ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α ́ Γενικού Λυκείου

Α ́ Επαγγελματικού Λυκείου

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Πρόεδρος: Σωτήριος Γκλαβάς ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Παύλος Φ. Μάραντος Κώστας Ν. Θεριανός, Δρ. Επιστη-μών της Αγωγής, Κοινωνιολόγος, Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ Δρ. Χρήστος Πατσός, Σχολικός Σύμ-βουλος Κοινωνιολόγων, Συντονι-στής Επιτροπής Κρίσης Αθανάσιος Ανδρέου, Οικονομολό-γος, Med Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης, Διευθυντής 10ου ΓΕΛ Λάρισας

Δρ. Γιώργος Μπίκος, Πολιτικός Ε-πιστήμονας, Κοινωνιολόγος, Εκ-παιδευτικός ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Γιώτα Κωνσταντάτου, Φιλόλογος ΕΞΩΦΥΛΛΟ Παύλος Φ. Μάραντος, Κώστας Ν. Θεριανός Σελιδοποίηση: Δώρος Παπαϊωαν-νίδης, e-mail: info@eikastiko.gr

«ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ» της Πρά-ξης «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΣΧΟΛΕΙΟ 21oυ αιώνα)-ΝΕΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ-ΔΩΝ» ΜΕ ΚΩΔ. ΟΠΣ 295450, των Αξόνων Προτεραιότητας 1, 2 και 3 – ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ του ΕΠΙΧΕΙΡΗ-ΣΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΕΚΠΑΙ-ΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ», που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και από Εθνικούς Πόρους (ΕΣΠΑ 2007 – 2013).

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Παύλος Φ. Μάραντος Κώστας Ν. Θεριανός

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Α΄ ΓΕΛ ΚΑΙ ΕΠΑ.Λ.

4ος τόμος

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟ-ΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

«ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΟΡΑΣΗ Ομάδα εργασίας για το Ινστιτούτο

Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Προσαρμογή: Αρμέντζιου Ασπασία, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ειδικής Αγωγής

Eπιμέλεια: Τουρνά Παναγιώτα, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Ειδικής Αγωγής Επιστημονικός υπεύθυνος: Βασίλης Κουρμπέτης, Σύμβουλος Α΄ του ΥΠ.Π.Ε.Θ.

Υπεύθυνη του έργου: Μαρία Γελαστοπούλου, M.Ed. Ειδικής Αγωγής

Τεχνική υποστήριξη: Κωνσταντίνος Γκυρτής, Δρ. Πληροφορικής

Συγγραφείς Προδιαγραφών προσαρμογής των βιβλίων για το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτι-κής:

Γιώργος Βουγιουκλίδης, Δάσκαλος Ειδικής Αγωγής

Γελαστοπούλου Μαρία, Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής

Γκυρτής Κωνσταντίνος, Καθηγητής Πληροφορικής

Αξιολόγηση και τελικός έλεγχος των προσαρμογών: Γελαστοπούλου Μαρία, Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής, ΙΕΠ

Γκυρτής Κωνσταντίνος, Καθηγητής Πληροφορικής στη Δ/βάθμια Εκπαίδευση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ - ώρες: 11 7.1 Το αξίωμα του πολίτη: ελεύθε-

ρος, υπεύθυνος και ενεργός πολίτης

7.2 Περιβαλλοντική αγωγή 7.3 Αγωγή καταναλωτή 7.4 Αγωγή υγείας – Ασφάλεια και

υγεία στον χώρο εργασίας 7.5 Κυκλοφοριακή αγωγή – Τροχαία

ατυχήματα 7.6 Φορολογική συνείδηση 7.7 Κοινωνική ευαισθησία 7.8 Ο εθελοντισμός 7.9 Η ασφάλεια του πολίτη – Πολι-

τική Άμυνα και Πολιτική προ-στασία

7.10 Ο ψηφιακός πολίτης 7.11 Το μέτρο στη ζωή μας

5 / 81

Στόχοι, οι μαθητές/τριες να μά-θουν: - Να αποκτήσουν ήθος ελευθερίας

και ευθύνης και να συμμετέχουν ελεύθερα και υπεύθυνα στα κοινά.

- Να διαμορφώνουν περιβαλλοντι-κή συνείδηση και να προστατεύ-ουν το περιβάλλον.

