3ο Γυμνάσιο Ιλίου Σχολικό έτος 2017-2018

Το ‘‘ταξίδι’’ του Ελληνισμού στη Ρουμανία μέσαστον χρόνο

Εργασία

των μαθητών που συμμετέχουν στην εκπαιδευτικήμετακίνηση στη Ρουμανία με την επίβλεψη-συνδρομή

της καθηγήτριας Ζάχου Αγγελικής (ΠΕ02) και τησυνεργασία των καθηγητριών Ρόδη Ελένης (ΠΕ0401) και

Μιχάλη Ευμορφίας (ΠΕ02).

Ίλιον, Φεβρουάριος 2018

Το ‘‘ταξίδι’’ του E λληνισμού στη Ρουμανίαμέσα στον χρόνο

Στη Ρουμανία υπάρχουν βαθιές ελληνικές ρίζες και απ’ τα αρχαία χρόνια και απ’ τα βυζαντινά και απ’ την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Αλλά και αργότερα συναντώνται ελληνικά ίχνη που φτάνουν ως τις μέρες μας. Η χώρα αυτή έχει συνδέσει την ιστορία και τη ‘‘ζωή’’ της με τον ποταμό Δούναβη και τους παραποτάμους του.

Ο ποταμός Δούναβης φαίνεται πως ήταν γνωστός στους Έλληνες (τουλάχιστον το ανατολικό του τμήμα που εκβάλλει στη Μαύρη Θάλασσα). Η πρώτη αναφορά του ποταμού σε ελληνικές πηγές είναι αυτή του Ησίοδου που τον ονόμαζε Ίστρο. Ο κάτω Δούναβης επίσης ονομαζόταν και Κέρας Ωκεάνιο από τον Απολλώνιο τον Ρόδιο στα ‘‘Αργοναυτικά’’.

Το κάτω τμήμα του ποταμού έχει αργή, βαθιά, πλατιά πορεία. Γι’ αυτό και την αρχαία εποχή θεωρούνταν κομμάτι του ωκεανού και ονομάζονταν -μαζί με τον Εύξεινο Πόντο- Ωκεανός Ποταμός.

Στις εκβολές του υπήρχε το ιερό νησί της Άλμπα (Λευκή, Πυθονήσι) αφιερωμένο στον πελασγικό (και αργότερα ελληνικό) Απόλλωνα, χαιρετίζοντας τον ήλιο που έβγαινε από την ανατολή. Κατά μια εκδοχή του μύθου ο ήρωας Αχιλλέας θάφτηκε στη Λευκή.

Αρχαία χρόνια – Οι ελληνικές αποικίες

Η παρουσία των Ελλήνων στα δυτικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας (Εύξεινου Πόντου) αποδεικνύεται αρχαιολογικά από τον7ο αιώνα π.Χ. και μετά. Ωστόσο, οι μαρτυρίες μύθων (π.χ. αργοναυτική εκστρατεία) ενθαρρύνουν την υπόνοια ότι η περιοχή ήταν γνωστή στους κατοικούντες την Ελλάδα από πολύ νωρίτερα. Και πράγματι, δεν θα ήταν ιδιαίτερα λογικό να πήγαιναν οι Έλληνεςνα ιδρύσουν αποικίες σε εντελώς άγνωστους τόπους. Σίγουρα, θα είχαν προηγηθεί κάποια ταξίδια, εμπορικού ή ακόμη και εξερευνητικού απλώς χαρακτήρα, που έκαναν υποτυπωδώς γνωστή την περιοχή στους μεταγενέστερους αποίκους της.

Αυτά τα ταξίδια, που αποτέλεσαν τις πρώτες σίγουρα επεισοδιακές προσπάθειες των Ελλήνων να πλεύσουν στον ΕύξεινοΠόντο, είναι εξαιρετικά πιθανό να στάθηκαν η πηγή έμπνευσης τουμύθου της περιπέτειας των Αργοναυτών.

Η πρώτη ελληνική αποικία στα παράλια της σημερινής Ρουμανίαςήταν η Ίστρια στις εκβολές του ποταμού Ίστρου. Ακολούθησαν κι άλλες, όπως η Τόμις, η Κάλλατις, η Αιγισσός, η Προχείλια, η Οργάμη, η Αξιούπολη (σημερινή Cernavoda: Τσερναβόντα), η Άλμυρις (ή Αλμυρίς).

Ίστρια (ή Ίστρος ή Ιστρόπολις)

Ελληνική πόλη της αρχαίας Θράκης, στη λεγόμενη Κάτω Μοισία, κοντά στο χωριό Καρά Ομάν που μετονομάστηκε (τελευταία) σε Ιστρία. Ιδρύθηκε, σύμφωνα με τον Ευσέβιο της Καισάρειας, από Μιλήσιους το έτος 657 π.Χ πάνω σε βραχώδη νησίδα στο λεγόμενο ‘‘Ιερό Στόμα’’ του ποταμού Ίστρου (Δούναβη), απ’τον οποίο και έλαβε το όνομά της, όπως μαρτυρεί ο γεωγράφος Σκύμνος ο Χίος στο έργο του ‘‘Περιήγησις’’ (110 π.Χ).

Το πολίτευμα της ήταν αρχικά ολιγαρχικό και από την κλασική εποχή και μετά δημοκρατικό. Τον 5ο αιώνα έκοψε δικό της νόμισμα.Το παλιότερο (τεκμηριωμένα) νόμισμα της πόλης που βρέθηκε

είναι μια ασημένια δραχμή οχτώ γραμμαρίων, που αναφέρεται στοέτος 480 π.Χ.

Επί Φιλίππου και Αλεξάνδρου παρέμεινε αυτόνομη και αργότερα πρωτοστάτησε στη λεγόμενη ομοσπονδία της Πεντάπολης. Άρχισε να παρακμάζει σταδιακά, όταν αποκόπηκε από τους βασικούς εμπορικούς δρόμους. Την εποχή του Στράβωνα (αρχές 1ου αι. μ.Χ) ήταν ένα μικρό χωριό. Οι ανασκαφές ανέδειξαν το ρωμαϊκό τείχος της πόλης με πολλούς πύργους, ύψους έως και 8μ. και έφεραν στο φως δύο ναούς των κλασικών χρόνων, έναν της θεάς Αφροδίτης (5ου αι. π.Χ.) και έναν του Μεγάλου Θεού (4ου αι. π.Χ.) με αναθήματα του Πεισίστρατου Μνησικλέους από τη Θάσο. Βρέθηκαν ακόμη ερείπια ναών του Απόλλωνα, του Ποσειδώνα, του Ερμή και της Δήμητρας.

Αιγισσός

Η πόλη (σημ. Τούλτσεα) ιδρύθηκε τον 7ο- 6ο αιώνα π.Χ. από Έλληνες αποίκους με το όνομα Αιγισσός, όπως αναφέρεται από τονΔιόδωρο Σικελιώτη (3ος αι. π.Χ.) και μαζί με τις άλλες αποικίες της περιοχής αποτελούσε το ‘‘κοινό των Ελλήνων’’.

Στο έργο του ‘‘Epistulae ex Ponto’’ ο Οβίδιος κατέγραψε μια τοπική παράδοση, που αποδίδει το όνομα της πόλης στον μυθικό ιδρυτή της Αίγισσο τον Κάσπιο.

Αλμυρίς

Κοντά στο δέλτα του Δούναβη οι Έλληνες ίδρυσαν την πόλη για να εκμεταλλευτούν τη ναυσιπλοΐα του ποταμού και τις εμπορικές ευκαιρίες. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν ελληνικά κεραμικά και νομίσματα, όπως επίσης και αιχμές βελών των Γετών, γεγονός που βεβαιώνει ότι οι φυλές των Γετών που ζούσαν κατά μήκος του κάτωΔούναβη και στη Μαύρη θάλασσα, έρχονταν σ’ επαφή με τους Έλληνες.

Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι υπήρχαν δύο κύριες οικήσεις στην πόλη. Η πρώτη έχει στοιχεία από τον 6ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. και η άλλη από τον 2ο ως τον 1ο αιώνα π.Χ. Το όνομα

Αλμυρίς είναι βέβαια ελληνικό και υποδηλώνει το αλμυρό νερό τωνμικρών λιμνών που περιέβαλαν την πόλη. Η Αλμυρίς διαδραμάτισε σημαντικό στρατηγικό ρόλο κατά τη Ρωμαϊκή εποχή λόγω του ποταμού. Οι Ρωμαίοι την αποκαλούσαν Salmorus. Έχουν βρεθεί λίθινες επιγραφές στη λατινική και ελληνική γλώσσα.

Οργάμη

Βρισκόταν στις εκβολές του Δούναβη. Η ταύτιση έγινε πρόσφατα βάσει αρχαιολογικών ευρημάτων-μαρτυριών. Πρόκειται για μια από τις παλαιότερες αμιγώς ελληνικές αποικίες της Μαύρης Θάλασσας. Ιδρύθηκε από Μιλήσιους στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. (Οι ανασκαφές έφεραν στο φως θραύσματα κεραμικής πρωιμότερης του 650 π.Χ.).Η διαδοχική κατοίκησή της μέχρι τον 7οαιώνα μ.Χ. δυσχεραίνει την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την οικιστική οργάνωση και την οικονομική και πολιτική ζωή της πόλης στην αρχαιότητα. Η νεκρόπολη της Οργάμης είναι από τις καλύτερα ανασκαμμένες στην ευρύτερη περιοχή.

Τόμις

Ο οικισμός της Τόμεως βρίσκεται στη σημερινή πόλη Κωνστάντζα. Σύμφωνα με υπάρχουσες μαρτυρίες υπήρξε οικισμός Μιλησίων αποίκων. Ο αρχαίος οικισμός αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς, Έλληνες και Ρωμαίους, είτε ως ‘‘εμπόριον’’, είτε ως ‘‘πόλις’’, είτε ακόμη ως ‘‘πολίχνιον’’, ενώ στους Λατίνους αναφέρεται ως ‘‘urbs”, ‘‘civitas” και ‘‘oppidium’’.

Ευρήματα στην περιοχή (κεραμική Ανατ. Ελλάδας – τεχνική ‘‘καλαμωτής’’ με λάσπη) επιβεβαιώνουν ότι η πόλη είχε ιδρυθεί γύρω στα 560π.Χ., 250-300 στάδια νότια της πόλης της Ιστρίας. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, εκεί είχε θάψει ο βασιλιάς της Κολχίδας Αιήτης τα κομμάτια του γιου του Αψύρτη, που τον σκότωσε η Μήδεια κατά τη φυγή της με τους Αργοναύτες, για να καθυστερήσουν τους διώκτες τους. Η πόλη υποτάχτηκε στον Λυσίμαχο (την εποχή των διαδόχων του Αλέξανδρου), αλλά

εξεγέρθηκε το 313 π.Χ. μαζί με τις άλλες ελληνικές πόλεις της περιοχής. Ο Λυσίμαχος κατέστειλε την εξέγερση και τελικά η πόλη ελευθερώθηκε το 292 π.Χ., μετά την ήττα του Λυσίμαχου από τους Σκύθες. Αμέσως μετά, η Τόμις σχημάτισε με άλλες ισχυρές παραλιακές πόλεις της περιοχής ( Ίστρια, Καλλάτιδα, Διονυσόπολη,Τύρα) την ομοσπονδία της Πεντάπολης, η οποία συνέβαλε ουσιαστικά στον κυρίαρχο ρόλο που είχαν αυτές οι πόλεις σε πολλούς τομείς, αλλά ιδιαίτερα στο ανταγωνιστικό εμπόριο με τουςάλλους λαούς. Η οικονομική και πνευματική άνθηση οδήγησε την ομοσπονδία στον σχηματισμό αμυντικού και στρατιωτικού σώματος και στην οχύρωση των πόλεων.

Το έδαφος της περιοχής είναι διάσπαρτο από ευρήματα της ελληνιστικής εποχής. Ένα απ’ τα πιο σημαντικά αξιοθέατα του αρχαιολογικού μουσείου της σύγχρονης πόλης είναι το σύμπλεγμα της θεάς Τύχης με τον Πόντο -θεωρούνταν προστάτες των θαλασσών- έργο του 2ου αιώνα μ.Χ. Το σύμπλεγμα αντικατοπτρίζει την ανάγκη προστασίας των θαλασσοπόρων ή των κατοίκων της αρχαίας Τόμεως, όταν αυτοί διέσχιζαν τον Πόντο.

Η πόλη της Τόμεως ( ή των Τόμων) έκοψε δικό της ασημένιο και χάλκινο νόμισμα με την κεφαλή του Ποσειδώνα στο μπροστινό μέρος και έναν αετό μέσα σε δρύινο στεφάνι στο πίσω. Σε ανασκαφές στην περιοχή βρέθηκαν επίσης αρχαία νομίσματα που απεικονίζουν μορφές θεών.

Ο Πλίνιος, ο Πομπόνιος ο Μέγας και ο Αμμιανός Μαρκελίνος τηνπεριγράφουν ως μια απ’ τις ωραιότερες πόλεις του Εύξεινου Πόντου.

Η Τόμις εντάχτηκε στη ρωμαϊκή οικουμένη αλλά διατήρησε την ελληνική κοινή γλώσσα. Ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος το επιβεβαιώνει παραπονούμενος ότι κατά την εξορία του στην πόλη Τόμι, εσχατιά τότε της οικουμένης, κανείς δε μιλούσε λατινικά.

Στους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους η Τόμις έγινε πρωτεύουσα της Μικρής Σκυθίας.

Κάλλατις

Παράλια αποικία (στη θέση της σημερινής πόλης Παγκάλια), 44χλμ από την Κωστάντζα(νότια). Ιδρύθηκε τον 7ο αι. π.Χ. από τουςΜιλήσιους (σύμφωνα με τον Πομπόνιο) ή από τους Ηρακλεώτες του Πόντου μετά από χρησμό (σύμφωνα με τους Στράβωνα, Πλίνιο,Σκύμνο τον Χίο). Αρχικά λεγόταν Κερβάτις και μετονομάστηκε, ότανανέβηκε στον μακεδονικό θρόνο ο Αμύντας ο Α’ περίπου το 540 π.Χ. Κατά τον 4ο αι. και 3ο αι. π.Χ. γνώρισε εξαιρετική ανάπτυξη και ευημερία λόγω των τοπικών εργαστηρίων κεραμικής. Γύρω στο 260π.Χ. η πόλη συγκρούστηκε με το αρχαίο Βυζάντιο για τη διεκδίκηση τοπικών εμπορικών δρόμων, ηττήθηκε και από τότε έπεσε σε παρακμή. Σήμερα συναντώνται διάσπαρτα ερείπια. Σώζεται, όμως, σε πολύ καλή κατάσταση η προκυμαία της αρχαίας πόλης.

Οι ελληνικές αποικίες που αναφέρθηκαν παραπάνω ήταν οι κυριότεροι σταθμοί, όπου αρχαίοι Έλληνες από τη Μίλητο, την Ηράκλεια την Ποντική και από αλλού, δημιούργησαν τοπικούς πολιτισμούς, επεκτείνοντας το εμπόριο και την τέχνη τους. Ιστορικές μαρτυρίες αποδεικνύουν ότι οι ελληνικές αποικίες είχαν επεκταθεί μέχρι την ενδοχώρα της Δοβρουτσάς.

Έτσι, από έρευνες που πραγματοποιήθηκαν, έχει φανεί ότι οι Έλληνες οργάνωσαν το εμπόριο δια ξηράς και άνοιξαν δρόμους επικοινωνίας προς βορρά, μέσω των Καρπαθίων και της Μολδαβίας, ακολουθώντας το ρεύμα των ποταμών Προύθου και Σιρέτ. Ακόμη, από τον Πόντο μέχρι τις βόρειες περιοχές της Μολδαβίας, οι αρχαιολόγοι έχουν βρει σε ανασκαφές νομίσματα των ICTPIXNΩN, γεγονός που επιβεβαιώνει τη μεγάλη ισχύ της πρώτης ελληνικής αποικίας (της Ίστριας) και την επιβολή του ισχυρού νομίσματος της στην αγορά όλων των λιμανιών του Εύξεινου Πόντου.

Κατά τον ‘‘Χρυσό Αιώνα’’ η παρευξείνια αυτή περιοχή, με τον πακτωλό του σιταριού της, υπήρξε ο σιτοβολώνας του αθηναϊκού μεγαλείου. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Περικλής επισκέφτηκε την περιοχή το 436 π.Χ., συνοδεία μεγάλης ναυτικής δύναμης, προκειμένου να εξασφαλίσει ‘‘τον δρόμο του σιταριού για την Αθήνα’’. Περίπου έναν αιώνα αργότερα τον Δούναβη θα περνούσε και ο Μέγας Αλέξανδρος. Λέγεται ότι, όπως ο Εύξεινος Πόντος ήτανκάποτε ‘‘ελληνική λίμνη’’, έτσι και ο Δούναβης υπήρξε ο πιο ‘‘ελληνικός’’ απ’ όλους τους ποταμούς του κόσμου.

Τέλος, η πληθώρα τοπωνυμίων στη Ρουμανία που έχουν ελληνικήπροέλευση είναι μια περίτρανη απόδειξη της παρουσίας των Ελλήνων στα εδάφη της χώρας αυτής.

Η βυζαντινή παρουσία στη Μικρά Σκυθία – Δούναβη

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αποτελούσε μια ζωντανή παρουσία βόρεια του Δούναβη διατηρώντας επί των χωρών αυτών την πολιτιστική ηγεμονία ουσιαστικά μέχρι την κατάλυσή της (1453) αλλά και μετά, και για μακρές περιόδους ασκούσε πραγματική πολιτική κυριαρχία, κυρίως στην περιοχή της σημερινής Δοβρουτσάς (γνωστή στους Βυζαντινούς ως Μικρά Σκυθία).

