บทท 2 เอกสารทเกยวของ

2.1 ปาชมชนบานหวทง ต าบลเชยงดาว อ าเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม

ปาชมชนบานหวทงอยในพนทเขตรกษาพนธสตวปาเชยงดาว ต าบลเชยงดาว อ าเภอเชยงดาว จงหวด

เชยงใหม มพนทมากกวา 6,000 ไร มความหลากหลายของพชพรรณในปาไม สตวปา และจลนทรย โดยองคณา อนตาและคณะ (2555) ไดส ารวจพชสมนไพรในปาชมชนบานหวทง ตงแตเดอนมนาคมถงธนวาคม 2553 โดยการสอบถามชาวบานและหมอพนบานพบพชสมนไพรทงหมด 113 ชนดใน 53 วงศ สวนของพชทมการน ามาใชมากทสดคอ รากและทงตนและวธใชยาสมนไพรทนยมคอการตมกบน า ตวอยางพชสมนไพรทมคณคาและเปนเอกลกษณของชมชนบานหวทง ไดแก ฮอสะพายควาย (Euonymus sp.) กวาวเครอขาว (Pueraria sp.) กวาวเครอแดง (Butea superba) มะเขอแจเครอ (Securidaca inappendiculata) และเของแขงมา (Leea indica) พชสมนไพรทอยในสภาวะขาดแคลน ไดแก กบมาลม (Cycas micholitzii var. simplicipinna) กาสามปก(Flemingia sootepensis) วานนกนางแอน (Adenia sp.) มะเขอแจเครอมงหยวด (Stephania brevipes) และฮอสะพายควาย (Euonymus sp.) สวนพชทมความส าคญทางเศรษฐกจ ไดแก กวาวเครอขาว กวาวเครอแดง ฮอสะพายควาย หมอกมงเมอง (Dendrolobium thorelii) มะเขอแจเครอ โดไมรลม (Elephantopus scaber) เของแขงมา เปนตน

2.2 หงอนไกอ (Barleria strigosa)

สมนไพรหงอนไกอ (Barleria strigosa) หรอหญาหงอนไก หรอสงกรณ มชอเรยกตามภมภาคอน ๆ เชน ก าแพงใหญ (เลย) ขไฟนกคม (ปราจนบร) สงกรณ (ภาคกลาง) หญาหงอนไก หญาหวนาค (ภาคเหนอ) กวางหแฉะ (สโขทย) เทงด (กระเหรยง กาญจนบร) เปนตน อยในวงศ Acanthaceae มลกษณะทางอนกรมวธานคอ

Kingdom Plantae Division Spermatophyta Class Magnoliopsida Order Scrophulariales Family Acanthaceae Genus Barleria Scientific Name Barleria strigosa

หงอนไกอเปนพชลมลกกงไมพม ดอกสน าเงนเขมและมใบประดบ ล าตนเดยวตงตรง ไมมหนามแตกกงกานสาขารอบ ๆ ตนมากมาย ตามกงกานจะมขนสน าตาลปกคลมอย ล าตนสงประมาณ 30-100 เซนตเมตร เปนไมพนลาง พบบรเวณปาดบ ปาเบญจพรรณ ลกษณะใบเปนตนไมใบเดยว ออกเรยงกนเปนค ๆ ไปตามขอของตน ใบเปนรปรคอยขางยาว ปลายใบแหลม ใบดานบนเกลยงเปนมน ขอบใบเรยบ พนใบเปนสเขยว

6 ดานลางของใบมขนยาว ตามเสนใบ ขนาดของใบมขนาดกวางประมาณ 4-7 เซนตเมตร ยาว 10-15 เซนตเมตร ดอกออกเปนชออยตามงามของใบ ดอกยอยมจ านวนมากจะมใบหอหมอย 4 กลบตอหนงดอก แตดอกจะบานครงละ 1-2 ดอก ไมมกานดอก กลบดอกสมวงแกมน าเงน ผลออกเปนชออยตามงามใบ ซงมใบประดบหอหมอย 4 กลบ ผลแหงแตกได รปรางแบน บางพนทเรยกวา สงกรณ หญาหวนาค ชาวบานน ารากมาตมน าดมบ ารงก าลง แกรอนใน ดบพษรอน ถอนพษไขกาฬ พษง แกอาการหอบหด ไอ อาเจยนเปนเลอด วณโรค ใบสดต าแผลหามเลอด สมานแผล อยางไรกตามมรายงานวารากกนแลวจะมผลท าใหคอพอก (เตม สมตนนทน, 2001 และ Kanchanapoom, T. et al, 2004) นอกจากน ยงมงานวจยรายงานผลของสารสกดจากรากพชในการยบยงการท างานของเอนไซม Phosphodiesterase ซงเกยวของกบการท างานของกลามเนอ หวใจ ระบบเลอดอกดวย (Temkitthawon, P., et al., 2008) ต ารบยาของอนเดยใชในการรกษาโรคผวหนง สว ฝ โรคดางขาวและอาการปวดฟน (Prapalert, W., et al., 2017) ณฐพร มานะประดษฐและคณะ (2556) ไดท าการศกษาฤทธทางชวภาพของสารสกดหยาบจากสงกรณหรอหญาหงอนไก โดยการน าสงกรณสดมาลาง และอบแหงทอณหภม 45 ºC จนน าหนกคงท สกดสารดวยวธการสกดแบบการหมก (maceration) ในตวท าละลายเมทานอล จากนนน าไปท าการระเหยดวยเครอง evaporator ผลการวจยพบวาเมอทดสอบความสามารถในการยบยงเชอจลนทรยตอแบคทเรยจ านวน 3 สายพนธ (B. subtilis, S. aureus และ P. aeruginosa) ทระดบความเขมขน 62.5, 125, 250, 500 และ 1000 มก./มล. และใชเมทานอลเปน negative control พบวาสารสกดหยาบมฤทธในการยบยงเชอ B. subtilis ดทสด

รป 2.1 ตนและดอกของหงอนไกอ ทมา : วสนต ภพชต, 2550

2.3 ฮอสะพายควาย (Arnicratea grahamii)

ฮอสะพายควาย (Arnicratea grahamii) อยในวงศ Celastraceae ฮอสะพายควาย เปนเถาวลยหรอไมพมเลอยใบมลกษณะเปนวงรกวาง 7-13 x 5-10 เซนตเมตร เสนกงกลางยนออกมา 5-6 คปลายสดสนเรยวแหลมบางเวลามลกษณะปานหรอกลม ฐานลมหรอกลมกานใบสนอวน ชอดอกเปนชอแบบชอแยกแขนง ยาว 4-12 เซนตเมตร มดอกจ านวนมาก กานดอกยาว 3-5 เซนตเมตร ใบประดบคลายรปสามเหลยมกานดอกยาว

