد، خدای توانا آسمان ها و زمین ها همه را برای مسلمان بیاراس��ت، پس چقدر نفهم و نادان است کسی که مس��لمان را خ��وار دارد.

ض ﴿آیه: أ ه سخر لكم ما في ل�لل ل� ٱ اوست خدایی که هم��ه آنچ��ه﴾ٱ را که در زمین است برای شما )مسلمانان( مسخر ساخت و ب�ه فرمان درآورد، زیرا مس�لمان واقعی کس�ی اس�ت ک�ه می توان�د نماینده خدا بر روی زمین باشد، مسلمان واقعی کسی است که

می تواند نعمت ها را در موارد آن به کار ببرد. افس��وس ک��ه برب��ریت فرن��گ ب��ه ن��ام تم��دن هم��ه اخالق و معنویات را نابود کرده است و جادوی ظاهر صناعت آنان دی��ده مردم را افسون کرده است، و مس��لمانان ب��ه ج��ای این ک��ه در ص��ناعت هم پیش��تاز دیگ��ر مل��ل باش��ند، از مل��ل دیگ��ر عقب افتاده ان��د، و هن��وزهم کش��ورهای اس��المی در علم و ص��نعت از فرنگیان عقب هس��تند، و در نتیج��ه جنس خ��ام را از کش��ورهای اسالمی به ربع قیمت می خرند، و به گفت��ه وزی��ر اقتص��اد ای��ران ه���ر س���ال قیمت جنس خ���ود را ب���اال می برن���د و قیمت جنس مس��لمانان و کش��ورهای عقب افت��اده را ب��ه زی��ر می آورن��د، ت��ا

هیچگاه جلو نیفتند. آنچه مایه امید اس��ت، بی��داری و هوش��یاری اس��ت ک��ه اخ��یرا نصیب مسلمانان و رهبران شان گردیده است، ب��ه ی��اری خ��دای

تعالی آینده برای مسلمانان است. در حدیث نبوی باال دردهای اجتماعی عوامل ایج��اد آن درده��ا درمان قطعی آنها وظیفه مسلمانان نسبت به هم��دیگر اح��ترام

Page 221: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

219حدیث سی و پنجم به حقوق یکدیگر، بندگی و خوشنودی به قس��مت او، ب��رادری و همدستی با همدیگر برای یک اجتماع سعادتمند، طری��ق انتش��ار مهر و محبت بین همدیگر، همه را به طور آشکار بی��ان فرم��ود، و می توان گفت: این حدیث شامل بس��یاری از احک��ام اس��الم و آداب آن است، در این کتاب به روایت مسلم یاد شد و به لف��ظ دیگر تقریبا به همین معنی در صحیح بخاری ن�یز آم��ده اس��ت، و به ط��رق بس�یار در ص��حاح دیگ��ر ن�یز روایت ش��ده اس��ت، و در صحت آن تردیدی نیست و سعادتمند کسی است که چنین بیان معجز را رهبر زندگی خ��ود ق��رار ده��د و نیک بخ��تی دو جه��ان را

برای خود به دست آورد. که شایسته ت��و ج��ز درود الصلواة والسالم عليك يا رسول الله

خدا نیست و در ثنای تو از ما خاکیان چه آید، و به ق�ول س�عدیروانش شاد باد:

ن���دانم ک���دامین س���خنگ��������������������������ویمت

ک���ه واالت���ری ز آنچ���ه منگ������������������������������ویمت

ترا عز ل��والک تمکین بساست

ثن���ای ت���و ط���ه و یس بساست

چ��ه وص��فت کن��د س��عدیناتم����������������������������ام

علی����ك الص����لواة أی ن����بیوالس�����������������������������الم

:در فرمایش های پیامبر کلمه مسلم ی��اد فرم��ودن ب��رایتنبیه بیان شرف عظیم مسلمان است، و قصد این نیست که خون و مال غیر مس�لمان مح�ترم نیس��ت، چنانک��ه این مطلب را باره��ا شرح داده ام و خ��وبی نس��بت ب��ه هم��ه کس پس��ندیده اس��ت، و یقینا خوبی به مسلمان بهتر و پسندیده تر و پرثوابتر است، دیگر این که وق��تی مس��لمانان از ب��ه کاربس��تن فرمایش ه��ای پی��امبر اجتماعی سعادتمند و پرعزت به دس��ت می آورن��د، در نش��ر این تعالیم معلم دیگران خواهن��د ش��د، و همین اس��باب نیک بخ��تی را

در جهان انتشار خواهد داد.

Page 222: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و ششم

بي سعن أبي هريرة قال:ص ، عن الن من نفس عن مؤمن كربة من كرب الدنيا نفس الله عنه كربة»

ر الله عليه في ر على معسر يس من كرب يوم القيامة، ومن يس الدنيا واآلخرة، ومن ستر مسلما ستره الله في الدنيا واآلخرة،

والله في عون العبد ما كان العبد في عون أخيه، ومن سلكة، وما طريقا يلتمس فيه علما سهل الله له به طريقا إلى الجن

اجتمع قوم في بيت من بيوت الله يتلون كتاب الله ويتدارسونهحمة، وحفتهم كينة، وغشيتهم الر نزلت عليهم الس بينهم إال

أ به عمله لم يسرع به المالئكة وذكرهم الله فيمن عنده، ومن بط.«نسبه

)رواه مسلم بهذا اللفظ(ترجمه حدیث:

فرم��ود: ه��رکسص روایت شده که پیغم��بر ساز أبوهریره یکی از مش�کل های ایم�ان داری را در دنی�ا رف�ع کن�د خداون�د در روز قیامت سختی و مشکل های او را رفع می کند، و کس��ی ک��ه بر بینوایی آسان بگیرد، خدای تعالی در دنیا و آخرت بر او آسان می گیرد، و کسی که مسلمانی را بپوشاند، خداوند او را در دنی��ا و آخرت می پوشاند، و خدا ی��اری گر بن��ده اس��ت م��ادامی ک��ه او یاری گر برادرش باشد، و کسی ک��ه راهی را پیش بگ��یرد ک��ه در آن جویای علم باشد، خدا بر او ب��رکت علم، راهی را ب��ه س��وی بهشت آسان می سازد، هرگاه م��ردمی در خ��انه ای از خانه ه��ای خدا گرد آیند )یعنی در یکی از مس��اجد( ت��ا کت��اب خ��دا ق��رآن را بخوانن���د و درس ه���ای آن را ب���ه هم بفهمانن���د، آرامش ب���ر دل هایش��ان ف��رود می آی��د و مه��ر و رحمت خ��دا ایش��ان را ف��را می گیرد، و فرشتگان ایشان را دربر می گیرند، و خدا ایش��ان را در کسانی که نزد اوست یاد می کند، و هرکس کارش و عملش

موجب عقب افتادنش بشود نسبش او را به جلو نمی اندازد.مسلم در صحیح خود به این لفظ این حدیث را روایت نمود.

Page 223: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

221حدیث سی و ششمشرح حدیث:

در این حدیث پی��امبر اهمیت کم��ک ب��ه یک��دیگر و فریادرس��ی همدیگر را بیان فرمود، و در اجرای خوبی ها و کم��ک هرج��ا ک��ه کلمه مسلمان یاد شود برای یادکردن ش��رف و اح��ترام اوس��ت ک�ه ه�ر احس��انی نس��بت ب��ه ش��خص مس��لمان ث�واب بزرگ�تر و بیشتری دارد، و گرنه گشایش در کارهای بندگان خدا همه اج��ر

دارد. إن الل��ه كتب اإلحس��ان علي ك��ل»در حدیث شریف بیان شد:

خدای تعالی احسان و خوبی را بر هم��ه چ��یز نوش��ت، و«شيء در هر جگر گرمی ث��واب اس��ت،«في كل كبد حر، أجر»حدیث:

در احس��ان ب��ه ه��ر حی��وان زن��ده ای ث��واب اس��ت، منتهی ب��ا این تفاوت که ثواب احسان به مسلمان از احسان به حیوان بیش��تر است و احسان به حیوان از احسان به ک��افران ح��ربی و م��ردم

موذی بهتر است:ب���ه ز آدمی���ان م���ردم آزارگ���اوان و خ���ران ب���اربردار

اهمیت کارگش��ایی وصدر فرم��وده حض��رت رس��ول الل��ه چاره سازی و انجام دادن نیازهایش��ان و سودرس��انی ب��ه ایش��ان، چه به علم و چه به مال و چه به جاه و منصب و چه به نصیحت و پندگفتن و چه به راهنمایی و داللت بر خیر و چه ب��ه کم��ک ب��ه مردم یا واسطه شدن و یا میانجی گری می��ان م��ردم و ی��ا دع��ای

کس��ی«من نفس»خیر در غیاب برادران باشد، روشن فرم��ود. که مایه نفس راحت کشیدن مسلمانی شود، می گوین��د ط��وری

«من نفس عن م���ؤمن»بر او سخت گرفت که نفسش بند آمد. ��ة»کسی که مایه نفس به راحت کش��یدن مس��لمانی ش��ود «كرب

در سختی، اگر مایه نفس به راحت کشیدن یعنی رفع س��ختی از��رب ال��دنيا»غ��یر مس��لمانی بش��ود، هم اج��ر دارد. از«من ك

سختی های دنیا، مسلمان را آزاد کند، گره از کارش بگش��اید، او»را مددکاری و دستگیری کند. نفس الله عنه كربة من كرب يوم

خداون���د یکی از س���ختی های او را در روز قی���امت«القيام���ة برمی دارد، و معلوم است که در این دنیا برای رف��ع س��ختی ها فی الجمله می توان چاره اندیشید، زیرا چاره جویی به مال ی��ا ج��اه ی��ا التماس و زاری کردن یا کار و ی�ا غ��یره چ�اره ای می ش��ود، ام�ا در آخ��رت ک��ه دس��ت آدمی از هم��ه چ��یز تهی اس��ت، س��ختی آن

طاقت فرساست.

Page 224: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

معلوم است که هرخوبی عادۀÈ دو نوع ثواب دارد: نیک نامی و آسایش و خوشی زندگی در دنیا که در این ام��ر م��ؤمن و ک��افر مشترکند و ثواب اخروی از رضای خدا و آسایش روز قی��امت و بهشت که اختص��اص ب�ه مؤمن�ان دارد، در حقیقت ن�ادان کس�ی است که در دنیا بر احسان و نیکی توانا باشد و نکند، آنگ��اه هم در این دنیا از بهره مندی از نعمت ه��ا مح��روم می ش��ود و هم در

آن جهان از ثواب آن. در حدیث اس��ت ک��ه گرم��ای روز قی��امت طاقت فرساس��ت و عرق مردم تا دهان باال می آید و معقول هم هست؛ زیرا خالی��ق میلیون ه��ا س��ال در ی��ک ج��ا جم��ع آم��دن و ح��رارت آفت��اب از نزدیک چشیدن و تنگ جا و ایس��تادن ی��ک روز آخ��رت، یع��نی ی��ک هزار سال معلوم است چ��ه ب��ه روز م��ردم می آورد، کس��ی ک��ه آسودگی آنجا را بخواهد، در این دنی��ا آس��ایش م��ردم را ف��راهم می آورد، و عجب این است که در این دنیا کسی نیس��ت ک��ه ب��ه دیگران نی��از نداش��ته باش��د، کس��ی ک��ه از ب��رآوردن نی��از م��ردم

دست بردارد، در وقت نیاز خود بی کس خواهد ماند:ک��ه ت��و را ن��یز کاره��ا باشدکار درویش مستمند ب��رآر

ر على معسر» و کسی آسان بگیرد ب��ر بین��وایی ب��ه«ومن يس این که بدهی او را بخشید، او را به احسانی ش��ادان س��اخت ی��ا ب��ه او در براب��ر ب��دهکاریش فش��ار نی��اورد ی��ا در ک��ار او ب��رای برآوردن نیازش کوشید، و یا این که دانشمند بود در فتوی برای

��ه في ال��دنيا واآلخ��رة»حل مرافعات خدمت کرد ر الل��ه علي «يسخداوند در دنیا و آخرت بر او آسان می گیرد.

من أراد أن تس��تجاب»در حدیث است به رویت ام��ام احم��د: کس��ی ک��ه بخواه��د«دعوته وتنكش��ف كربت��ه ف��اليفرج عن معسر

دعایش به اجابت برسد و سختی از او برط��رف ش��ود، می بای��دگشایشی در کار بینوایان و فروافتادگان پدید آورد:

خدا را برآن بنده بخشایشاست

ک���ه خل���ق از وج���ودش درآس�������������������ایش است

و کسی که مسلمانی را بپوشاند، ب��ه این«ومن ستر مسلما» که سرپازدن او را نادیده گرفت، و یا این ک��ه پوش��اک نداش��ت، او را لباس داد، و یا این که توانایی بر نکاح نداشت، او را کمک کرد تا خود را پاک دامن سازد، یا این که کار زش��تی از او ص��ادر شده بود، او را رسوا ننمای��د و همین س��تر اختص��اص ب��ه م��ردم

Page 225: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

223حدیث سی و ششم شریف دارد؛ زیرا مردمی ک�ه حی��ا را کن��ار بگذارن�د و از زش��تی ننگ نداشته باشند، پرهیزدادن مردم از آنان الزم اس��ت و س��تر

حال شان جایز نیست.تره الل��ه في ال��دنيا»کس��ی ک��ه مس��لمانی را بپوش��اند س��

خداوند او را در دنی��ا و آخ��رت می پوش��اند، کس��ی ک��ه«واآلخرة مانع از بی آبرویی دیگری شد، خداوند ق��ادر متع��ال آب��روی او را

دنیا و آخرت نگه می دارد. من س��تر ع��ورة أخي��ه المس��لم، س��ترالله»در ح��دیث اس��ت:

کس��ی ک��ه ع��ورت ب��رادر مس��لمانش را«عورت��ه ي��وم القيامة بپوشاند، خداوند عورت او را در روز قیامت می پوشاند، مقصود از عورت آنچه که ظاهرشدنش دل ش��خص را ب��ه درد می آورد.

ومن كشف عورة أخيه ال�مسلم، كشف الله عورته حتي يفضحه» و کسی که عورت برادر مسلمانش را آش��کار کن��د«بها في بيته

و باعث رسوایی او شود، خداوند عورت او را آشکار می س��ازد،به طوری که در خانه اش او را رسوا کند.

ي��ا»در ح��دیث اس��ت ب��ه روایت احم��د و اب��وداود و ترم��ذی: معش��ر من آمن بلس��انه ولم ي��دخل االيم��ان في قلب��ه ال تغت��ابوا ال�مسلمين وال تتبع��وا ع��وراتهم ف��إن من تتب��ع ع��وراتهم تتب��ع الل��ه

. ای گ��روه م��ردمی«عورته ومن تتبع الله عورته يفضحه في بيته که به زب��ان ایم��ان آورده ان��د و ایم��ان در دل ش��ان داخ�ل نش��ده است، مسلمانان را غیبت مکنید و پشت سر آنها بدگویی مکنید که در صدد برآیید زشتی ها را آشکار سازید؛ زیرا کس��ی ک��ه در صددجس��تن زش��تی از دیگ��ری و بی آب��رویی ب��رادر مس��لمانش باشد، خداوند هم زشتی او را آشکار می کند و او را در خ��انه اش

رسوا می سازد. پیشینیان این امت دارای سیرتی بوده اند که همیشه می تواند سرمشق باشد، اگر شخصی ناصالحی را در راه می دی��د رو ب��ه خدا می کرد و می گفت: خدایا دل این در دست تو است و تو بر همه چیز توانایی و به بندگانت مهربان ترین مهربانان هس��تی، از فض��ل و ک��رم و دری��ای رحمتت خواه��انم او را ب��ه راه راس��ت

هدایت فرمایی. همان شخص ناصالح با دیدن شخص صالح رو به خدا می کرد که خدایا صالح و تقوی را نصیب او ساخته ای، از ت��و می خ��واهم برای او در تقوی و صالحش برکت بیندازی و برکت دع��ای او را

شامل حال من بگردانی.