Ήταν διοικητική επαρχία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και παρέμεινε στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος την πρώιμη βυζαντινή περίοδο με τη διοικητική μεταρρύθμιση του 4ου αι. μ.Χ.

Μάλιστα, ο Κωνσταντίνος Α’ στα πλαίσια διοικητικών αλλαγών, απαγόρευσε σε κάποιες απ’ τις (αρχαίες) ελληνικές πόλεις-αποικίεςτην αυτοθέσμισή τους , γεγονός που, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς – μελετητές, οδήγησε πόλεις, όπως την Τόμι και την Καλλάτιδα, σε μαρασμό. Επιπλεον, την Τόμι την μετονόμασε σε Κωνσταντιανή (ή Κωνσταντιάνα) προς τιμήν της ετεροθαλούς αδελφής του Κωνσταντίας. (εξού και το μετέπειτα τουρκικό της όνομα Κιουστέντζε και το βουλγαρικό Κονστάντζα).

Η περιοχή αυτή αποτελούσε την εσχατιά του βυζαντινού κράτους για πολλά χρόνια. Ήταν ιδιαίτερα σημαντική για το Βυζάντιο και γιατί από εκεί περνούσαν οι εμπορικοί δρόμοι προς τα βόρεια αλλά και για στρατιωτικούς λόγους, αφού οι περισσότερες βαρβαρικές επιδρομές εναντίον του Βυζαντίου γίνονταν μέσω αυτών των εδαφών. Βέβαια, και άλλες περιοχές της σημερινής Ρουμανίας αποτέλεσαν αντικείμενο ενδιαφέροντος για τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, όπως η Τούρνου Σεβερίν, που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν Drobeta. Συγκεκριμένα, ο Μ.Κωνσταντίνος ξαναέκτισε το κάστρο της, που είχε καταστραφεί, και οχυρωματικά έργα από την Drobeta ως το Ploieşti-Buzău.

Στη σημερινή πόλη Γκαλάτσι βρέθηκε ένας «θησαυρός» από 12 ασημένια νομίσματα κοντά στην εκκλησία της Παναγίας σε βυζαντινό τάφο, που εκδόθηκαν μεταξύ του 613 και 685, καθώς και

βυζαντινά νομίσματα της εποχής του αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ’ (1034-1041). Τα παραπάνω επιβεβαιώνουν την οικονομική (εμπορική) παρουσία -κι όχι μόνο- των Βυζαντινών στο βορειοανατολικό κομμάτι της σημερινής Ρουμανίας, στον δρόμο προς τα βόρεια.

Από τις παραδουνάβιες πόλεις της Μικράς Σκυθίας σπουδαίος οδικός κόμβος ήταν το Νοβιόδουνο, από το οποίο ένας δρόμος οδηγούσε στη Μαρκιανούπολη (σημερινό Πρέστλαφ-Ντέβνια, Βουλγαρία) μέσω οχυρών (π.χ. τα φρούρια Ουλματών και Τρόπαιον). Στις εκβολές του Δούναβη η Ad Stoma (οχυρό) αποτελούσε την αφετηρία του παράκτιου δρόμου που έφθανε στην Κωνσταντινούπολη, ακολουθώντας τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, με κυριότερους σταθμούς τις πόλεις Τόμι, Οδησσό (Βάρνα), Μεσημβρία, Αγχίαλο.

Ο δρόμος του Δούναβη χρησιμοποιούνταν κατά τον 5ο και 6ο αι., αν και δεν ήταν σε καλή κατάσταση(απουσιάζουν πληροφορίες για επιδιόρθωση στο οδικό δίκτυο από την εποχή του Θεοδοσίου Α’).

Η ‘‘κατοχή’’ του δρόμου του Δούναβη έπαυσε με την απώλεια του βυζαντινού ελέγχου στις παραδουνάβιες επαρχίες τον 7ο αι. Βέβαια ,οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν τον Δούναβη ως πλωτό εμπορικό δρόμο για την επικοινωνία τους με την κεντρική Ευρώπη ως τον 14ο αι., όταν οι Γερμανοί εγκαταστάθηκαν στις περιοχές γύρω από τον Δούναβη.

Το Βυζάντιο διατηρούσε στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή για να αντιμετωπίζει τις εισβολές ξένων λαών. Συχνά, οι στρατηγοί του βυζαντινού στρατού που έδρευε στη Μ. Σκυθία εξεγείρονταν κατά της κεντρικής εξουσίας της Κωνσταντινούπολης, όπως ο Φλάβιος Βιταλιανός -κόμης των Φοιδεράτων στη Μ. Σκυθία- που επαναστάτησε κατά του αυτοκράτορα Αναστασίου του Α’, επειδή αυτός είχε διακόψει τις τακτικές προμήθειες, χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα θρησκευτικούς λόγους.

Οι επιθέσεις Γότθων και Κάρπων έπληξαν τη Μ. Σκυθία και προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές (364-378), καθώς

πυρπολήθηκαν οι πόλεις, Τόμις, Άργαμον (αρχαία Οργάμη), Τρόπαιον. Τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν πυρπόληση της Ιστρίας και της Τόμεως και το 384/385 και ερήμωση του βόρειου τμήματος της Μ. Σκυθίας (Δινογέτια, Αλμυρίς) το 385/386.

Οι εισβολές των Ούννων στα μέσα του 5ου αι. δημιούργησαν προβλήματα στην περιοχή. Τα νομισματικά ευρήματα μαρτυρούν καταστροφή πόλεων, όπως της Ιστρίας και της Τομέως (450).

Μεταξύ των ετών 471-488 Γότθοι προσέβαλαν τις πόλεις της περιοχής και οι επιθέσεις συνεχίστηκαν ως τα μέσα του 6ου αι., ενώ από το 517 ως το 551 η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δέχτηκε επιθέσεις από Σλάβους. Επίσης το β΄ μισό του 6ου αιώνα στη μεθόριο του Δούναβη μαρτυρούνται (Θεοφύλακτος Σιμοκάττης) συγκρούσεις του Βυζαντίου και με τους Αβάρους. Το φθινόπωρο του 602, πριν τηστάση του Φωκά, ο βυζαντινός στρατός κινήθηκε στην περιοχή της Β.Σκυθίας (Παλάστολο, Άσημος) έχοντας διαταγή από τον Μαυρίκιονα περάσει στην περιοχή των Σλάβων. Ο ιστορικός Προκόπιος των χρόνων του Ιουστινιανού αναφέρει ότι οι περιοχές γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα είχαν αποκοπεί από τον βυζαντινό έλεγχο εξ αιτίας των διαρκών βαρβαρικών επιθέσεων.

Τον 6ο αιώνα για την καλύτερη άμυνα των συνόρων δημιουργήθηκε η νέα στρατιωτική διοίκηση ‘‘Σκυθίας, Καρίας, Κύπρου και Νήσων’’, γνωστή ως Quaestura exercitus. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α’ ενίσχυσε με πολλά αμυντικά έργα τηΜ. Σκυθία και στο ποτάμι και κοντά στη θάλασσα (ήταν η συνηθισμένη οδός των βαρβαρικών επιδρομών). Μάλιστα, στην αριστερή όχθη του Δούναβη ανοικοδόμησε την πόλη Θεοδωρόπολη, σημερινό Γιούργεβο ή Τζιούρτζιου της Βλαχίας και το φρούριο Άδινα, για να αναχαιτίσει τις επιδρομές των Σλάβων. Παράλληλα προχώρησε σε επιδιορθώσεις των οχυρώσεων πολλών πόλεων στην περιοχή. Ο Προκόπιος στο έργο του ''Περί κτισμάτων''αναφέρεται στα έργα ανοικοδόμησης που πραγματοποιήθηκαν στην πόλη Άργαμον (αρχαία Οργάμη). Το ύστερο αμυντικό τείχος της πόλης θεωρείται ότι κατασκευάστηκε στα μέσα του 6ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιουστινιανού. Ο ίδιος ιστορικός

βεβαιώνει οικοδομικές παρεμβάσεις εκ μέρους του κράτους και στην πόλη της Τόμεως.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αναστάσιου του Α’ ή του Ιουστινιανού του Α’ η πόλη Τόμις επεκτάθηκε σημαντικά προς τα δυτικά. Εύπορα άτομα, όπως ο Αλέξανδρος και ο Βάσσος, συνεισέφεραν στην επισκευή και επέκταση του τείχους άμυνας της πόλης. Επαγγελματικές συντεχνίες, όπως αυτή των χασάπηδων, υποστήριξαν με σημαντικά ποσά την επισκευή τμημάτων του τείχους. Μια σωζόμενη επιγραφή ευχαριστεί τον θεό για την ‘‘ανοικοδομημένη πόλη’’. Το τείχος του 6ου αιώνα φαίνεται ότι παρέμεινε σε χρήση και κατά τη διάρκεια του 7ου αιώνα.

Γενικά, το βυζαντινό κράτος φρόντιζε να επισκευάζει τις οχυρώσεις των πόλεων και των φρουρίων στην περιοχή της Μ. Σκυθίας και να βοηθά στην κατασκευή νέων. Το οχυρό του Ovidiu (χτισμένο τέλη 3ου- αρχές 4ου αιώνα) ανακατασκευάστηκε σε μεγάλο βαθμό τον 6ο αιώνα περιλαμβάνοντας δύο κυκλικούς πύργους προς τη στεριά και δύο τετράγωνους προς τη θάλασσα (τύπος ''τετραπυργίας'').

Στην Ίστρια, επειδή μια μεγάλη ζώνη της πόλης στο δυτικό πλάτωμα εγκαταλείφθηκε, κτίστηκε ένα νέο τείχος. Οι οικοδομικές του φάσεις χρονολογούνται από το τέλος του 3ου αιώνα ως το τέλοςτου 6ου αιώνα. Στην τελική φάση διαρρύθμισής του το τείχος είχε 6 πύλες. Η πιο σημαντική, η ‘‘μεγάλη πύλη’’, πλαισιωνόταν από δύο μεγάλους προμαχώνες και δύο πύργους. Ο περίβολος είχε δύο χωμάτινους τοίχους και τάφρους ως πρόσθετα οχυρωματικά έργα.

Και η πόλη Κάλλατις (Μαγκάλια) διατηρούσε ως τα τέλη του 6ου ή τις αρχές του 7ου αιώνα με επισκευές τον οχυρωματικό της περίβολο του τέλους του 3ου αιώνα (που διέθετε μια πύλη στη δυτική πλευρά με δύο μεγάλους πύργους και μια μικρή πύλη στη νότια πλευρά). Η πόλη Αιγισσός (Τούλτσεα) εγκαταλείφθηκε τον 5ο αιώνα από την βυζαντινή διοίκηση και τους κατοίκους της λόγω των βαρβαρικών επιδρομών αλλά η κατοίκησή της

αποκαταστάθηκε το β’ μισό του 10ου αιώνα, όταν οι Βυζαντινοί έκτισαν εκεί ένα φρούριο, μετά την ανακατάληψη της περιοχής.

Οι περιοχές του Δούναβη δέχονταν συνεχώς επιδρομές από διάφορους λαούς, που επιχειρούσαν να εγκατασταθούν σ’ αυτά τα εδάφη. Ήδη, οι Βούλγαροι διεκδικούσαν την επέκτασή τους και εκεί, ενώ οι Πατζινάκες ή Πετσενέγκοι (κατά τα ρωσικά χρονικά) είχαν εγκατασταθεί τον 9ο αι. στα νότια του κάτω Δούναβη. Έτσι, τοκράτος τους επεκτείνονταν από τον κάτω Δούναβη ως τις όχθες τουΔνείπερου ποταμού. Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι οι Πατζινάκες χρησίμευαν ως μεσάζοντες για τις εμπορικές σχέσεις της βυζαντινής περιοχής της Κριμαίας (θέμα Χερσώνας) με τη Ρωσία και τις άλλες γειτονικές περιοχές (10ος αι.).

Τον 10ο αι. (επί Λέοντος ΣΤ’) οι Ούγγροι νίκησαν τους Βούλγαρους, οι οποίοι (Βούλγαροι) στη συνέχεια με τη βοήθεια των Πατζινάκων ανάγκασαν τους Ούγγρους να κινηθούν προς τον βορρά στην κοιλάδα του μέσου Δούναβη. Μάλιστα το όνομα του Συμεών συνδέεται με την πρώτη προσπάθεια αντικατάστασης της ελληνικής κυριαρχίας στη βαλκανική χερσόνησο (και στη σημ. Ρουμανία) από τους Σλάβους. Το Βυζάντιο κατάφερε επί Βασιλείου τουΒ’ να ανακαταλάβει τα παλιά του εδάφη στα Βαλκάνια και να επεκτείνει τα όριά του ως τις περιοχές του Δούναβη (1018). Σ’ αυτάτα χρόνια, με βάση μαρτυρίες, τοποθετείται και η ύπαρξη του Σουλινά ως οικισμού.

Τον 11ο αι. ο Κωνσταντίνος Θ’ Μονομάχος παραχώρησε στους Πατζινάκες τρία οχυρά στις ακτές του Δούναβη, για να υπερασπίζονται τα σύνορα της αυτοκρατορίας από τις επιθέσεις των συμπατριωτών τους, που έμεναν στην άλλη όχθη του ποταμού,και τις εκστρατείες των ρώσων ηγεμόνων. Ο βυζαντινός στρατός επιχείρησε εκστρατείες στην περιοχή, υπέστη όμως συντριπτική ήττα και το Βυζάντιο αναγκάστηκε να εξαγοράσει την ειρήνη με χρήματα και απονομή τίτλων (1053). Παρ’ όλα αυτά, αρχαιολογικά ευρήματα και μαρτυρίες πηγών βεβαιώνουν την αδιάσπαστη παρουσία της βυζαντινής κυριαρχίας στις μεθοριακές αυτές περιοχές.

Στα χρόνια του Κων/νου Ι’ Δούκα (1059-1067) το τουρκικό φύλο των Ούζων έφτασε ως τον Δούναβη, συχνά τον περνούσε και προκαλούσε καταστροφές στην περιοχή. Επίσης, το 1064-1065 οι Κουμάνοι (τουρκικό φύλο κι αυτοί) πέρασαν τον Δούναβη και διείσδυσαν βαθιά στις βυζαντινές περιοχές.

Λίγο αργότερα, η οικονομική πολιτική του Μιχαήλ Ζ’ Δούκα, ο οποίος ελάττωσε τα χρήματα που στέλνονταν στις πόλεις του Δούναβη, προκάλεσε ανησυχία στους Πατζινάκες στις περιοχές αυτές , οι οποίοι σε συνεννόηση με έναν βυζαντινό στρατηγό στασίασαν κατά του αυτοκράτορα, βάδισαν εναντίον της Κων/πολης, αλλά τελικά επέστρεψαν στην περιοχή του Δούναβη μεπλούσια λάφυρα.

Η δυναστεία των Κομνηνών (12ος αι.) είχε ν’ αντιμετωπίσει τους Πατζινάκες και τους Κουμάνους, που αποτελούσαν την απειλή κατάτου βορείου συνόρου του Βυζαντίου (ως βόρεια σύνορα του Βυζαντίου στο μεγαλύτερο διάστημα της ύπαρξής του θεωρούνταν τα βόρεια σύνορα της σημερινής Ρουμανίας με την νοτιοδυτική Ουκρανία και την Ουγγαρία), αλλά και τους Ούγγρους. Μετά την ήττα του Αλέξιου του Α’ στο Δορύστολο, ο διάδοχός του, Ιωάννης Β’, κατάφερε να εκμηδενίσει την απειλή των Πατζινάκων, να νικήσει τους Ούγγρους και να ανακαταλάβει όλα τα χαμένα εδάφη στον Δούναβη. Ο διάδοχός του, Μανουήλ Β’, είχε να αντιμετωπίσεικαι τις επιδρομές των Κουμάνων στον Δούναβη (1146, 1154, 1160), οι οποίοι,ήδη, το 1122 (επί Ιωάννη Β’) είχαν καταστρέψει τη Δινογέτια (σημερινή Carvӑn, Ρουμανία) και είχαν αρχίσει να εγκαθίστανται κι αυτοί σε βυζαντινά εδάφη.

Την εποχή της δυναστείας των Αγγέλων (1185-1204) ιδρύθηκε η β’ Βουλγαρική Αυτοκρατορία (αδελφοί Ασάν), που ήταν απειλή για τις βυζαντινές επαρχίες των Βαλκανίων. (Βέβαια, το 1204 ιδρύθηκε στη θέση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μια Λατινική Αυτοκρατορία έως το 1261).

Ο βυζαντινός κόσμος μετά το 1204 βρισκόταν σε αποσύνθεση. Τα βαλκάνια ήταν κατακερματισμένα μεταξύ Βυζαντινών, Σλάβων,

Φράγκων, Ούγγρων, που πολεμούσαν αδιάκοπα μεταξύ τους. Τον 13ο αι. η περιοχή γνώρισε μια σύντομη επιδρομή από τους Μογγόλους ,οι οποίοι το 1242 με επικεφαλής τον Μπατού,εγγονό του Τζέγκις Χαν,διέσχισαν τον Δούναβη, αλλά γρήγορα απαλλάχτηκε από αυτούς (οι Μογγόλοι αποσύρθηκαν στις εστίες τους μετά την αποτυχημένη τους αποπειρα να προχωρήσουν προς την Κεντρική Ευρώπη).

Στις αρχές του 14ου αι. αναδύθηκαν τα πριγκιπάτα της Βλαχίας καιΜολδαβίας, για να αποκρούσουν την οθωμανική απειλή . Η Βλαχία επιδίωκε να αποκτήσει πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές σχέσεις με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο ηγεμόνας Ν.Αλεξάντρου ζήτησε τη συνδρομή του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, για να οργανώσει τη μητρόπολη Ουγγροβλαχίας.