7 0.5-1.75 มลลเมตร ดอกมสเขยวคอนขางเหลองซดฐานหยกกลมโคงเขาไปขางในเลกนอย เมอถงระยะออกดอก กลมแบนเลกนอย 5 เหลยม ในออวลม 4-7 ในแตละเซลลถงไข แขง แบน เปนวงรรปไขขนาด 4x10 เซนตเมตร ล าตนหนา เมลดมลกษณะเปนรปไขขนาด 6-10x1.5-2.5 เซนตเมตร ลกษณะทางอนกรมวธานคอ

Kingdom Plantae Division Spermatophyta Class Magnoliopsida Order Celastrales Family Celastraceae Genus Arnicratea Scientific Name Arnicratea grahamii

ชาวบานใชเปนยาบ ารงก าลง แกปวดเมอยตามรางกาย เลอดนอยเลอดจาง รกษาอาการทองรวง แกนว รกษาโรคดซาน (ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร, 2556) เนอไม ใชแกลมพษ แกกามโรค เปลอกตน เปนยาแกโรคผวหนงกลากเกลอน นอกจากน ยงใชเปนยาบ ารงเหงอกท าใหฟนทน ยาถายและฆาพยาธ รกษาโรคปวดไขขอ ล าตนใชดองเหลาเปนยาชก าลง น าทเคยวจากราก ใชรกษาโรคปวดกระดกและไขขอ (พรพมล มวงไทย , 2555) อยางไรกตาม ยงมงานวจยเกยวกบพชชนดนจ านวนนอยมาก มเพยงรายงานวจยทพบวา พชทอยในวงศนมฤทธในการตานทานการอกเสบและตานอนมลอสระ รวมถงสามารถตานทานโรคมาลาเรยได (Moussa, C., et al., 2016) เปนตน

รป 2.2 ใบฮอสะพายควาย

2.4 สารพฤกษเคมทส าคญ สมนไพร (Medicinal plant หรอ Herb) คอ พชทกชนดทสามารถน ามาเปนยา เพอบ าบดรกษาโรคได มนษยไดน าสวนของพชตาง ๆ มาแปรสภาพ เชนสวนของราก ล าตน ใบ ดอก ผล เพอน ามาเปนยาบ ารงรางกาย หรอน ามาใชเปนอาหาร เชอเพลง เครองนงหม ทพกอาศย ปจจบนสมนไพรนอกจากจะใชเปนยาแลว ยงใชเปนอาหารเสรม เปนสวนประกอบในเครองส าอาง ใชแตงกลน แตงสอาหาร ตลอดจนใชเปนยาฆาแมลงอกดวย สารส าคญทพบในพชสมนไพรมดงน (รตนา อนทรานปกรณ, 2547 อางถง

8 ใน เรณ ค าหอม, 2559 ; อรณรตน สณฐตกวนสกล, 2557 ; ปยศร สนทรนนท และคณะ, 2557 ; Doughari, J. H., 2012) 1) แอลคาลอยด (Alkaloids) เปนสารอนทรยทมไนโตรเจนเปนสวนประกอบ มกพบในพชชนสง มสตรโครงสรางซบซอนและแตกตางกนมากมาย คณสมบตของแอลคาลอยดคอ สวนใหญมรสขม ไมละลายน า ละลายไดในสารละลายอนทรย มฤทธเปนดาง แอลคาลอยดมประโยชน ในการรกษาโรคอยางกวางขวาง เชน ใชเปนยาระงบปวด ยาแกไอ ยาแกหอบหด ยารกษาแผลในกระเพาะ และล าไส ยาลดความดน ยาควบคมการเตนของหวใจ เปนตน ตวอยางเชน อะโทรพน (Atropine) ซงสกดไดจากตนและใบของล าโพง (Datura metel L.) มฤทธลดการบบตวของล าไส รวมทงอฟดรน (Ephedine) ซงสกดไดจากตนมวอง (Ephedra equisetina B.) มฤทธขยายหลอดลมใชเปนยา รกษาโรคหอบหด เปนตน การทดสอบแอลคาลอยดสามารถทดสอบดวยปฏกรยาการเกดตะกอน ซงเปนการทดสอบทงกลมแอลคาลอยดทวไปและแอลคาลอยดเฉพาะโดยแอลคาลอยดเกอบทกชนดสามารถท าปฏกรยากบรเอเจนต แลวตกตะกอนหรอสารละลาย เชน รเอเจนตเมเยอร (Mayer’s reagent) จะเกดตะกอนสขาวหรอสครม หรอ รเอเจนตดราเจนดรอฟฟ (Dragendroff’s reagent) จะเกดตะกอนสสม สแดงหรอสน าตาล เปนตน 2) แอนทราควโนน (Antraquinones) เปนสารทพบในธรรมชาตมสเหลองสม แดงเขมจนเกอบถงด า แตไมไดมสวนแตงสสนใหกบธรรมชาตเหมอนสารส (Pigments) อน ๆ เชน ฟลาโวนอยด (Flavonoids) หรอ แอนโทไซยานน (Anthocyanins) สารประกอบควนน (Quinines) มโครงสรางเปนอะโรมาตก ไดคโตน (Aromatic diketone) ประกอบดวย วงแหวนเบนซน (Benzene ring) ตงแต 1 วงแหวนขนไป และมหมคโตน 2 หม อยในต าแหนงพารา (Para) ซงกนและกน แอนทราควโนน พบในธรรมชาตทงรปแบบอสระและรปแบบไกลโคไซด ซงสามารถถกไฮโดรไลส (Hydrolysed) ไดดวยกรด ดาง หรอเอนไซม สของควนน จะเปลยนไดตาม pH ในกรดสของควนนจะออกเหลองหรอสสมและจะเปลยนไปทางสแดงเมออยในดาง ควนนถกใชประโยชนในทางยาจะมฤทธแกโรคผวหนง กลาก เกลอน ใชเปนยาระบายและยาถาย พชทพบเชน ใบมะขามแขก ใบขเหลก ใบชมเหดเทศ วานหางจระเข 3) แทนนน (Tannins) เปนสารจ าพวกสารประกอบฟนอลก (Phenolic compounds) เปนสารทมโครงสรางซบซอนพบไดเฉพาะในพช (รป 2.3) ค าวาแทนนน หมายถง สารจากพชทสามารถเขารวมตวกบ โปรตนของหนงสตว (Animal hide) ท าใหไมเกดการเนาเปอยตามธรรมชาต ดงนนทางดานอตสาหกรรมฟอก จงมกใชแทนนนในการฟอกหนงสตวโดยฟอกจากหนงดบสดๆใหกลายเปนหนงฟอกเพอน าไปผลตเปนผลตภณฑเครองหนง อกทงสารในกลมแทนนนยงใชเปนยาฝาดสมานและยาแกทองเสย ชวยรกษาแผลไฟไหม สมนไพรทมแทนนน เชน เปลอกทบทม (Punica granatum L.) เปลอกอบเชย (Cinnamomum spp.) และใบฝรง (Psidium guajava L.) เปนตน ตวอยางเชน กรดแทนนก (Tannic acid) และกรดแกลลก (Gallic acid)