Page 226: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و با این طریق صالح و ناصالح همه نسبت به هم��دیگر دع��ای خیر می کردند، و هیچ گاه شخص صالح بر ش��خص دیگ��ری فخ��ر نمی فروخت، و هیچک��دام در ص�دد گزن�د هم�دیگر برنمی آمدن�د، این بود که دنیایی از سعادت و آسایش فراهم کردن��د ک��ه هم��ه

در آن آسوده و نیک بخت زیستند. در واقع اثر فرمایشات پیغم��بر همیش��ه ب��ه ق��وت خ��ود ب��اقی

��د في»است، رسول الله فرمود: والله في عون العبد مادام العب و خ�دا یاری رس��ان بن�ده اس�ت ت�ا وق�تی ک�ه بن�ده«ع��ون أخي��ه

ی��اری گر ب��رادرش باش��د، هرگ��اه ش��خص ب��ه کم��ک ب��رادر خ��ود بش��تابد، از کم��ک و ی��اری خ��دای توان��ا به��ره ور ش��ده اس��ت، و معل��وم اس��ت کم��ک آدمی در براب��ر کم��ک خ��دا قاب��ل مقایس��ه

نیست. صدر اسالم مردانی دارد که تعلیم یافته پیغمبر اسالم بودن��د و

ازسعلم و عم��ل را ب��اهم هم��راه می داش��تند. اب��وبکر ص��دیق دوش��یدن گوس��فند نیازمن��دان در روزگ��ار خالفت خ��ود ب��اک

از بدوش گرفتن خوراک ب��رای پیرزن��انسنداشت. عمر فاروق و جاروکردن منزل شان خودداری نمی کرد، سرپرستی یتیم��ان و تعهد و وارسی افتادگان همیشه جلو چشم ایش��ان ب��ود. عثم��ان ذو النورین در هربار که رسول الل��ه دس��تور جه��اد می داد، تهی��ه قسمتی از وسایل و مصرف آن را متعهد می شد. علی مرتضی

خود و اهل بیتش چند شبانه روز با گرس��نگی می س��اختند وس ب��ا طع��ام خ��ود ی��تیم و فق��یر و اس��یر را خوش��نود می س��اختند.

کاروان را با بارش در راه خدا انفاقسعبدالرحمن پسر عوف می ک��رد، این راد م��ردان و ده ه��ا اف��راد دیگ��ر از تعلیم یافتگ��ان ق��رآن و س��نت نمون��ه زن��ده مس��لمان واقعی بودن��د ک��ه قلم

نمی تواند محاسن شان را بشمارد.لك طريق��ا يلتمس» فرم��ود: صحضرت رسول الل��ه ومن س��

ة و هرکسی که ر اهی«فيه علما سهل الله له به طريقا إلى الجن را که در آن دانش بجوید پیش بگیرد، و علم را ب��رای خ�دا و ب��ه قصد عبادت او به دست آورد، خداوند توانا ب��ه اح��ترام این علم راه بهشت را بر او آسان می س��ازد، این عب��ارت می رس��اند ک��ه اگ��ر رس��یدن ب��ه بهش��ت ب��رای نیکوک��اران دیگ��ر پس از تحم��ل مشاق و دشواری ها باشد، رسیدن به بهشت برای طالب��ان علم

بدون آن زحمت ها میسر است. از حدیث دانسته شد ک��ه ج��زاء عادت��ا از جنس عم��ل اس��ت، چنانکه در این حدیث تنفیس و نیست کردن سختی از مسلمانان

Page 227: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

225حدیث سی و ششم با تنفس و نیست کردن سختی در روز قیامت برابر شده است، و آس��ان گرفتن طلب ک��ار ب��ر ب��دهکار بین��وا براب��ر اس��ت ب��ا آسان گرفتن خدا بر او، و ستر و پوشیدن عورت مسلمان را ب��ه ستر خداون�دی ب�ر او در دنی�ا و آخ�رت ث�واب داد، و گ�رفتن راه

علم را به آسان کردن راه بهشت بر او مجازات نمود. من عم��ل بم��ا علم اورث��ه الل��ه علم م��الم»در ح��دیث اس��ت:

کسی که ب��ه علم خ�ود عم�ل ک�رد، خ�دای توان�ا او را ب��ه«يعلم علومی می رساند که آن را فرا نگرفت��ه اس��ت. و معل��وم اس��ت ک��ه عم��ل ب��ه علم وس��یله پیش��رفت و نیک ن��امی و زیادش��دن بصیرت در علوم دیگر است، و پیدا است ک��ه شناس��ایی خ��دای متع��ال و ب��ه دس��ت آوردن رض��ای او تع��الی تنه��ا از طری��ق علم

میسر است. خداوند ترس خود را که مای��ه س��عادت دنی��ا و آخ��رت اس��ت،

��اده﴿بهره دانشمندان ساخت و فرم��ود: ه م عب لل ى ش�� م��ا ي ل"إن ٱ ل;�4علم���ؤ س ل� در حقیقت دانش���مندانند ک���ه از خ���دا» [.28 ]ف���اطر: ﴾ٱ

. فض���ایل علم و مزای���ای آن در دین اس���الم خیلی«می ترس���ند بیشتر از آن است که در چنین کتاب مختص��ری گنجان��ده ش��ود.

��اب الل��ه» ��ون كت ��وت الل��ه يتل وم��ا اجتم��ع ق��وم في بيت من بيحم��ة، يتهم الر كينة، وغش�� ��زلت عليهم الس�� ن ونه بينهم إال ويتدارس��

��ده . ق��رآن کت��ابی اس��ت«وحفتهم المالئكة وذكرهم الله فيمن عن که رحمت و نور و درمان س��ینه ها اس��ت، ام��ا متأس��فانه م��دتی است که از ان��وار ق�رآن اس��تفاده نمی ش��ود و ح�تی تالوت کالم الل���ه هم از دس���ت رفت���ه اس���ت، و این کت���اب آس���مانی ک���ه دس��تورالعمل نیک بخ��تی در زن��دگی دنی��ا و آخ��رت اس��ت، فق��ط برای مردگان خوانده می شود، و این ط�ور می نمایان�د ک�ه آن�ان ک��ه ب��ه ق��رآن عم��ل می کردن��د و زب��ان را ب��ه تالوت آن جالء می داده اند، مرده اند و قرآن اکنون باید به یاد آنان خوانده شود، و یا این که بگویند زن��دگان مس��لمانان ق��رآن را ت��رک کرده ان��د،

باشد که خواندن آن رحمتی برای مردگان به بار آورد. در قرآن از مهجوری آن است، و خدای تواناصفریاد پیغمبر

در جواب ش��کایت پیغم�بر از دس�ت کف�ار و بی اعتنایی ش��ان ب�ه﴿قرآن چنین بیان فرمود: خ��ذوا ت مي ��رب إن ق ول ي س�� لر ٱوق��ال �ل ٱ

جورا ءان م ق ل�هذا ل� ل� گفت پیغم��بر: ای پرودرگ��ار» [.30]الفرق��ان: ﴾ ٱ . همین فری��اد«من، قوم من به حقیقت این قرآن را ترک گفته ان��د

امروز تازه شده است.

Page 228: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

خداوند بصیرتی به مسلمانان بدهد که نسبت به قرآن ت��ا این حد بی وف��ایی نکنن��د و بدانن��د ک��ه دین اس��الم دین عم��ل اس��ت،

.«ومن بطأ به عمله لم يسرع به نسبه»: صچنانکه فرمود در این ح��دیث اس��ت ک��ه حض��رت رس��ول ب��ه آل بیت خ��ود

در حقیقت دوس��تان من از«إن أوليائي منكم ال�متقون»فرمود: بین ش��ما پرهیزگ��اران هس��تند، تنه��ا نس��بت ب��ه آل بیت ک��افی

نیست، باید پرهیزگاری با آن همراه باشد. «إن أولي الن��اس بي ال���متقون»در روایت اما احمد و ح��اکم:

إئتوني»محققا نزدیک ترین مردم به من پرهیزگارانند. و فرمود: کردارهای خود را ب��ا خ��ود ب��ه ن��زد«بأعمالكم ال تأتوني بأنسابكم

من آرید، نس�ب ه�ای خ�ود را ب��ه ن��زد من می آوری�د. در ح�دیث إن ول��يي الل��ه تع��الي وص��الحوا»صحیح بخاری و مسلم آمده که

دوستان من خدای تعالی و صاحبان مؤمن��ان اس��ت،«ال�مؤمنين هرگاه شرف نسب و شرف عمل همراه باشد، مایه شایستگی است. اما نسب بدون عم��ل ارزش��ی نخواه��د داش��ت، و عاق��ل کسی است که فرموده پیغمبر را چراغ راه قرار دهد و عمل را

قرار دهد.صمایه رضای خدا و بر طریق محمد مصطفی )این حدیث در صحیح مسلم به همین لفظ ثابت است(.

Page 229: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و هفتم

اس ول الل���ه لعن ابن عب هص ، عن رس��� فيم���ا يروي���ه عن ربتبارك وتعالى قال:

���ك؛ فمن هم» ن ذل ئات، ثم بي ي نات والس��� إن الل���ه كتب الحس���نة كامل��ة، وإن هم به��ا ��ده حس�� نة فلم يعمله��ا كتبه��ا الل��ه عن بحس��عف إلى بعمائة ض�� نات إلى س�� ر حس�� ��ده عش�� فعملها كتبها الل��ه عننة �ده حس� ئة فلم يعملها كتبه�ا الل�ه عن أضعاف كثيرة، وإن هم بسي

ئة واحدة . فنظر ي��ا أخي،«كاملة، وإن هم بها فعملها كتبها الله سي وفقنا الله وإياك إلى عظيم لطف الله تعالي وتأم��ل ه��ذه األلف��اظ وقوله )عنده( إشارة إلى اإلعتناء بها وقوله )كاملة( للتأكيد وش��دة االعتناء بها وقال في السيئة التى هم بها ثم تركها: كتبها الله عندهئة واح��دة، فأك��د حسنة كاملة فأكدها بكاملة وإن عمله��ا كتبه��ا س��ي��ة س��بحانه ال تقليلها بواحدة ولم يؤكدها بكامل��ة فلل��ه الحم��د والمن

نحصي ثناء عليه، وبالله التوفيق.(رواه البخاری ومسلم في صحيحيهما بهذه الحروف)

ترجمه حدیث: و او از پروردگ��ارص از رس��ول الل��ه بعبدالل��ه بن عب��اس

تبارک و تعالی روایت می کند که فرمود: خدا خوبی ه��ا و ب��دی ها را نوش���ته اس���ت، پس از آن این عب���ارت را توض���یح داد، پس کسی که قصد خوبی کند و آن را انجام ندهد، خدای تع��الی ن��زد خودش آن را یک خوبی کامل می نویسد، و اگر قصد خوبی کرد و آن را انجام داد، خدای تعالی نزد خودش ده خوبی ت��ا هفتص��د برابر تا چند برابر بسیار ب��رای او می نویس��د، و اگ��ر قص��د ب��دی ک�رد و آن را انج��ام ن�داد، آن را خ�دای تع�الی ن��زد خ�ودش ی�ک خوبی کامل می نویسد، و اگر قصد بدی کرد و آن را انج��ام داد، خدای تعالی آن را یک ب��دی می نویس��د. این ح��دیث را بخ��اری و

مسلم در صحیح خود به همین لفظ روایت نمودند. پس بنگر ای ب��رادرم! خ��دای تع��الی م��ا و ش��ما را ب��ه س��وی لطف عظیم خود توفیق دهد، و خوب در این لفظ ها تأمل کن و

Page 230: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

فرموده اش )می نویسد نزد خودش( اشاره است ب��ه اهمیت آن لفظ کامله ب��رای تق��ویت و تأکی��د«حسنة كاملة»و فرموده اش

عبارت و بسیاری اهمیت آن است، و در باره کار بدی که قص��د کند ولی آن را انجام ندهد، فرمود: خ��دای تع��الی ن��زد خ��ود ی��ک خوبی کامل می نویسد و خ�وبی را ب��ه کلم��ه کام��ل م��ورد تأکی��د قرار داد، و اگر بدی را انجام دهد، آن را ی��ک ب��دی می نویس��د و کم گ��رفتن ب��دی ب��ه ی��ک را محق��ق س��اخت و ب��دی را ب��ه کلم��ه »کامل« مؤکد نفرمود، پس خدا را حمد و منت است سبحانه و تعالی که ستایش او را نمی توانیم برشماریم و توفیق و کامیابی

در طاعت ها به یاری خدای تواناست.شرح حدیث:

در این حدیث پیامبر بهترین مژده نهفته است، هر حدیث ک��ه از پروردگ��ار تع��الی روایت نم��ود، آن را ح��دیثصرسول الل��ه

»قدس��ی« می نامن��د، خ��دای متع��ال خ��وبی و ب��دی را نوش��ت، منتهی با این تف��اوت ک��ه قص��د خ��وبی کردن اگرچ��ه عمال انج��ام نگیرد، به یک حسنه نوشته می ش��ود، و اگ��ر قص��د ب��دی ش��ود و عمال انجام نگیرد، بدی نوشته نمی ش��ود، اگ��ر ش��خص خ��وبی را عمال انجام بدهد، حسنه ای برایش نوشته می شود، اما اگر ب��دی

را عمال انجام داد، یک بدی نوشته می شود.ثالها﴿در ق��رآن آم��ده اس��ت: ر أ نة فله ع حس�� ل من ج��اء ب ل% ۥ ل� ﴾اٱ

ومن﴿. «هرکس خوبی کند ده برابر آن ث��واب دارد» [.160]األنعام: لها زى إال م ئة فال ي ي لس ل/جاء ب ل� و هرکس ب��دی کن��د، ج��زاء داده» ﴾ٱ

. یعنی یک بدی یک بدی حساب می ش��ود«نمی شود مگر برابر آن و عقوبت یک بدی دارد، و یک خوبی ده خوبی نوشته می شود و ثواب ده خوبی دارد، البته خوبی به ده برابر ث��واب دادن ح��داقل

ثواب است. Èبقره خداوند فرم��وده اس��ت: 261در آیۀ Èذين﴿ سورۀ ل ��ل ٱمث

نابل في ع س�� س�� بت ة أ ��ل حب ه كمث لل وله في سبيل ل+ينفقون أ ل� س" ٱ ل له يضعف لمن يشا لل و مائة حب بل ��كل س ت ٱ ض� س ض� مثال» [.261]البقرة: ﴾س"

ثواب مردمی که مال هایشان را در راه خدا انفاق می کنند، مانند ی��ک دانه گندمی است که کاشته شود و بروید و هفت خوشه برآورد و در هر خوشه یک صد دانه باشد که در این حال یک دانه به هفتصد دان��ه و یک عمل خیر به هفتصد برابر ثواب پاداش داده می شود و خداون��د

.«برای هرکس بخواهد چندین برابر می افزاید وقتی که این آی��ه ن��ازل ش��د، رس��ول الل��ه گفت: پروردگ��ارا!