- Να διαμορφώνουν καταναλωτική συνείδηση.

- Να υιοθετούν συμπεριφορές που προάγουν την ατομική και συλλο-γική υγεία και την ασφάλεια και υγεία στον χώρο εργασίας.

- Να εφαρμόζουν τον Κ.Ο.Κ. - Να καλλιεργούν φορολογική συ-

νείδηση. - Να αναλαμβάνουν εθελοντική

δράση.

6 / 81

- Να σέβονται τα δικαιώματα των παιδιών και των ατόμων με ανα-πηρία.

- Να εφαρμόζουν βασικά στοιχεία Πολιτικής Άμυνας και Πολιτικής Προστασίας.

- Να μετέχουν στις εξελίξεις της ψη-φιακής εποχής.

- Να υιοθετούν το μέτρο ως βασικό κανόνα ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς.

Βασική ορολογία - ιδιότητα του πολίτη - άρχειν και άρχεσθαι - παγκόσμιος πολίτης / κοσμοπολί-

της - διαχειριστής της φύσης - ο ρυπαίνων πληρώνει - αλλοτρίωση του ανθρώπου - πολυφαρμακία

7 / 81

- υγιεινή διατροφή - εργατικό ατύχημα - εργατική νομοθεσία - Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας - κυκλοφοριακή αγωγή - οδική ασφάλεια - φορολογική συνείδηση - πάταξη της φοροδιαφυγής - εθελοντισμός - Πολιτική Άμυνα και Πολιτική Προ-

στασία - φυσικές καταστροφές - τεχνολογικές καταστροφές - Γενική Γραμματεία Πολιτικής

Προστασίας - ψηφιακός πολίτης - ηλεκτρονική δημοκρατία - μέτρον άριστον - βιοφιλία - γεωμετρία του Περιβάλλοντος

8 / 81

7.1 Το αξίωμα του πολίτη: ελεύ-θερος, υπεύθυνος και ενεργός πο-λίτης

«Πώς είναι δυνατόν να έχουμε μεγαλύτερη συμμετοχή των πολι-τών εάν οι πολίτες ξέρουν ότι, είτε ενδιαφερθούν είτε όχι, τίποτε δεν πρόκειται να αλλάξει; Ο κάθε πολί-της θα αρχίσει να συμμετέχει όταν θα ξέρει ότι: το να πάω ή όχι στη συνέλευση, μπορεί να παίξει έναν ρόλο.» (Κορνήλιος Καστοριάδης) «Το αρχαιοελληνικό πρότυπο δεν έχει να κάνει ούτε με τον κολλε-κτιβισμό ούτε με τον ατομοκεντρι-

σμό. Ο πολίτης είναι στους αντίπο-δες και του υπηκόου και του ιδιώ-τη». (Χρήστος Γιανναράς) Όπως αναφέρθηκε στο κεφ.1.2,

πολίτης είναι εκείνος που έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση

9 / 82

συμμετοχής στα κοινά, εκείνος που μετέχει στην εξουσία και στην απο-νομή της δικαιοσύνης. Είναι εκείνος που εκλέγει και εκλέγεται, εκείνος που γνωρίζει να κυβερνά και να κυ-βερνιέται. Ο πολίτης, κυρίως στην κλασική Αθήνα, καταλάμβανε διά-φορα αξιώματα και ασκούσε πολι-τική. Κάθε πολίτης που συμμετέχει ενεργά, που εκφέρει δημόσιο λόγο, επηρεάζει τις πολιτικές εξελίξεις. Η έννοια «πολίτης» είναι τίτλος τιμής,

είναι αξίωμα με απεριόριστη διάρ-κεια. Αντλώντας από την κλασική Ελλάδα, ο πολίτης ανήκει τόσο στον εαυτό του όσο και στην πολι-τεία. Η ύπαρξή του συνδέεται άρρη-κτα με την πολιτεία. Ύψιστη αρετή του πολίτη είναι η ικανότητα του

άρχειν και άρχεσθαι. Ακριβώς αυτή η εναλλαγή στην εξουσία αποτρέ-πει τη δυνατότητα κυριαρχίας κά-