Επιπλέον, γενουατικά έγγραφα δείχνουν σημαντικό αριθμό βυζαντινών εμπόρων (1360-1361) στην περιοχή των Κελλιών, στις εκβολές του Δούναβη, που είχε εξελιχθεί σε ένα απ’ τα πιο σπουδαία κέντρα αγοράς σιτηρών και ειδών διατροφής. Οι δραστηριότητες των βυζαντινών εμπόρων στα τέλη του 14ου αι. εκτείνονταν και στις παράλιες περιοχές της σημερινής Ρουμανίας και στη Βλαχία.

Μετά την άλωση της Πόλης-15 ος αιώνας

Ήδη, στον χώρο της σημερινής Ρουμανίας είχαν δημιουργηθεί από τον 14ο αι. πολλά μικρά τοπικά και δύο μεγάλα πριγκιπάτα, τηςΒλαχίας και της Μολδαβίας, για να πολεμήσουν την απειλή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Μετά το 1401 οι σχέσεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της Μολδαβίας και Βλαχίας ήταν πολυεπίπεδες και συσφίχθηκαν ακόμη περισσότερο, όταν ο ανιψιός του Βλάχου ηγεμόνα Μιρτσέα υπηρετούσε ως αξιωματικός στον βυζαντινό στρατό την εποχή του αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγου (1425-1448).

Ήδη από τoν 13ο αι. η Τρανσυλβανία βρισκόταν υπό την κατοχή των Ούγγρων, ενώ και οι παραδουνάβιες ηγεμονίες της Βλαχίας καιΜολδαβίας τέθηκαν υπό οθωμανικό έλεγχο με το καθεστώς της επικυριαρχίας από τον 15ο αι.

Έτσι, μετά την άλωση της Κων/πόλης (1453) κάτοικοι της Β.Α. Μ. Ασίας, της Κων/πόλης και της Τραπεζούντας μετανάστευσαν προς τις περιοχές του Δούναβη. Από το τέλος του 15ου αι. αναφέρονταν στην περιοχή Έλληνες έμποροι, λόγιοι και κληρικοί. Ο ελληνισμός αναζητώντας στηρίγματα για την επιβίωση του στράφηκε και στις ρουμανικές χώρες, οι οποίες παρείχαν τη σχετική ασφάλεια για ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων, για κοινωνικές και πνευματικές αναζητήσεις.

Η βυζαντινή κληρονομιά υπήρξε μεγάλη στη διοίκηση, νομοθεσία, θρησκεία, κοινωνία, πνευματική ζωή, γλώσσα και τέχνη. Την κληρονομιά αυτή πολλοί λόγιοι αναζητούσαν στη Μολδοβλαχία, ως χώρα εμποτισμένη από τη βυζαντινή παράδοση.

Είναι εξαιρετικά εύστοχη η έκφραση του μεγαλύτερου Ρουμάνου ιστορικού, του Nicolae Jorga, ότι η πνευματική κληρονομιά που μετέφεραν οι Έλληνες μετά το 1453, συνέβαλε στη συγκρότηση ενός αληθινού «Βυζαντίου μετά το Βυζάντιο» στις ρουμανικές χώρες.

Παράλληλα, πολλοί βυζαντινοί αξιωματούχοι είχαν καταφύγει στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, που βρίσκονταν υπό χαλαρή οθωμανική κηδεμονία, και αναρριχήθηκαν σε αξιώματα και στους κύκλους της εξουσίας. Αυτό σήμαινε όχι μόνο την εξάρτηση των οσποδάρων (πριγκίπων) της Μολδαβίας και Βλαχίας από αυτούς τους αξιωματούχους (κυρίως για να τους παρέχουν τα κεφάλαια που απαιτούσε η διακυβέρνηση) αλλά και τη σταδιακή άνοδο των Ελλήνων στον ίδιο τον θρόνο. Οι γρήγορες αυτές αλλαγές προκάλεσαν την εχθρότητα προς αυτούς των παραδοσιακών Βογιάρων (ευγενών), που βρέθηκαν απογυμνωμένοι από εξουσία στη νέα δομή και έγιναν ιδιαίτερα εχθρικοί προς τους μετανάστες. Υπάρχουν, επίσης, πολλές περιπτώσεις επιγαμίας στην κορυφή της κοινωνικής κλίμακας -κι όχι μόνο- αναμφισβήτητα διασημότερες εκείνες στην οικογένεια των Καντακουζηνών.

Επιπλέον, οι ρουμανικές αυτές περιοχές είχαν γοητευτεί από τη βυζαντινή αισθητική. Ένα απ’ τα παλιότερα τοιχογραφημένα σύνολα στο Pătrăuţi έχει επιγραφές μόνο ελληνικές. Ακόμη, το ύφος της ζωγραφικής στην πατριαρχική εκκλησία στο Pătrăuţi είναι εμποτισμένο από τον βυζαντινό ανθρωπισμό της παλαιολόγειας εποχής. Αποδίδεται μάλιστα στον ζωγράφο Γεώργιο από τα Τρίκαλα, η ταφόπλακα του οποίου έχει ανακαλυφτεί στο Hιrlaŭ. Εκεί βρίσκονται δείγματα εργασίας του εργαστηρίου της Μακεδονίας της β’ πεντηκονταετίας του 15ου αιώνα.

Βυζαντινές επιρροές συναντώνται επίσης και σε τοιχογραφίες-ζωγραφική στο Μπαλίνεστι (1493).

Ιδιαίτερα για την περιοχή της Δοβρουτσάς και, κυρίως, για τις πόλεις-λιμάνια Βραΐλα, Κωνστάντζα, Τούλτσεα, Σουλινά και τον παραδουνάβιο σταθμό του Γαλατσίου(Γκαλάτσι) ήταν πολύ σημαντικές οι διαδρομές του εμπορίου και του πολιτισμού, με αφετηρία τη μακρινή Ασία μέσω των λιμανιών του νότιου Εύξεινου Πόντου και απόληξη στο δέλτα του Δούναβη. Μέσω αυτού επιτυγχάνονταν η διείσδυση στην ενδοχώρα και η επικοινωνία με την υπόλοιπη Ευρώπη. Στις ακμαίες αυτές πόλεις οι Έλληνες είχαν

προεξάρχοντα ρόλο στις οικονομικές, κοινωνικές, εκπαιδευτικές καιθρησκευτικές δραστηριότητες.

Ήδη, από το τέλος του 15ου αιώνα πολλοί Έλληνες έμποροι και τραπεζίτες δραστηριοποιούνταν σ’ αυτές τις περιοχές, γεγονός πουπροκαλούσε αντιδράσεις στον ντόπιο πληθυσμό και κυρίως στους Βογιάρους. Στην Τρανσυλβανία, π.χ. στο Μπρασόβ, το 1545, οι Ρουμάνοι έμποροι παρακαλούσαν τον ηγεμόνα της Βλαχίας Ράδου Παΐσιε να απαγορεύσει στους Έλληνες εμπόρους να φέρνουν εμπορεύματα στις περιοχές τους. Οι Έλληνες, λοιπόν, είναι οι κύριοι φορείς νέων ιδεών, νέων εμπορευμάτων. Στη Βραΐλα, Γαλάτσι, Τούλτσεα, Σουλινά, Μπρασόβ, Σιμπίου, Κωνστάντζα οι Έλληνες διακρίνονταν μεταξύ όλων των κατοίκων.

Ο ελληνισμός κατά τον 16 ο και 17 ο αιώνα

Η Τρανσυλβανία είχε αναπτυγμένο εμπόριο με την Κωνσταντινούπολη τον 16ο και 17ο αι. Η περιοχή ήταν μια από τις βασικότερες αγορές ανατολικών προϊόντων. Οι βασιλείς (ηγεμόνες)της Τρανσυλβανίας είχαν πάντα υπό την προστασία τους τους μεσάζοντες του ανατολικού εμπορίου, τους Έλληνες. Το υπ’ αριθμό 32 νομοθετικό διάταγμα του 1609 έθετε τους Έλληνες άμεσα υπό την προστασία του εμπορικού επιμελητηρίου της Τρανσυλβανίας. Στα χρόνια της ηγεμονίας του Γεωργίου Ράκοτσι (1591-1648) παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη της γεωργίας και αύξηση της παραγωγής, άρα και επέκταση των εμπορικών δυνατοτήτων, τις οποίες, βέβαια, εκμεταλλεύονται οι Έλληνες έμποροι. Ακολουθεί η καθιέρωση ειδικών προνομίων για τους Έλληνες (π.χ. να εμπορεύονται ελεύθερα, να εκλέγουν δικό τους δικαστή κ.α.).

Έτσι, δημιουργήθηκαν οι ελληνικές ‘‘κομπανίες’’ (εμπορικές κοινότητες, κάτι σαν τα σημερινά εμπορικά επιμελητήρια) του Σιμπίου (1636) και του Μπρασόβ (1639 ή 1678), που συμπεριελάμβαναν όχι μόνο Έλληνες, αλλά και Ρουμάνους, Βούλγαρους, Σέρβους και Εβραίους. Η ελληνική ‘‘κομπανία’’ του Σιμπίου αποτέλεσε την πρώτη εθνική συσσωμάτωση σε ολόκληρο τον ελληνισμό της Οθωμανοκρατίας, καθώς και την παλαιότερη εμπορική συλλογικότητα σ’ όλη τη Ν.Α Ευρώπη. Στην εποχή του βασιλιά Απάφι Μιχαήλ (1668) το εμπόριο αυτών των πόλεων (Μπρασόβ και Σιμπίου) έζησε την ανθηρή του εποχή και σ’ αυτό συνέβαλαν σημαντικά οι Έλληνες έμποροι και τραπεζίτες.

Και με τη Βλαχία οι σχέσεις των οθωμανοκρατούμενων ελληνικών περιοχών ήταν ανεπτυγμένες, κυρίως οι οικονομικές και οι πολιτιστικές. Μάλιστα, o ηγεμόνας της Βλαχίας Νεαγκόε Βεσσαράβα (1512-1521) απηύθυνε έκκληση σε Έλληνες ηγούμενους, μητροπολίτες και στον Πατριάρχη Κων/πολης Θεόληπτο να παρευρεθούν στα εγκαίνια της μονής στην Κούρτεα Ντε Άρτζες, που φιλοτεχνήθηκε από αγιογράφους προερχόμενους από την Ελλάδα. Επιπλέον, του εργαστηρίου της Μακεδονίας

απηχήσεις συναντώνται τον 16ο αιώνα στο Dorohoi (1522) και στο Hirlau (1530). Έχουν καταγραφεί τα ονόματα των ζωγράφων Γεωργίου από τα Τρίκαλα (1500), του Νικολάου από την Κρήτη, του Ανδρέα, του Μάρκου, του Μηνά, του Σταματέλου Κοτρώνα από τη Ζάκυνθο (1554), ο οποίος ήταν εκπρόσωπος της μεταβυζαντινής μοναστικής ζωγραφικής στη μονή Rasca.

Ο ελληνισμός κατά τον 18 ο – 19 ο αιώνα

Μεγάλη ακμή του παραδουνάβιου ελληνισμού σημειώθηκε τον 18ο αι. και 19ο αι., τόσο την περίοδο των Φαναριωτών Ηγεμόνων (1711-1821) όσο και την περίοδο που ακολούθησε τη συνθήκη της Αδριανούπολης (1829), με την οποία ξεκίνησε ουσιαστικά η διαδικασία σχηματισμού του ρουμανικού κράτους.

Οι πολλαπλές οικονομικές δυνατότητες που προσφέρονταν στην περιοχή, λειτούργησαν ως πόλος έλξης για τη δημιουργία ισχυρού μεταναστευτικού ρεύματος από πολλά μέρη του ελληνικού χώρου, κυρίως όμως, από την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τα Επτάνησα, ιδιαίτερα την Κεφαλονιά και την Ιθάκη. Υπολογίζεται ότι το 1852 ζούσαν στη Ρουμανία 20.000 Έλληνες. Στα μέσα του 19ου αι. ο αριθμός των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν εκεί έφτασε ίσως τα 35-40.000 άτομα, ενώ στα τέλη του 19ου – αρχές 20ου αι. πλησίαζε τις 60.000.

Οι Έλληνες της Ρουμανίας ασχολήθηκαν με επιτυχία με όλους τους τομείς της οικονομίας, ιδιαίτερα με το εμπόριο, κυρίως σιτηρών και ξυλείας, τη ναυτιλία (κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος του εμπορικού στόλου του Δούναβη) και την εκμετάλλευση της γης. Κι ακόμη, ανέπτυξαν δραστηριότητες ως βιομήχανοι, βιοτέχνες, τραπεζίτες, γιατροί, δικηγόροι, εκπαιδευτικοί, εκδότες, τυπογράφοι, υπάλληλοι. Οι ελληνικές κοινότητες είχαν υψηλό βιοτικό και πολιτισμικό επίπεδο. Ήταν άριστα οργανωμένες με τις εκκλησίες και τα σχολεία τους, τους συλλόγους, τις βιβλιοθήκες και τις εφημερίδες τους.

Οι ελληνικές κοινότητες αναγνωρίστηκαν ως νομικά πρόσωπα από την κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ιωάννου-Κούζα (1860). Στοιχεία, όμως, υπάρχουν πολύ πριν το 1835, με την ίδρυση των ελληνικών προξενείων του Βουκουρεστίου και του Ιασίου, γεγονός που έδωσε τη δυνατότητα σε περισσότερους Έλληνες να εγκατασταθούν σε αυτές τις ηγεμονίες. Βέβαια, πολλοί είχαν εγκατασταθεί από το 1829, μετά τη συνθήκη της Αδριανούπολης.

Ελληνικές κοινότητες, όπως φαίνεται από τα επίσημα στοιχεία, υπήρχαν σε 11 πόλεις της Βλαχίας, σε 9 της Μολδαβίας, σε 3 στη Δοβρουτσά, καθώς και στην πόλη Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας.

Οι μεγαλύτερες αναπτύχθηκαν στο Βουκουρέστι, στη Βράιλα, στο Γαλάτσι, στην Κωστάντζα, στο Τζιούρτζιου, στην Τουλτσέα. Επίσημα, η πρώτη ελληνική κοινότητα μαρτυρείται από το 1864 στοΓαλάτσι. Ενδεικτική για την ακμή των κοινοτήτων κατά τη δεκαετία 1860-1870 ήταν η ανέγερση εκείνη την περίοδο ελληνικών εκκλησιών στις περισσότερες μεγάλες πόλεις.

Οι σχέσεις των Ελλήνων με τους ντόπιους τον 18ο-19ο αι. ήταν, σεγενικές γραμμές, καλές. Πολλοί υπήρξαν, εξάλλου, οι Έλληνες που ευεργέτησαν όχι μόνο την πατρίδα τους, αλλά και τη χώρα που τους φιλοξένησε. Από τους σημαντικότερους Έλληνες της Ρουμανίας υπήρξαν: Ευάγγελος (1800-1865) και Κωνσταντίνος Ζάππας (εμπνευστές και χορηγοί των Ολυμπίων-προδρόμων των Ολυμπιακών Αγώνων), Απόστολος Αρσάκης (1792-1874) (ιδρυτής των Αρσακείων εκπαιδευτηρίων), Παναγής Χαροκόπος (1835-1911)(ιδρυτής της Χαροκοπείου Σχολής), Κωνσταντίνος Ξενοκράτης και Γεώργιος Κυριαζής (ιδρυτές νοσοκομείου στο Βουκουρέστι και σχολών στο Μεσολόγγι), Γ. Σταύρου (1785-1869). Ο Απόστολος Αρσάκης μάλιστα διετέλεσε και υπουργός εξωτερικών της Ρουμανίας το 1862.

Η άνθηση και η ακμή του ελληνισμού στη Ρουμανία σημειώθηκεκυρίως τον 18ο και στις αρχές του 19ου αι., την εποχή των Φαναριωτών. Εκτός από καλοί διαχειριστές, αρκετοί από τους 31 Φαναριώτες ηγεμόνες, ήταν οι ίδιοι λόγιοι ή άνθρωποι που αγαπούσαν τον πολιτισμό. Ο κύκλος λογίων που υπήρχε στο Βουκουρέστι γύρω από τον Δημήτριο Καταρτζή (περ. 1730-1807), «μαικήνα των λογίων της Βλαχίας» ή «πατριάρχη των λογίων», όπως τον αποκαλούσαν οι σύγχρονοί του, ήταν καθοριστικός για τοπνευματικό κλίμα της εποχής. Οι ρουμανικές χώρες έγιναν εστία του ελληνικού διαφωτισμού και, με τη σειρά τους, οι Ρουμάνοι λόγιοι αφομοίωσαν τις θετικές επιδράσεις του κινήματος αυτού.

Οι σχέσεις με την ορθοδοξία

Η παρουσία ισχυρών ελληνικών αποικιών από την αρχαιότητα διευκόλυνε τη διάδοση του Χριστιανισμού στις ρουμανικές περιοχές. Μάλιστα, χριστιανικές και εξωχριστιανικές πηγές αλλά και η λαϊκή ρουμανική παράδοση (τραγούδια-κάλαντα) και παλαιοχριστιανικά αρχαιολογικά ευρήματα συνέδεσαν τον Απόστολο Ανδρέα με το κήρυγμα του Χριστιανισμού στην περιοχή της Δοβρουτσάς (Μ. Σκυθίας). Αρχικά ,εκχριστιανίστηκαν οι ελληνικές και ελληνίζουσες περιοχές και μετά οι ιθαγενείς. Από τον 3ο αιώνα υπάρχει οργανωμένη εκκλησία. Η πόλη Τόμις ήταν έδρα επισκοπής και αρχιεπισκοπής. Μητροπολίτες από την επισκοπή της περιοχής μαρτυρούνται να συμμετέχουν ή να υπογράφουν τις αποφάσεις Οικουμενικών Συνόδων (Γερόντιος ή Τερέντιος – Β’ Οικουμενική Σύνοδος, Θεότιμος ή Τιμόθεος – Γ’ Οικουμενική Σύνοδος, Αλέξανδρος – Δ’ Οικουμενική Σύνοδος). Τον 5ο αιώνα οι ρουμανικές εκκλησίες υπάγονταν στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία της Τόμεως.