ذي يقرض﴿ثواب امت مرا بیفزای، و این آیه نازل شد: من ذا ال

Page 231: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

229حدیث سی و هفتم��يرة عافا كث ��ه أض�� اعفه ل نا فيض�� ا حس�� ه قرض�� [.245]البق��رة: ﴾الل

کیست که آن قرض نیک��ویی ب��ه خ��دا بده��د) ب��ه این ک��ه در آن ری��ا» نباشد و از مال حرام نباشد( تا خدا چندین برابر به او پاداش بدهد و

. )مالی که خ��دا عط��ا فرم��وده ب��ه ق��رض«آن را برایش زیاد کندبخواهد و میلیون ها برابر پس دهد(.

دیوانه است بنده ای که چ��نین قرض��ی را نده��د و ب��ا م��ردنش مال را از دست بدهد، نه چند برابرش را بیابد و ن��ه ع��وض آن. وق��تی ک��ه این آی��ه ن��ازل ش��د، حض��رت رس��ول الل��ه فرم��ود:

م��ا﴿پروردگ��ارا! ث��واب امتم را بیف��زای، و این آی��ه ن��ازل ش��د: إناب ر حس�� رهم بغ برون أ لص�� ��وفى ل�ي ل� ش��کیبان» [10]الزم��ر: ﴾ٱ

ثواب ش��ان را ب��دون حس��اب می گیرن��د و ب��ه تم��امی ب��ه آنه��ا داده.«می شود

این حدیث در صحیح ابن حبان است، امام احمد از اب��وهریره فرمود: خداوند پ��اداش خ��وبی راصروایت کرد که رسول الله

.«ألفى ألف حسنة»به دو میلیون خوبی می رساند: نة﴿پس از آن أبوهریره آیه ای از قرآن را خواند: وإن تك حس��

را عظيما ه أ د ت من ل ها وي ل�يضع ل" ل* و اگر خ��وبی» [.40]النساء: ﴾ل, باشد، خدا آن را چند برابر می فرماید، از نزد خود ثواب بسیار بزرگ

. و گفت وقتی که خدا می فرماید: ث��واب بس��یار ب��زرگ«می دهد چه کس��ی می توان��د مق�دار آن را بدان��د؟ و آی��ا ب��دی چن��د براب��ر می ش��ود ی��ا ن��ه؟ بعض��ی از علم��اء برآنن��د ک��ه در م��اه رمض��ان

گناه کردن به چند برابر نوشته می شود.ئات»در دو ح��دیث ک��ه إسنادش��ان ب��ه ثب��وت نرس��یده: ي الس��

عق��وبت گناه��ان در رمض��ان چن��د براب��ر«تض��اعف في رمض��ان می شود، و امام احمد و اسحق بن راهوی��ه و ع��ده ای از علم��اء

گناه در مکه معظمه را مضاعف دانسته اند . گاهی بدی گناه به حسب فاعل آن چند براب�ر می ش��ود، مث�ل

بي من﴿ سوره احزاب است: 31 و 30آنچه که در آیه لن اء ٱينس����ك على ف وكان ذل عذاب ض يضع لها ن ت منكن بفحش مبي �=ي ت ل7 ل� ل� ٱ ل, ض� ض� �' ل

ه يسيرا ته��ا٣٠ٱلل لحا ن م ص�� ه ورسوله وت منكن لل ن ومن ي ل* ل� ل� ۦ ل� ل$ ۞ قا كريما نا لها ر ت ن وأ ت رها مر ل.أ ل� ل� ل� ای زنان».� [31-30]األحزاب: ﴾ل�

پیغمبر! هریک از شما کار زشتی انجام دهد، برای او عذاب دو براب��ر می شود و این چند برابرساختن عذاب ن��زد خ��دا ک��ار آس��انی اس��ت، )یعنی هر زنی ک��ه ن��ور نب��وت و ص��حبت پیغم��بر او را از زش��تی ب��از ندارد، عذابش که چند برابر شود، ب��ازهم آس��ان ب��ر او گرفت��ه ش��ده اس��ت( و هری��ک از ش��ما ک��ه مطی��ع خ��دا و پیغم��برش باش��د و ک��ار

Page 232: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

شایسته انجام ده��د، ث��وابش را ب��ه دو براب��ر ب��ه او می دهیم و روزی.«بزرگوارانه ای را برایش آماده ساختیم

در ب���اره آل بیت همینسعلی بن الحس���ین زین العاب���دین نظر را داشت که چ��ون ب��ه پیغم��بر نزدی��ک هس��تند، اگ��ر ب��ازهم قرابت پیغم��بر م��انع ایش��ان از گن��اه نش��ود، کیف��ر گناه ش��ان دو

برابر کیفر باقی مردم است. إذا تحدث عبدي بأن يعمل حسنة فلم يعملها»در حدیث است:

«فعلم الله منه انه قد أشعر قلبه وح��رص عليه��ا كتبت ل��ه حس��نة کس��ی ک��ه قص��د خ��وبی کن��د و آن را ب��ه انج��ام نرس��اند و خ��دا دانس��ت ک��ه او تص��میم ب��رآن گرفت��ه و ب��رای انج��ام آن ح��رص

داشته، یک خوبی برای او نوشته می شود. از این ح��دیث برمی آی��د ک��ه مقص��ود از خ��اطره خ��وبی ع��زم همراه با تصمیم بر انجام آن اس��ت ک��ه ث��واب ی��ک حس�نه دارد، وقتی ک��ه نیت و قص��د خ��وبی هم ی��ک حس��نه نوش��ته می ش��ود، محروم کسی است که نیت و قصد خود را بر خوبی قرار ندهد،

نية ال��مؤمن خ�ير من عمل�ه وعم�ل»و در حدیث طبرانی است: نیت م��ؤمن از ک��ردارش به��تر اس��ت و«ال���منافق خ��ير من نيته

عمل منافق از نیت او بهتر اس��ت. م��ؤمن هزاره��ا قص��د و نیت خیر دارد که عمر او به همه آنها نمی رسد و بر هم��ه آنه��ا ث��واب دارد، منافق هزارها نیت بد دارد که عمل او به هزار و ی��ک نیت

او نمی رسد. إنما الدنيا ألربعة نف��ر: عب��د رزق��ه الل��ه م��اال»در حدیث است:

وعلما وهو يتقي فيه ربه ويصل فيه رحمه ويعلم لله فيه حقا فهذا دنیا برای چهار کس است: بنده ای که خداون��د«بأفضل ال�منازل

مال و علم را روزی او فرمود، پس او در مال خود پ��روای خ��دا را پیشه کند و صله ارحام را به جا می آورد و ح��ق خداون��دی در

مال خود را می شناسد و این در باالترین منزل هاست. وعبد رزقه الله علما ولم يرزقه ماال فهو صادق الني��ة فيق��ول:»

و«لو أن لي م��اال لعملت بعم��ل فالن فه��و بنيت��ه فأجرهم��ا س��واء بنده ای که خداوند علم را روزیش فرمود و مال را به او نداد، و او راس��ت نیت اس��ت و می گوی��د اگ��ر م��ال داش��تم، مانن��د فالن کارهای خیر انجام می دادم، پس او به حساب نیتش ث��واب دارد و هردو در ثواب یکسانند، )در ثواب اصل عم��ل یکس��ان اس��ت، اما در چند برابرشدن ثواب عمل یکسان نیستند، زی��را از دومی

عملی انجام نگرفته است(.

Page 233: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

231حدیث سی و هفتم وعبد رزقه ماال ولم يرزقه علما فهو يتخبط في ماله بغير علم»

ال يتقي فيه ربه وال يصل رحمه وال يعلم فيه لله حقا، فه��ذا ب�أخبث و بنده ای که خداوند مال را روزی او فرمود و علم را«ال�منازل

ب��ه او ن��داد، پس او در م��ال خ��ود ب��ر پای��ه جه��ل و ن��ادانی و سرگشتگی کار می کند، نه در مال خ�ود از خ�دا می ترس��د و ن��ه صله ارحام را به جا می آورد و نه برای خ��دا در م��ال خ��ود حقی

می شناسد، و این شخص در بدترین منزلت هاست. وعبد لم يرزقه الله ماال وال علما وهو يقول أن لي ماال لعملت»

و بنده ای ک��ه خ��دا«في��ه بعم��ل فالن وه��و بنيت��ه فوزرهم��ا س��واء چ��یزی روزیش نس��اخت، ن��ه م��ال ب��ه او داد و ن��ه علم، و او می گوید: اگر مال داشتم، مانن��د فالن کس ب��ه خش��ک مغ��زی و بدعملی می پرداختم، او به حساب نیتش گن��اه دارد و این دو در

گناه و کیفر یکسانند. خداوند تعالی میان کسانی که عذر دارند و کسانی که معذور

Èنس��اء: 95نیس��تند ف��رق گذاش��ته، و در آی��ۀ Èه﴿ س��ورۀ لل ل ٱفض��ه لل قع��دين درج وكال وع��د ه على وله وأنفس�� ��أ ه��دين ب ٱمج �‍ ت ل� ٱ ل ل ل ل� ٱ

ن @?ح ت �ل ل� ذکر شده است، »خداوند مجاهدین را ک��ه[.95]النساء: ﴾ٱ در راه خدا به مال ها و جان های خود جهاد کنند، ب��ر کس��انی ک��ه ع��ذر بیم��اری و ی��ا غ��یر آن م��انع از رفتن ش��ان ب��ه جه��اد ش��د، درجه ای برتری داد و خداوند به همه شان چه آنهایی که به جه��اد رفته و چه آنه��ایی ک��ه مع��ذور ب��وده و نرفته ان��د، وع��ده بهش��ت

را﴿عن��ایت فرم��ود«. قع��دين أ ه��دين على مج ه لل ل ل�وفض�� ل� ٱ ل� ٱ ٱ-�� 95]النساء: ﴾عظيما و خداوند مجاهدان را بر کسانی ک��ه» [.96

نشستند و به جهاد نرفتند و عذری نداشتند، برتری و ث��واب بس��یاری.«عطا فرمود

درجه هایی که از فضل خدای تعالی نیت کار خیر ث��واب دارد، هرگاه نیت ج��زم باش��د و موان��ع او را از اج��رای آن ب��از دارد، و این نیت مانند عمل است در اصل ثواب بدون چن��د براب��ری آن. هرگاه نیت خوبی باشد، ب��دون ج��زم و تص��میم ب��رآن هم ث��واب دارد، و این ثواب نیت است فقط و نیت و قصد گناه کیف��ر دارد هرگاه قصد جازم داشته باشد، منتهی موانعی جلو آید و نتوان��د،

این قصد در حکم عمل است و کیفر دارد. هرگاه قصد گناه باشد، اما تصمیم برآن نباشد، قصد گن��اه در دل خطور کند و بگذرد و برآن تصمیم نگیرد، گناه ب��ر او نوش��ته نمی شود، اما نگرانی و ناراحتی ه��ای فک��ری اک��ثر مول��ود چ��نین

نیت های است، سعدی می گوید:

Page 234: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

یکی را ب���ه ده می نویس���دنکوکاری از م��ردم نی��ک رایخ������������������������������دای

تو نیز ای پسر در کسی ی��که�����������������������������������نر

ببینی، زده عیبش اندر گ�ذر

اگر ما بشر در برابر ده هنر از ی��ک عیب می گذش��تیم، جه��ان را ب�ر خ�ود دوزخ نمی س��اختیم، این فض�ل خ�دای تواناس��ت ک�ه قصد خوبی را می نویسد و قصد بدی را نمی نویس��د و عم��ل ب��د را فقط یک بدی می نویسد، مقصود از عمل بد هیچگ��اه گناه��ان

کبیره نیست، زیرا کبایر حدود و کیفرهای آن مشخص است. با این حال، مرد کسی است که این هم��ه اف��زایش ث��واب در کارهای نیک بتواند بدی های او را بپوشاند، و عاقل کس��ی اس��ت ک��ه ک��اری نکن��د ک��ه آن هم��ه ث��واب خ��وبی، ب��ازهم نتوان��د ب��ا

بدی هایش برابری کند، بازهم فضل خدا تا چه حد است: گنه بن��ده ک��رده اس��ت و اوکرم بین و لطف خداون��دگار

شرمس�������������������������ار

رحمت خدای تعالی تا چه حد است که به روز توب��ه ب��دکارانشب را می پذیرد و به شب توبه بدکاران روز را.

خالصه بدبخت کسی است که رو به خدا نی��اورد و خ��ود را ازرحمت بیکرانش محروم سازد. عزی��زی ک��ه هرگ��اه ز درشس�������������ر بت�������������افت

بهر در که او رفت، ع��زتنی����������������������������افت

Page 235: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و هشتم

:ص قال: قال رسول الله سعن أبي هريرة ��الحرب وم��ا» ��ه ب ا فق��د آذنت إن الله تعالى قال: من عادى لي ولي

��زال ��ه، وال ي ته علي يء أحب إلي مما افترض�� ��دي بش�� ب إلي عب تقرمعه ��ه كنت س�� ه، ف��إذا أحببت ى أحب واف��ل حت ب إلي بالن ��دي يتق��ر عبتي يبطش به��ا، ��ده ال ��ه، وي ر ب ذي يبص�� ره ال ��ه، وبص�� مع ب ذي يس�� التعاذني ه، ولئن اس�� ألني ألعطين ي به��ا، ولئن س�� تي يمش�� ورجل��ه ال

ه .«ألعيذن)رواه البخاري(

ترجمه حدیث: ص روایت ش���ده ک���ه گفت: رس���ول الل���ه ساز اب���وهریره

فرمود: خدای تعالی فرموده: هرکس با کسی که با من دوستی دارد دشمنی کن��د، پس من ب��ا او اعالن جن��گ می کنم و بن��ده ب��ا چ��یزی دوست داش��تنی تر از آنچ��ه ب��ر او ف��رض ک��رده ام ب��ه من ن��زدیکی نجس��ت، و همیش��ه بن��ده ام خ��ود را ب��ه من نزدی��ک می سازد، به زیادتی های طاعت تا این که ع��اقبت او را دوس��ت دارم، وقتی که دوستش داشتم، شنوایی او می ش��وم ک��ه ب��ا آن می شنود و بینایی او که به آن می بیند، و دست او که با آن ک��ار می کند و پایش ک��ه ب��رآن راه می رود، و هرآین��ه ک��ه اگ��ر از من چیزی بخواهد، به او می دهم، و هرآینه اگر به من پناه بی��اورد او

را در پناه خود می آورم، )بخاری روایت کرده(.شرح حدیث:

در حدیث صحیح باال که ش��ریف ترین ح��دیث در ب��اره عظمت از الل��ه تع��الیصمقام دوستان خداست، حضرت رس��ول الل��ه

ا فقد آذنته»روایت می نماید که خداوند فرمود: من عادى لي ولي.«بالحرب

È62در ق��رآن دوس��تان خ��دا مع��رفی ش��ده اند، در آی��ۀÈس��ورۀ ه ال خوليال إن أوأال﴿یونس: لل ]یونس: ﴾زنونل يحل وال هملهملف عليلٱء

آگاه باشید که دوستان خدا ن��ه ترس��ی برایش��ان اس��ت و ن��ه» [.62

Page 236: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

، ترسی ب��ر دوس��تان خ��دا نیس��ت، زی��را خ��دای«نگران می شوند توانا خود در دفاع از ایشان را به عهده گرفته است، و نگ��رانی برایشان نیست، زیرا اعتمادشان بر خدای توانا طوری است که

دل را از اندوه فارغ ساخته اند .ق��ون﴿و آی��ه بع��د آن: ��انوا يت ��وا وك ذين آمن [.63]ی��ونس: ﴾٦٣ال