10 / 82 10 / 82

ποιου. Γι’ αυτό είχε και συνεχίζει να

έχει μεγάλη σημασία η πολιτική

παιδεία, που έχει στόχο τη διά-πλαση ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών. Ζητούμενο κάθε φορά εί-ναι η ισορροπία ανάμεσα στο ατο-μικό (τον πολίτη), και στο συλλογι-

κό (την πολιτεία), μια ισορροπία που δεν στηρίζεται στην ομοιο-μορφία, αλλά στη διαφορά. Ο πο-λίτης εκτός από το «Εγώ» ενδιαφέ-ρεται και για το «Εμείς». Περιορίζει τον εγωισμό του για χάρη του συ-νόλου. Μάλιστα, προτάσσει το γε-νικό έναντι του ατομικού συμφέρο-ντος. Η πολιτική δράση και συμπε-ριφορά του, η συμμετοχή του στα κοινά, δεν γίνεται για προσωπικό όφελος, αλλά για όφελος του κοι-νωνικού συνόλου, της πολιτείας.

11 / 82

Φίλιπ Φολτζ, Ο Περικλής αγορεύει στην Πνύκα, 1860, Maximillean Palace, Μόναχο, Γερμανία. «Η δημοκρατία μας αυτοκατα-στρέφεται διότι κατεχράσθη το δι-καίωμα της ελευθερίας και της ισό-τητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λόγου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία». (Ισο-κράτης, Περί ειρήνης)

12 / 82

Σωκράτης (470 ή 469 π.Χ.- 399 π.Χ.) «Δεν είμαι Αθηναίος, ούτε Έλλη-νας πολίτης, αλλά πολίτης του κό-σμου». (Πλουτάρχου, Ηθικά – Περί Φυγής) Στην αρχαία Ελλάδα γεννιέται η

έννοια του κοσμοπολίτη. Κοσμο-πολίτης είναι αυτός που θεωρεί πα-τρίδα του τον κόσμο όλο. Ειδικότε-ρα, κοσμοπολίτης είναι ο πολίτης, ο οποίος με την αρετή ή την σοφία του κοσμεί την πόλιν. Κατ’ επέκτα-ση, ένας τέτοιος πολίτης δεν ανήκει

13 / 82

μόνο στην πόλιν, αλλά στον κό-σμον όλον, δηλαδή είναι κοσμοπο-λίτης.

Ο Μέγας Αλέξανδρος ενοποιεί σχεδόν όλο τον τότε γνωστό κό-σμο. Αρκετοί κυνικοί, στωϊκοί και επικούρειοι φιλόσοφοι διδάσκουν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι κοσμο-πολίτες, έχουν πατρίδα τους την οικουμένη. Η παγκοσμιοποίηση εί-ναι πραγματικότητα. «Αλλά σφραγί-δα στον ψυχισμό ανεξάλειπτη αφήνει κυρίως η γεύση της εξουσίας, η αί-σθηση της εξόδου από την ανωνυμία και το περιθώριο, η ηδονή να είσαι επιτέλους ‘κάποιος’». (Χρ. Γιαννα-ράς) Το ερώτημα είναι: ποιος είναι ι-κανός να μετέχει στα κοινά και ε-πομένως να ασκεί πολιτική; Η α-πάντηση έχει ήδη δοθεί από την

14 / 82 - 83

κλασική αρχαιότητα και συνεχίζει να ισχύει και σήμερα. Όλοι οι πολί-τες μπορούν και οφείλουν να συμ-μετέχουν στην πολιτική. Δεν χρειά-ζεται να είναι κανείς ειδικός για να συμμετέχει στο πολιτικό γίγνεσθαι. Οι πολλοί, ως σύνολο, είναι καλύ-τεροι από τους λίγους. Στη σύγχρο-

νη εποχή η ιδιότητα του πολίτη συνδέεται με τη δημιουργία και την εξέλιξη του έθνους-κράτους, από

τον 19ο αιώνα και μετά. Η δημιουρ-γία του έθνους-κράτους συνεπά-γεται τη δημιουργία μιας πολιτικής κοινότητας με κοινά χαρακτηριστι-κά (κουλτούρα, θρησκεία, γλώσσα, ταυτότητα). Η ιδιότητα του πολίτη αποτελεί δικαίωμα και υποχρέωση, προνόμιο και καθήκον.