รป 2.3 โครงสรางของกรดแทนนก (Tannic acid)

9 การทดสอบแทนนนดวยปฏกรยาการเกดสหรอตะกอนซงการทดสอบนจะใชรเอเจนตเฉพาะเชน สารละลายเฟอรรกคลอไรดเจอจาง ดงรปท 2.4 สามารถทดสอบแทนนนไดทงสองชนด กรณปรากฏสน าเงนเขยวหรอสเขยวด าถงสเขยวอมน าตาล แสดงวามแทนนนชนดแทนนนไฮโดรไลซ เกดสน าเงนเขมหรอสเขยวเขมถงสด า แสดงวามแทนนนชนดแทนนนควบแนน

รป 2.4 การเกดปฏกรยาของสารกลมแทนนนกบสารละลายเฟอรรก (Fe3+)

4) สเตอรอยด (Steroids) เปนสารประกอบอนทรยจ าพวกพอลไอโซพรน (Polyisoprene) ทเกดจาก ไอโซพรน (Isoprene) 6 หนวยมาเชอมตอกนและมโครงสรางหลกเปน ไซโคลเพนทาโนเปอรไฮโดรฟแนนทรน (Cyclopentanoperhydrophenanthene) ดงรปท 2.5 วงแหวน A, B และC จะอยในลกษณะคอนฟอรเมอรแบบเกาอ (Chair conformation) การเชอมตอกนระหวางวงแหวน A และ B จะมไอโซเมอรได 2 แบบ คอ แบบทรานส (Trans) และแบบซส (Cis) สเตอรอยดทพบในธรรมชาตมหลากหลายชนดทสามารถพบในพชและสตว บทบาทส าคญของสเตอรอยดในสงมชวตสวนใหญคอ ฮอรโมน

รป 2.5 โครงสรางหลกของ สเตอรอยด (Steroid)

5) ไกลโคไซด (Glycosides) เปนสารประกอบอนทรยทเกดจากสวนทไมใชน าตาลทเรยกวา อะไกลโคน (Aglycone) จบกบสวนทเปนน าตาล (Glycoside) ซงละลายน าไดด โครงสรางของอะไกลโคน มความแตกตางกนหลายแบบท าใหประเภทและสรรพคณทางเภสชวทยาของไกลโคไซดมหลายชนดทใชเปนยา ไกลโคไซดจ าแนกตามสตรโครงสรางของอะไกลโคนไดหลายประเภทคอ คารดแอคไกลโคไซด (Cardiac glycosides) ตวอยางเชน โอลแอน- ดรน (Oleandrin) สกดไดจากใบ ของยโถ (Nerium incidum Mill.) ใชบ าบดรกษาอาการโรคหวใจ ใชเปนยาขบถาย ซาโปนนไกลโคไซด (Saponin glycosides) ตวอยางเชน ไดออสซน (Dioscin) เปน สเตยรอยดดลซาโปนน (Steroidal saponins) สกดไดจากเมลด ลกซด (Trigonella foenum-graecum L.) มฤทธท าใหแผลแหงเรว รกษาแผลไฟไหมน ารอนลวก

10

Dioscin Oleandrin

รป 2.6 ตวอยางของสารในกลม ไกลโคไซด

6) ซาโปนน (Saponins) หรอซาโปนนไกลโคไซด มสวนอะไกลโคนเปนสารพวก สเตอรอยด (Steroids) หรอ ไตรเทอรพนอยด (Triterpenoids) สวนนจะจบกบสวนน าตาล หรออนพนธของน าตาลทต าแหนง C3 ไดเปน ออกซเจน-ไกลโคไซด (O-glycoside) ซาโปนนไกลโคไซด มคณสมบตบางอยางคลายสบ เชน สามารถเกดฟองเมอเขยากบน า เปนสารลดแรงตงผวทด ตวอยางเชน กลซรรซน (Glycyrrhtzin) พบในชะเอมเทศ (Glycyrrhiza glabra Linn.) ซงมอะไกลโคนเปนไตรเทอรพนอยดและมโมเลกลของน าตาล 2 โมเลกลเกาะต าแหนงท 3 ดงรปท 2.7

รป 2.7 โครงสรางของกลซรรซน (Glycyrrhizin)

การทดสอบซาโปนนสามารถท าไดหลากหลายวธเชน การทดสอบฟอง (Froth test) เมอเขยาสารสกดทมซาโปนนไกลโคไซด นานประมาณ 30 นาท จะเกดฟองทมลกษณะเหมอนรงผง (Honey comb froth) เปนวงแหวนขนาด 6 เหลยม จดเรยงตวซอนกน และคงทนอยประมาณ 30 นาท ซงฟองจะหายไปเมอเตมสารละลายโซเดยมคารบอเนต ยนยนโดยหยดสารละลายเบสลงในสารสกด ซงกรดจะท าปฏกรยากบเบส ไดเกลอ เมอเขยาจะเกดฟองในปรมาณมากและมความคงทนนานกวา 30 นาท แตถาไมเกดฟอง แสดงวาเปนอะไกลโคนของซาโปนนไกลโคไซด นอกจากน ถาฟองเกดจากโปรตน จะหายไปหลงจากตม 7) ฟลาโวนอยด (Flavonoid) มโครงสรางหลก ไดแก ฟนลเบนซล-แกมมา-ไพโรน (C6-C3-C6) พบทวไปในพชตาง ๆ ยกเวน สาหราย แบคทเรย รา รวมทงแมลงบางชนด ฟลาโวนอยดประเภทแชลโคน ฟลาโวน (Flavone) ฟลาโวนอล (Flavonol) ฟลาวาโนน (Flavanone) ออโรน (Aurone) แอนโธไซยานดน (Anthocyanin) ลวโคแอนโธไซยานดน (Leucoanthocyanin) และคาทชน (Catechin) โครงสรางดงรปท 2.8 สารฟลาโวนอยดเปนสารทไมมสแตสามารถดดกลนรงสไดในชวง 315 – 380 นาโนเมตร ซงเปนชวงคลนท

11 แมลงสามารถมองเหนได ดงนนฟลาโวนอยดจงมบทบาทส าคญในการลอแมลงเพอการผสมเกสร ฟลาโวนอยดทพบมากในพชชนสง ไดแก Kaempferol และ Quercetin และทพบไดบาง ไดแก Myricetin และ Gelangin