. پس ه��ر«کسانی که ایمان آوردند و پرهیزگ��اری را پیش��ه نمودند» ایمان دار پرهیزگار دوست خداست، در س��نن ترم��ذی و غ��یر آن

الل��ه الل��ه في»روایت ش��ده ک��ه حض��رت رس��ول الل��ه فرم��ود: أصحابي. ال تتخ��ذوهم غرض�ا. فمن آذاهم، فق�د آذاني، و من أذاني

از خدا بترسید در ح��ق اص��حاب«فقد أذي الله، يوشك أن يأخذه من! ایشان را نشان آزردن قرار مدهید، زی��را ه��رکس اص��حاب مرا آزرد، مرا آزرده است، و کسی که م��را آزرد، خ��دا را آزرده است، و کسی که خدا را آزرد، نزدیک است که خدا از او انتقام

بگیرد. گم��ان نمی رود هیچ مس��لمانی ب��اعث آزردن اص��حاب پیغم��بر بشود، زیرا اگر مس��لمانی هس��ت، از اص��حاب پیغم��بر ب��ه جم��ع مس�لمانان رس��یده اس��ت، ق�رآن و ح�دیث و دس��تورهای عملی اس��الم هم��ه ب��ه وس��یله ص��حابه و ی��اران پیغم��بر ب��ه مس��لمانان رسیده است، در راه خ��دا ایش��ان جه��اد کردن��د، ج��ان و م��ال و فرزند را آنها در راه خدا قرب��انی نمودن��د، چگون��ه ممکن اس��ت

کسی بگوید مسلمان است و به یاران پیغمبر بد بگوید؟. در قرآن جنگ کنن��دگان ب��ا خ��دا و پیغم��بر س��ه گ��روه مع��رفی

شده اند: یکم: کسی که با دوستان خدا دشمنی کن��د، چنانک��ه در ح��دیث باال یاد شد که بر دوستان خدا ت��رس و ان��دوه نیس��ت، کس��ی ک��ه مایه ترس دوستان خ��دا ش��ود و آن��ان را ان��دوهگین س��ازد، خالف دستور خدا عمل ک�رده و جن�گ خ�دا ب�ا او را ب�ر خ�ود روا داش�ته

است. دوم رباخواران: زیرا خدای تعالی در ب��اره رب��اخواران پس از

﴿این که آنان را از رباخواری من��ع ک��رد، فرم��ود: ��وا عل ت ل,ف��إن ل له ورسوله لل ذنوا بح من ۦف ٱ ض+ ل� �' اگ��ر از رب��اخواری» [.279]البق��رة: ﴾ال

خ��ودداری نکردی��د، پس بدانی��د ک��ه ب��ه جن��گ ب��ا خ��دا و پیغم��برش.«برخاسته اید

ذين﴿ س��ورۀÈ مائ��ده: 33: آی��ۀÈ سTTوم راهزنTTان ل ؤا م��ا ج��ز ٱإنه ورسوله لل ۥيحاربون جزای آنانی که» می فرماید: [.33]المائدة: ﴾ٱ

Page 237: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

235حدیث سی و هشتم راهزنی می کنند و با خدا و پیغمبرش می جنگند، این است که کش��ته

تا آخر آیه...«شوند یا به دار زده شوند دوستان خود را معرفی کرد که پرهیزگارانن��د،ألگفتیم خدای

Èانف��ال آم��ده اس��ت: 34در آیۀ Èق��ون﴿ س��ورۀ مت ��اؤه إال لي أ ل�إ ٱ ۥ5 �ل ﴾ل"ب». «دوستان خدا نیستند، مگر پرهیزگاران»[.� 34]األنفال: وما تقر

و بن��ده ام خ��ود را«إلي عبدي بشيء أحب إلي مما افترضته عليه به من نزدیک نساخت، ب��ه ک��اری ک��ه به��تر باش��د از انج��ام دادن

آنچه بر او فرض کردم. در این ح��دیث ص��فات دوس��تان خ��ود را می ش��مارد،ألخدای

»دوستان خدا همیشه برآنچه خ��دا فرم��ود، م��واظبت دارن��د. واله ى أحب واف��ل حت ب إلي بالن و هم��واره بن��ده من«يزال عبدي يتقر

خود را به من نزدیک می سازد، ب��ه نواف��ل طاع��ات و س��نت های زی�اده ب�ر ف�رض، و در زی�ادکردن نواف�ل طاع�ات می کوش�د ت�ا

جایی که من او را دوست بدارم. از اینجا دانسته می شود که کوش��ش در زیادتی ه��ای طاع��ات مایه محبت خدای تعالی می شود، دوستان خدا همیشه کارهایی می کنن��د ک�ه آن�ان را ب�ه خ�دا نزدیک��تر می س��ازد، هم�انطور ک�ه دشمنان خدا کارهایی می کنند که پیوسته آنان را از خدای تعالی

دورتر سازد. و معل��وم گش��ت ک��ه ادای ف��رایض و ت��رک محرم��ات مای��ه دوستی با خداست، و مداومت بر نوافل مایه زیادشدن دوس�تی

Èعل��ق19و محبت خدای تعالی اس��ت، در ق��رآن در آی��ۀ Èس��ورۀ ترب﴿آمده: ج و ل$و ٱ دل� �ل سجود کن و ب��ه خ��دا نزدی��ک» [.19]العلق: ﴾ٱ

أقرب ما يك��ون العب��د من رب��ه». و در حدیث صحیح است: «شو نزدیک ترین حالت بنده به پروردگ��ار م��وقعی اس��ت«وهو ساجد

که سر به سجود نهاده باشد، و محبت خدا را در پ��یروی پیغم��بر قرار داد.ص

Èآل عم�ران می فرمای�د: 31در آی��ۀ Èون﴿ س��ورۀ تحب ل ق إن كنت ل�ه لل كم ب بعوني ي ت ه ف ٱلل ل+ ل1 ٱ بگ��و: اگ��ر خ��دا را» [.31]آل عم��ران: ﴾ٱ

دوس��ت می داری��د، پس از من پ��یروی کنی��د ت��ا خ��دا ش��ما را دوس��ت.«بدارد

Èمائ�ده آم��ده اس��ت: 54در آی��ۀ Èه بق﴿ س��ورۀ لل تي ف ي ض فس� �ل ٱ �' ل � لكف��رين ة على منين أعز م ة على ونه أذل ه ويحب ل�يحب ٱ ل* ل� ٱ ۥ5 ]المائ��دة: ﴾ل

خداوند مردمی را می آورد ک��ه ایش��ان را دوس��ت می دارد، و» [.54 ایشان نیز خدا را دوست می دارند، نسبت به مؤمنان ن��رم و ف��روتن

. س����ر ب����ه«ب����وده و در براب����ر ک����افران س����خت و نیرومندند

Page 238: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

سجودگذاش��تن در ط��اعت خ��دا نزدیک��ترین ح��الت بن��ده ب��هخداست.

ادای فرایض و زیادت نوافل مایه محبت خداست، و افت��ادگی صدر برابر مؤمنان موجب محبت خداست، و پیروی از پیغم��بر

جامع همه و باعث محبت خداس��ت، آن وقت اث��ر محبت خ��دای��ه،»تعالی را بیان فرمود: مع ب ذي يس�� معه ال ��ه كنت س�� فإذا أحببت

ي تي يمش�� تي يبطش به��ا، ورجل��ه ال ذي يبصر به، ويده ال وبصره ال وقلبه الذي يعق��ل» و در بعضی روایات اینطور آمده است: «بها

��ه ولس��انه ال��ذي ينط��ق به وق��تی ک��ه من بن��ده ای را دوس��ت«ب داشتم، آنچه می شنود برای من است، و آنچه می بیند ب��رای من است، و آنچه ب��ه وس��یله دس��ت از نوش��تن ی��ا ان��داختن ی��ا زدن انجام می دهد، برای من است، راه رفتنش برای من است و ب��ه

تعبیر دیگر چشم و گوش و دست و پایش من هستم. از این جاست که حضرت رسول الله یک مشت س��نگ ری��زه

È17به س��وی ک��افران ان��داخت، و خ��دا در این ب��اره آی��ۀÈس��ورۀ ه رمى﴿انف��ال را ن��ازل فرم��ود: لل ت ولكن رم ت إ ٱوم��ا رم ل� ل# ﴾ل�

و ت��و س��نگ ری��زه نین��داختی و لکن خ��دا آنه��ا را» .[17]األنف��ال: . برای این که هرکاری که رس��ول الل��ه می ک��رد، ب��رای«انداخت

خدا و در راه خدا بود، و به تعب��یر دیگ��ر هم��ه کاره��ای او را من انجام می دهم، پیداست کسی که همه کاره��ایش را خ��دا انج��ام

می دهد، قرب و منزلش نزد خدای تعالی تا چه اندازه است. لذا رسول الله فرمود که خدای تعالی در باره چنین شخص��ی

ه لئن سألني»فرمود: هرآینه اگر از من چ��یزی بخواه��د«ألعطينه»آنچه می خواهد ب�ه او می دهم، تعاذني ألعيذن و اگ�ر«ولئن اس��

ب��ه من پن��اه آورد او را پن��اه دهم. »اس��تعاذنی« ب��ه »ن��ون« و اس��تعاذ بی ب��ه »ب��اء« ب��ه ه��ردو روایت ش��ده اس��ت. م��ردان مستجاب الدعوة در اسالم از شما بیرونند و در دع��وت خلف��ای راش��دین و عش��ره مبش��ره و کب��ار اص��حاب پیغم��بر مع��روف و

مشهور است. حضرت رسول الل��ه فرم��ود: چ��ه بس��یار اش��خاص ن��اتوان ب��ا جامه های کم ارزش که در نظر مردم دارای اهمیت نیستند، اگ��ر قسم ب��ه ن��ام خ�دا ب��رای ک��اری ی��اد کنن��د خداون��د قسم ش��ان را راست آورد، از آن کسان است »براء من مال��ک« وی از ی��اران پیغمبر است، بعد از رحلت پی��امبر روزی در جه��اد ب��ا مش��رکان مسلمانان در فشار قرار گرفتند، به »براء بن مالک« گفتند: ت��و قسم به نام پروردگار یاد کن، براء رو به درگاه خدا کرد، سر را

Page 239: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

237حدیث سی و هشتم به سوی آسمان باال ب��رد و گفت: »خ��دایا ب��ه ن��ام ت��و قس��م ی��اد می کنم که کافران فرار کنند«. طولی نکشید که ک��افران ف��رار کردن��د و شکس��ت خوردن��د، ب��ار دیگ��ر در جه��اد دیگ��ر ب��از ب��ر مسلمانان کارزار سخت شد، به براء گفتند: قسم یاد کن. ب��راء گفت: خدایا به نام تو قسم یاد می کنم که کافران پایدار بیاستند و مرا به پیغمبرت برسانی، طول نکش�ید ک�ه ک�افران مق��اومت

کردند و »براء« کشته شد. نعمان بن نوفل از یاران پیغمبر در روز احد دعا کرد که خدایا به نام تو قسم یاد می کنم که کشته شوم و به بهشت بروم، در همان روز احد کشته شد. پیغمبر فرمود که نعمان ب��ه ن��ام خ��دا قس��م ی��اد ک�رد و خ�دا قس��م او را ب��رآورده ک��رد. س��عد بن ابی وقاص از مردی ش��نید ک��ه نس��بت ب��ه »علی« ناس��زا می گوی��د، سعد برآن مرد نف��رین ک��رد و در همانج��ا و هم��ان ح��ال ش��تری

یاغی شد و با دست و با پای خود آن مرد را لگد زد و کشت. عالء بن الحضرمی از صحابه پیغمبر همراه با بعضی از یاران پیغمبر به جهاد می رفتند و از بی آبی، تشنگی ب��ر ایش��ان فش��ار

ي��ا عليم،»آورد، عالء به نماز ایستاد و پس از نماز چ��نین گفت: يا حكيم، يا علي، يا عظيم، إنا عبيدك وفي س��بيلك نقات��ل ع��دوك،

ای خدای بسیار دانا و پرحکمت«فاسقنا غيثا نشرب منه ونتوضا و بلندمرتبه و بسیار بزرگوار! ما بن��دگان ت��وییم و در راه ت��و ب��ه جهاد دشمنانت می رویم، ما را بارانی ده که از آب آن بیاشامیم و وضو بگیریم، چن��د ق��دمی نرفت��ه بودن��د ک��ه ب��ارانی مش��ک بیز مانند نهری فرو ریخت و آشامیدند و ظرف ها را پر کردن��د، پس از اندک زمانی یکی از همراهانش به سوی محل ب��اران آم��د ت��ا از نه��ر آن اس���تفاده کن��د، دی��د اث��ری از آن نیس��ت و چ��نین

می نمایاند که بارانی نباریده است. از تابعین ابومسلم خوالنی معروف بود ک�ه مس�جاب ال�دعوة است، زنی سبب بدخلقی همسرش ش��ده ب��ود. ابومس��لم او را نفرین کرد، فی الحال کور ش��د، آن زن ب��ه دس��ت و پ��ا افت��اد و زاری و التماس کرد. ابومسلم دعا کرد و چشم او به ح��ال اول

برگشت و همسرش هم مانند قبل در حق او نیکوکار شد. مطرف عبدالله بن شخیر معروف به اجابت دعا ب��ود، م��ردی بر وی دروغ گفت: مط��رف گفت اگ��ر دورغ می گ��ویی، خداون��د

مرگ ترا زود بدهد، آن مرد در همان جا جان سپرد. م��ردی از خ��وارج ب��ه مجلس حس��ن بص��ری می آم��د و ب��اعث اذیت ش��ان می ش��د، روزی حس��ن از او ب��ه س��توه آم��د و گفت:

Page 240: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

خدایا دانس��ته ای ک��ه این م��رد م��ا را اذیت می کن��د، ب��ه هرط��ور می خواهی شرش از ما دفع کن، آن مرد همانطور ک��ه ایس��تاده

بود بیفتاد و بمرد. حبیب عجمی مردی مستجاب الدعوة بود، بر سر کودکی ک��ه ط��اس ب��ود، خوان��د و از اش��ک چش��مان خ��ود در ح��ال دع��ا می گریست، بر سر آن کودک کشید، از دعا فارغ نشده بود ک��ه سر آن کودک مانند سرهای سالم بهترین موی را رویاند، مردی زمین گیر را نزد حبیب آوردند، حبیب عجمی ب��رای آن م��رد دع��ا کرد، آن مرد به پای خود به س�وی م�نزل خ�ود بازگش�ت، همین حبیب در سال قحط، گندم بسیار خری��د و ب��ه فق��راء داد و چن��د کیسه را پر از گندم کرد و زیر فراش خود نهاد و رو به خدا کرد که آن کیسه ها پر از سیم شود، ص��احبان گن��دم ب��ه طلب قیمت گندم هایشان آمدند، حبیب آن کیسه ها را از زی��ر ف��راش ب��یرون

آورد، وزن کرد درست به اندازه طلب های ایشان بود. و از اینگونه داستان های واقعی که داللت بر اجابت دعا دارد،

بسیار است و از حوصله این کتاب کوچک بیرون است.

Page 241: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث سی و نهم

اس قال:ص أن رسول الله بعن ابن عبسيان، وما استكرهوا» إن الله تجاوز لي عن أمتي: الخطأ، والن

.«عليه)حديث حسن رواه ابن ماجه والبيهقي وغيرهما(

ترجمه حدیث: ص روایت ش��ده ک��ه رس��ول الل��ه باز عبدالل��ه بن عب��اس

فرمود: ب��ه راس��تی ک��ه خ��دای تع��الی ب��ه خ��اطر من از خط��ا وفراموشی امتم و آنچه برآن مجبور شده بودند گذشت فرمود.