Στη σημερινή κοινωνία της πολι-τικής αποχής και της πολιτικής α-πάθειας ζητούμενο είναι ο ενεργός

15 / 83

πολίτης. Ενεργός πολίτης δεν θεω-ρείται απλώς ο ενημερωμένος πο-λίτης, αλλά αυτός που συμμετέχει ενεργά στις δημόσιες υποθέσεις, στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνε-σθαι, σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πλαίσιο. Η συμμε-τοχή έχει στόχο την οργάνωση και τη λειτουργία μιας καλύτερης κοι-νωνίας, σύμφωνα με ορισμένες αξί-ες. Ο ενεργός πολίτης όχι απλώς συμμετέχει στα κοινά, αλλά «σκέ-φτεται σαν να εκπροσωπεί τους πάντες, σαν να επρόκειτο να κυ-

βερνήσει». Η δημοκρατική πολι-τεία ενδιαφέρεται να μορφώσει έ-ναν ελεύθερο, υπεύθυνο και ενεργό πολίτη. Έναν πολίτη που γνωρίζει ότι η αυτονομία συνεπάγεται την αυτοπειθαρχία και ότι ελευθερία σημαίνει ευθύνη.

Η καλλιέργεια βασικών κοινωνι-

16 / 83

κών και πολιτικών αξιών κρίνεται απαραίτητη γιατί βοηθούν τον μα-θητή να διαμορφώσει συνείδηση και συμπεριφορά σύμφωνα με αυ-τές τις αξίες. Να διαμορφώσει χα-ρακτήρα, δηλαδή συμπεριφορά ε-λεύθερη, υπεύθυνη, έντιμη, με συ-νέπεια και ακεραιότητα. Βέβαια, ζη-

τούμενο είναι το σημείο ισορροπίας ανάμεσα στην προσωπική αυτονο-μία και την κοινωνική υπευθυνότη-τα, ανάμεσα στα ατομικά δικαιώμα-τα και το συλλογικό καθήκον, ανά-μεσα στα δικαιώματα και τις υπο-χρεώσεις του ατόμου. Η καλλιέρ-

γεια διαχρονικών και συγχρόνως παγκόσμιων αξιών απαραίτητη στην σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπου ο κόσμος όλος εί-ναι ένα «οικουμενικό χωριό». Αυτή η πραγματικότητα καθιστά ανα-γκαία τη δημιουργία πολιτών με οι-

17 / 83

κουμενική συνείδηση. Όμως, η δη-

μιουργία του παγκόσμιου πολίτη δεν αναιρεί τον πολίτη με τοπική, εθνική και ευρωπαϊκή συνείδηση. Αντίθετα, προϋποθέτει όλες αυτές τις επιμέρους συνειδήσεις. Δηλαδή, ο πολίτης σήμερα χρειάζεται να έχει συγχρόνως συνείδηση τοπική, ε-θνική, ευρωπαϊκή, παγκόσμια. Πνύκα: Η Εκκλησία του Δήμου.

Ο Πλάτων αναφέρει στον Πρω-ταγόρα: «Όταν μαζευόμαστε στην εκκλη-σία του δήμου, κάθε φορά που είναι να καταπιαστεί η πολιτεία με κάποιο οικοδομικό έργο, φωνάζουν τους

18 / 83

αρχιτέκτονες να δώσουν τη συμβου-λή τους για τα οικοδομήματα˙ όταν πάλι είναι να ναυπηγήσουν πλοία, τους ναυπηγούς, το ίδιο και για όλα τ’ άλλα, όσα πιστεύουν ότι μπορεί κανείς να τα μάθει και να τα διδάξει… Αντίθετα, κάθε φορά που το θέμα της συνεδρίασης έχει σχέση με τα γενικά συμφέροντα της πολιτείας, παίρνει τον λόγο και δίνει την συμ-βουλή του χωρίς καμία διάκριση ο ξυλουργός, ο χαλκιάς κι ο τσαγκά-ρης, ο εισαγωγέας και ο καραβοκύ-ρης, ο πλούσιος και ο φτωχός, ο αρι-στοκράτης κι ο άνθρωπος του λα-ού…»

7.2 Περιβαλλοντική αγωγή Αν έδινε κανείς τον ορισμό της ομορφιάς, θα έλεγε μόνο μια λέξη: «φύση». Είναι αποδεδειγμένο ότι ο