Από τις αρχές του 7ου αιώνα μέχρι τον 14οαιώνα βρίσκονταν στη δικαιοδοσία της αρχιεπισκοπής Βιτζίνας οι περιοχές της Τρανσυλβανίας, Νότιας Μολδαβίας και Ουγγροβλαχίας.

Από τις αρχές του 15ουαιώνα αναφέρονται Έλληνες χριστιανοί φυγάδες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Τη μετάβαση αυτή διευκόλυνε η υπάρχουσα στις χώρες αυτές παράδοση (θρησκευτική, πολιτιστική, πολιτική) και ευνόησε ιδιαίτερα: α) η οργάνωση του μοναχικού βίου από Έλληνες, β) η ίδρυση το 1359 της μητροπολιτικής έδρας Ουγγροβλαχίας στην τότε πρωτεύουσα Κούρτεα ντε Άρτζες, με Έλληνες τους πρώτους επισκόπους (Υάκινθο, Χαρίτωνα και Άνθιμο Κριτόπουλο) και γ) οι ολοένα και στενότερες σχέσεις των ηγεμόνων με τις μονές του Αγίου Όρους (προπάντων του Κουτλουμουσίου) και με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Πράγματι, οι ηγεμόνες των παραδουνάβιων χωρών, κυρίως της Βλαχίας, συχνά προσκαλούσαν στις αυλές τους Έλληνες κληρικούς.Μαζί τους, όμως, έρχονταν και Έλληνες έμποροι, ναυτικοί, καθώς και τεχνίτες, ζωγράφοι, αρχιτέκτονες, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν για την ίδρυση και εικονογράφηση ναών και μονών. Το 1500 ο ηγεμόνας της Βλαχίας Ράδου ο Μέγας (1495-1508) μετακάλεσε στηχώρα του και ανέδειξε μητροπολίτη τον Νήφωνα τον Β’. Αυτός αναδιοργάνωσε την Εκκλησία της Βλαχίας, ίδρυσε 2 επισκοπές και ευνόησε τη σύσφιγξη των σχέσεών τους με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και με τις μονές της Ανατολής. Οι σχέσεις αυτές τονώθηκαν ακόμη περισσότερο την εποχή του Neogoe Basarab (1512-1521).

Τότε ,πολλοί Έλληνες κληρικοί και μοναχοί εγκαταστάθηκαν στη Βλαχία και έφεραν μαζί τους συγγράμματα των πατέρων της Εκκλησίας, λειτουργικά βιβλία και τη βυζαντινή τέχνη. Τα ίδια σημειώθηκαν και στη γειτονική Μολδαβία την εποχή του Vasile Lupu (1632-1653). Η φιλοδοξία των Ρουμάνων εκδηλώθηκε όχι μόνο με αφιερώσεις εκκλησιαστικών σκευών και κτημάτων (μετόχια) και με χρηματικές δωρεές στα πατριαρχεία και μοναστήρια της Ανατολής, ιδίως του Αγίου Όρους και του Σινά, αλλά και με ίδρυση νέων μονών στα εδάφη τους.

Όταν έγινε ηγεμόνας στη Μολδοβλαχία ο Αλέξανδρος Κούζα, επέβαλε πολλά μέτρα και περιορισμούς στη λειτουργία και διεύθυνση των μοναστηριών και της Εκκλησίας γενικότερα. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο αντέδρασε. Το 1885 υποβλήθηκε αίτημα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για “αυτοκεφαλία” της Ρουμανικής Εκκλησίας. Έτσι η ρουμανική Εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη.

Ελληνορθόδοξες Εκκλησίες

Ναοί και μονές με ελληνικό ενδιαφέρον

Ελληνορθόδοξες Εκκλησίες

Μπρασόβ

Στο Μπρασόβ τις λατρευτικές ανάγκες των Ελλήνων εμπόρων εξυπηρετούσε ένα μικρό ορθόδοξο παρεκκλήσι (που βρισκόταν σε νοικιασμένο σπίτι) ή η ρουμάνικη εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Το1784 με χρήματα των μελών της κοινότητας και κυρίως του πλούσιου εμπόρου Παναγιώτη Χατζή Νίκου ξεκίνησε η ανέγερση του ναού της Αγίας Τριάδας. Και, επειδή δεν επιτρεπόταν στους ορθόδοξους να κτίζουν εκκλησίες, η εκκλησία της Αγίας Τριάδας κτίστηκε σε αυλή οικοπέδου εντός των τειχών της πόλης, χωρίς τρούλο, για να μην φαίνεται από έξω. Στην εκκλησία υπήρχαν εικόνες μεγάλης πνευματικής και θρησκευτικής αξίας, και σήμερα αποτελεί σημαντικό πολιτιστικό μνημείο στο κέντρο της πόλης.

Βουκουρέστι

Την περίοδο 1725-1730 κατασκευάστηκε μια ξύλινη εκκλησία του Προφήτη Ηλία, που το 1841 γκρεμίστηκε και οικοδομήθηκε εκ νέουαπό τον Λάζαρο Καλεντέρογλου. Πληροφορίες αναφέρουν ότι οι Έλληνες συμμετείχαν στις λειτουργίες του ναού αυτού.

Το 1785-1787 ο Νικόλαος-Πέτρος Μαυρογένης με τη σύζυγό του Maria Doamna ανήγειραν τον ναό της Ζωοδόχου Πηγής ,που ήταν αφιερωμένος στο μοναστήρι της Εκατονταπυλιανής. Ο ναός έπαθε ζημιές από το σεισμό του 1838.

Το 1899 άρχισαν οι εργασίες (σε σχέδιο του γερμανού αρχιτέκτονα A. Lardel) για την ανέγερση του ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (ήδη είχε συσταθεί από το 1883 επιτροπή για την ανέγερσή του απ’ την ελληνική κοινότητα του Βουκουρεστίου), ενός ναού-κομψοτεχνήματος ιωνικού ρυθμού, που θυμίζει πολύ το Θησείο ή τον ναό της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη. Την αγιογράφηση πραγματοποίησε (1901) ο ζωγράφος

Κωνσταντίνος Λειβαδάς Λιώκης. Το 1902, με χρήματα του Π. Χαροκόπου, φιλοτεχνήθηκε το μαρμάρινο τέμπλο από τον Θεόδ. Τόμπρο σε σχέδια του Αναστάσιου Μεταξά. Οι φορητές εικόνες ήταν έργο του αγιορείτη μοναχού Χρυσόστομου και η τοιχοποιία έργο του λιθοξόου Νικ. Χαλέπα.

Το 1940 ο ναός υπέστη καταστροφές από σεισμό, οι οποίες αποκαταστάθηκαν με χρήματα του ταμείου Ελλήνων Βουκουρεστίου. (Ο ναός είναι μεσοτοιχία με την Ελληνική Πρεσβεία).

Μονή Βακαρέστου: κτίστηκε από τον Φαναριώτη ηγεμόνα Νικ. Μαυροκορδάτο και εκεί σώζεται ο τάφος του.

Ναός Αγίας Αικατερίνης: κτίστηκε το 1774 από τη σύζυγο του Φαναριώτη ηγεμόνα Αλέξανδρου Υψηλάντη, Αικατερίνη.

Ναός Αγίου Γεωργίου του Νέου: δωρίθηκε από τον Έλληνα ομογενή Απόστολο Λαζαρή.

Βραΐλα

Το διάστημα 1820-22 κτίστηκε απ’ την ελληνική κοινότητα ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνος.

Το 1863 ξεκίνησαν οι εργασίες για την ανέγερση μιας ακόμη ελληνικής εκκλησίας και το 1872 έγιναν τα εγκαίνια του ναού, ο οποίος αφιερώθηκε στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου με ευεργέτες τους: Ιωάννη και Παρασκευή Σεκιάρη, Δημ. Αναγνωστόπουλο, Εμμανουήλ Παναγάκο και Δημ. Καρούσο. Αρχιτέκτονας του ναού ήταν ο καταγόμενος από την Προύσα Αβραάμ Ιωαννίδης, ενώ ανάμεσα στους ζωγράφους ξεχώριζε ο Κεφαλλονίτης Κωνσταντίνος Λειβαδάς-Λιώκης, που φιλοτέχνησε τις τοιχογραφίες.

Κωνστάντζα

Το 1866 ξεκίνησε η συλλογή χρημάτων για να οικοδομηθεί ελληνική εκκλησία. Το 1868 αποπερατώθηκε ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Αρχιτέκτονας ήταν ο Ι. Θεοχάρης. Οναός είναι βασιλικού ρυθμού και εκεί τελέστηκε η πρώτη δοξολογία για την απελευθέρωση της Δοβρουτσάς (1878).

Σουλινάς

Το 1862 τέθηκαν τα θεμέλια του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου,που οικοδομήθηκε τα έτη 1866 και 1867 με χρήματα των Ελλήνων εμπόρων της περιοχής. Ο ναός του Αγίου Νικολάου έμεινε γνωστόςμε το όνομα «Ελληνικός». Οι εικόνες που διαθέτει η εκκλησία είναι ελληνικής προέλευσης.

Γιούργεβο

Το 1861 ολοκληρώθηκε η οικοδόμηση του ναού που αφιερώθηκε στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Το κόστος οικοδόμησης και διακόσμησης του ναού ανήλθε στα 80.000 φράγκα. Τις τοιχογραφίες της ευρύχωρης εκκλησίας ζωγράφισε ο Gheorghe Tăttărăscu, ενώ τελευταίος ιερέας χρημάτισε ο Έλληνας στην καταγωγή Manicatide Lucian.

Καλαφάτης

Το 1874 ολοκληρώθηκε η οικοδόμηση της εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής. Από αρχιτεκτονική άποψη είναι κλασικός ελληνορθόδοξος ναός. Ο ρυθμός του ναού είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Για την εικονογράφηση του ναού είναι γνωστό ότι οι αδελφοί Θεοδώρου «Κάλεσαν απ’ την Αθήνα τον δάσκαλο ζωγραφικής Λ. Κριεζή με τρεις άλλους τεχνίτες». Η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής χρονολογείται από το 1834.

Σιμπίου

Καθώς οι Έλληνες πλήθαιναν και η συμμετοχή τους στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής ήταν αδιαμφισβήτητη, άρχισαν να χτίζονται εκκλησίες με τις δωρεές των ομογενών. Το πρόβλημα υπήρχε στη φεουδαρχική Τρανσυλβανία, όπου στις μειονότητες, πριν το 1781, δεν δίνονταν άδεια για να κτίσουν ναούς και σχολεία.Γι’ αυτό, τα πρώτα χρόνια τελούσαν τις λατρείες τους σε άλλους ναούς ή σπίτια νοικιασμένα γι’ αυτόν τον σκοπό. Οι έμποροι της ελληνικής κομπανίας στο Σιμπίου αναγκάστηκαν ν’ αγοράσουν οικόπεδο έξω από την πόλη (στο Bungard) για να οικοδομήσουν το 1690-91 τον ναό του Αγίου Αθανασίου, που ανακαινίστηκε το 1746.Κατεδαφίστηκε το 19ο αιώνα και κτίστηκε εκ νέου.

Στα μέσα του 18ου αιώνα (όταν οι Έλληνες μπορούσαν να μείνουν μέσα στο Σιμπίου) αγοράστηκε ένα κτίριο στο κέντρο της πόλης και κτίστηκε μια καινούρια εκκλησία (1797) προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου και της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Το 1755 οι Έλληνες του Σιμπίου διαμόρφωσαν ένα παρεκκλήσι σε νοικιασμένοσπίτι εντός των τειχών της πόλης για τις λατρευτικές τους ανάγκες. Αργότερα αναγκάστηκαν να το κλείσουν και στις αρχές του 20ου αιώνα κατεδαφίστηκε. Το 1789 κτίστηκε σε στυλ μπαρόκ ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου με δαπάνες της χήρας ενός Έλληνα εμπόρου, του οποίου ο γαμπρός (Χατζή Κωνσταντίνος Ποπ)οικοδόμησε το ναό μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1802. Το 1902 κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανεγέρθηκε ο ρουμανικός μητροπολιτικός ναός.

Τούλτσεα

Το 1830 οι Έλληνες πρόσφυγες (έμποροι-ναυτικοί) της Τούλτσεα έκτισαν μαζί με τους Ρουμάνους έναν μικρό ξύλινο ναό αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο. Το 1848 αποφάσισαν την οικοδόμηση ενός μεγαλύτερου ναού, αφιερωμένου στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, εξέλιξη που συνδέεται πιθανότατα με

τη μεταφορά της έδρας της Μητρόπολης Δρύστρας στην Τούλτσεα. Η ανέγερση αποπερατώθηκε το 1854.

Στον περίβολο της εκκλησίας υπάρχει τάφος, κάτω απ’ τον σταυρό του οποίου βρίσκεται μια μαρμάρινη πλάκα με την ακόλουθη επιγραφή: «ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΝΝΗΘΕΙΣ ΤΗΝ 15 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1826 ΕΙΣ ΤΗΝ ΚΩΜΟΠΟΛΙΝ ΟΙΝΟΗΝ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΕΒΙΩΣΕΝ ΕΝ ΤΟΥΛΤΣΕΑ ΤΗΝ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 1870».

Επίσης, στην προμετωπίδα της ελληνικής εκκλησίας αναγράφεται:

‘‘Ω ΑΓΑΠΗΤΑ ΤΑ ΣΚΗΝΩΜΑΤΑ ΣΟΥ ΚΥΡΙΕ’’

Γαλάτσι

Ο θεμέλιος λίθος της ελληνικής εκκλησίας στο Γαλάτσι τέθηκε στις 6 Αυγούστου 1866. Η εκκλησία αφιερώθηκε στη «Μεταμόρφωση» στις 17 Σεπτεμβρίου από τον αρχιμανδρίτη Μεχιδεσέκ Ευγένιο Ξηροπόταμο. Ο ναός είναι σταυροειδής πύργος με δύο κωδωνοστάσια στη δυτική πλευρά. Την εικονογράφηση έκανε ο Παπαδόπουλος ο Ανδριανουπολίτης. Μεγάλες εικόνες απεικονίζουν την Παναγία με το βρέφος, την Ανάσταση, τον Άγιο Γεράσιμο, την Αγία Σοφία κ.α. Υπάρχουν οκτώ βιτρό (μορφή ζωγραφικής σε γυαλί) παράθυρα με τους Αγίους Αποστόλους στη βόρεια και νότια πλευρά του ναού.

Ναοί-Μονές με ελληνικό ενδιαφέρον

Μονή Μπιστρίτσα

Εκεί βρίσκεται η εικόνα της Αγίας Άννας που ήταν δώρο του βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγου και της συζύγου του Άννας στη σύζυγο του κτήτορα της μονής, ηγεμόνα της Μολδαβίας, Αλέξανδρου του Καλού, το 1467, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη φιλοξενία του γιου τους Ανδρόνικου στη Μολδαβία. (Επίσης, η εικόνα της Θεοτόκου, που δόθηκε ως δώρο το 1402 πάλι από τον Μανουήλ Παλαιολόγο στον ηγεμόνα Αλέξανδρο τον Καλό, βρίσκεται στη μονή Αγαπία.).

Τα ζωγραφισμένα μοναστήρια της Μπουκοβίνα

Πρόκειται για οκτώ ορθόδοξες εκκλησίες του 16ου αιώνα, μοναδικά αριστουργήματα βυζαντινής τέχνης, που περιλαμβάνονται στη λίστα της πολιτιστικής κληρονομίας της UNESCO. Οι εξωτερικοί τοίχοι των εκκλησιών είναι ζωγραφισμένοι με τοιχογραφίες που αναπαριστούν διάφορες θρησκευτικές σκηνέςκαι αγίους.

Ναός (του Μητροπολίτη) Σταυρουπόλεως

Ο ναός της Σταυρουπόλεως είναι ένας ορθόδοξος ναός στο κέντρο του Βουκουρεστίου. Πρόκειται για μνημείο ελληνικού ιστορικού ενδιαφέροντος και είναι αφιερωμένος στους Αρχάγγελους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Θεμελιώθηκε το 1724 από τον Ηπειρώτη Ιωαννίκιο Στρατονικέα, ιερομόναχο και αρχιμανδρίτη, όπως μας πληροφορεί η εντοιχισμένη( με ελληνική επιγραφή) πλάκα στο υπέρθυρο της κύριας εισόδου. Ο ναός χτίστηκε δίπλα σεπανδοχείο που διατηρούσε ο ίδιος και με τα εισοδήματα του οποίου συντηρούνταν η εκκλησία και το μετέπειτα μοναστήρι. Το πανδοχείο και τα αρχεία της μονής καταστράφηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα. Κατά καιρούς ο ναός υπέστη καταστροφές από σεισμούς. Από το αρχικό μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα διασώζεται μόνο ο ναός.

Μοναστήρι του Καντακουζηνού

Πάνω στη διαδρομή προς το Peles Castle βρίσκονται 2 εκκλησίες με ελληνικό ενδιαφέρον, μοναδικής αρχιτεκτονικής, και τοιχογραφίες με βυζαντινούς χαρακτήρες.

Η μία (του 17ου αιώνα) είναι αφιερωμένη στην Παναγία και η άλλη (δεκαετία του 1920) στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.

Το όνομα παραπέμπει στο όρος Σινά και στο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης. Συγκεκριμένα ο Μιχαήλ Καντακουζηνός επισκέφθηκε τους Αγίους Τόπους με τη μητέρα του Ελένη και τον αδερφό του

Στάνκα το 1681 και στην επιστροφή του είχε αποφασίσει να ανεγείρει στη Ρουμανία ένα μοναστήρι προς τιμήν του αντίστοιχου της Αγίας Αικατερίνης του Σινά.