این ح��دیث حس��ن اس��ت، و ابن ماج��ه و بیهقی آن را روایتکرده اند .

شرح حدیث: می فرمای��د: خ��دایصدر این ح��دیث حض��رت رس��ول الل��ه

متعال به خاطر من از آنچه امتم به خطا و یا فراموشی و یا ب��هاجبار و اکراه انجام دهد درگذشت.

: عبارت است از این که شخص از کار خود قصد چ��یزیخطا را داشته باشد و ب��ا غ��یر قص��د آن رو ب��ه رو ش��ود، مثال ت��یر ب��ه گنجش�کی بین�دازد و ب�ه گوس��فندی بخ��ورد و هالک ش�ود، قص��د شخص تیرانداختن به گنجشک ب��وده و ب��رخالف خواس��ت او ب��ه گوسفند خورده است ک��ه در کش��تن گوس��فند دیگ��ری ب��ه خط��ا

گناه ندارد، اگر چه غرامت به گردن دارد. : فراموشی عبارت از این است ک��ه ش��خص چ��یزی رانسیان

به یاد داشته باشد و موقع انجام دادن کاری آن را فراموش کند؛ مثال شخص می داند که وضو برای نم��از الزم اس��ت و بدان��د ک��ه وضو ندار، اما در وقت نماز فراموش می کند که وض��و ن��دارد و نماز می خواند و در نمازخواندن بدون وض��و از روی فراموش��ی گناهی نیست، اما قضاء آن نم��از ب��راو الزم اس��ت، یع��نی همین که به یادش آمد که نماز فرض بدون وضو خوانده است، باید از نو آن نماز را با وض��و بخوان��د، اگ�ر در ح�ال روزه ب�ه فرامش�ی

Page 242: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

چیزی بخورد یا بیاشامد، گناه ندارد، اما رزوه اش باط��ل اس��ت، با این حال دانستید که خطا و نسیان موجب گناه نمی شود، ام��ا

حکم را نیز تغییر نمی دهد. : به زورگرفتن: کسی که به زور گرفته ش��د ت��ا ک��اری رااکراه

انجام دهد دو حالت دارد: یا این که به کلی اختیاری ن��دارد و آلت دست دیگ��ری ش��ده اس��ت ک��ه او را ب��ه زور گرفت��ه اس��ت؛ مثال کسی که قسم بخورد به خانه »زید« نرود و او را مجب��ور کردن��د تا به خانه »زید« برود و البته دست و پایش را بس��تند و او را ب��ه خانه زید آوردند، در این حال قسم او شکسته نمی ش��ود. ی��ا این که اختیار دارد، مثل این که چوب زده شد تا مال دیگری را تل��ف کند، یا این که چوب زده شد تا این که سه طالق زنش را بگوی��د و او یک طالق زنش را گفت، در این حال طالق او واقع می شود

و غرامت مال تلف شده بر او الزم است.﴿در قرآن در آخر سورۀÈ بقره آمده: سينا أ نا إن ن نا ال تؤاخ ل�رب ل#

ن ط ت�أ �' ل ای پروردگار ما! اگر از روی فراموش��ی ی��ا» [.286]البقرة: ﴾ل; در این آیه هم رفع گن��اه از«خطا کاری کردیم ما را مؤاخذه مکن

فراموش کار و خطاکننده معلوم است. Èنح��ل: 106در آی��ۀ Èإيمن﴿ س��ورۀ ب مئ به م ره وق ل�إال م أ ٱ " � س ل! ۥ ل� ل� ﴾ل"

مگر کسی که مجب��ور ش��ود ب��ه کلم��ه کف��رگفتن در» [.106]النحل: از این آی��ه دانس��ته«حالی که دل او آسوده و پایدار بر ایمان است

می شود که مجبورشدن بر کاری ک��ه خ��ود ش��خص در آن رغبت ندارد، ب��اعث رف��ع گن��اه از اوس��ت، و چنانک��ه گف��تیم وق��تی ک��ه

اختیار از او سلب شده باشد گناهی ندارد. خالص��ه آنچ��ه گفت��ه جمه��ور علم��اء اس��ت، این ک��ه گفته ه��ای کسی که مجبور اس��ت اعتب��اری ن��دارد، چ��ه در عق��ود و چ��ه در فسوخ. اگر به اکراه جنسی را بفروشد آن بیع صحی نیس��ت، و

اگر به اجبار بیعی را فسخ کند آن بیع صحیح نیست. در حال اکراه«ال طالق وال عتاق في إغالق»در حدیث است:

و اجبار نه طالقی صورت می گیرد و نه برده ای آزاد می شود. از وقتی که قسم خوردن بر اثر ضعف ایمان م��ردم از اهمیت افت��اده اس��ت و راس��ت گویی هم مانن��د س��یمرغ گش��ته اس��ت، بسیاری از افراد در موق��ع احتی��اج ب��ه قس��م تقاض��ای قس��م ب��ه طالق می کنند، و با این که قسم فقط بای��د ب��ه ن��ام خ��دا باش��د، بازهم اگر کسی قسم به طالق خ��ورد ب��ه دروغ، طالق او واق��ع می شود. مگر در صورتی که اکراه محق��ق باش��د، مث��ل این ک��ه راهزنان به کسی که مال دارد و آن را نهان ساخته است، قسم

Page 243: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

241حدیث سی و نهم ب��ه طالق بدهن��د. و این هم بحم��د لل��ه از م��دتی اس��ت مرتف��ع

گردیده و دیگر در سراسر کشور راهزنی وجود ندارد. در نک���اح و طالق منت ه���ای احتی���اط ض���رورت دارد، زی���را احکامی مانند پدر و مادر و فرزندی و اتصال نس��ب و م��یراث و ناموس و ده ها احکام دیگر وجود دارد و ب��ه هیچ وج��ه قس��م ب��ه

طالق به دروغ یادکردن جایز نیست. در این عصر دیگر جنبه اکراه و اجبار وجود ن��دارد و ه��ر ف��رد باایمان می تواند از راه راستی و درستی بهتر و ش��رافتمندانه تر

زندگی کند و همیشه در راستی نجات است.﴿موقعی که این آیه ن��ازل ش��د: أ ك دوا م��ا في أنفس�� ل�وإن ت ل ل+

لل كم به فوه يحاس ��ت ا ٱ ل+ اگر آشکار کنید آنچ��ه در» [.284]البقرة: ﴾ل; دل های شماست و یا نه�ان نمایی�د آنچ�ه در دل داری�د، خ�دای تع�الی

ب��هش. جم��اعتی از ص��حابه «ش��ما را ب��رآن محاس��به می نماید خدمت رسول الله آمدند و گفتند: یا رسول الله! ما ب��ه این آی��ه بیش از توانایی خ��ود مکل��ف ش��ده ایم، زی��را یکی از م��ا ممکن است مسایلی در خاطرش خطور کن��د ک��ه اگ��ر آن در دل ش��ان ب��اقی بمان��د، هم��ه دنی��ا هم در براب��ر آن ن��اچیز بنمای��د، زی��را خاطره های زودگذر که به فک��ر آدمی خط��ور می کن��د در اختی��ار

انسان نیست. فرمود: مگ��ر ش��ما می خواهی��د مانن��دصحضرت رسول الله نا﴿بنی اسرائیل بگویید: نا وعص ل�سم ش��نیدیم و» [.93]البقرة: ﴾ل�

م﴿ بگویی��د: «نافرم��انی ک��ردیم؟! ��نا وأطعل�س�� ا�ن [.285]البق��رة: ﴾ل.«شنیدیم فرمان حق تعالی را و فرمانبرداری نمودیم»

پس از این ک��ه این کلم��ه را ب��ر زب��ان آوردن��د و ب��ه دل اذع��انسٱءامن ﴿کردند، دو آیه آخر سورۀÈ بقره: . تا آخر آی��ه ن��ازل﴾وللر

نا إن﴿شد: نا ال تؤاخ ��ل#رب طن أ ينا أ س�� ت� ن �' ل ل; � ای» و آی��ه [.286]البق��رة: ﴾ل پروردگار! ما آنچه را که طاقت و توانایشش را ن�داریم، ب�ر م�ا تحمی�ل

.«مفرمای در حدیث است که خدای متعال در برابر هریک از این دعاه��ا فرمود: خواهش ش��ما را پ��ذیرفتم و فراموش��ی و خطای ت��ان را بخشودم و تکلیف را به حساب طاقت تان قرار دادم، آمین گفتن بعد از هریک از دعایی که در آی��ات آخ�ر بق�ره اس��ت، مس�تحب

است. تقیه و مداراة و مصانعه به یک معنی است، عالم��ه ابن حج��ر گوید: این که علما استعمال لفظ تقیه را مکروه دانس��ته اند، ب��ه سبب این است که بعضی آن را در غیر موردش به کار برده اند

Page 244: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و آن را به اشخاصی از مردان بزرگ نسبت داده ان��د ک��ه ایم��ان عظیم ایشان و عظمت مقام و علو پای��ه علمی ش��ان از نس��بت تقیه به ایشان مبراست، قص��د عالم��ه ابن حج��ر این اس��ت ک��ه تقیه حکم اکراه را دارد ک��ه ی��اد ش��د، و چ��نین اک��راهی هیچگ��اه ب��رای بزرگ��ان اس��الم پیش نیام��ده اس��ت، و پیش��وایان اس��الم

هیچگاه راستی را از دست نداده اند. بالل حبشی با این که نسبت به او انواع شکنجه اجرا می شد، و ب��ه ح��دی تع��ذیب می ش��د ت��ا از ه��وش می رفت، ب��ا این هم��ه هیچگاه کلمه کفر را از روی اکراه و تقیه بر زبان نیاورد، و حال آن که اگر بر زبان می آورد جایز ب��ود، ولی ایم��ان ق��وی و ثب��ات عقیده و راستی مانع از آن بود که حتی برای نج��ات از ش��کنجه هم بر زبان بیاورد، وقتی که بالل حبشی ایم��انش چ��نین اس��ت،

ازصپیش��وایان دی��نی از ائم��ه آل بیت و اص��حاب رس��ول الل��ه تقیه و مدارات و مصانعه فرسنگ ها به دورند.

از حدیث پیامبر دانستید که در حال اکراه اقوال شخصی ک��ه مکروه و مجبور شده است، اعتباری ندارد. اما باید دانست ک��ه اکراه این حکم را دارد، اگر اکراه به ناحق باشد، ام��ا در اک��راه به حق اقوال مکره اعتبار دارد، مثال شخص��ی ک��ه ه��زار توم��ان بدهکار کسی است و بدهی خود را نمی پ��ردازد، مجب��ورکردنش به این که بدهی خود را بپردازد، رواست، زیرا این اکراه به حق

است. این ح��دیث اهمیت ف��راوان دارد و ب��رای احک��ام فقهی پای��ه محکمی است؛ زیرا در همه ابواب فق��ه پیش می آی��د، و معل��وم است که افعال مکلف یا از روی قصد و اختی��ار نیس��ت و این را عمد می نامند، و یا از روی قصد و اختی��ار اس��ت و این خط��ا ی��ا نسیان یا اکراه است، و از این حدیث هویدا گشت که این قسم یع��نی آنچ��ه ن��ه از روی قص��د و اختی��ار اس��ت، م��ورد عف��و و بخش��ودگی اس��ت. و ب��ا این ت��رتیب این ح��دیث در بی��ان نص��ف شریعت است به اعتبار منطوق آن و شامل همه احک��ام اس��ت

به اعتبار منطوق و مفهوم آن. عفو و گذشت از خطا و نسیان و اکراه در مقتضای حکمت و نظر است، و معلوم است که فایده تکلیف این است ک��ه ط��ایع را از عاصی جدا سازد، و هرکدام از طاعت و معصیت مستلزم

قصد است تا ثواب و عقاب برآن مترتب شود. این حدیث از حیث علم الح��دیث، ب��ه درج��ه حس��ن اس��ت در روایت ابن ماجه و بیهقی. و به رتبه صحیح است ب��ه روایت ابن

Page 245: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

243حدیث سی و نهم حبان و دارقطنی. و رجال إس��ناد ح��دیث هم��ه معت��بر هس��تند و هرکدام در بخاری و مسلم از آنها روایت شده اس��ت. بن��ابراین،

اصل حاکم گفته است حدیثی است صحیح بر شرط شیخین.

Page 246: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث چهلم

بمنكبي فقال: كنص قال: أخذ رسول الله بعن ابن عمر »ك غريب أو عابر سبيل «في الدنيا كأن

يقول:بوكان ابن عمر إذا أمسيـت فال تنتظر الصباح، وإذا أصبحت فال تنتظر المساء،»

تك لمرضك ، ومن حياتك لموتك .«وخذ من صح)رواه البخاري(

ترجمه حدیث: ص روایت ش�ده ک�ه گفت: رس�ول الل�ه باز عبدالله بن عمر

دوش مرا گرفت و فرمود: در دنیا چنان باش که گویا غریب، و ی��ا همیش���ه می گفت:براهگ���ذری هس���تی. و عبدالل���ه بن عم���ر

شبانگاهان، به انتظار بامداد منشین و بامدادان، به انتظار شب منش��ین، و از زم��ان تندرس��تی ب��رای روزه��ای بیم��اریت و از زندگیت برای مرگت توشه ای بردار. )بخاری رحم��ه الل��ه تع��الی

این حدیث را روایت کرد(.شرح حدیث:

در حدیث ب��اال دس��تور العم��ل بس��یار پرارزش��ی اس��ت، زی��را به برادر همسر خود توص��یه می فرمای��دصحضرت رسول الله

که در زندگی دنی��ا دل ب��ه چ��یزی مبن��د، و چن��ان زن��دگی کن ک��ه گویی غریب هستی و در صددرفتن ب��ه وطن خ��واهی ب��ود، و ی��ا این که گویا راه گذری هستی که برای رسیدن به وطن به س��فر خود ادامه می دهی، وطن برای ش��خص باایم��ان جه��ان اخ��روی اس��ت، زی��را این جه��ان ک��ه روزه��ای مع��دودی ب��ا تحم��ل ده ه��ا مسؤولیت در آن می گذرد، شاییسته دلبس��تگی نیس��ت. منظ��ور این نیست که در دنیا دارای چیزی نباشی، زی��را اس��الم همیش��ه تأکید می نماید که شخص مؤمن نیازهای خود را شخص��ا مرتف��ع سازد، و زندگی آبرومندانه داشته، خانه و خانواده تشکیل ده��د، دین خود را در اجتماع از خدمت به اجتماع اداء کند، همیش��ه در نکوکاری و کارهای خیر پیش قدم باش��د، و اینه��ا هم��ه الزمه اش

Page 247: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

245حدیث چهلم این است که آدمی دلبستگی به م��ال دنی��ا نداش��ته باش��د، م��ال داشته باشد ولی دلبسته آن نباشد. فرق است میان کس��ی ک��ه مالی ندارد و کسی که مال دارد، اما به حدی دلبستگی به م��ال دارد که مال دادن و ج��ان دادن را مث��ل هم می دان��د و کس��ی ک��ه

مال دارد، اما آن را برای خیر و نکوکاری و اجتماع می خواهد. صکسی که مال ن�دارد و ب��ه فرم��وده حض��رت رس��ول الل��ه