19 / 83 - 84

άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς επαφή με τη φύση: τη γη, το νερό, τον αέρα, τον ήλιο. Ταυτό-χρονα, η ιστορία του πολιτισμού θα μπορούσε να οριστεί και ως η ι-στορία της αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τη φύση. Η επαφή των ανθρώπων, ειδικότερα των νέων, με το περιβάλλον, ο θαυμα-σμός και το δέος που νοιώθει κα-νείς όταν αντικρύζει τα δημιουργή-ματα της φύσης και του ανθρώπου,

διαμορφώνουν μια περιβαλλοντική συνείδηση, που είναι ο καλύτερος τρόπος για την προστασία της. Δεν είναι δύσκολο να κατανοηθεί ότι οι ανοχές και οι αντοχές του ανθρώ-που και του περιβάλλοντος έχουν όρια. Αν αυτά τα όρια ξεπεραστούν –ήδη έχουν ξεπεραστεί– ο κίνδυνος είναι παρών.

20 / 84

Χρειάζεται λοιπόν να γίνει συνεί-

δηση ότι ο άνθρωπος είναι διαχει-ριστής και όχι εξουσιαστής της φύσης. Η καταστροφή του περιβάλλο-ντος, όψεις της οποίας αναλύονται στο κεφ. 9.1., καθιστά αναγκαία την

περιβαλλοντική αγωγή που θα συμβάλλει στη διαμόρφωση περι-βαλλοντικής συνείδησης στους πο-λίτες. Η περιβαλλοντική αγωγή εί-ναι συνιστώσα της σύγχρονης κοι-νωνικής και πολιτικής παιδείας, καθώς ο σύγχρονος πολίτης καλεί-ται να πάρει θέση και να συμμετέχει σε δράσεις για την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος.

Αρχές της περιβαλλοντικής αγω-γής είναι:

α) Η αντιμετώπιση του περιβάλ-λοντος ως συνόλου. Το περιβάλ-λον έχει πολλές διαστάσεις (οικο-

21 / 84

νομική, πολιτική, τεχνολογική, ι-στορική, ηθική, αισθητική).

β) Η διεπιστημονικότητα. Οι πολ-λές διαστάσεις και η συνθετότητα του περιβάλλοντος, καθιστούν ανα-γκαία την προσέγγισή του από διαφορετικές επιστήμες, αλλά και από διαφορετικά μαθήματα στο σχολείο (ιστορία, λογοτεχνία, φυσι-κή, χημεία κτλ.)

γ) Εξετάζει τα περιβαλλοντικά

προβλήματα σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. δ) Καλλιεργεί την ιδέα της συνερ-

γασίας για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. ε)Βοηθά τους μαθητές να ανακαλύ-

ψουν τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αιτίες του οικολογι-κού προβλήματος.

22 / 84

στ) Ενθαρρύνει τη διαμόρφωση

κριτικής πολιτικής σκέψης, η ο-ποία πρέπει να χαρακτηρίζει τον σύγχρονο πολίτη. Το οικολογικό πρόβλημα είναι το σοβαρότερο από τα προβλήματα που αντιμε-τωπίζει η ανθρωπότητα. Τα εγκλή-ματα του ανθρώπου εναντίον της φύσης είναι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, διότι απειλούν τη ζωή του ανθρώπου. Το περιβάλλον είναι προϋπόθεση της ζωής και όπου καταστρέφεται δεν αναπλη-ρώνεται εύκολα. Η προστασία ενός δέντρου έχει μεγάλη σημασία, αφού σύμφωνα με έρευνα η αξία του φθάνει τα 100 χι-λιάδες Ευρώ.