Η εκκλησία των «Αγίων Τριών Ιεραρχών» (Ιάσιο)

Κτίστηκε από τον ηγεμόνα Βασίλε Λούπου μεταξύ 1637-1639. Για τον ελληνισμό η εκκλησία αυτή έχει μεγάλη σημασία, καθώς είναι ο τόπος, όπου στις 24 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κήρυξε την ελληνική επανάσταση. Ακόμα, εκεί λειτούργησε η “Schola Basilicana” αλλά και τυπογραφείο, όπου εκδόθηκε το πρώτο βιβλίο στη ρουμανική γλώσσα, η “cazania” του μητροπολίτη Βαρλαάμ (1643).

Μονή Γκόλια (Ιάσιο)

Κτίστηκε το 1564 από τον Ivan Golia. Το 1650-1653 ο ηγεμόνας Vasile Lupu την ανοικοδόμησε και η αρχιτεκτονική της ήταν συνδυασμός βυζαντινών και γοτθικών επιρροών. Οι τοιχογραφίες ήταν βυζαντινής τεχνοτροπίας. Λειτούργησε και ως κάστρο, όπως μαρτυρεί η ισχυρή τείχιση. Αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομίας της UNESCO.

Ιερά Μονή Συχαστρίας

Βρίσκεται στους πρόποδες των Καρπαθίων. Είναι από τα πιο πνευματικά ησυχαστικά μοναστήρια της Ρουμανίας, όπως δηλώνει και η ονομασία του, η οποία παράγεται από την ελληνική λέξη “ησυχαστήριο”. Ιδρύθηκε το 1655. Το 1821 καταστράφηκε από τουςΤούρκους. Το καθολικό της κτίστηκε το 1825. Η βυζαντινή, αλλά με ντόπιες επιδράσεις, αγιογράφησή του είναι εκπληκτική. Εκπληκτικήείναι και η εικόνα της Παναγίας του τέμπλου, δώρο από το Άγιο Όρος το 1910.

Μονή Σέκου

Στην ιστορική μονή, (1602) γνωστή απ’ το ολοκαύτωμα του Γεωργάκη Ολύμπιου στην επανάσταση του 1821 στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, υπάρχουν ελληνικά βιβλία (Πατριάρχου Γερμανού «Λειτουργίαι», Βενετία 1751 κ.α.), ένδειξη κι αυτά της εκεί ελληνικής παρουσίας.

Μονή του Νεάμτς ( Neamts )

Από το 1639 και ως το 1820 λειτούργησε στη μονή, με ορισμένες μικρότερες είτε μεγαλύτερες διακοπές, ελληνικό τυπογραφείο.

Επίσης, εκεί διαφυλάσσονται πολλά ελληνικά βιβλία και χειρόγραφα-ένδειξη των στενών σχέσεων του πνευματικού αυτού κέντρου με τον ελληνισμό. Διαφυλάσσονται 38 δερματόδετα χειρόγραφα και 405 ελληνικά βιβλία σε 568 τόμους. Πρόκειται για βιβλία κυρίως εκκλησιαστικά αλλά και εγκυκλοπαιδικής μόρφωσης,όπως Ομήρου Ιλιάς, Βιέννη 1817, το «Σύνταγμα Φιλοσοφίας» του Κούμα, Βιέννη 1818-1820, Δημοσθένους, Έργα, τ.5, Λειψία, 1812, 1817, 1818, Αποστόλων πράξεις και επιστολαί, Βενετία 1798 κ.α. Εκεί, επίσης, φυλάσσεται και η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας, δώρο του Μανουήλ Παλαιολόγου στον πρώτο μητροπολίτη Μολδαβίας Ιωσήφ Μουσάτ, που τη χάρισε στη Μονή Νεάμτς το 1415.

Άρτζες

Ο ναός του Αγίου Νικολάου κτίστηκε κατά την παλαιολόγεια περίοδο (1392) και τοιχογραφήθηκε από Έλληνες αγιογράφους. Είναι βυζαντινού τύπου. Πρόκειται για το ανακτορικό παρεκκλήσιο του ηγεμόνα Ματθαίου Μπασαράμπ και είναι ο παλαιότερος σωζόμενος ναός της χώρας. Διασώζονται ειλητάρια( και επιγραφές Αγίων) ιστορημένα στο ιερό βήμα -τοιχογραφίες που είναι οι αρχαιότερες στο ναό- στην ελληνική γλώσσα.

Οι Φαναριώτες ως ηγεμόνες στη Βλαχία και Μολδαβία

Οι Φαναριώτες, πλούσιοι και μορφωμένοι Έλληνες, επιδιώκοντας να βρίσκονται κοντά στο Πατριαρχείο -την ανώτατη αρχή του γένους- εγκαταστάθηκαν στη συνοικία Φανάρι της Κωνσταντινούπολης (1601) και συνέπτυξαν ισχυρούς δεσμούς αμοιβαίας εξάρτησης με αυτό (το Πατριαρχείο).

Οι Φαναριώτες υπηρέτησαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως «μεγάλοι διερμηνείς» λόγω της ανάγκης του κράτους αυτού για επαφές με τις χριστιανικές χώρες της Ευρώπης, αλλά και ως «δραγουμάνοι του στόλου». Απέκτησαν έτσι και πολιτική επιρροή και εμφανίζονταν ως πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες του ελληνικού έθνους.

Γνωρίζοντας ότι ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής τους επιρροής οφειλόταν στην οικονομική τους δύναμη, φρόντιζαν να επενδύουν με σύνεση την περιουσία τους. Και, επειδή οι παραδουνάβιες περιοχές της Βλαχίας και της Μολδαβίας απολάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια αυτοδιοίκησης, επένδυσαν στη γη και κατόρθωσαν να γίνουν ιδιοκτήτες μεγάλων εκτάσεων.

Οι δύο αυτές ρουμανικές ηγεμονίες(Βλαχία-Μολδαβία) ήταν φόρου υποτελείς στους Οθωμανούς αλλά διοικούνταν από ντόπιους οσποδάρους που πίστευαν ότι ήταν συνεχιστές της βυζαντινής παράδοσης.

Μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια του οσποδάρου της Μολδαβίας Δημητρίου Cantemir ν’ απελευθερώσει τις ηγεμονίες από την οθωμανική επικυριαρχία, με τη βοήθεια του Μεγάλου Πέτρου της Ρωσίας, οι Τούρκοι ανέθεσαν τη διοίκηση των ηγεμονιών αποκλειστικά στους εμπίστους τους Φαναριώτες. Ο Νικόλαος Μαυροκορδάτος έγινε ο πρώτος Έλληνας ηγεμόνας της Βλαχίας (1709) και έπειτα της Μολδαβίας (1710). Οι ηγεμόνες έφεραν τον τίτλο του πρίγκιπα που τον κληροδοτούσαν στους γιουςτους και η ανάρρησή τους στον ηγεμονικό θρόνο γινόταν μέσα στηνεκκλησία του Πατριαρχείου με λαμπρή τελετή ,που θύμιζε τη βυζαντινή παράδοση.

Η δράση των Φαναριωτών στις ηγεμονίες διευκόλυνε τη συρροή και άλλων οικογενειών στην πολιτική κονίστρα, αλλά συγχρόνως, μεγάλωνε και τον ανταγωνισμό για την προώθηση των μελών τους στα ποικίλα αξιώματα που είχαν δημιουργηθεί. Η αντιζηλία αυτή προκαλούσε την όξυνση των παθών και συχνά την καταφυγή σε μηχανορραφίες για την εξουδετέρωση των αντιπάλων. Έτσι, αποκρυσταλλώθηκε η φαναριώτικη τάξη σε μια χωριστή κλειστή κοινωνική ομάδα με κοινούς σκοπούς και κοινά συμφέροντα και ριζώθηκε η πεποίθηση ότι αυτή ήταν η ηγετική τάξη του έθνους. Υπερηφανεύονταν για την καταγωγή τους από φημισμένους αρχοντικούς ή βασιλικούς οίκους (Παλαιολόγους, Καντακουζηνούς, Κομνηνούς κ.α) και αυτοαποκαλούνταν άρχοντες του γένους των Ρωμαίων.

Στις παραδουνάβιες ηγεμονίες οι Φαναριώτες ήταν υπόλογοι μόνο απέναντι στον σουλτάνο. Ωστόσο, και ο κύκλος των ισχυρών οικογενειών του τόπου, των Βογιάρων, τους επηρέαζε σημαντικά. Έτσι, μόλις οι Φαναριώτες έφθαναν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες,αμέσως οι Βογιάροι τους πλησίαζαν και με γνώμονα τα συμφέροντά τους, τους κατατόπιζαν στα διάφορα διοικητικά και οικονομικά θέματα, ιδίως σε θέματα σχέσεων με τους δουλοπάροικους και τους ελεύθερους γεωργούς.

Οι ίδιοι οι Βογιάροι έδιναν το παράδειγμα της εκμετάλλευσης των χωρικών και υπήρξαν φαναριώτες που τους μιμήθηκαν.

Οι καταπιέσεις και οι καταχρήσεις ορισμένων ηγεμόνων προκαλούσαν την αγανάκτηση του λαού, που, γενικεύοντας τη δυσαρέσκειά του, καταφερόταν εναντίον του συνόλου των Φαναριωτών. Έτσι, δημιουργήθηκε η δυσμενής κοινή γνώμη, η οποία επηρέασε εν μέρει και την κρίση πολλών ιστορικών. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Ρουμάνος ιστορικός Jorga διατύπωσε τη γνώμη ότι οι ηγεμόνες της Βλαχίας και Μολδαβίας, αν κριθούν με τα κριτήρια της εποχής τους, θα φανεί ότι ήταν οι πιο φωτισμένοι άνδρες της Βαλκανικής, ικανοί στα διοικητικά και φορείς της πολύτιμης για τους Ρουμάνους ελληνικής παιδείας. Πράγματι, η ελληνική παιδεία ήταν κατά τον 17ο και 18ο αιώνα η μοναδική

ανώτερη παιδεία στη Βαλκανική χερσονήσο και είχε γίνει μαζί με την ορθοδοξία, το κοινό αγαθό των υπόδουλων λαών. Τα ανώτερα ελληνικά σχολεία είχαν αναμφίβολα πανορθόδοξο και παμβαλκανικό χαρακτήρα, γιατί όχι μόνο Έλληνες αλλά και Βλάχοι, Ρουμάνοι, Βούλγαροι, Σέρβοι, Αλβανοί, ακόμη και Τούρκοι φοιτούσαν σε αυτά.

Από τους ηγεμόνες πρέπει να μνημονευτεί ιδιαίτερα ο γιος του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ο Νικόλαος, μορφωμένος, γλωσσομαθής, λόγιος, που με ζήλο αναζήτησε σπάνια χειρόγραφα και ενδιαφέροντα βιβλία. Υπήρξε συγγραφέας και μάλιστα ο πρώτος νεοέλληνας μυθιστοριογράφος με το έργο του “Τα φιλοθέου πάρεργα”.

Στον τομέα της παιδείας αναδιοργάνωσε τη σχολή του Ιασίου, ίδρυσε την Ελληνική Ακαδημία, φρόντισε για την οργάνωση στο Ιάσιο μεγάλης βιβλιοθήκης.

Αξιομνημόνευτη είναι και η περίοδος των δέκα αλλεπάλληλων διακυβερνήσεων των παραδουνάβιων ηγεμονιών από τον γιο του Νικόλαου, Κωνσταντίνο Μαυροκορδάτο, ηγεμόνα εμπνευσμένο από τις αντιλήψεις της “φωτισμένης δεσποτείας”. Ο Κωνσταντίνος Μαυροκορδάτος εφάρμοσε την αγροτική του μεταρρύθμιση, τη “ρεφόρμα” (1740), με την οποία βελτίωσε τη θέση των χωρικών, κατάργησε τη δουλοπαροικία και αποκατέστησε ακτήμονες γεωργούς.

Γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα οι Μαυροκορδάτοι, εξαντλημένοι οικονομικά από τις αδιάκοπες τουρκικές απαιτήσεις δεν μπορούσαν να καταβάλουν τα αναγκαία ποσά για να γίνονται ηγεμόνες. Άλλοι ηγεμόνες τους διαδέχτηκαν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες που ανήκαν σε φαναριώτικες οικογένειες, όπως στις οικογένειες Υψηλάντη, Μουρούζη, Καλλιμάχη και Γκίκα.

Σημαντικότερη μετά τους Μαυροκορδάτους θεωρείται η οικογένεια Υψηλάντη, με επιφανέστερο εκπρόσωπο τον Αλέξανδρο(παππού του ομώνυμου ήρωα της επανάστασης του 1821), ηγεμόνα πρώτα στη Βλαχία και έπειτα στη Μολδαβία. Οργάνωσε

τα ελληνικά σχολεία και τα δικαστήρια και εξέδωσε το “Συνταγμάτιον Νομικόν” που περιέχει διατάξεις από το εθιμικό ελληνικό δίκαιο. Εξάλλου ο θαυμασμός του Αλέξανδρου Υψηλάντη για τον γαλλικό διαφωτισμό και τους Γάλλους “εγκυκλοπαιδιστές“ τον ώθησε να επιβάλει το 1775 τη γαλλική γλώσσα ως υποχρεωτικόμάθημα στα σχολεία της δικαιοδοσίας του.

Εκτός από τις μεγάλες υπηρεσίες που πρόσφεραν οι Φαναριώτες στην εκκλησία, στην καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων και στηδιάδοσή τους στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, πρόσφεραν και μια ακόμη υπηρεσία στο γένος: η παρουσία τους στις εύφορες αυτές περιοχές αποτέλεσε ισχυρό κίνητρο για την αποδημία των φτωχών και καταπιεσμένων Ελλήνων. Οι χώρες αυτές, η “Βλαχιά” των δημοτικών τραγουδιών, έγιναν διέξοδος σωτηρίας για πολλούς ραγιάδες, ιδιαίτερα μετά το 1711.

Η παρουσία του Ρήγα Βελεστινλή στο Βουκουρέστι

Ο Ρήγας Βελεστινλής θεωρείται απ’ τις μεγαλύτερες προεπαναστατικές φυσιογνωμίες του 18ου αι. Στη Βλαχία εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1788, ίσως όμως και νωρίτερα. Γνωρίστηκε με τους Ιώσηπο Μοισιόδακα, Δημήτριο Καταρτζή, Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγόριο Κωνσταντά. Για ένα διάστημα ταξιδεύει στη Βιέννη και με την επιστροφή του στο Βουκουρέστι, εκδηλώνει εντονότερα και μαχητικότερα τα πολιτικά του ενδιαφέροντα. Το Βουκουρέστι έγινε ο τόπος, απ’ όπου ‘‘ξεκίνησαν’’ δύο πολύ σημαντικά έργα του. Πρόκειται για το ‘‘Σχολείον των ντελικάτων εραστών’’ και το ‘‘φυσικής απάνθισμα δια τους αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας’’. Τα δύο αυτά έργα, τωνοποίων τα χειρόγραφα πρέπει να έφερε μαζί του στη Βιέννη από τοΒουκουρέστι, είναι απολύτως ενδεικτικά των ενδιαφερόντων του και της ιδεολογικής ταυτότητας, που προφανώς είχε σφυρηλατηθείαπό την επαφή του με τον διαφωτισμό στους λόγιους κύκλους του Βουκουρεστίου. Ξεχωρίζουν επίσης η ‘‘Γενική Χάρτα της Μολδαβίας’’ και η ‘‘Νέα Χάρτα της Βλαχίας (1796-1797, Βιέννη)’’ με αφιερώσεις στους Φαναριώτες ηγεμόνες των δύο παρίστριων χωρών. Γενικά, το Βουκουρέστι υπήρξε χώρος έντονης επαναστατικής δραστηριότητας για τον Ρήγα, ενώ το έργο του σημάδεψε και την πορεία των ανθρώπων της χώρας αυτής. Τον ‘‘Θούριο’’, το επαναστατικό εμβατήριο του Ρήγα Βελεστινλή, τον τραγουδούσαν με ενθουσιασμό οι κάτοικοι του Βουκουρεστίου στην αρχή του 19ου αι. Ο ‘’Θούριος’’ επανεκδόθηκε στο Ιάσιο το 1821, στη συλλογή ‘‘ Άσματα και πονημάτια διαφόρων’’. Το πρώτο φύλλο της ‘‘Χάρτας της Ελλάδας’’ επανεκδόθηκε το 1885 από τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Θωμά Πασχίδη ‘‘εν Βουκουρεστίοις της Δακίας’’, ενώ η ‘‘Χάρτα της Μολδαβίας’’ μεταφράστηκε στα ρουμανικά.