»ص��علوک« یع��نی ب��رده اس��ت، و کس��ی ک��ه م��ال دارد و آن را شقیق جان می داند، همه چیز را فدای مال می سازد، اما کسی ک��ه م��ال دارد و ب��ه آن دلبس��تگی ن��دارد، بلک��ه آن را ع��اریت می داند تا مال را در راه خ��یر و خ��دمت ع��ام المنفع��ه مص��رف کنند، او کسی است که خود را در این جهان غ��ریب می دان��د ی��ا

راه گذر می خواند. هم ب��ر این ق��رار ب��ود، ب��ا داش��تنبسیرت عبدالله بن عمر

مال و سرافرازی در زندگی و معیشت از راه معامله و فعالیت خود را غریب می دانست، خود را راه گ��ذر می ش��مرد و هیچگ��اه به مال دلبستگی نداشت، هر مالی که به نظرش پسند می آمد، در راه خدا انفاق می کرد، هر برده ک��ه م��ورد پس��ند او می ش��د،

در راه خدا آزاد می کرد. به تعبیر دیگر تو نیز ای برادر! زن��دگی خ��ود را مانن��د زن��دگی غریبان قرار بده، و جمع مکن مگر آنچه حمل و نق��ل آن آس��ان و از حیث قیمت گرانبها و در وقت حاجت ب��ه ک��ار آی��د، ش��خص غ��ریب هیچگ��اه کااله��ای س��نگین ک��ه ب��ردنش ب��ه وطن میس��ر نمی شود، نمی خرد. چیزهای پیش پا افتاده را که به کار نمی آید نمی خرد، اشیاء بی ارزش را که خسارت مالی به ب��ار می آورد و

سودی ندارد، نمی خرد. شخص��ی ک��ه در زن��دگی خ��ود را غ��ریب می دان��د، در زن��دگی کارهایی می کند ک��ه در وطن ب��ه ک��ارش آی��د، چ��یزی اس��ت ک��ه رضای خدا به بار آورد و رضای خدا در رضای بن��دگان اوس��ت و رضای بندگان در نکوکاری و احس��ان اس��ت. ش��خص غ��ریب در محل غربت وقت خود را بیه��وده تل��ف نمی کن��د، بلک��ه کوش��ش می کند و می شتابد تا کارهایش در غربت به خوبی انجام ده��د و کارهای انجام نیافته نماند، و موقع فرارسیدن ح��رکت ب��ه س��وی وطن با دل آسوده و فراغت خاطر و دست پ��ر ب��ه س��وی وطن برود ت��ا بس��تگان و همک��اران و دوس��تان ب��ه مق��دمش دلش��اد و

خوش وقت شوند.

Page 248: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

عبدالله بن عمر که از نمونه ه��ای مس��لمان واقعی و مؤمن��ان حقیقی و نمونه زنده مسلمان کامل االیمان است، همانطور که در سیرت او معروف است، همینطور هم زیست. پیروی پیغمبر را وجه��ه همت خ��ود ق��رار داد و کوش��ید ک��ه در هم��ه ک��ار پ��یرو حضرت محمد باش��د، و ب��ا اس��تفاده از همین دس��تور ج��امع ک��ه حضرت رسول الله به او آموخت، همیشه به بستگان و آشنایان خ��ود می گفت ص��بح ک��ه ش��د، ب��ه انتظ��ار ش��ب منش��ینید، بلک��ه بکوشید تا از وقت منت های استفاده را بنمایید تا روز ب��ا انج��ام اعمال خداپسندانه روزی پرب��رکت باش��د و س��عادت مندی را در روزهای عمر خود مد نظر قرار دهید و شب که ش�د ب�ه انتظ�ار بامداد منشینید، بلکه در شب هم از وقت استفاده کنید تا ش��ب شما از طاعت و عب��ادت و خیراندیش��ی و نقش��ه های ثم��ربخش

مانند روزی درخشان در تاریخ عمر شما باشد. در حقیقت شب و روزی وجود ندارد، این روشنی و تاریکی و این طلوع و غروب آفتاب، اینها همه تیغ های برنده ای هستند که

لحظات عمر را به طور خیلی دقیق و عادالنه قطع می کنند. کسی ک�ه در دنی��ا خ��ود را غ��ریب ندانس��ت و خ�ود را ره گ��ذر نش��مرد، روزه��ا پس از ش��ب ها و ش��ب ها پس از روزه��ا را ب��ه بیه��وده می گذران��د و عم��ر را ک��ه ه��ر لحظ��ه آن از هم��ه دنی��ا پرارزش ت��ر اس��ت ت��اراج می نمای��د، و وظیفه ای را ک��ه در این جهان به او محول ش��ده اس��ت ب��ا ن��دانم ک��اری و غفلت زدگی و هدردادن وقت انجام نمی دهد، و وقتی به خود می آی��د ک��ه داس اج��ل ب��ه ط��ور بی رحمان��ه ش��اخه های عم��ر او را از هم قط��ع می نماید، آن وقت به جز حسرت و پشیمانی چه باقی می ماند، و آن وقت ک��ه آدمی می دان��د لحظه ای از عم��ر چق��در ارزش

دارد، اندازه حسرت و افسوس از تصور بیرون می شود. چ�ه بس�یار بیم�ارانی ک�ه چن�د لحظ�ه قب�ل از م�رگ ب�ه خ�ود می آیند، در آن لحظات می خواهن��د ب��ا هرک��ه دش��منی کرده ان��د، آشتی کنند. هرچه از دست رفته، باز یابند و غفلت زدگی را کنار بگذارند و به کارهای خیر بپردازند، اما افس��وس ک��ه آن آگهی و ندامت نتیجه ندارد و میراث بره��ا، ب��ه انتظ��ار نفس واپس��ین او

دقیقه شماری می کنند و به فکر کودکانه او می خندند. به قول صاحب مثنوی علیه الرحمه: در دنیا مردم خیلی چیزه��ا را وارون��ه می دانن��د، کس��ی را ک��ه خیلی ک��ریم اس��ت، بخی��ل می شمارند و کسی را که خیلی بخی�ل اس�ت ک�ریم می دانن�د، آی�ا کسی که از تمام هستی خود به نفع آخرت خود به دست خ��ود در

Page 249: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

247حدیث چهلم راه های خیر انفاق می کند ت��ا پیش از این ک��ه به��ره م��یراث ب��ران بشود در دفتر حسنات خ�ودش ثبت ش��ود، چ�نین کس�ی را ک�ریم می دانند، در حالی که از او بخیل تر نیس��ت، هم��ه ک��ار خ��یر ک��رده است و همه نفع ها خودش برده است. و شخص کریمی که گلوی خودش گرفته نان درستی نمی خورد و دعاء و نفرین هزار فقیر و مسکین را تحمل می کند، و تنفر همه نزدیکان را به جان می خ��رد و دیناری به نفع خود مصرف نمی کند و در ساعت م��رگ آنچ��ه ب��ا زندگی جان کندن جمع کرده است، یکجا ب��ه م��یراث برمی س��پارد،

او را بخیل نمی دانند. به حقیقت اگ��ر کس��ی ب��دبخت ش��د، دنی��ا و آخ��رتش ب��دبختی است، بخیل به ع�رف م�ردم هم در این دنی��ا س��یه روز اس��ت و هم در آن جه��ان س��یه رو. ک��ریم هم در این جه��ان نیک بخت و نیک نام است و هم در آن جهان سرافراز و س��عادت مند، ب��ا این حال چه درس عبرتی از این باالتر و به حقیقت بزرگی ب��ه خ��دا سزاوار است، و بس که حقایق را مانند آفت��اب روش��ن س��اخت

اما کو دیده عبرت بین؟. بازهم به تعبیر دیگر: در این دنیا خود را غریب و رهگذر بشمار. چرا؟ برای این که تمام خوشی های زن��دگی نص��یب ت��و گ�ردد، آی��ا دیده ای که غ�ریب ب�ا کس�ی گالوی�ز ش�ود؟ کج�ا دی�ده ای ش��خص غریب به هم چشمی با دیگران بپردازد؟ کج�ا ممکن اس�ت غ�ریب حسد این و آن را بخورد و یا با زی�د و عم�رو کینه ت�وزی نمای�د، ی�ا نقد عمر را به دش�منی ب�ا نقی و تقی ب�ه ت�اراج ده�د، ی�ا ش�یرین

کامی را به کشمکش با این و آن به تلخ کامی مبدل سازد؟. دشمنی میان خویشاوندان و حس��د می��ان همس��ایگان اس��ت، بدبختی نصیب هم چشمی کنندگان و سیه روزی نص��یب همگن��ان است، ام�ا غ��ریب در دی�ار غ��ربت، ن�ه خویش�ی می شناس��د ک�ه عداوت با او در دلش متمکن باشد، نه با کس��ی همس��ایه اس��ت که از حسد دیده دلش سیاه باشد، نه هم چشمی ب��ا کس��ی دارد و به مثل معروف چشم به چش��م کن��ان خ��اک ب��ه س��رکنان، ن��ه همک��ار و ن��ه همس��ایه ای می شناس��د، خ��اطرش آس��وده، قلبش

مطمئن، وقتش سالم، عملش بی ریا و شبهه است. اما آنهایی که دنیا را وطن شناخته اند و ایمان شان ب��ه آخ��رت ضعیف است، مسکینانی هستند که نه روزشان روز است و ن��ه شب شان شب، کار را مرادف جان کن��دن ش��ناخته اند و هیچگ��اه برای تن خود آسایشی قایل نیستند، همت شان شکم و ش��هوت و با این حال با گاو و حیوان��ات دیگ��ر همس��انند و خ��بری از روح

Page 250: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

ندارند. با همسر خود همیشه اوقات تلخی و مرافع��ه دارن��د، ب��ا فرزندان خود ناپدری و یا پدری نامهربانن��د، زی��را ن��ه ب��ه ت��ربیت آنان اهمیت می دهند نه با آنها غمخواری و همدردی می کنند. ب��ا ب���رادران ن���ه ب���رادر و ن���ه خویش���ند، زی���را غ���یر از خ���ویش نمی شناسند، و با این ترتیب نه تمتعی از آنچه دارن��د ب��ه دس��ت می آورن��د، ن��ه از همس��ر و فرزن��دان خ��یری می بینن��د، ط��اعت آفری��دگار اگ��ر ف��راهم ش��ود، دل ب��ا آن��ان نیس��ت و پی��دا اس��ت طاعتی که دل در آن حاضر نباشد چه باشد. بدن ها روز ب��ه روز فربه تر می شود و چاقی هم مجمع االمراض اس��ت، روح ه��ا روز ب��ه روز س��رکش تر و ن��اآرامتر می ش��وند، ط��اعت واقعی رو ب��ه کاهش می رود، فساد اخالق لحظه ب��ه لحظ��ه اف��زون می ش��ود، همه در نتیجه محل غربت را وطن شناخته اند و مع��روف اس��ت

دزد تازه کار به کاهدان می زند. گفتیم دستور العمل پ��رارزش ک��ه ی��ک دنی��ا ارزش دارد: »در دنیا خود را غریب بدان یا رهگذر بشمار« تا هم��ه عم��ر خ��ود را در رضای خدای بگذرانی، مال و زن و فرزند و ج��اه و آنچ��ه ب��ه دست می آوری کم��ک رس��ان ت��و ب��رای س��عادت و نیک بخ��تی دو جهان باشد، همه چیز را به دست آوری، ولی دل را به غیر خ��دا نبندی تا همه آنها مایه خوشی و آسایش و باعث اجر و ث��واب و پایه خوشنودی خلق و سبب آثار خیر و نیک نامی باشد، آن وقت همه اخالق تو غریب می شود، همت ت��و، فع��الیت ت��و، ک��رم ت��و، احس��ان ت��و و ایم��ان ت��و و اعم��ال ت��و، اغتن��ام و فرص��ت و بهره گرفتن از هرلحظه و مغتنم شمردن ه��ر ثانی��ه را ب��رایت ب��ه بار می آورد، کار امروز را به فردا نمی اندازی و روز را به حرف هیچ و س��خن پ��وچ نمی گ��ذرانی و ش��ب ها مانن��د الش از خ��ود بی خود نمی افتی، روز را تا آنجا ک��ه ممکن اس��ت و ش��ب را ت��ا جایی که مقدور است، در کار خیر و راه خیر ب��ه س��ر می آوری. آنگاه از تندرستی، غنیمتی ب��رای روزه��ای بیم��اری و از زن��دگی، به��ره ای ب��رای لحظ��ه م��رگ و روزگ��ار پس از آن ب��ه دس��ت می آوری، و در معنی همین حدیث صحیح نب��وی باالس��ت ک��ه در

صحیح بخاری به ثبوت رسیده است. حدیثی که ب��ه روایت ح��اکم اس��ت ن��یز در مع��نی همین ح��دیث

اغتنم»است: حضرت رسول الله م��ردی را موعظ��ه می فرم��ود: خمسا قبل خمس، شبابك قبل هرمك، وصحتك قبل سقمك، وغن��اك

پنج چ��یز را«قبل فقرك، وفراغك قب��ل ش��غلك وحيات��ك قب��ل موتك پیش از پنج چ��یز غ��نیمت بش��مار: ج��وانی ات پیش از پ��یری ات،

Page 251: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

249حدیث چهلم تندرس������تی ات پیش از بیم������اری ات، ت������وانگری ات پیش از تهی دستی ات، فراغتت پیش از گرفت��اری ات و زن��دگی ات پیش از

مرگت. وصدرود و ثنا و صلوات و سالم، نثار حض��رت رس��ول الل��ه

پیروانش باد که از نص��یحت ب��ه امت هیچ فروگ��ذاری نفرم��ود و پیروانش در رسانیدن سنت طاهره ایشان سیرت مقدسه ش��ان

هیچ کوتاهی ننمودند.