Flavone Flavonol Flavanone Leucoanthocyanidin

รป 2.8 ตวอยางของสารในกลมฟลาโวนอยด

เนองจากฟลาโวนอยดจะมหมไฮดรอกซลเกาะอยกบโครงสรางหลก สงผลใหฟลาโวนอยดมขวมาก ดงนน จงมกสกดจ าพวกนดวยตวท าละลายทมขวมาก การทดสอบฟลาโวนอยดดวยปฏกรยาการเกดสสวนใหญจะทดสอบโดยใชปฏกรยาไซยานดน (Cyanidin reaction) ประกอบดวยโลหะแมกนเซยมและกรดไฮโดรคลอรกเขมขน ดงรปท 2.9 ใหผลการทดสอบเฉพาะฟลาโวนอยดทมฟนลเบนซล-แกมมา-ไพโรนซงเปนโครงสรางหลก กลาวคอ สสมถงสแดง แสดงวามฟลาโวน สแดงถงสแดงเขมหรอ สแดงเลอดหม (Crimson) แสดงวามฟลาโวนอล สแดงเขมถงสแดงอมมวง (Margenta) แสดงวาม ฟลาโวโนนไกลโคไซด ความเขมขนของสทเกดขนจะขนอยกบปรมาณของฟลาโวนอยด บางครงอาจเหนสไมชดเจน เนองจากสของสารสกดบดบง แกไขโดยเตมออกทลแอลกอฮอล (Octyl alcohol) ลงไป เพอท าใหมองเหนสทชดเจนขน

รป 2.9 การเกดปฏกรยาไซยานดนของสารในกลมฟลาโวนอยด

8) เทอรพนอยด (Terpenoids) เปนกลมของผลตภณฑธรรมชาตทพบไดมากในธรรมชาต เปนไฮโดรคารบอนชนดทไมอมตว ถาอยในรปของเหลว สามารถตดไฟไดทพบไดทวไปเชน น ามนหอมระเหย เรซน หรอโอเรโอเรซน เปนตน เทอรพนอยดจะประกอบดวยหนวยของไอโซพรน ( Isoprene) ทมคารบอน 5 อะตอม (C5H8) ดงรปท 2.10

รป 2.10 Isoprene (C5H8) สวนประกอบส าคญของสารกลมเทอรพนอยด

ซงมการแบงประเภทของเทอรพนอยด ออกเปนหลายประเภท เชน เซสควเทอรพน (Sesquiterpene ; C15) เปนสวนประกอบส าคญของน ามนหอมระเหยหลายชนดไดเทอรพนส (Diterpenes ; C20) เปนองคประกอบพนฐานในเรซนและแทกซอลทใชเปนสารตานมะเรงไตรเทอรพนส (Triterpenes ; C30)

12

ทเปนองคประกอบในสารกลมสเตอรอยด สเตอรอลและคารดแอกไกลโคไซดทใชเปนยาออกฤทธตานการ อกเสบ ยาระงบความรสก และยาฆาแมลง

การทดสอบเทอรพนอยดดวยปฏกรยาการเกดสสามารถทดสอบเฉพาะเทอรพนบางชนดเทานนทสามารถท าปฏกรยากบรเอเจนตแลวเกดส เชน การทดสอบแซลโควสก (Salkowski test) โดยสกดพชดวยอเทอร แลวเตมคลอโรฟอรมและกรดซลฟวรกเขมขนเลกนอย จะปรากฏสน าตาลแดงตรงรอยตอของสารละลายใชส าหรบการทดสอบเทอรพนทวไป และรเอเจนต 2,6-ได-เทอรต-บวทล-พารา-ครซอล (2,6-di-tert-butyl-p-cresol) ในเอธานอลจะปรากฏสารละลายสมวงใชทดสอบเพนทะไซคลกไทรเทอร พน (Pentacyclic triterpenes)

2.5 การเตรยมตวอยางพช การเตรยมตวอยางพชสมนไพรตองค านงถงปจจยหลายอยาง เชน สารส าคญในพช พชทใชในการสกดจะตองไมมพชอนเจอปน ไมมโรคพช อายพชทผลตสารส าคญ ความเสถยรขององคประกอบทางเคม และการเกบรกษา การเตรยมตวอยางโดยถกวธจะเปนการคงคณภาพของพชเอาไว โดยการเตรยมพชกอนการสกดนน จงตองท าความสะอาด เพอก าจดสงปนเปอน และการน าพชตวอยางไปอบควรใชอณหภมทไมเกน 60 องศาเซลเซยส หรอตากใหแหงในทอากาศสามารถถายเทไดสะดวก เพอปองกนไมใหสารส าคญในพชสลายตว แลวน าสารตวอยางไปลดขนาดเพอสามารถใหตวท าละลายเขาไปแทรกกบผวสมผสของพชใหไดมากทสด จงจะท าใหสารสกดทไดมามปรมาณขององคประกอบทางเคมทมาก การท าใหพชแหงกอนการสกดนนมขอดคอ จะเปนการยบยงการท างานของเอนไซมในพชและท าใหปราศจากน าในเซลลพช ซงจะท าใหตวท าละลายอนทรยละลายสารในพชไดดกวาตวอยางพชสดโดยทวไปการสกดสารเบองตนไมวาจะสกดดวยวธใดหรอตวท าละลายใดกจะไดองคประกอบทเปนของเหลวผสมกงของแขงหรอเปนผงทไมอนตรายหรอสารสกดอยางหยาบ (Crude extract) ซงเปนสงทสกดออกมาจากพชโดยใชตวท าละลาย ซงอาจจะมองคประกอบทางเภสชวทยาประกอบดวย (อรณรตน สณฐตกวนสกล, 2557 ; Handa S.S. et al., 2008) 2.6 การเลอกตวท าละลายในการสกดสารตวอยาง

การสกดสารตวอยางทมองคประกอบทางเคมทไมใชน ามนหอมระเหย มกนยมสกดดวยตวท าละลายอนทรยเชน เฮกเซน อเทอร ไดคลอโรมเทน คลอโรฟอรม แอซโทน เอทลแอซเทตและแอลกอฮอล เปนตน โดยหลกการเลอกตวท าละลายนนอาศยหลกการตางๆ เชน การมขวทใกลเคยงกบสารทตองการสกด ไมท าปฏกรยากบองคประกอบเคมในพช ไมระเหยงายและยากเกนไป ไมเปนพษ หางายและราคาไมแพง โดยตวท าละลายทผวจยเลอกใชในการวจยนคอ เมทานอลเนองจากเมทานอลเปนสารทมขวสง สามารถสกดสารทมขวจากสารตวอยางไดดกวา เชนสารในกลมฟนอลก จากงานวจยพบวาเมทานอลสามารถสกดสารประกอบฟนอลไดในปรมาณทมากกวาตวท าละลายชนดอน (Stankovic M., 2011) และสามารถสกดสารพฤกษเคมไดดกวา ตวท าละลายชนดอน ๆ ดงตารางท 2.1

ตาราง 2.1 ตวอยางสารพฤกษเคมทสกดไดจากตวท าลายทแตกตางกน (Jannatul A. et al., 2013) Water Ethanol Methanol Choloroform Dichoromethanol Ether Acetone Anthocyanin Tannins Saponins Terpenoids