Η δράση της Φιλικής Εταιρείας και η επανάσταση στιςπαραδουνάβιες ηγεμονίες

Στη Μολδοβλαχία η Φιλική Εταιρεία είχε πολλά μέλη. Ακόμα και Ρουμάνοι (Βλάχοι-Μολδαβοί) και στρατιωτικοί, που υπηρετούσαν στις φρουρές των ηγεμονιών, είχαν προσχωρήσει στη Φ.Ε. Από τους πιο γνωστούς και σημαντικούς Έλληνες ήταν ο Γεωργάκης Ολύμπιος, αρχηγός της φρουράς των ηγεμόνων της Βλαχίας ΙωάννηΚαρατζά και Αλέξανδρου Σούτσου (1819) και ο Σάββας (Φωκιανός),αρχηγός κι αυτός της φρουράς του ηγεμόνα της Μολδαβίας Σκαρλάτου Καλλιμάχη. Στη Βλαχία οι πιο γνωστοί απ’ τους Ρουμάνους φιλικούς ήταν ο Γρηγόρης Μπρανκοβεάνο, από τους πρώτους βογιάρους της εποχής εκείνης (Βογιάρος= μέλος της ανώτερης φεουδαρχικής τάξης και αριστοκρατίας), ο Γεώργιος Φλωρέσκο, ο Κωσταντίν Γκολέσκο, ο Γρηγόρης Μπαλεάνου, ο Θωμάς Μπρατιάνο, ο Μητροπολίτης Διονύσιος Λούπος, ο Επίσκοπος Ιλαρίων Γεωργιάδηςκ.α. Και στη Μολδαβία είχαν μυηθεί αρκετοί. Γενικά, είναι γεγονός ότιστις ηγεμονίες μυήθηκαν πολλοί και μάλιστα απ’ αυτούς οι περισσότεροι ήταν Βογιάροι (ευγενείς). Ανάμεσα σ’ αυτούς ο Κων/νος Σαμουρκάσης, ισχυρός Φαναριώτης, καθώς και ο Ι. Φαρμάκης, στρατιωτικός με κύρος. Όταν ήταν ηγεμόνας στη Βλαχία ο Γ. Καρατζάς (1812-18), ιδρύθηκε στο Βουκουρέστι ελληνικό θέατρο από τους Αθ. Χριστόπουλο, Ιάκωβο Ρίζο και άλλους, στο οποίο παίζονταν πατριωτικά έργα και οι Φιλικοί το χρησιμοποιούσαν για να τονώσουν το πατριωτικό αίσθημα και να δημιουργήσουν επαναστατική ψυχολογία. Την εποχή αυτή, επίσης, ακουγόταν και στις ηγεμονίες ο «Θούριος» του Ρήγα Βελεστινλή και άλλα επαναστατικά τραγούδια. Στο Βουκουρέστι, μάλιστα, ένας δάσκαλος (μαθηματικός)-μέλος της Φιλικής Εταιρείας- ο Στέφανος Κανέλλος κυκλοφόρησε δύο πατριωτικά εμβατήρια που τα τραγουδούσαν όλοι, και σ’ αυτά στιγμάτιζε τον φιλοτουρκισμό των ηγεμόνων και τόνιζε πως οι

Έλληνες μπορούν να ελευθερωθούν με τις δικές τους δυνάμεις ,αν ξεσηκωθούν όλοι μαζί και ομονοήσουν. Η μύηση στη Φ.Ε. σημαντικών προσώπων στις παραδουνάβιες ηγεμονίες –και όχι μόνο– συνεχίζονταν, όπως και η αναζήτηση προσώπου για την Ανώτατη Αρχή. Πλησίαζε η ώρα του ξεσηκωμού και από στιγμή σε στιγμή μπορούσε να δοθεί η αφορμή που θα προκαλούσε γενική ανάφλεξη. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, μετά την ανάληψη της ηγεσίας της Φιλικής Εταιρείας, κατέβηκε απ’ τη Ρωσία στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας για να γνωριστεί με τα σημαίνοντα πρόσωπα της Εταιρείας. Για να δώσει μεγαλύτερο κύρος στην οργάνωση και να τονώσει τους τοπικούς ηγέτες κοινοποίησε στους εφόρους της οργάνωσης προκήρυξη (8 οκτ.1820), στην οποία τόνιζε πως οι Έλληνες μπορούσαν να απελευθερωθούν με τις δικές τους δυνάμεις. (Αργότερα βέβαια άλλαξε και στήριξε τις ελπίδες του στηβοήθεια της Ρωσίας, γεγονός που αποτέλεσε και μια απ’ τις αιτίες της αποτυχίας του κινήματος στη Μολδαβία). Στη μεγάλη σύσκεψη στο Ισμαήλιο (18 Οκτ.1820), στην οποία πήραν μέρος ο Γρηγόριος Παπαφλέσσας, ο Περαιβός και άλλα σημαίνοντα πρόσωπα, το κύριο θέμα συζήτησης ήταν η περιοχή, απ’ όπου θα ακουγόταν το εγερτήριο σάλπισμα. Διατυπώθηκαν πολλές (και διαφορετικές) απόψει. Τα γεγονότα όμως τους πρόλαβαν. Τον Ιανουάριο του 1821 ο Υψηλάντης, ο οποίος είχε στήσει το στρατηγείο του στο Κισνόβ της Βεσσαραβίας, πληροφορήθηκε την επανάσταση του Βλαδιμηρέσκου στη Βλαχία και τη συμμετοχή του λαού σ’ αυτήν και ετοιμάστηκε να εισβάλει στη Μολδοβλαχία. Πέρασε τον Προύθο, εισήλθε στο Γαλάτσι και στη συνέχεια στο Ιάσιο, απ’ όπου απηύθυνε προκήρυξη στον λαό της Μολδαβίας και αργότερα κοινοποίησε προκήρυξη που απευθυνόταν στον ελληνικό λαό και στα μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Αναγνώριζε τους αγώνες και τις ενέργειες των φιλικών και τους καλούσε να οπλιστούν και να συνδράμουν με χρήματα, όπλα και οτιδήποτε άλλο τον ιερό αγώνα. Στο πλευρό του Υψηλάντη συντάχτηκαν πολλοί σπουδαστές και εθελοντές, που έρχονταν από την Ευρώπη και τη Ρωσία αλλά και τηΜολδοβλαχία , και στις 26 Φεβρουαρίου 1821 στην Εκκλησία των «Τριών Ιεραρχών», ο Μητροπολίτης Βενιαμίν ευλόγησε την

επαναστατική σημαία και έζωσε τον Υψηλάντη με ξίφος, σύμφωνα με το τυπικό της βυζαντινής αυλής. Αρχές Μαρτίου, ο Υψηλάντης προχώρησε προς τη Βλαχία, όπου κάλεσε τους κατοίκους να καταταγούν ως εθελοντές στον στρατό του. Το κάλεσμα του δε βρήκε ευνοϊκή αποδοχή, γιατί οι ευγενείς-γαιοκτήμονες της περιοχής διέδιδαν πως ο Υψηλάντης είχε σκοπό όχι να ελευθερώσει τις ηγεμονίες και την Ελλάδα από τον τούρκικο ζυγό αλλά να γίνει αυτός ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας. Επιπλέον, οιστρατιώτες του ανοργάνωτοι και απείθαρχοι, προχωρούσαν σε ενέργειες (επιτάξεις ζώων, τροφίμων και καταλυμάτων) που προκαλούσαν παρεξηγήσεις και εχθρότητες στον ντόπιο πληθυσμό. Τότε, πολλοί αγροτικοί πληθυσμοί εγκατέλειπαν τα χωριά τους και έφευγαν προς διάφορες περιοχές, κυρίως προς τη Τρανσυλβανία και τα σύνορα με τη Ρωσία και την Αυστρία. Το ίδιο και οι Βογιάροι (ευγενείς), που από τη μια είχαν απέναντί τους τον Βλαδιμηρέσκου, ο οποίος καταργούσε τα προνόμιά τους, και από την άλλη τον Υψηλάντη, που τους ζητούσε να πάρουν τα όπλα και να πολεμήσουν μαζί του.(Μάλιστα και οι δύο βάδιζαν προς το Βουκουρέστι). Στη Φωξάνη (σύνορα Βλαχίας-Μολδαβίας) έφτασαν πολλοί νέοι από την Οδησσό και περιοχές της Μολδοβλαχίας, που ορκίστηκαν πίστη στον αγώνα για την ελευθερία και οργανώθηκαν σε χωριστό σύνταγμα πεζικού, που ονομάστηκε Ιερός Λόχος.Οι ιερολοχίτες ήταν ντυμένοι με μαύρη στολή και στο κράνος τους ήταν γραμμένες οι λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος». Την εκπαίδευσή τους την ανέλαβε ο Γ.Γεννάδιος. Στο μεταξύ, ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, με παρέμβαση του σουλτάνου, αφόρισε (Μάρτιος 1821) τον Αλ. Υψηλάντη και τον Μιχαήλ Σούτσο (ηγεμόνα της Μολδαβίας) και οι αφορισμοί στάλθηκαν στη Μολδοβλαχία για να ενημερωθεί ο πληθυσμός. Αυτό, όπως ήταν επόμενο, δημιούργησε μεγάλη σύγχυση και αποθάρρυνε τις λαϊκές μάζες. Επιπλέον, οι σχέσεις Βλαδιμηρέσκου και Υψηλάντη ψυχράνθηκαν λόγω της αμοιβαίας καχυποψίας και η επανάσταση στη Μολδοβλαχία διασπάστηκε, γεγονός που έβλαψε πολύ τον αγώνα. Μετά την αποκήρυξη του Υψηλάντη και τη διαγραφή του από τον ρωσικό στρατό, καθώς και τη ρητή δήλωση του τσάρου ότι η Ρωσία θα κρατήσει ουδετερότητα, οι Τούρκοι εισέβαλαν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Οι αντιθέσεις, οι

συγκρούσεις και οι αλληλοκατηγορίες ανάμεσα στους φιλικούς, στους Φαναριώτες, στους ντόπιους ευγενείς (Βογιάρους), στους κληρικούς, στον Υψηλάντη και στον Βλαδιμηρέσκου είχαν οξυνθεί επικίνδυνα και οδηγούσαν σε συνωμοσίες, επιθέσεις, δολοφονίες (Βλαδιμηρέσκου), προσχωρήσεις στους Τούρκους (Σάββας). Η πρώτη σύγκρουση έγινε στο Τυργκοβίστε (7/19 Ιουνίου 1821) με μεγάλες απώλειες για τους Τούρκους αλλά και υποχώρηση των επαναστατικών δυνάμεων. Στο Δραγατσάνι ο Ιερός Λόχος πολέμησε ηρωικά και έγραψε μια ένδοξη σελίδα στη νεοελληνική ιστορία. Ο αγώνας είχε πια κριθεί. Οι εθελοντές υποχώρησαν και ο στρατός του Υψηλάντη πανικοβλήθηκε. Ο ίδιος ο Υψηλάντης ένιωθε εξαπατημένος και κατατρεγμένος από τους Βογιάρους και τους δικούς του ανθρώπους. Υποχώρησε με τα αδέρφια του στην Αυστρία, όπου συνελήφθη και φυλακίστηκε στο φρούριο Μούνκατς. Ο Γ. Ολύμπιος, ο Καρπενησιώτης και άλλοι πατριώτες συνέχισαν τον αγώνα. (Η Αυστρία είχε κλείσει τα σύνορα της). Στις 17/29 Ιουλίου στο Σκουλένι οι οπλαρχηγοί Θαν. Καρπενησιώτης, Γιαν. Κοντογόνης, Γεωρ. Σοφιανός, Σφαέλλος, Καραγιώργης, Απ. Σταύρακας, Δαγγλιόστρος, Μίγγλερης, καθώς καιάλλοι Έλληνες με το Λουκά Βαλσαμάκη (πλοίαρχο που ήρθε από την Οδησσό με τους ναύτες του, αφήνοντας εκεί το καράβι του),αφού αντιμετώπισαν σε άνιση μάχη τους Τούρκους, έπεσαν ηρωικά. Η τελευταία πράξη αντίστασης κατά των Τούρκων έλαβε χώρα στο μοναστήρι του Σέκου στα σύνορα της Μπουκοβίνα, όπου οχυρώθηκαν ο Φαρμάκης με 320 άνδρες και ο Γ. Ολύμπιος (Σεπτ.1821). Ο Γ. Ολύμπιος με 11 παλικάρια ανέβηκαν στο καμπαναριό και ανατινάχτηκαν, ενώ ο Φαρμάκης και οι υπόλοιποι αμύνονταν στο μοναστήρι, που ήταν σαν κάστρο. Στο τέλος, δέχτηκε να καταθέσει τα όπλα με την υπόσχεση ότι δε θα πάθαιναντίποτα τα παλικάρια του. Όμως, όλοι σφαγιάστηκαν και ο Φαρμάκης οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος στην Πόλη, όπου, αφού βασανίστηκε, σφαγιάστηκε. Η θυσία του Ολύμπιου και του Φαρμάκη ήταν ο τραγικός επίλογος ενός αγώνα, που, ενώ άρχισε με καλούς οιωνούς, τελείωσε άδοξα από τα σφάλματα του Αλ.

Υψηλάντη, τις απαράδεκτες πατριωτικά ενέργειες των Φαναριωτώνκαι τις προδοτικές κινήσεις των Βογιάρων. Ο σουλτάνος, αφού δεν διέτρεχε πια κανέναν κίνδυνο απ’ τη Ρωσία, αποφάσισε (με 3 διατάγματα)να χτυπήσει αλύπητα τους επαναστάτες (όλους τους χριστιανούς που πήραν μέρος στην επανάσταση)αλλά και να εξοντώσει το ελληνικό στοιχείο που ζούσεστη Ρουμανία.

Ελληνικές κοινότητες

Παρά την ισχυρή θέση των Ελλήνων στο οικονομικό και κοινωνικόπεδίο αλλά και στην εκπαίδευση, δεν συγκροτήθηκαν ελληνικές κοινότητες πουθενά στις ηγεμονίες μέχρι το 1863. Αυτό, βέβαια, έχει πολλές ερμηνείες. Γεγονός, πάντως, είναι ότι η ουσιαστική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των Ελλήνων παροίκων στους τομείςτης εκπαίδευσης και της εκκλησίας, καθώς και η ισχυρή οικονομική τους θέση, δεν δημιουργούσε την ανάγκη για τη θεσμική «εξασφάλισή» τους. Ας σημειωθεί ότι και οι Έλληνες διπλωματικοί υπάλληλοι δεν φαίνεται να θεωρούσαν αναγκαία τη σύσταση κοινοτήτων.

Για τις ελληνικές παροικίες και στα δύο πριγκιπάτα, η εποχή του ηγεμόνα Alexandru Ioan Cuza (1859-1866) στάθηκε η καμπή για τη θεσμική τους συγκρότηση.

Γαλάτσι

Η ελληνική κοινότητα του Γαλατσίου συστάθηκε το 1864 και στην πρώτη επιτροπή της συμμετείχαν τα σπουδαιότερα μέλη της ελληνικής παροικίας, κυρίως οι Χιώτες. Τότε, συντάχτηκε και τυπώθηκε ο πρώτος κοινοτικός κανονισμός, που όριζε ότι την ευθύνη των κοινοτικών υποθέσεων θα την είχε 7μελής επιτροπή, ενώ συμβουλευτικός θα ήταν ο ρόλος ενός 12μελούς συμβουλίου. Το 1899 η κοινότητα προχώρησε σε μερική αλλαγή άρθρων του κανονισμού του 1864. Συστάθηκαν, επίσης, και σύλλογοι, όπως η «Φιλανθρωπική, Ελληνική Αδελφότητα Γαλατσίου (1861)» , η «Φιλανθρωπική Εταιρεία η Πρόνοια (1864)».

Βραΐλα

Η ελληνική κοινότητα δημιουργήθηκε το β’μισό του 15ου αι. αλλάαπέκτησε νομική υπόσταση το 1863. Τότε συστάθηκαν πολλοί ελληνικοί σύλλογοι , κυρίως φιλεκπαιδευτικοί και φιλάνθρωποι, που είχαν ως πρότυπο τους τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κων\πόλεως. Τέτοιοι ήταν ο «Ελληνικός Φιλόμουσος Σύλλογος Βραΐλας» και ο «Φιλανθρωπικός Σύλλογος της εν Βραΐλα Ελληνικής

Υπαλληλίας, ο Ερμής» (1869). Αξιοσημείωτες ήταν και οι δύο «αδελφότητες» (Πρόοδος, Ένωσις) που ιδρύθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1870. Επίσης, ιδρύθηκαν και 2 συσσωματώσεις (σύλλογοι) επαγγελματικού χαρακτήρα, «Η εν Βραΐλα ελληνική αδελφότης των πιλότων»(1873) και η «Συντεχνία των Τηνίων μαρμαρογλυπτών»(1889).

Τούλτσεα

Η ελληνική κοινότητα συστάθηκε γύρω στο 1870, στο πλαίσιο τουελληνοβουλγαρικού ανταγωνισμού. Η ίδρυση της κοινότητας ήταν μια προσπάθεια ν’ αντιμετωπιστεί η πολύ επιτυχημένη προπαγάνδα της βουλγαρικής κοινότητας της πόλης για τη λειτουργία βουλγαρικού ναού. Το 1882-83 οι ρουμανικές αρχές αναγνώρισαν την ελληνική κοινότητα. Το 1874 ιδρύθηκε η ΕλληνικήΦιλεκπαιδευτική Αδελφότητα, που φρόντισε για την ίδρυση αρρεναγωγείου, παρθεναγωγείου και ελληνικού σχολείου, τα δύο πρώτα υπό τον έλεγχο της κοινότητας μετά την ενσωμάτωση της Δοβρουτσάς στη Ρουμανία. Οικοδομήθηκε επίσης το ελληνικό πολιτιστικό κέντρο με σκοπό την ενίσχυση του ελληνικού πνεύματος στα ελληνόπουλα της περιοχής.

Γιούργεβο

Έλληνες εγκαταστάθηκαν στο «Γεωργίεβο» (Τζιούρτζιου), μετά την ενσωμάτωσή του στην ηγεμονία της Βλαχίας το 1831 και ασχολήθηκαν με το εμπόριο δημητριακών και τη ναυτιλία.Η ελληνική κοινότητα του Γιούργεβο ιδρύθηκε το 1863, όταν ο αριθμός των μελών της υπολογιζόταν στα 1000 άτομα. Η δημιουργία της εκεί ελληνικής κοινότητας οφείλεται στην πολιτική που άσκησε ο πρώτος ηγεμόνας των «Ενωμένων Ρουμανικών Ηγεμονιών», Αλέξανδρος Ιωάννου Κούζα, τόσο απέναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο όσο και απέναντι στο ελληνικό στοιχείο της χώρας του. Αναγνωρίστηκε επίσημα από το ρουμανικό κράτος με το πρωτόκολλο που επισυνάφθηκε στην ελληνορουμανική εμπορική συνθήκη του 1900.