Page 252: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث چهل و یکم

��د الل��ه بن عم��رو بن الع��اص ق��ال: ق��البعن أبي محم��د عب:صرسول الله

ى يكون هواه تبعا لما جئت به» .«ال يؤمن أحدكم حت)حديث حسن صحيح، رويناه في كتاب الحجة بإسناد صحيح(

ترجمه حدیث: –از ابومحمد که نام او: عبدالله پسر عمرو بن العاص اس��ت

روایت ش��ده ک��ه گفت:–خداون��د از هردوش��ان خوش��نود ب��اد فرمود: هیچ یک از شما ایمان نمی آورد تا آن کهصرسول الله

هوای او پیرو آنچه من آورده ام باشد. حدیثی است حسن صحیح ک��ه در کت��اب الحج��ة فی اتب��اع ب��ه

إسناد صحیح روایت نمودیم.شرح حدیث:

( زندگی نامه أبومحمد عبدالله بن عمرو بن العاص: ن��ام او1) عبدالله و کنیه او ابومحمد و می گویند ابوعبدالرحمن و گفته ان��د اب��و منص��ور. ن��ام پ��در او عم��رو بن الع��اص اس��ت. از حض��رت

روایت ش��ده ک��ه در ب��اره عبدالل��ه و پ��درش وصرس��ول الل��ه چه«نعم البيت عبدالله وأبوعبدالله وأم عبدالله»مادرش فرمود:

خوب خانواده ای هس��تند عبدالل��ه و پ��درش و م��ادرش. حض��رت عبدالله را بر پدرش برتری می داد، فرق سن اوصرسول الله

و پدرش دوازده سال بود، یعنی پ��درش در س��ن دوازده س��الگی داماد شده و دارای فرزند شده بود. عبدالله دارای علم فراوان

و در عبادت و طاعت خدای متعال کوشش فراوان داشت. »عبادله« که جم��ع عبدالل��ه اس��ت ش��امل چه��ار نف��ر اس��ت: عبدالل��ه بن عم��ر، عبدالل��ه بن عب��اس، عبدالل��ه بن الزب��یر و

عبدالله بن عمرو. وی از بزرگترین نامبردگان بود، زیرا از عبادت ک��اران ب��ه ن��ام در میان صحابه رسول الله بود، وی همچنین از زاهدان بلن��دنام و از فاض��الن عالی مق��ام و از دانش��مندان عالی ق��در ص��حابه

Page 253: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

251حدیث چهل و یکم رسول الله به ش��مار می رود، و از پرروایت ت��رین ی��اران رس��ول

الله است. ابوهریره می گفت: گمان نمی برم از یاران رسول الله کس��ی بیش از من روایت ح��دیث از رس��ول الل��ه داش��ته باش��د، مگ��ر عبدالله بن عمرو بن العاص که او می نوشت و من نمی نوشتم، وی ب��ا کس��ب اج��ازه از حض��رت رس��ول الل��ه آنچ��ه از حض��رت

رسول الله می شنید، در حال خشم و خوشنودی می نوشت. وقتی بعضی از یاران پیغمبر به عبدالل��ه گفتن��د: ت��و هرچ��ه از رسول الله می شنوی، می نویسی و ایشان بشر هس��تند، گ��اهی در حال خشم هستند و گاه در حال رضا. عبدالله همین گفتار را

صبه حضرت رسول الله عرضه داشت. حض��رت رس��ول الل��ه أكتب فوالذي بعثني بالحق نبيا ما يخرج منه ويش��ير إلي»فرمود:

بن��ویس، آنچ��ه از من ش��نیدی، زی��را قس��م ب��ه«لس��انه إال حق خدایی که مرا به حق به پیغم��بری برگزی��دی، ب��یرون نمی آی��د از

این زبان من مگر حق. از او هفتصد حدیث روایت ش��ده اس��ت، بخ��اری و مس��لم در روایت هفده حدیث از او اتفاق دارند، و بخاری به تنهایی هشت

حدیث، و مسلم به تنهایی بیست حدیث از او روایت کرده اند. وی در همه عمر روزها روزه دار ب�ود و ش�ب ها را ب�ه ط��اعت می گذراند، خود را از زن��ان دور می گ��رفت، وف��ات او ب��ه س��ال شصت و پنج یا شصت و هفت و یا شصت و ن��ه هج��ری قم��ری بوده است، در محل دفن او نیز اختالف است، در مکه معظم��ه و یا در شام و یا در مصر دفن شده است، عمر او هفتاد و دو و

رض��ی الل��ه عن��هیا نود سال نوشته اند، در آخر عم��ر نابین��ا ش��د، .وعن ابویه

( کتاب: الحج��ة فی اتب��اع المحج��ة، در عقی��ده اه��ل س��نت2) شامل اصول دین ب��ر قواع��د اه��ل ح�دیث، کت��ابی اس��ت بس��یار سودمند، حجم آن را یک برابر و نیم کتاب تنبیه تالیف ش��یخ أبی اس��حاق ش��یرازی نوش��ته اند، ام��ا کت��اب حج��ة ت��ألیف عالم��ه ابوالقاسم اسمعیل بن محمد بن الفض��ل الحاف��ظ، و ی��ا این ک�ه تألیف ابوالفتح نصر بن ابراهیم مقدسی شافعی، فقیه زاهد ک��ه اقامتش در دمشق بوده، سبب اختالف این است که مؤلف نام

خود را در اول کتاب ننوشته است. در حدیث چهل و یکم تمام احادیثی که در این کتاب ی��اد ش��د خالصه شده است، زیرا حضرت رسول الله به حق آمده اس��ت و پیغم��بران پیش��ین را تص��دیق نم��وده اس��ت، و این ح��ق ک��ه

Page 254: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

حض��رت رس��ول الل��ه آورده اس��ت، اگ��ر تفس��یر ب��ه دین ش��ود، شامل ایمان و اسالم و نصیحت و اخالص برای خدا و پیغم��بر و قرآن و پیشوایان و فرمانروایان و عوام و استقامت راس��تی در دین می شود، و اینها چیزهایی است ک��ه تم��ام مراح��ل دی��نی را جمع نموده و چیزی نماده است، مگر تفصیل آنها، و اگر حق را

به تقوی تفسیر کنیم، بازهم شامل امور نامبرده خواهد بود. بنابراین، باید هوای انسان تابع فرمان پیغمبر در دین و تق��وی باشد، و هرکسی که هوای او تابع همه آنچه رسول الله فرموده است باشد، مؤمن کامل االیمان است، و هرکسی که ه��وای او اصال تابع فرمان پیغمبر نباشد کافر است، و اگر در اصل ایم��ان تابع پیغمبر باشد و در غیر آن تابع نباش��د، فاس��ق اس��ت. و اگ��ر کسی در ظاهر تباع باشد و در اصل ایم�ان ت�ابع پیغم�بر نباش��د،

منافق است. Èنساء مطابقت دارد: 65این حدیث با آیۀ Èك ال﴿ سورۀ فال ورب

ه نه ثم ال يج��دوا في أنفس�� جر ب موك فيما ش�� ى يحك منون حت ل ي ل ل� ل*ليما موا ت ت ويسل ل�حرجا مما قض ن��ه، قس��م ب��ه» [.65]النساء: ﴾ل�

پروردگارت که ایمان نمی آورند، مگر موقعی که تو را در درگیری ه��ا و مرافعاتی که بین شان واقع می شود حاکم و داور بدانن��د، آنگ��اه در قبول کردن داوری تو هیچگونه ناراحتی در دل خود نیابن��د و ک��امال در

.«برابر حکم تو تسلیم شوند در این آی��ه ایمان آوردن ش��ان را قب��ول نفرم��ود مگ��ر پس از قبول کردن داوری پیغمبر، و آنگاه به قب��ول کردن داوری پیغم��بر اکتفا نفرمود و افزود که باید در برابر فرم��ان پیغم��بر احس��اس هیچگونه ن��اراحتی نکنن��د و ب��ازهم اف��زود ک��ه در براب��ر داوری و حکم و فرمان پیغمبر کامال تسلیم شوند، و موافقت دارد با این حدیث: حدیث صحیح بخاری و مس�لم ک�ه حض�رت رس�ول الل�ه

��ون أحب إلي��ه»فرمود: ى أك والذي نفسي بيده ال يؤمن أحدكم حتاس أجمعين قسم به خ��دایی ک��ه روح من«من نفسه و ولده والن

در دست اوست، شما ایمان نیاورده ای��د مگ��ر این ک��ه من ن��زد شما از خود و فرزند و پدر و مادر و همس��ر و بس��تگان تان و از همه م��ردم محب��وب تر باش��م. یع��نی وق��تی ایم��ان یکی از ش��ما کام��ل می ش��ود ک��ه م��را ک��ه پیغم��بر خ��دا هس��تم ب��ر خ��ودش و

فرزندش و پدر و مادر و همسر و همۀÈ مردم ترجیح دهد. محبت بر س��ه گون��ه اس��ت: محبت تعظیم مانن��د محبت پ��در و م��ادر و اس��تاد و محبت ش��فقت، مانن��د محبت فرزن��دان و محبت

پسندیدن و زیبا به نظرآمدن مانند محبت باقی مردم.

Page 255: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

253حدیث چهل و یکم را بنابراین حدیث اخ��یر مؤک��دتر دانس��ته اندصمحبت پیغمبر

از محبت پدر و مادر و فرزند و همسر و همه مردم، دلی��ل آنهم آشکار است، زیرا شاهراه س�عادت و نیک بخ��تی در دو جه�ان از ب��رکت رس��ول الل��ه ب��رای م��ا روش��ن ش��د، و نج��ات از آتش و

رسیدن به بهشت از برکت تعالیم عالیه ایشان فراهم گردید. محبت شان به حضرت پیغمبر از روی ص��دقصیاران پیغمبر

قرار داده بودن��د، و درصبود، هوای شان را تابع فرمان پیغمبر راه فداکاری او با پدر و فرزند خود جنگیدند، ح��تی »ابوعبی��ده«

پدرش را کشت، برای این که پیغمبر را می آزرد. معلوم است که محبت رسول الله برای محبت خ��دای تع��الی است، و ب��ر ه��ر ش��خص م��ؤمن واجب اس��ت آنچ��ه را ک��ه خ��دا دوست داشته است، دوست ب��دارد و آنچ��ه را ک��ه خ��دا دوس��ت

نمی دارد، دوست ندارد و از آن بپرهیزد. در حقیقت هم��ه گناه��ان ب��ر اث��ر جل��وه کردن ه��وای نفس ب��ر

Èقصص آم��ده اس��ت:50پیروی رسول الله است: در آیۀ Èسورۀ وآءه﴿ بع��ون أ م��ا يت أن ل ��ك ف تجيبوا ل ي تل ف��إن ل ل� ل ل� ٱ �ل [.50]القص��ص: ﴾ل پس اگر به فرمان تو نشدند، یقین بدان که هواهای نفس را پیروی»

﴿. «می کنند لل ر هدى من بع هوىه بغ ت ��وم أضل ممن ت ٱ ل� ٱ ]القصص: ﴾ل" و چه کسی گمراه تر است از کسی که تابع هوای نفس خ��ود» [.50

.«باشد، بدون این که راهنمایی از خدای تعالی همراه داشته باشد پیدا است که دنبال کردن هوای نفس و ترک راهنمایی خ��دای تعالی مایه رسیدن به گمراه ترین راه هاست، همه گناهان نتیج��ه دنبال کردن هوای نفس به جای پیروی رسول الله است، و همه بدعت ها نیز نتیجه مقدم داشتن هوی بر شریعت مطهره اس��الم است، و از این راه است ک�ه اه�ل ب��دعت ها را »اه�ل االه�واء«

می نامند.

Page 256: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

حدیث چهل و دوم

:يقولص قال: سمعت رسول الله سعن أنس ك ما دعوتني ورج��وتني غف��رت» قال الله تعالى: يا ابن آدم ، إن

��ان ��ك عن لك على ما كان منك وال أبالي، يا ابن آدم ، لو بلغت ذنوبك ل��و أتيتني ��ا ابن آدم ، إن تغفرتني غف��رت ل��ك، ي ماء ثم اس�� الس����ك بقرابه��ا يئا ألتيت رك بي ش�� بقراب األرض خطايا ثم لقيتني ال تش��

.«مغفرةرمذي وقال: حديث) رواه الت

(حسن صحيحترجمه حدیث:

روایت ش���ده ک���ه گفت: ازصاز أنس خ���دمت کار پیغم���بر ش��نیدم ک�ه می فرم�ود: خ�دای تع�الیصحض��رت رس�ول الل��ه

ای بنی آدم! به حقیقت تو مادامی که از من خ��واهش»فرمود: کنی و از من امید داشته باشی، هرچه از ت��و س��ر زده اس��ت را می آم��رزم و پ��روایی ن��دارم. ای آدمی زاده! اگ�ر گناه�ان ت��و ب��ه آسمان برسد یا به ابر آسمان برسد آنگاه از من طلب آم��رزش نمایی تو را بیامرزم. ای پسر آدم! به حقیقت اگر تو با گناه��انی زیاد به گستردگی زمین ب��ه س��وی من بی��ایی، آنگ��اه م��را دی��دار ک��نی در ح��الی ک��ه مش��رک نیس��تی و چ��یزی را ش��ریک من

.«نمی دانی، هرآین��ه من پ��رزمین آم��رزش ب��رای ت��و می آورم)روایت از ترمذی و گفته حدیث حسن و صحیح است(.

شرح حدیث: روش��ن فرم��ود ک��هصدر ح��دیث ب��اال حض��رت رس��ول الل��ه

درهای رحمت خدای متعال همیش��ه ب��از اس��ت و دری��ای مه��ر و رحمت پروردگار همیشه بیک�ران اس�ت، منتهی دلی الزم اس�ت امی��دوار و زب��انی الزم اس��ت خواهن��ده و خواس��تار، اگ��ر آدمی بتواند که دی��ده دلش را متوج��ه درگ��اه خ��دا س��ازد، دع��ایش ب��ه س��وی او باش��د، خواهش��ش از او باش��د، امی��دش ب��ه درگ��اه او

باشد، خدای توانا پروایی از آمرزش گناهان او نخواهد داشت.

Page 257: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

255حدیث چهل و دوم آدمی زاده اگر گناهش به ابر آس��مان برس��د و ب��ه ح��دی روی هم انباش��ته ش��ود ک��ه از س��طح زمین ب��االتر و هم س��طح اب��ر آسمان باشد، اما از خ��دا آم��رزش بخواه��د و روی دلش متوج��ه درگاه خدا باشد، خ��دا گناه��ان او را می آم��رزد، آدمی زاده فق��ط بتواند به خدا شرک ن�ورزد و این ق�در فک�رش س�الم باش�د ک�ه یکی را هرگ��ز دو نگوی��د و یکت��ای بی همت��ا را از همانن��دی دور بداند، آنگاه اگر پرزمین گناه کند، خدای تعالی پرزمین آم��رزش

برای او خواهد آورد، و او را از آلودگی گناه پاک می فرماید. )رواه اب��وداود ثم تال: «إن الدعاء هو العبادة»در حدیث است:

فرم��ود: »دع��اص حض��رت رس��ول الل��ه والنسایی و ابن ماجه(.همانا عبادت است«.

Èم��ؤمن را بخوان��د: و پروردگارت��ان60پس از آن آی��ۀ Èس��ورۀ ��ادتي﴿ برون ع عب ت ذين ي ل إن تج لك ع��وني أ كم ل"وق��ال رب ل� �ل ٱ تل ل+ �ل ل� ٱ

م داخرين خلون جهن رم��ود: از من بخواهی��د ت��ا [.60]غ��افر: ﴾ل�سي خواهش شما را اجابت کنم، زیرا عبادت شما در خ�واهش کردن از من است، و محققا مردمی که خود را از خ��واهش از درگ��اه من باالتر می گیرن�د، مع�نی زن�دگی را ندانس�ته اند و از این راه، زود است ک��ه در ح��ال خ��واری و زاری ب��ه دوزخ رون��د، عب��ادت سرش��ار دع��ا و خ��واهش اس��ت، و ه��ر عب��ادتی ک��ه از دع��ا و

خواهش خالی باشد، آن را عبادت نمی نامند. در اس��الم اگ��ر نم��از اس��ت، ب��رای راز و نی��از اس��ت و اب��راز افتادگی، اظهار نیاز و دست نیاز به درگاه خدا فراداشتن و س��ر ذلت بر خاک مالیدن و حاجات خود را از خدا خواستن است، هر

نمازی که چنین نباشد، در حقیقت نماز نیست. در زکات بازهم مقداری از مال را به درویش و مستمنددادن و دعای خیر ایشان را مغتنم شمردن و در وقت اخراج زکات رو به خدا آوردن که خدایا من تهی دست و بینوا ب��ه دنی��ا آم��ده ام و تهی دست و بینوا از دنیا بیرون می روم، این مال ع��اریتی اس��ت ک��ه ب��رای حص��ول ث��واب ب��ه من عط��ا فرم��ودی، مال��ک حقیقی مال ها خودت هستی، با شرمساری روی ب�ه درگ�اه ت�و می آورم تا آنچه عطا فرمودی و در آن برابر فرمانت عمل نمودم از من

بپذیری، مبادا سیه رویی من مانع قبول آن گردد. اگر روزه است، در اول آن سحرگاه به دعا و انابت مش��غول گردد، و روزها که شکم تهی و دل برای دعا آماده است، از ه��ر کار خیری که میسر شود، غنیمتی به دس��ت آورد و در آخ��ر روز

Page 258: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

و به هنگام افطار بازهم دعای قبول روزه و حصول مطل��وب ازخوشی دنیا و آخرت به میان می آید.