Tannins Polyphenol Flavonol Terpenoids

Anthocyanin Terpenoids Tannins Saponins

Terpenoids Flavonoids

Terpenoids Alkaloids Terpenoids

Flavonoids

13

Alkaloids Flavones Polyphenols

2.7 การสกดสารตวอยาง การสกดสารส าคญในพช มอยหลายวธเชน วธการแชหมก (Maceration) วธการสกดดวยตวท า

ละลายโดยเครองสกดซอกหเลตและการสกดดวยตวท าละลายโดยคลนไมโครเวฟ เปนตน 1) การสกดแบบแชหมก (Maceration) เปนวธการหมกพชโดยใชตวท าละลายในสภาวะ

ปดเพอปองกนการระเหยจากตวท าลาย โดยแชไวในอณหภมหอง ทงไวประมาณ 5-7 วน โดยตองหมนเขยาหรอคนบอย ๆ เพอใหตวท าละลายเขาไปละลายสารจากพชตวอยาง เมอครบก าหนดแช ใหรนสารละลายและพยายามบบคนสารละลายใหออกจากพชใหไดมากทสด โดยมกจะหมกไวประมาณ 2-3 รอบ หรอจนกวาสารตวอยางจะไมสามารถละลายไดอก โดยวธการนมกใชกบการสกดสารทไมทนความรอนมากนก (ปยศร สนทรนนท และคณะ, 2557 ; อรณรตน สณฐตกวนสกล, 2557 ; Banu K.S. and Cathrine L., 2015)

2) การท า ใหสารสกด เขมขน (Concentration) หลงจากไดสารละลายท ผ านกระบวนการสกดมาแลว สารสกดทไดมกจะเปนสารละลายทเจอจางจงจ าเปนตองท าใหผานกระบวนการท าใหสารละลายนนมความเขมขนมากขนเพอความสะดวกในการแยกองคประกอบของสารทส าคญทนยมใชคอ การกลนในระบบสญญากาศ (Vacuum distillation system) เปนการระเหยตวท าละลายโดยใชอณหภมต า โดยเครองจะตอกบปมสญญากาศ (Vacuum pump) เพอลดความดนใหเกอบเปนสญญากาศ โดยหลกการท างานของเครอง คอ น าขวดกนกลมทมสารสกดตอเขากบเครองมอ จากนนเปดปมเพอใหเกดระบบสญญากาศ ปดระบบสญญากาศตรง ปลายเครองควบแนน ใหความรอนขวดกนกลมโดยสมผสกบน าในเครององน าพรอมกบหมนขวดกนกลมตลอดเวลา เพอใหสารสกดเกดการกระจายความรอนอยางสม าเสมอ จนกระทงตวท าละลายระเหยกลายเปนไอผานไปยงเครองควบแนน ซงตอกบระบบหลอน าเยน ท าใหไอควบแนนกลายเปนของเหลวตกลงสภาชนะรองรบ (อรณรตน สณฐตกวนสกล, 2557)

2.8 อนมลอสระและสารตานอนมลอสระ (Free radical and Antioxidant) อนมลอสระ (Free radical) คอ อะตอมหรอโมเลกลซงไมเสถยรเนองจากอเลกตรอนเดยวของอะตอมในออรบทลชนนอกสดทระดบพลงงานสง พบไดทกแหงทงในสงแวดลอมและในสงมชวตโดยเฉพาะอยางยงกระบวนการผลตพลงงานภายในเซลล หรอจากกระบวนการแมทาบอลซม (Metabolism) โดยปกตในรางกายมนษยจะมโมเลกลหรออะตอมทมจ านวนอเลกตรอนอยเปนจ านวนค การทอะตอมหรอโมเลกลเกดการสญเสยอเลกตรอนไปนนจะสงผลใหอะตอมหรอโมเลกลนน ๆ ไมเสถยรและไวตอการเกดปฏกรยาโดยอนมลอสระจะแยงกนเขาไปจบกบอเลกตรอนโมเลกลอน ๆ ทอยรอบขางกลายเปนอนมลอสระแทนทอเลกตรอนทขาดหายไปเพอใหตวเองเกดความสมดลหรอเสถยร ซงจะเกดขนอยางตอเนอง จงสงผลใหเกดปฏกรยาลกโซอน ๆ ตอเนองกนไป และเกดขนในเซลลตลอดเวลาดงสมการ (2.1 และ 2.2)

R• + O2 ROO• … (2.1) ROO• + RH ROOH + R• … (2.2)

อนมลอสระในรางกายสวนมากเกดจากกระบวนการเมทาบอลซมของรางกายหรอในสภาวะท

ผดปกต เชน ภาวะของโรคหรอภาวะทรางกายแวดลอมไปดวยมลพษ โดยในภาวะทผดปกตน จะสงผลใหรางกายเกดการสะสมของอนมลอสระเพมมากขน อนมลอสระจงสงผลใหเซลลของรางกายเสยหาย ถามมาก

14 เกนไปจะสามารถท าลายสารชวโมเลกลทกประเภทและสงผลตอเยอหมเซลล ดเอนเอ (DNA) อารเอนเอ(RNA) โดยพบวาในระยะสนอนมลอสระจะสงผลตอการอกเสบ การท าลายเนอเยอ ในระยะยาวจะสงผลใหเซลลเสอมหรอเกดการแกของเซลล แตหากมปรมาณอนมลอสระมากเกนกวารางกายจะก าจดไดจะท าใหเกดสภาวะทเรยกวา “Oxidative stress” โดยภายใตสภาวะนอนมลอสระจะสงผลตอการท าลายระบบตาง ๆ ในรางกายใหเสยสมดลและสงผลเสยตอเซลล ท าใหเกดปฏกรยาออกซเดชนของโปรตนและคารโบไฮเดรต รวมทงเปนสาเหตของความชราและโรคตาง ๆ เชน โรคความจ าเสอม (Alzheimer’s disease) ไขขออกเสบ (Arthritis) โรคหวใจขาดเลอด (Coronary heart disease) ความผดปกตของปอดและระบบประสาท โรคเกยวกบระบบทางเดนหายใจ หรอโรคมะเรง (Cancer) ซงเปนสาเหตแหงการเสยชวตอนดบตน ๆ ของคนไทยและคนทวโลก ดงนน ในรางกายของมนษยจงมกระบวนการตานหรอก าจดอนมลจ าพวกนอยแลวโดยอาศยการสรางเอนไซมหรอสารตาง ๆ ทมความเขมขนต า ๆ หรอไดรบจากการรบประทานอาหาร เชน เบตา-แคโรทน (β-carotene) วตามนซ (Vitamin C) ซงเปนสารพฤกษเคมทสามารถพบในพชผกและผลไม โดยสามารถชะลอหรอปองกนการสรางอนมลอสระพวกนได โดยสารทสามารถปองกน ยบยง หรอท าลายอนมลอสระพวกนไดเรามกเรยกวา สารตานอนมลอสระ (Antioxidant) สารตานอนมลอสระ (Antioxidant) คอ สารทมกพบในอาหารจ าพวก พชผก และผลไม เปนโมเลกลของสารทสามารถจบกบอนมลอสระ เพอยบยงปองกนการเกดปฏกรยาออกซเดชนทเกดเปนปฏกรยาลกโซนน โดยมกยบยงอนมลอสระทเกดขนในเซลลทใชออกซเจน ไดแก Superoxide radical (O2