Αξία ενός δέντρου σε πενήντα χρόνια: Παράγει οξυγόνο αξίας 17.000 €

Ανακυκλώνει νερό αξίας 20.000 €

23 / 84 - 85

Απορροφά ρύπους αξίας 30.000€

Προσφέρει καταφύγιο αξίας 16.000 €

Πλουτίζει το έδαφος με συστατι-κά αξίας 17.000 €

Σύνολο 100.000 €

Υπάρχει μια αρχή που λέει «ο ρυπαίνων πληρώνει», αλλά ποιός είναι ο ρυπαίνων, ο παραγωγός ή ο καταναλωτής των προϊόντων; Πά-ντως ο καθένας, είτε παραγωγός εί-τε καταναλωτής, έχει προσωπική και κοινωνική ευθύνη ως προς τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Η γνώση του προβλήματος είναι ο καλύτερος τρόπος για την αντιμε-τώπισή του. Η απόκρυψη και πολύ περισσότερο η παραποίηση της αλήθειας είναι μεγάλο λάθος. Πα-ράδειγμα: κάποιοι υποστηρίζουν ότι κύριος υπεύθυνος της ατμο-σφαιρικής ρύπανσης είναι η βιομη-

24 / 85

χανία. Αυτό είναι ψέμα, αφού επί-σημη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επι-τροπής αποκαλύπτει ότι η βιομη-χανία ευθύνεται για το 7% της πα-γκόσμιας ρύπανσης. Κύριος υπεύ-θυνος της ατμοσφαιρικής ρύπαν-σης είναι το αυτοκίνητο. Τι πρέπει να προστατευθεί στο περιβάλλον; Τα πάντα: το νερό, η πανίδα και η χλωρίδα, ο αέρας, η ατμόσφαιρα κτλ. Τι θα πουν οι τω-ρινές στις μελλούμενες γενιές, όταν, στο όνομα ενός αλόγιστου κατανα-λωτισμού, δεν αφήνουν «λίθον επί λίθου» καταστρέφοντας τα πάντα; Είναι σαφές πως η ανάγκη επιβίω-σης και η ανάγκη ανάπτυξης απαι-τούν την προστασία της φύσης. Ει-δικά για τον τουρισμό και τον πολι-τισμό (βασικές δραστηριότητες για την Ελλάδα), το καθαρό περιβάλλον αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα.

25 / 85

Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος απο-

τελεί υποχρέωση του κράτους και

υποχρέωση αλλά και δικαίωμα του κάθε πολίτη. Το φυσικό περιβάλ-λον καθορίζει την ποιότητα ζωής, ενώ το πολιτιστικό περιβάλλον συ-ντηρεί την παράδοση, την ιστορία, την ταυτότητα ενός λαού. Το κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει προληπτικά ή κατασταλτι-

κά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας, δηλαδή της συνε-χούς αυτοτροφοδοτούμενης και χωρίς αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον ανάπτυξης. Το περι-

βάλλον είναι οικουμενικό, δημό-

σιο, αδιαπραγμάτευτο αγαθό. Προηγείται όλων των άλλων αγα-θών γιατί σχετίζεται με την επιβίω-ση του ανθρώπινου γένους. Γι’ αυ-

26 / 85

τό και η υποχρέωση προστασίας

του είναι υποχρέωση διαρκείας. Προτομή του Μάρκου Αυρήλιου (121 μ.Χ.-180 μ.Χ.). Καπιτολινό Μου- σείο της Ρώμης «Ω φύση, από σένα τα πάντα, ε-ντός σου τα πάντα, σε σένα τα πά-ντα». (Μάρκος Αυρήλιος)

Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957)

27 / 84

«Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: εγώ μονάχος έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω».(Νίκος Καζαντζάκης, Ασκητική) «Για τους ιστορικούς του μέλλοντος η μεγαλύτερη τρέλα του 20ού αιώνα δεν θα είναι οι πόλεμοι αλλά η κατα-στροφή του οικοσυστήματος του πλανήτη». (Κορνήλιος Καστοριά-δης) Κωνσταντίνος Μαλέας, Ελιές, Εθνική Πινακο- θήκη.

Ο Άγγλος κοινωνιολόγος Άντο-νυ Γκίντενς θεωρεί ότι η οικολογι-κή αγωγή του πολίτη είναι συνι-

στώσα της σύγχρονης πολιτικής

28 / 84 - 85

παιδείας. Δίπλα στην κοινωνική και πολιτική αγωγή, που αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη, πρέπει να υπάρξει και