اگر حج است، در لباس اح��رام ک��ه خ��ود کفن زن��دگان اس��ت هرکس روی صدق و اخالص به درگاه خدا آرد و برای روزی ک��ه کفن واقعی می پوشد توشه ای بیندوزد، و از یکسان بودن شاه و گدا در پیش��گاه ع��دالت خ��دا پرده ه��ای تک��بر و غ��رور را از س��ر بیفکن��د، و ب��رای روز درمان��دگی خ��ود از چاره س��از خ��ود خ��دای

متعال مدد گیرد و دوستی اش را به دست آورد. : عب��ادت دعاس��ت و ه��ر عب��ادت ک��ه از دع��ای ع��اریخالصه

باش��د، عب��ادت نیس��ت. کاره��ای آدمی بای��د هم��ه هم��راه دع��ا و اس��تمداد از خ��دا باش��د، کاره��ای آدمی زاده بای��د همیش��ه ب��ا

امیدواری و رجاء رحمت پروردگار توانا است. ما كان الله ليفتح على عبد باب الدعاء فيغل��ق»در حدیث است:

عادت خدای تعالی نبوده است که در دع�ا را ب�ر«عنه باب االجابةبنده ای بگشاید و در اجابت را بر روی او ببندد.

من ن��زد گم��ان«أن��ا عن��د ظن عب��دي بي»در ح��دیث اس��ت: بنده ام به من هستم. از امی��دواری ب��ه رحمت پروردگ��ار متع��ال حسن ظن و گمان خوب حاص��ل می آی��د، و از حس��ن ظن بن��ده نس��بت ب��ه پروردگ��ار متع��ال روآوردن رحمت خ��دای تع��الی ب��ه سوی بنده فراهم می گردد، و هرگ��اه رحمت خداون��د ب��ه س��وی

بنده ای روآور شد، همه خیرها برای او فراهم می گردد. إذا دع�ا أح�دكم فليعظم الرغب�ة ف�إن»در حدیث صحیح است:

هرگاه یکی از شما دعا ک��رد، پس«الله تعالي ال يتعاظمه شيىء رغبت و شوق خود را کامل بسازد، و از روی رغبت و اطمین��ان بر رحمت خدا دعا نماید، زیرا همه کارها برای خدا آسان است، و هیچ کاری انجام آن برای خدای تعالی دشوار نمی آید، صدق و راس��تی الزم اس��ت و اعتم��اد ب��ر رحمت ح��ق و حس��ن ظن ب��ه فضل و کرم او الزم اس��ت، ت��ا خواهش ه��ا ب��ه اج��ابت برس��د، و گره های فروبسته گشوده گردد و نابسامانی ها سامان پذیرد، ما

خود چه هستیم تا عذاب ما چه باشد؟. Èنساء فرم��ود: 147خدای متعال در آیۀ Èه﴿ سورۀ لل ع��ل ٱما ي ل,

اكرا عليما ه ش�� لل وكان وءامنت ت إن شك ٱبعذابك تل ل ل� [.147]النس��اء: ﴾ل خداون��د چ��ه می کن��د ب��ه ع��ذاب ش��ما، اگ��ر س��پاس گزار و باایم��ان»

. به تعبیر دیگ��ر: ش��ما خ��ود چ��ه باش��ید و ع��ذاب تان چ��ه«باشید باشد؟ خداوند چه می کند به عذاب شما؟ خواست خدای متعال

Page 259: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

257حدیث چهل و دوم ع��ذاب ش��ما نیس��ت، پس آی��ا شایس��ته اس��ت ک��ه نس��بت ب��ه

پروردگاری مهربان ناسپاس و بی ایمان باشید؟. می گویند خدای توانا به بعض��ی از پیغم��بران فرم��وده اس��ت: چه کنم به این مشتی خاک؟ و هرگاه کلمه آدم را از ادیم زمین ب��دانیم، مع��نی اش می ش��ود ای پس��ر خ��اک، کلم��ه آدم بعض��ی ت��رجیح داده ان��د ک��ه ع��ربی اس��ت و اش��تقاق آن از ادیم زمین

خل��ق آدم من أديم»اس��ت. و ح��دیثی ب��ه این مع��نی هس��ت: خلق» آدم از خاک زمین آفریده شد. و در حدیث دیگر: «األرض

خداوند آدم«الله آدم من آديم كلها، فخرجت ذريته على نحو ذلك را از همه انواع خاک زمین آفری��د، فرزن��دانش هم ب��ه مانن��د آن خاک ها بیرون آمدند، بعضی سفید، بعضی س��یاه، بعض��ی زرد، و

بعضی خوب و بعضی بد. بنابراین، کلمه آدم افعل التفصیل است و ال ینصرف ب��ودنش به علم بودن و وص��ف ب��ودن آن اس��ت، بعض��ی آن را مش��ق از »ادمت« یعنی گندمگون بودن دانسته اند، و بعضی علماء کلمه »آدم« را عجمی دانسته اند. با این حال ال ینصرف ب��ودن آن ب��ه قاع��ده نح��و، از روی علم ب��ودن و عجمی ب��ودن آن اس��ت. ح��اال خواه اسم آدم یک اسم عربی باش��د و خ��واه ی��ک اس��م عجمی.

نه می توان او را ع��رب نامی��د و ن��ه عجم؛ زی��را خلقت اوآدم هزاره��ا س��ال پیش از پی��دایش ع��رب و عجم اس��ت، و کنی��ه او

فرم��ود ک��ه الل��ه تع��الیصابوالبشر است. حضرت رسول الله ��ا ابن آدم»فرم��وده اس��ت: ای پس��ر آدم. مقص��ود در اینج��ا«ي

ك م��ا دع��وتني»آدمی زاده اس��ت، چ��ه م��رد باش��د چ��ه زن. إن مادام که تو مرا«ورجوتني غفرت لك على ما كان منك وال أبالي

بخوانی و به من امی��دوار باش��ی گناه��انت را می آم��رزم و پ��رواندارم گذشته ات چگونه بوده است؟.

از این حدیث برمی آید که هرکس رو ب��ه خ��دا داش��ته باش��د و امیدوار رحمت او باشد، رویش به خیر خواه��د ب��ود، و ب��ه تعب��یر دیگر: ای آدمی زاده! خوی تو گنهکاری است و تو گن��اه را ت��رک نکنی، و عادت من آمرزگاری اس��ت، من فض��ل خ��ود را چگون��ه

همه شارح و مفس��رصترک کنم؟ آیات قرآن و احادیث پیغمبر یکدیگرند.

تج لكم﴿در قرآن: ل+عوني أ �ل ل� دعا کنی��د و از من» [.60]غافر: ﴾تلٱ سورۀÈ انعام:41. در آیۀÈ «بخواهید تا دعای تان را به اجابت برسانم

اء﴿ ه إن ش�� عون إل ف م��ا ت ش�� عون في اه ت إي ل�ب ل� ل� ل� [.41]األنع��ام: ﴾ل� شما از خدا می خواهید، دعا می کنید و خداوند دعایتان را به اجابت»

Page 260: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

. در این«می رساند و سختی را از شما دف��ع می نمای��د، اگ��ر بخواهد آیه اجابت دعاء را مشروط به تعلق مشیئت و اراده خود ک��رده

Èزم��ر: 53اس��ت، در آی��ۀ Èرفوا على﴿ س��ورۀ ذين أ ل ��ادي �يعب����ل ٱل��ذنوب جميع�� ف��ر ه ي لل إن لل م��ة ��وا من ر نط ه ال ت ت�أنفس�� ٱ ل2 ٱ �� ت ٱ ل1 ل$ ﴾ل

ای بندگان من که زیاده روی برخود نمودید، از رحمت» [.53]الزمر: خدا نومید مش��وید، زی��را محق��ق اس��ت ک��ه خداون��د هم��ه گناه��ان را

.«می آمرزد Èنساء آمده است: 48در آیۀ Èرك﴿ سورۀ فر أن ي ه ال ي لل ل%إن ل2 ٱ

ا �ك لمن يش� ف�ر م�ا دون ذل ��به وي ت ل2 ب��دون ش��ک» [.48]النس��اء: ﴾ۦ خداوند شرک آوردن به او را نمی آم��رزد، ولی غ��یر از ش��رک گناه��ان

. بن��ابراین آی��ه، ش��رک«دگر را ب��رای کس��ی ک��ه بخواه��د می بخشد قابل آمرزش نیست، و غ��یر ش��رک آمرزی��دن هم اختص��اص ب��ه

��ك»مش��یئت و اراده او تع��الی دارد. ��ا ابن آدم , ل��و بلغت ذنوب يماء ای پس��رم آدم! اگ��ر گناه��ان ت��و ب��ه اب��ر آس��مان«عنان الس��

برسد، به حدی که برهم انباشته باشد که بلن��دی آن ب��ه آس��مان برسد و یا این که عنان السماء، ظاهر آسمان است که باالتر از

پس از آن ک��ه گناه��ان ت��و از«ثم استغفرتني»ابر در نظر باشد زمین گذشت و ب��ه بلن��دی اب��ر رس��ید، از من آم��رزش بخ��واهی

ك لو» ای آدمی زاده! «يا ابن آدم» تو را بیامرزم «غفرت لك» إن اگ���ر ت���و در حقیقت ب���ا گناه���انی«أتيتني بق���راب األرض خطايايئا»پرزمین به سوی من بیایی. پس«ثم لقيتني ال تشرك بي ش��

از آن م��رگ ت��و در ح��التی باش��د ک��ه هیچ چ��یز را ش��ریک من نمی دانس��تی و ب��ه یکت��ایی و آمرزگ��اری من عقی��ده داش��تی،

من ب��ا آمرزش��ی پ��رزمین ب��ه س��وی ت��و«ألتيتك بقرابها مغفرة»می آیم.

از این حدیث می توان فهمید ک��ه دع��ا بای��د ب��ا حض��ور قلب و امیدواری و یقین اجابت همراه باشد، تا دع��ا ب��ه اج��ابت برس��د، گناه نباید بر دل اثر بگذارد، زیرا اگر گناه بر دل نشست، همان��ا شرک است، و شرک قابل بخشایش نیست، اصرار و پافشاری

بر گناه مایه غفلت از آمرزش و باعث روگردانی از خداست. همه گناهان قابل آمرزش است ح��تی ش��رک اگ��ر بع��د از آن اس��تغفار باش��د، اس��تغفار از ش��رک یع��نی بع��د از ش��رک طلب مغفرت ک��ردن و آمرزش خواس��تن و ایم��ان آوردن. ش��رک قاب��ل بخشایش نیست اگر تا لحظه مرگ همراه باش��د، م��دار اج��ابت

دعا، حضور قلب و یقین اجابت است.

Page 261: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

259حدیث چهل و دوم ادعواالل��ه»در حدیث ترمذی است ک��ه رس��ول الل��ه فرم��ود:

دعا«وأنتم موقنون باألجابة فإن الله ال يقبل دعائ من قلب غافل کنید و از خدا بخواهید در حالی که ب��ه اج��ابت دع��ا یقین داری��د؛ زیرا خدا دعا را از دلی که غافل باش��د نمی پ��ذیرد. و در ح��دیث

م��ا من» آمده: صبه روایت امام احمد و ترمذی از رسول الله أحد يدعو بدعاء إال آتاه الله ما سأل او كف عن��ه من الس��وء مثل��ه

هر بنده ای که دعا نماید، خداون��د«ما لم يدع باثم أو قطيعة رحم خواسته او را می دهد، یا بدی را از او دفع می کن��د ک��ه دف��ع این بدی با حصول آن خواهش برابر است، مادامی که دع��ای او ب��ه

گناه و یا مستلزم قطع ارحام نباشد. در روایت حاکم: هر مس��لمانی ک��ه دع��ایی کن��د و در آن دع��ا خواهش گنهکاری و یا قطع ارحام نباشد )یکی از سه چ��یز او را حاصل است( یا زود دعای او فراهم آی��د و ب��ه اج��ابت رس��د، ی��ا دعای او برای آخرت او پس انداز می شود، ی��ا گن��اهی از او دف��ع می شود که مانند حصول مطلوب او باشد. ی��اران گفتن��د در این حال بسیار دعا کنیم. حضرت رسول الل��ه فرم��ود: خ��دا بزرگ��تر است از این که از برآوردن خواسته های ش��ما ف��رو مان��د، ش��ما

هرقدر دعا کنید خدا بزرگتر است از این که نومیدتان سازد. آدم مس��کین را گم��ان ب��ر این اس��ت ک��ه پ��رزمین هم چ��یزی اس��ت، زمین و هرچ��ه ب��رآن اس��ت ح��تی در مقاب��ل س��یارات بی شمار به هیچ نمی رسد، همه گناهان آدمی در مقابل مغف�رت آفری��دگاری توان��ا و بخشایش��گر چ��یزی نیس��ت، پ��رزمین چ��ه

می تواند باشد؟. مؤلف کتاب خود را ب��ه این ح��دیث ک��ه سراس��ر آن خ��واهش مغفرت از خدا و امید رحمت از دریای بیک��ران فض��ل و رحمت اوست، پایان داد. خدای توانا او را بر همین حسن ظن و گم��ان نیکویش بیامرزد و اعمال او را بپذیرد، و او را در زندگی بلندنام و نیک بخت و پس از وف��ات نیک ن��ام و محب��وب و س��عادتمند و

مقبول سازد. او ام��ام »ابوزکری��ا یح��یی بن ش��رف ن��ووی« از دانش��مندان علوم است و به خصوص در علوم دینی پیشوای ع��الی مق��امی است، ده ها کتاب در علوم دینی و فنون مختلف��ه دارد ک��ه هم��ه مقب��ول اه��ل علم و بینش و م��ورد اعتم��اد دانش��مندان اس��ت، وفات او ب�ه س�ال ششص��د و هفت�اد و ش��ش هج�ری قم�ری در

دمشق اتفاق افتاد.

Page 262: شرح اربعین نووی - Web viewشرح و ترجمه 42 حدیث از سخنان حکمت‌بار نبی مکرم اسلام است. نویسنده در این اثر با

شرح اربعین نووی

خدایا! در این شرح کوچک و مختصر با خوشه چینی از خرمن فض��ل دانش��مندان ب��زرگ ک��ه کم��ر همت ب��ر خ��دمت اح��ادیث پیغم��برت بس��ته اند، اس��تفاده نم��وده ام. از درگ��اه پ��رعظمتت خواهانم که مقبول درگاهت قرار گیرد، و این کم��ترین بن��دگانت را در شمار خدمت گزاران احادیث پیغمبرت ب��ه ش��مار آوری، از کودکی سر ذلت در برابر عظمتت بر خاک مالیده ام، مرا نومید مفرمای، و در باقی عمر مرا توفیق ده تا همیشه زبان را به یاد ت��و مش��غول دارم و دل را از ن��ور رحمتت درخش��ان و روش��ن گردانم و قلم را در خ��دمت ب��ه کت��اب مش��غول دارم و دل را از نور رحمتت درخشان و روش��ن گ��ردانم و قلم را در خ��دمت ب��ه کتاب و سنت به کار ان��دازم و ع��اقبتم را در هم��ه ک��ار ب��ه خ��یر فرما، و خودم و پدر و مادرم و فرزندان و بستگان و استادان و دوستانم و همه مسلمانان را به مغف��رت و رحمتت ش��اد کن، و

هرکس آمین بگوید از دوزخش آزاد فرمای.»آمین«)پایان(