•- ), Peroxyl radicals (O2

•-2), Hydroxyl radicals (OH•- ) และ Peroxyl radical (ROO•) เพอไมใหอนมลอสระเหลานกอตวขนไดอก โดยสารตานอนมลอสระมมากมายหลายชนดทท าหนาทแตกตางกนไป สารตานอนมลอสระในธรรมชาตมกไมกอใหเกดผลขางเคยง จงมบทบาทส าคญในการบ ารงรกษาและปองกนการเกดโรคเชน โรคเสอมของเนอเยอ (Degenerative diseases) หวใจและสมองขาดเลอด (Cardiac and cerebral ischema) การอกเสบของเนองอก (Tumour inflammation) เปนตน ฉะนนการจะตอตานหรอยบยงโรคเหลานไดจงตองอาศยสารตานอนมลอสระจากภายนอกรางกาย เชน วตามนซ (Vitamin C) วตามนอ (Vitamin E) ฟลาโวนส(flavones) เบตา-แคโรทน (β-carotene) และผลตภณฑธรรมชาตทไดจากพช โดยสารตานอนมลอสระจะมทงทเปนเอนไซมและไมเปนเอนไซม หรอสารประกอบทละลายในน าและสารประกอบทละลายในไขมน โดยสารตานอนมลอสระเหลานมกมกลไกในการท างานตานอนมลอสระดวยกนหลากหลายแบบ เชน การดกจบอนมลอสระ (Radical scavenging) การยบยงการท างานของออกซเจนทขาดอเลกตรอน (Singlet oxygen quenching) จบกบโลหะทสามารถเรงปฏกรยาออกซเดชน (Metal chelation) หยดปฏกรยาการสรางอนมลอสระ (Chain-breaking) เสรมฤทธ (Synergism) และยบยงการท างานของเอนไซม (Enzyme inhibition) ทเรงปฏกรยาอนมลอสระ เปนตน (บหรน พนธสวรรค, 2556 ; เรณ ค าหอม, 2559 ; เนตรนภา เมยกลางและเฉลม เรองวรยะชย, 2557 ; ปยศร สนทรนนท และคณะ, 2557 ; Ames B. N. et al, 1993 ; Stankovic M., 2011 ; Doughari J. H., 2012)

2.8.1 การหาปรมาณสารตานอนมลอสระโดยรวม (Determination of total antioxidant compounds) 1) การหาปรมาณฟนอลกรวม (Total phenolic content) มหลกการคอ เปนการวดปรมาณความเขมขนของสารประกอบทงหมดทมหมไฮดรอกซลทอยในโมเลกล โดยไมค านงถงน าหนกโมเลกลของสารประกอบฟนอลกนน ๆ ดงนน การวเคราะหในรปแบบนจงไมม การระบชนดและโครงสร างของสารประกอบฟนอลกทมอยในสารตวอยาง

15 การวเคราะหปรมาณฟนอลกดวยวธโฟลน-ชโอแคลต (Folin-Ciocalteu method) โดยใชหลกการแตกตวของฟนอลก (Phenolic) เปนโปรตอนและไอออนลบของ ฟนอลเลท (Phenolate) ซงไอออนลบจะไปรดวซ โฟลน-ชโอแคลตรเอเจนท (Folin-Ciocalteu reagent) ไดเปนสารละลายสน าเงน การวเคราะหปรมาณ ฟนอลกจงเปนการวดความสามารถของการรดวซในลกษณะเดยวกบการวเคราะหฤทธตานอนมลอสระ การศกษาสวนใหญจงพบความสมพนธเชงเสนตรงระหวางฤทธตานอนมลอสระกบปรมาณ ฟนอลก อยางไรกตาม ยงมสารชนดอนทไมใชฟนอลก เชน น าตาลอะโรเมตกเอมน กรดแอสคอบก กรดอนทรย และอน ๆ อกมาก ทสามารถรดวซ โฟลน-ชโอแคลต รเอเจนท ไดสน าเงนเชนเดยวกน จงท าใหการรายงานผลนนสงเกนจรง การวเคราะหนจะใชกรดแกลลก (Gallic acid) เปนสารมาตรฐานแลวรายงานอยในรปของ Gallic Acid Equivalent (GAE) ในหนวยของมลลกรมแกลลก/กรมตวอยางและค านวณ ดงสมการ (2.3) (วรานนท ทองอนลา และคณะ, 2557)

Gallic Acid Equivalent (GAE) = มลลกรมกรดแกลลก ( )

กรมของสารสกดตวอยาง ( ) … (2.3)

2) การหาปรมาณฟลาโวนอยดรวม (Total Flavonoid Content) เปนการหาปรมาณ ฟลาโวนอยดโดยวธการวเคราะหดวยการเปรยบเทยบความเขมของส (colorimetric method) โดยใชอลมเนยมคลอไรด (AlCl3) (เพชรรง เทพทอง และคณะ, 2555) มหล กกา รท เ ก ย ว ข อ งค อการ ใช ว ธ ก ารตรวจว ดส ( Colorimetric) โ ดยอล ม เ น ยม คลอไรด (AlCl3) และโซเดยมไนเทรต (NaNO2) ท าปฏกรยากบ สารประกอบฟลาโวนอยดทงหมด และน าไปวดคาดดกลนแสงทความยาวคลน 506.0 นาโนเมตร จากนนน าคาการดดกลนแสงทไดไปวดหาปรมาณสารประกอบฟลาโวนอยดจากกราฟมาตรฐานระหวางความเขมขนของเควอรซตน และคาการดดกลนแสงในหนวย Quercetin equivatents (QE) มลลกรม/กรมตวอยาง และค านวณดงสมการ (2.4)

Quercetin equivatents (QE) = มลลกรมเควอรซตน ( )

กรมของสารสกดตวอยาง ( ) … (2.4)

ส าหรบกลไกในการตานอนมลอสระของสารกลมฟลาโวนอยดนน มรายงานการศกษาอยางกวางขวาง แตทงนยงไมมรายงานยนยนทชดเจนถงกลไกการออกฤทธ อยางไรกตามกลไกหลกในการออกฤทธของสารกลมนเปนสารตานออกซเดชนโดยหยดปฏกรยาลกโซ (Chain breaking antioxidant) ในการยบยงหรอขจดอนมลอสระ โดยท าหนาทเปนตวใหไฮโดรเจนแกอนมลเหลานน หลงจากทฟลาโวนอยดถกออกซไดซแลวจะไดอนมลของฟลาโวนอยดฟนอกซลเปนผลตผล และอนมลทไดนมความเสถยรมากกวา เนองจากโครงสรางของฟลาโวนอยดมการเคลอนทของอเลกตรอนตลอดเวลา (Electron delocalize) ดงแสดงในปฏกรยา