Κωνστάντζα

Το 1814 έχουμε την πρώτη μαρτυρία για την ελληνική κοινότητα στην Κωνστάντζα. Το 1840 έχουμε και μια καταγραφή που ανέβαζε τις ελληνικές οικογένειες στις 40. Η αλματώδης αύξηση του ελληνικού στοιχείου αλλά και η μεγάλη ανάπτυξη και δράση του οδήγησε στη εκλογή Έλληνα δημάρχου, του Α. Αλεξανδρή τα έτη 1878-80 και 1882-83. Η επιρροή των ελλήνων αποδεικνύεται και απ’ το γεγονός πως στους δρόμους της πόλης δόθηκαν πολλά ελληνικά ονόματα. Το 1873 συγκροτείται θίασος και το 1898 χτίζεται το θέατρο ‘’Ελπίς’’, το οποίο αποτελούσε ιδιοκτησία της ελληνικής κοινότητας .

Καλαφάτης

Η ελληνική κοινότητα της πόλης είχε ιδρυθεί στα 1869-1870 και είχε αναγνωριστεί από τη ρουμανική κυβέρνηση με το πρωτόκολλοτου 1900.

Izvoarele (πηγές)

Το χωριό, στο δέλτα του Δούναβη, στα σύνορα Ρουμανίας-Ουκρανίας δημιουργήθηκε από Έλληνες της Θράκης, όταν αυτοί, για να αποφύγουν τις οθωμανικές θηριωδίες, ακολούθησαν τον ρωσικό στρατό (που είχε φτάσει ως την Ανδριανούπολη) και εγκαταστάθηκαν κάπου στη Ρωσία. Το 1830 αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Στην πορεία τους προς την πατρίδα αναγκάστηκαν να σταματήσουν στο χωριό αυτό και έκτοτε έμειναν εκεί. Μιλούν ακόμη την ελληνική γλώσσα και μάλιστα με τους ιδιωματισμούς της Θράκης. Κατοικείται από 2.500 Έλληνες, ενώ άλλοι 1.500 ζουν σε διπλανά χωριά. Πρόκειται ίσως για τη μεγαλύτερη αμιγή ελληνική κοινότητα στην Ευρώπη.

Σουλινάς

Ο Σουλινάς, λιμάνι στο δέλτα του Δούναβη, γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη λόγω της σημαίνουσας θέσης του για τη διεξαγωγή του εμπορίου σιτηρών. Μετά τη συνθήκη της Ανδριανούπολης (1829) και κυρίως τη συνθήκη των Παρισίων (1856), η πόλη άρχισε ν' αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς. Οι Έλληνες συνιστούσαν τη σημαντικότερη εθνότητα στην πόλη (περίπου το 60% του πληθυσμού) και η ελληνική παρουσία ήταν έντονη σ' όλους τους τομείς. Η ελληνική κοινότητα συστάθηκε το 1866, όταν ξεκίνησε η ανέγερση του ελληνικού ναού του Αγ. Νικολάου.Στην πόλη ιδρύθηκαν ελληνικά σχολεία, κυκλοφόρησαν ελληνικές εφημερίδες (για σύντομο διάστημα), λειτούργησαν διάφοροι ελληνικοί σύλλογοι και ελληνικό τυπογραφείο- βιβλιοπωλείο. Το ελληνικό κοιμητήριο του Σουλινά είναι το μεγαλύτερο από τα νεκροταφεία της πόλης και περιλαμβάνει πολλά ενδιαφέροντα μνημεία, πολύτιμες μαρτυρίες της ιστορίας της πόλης αλλά και ένα μνημειακό σύνολο της ιστορίας και της τέχνης της ελληνικής παραδουνάβιας διασποράς.

Βουκουρέστι

Στην πόλη η παρουσία του ελληνικού στοιχείου ήταν έντονη από τον 18° αι. σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο. Το β' μισό του 19ου αιώνα το Βουκουρέστι και ολόκληρη η Μολδοβλαχία γνώρισαν μια μεγάλη ανάπτυξη-ακμή. Ο ρόλος της ελληνικής κοινότητας σ' αυτές τις αναπτυξιακές διαδικασίες ήταν ιδιαίτερα σημαντικός . Το 1811 με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιου ιδρύθηκε η ''Φιλολογική Ελληνο-Δακική Εταιρεία Βουκουρεστίου (ήταν συνήθεις οι μικτοί ελληνορουμανικοί σύλλογοι). Μέλη της εταιρείας ήταν Έλληνες και Ρουμάνοι λόγιοι και αντεπιστέλλονταν, μεταξύ άλλων, οι Αδαμάντιος Κοραής και Άνθιμος Γαζής. Με πόρους της εταιρείας κυκλοφόρησε για 10 χρόνια (1811-1821) το περιοδικό ''Ερμής ο Λόγιος''.

Η ελληνική κοινότητα Βουκουρεστίου αναγνωρίστηκε μόλις το 1874 με το όνομα ''Ορφέας''. Για να μιλήσουμε με αριθμούς, μόνο την περίοδο 1830-1839 λειτούργησαν 11 ελληνικά σχολεία στο Βουκουρέστι και τα χρόνια 1830-1900 εκδόθηκαν στην ίδια πόλη 71 βιβλία (λαϊκά αναγνώσματα, αρχαίοι συγγραφείς, νομικά και εμπορικά εγχειρίδια, λογοτεχνία, στην οποία συγκαταλέγονται και αρκετές μεταφράσεις ξένων λογοτεχνικών έργων), έξι χάρτες και άτλαντες, 15 περιοδικά έντυπα στην ελληνική γλώσσα.

Έντυπα μέσα

Μεταφραστικές, εκδοτικές και συγγραφικές δραστηριότητες

Η ιστορία του ελληνικού τύπου αρχίζει στη Ρουμανία. Ιδρυτής της πρώτης ελληνικής εφημερίδας ‘‘ο ζέφυρος του Ίστρου’’ με υπότιτλο ‘‘Εφημερίς πολιτική, εμπορική και φιλολογική’’ ήταν ο Δημ. Αργυριάδης. Η εφημερίδα εκδόθηκε στο Βουκουρέστι το 1841-42. Με την έκδοση αυτή άνοιξε η σειρά των 31 ελληνικών εντύπων που κυκλοφόρησαν στη Ρουμανία για 100 χρόνια. Στο ‘‘Ζέφυρο’’ ο Αργυριάδης δημοσίευσε και αποσπάσματα από την τραγωδία του ‘‘Αθανασία’’.

Το 1848-49 ο τυπογράφος και βιβλιοπώλης Μιχ. Χρηστίδης εξέδωσε στο Βουκουρέστι 3 εφημερίδες: ‘‘ο μηνυτής της Βλαχίας’’, ‘‘ο φωσφόρος του λαού - εφημερίς πολιτική και φιλολογική’’ και ‘‘οελληνικός μηνυτής της Βλαχίας’’, που είχαν μικρή διάρκεια ζωής.

Σπουδαίος δημοσιογράφος ήταν και ο Ζαχαρίας Σαρδελλής. Ίδρυσε τη μηνιαία εφημερίδα ‘‘ Ίρις’’ με υπότιτλο ‘‘των λαών της Ανατολής’’ και τη διηύθυνε από το 1865 έως το 1913. Από τον Μάρτιο του 1886 υπό την αιγίδα της εφημερίδας κυκλοφορούσε, τρεις φορές την εβδομάδα, το φιλολογικό έντυπο ‘‘ Ήπειρος’’ (οι περισσότεροι Έλληνες στο Βουκουρέστι ήταν Ηπειρώτες).

Άλλες εφημερίδες του Βουκουρεστίου ήταν η ‘‘Πατρίς, Εφημερίς ημερησία’’(1890-1905), η ‘‘Κλειώ’’(1898), καθώς και το ‘‘Ημερολόγιον της Ελλάδος’’ του 1885 και το ‘‘Ημερολόγιον του έτους 1887’’,στα οποία θίγονταν επίκαιρα πολιτικά, οικονομικά, εμπορικά και πολιτιστικά ζητήματα της Ελλάδας, των Βαλκανίων και όλης της Ευρώπης.

Απ' τις πιο λαμπρές μορφές της ομάδας των Ελλήνων δημοσιογράφων τις Ρουμανίας ήταν ο Θωμάς Πασχίδης (1836-1890). Συνιδρυτής με τον Σαρδελλή της εφημερίδας ‘‘ Ίρις’’, συντάκτης της εφημερίδας ‘‘Δεκεβάλος’’ και του ‘‘Ημερολογίου των

Ελλήνων, του έτους 1887 συνεργάστηκε με πολλές άλλες εφημερίδες, ελληνικές και ρουμανικές.

Στο τέλος του 19ου αι. μία άλλη σπουδαία και πολύπλευρη προσωπικότητα ήταν ο Νικ. Δόσιος. Το 1887-88 εξέδωσε την εφημερίδα ‘‘ Ίστρος’’ στο Γαλάτσι και την ‘‘Εκάβη’’ του Ευριπίδη. Υπέγραψε άρθρα στον ελληνικό, ρουμανικό και ξένο τύπο. Έγραψε ποιήματα και πεζογραφήματα, όπως ‘‘τα θύματα του Βάγια’’ (1817-1821) που σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία, τόσο στη Ρουμανία, όσο και στην Ελλάδα. Το δίτομο έργο του ‘‘Ελληνορουμανικές μελέτες’’,που κυκλοφόρησε στο Ιάσιο (1901), προσέφερε πολύτιμα στοιχεία για την παρουσία των Ελλήνων στη Ρουμανία.

Από τις ελληνικές εφημερίδες της Βραΐλας οι πιο σημαντικές ήταν ‘‘Η φωνή της Ελευθερίας’’ (1884-86), ‘‘Λογοδοσία’’ (1872), ‘‘Κυκεών’’ (1874), ‘‘ Άποικος’’ (1887), ‘‘ Ίστρος’’ (1887), ‘‘Κόσμος’’ (1880) και ‘‘ο Ερμής Ι Mercuriu’’.

Στο Γιούργεβο εκδίδονταν η ελληνική εφημερίδα ‘‘Κόσμος’’ (1879).

Επίσης, τόσο στο Βουκουρέστι, όσο και στη Βραΐλα και το Γαλάτσι, κυκλοφόρησε από το 1873 έως το 1893 το εβδομαδιαίο περιοδικό ‘‘Σύλλογοι-οικονομολογική, φιλολογική και εμπορική εφημερίς’’.

Ιδιαίτερα αξιόλογα υπήρξαν και τα σατυρικά περιοδικά, όπως ‘‘ο Ποντικός’’ που κυκλοφορούσε το 1893 στο Γαλάτσι και η ‘‘Μαϊμού, φύλλον σατυρικόν εβδομαδιαίον’’ στη Βραΐλα (1895).

Έλληνες με συγγραφική, μεταφραστική και εκδοτική δραστηριότητα ήταν οι παρακάτω:

Ο Γ. Γεννάδιος συνέταξε μαζί με τον Γεωρ. Λασσάνη τη ‘‘Στοιχειώδη Εγκυκλοπαίδεια’’ των παιδικών μαθημάτων που έγινε βασικό εγχειρίδιο στις 2 Ακαδημίες (Βουκουρέστι-Ιάσιο).

Ο Γεωρ. Σερούιος (μετά το 1821) μετέφρασε 20 θεατρικά έργα, απ' τα οποία δημοσιεύτηκαν μόνο 4 του Βαλταίρου.

Ο Μαν. Βερνάρδος (αλληλογράφος του περιοδικού ‘‘Ερμής ο Λόγιος’’, Βιέννη) άνοιξε στο Ιάσιο το 1812 τυπογραφείο και, μέχρι το κλείσιμο του (1821), εξέδωσε 21 ελληνικά βιβλία (θρησκευτικά, λογοτεχνικά, ιστορικά). Τυπώθηκαν, επίσης, σ' αυτό οι επαναστατικές προκηρύξεις του Αλεξ. Υψηλάντη και εκδόθηκαν δύο ιστορικά έργα του Νικ. Πολύαινου (παγκόσμια ιστορία με αναφορές και στην ιστορία της Ρουμανίας-παλιά ιστορία της Ηπείρου).

Ο διανοούμενος Κων/νος Κυριάκος μετέφρασε πρώτος τον Όμηρο στα ρουμανικά.

Ο Ι. Κολοκοτίδης μετέφρασε αρχαίους συγγραφείς με σχόλια στα ελληνικά και στα ρουμανικά. Μία επιλογή από κείμενα του τυπώθηκε σε 1000 αντίτυπα για χρήση τους από όλα τα σχολεία.

Ο Αντ. Ταμπακόπουλος υπήρξε ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού ‘‘ο θεατής’’(1860-62) και ιδιοκτήτης της ‘‘Εταιρείας της εν Βουκουρεστίω Ελληνικής Τυπογραφίας’’. Εξέδωσε πολλά βιβλία στα ελληνικά, στα ρουμανικά και στα γαλλικά.

Ο Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός (1778-1849) έγραψε τις τραγωδίες ‘‘Ασπασία’’ και ‘‘Πολυξένη’’ που παίχτηκαν στο Βουκουρέστι και μεταφράστηκαν στα ρουμανικά.

Ο Αντώνιος Πάνος μετέφρασε (1837, 2η έκδοση 1867, Σιμπίου) το ποίημα ‘‘Νέος Ερωτόκριτος’’ του Διον. Φωτεινού που αποτέλεσε την πρώτη ρουμανική έκδοση ελληνικού λογοτεχνικού έργου

Ο Νικ. Σκούφος (τέλη 18ου- αρχές 19ου αι.) έγραψε δοκίμιο ‘‘περί πατριωτισμού προς τους κατοίκους των ιωνικών νήσων’’ που μεταφράστηκε τα ρουμανικά (Ιάσιο 1829) και έγινε διδακτικό εγχειρίδιο.

Ο Αλεξ. Χατζέρης (1768-1854) συνέταξε πρωτοποριακό για την εποχή του τετράγλωσσο λεξικό.

Ο Ιωάννης Χριστόπουλος (1772-1847) συνέταξε τη ‘‘Νομοθεσία της Βλαχίας’’, το πρώτο νομικό έργο στην

καθομιλούμενη γλώσσα, το θεατρικό έργο ‘‘Αχιλλέας’’ που παίχτηκε στο Ιάσιο(όπου λειτούργησε το πρώτο ελληνικό θέατρο 1804-1806). Έγραψε επίσης τα ‘‘Λυρικά’’ και τη ‘‘Γραμματική της Αιολοδωρικής Διαλέκτου’’.

Ελληνόγλωσση Εκπαίδευση –φορείς και μορφές

Από τις υπάρχουσες μαρτυρίες, το θέμα της ελληνικής γλώσσας ανάγεται στον 15ο αι. Η ελληνική γλώσσα έγινε η γλώσσα του εμπορίου και του πολιτισμού από το 15ο μέχρι το κατώφλι της σύγχρονης εποχής, καθώς και των επιστήμων.

Η πρώτη προσπάθεια λειτουργίας ελληνικού σχολείου έγινε στο Μπρασόβ .Τα μαθήματα διδάσκονταν στα ελληνικά και οι μαθητές ήταν ελληνικής αλλά και γερμανικής, ουγγρικής και, αργότερα, ρουμανικής καταγωγής.

Τον 17ο αι. στο Ιάσιο ο Ρουμάνος ηγεμόνας Βασίλε Λούπου εισήγαγε την ελληνική γλώσσα στην Εκκλησία μαζί με τα σλαβικά και ανέθεσε σε μοναχούς να διδάξουν ελληνικά στα παιδιά των Ρουμάνων ευγενών, ενώ στο μοναστήρι των Τριών Ιεραρχών εγκατέστησε ένα ελληνικό τυπογραφείο. Έτσι, θεωρείται ο θεμελιωτής των ελληνικών γραμμάτων στο Ιάσιο.

Την εκπαίδευση στα ελληνικά εκπροσωπούν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες οι περίφημες Ηγεμονικές Ακαδημίες του Βουκουρεστίου και του Ιασίου, οι οποίες ιδρύθηκαν το 1684 (ή 1679) από τον Σερμπάν Καντακουζηνό και το 1707 από τον Αντιόχ Καντεμίρ αντίστοιχα. Εκεί δίδαξαν ως το 1821 και αναμόρφωσαν αυτά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα σχεδόν όλοι οι μεγάλοι Έλληνες διανοούμενοι της εποχής. Οι μαθητές ήταν όχι μόνο Έλληνες και Ρουμάνοι, αλλά και νέοι που έρχονταν από όλη την Ν.Α Ευρώπη.

Στην Ακαδημία του Βουκουρεστίου το 1816, όταν διευθυντής ήτανο Νεόφυτος Δούκας,ο αριθμός των μαθητών έφθανε τους 400.

Σημαντική δραστηριότητα είχε αναπτύξει ως διευθυντής της Ακαδημίας και ο προκάτοχος του Ν. Δούκα, ο Κων/νος Βαρδαλάχος.Αξιόλογο παιδαγωγικό έργο επέδειξε ως καθηγητής και ο Λάμπρος Φωτιάδης από το 1776 ως το 1805. Διευθυντής και καθηγητής στο Βουκουρέστι (1818) διετέλεσε και ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, γνωστός για την ενθάρρυνση της διδασκαλίας των θετικών επιστημών.

Ανάμεσα στους καθηγητές της Ηγεμονικής Ακαδημίας Βουκουρεστίου, τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας της, συγκαταλέγονται οι Γ. Γεννάδιος, Στ. Κανέλλος, Στεφ. Κομμητός, Ν.Πίκκολος. Η Ακαδημία αρχικά λειτουργούσε στο μοναστήρι του Αγίου Σάββα. Το 1792 μετεγκαταστάθηκε στα κελιά του Ι.Ν Maguveanu.

Η Ηγεμονική Ακαδημία του Ιασίου διέκοψε τη λειτουργία της το 1711 λόγω του Ρωσοτουρκικού πολέμου μέχρι το 1714, οπότε και ξαναλειτούργησε.