Flavonoids-OH + R• Flavonoid-O• + RH

2.8.2 การหาฤทธตานอนมลอสระ (Determination of antioxidant activity) การหาฤทธตานอนมลอสระเปนการทดสอบเชงปรมาณโดยตองทราบความเขมขนทแนนอนของ

อ น ม ล อ ส ร ะ แ ล ะ ว เ ค ร า ะ ห ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร ย บ ย ง ห ร อ ก า จ ด อ น ม ล อ ส ร ะ ข อ ง สารตวอยางทสนใจโดยวดปรมาณอนมลอสระทลดลงหรอทเหลอโดยอาศยการดดกลนแสงทวดโดยเครองสเปกโทรโฟโตมเตอร โดยมอยหลายวธทนยมใช ไดแก (บหรน พนธสวรรค, 2556)

16

1) การวเคราะหฤทธตานอนมลอสระดวยวธการท าลายอนมลอสระดพพเอช ( Diphynyl-Picryhydrazyl (DPPH) Radical Scavenging Assay)

เปนการเปนการทดสอบดวยวธทางเคมโดยใชสารทมคณสมบตเปนอนมลอสระในทนกคออนมลอสระดพพเอช (DPPH•, diphenyl-picryhydrazyl radical) ซงเปนสารสงเคราะหทอยในรปอนมลอสระทคงตว และมสมวงสามารถดดกลนแสงไดสงสดโดยใชเครองสเปกโตโฟโตรมเตอร (spectrophotometer) ทความยาวคลน 515.0 นาโนเมตร เมอ DPPH• ท าปฏกรยากบสารตานอนมลอสระทละลายดวยเอทานอล (สารทใหอเลกตรอน) จะท าใหสมวงจางลง ๆ จนเปนสเหลอง ดงสมการ (2.5) ซงกอนน ามาวดคาการดดกลนแสงตองตงทงไวทมดเปนเวลา 30 นาทเพอใหเกดปฏกรยา ท าใหสามารถหาการเปนสารตานอนมลอสระของสารตวอยางไดจากการค านวณสทจางลงของการยบยงอนมลอสระ DPPH สตรค านวณไดจากการน าคาการดดกลนแสงทลดลงจากการใสตวอยางเทยบกบคาการดดกลนแสงตงตน (กอนใสสารตวอยาง) ดงสมการ (2.6)

DPPH• + AH DPPH-H + A• … (2.5)

DPPH• (สมวง) DPPH-H (สเหลอง)

สตรการค านวณ DPPH radical scavenging (%) = [( 0-( -- )

0] x 100 … (2.6)

โดย A0 = คาการดดกลนแสงตงตน As = คาการดดกลนแสงหลงจากเตมสารตวอยาง AS0 = คาการรบกวนการดดกลนแสงของสารตวอยาง

สารมาตรฐานทใชในการเทยบฤทธตานอนมลอสระ คอ โทรลอกซ (Trolox, 6-hydroxy-2,5,7,8-tetramethylchlorman-2-carboxylic acid) และวตามนซ (Ascorbic acid) น าคาการดดกลนแสงทได มาค านวณหารอยละของการตานอนมลอสระ (% ABTS free-radical inhibition) จากนนหาคา (Vitamin C Equivalent Antioxidant Capacity : VCEAC) ท าการสรางกราฟมาตรฐานจากสารละลายมาตรฐานวตามนซ (Ascorbic acid) และหาคา (Trolox equivalent antioxidant capacity : TEAC) โดยการสรางกราฟมาตรฐานจากสารละลายมาตรฐานโทรลอกซ จากนนหาความเขมขนของสารสกดตวอยาง ทแสดงฤทธตานอนมลอสระจากกราฟมาตรฐาน น าไปค านวณหาคา (Vitamin C equivalent antioxidant capacity : VCEAC) ในรปมลลกรมของวตามนซ ตอกรมของสารสกดตวอยาง (mg Vitamin C/g extract) และน าไปค านวณหาคา (Trolox equivalent antioxidant capacity : TEAC) ในรปมลลกรมของโทรลอกซ ตอกรมของสารสกดตวอยาง (mg Trolox /g extract)

17

รป 2.11 โครงสรางของโทรลอกซ (1) และวตามนซ (2)

ขอดของวธน คอ งาย สะดวก และรวดเรว สวนขอเสย คอ DPPH• คอนขางเสถยร ไมไวตอปฏกรยาเหมอนอนมลอสระทเกดขนในรางกายจรง จงท าใหเกดปฏกรยาไดชา ท าใหคาการวเคราะหฤทธตานอนมลอสระทวดไดนอยกวาความเปนจรง และตองวดในปฏกรยาทเปนแอลกอฮอล ซงจะท าใหโปรตนตกตะกอนจงไมสามารถวเคราะหในตวอยางทเปนเลอดได อกทงสารปนเปอนและโลหะจะรบกวน ( Interfere) ซงสามารถเปนตวรดวซแลวท าใหสของอนมลอสระ DPPH จางลงไดเชนกน

2) การวเคราะหฤทธตานอนมลอสระดวยการฟอกสอนมลอสระเอบทเอส (ABTS radicalcation decolorization assay)

เปนวธการวดความสามารถในการฟอกสอนมลอสระเอบทเอส (ABTS•+,2,2′-azino-bis (3-ethylbenzothiazoline-6-sulfonic acid) radical) เปนสารสงเคราะหทมสเขยวปนน าเงนสามารถดดกลนแสงไดสงสดทความยาวคลน 734.0 นาโนเมตร เนองจากสของ ABTS•+ ปกตจะมคาการดดกลนแสงสง จงตองท าการเจอจาง ABTS•+ ดวยฟอสเฟตบฟเฟอร จากนนน า ABTS•+ ท าปฏกรยากบสารตวอยางทละลายดวยเอทานอลเจอจางซงจะท าใหสจางลง และตงทงไวเพอใหเกดปฏกรยา จงสามารถหาความเปนสารตานอนมลอสระของสารตวอยางไดจากการค านวณสทจางลงของการยบยงอนมลอสระ ABTS•+ ซงวธการค านวณและการเทยบกบสารมาตรฐานโทรลอกซ และวตามนซ กระท าเชนเดยวกบวธ DPPH

ขอดของวธการน คอ ABTS•+ ละลายไดดในน า และตวท าละลายอนทรยจงท าปฏกรยาไดอยางรวดเรว และท าปฏกรยาไดดในชวง pH กวาง สวนขอเสย คอ ABTS•+ ไมเปนสารธรรมชาตทพบในรางกายหรอในเซลลของสงมชวต และตองมการท าปฏกรยากบสารอนกอนถงจะเกดเปนอนมลอสระ

(1) (2)

18

รป 2.12 ปฏกรยาออกซเดชนของ ABTS โดยใชโพแทสเซยมเปอรซลเฟตเพอท าใหเกด ABTS•+ และการท าปฏกรยากบสารตานอนมลอสระ ทมา : Oliveira S.D. et al. (2014)

2.9 งานวจยทเกยวของ

วาสนา ประภาเลศ และคณะ (Prapalert W. et al., 2017) ศกษาสารทออกฤทธตานอนมลอสระจากสารสกดหยาบเมทานอลของใบสงกรณ (Barleria strigosa Willd.) โดยพบวาความเขมขนของตวอยางทท าใหอนมลอสระลดลง 50 % (IC50) มคาเทากบ 73 ไมโครกรมตอมลลลตรและศกษาองคประกอบทางพฤกษเคมของสงกรณพบวามสารทส าคญคอ แทนนน ซาโปนน และ สเตอรอยด โดยพบสารประเภทฟนลเอทานอยด ไกลโคไซด (Phenylethanoid glycoside) 2 ชนดคอ พารวฟลอโรไซด เอ (Parvifloroside A) และ พารวฟลอโรไซด บ (Parvifloroside B) โครงสรางดงรปท 2.13 โดยใบสงกรณยงมฤทธทางชวภาพทสามารถใชลดไข ถอนพษ และลดการอกเสบ

สเขยวปนน า

ใสไมม

สเขยวปนน าเงน

19

รป 2.13 พารวฟลอโรไซด เอ (Parvifloroside A) (1) และพารวฟลอโรไซด บ (Parvifloroside B) (2)

แกงกล และคณะ และแดเนยล (Ganguly A.N. et al, 1969 ; Daniel M., 2006 quoted in Prapalert W. et al, 2017) พบวาในสงกรณมสวนประกอบของ เบตา และ แกมมา ซโตสเตอรอล (β –, γ – sitosterol) ซงเปนสารในกลมของสเตอรอล และพบวาในสวนใบของสงกรณมสารประกอบฟนอล (Phenolic compounds) เชน อะพจนน (Apiginin), กรดวานลลก (Vanillic acid), กรดพาราไฮดรอกซเบนโซอก(Para-hydroxybenzoic acid) และกรดพาราคมารก (Para-coumaric acid) ซงมฤทธปองกนการอกเสบ ปองกนมะเรงและตานอนมลอสระ

ณฐพร มานะประดษฐ และคณะ (2556) ศ กษาสารสกดหยาบจากใบส งกรณท สก ดด วย ตวท าละลายเมทานอลทมผลตอเซลลไลนทง 5 ชนด พบวาแสดงความเปนพษตอเซลลไลน P388 ซงเปนเซลลมะเรงเมดเลอดขาวหนมากทสด โดยมคา CC50 เทากบ 413.89 ไมโครกรมตอมลลลตร มผลท าใหอตราการแบงเซลล ในระยะเมทาเฟสของเซลลไลน P388 ลดลง เมอเปรยบเทยบกบกลมควบคม และแสดงฤทธในการยบยงการเจรญเตบโตของเชอจลนทรยบางชนดทความเขมขนสงสดของสารสกดหยาบ 1000 มลลกรมตอมลลลตร ซงแสดงใหเหนวาใบสงกรณมสารทส าคญและมฤทธทางชวภาพ

ตรเพชร กาญจนภม (Kanchanapoom T. et al., 2004) ศกษาการแยกสารทส าคญจากสารสกดหยาบจากเมทานอลจากใบสงกรณ พบวาสามารถแยกสาร 2 ชนด คอ Phenylethanoid glycoside (4-hydroxyphenylethyl 4-O-β-D-glucopyranosyl-(1→3)-O–α-L-rhamnopyranoside) และ Iridoid glucoside (10-O-trans-coumaroyl-eranthemoside) ซงเปนสารในกลมไกลโคไซด (Glycoside)

(1)

(2)

20

Phenylethanoid glycoside Iridoid glucoside

รป 2.14 โครงสรางของ Phenylethanoid glycoside และ Iridoid glucoside

Navendu V. et.al (2017) คนพบสปชสฮอสะพายควาย Reissantia (Celastraceae) ในอนเดยซงเปนพชทมขนาดเลก กระจายอยทวไปในเขตรอนของทวปแอฟรกาและอนโด - มาลายา ฮอสะพายควายเปนไมพมเลอยทมขนาดเลกเปนไมพม ใบและดอกมขนาดเลก ใบหยกตรง ดอกเปนชอ กงกานม ขนาดเลกกลบเลยงและกลบดอกเรยงสลบกน อานส มรรคาเขต และ ธญญพทธ จรวฒนานนท (2557) ศกษาลกษณะทางเภสชเวทและพฤกษเคมของสมนไพรทมชอพองวา “ฮอสะพายควาย” จ านวน 3 ชนด ไดแก Suregada multiflorum (วงศ Euphorbiaceae), Hiptage benghalensis (วงศ Malpighiaceae) และฮอสะพายควายทยงไมระบชนดในวงศ Celastraceae ซงตวอยางสมนไพรทงสามชนดน เกบจากสวนสมนไพร คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม โดยน ามาจดท าตวอยางพรรณไมแหงและเกบไวทพพธภณฑสมนไพร ศกษาลกษณะทางมหภาคและลกษณะทางจลภาคในสวนใบและล าตน เตรยมสารสกดโดยหมกในเอทานอล 80% แลวน ามาตรวจสอบทางพฤกษเคมเบองตนและศกษาองคประกอบทางเคมโดยผลการศกษาลกษณะทางมหภาคของใบ S. multiflorum มลกษณะเปนใบเดยว เรยงสลบใบขอบขนาน สวนใบ H. benghalensis มลกษณะใบเดยวเรยงตรงขาม ใบรปไข-รปหอก และใบของตวอยางสมนไพรในวงศ Celastraceae มลกษณะเปนใบเดยว เรยงตรงขามสลบตงฉาก รปร-รปไขกลบ ลกษณะทางจลทรรศนลกษณะของพชทงสามชนดทมความแตกตางกน ไดแก พบ Spiral vessel ใน S. multiflorum สวนในล าตน H. benghalensis พบผลกรปกหลาบของแคลเซยมออกซาเลต และ Reticulate vessel ในขณะทตวอยางสมนไพรในวงศ Celastraceae พบผลกแคลเซยมออกซาเลตรปออกตะฮดล จากการศกษาลกษณะทางพฤกษเคมในสารสกดของใบและล าตน S. multiflorum พบสารฟลาโวนอยดและสารเทอรพนอยด สวนในสารสกดของใบและล าตน H. benghalensis พบน าตาลรดวซและสารฟลาโวนอยด และในสารสกดตวของอยางสมนไพรในวงศ Celastraceae พบน าตาลรดวซ สารแทนนนชนดสลายตวไดกบชนดรวมตวแนน สารฟลาโวนอยด สารแอนทราควโนน และสารเทอรพนอยด