Η σχολή, υπό την εποπτεία του φαναριώτη ηγεμόνα Ν. Μαυροκορδάτου, αναδιοργανώθηκε από τον Χρύσανθο Νοταρά. Το1774 αναβαθμίστηκε και απέκτησε περιεχόμενο φιλολογικό, θεολογικό, μαθηματικό και φυσικό.

Διευθυντές και καθηγητές στην Ηγεμονική Ακαδημία του Ιασίου διετέλεσαν και 2 Θεσσαλοί μαθηματικοί –ο Στέφανος Δούγγας και ο Δημήτριος Γοβδελάς. Ο τελευταίος έκλεισε το 1821 την πύλη της σχολής, όπως έκανε και ο Κων/νος Βαρδαλάχος στο Βουκουρέστι, μετά την αποτυχία του κινήματος του Υψηλάντη. Στο Ιάσιο δίδαξαν ο Δανιήλ Φιλιππίδης, ο πρώτος που χρησιμοποίησε το όνομα «Ρουμανία» στο έργο του «Ιστορία της Ρουμανίας» (Λειψία, 1816), καθώς και ο Ιώσηπος Μοισιόδαξ. Στο Ιάσιο λειτουργούσε, επίσης, ελληνική μηχανική σχολή. Το 1819 ο Γεωργ. Κλεόβουλος, με τη συνεργασία του Ρουμάνου φιλέλληνα και διανοούμενου Nicolae Rosetti Roznoveanu ίδρυσε στο χωρίο Stâncă, κοντά στο Ιάσιο, ένα σχολείο αλληλοδιδακτικής μεθόδου.

Από αυτό έφυγαν οι πρώτοι δάσκαλοι σχολείων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.

Η αλληλοδιδακτική μέθοδος του Γ. Κλεόβουλου (τύπου Lancaster) θα γνώριζε μεγάλη απήχηση και στο Βουκουρέστι και σε άλλα σχολεία.

Μετά το κλείσιμο των δύο Ηγεμονικών Ακαδημιών (1821), η ελληνική εκπαίδευση συνεχιζόταν, κυρίως, στα ιδιωτικά σχολεία.

Η δραστηριότητα στο μοναστήρι του Αγίου Σάββα, στο οποίο λειτουργούσε πριν η Ακαδημία Βουκουρεστίου, συνεχίστηκε από το ομώνυμο κολλέγιο. Ανάμεσα στους καθηγητές συγκαταλέγονται οι Γρηγ. Παπαδόπουλος(μετέπειτα πρύτανης του Παν/μίου Αθηνών), Ιω. Κολοκοτίδης, Αντ. Ταμπακόπουλος.

Στο Βουκουρέστι ήδη λειτουργούσε ιδιωτικό σχολείο, όταν ο Γεώργιος Γεννάδιος, ύστερα από μία διαμάχη με τον Νεοφ. Δούκα,ίδρυσε με τον Ιωάννη Μακρή ένα τέτοιο. Ιδιωτικό σχολείο στην πρωτεύουσα της Βλαχίας ίδρυσε επίσης ο Δημ. Αργυριάδης.

Μια άλλη εμβληματική προσωπικότητα στο χώρο της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης του Βουκουρεστίου ήταν ο Θωμάς Πασχίδης, ιδρυτής και διευθυντής του Ελληνο-γαλλικού Λυκείου (1870). Συχνά, κάτω από την υπογραφή του πρόσθετε «ιδρυτής της ελληνικής παιδείας στη Δακία».

Επίσης, ο Επαμεινώνδας Φραγκούδης ήρθε περίπου το 1860 στο Βουκουρέστι ως καθηγητής της ελληνικής γλώσσας και διετέλεσε κοσμήτορας της Σχολής Γραμμάτων και καθηγητής στα πιο σημαντικά ρουμανικά σχολεία της εποχής.

Το διάστημα 1830-39 τα ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν στο Βουκουρέστι έφταναν τα 11. Το 1885, μια ανταπόκριση της εφημερίδας «Ακρόπολις» ανέφερε πως μόνο 3 ελληνικά σχολεία είχαν απομείνει στη Ρουμανία, «τα οποία αντέσχον εις τους καταθλιπτικούς κατά των Ελλήνων νόμους». Δύο απ’ αυτά βρίσκονταν στο Βουκουρέστι και ένα στο Γαλάτσι.

Το 1766 ιδρύθηκε και στο Σιμπίου ελληνικό σχολείο, στο οποίο οιμαθητές διδάσκονταν ελληνικά, αριθμητική, ηθική και κοινωνιολογία, γερμανικά, μαθήματα σχετικά με την Αγία Γραφή και τη δογματική και προσευχές (στα ελληνικά). Μερικοί απ’ τους σημαντικούς καθηγητές του σχολείου ήταν οι: Δημ. Χατζηπολίτης (1781-2), ιερομόναχος Δαμασκηνός (1798-1800/1821-22), Χριστόδουλος Χατζηιωάννου, Φίλιππος Μόσχος. Ο πιο σημαντικός απ’ τους δωρητές του σχολείου ήταν ο έμπορος Χατζή Κωνσταντίνος Ποπ, που ήταν ελληνικής καταγωγής.

Στο Βουρλάτιο λειτουργούσε εκκλησιαστικό σχολείο (1803-1860) που στεγαζόταν στα κελιά, δίπλα στο Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Στο Πιτέστι μετά το 1820 λειτουργούσαν 8 ιδιωτικά σχολεία. Το 1833 ιδρύθηκε το εθνικό Σχολείο και το 1836 το Θεολογικό Σεμινάριο από τον επίσκοπο Ιλαρίωνα Γεωργιάδη. Ιδιαίτερα σημαντικό ήταν το σχολείο του Νικ. Μυτιληναίου (1820), καθώς καιαυτό του Ιωάννη Αργύρη, που ιδρύθηκε μετά το 1846.

Το 1840 στο έδαφος της Ρουμανίας λειτουργούσαν 28 ελληνικά σχολεία, τα 2 απ’ αυτά στην πόλη Πράχοβα.

Στην πόλη Κραϊόβα το 1838 γίνεται αναφορά στην ύπαρξη ελληνικού σχολείου, που λειτουργούσε με δαπάνες των μελών της ελληνικής κοινότητας.

Στο Γαλάτσι – σύμφωνα με το σωζόμενο Χρυσόβουλο του ηγεμόνα Γρηγορίου Αλ. Γκίκα του 1765- λειτουργούσε σχολείο στο μοναστήρι Μαυρομόλου με τα μαθήματα να γίνονται στην ελληνική γλώσσα.

Επίσης, αξιόλογα υπήρξαν τα εκπαιδευτήρια του καθηγητή Κουμπάρη (1847-48 ) και των Μητρόπουλου και Τέστη (1882-1885).

Το 1857 ιδρύθηκε το «Ινστιτούτο Βενιέρη» με διευθυντή τον Αναστάσιο Βενιέρη. Στο εκπαιδευτήριο αυτό δίδαξε ως καθηγητής της ελληνικής γλώσσας και φιλοσοφίας ο Γ. Δόσιος ( 1882-1894).

Τον Οκτώβριο του 1881 ιδρύθηκε το ελληνικό «Εκπαιδευτήριο Κορασίων» με πρώτη διευθύντρια την Αγλαΐα Λεβίδου και το Σεπτέμβριο 1887 το Λύκειο θηλέων με διευθύντρια την Μαρία Βόλου.

Στην πόλη λειτουργούσε και η σχολή του διδάκτορα φιλοσοφίας Χ.Π. Μητρόπουλου, για την ύπαρξη της οποίας υπάρχουν αναφορές πριν από το 1857. Το 1872 η σχολή αναφέρεται ως «Ελληνικόν Λύκειον».

Το 1897 λειτουργούσε η σχολή θηλέων Καρδαμίτση και το 1898 ιδρύθηκε το οικοτροφείο θηλέων, με διευθύντρια την Αγγελική Δρίκουλη.

Στο Γιούργεβο τα πρώτα σχολεία ιδρύθηκαν το 1843 αλλά γρήγορα διέκοψαν τη λειτουργία τους. (Το πρώτο το 1846 και το δεύτερο το 1848). Το 1847 ιδρύθηκε ένα ακόμη με διευθυντή τον Κωνσταντίνο Κόκκινο αλλά κι αυτό διέκοψε τη λειτουργία του το 1853.

Τα χρόνια 1853-1860 οι ελληνικές οικογένειες μόρφωναν τα παιδιά τους παρέχοντάς τους ιδιωτικά μαθήματα. Το 1860 η κοινότητα απέκτησε σχολείο, την Ελληνική Σχολή, ως το 1877 που ξέσπασε η επανάσταση κατά των Τούρκων. Το σχολείο επαναλειτούργησε το 1879.

Στη Βραΐλα το 1833 λειτουργούσαν δύο ελληνικά σχολεία, ενώ το 1838, 4 σχολεία Ελλήνων, χωρίς αναγνώριση απ’ τη σχολική εφορία. Το 1842 υπήρχε μόνο 1 ιδιωτικό σχολείο για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. Το 1866 ιδρύθηκε παρθεναγωγείο, δωρεά του Χρύσανθου Πενέτη, του ηγούμενου του μοναστηριού Χουρέζ, με υποχρεωτική γλώσσα διδασκαλίας των μαθημάτων την ελληνική.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ιδρύθηκαν πολλά ιδιωτικά σχολεία θηλέων και αρρένων, κυρίως στις δεκαετίες του 1870 και 1880 (το σχολείο του ιερέα Φιάμπολη,το εκπαιδευτήριο «Φως», το λύκειο «Πρόοδος»,η σχολή Γεωργ. Χρυσοχοϊδη).

Στην Κωνστάντζα λειτούργησε ελληνικό σχολείο αρρένων από τις αρχές της δεκαετίας του 1860. Η ελληνική κοινότητα κατασκεύασε ιδιαίτερο κτίριο (1864-1867) για να στεγαστεί το ελληνικό σχολείο. Την ίδια περίοδο λειτούργησαν και κάποια ιδιωτικά σχολεία. (Σχολείο Πάνου και Διονύση Κοντογεώργη) και προς το τέλος του 19ου αιώνα και ένα παρθεναγωγείο.

Όλα τα σχολεία σταμάτησαν να λειτουργούν την περίοδο 1905-1908, όταν διεκόπησαν οι διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας-Ρουμανίας

Ο Καλαφάτης απέκτησε το 1879 δημοτικό σχολείο, που στεγαζόταν στην αυλή του ελληνικού ναού. Τα μαθήματα διδάσκονταν στην ελληνική γλώσσα και φοιτούσαν παιδιά Ελλήνωναλλά και άλλων εθνοτήτων.

Φαίνεται, λοιπόν, πως στο έδαφος της σημερινής Ρουμανίας εξελίχτηκε από την αυγή της αρχαιότητας μέχρι τη σύγχρονη εποχή αυτό που αποκαλείται μια δεύτερη ‘‘Magna Graecia’’ (ή ‘‘Magna Graecia του Βορρά’’, όπως αποκάλεσε τα δακικά μέρη ο σπουδαίος Έλληνας βυζαντινολόγος ακαδημαϊκός Διονύσιος Ζακυθηνός).

Κι εδώ να θυμίσουμε ότι η Ρουμανία οφείλει το όνομά της σ’ ένα Θεσσαλό λόγιο του 19ου αι. Ο Δανιήλ Φιλιππίδης είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε το όνομα Ρουμανία στο έργο του ‘‘Ιστορία της Ρουμανίας’’ τυπωμένο το 1816 στη Λειψία.

Σημείωση: Θα θέλαμε να σας επισημάνουμε πως δεν καταφέραμε να ασχοληθούμε με τον ελληνισμό στη Ρουμανία κατά τον 20ο αιώνα λόγω έλλειψης χρόνου.

Γλωσσάρι

Τεχνική Καλαμωτής με λάσπη: πλαίσιο από ξύλο επενδύεται με καλαμωτή μεταξύ των ανοιγμάτων. Η λάσπη τοποθετείται πεταχτά (σαν σοβάς) επάνω στην καλαμωτή και στερεοποιείται.

Αντεπιστέλλω: αλληλογραφώ Αντεπιστέλλον(μέλος): μέλος Ακαδημίας κ.λπ, που βρίσκεται

μακριά απ’ την έδρα της και αλληλογραφεί. Βογιάρος(bojer):μέλος της ανώτερης φεουδαρχικής τάξης

της Μοσχοβίας (Κράτος των Ρως του Κιέβου), της Βουλγαρίας, της Βλαχίας και της Μολδαβίας, υποκείμενο μόνο στην εξουσία των κυρίαρχων πριγκίπων από τον 10ο αιώνα μέχρι τον 17ο αιώνα.

Οσποδάρος(ή-ριος):διοικητικός τίτλος της Οθωμανικής διοίκησης για τη Μολδαβία και τη Βλαχία που δήλωνε τον διοικητή, τον ηγεμόνα, τον πρίγκιπα, με σχετική αυτονομία, από τον 15ο αιώνα ως τις αρχές του 19ου αιώνα. Τη θέση αυτήαπό το 1711 ως την επανάσταση (1821) κατείχαν Έλληνες Φαναριώτες.

Μαικήνας: Ηγεμόνας ή εύπορος αστός που ενισχύει οικονομικά τον πολιτισμό και την τέχνη.

Παροικία: το οργανωμένο σύνολο ομοεθνών, που ζουν σε ξένες χώρες. Η οργάνωσή τους γίνεται συνήθως μέσα από κοινότητες (συσσωματώσεις), που φροντίζουν για τη διατήρηση του εθνικού πνεύματος των μελών που τις απαρτίζουν.

Ηγεμονικές εκκλησίες: εκκλησίες κτισμένες στον περίβολο των παλατιών των ηγεμόνων, όπου εκκλησιαζόταν η οικογένεια του ηγεμόνα.

Βιβλιογραφία – Διαδικτυογραφία

ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ: Ιστορία ελληνικού έθνους Κ.Παπαρηγόπουλου: Ιστορία του ελληνικού έθνους

Γ. Κορδάτου: Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας

www . orthodoxos . com . gr

https :// dspace . lib . com . gr

www . eens - congress . eu

repo . lib . duth . gr

hellenicdiaspora . gr

www . tovinia . gr

www . reporter . gr

https :// helios - eie . ekt . gr

www . ikee . lib . auth . gr

www . mikres - ekdoseis . gr

www . proneus . gr

www . antibaro . gr

www . academy . edu . gr

img.pathfinder.gr

blacksea.ehw.gr

olympia.gr

3lyk-galats.sch.gr

https:/ejairnals.epublishing.ekt.gr

www.vlohofonoi.blogspot.gr

Οι μαθήτριες-τές που συνεργάστηκαν στη δημιουργία της παραπάνω εργασίας είναι :

Σιμάκου Ευαγγελία

Αναγνωστοπούλου Βασιλική

Λιακοπούλου Ευγενία

Μοδάκη Αμαλία

Ξεΐνη Άννα

Τσίτουρα Ευγενία

Νικόλαρος Γεώργιος

Βαγενάς Σπυρίδων

Μερτινού Ελένη

Κούτσουρα Παναγιώτα

Κούρου Αικατερίνη

Βουραζέρη Ευαγγελία

Ηλιού Κυριακή - Αναστασία

Αντωνοπούλου Έλενα

Μωραΐτη Ευδοξία - Μαρία

Ελταουΐλ Μαρία

Αναγνωστοπούλου Διονυσία

Ανδρεάδης Γεώργιος - Ανδρέας

Αναγνωστάκη Αργυρώ

Αλεξίου Άννα

Βρεττού Αγγελική

Μαρσώνης Παύλος

Μεταξαράκη Μελίνα

Μεταξαράκη Ναταλία

Μπουτίκας Παναγιώτης

Μαργαρίτης Δημήτριος

Χαραλαμπόπουλος Βασίλειος

Ευχαριστούμε θερμά τη διευθύντρια Κ. Ευαγγελινέλλη Φωτεινή- Ευανθία, τον υποδιευθυντή Κ. Χρυσοστομίδη Πέτρο και τον σύλλογο διδασκόντων του 3ου Γυμνασίου Ιλίου για την ‘‘ανεκτικότητα’’ και τη συμπαράστασή τους.

Περιεχόμενα

Το ‘‘ταξίδι’’ του Eλληνισμού στη Ρουμανία(εισαγωγή) Αρχαία χρόνια- Οι ελληνικές αποικίες………………………………….2-7 Η βυζαντινή παρουσία στη Μικρά Σκυθία- Δούναβη……………8-14 Μετά την άλωση της Πόλης- 15οςαιώνας………………………………15-17 Ο ελληνισμός κατά τον 16ο και 17ο αιώνα…………………………….18-19 Ο ελληνισμός κατά τον 18ο – 19ο αιώνα………………………………..20-21 Οι σχέσεις με την ορθοδοξία………………………………………………..22-23 Ελληνορθόδοξες εκκλησίες- Ναοί και μονές με ελληνικό

ενδιαφέρον…………………………………………………………………………..24-31 Οι Φαναριώτες ως ηγεμόνες στη Βλαχία και Μολδαβία……….32-35 Η παρουσία του Ρήγα Βελεστινλή στο Βουκουρέστι……………..36

Η δράση της Φιλικής Εταιρείας και η επανάσταση στις παραδουνάβιες ηγεμονίες………………………………………………………..37-41

Ελληνικές κοινότητες………………………………………………………….....42-46 Έντυπα μέσα- Μεταφραστικές, εκδοτικές και συγγραφικές

δραστηριότητες…………………………………………………………………………….47-50 Ελληνόγλωσση Εκπαίδευση –φορείς και μορφές……………….51-56 Γλωσσάρι……………………………………………………………………………….57 Βιβλιογραφία- Διαδικτυογραφία……………………………………………58

Κατάλογος ονομάτων μαθητών………………………………………………59-60