η οικολογική αγωγή που θα του μάθει την αξία του περιβάλλοντος και με ποιους τρόπους πρέπει να ενεργοποιηθεί ως πολίτης προκει-μένου αυτό να σωθεί. Ο Γκίντενς θεωρεί ότι οι κλιματικές αλλαγές εί-ναι το υπ' αριθμόν ένα πρόβλημα του πλανήτη με οικονομικές, κοι-νωνικές και πολιτικές προεκτάσεις. Η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε πολιτικής. «Άλλα σύγχρονα παράσιτα είναι οι τωρινές γενιές που εξαντλούν τις φυσικές πηγές ή δημιουργούν χρέη, τόσο σε δημόσιο όσο και σε ιδιωτικό επίπεδο και κληροδοτούν αυτά τα

29 / 85

προβλήματα στις επόμενες γενιές...» (Μάλγκαν Τζεφ)

7.3 Αγωγή καταναλωτή «Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, την απόλυτη σχεδόν αδυναμία να συ-νεχίσει το σύστημα την σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του αν-θρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κα-τανάλωσης, που θα έθετε στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους ο-ποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν

30 / 86

να πουν πως αξίζουν τον κόπο. Αυτό θα απαιτούσε φυσικά μια α-ναδιοργάνωση των κοινωνικών θε-σμών, των σχέσεων εργασίας, των οικονομικών, πολιτικών, πολιτισμι-κών σχέσεων. Αυτός όμως ο προ-σανατολισμός απέχει απίστευτα από τα όσα σκέφτονται, και ίσως από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήμερα. Αυτή είναι η κολοσσιαία δυσκολία που πρέπει ν’ αντιμετω-πίσουμε». (Κορνήλιος Καστοριά-δης) Χρειάζεται, λοιπόν, ένας άλλος προσανατολισμός που θα έχει ως πρώτη προτεραιότητα τον άνθρω-πο και όχι τα προϊόντα του ανθρώ-

που. Επομένως, «μέτρον πάντων άνθρωπος και όχι κατανάλωση». Το αίτημα είναι να παύσει να είναι στόχος ζωής η κατανάλωση. Να δημιουργηθούν στόχοι διαφορετι-

31 / 86

κοί για τους οποίους οι άνθρωποι θα άξιζε να κοπιάσουν και να α-γωνιστούν, στόχοι που θα δίνουν νόημα στη ζωή τους. Το αντίθετο της φτώχειας είναι ο πλούτος. Δίπλα ή απέναντι από τις κοινωνίες της φτώχειας και της στέρησης, υπάρχουν οι κοινωνίες του πλούτου και της κατανάλωσης. Οι κοινωνίες της κατανάλωσης δη-μιουργήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκό-σμιο Πόλεμο κυρίως στις Η.Π.Α. και στην Ευρώπη. Σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα αρκετές κοινωνίες στον πλανήτη είναι καταναλωτικές κοινωνίες. Η οικονομική ανάπτυξή τους στηρίχθηκε στην κατανάλωση. Μια διαρκώς αυξανόμενη κατανά-λωση ικανοποιείται από μια διαρ-κώς αυξανόμενη παραγωγή. Εδώ,

δεν προσδιορίζει η παραγωγή την κατανάλωση αλλά η κατανάλωση

32 / 86

την παραγωγή. Μόνο που η κατα-νάλωση κατασκευάζεται, κυρίως

μέσα από τη διαφήμιση και το

μάρκετινγκ, τα οποία κατασκευά-ζουν ανάγκες κατανάλωσης. H κα-τανάλωση αγαθών γίνεται για να

καλυφθούν είτε ανάγκες πραγμα-

τικές είτε ανάγκες κατασκευασμέ-νες. Αρκετές φορές η κατανάλωση γίνεται για λόγους επίδειξης. Παρά-δειγμα: η αγορά ενός απλού ρολο-γιού εξυπηρετεί την ανάγκη μας για μέτρηση του χρόνου, ενώ η αγορά ενός ακριβού ρολογιού εξυπηρετεί, συνήθως, την ανάγκη για επίδειξη ή για επιβεβαίωση της κοινωνικής θέσης. Το ίδιο ισχύει και με την α-γορά ενός κινητού τηλεφώνου και τόσων άλλων αγαθών. Για κά-ποιους η κατανάλωση λειτουργεί ως επιβεβαίωση της ύπαρξής τους

–καταναλώνω άρα υπάρχω.

33 / 86 - 87

Λεπτομέρεια από διαφημιστική αφίσα του 19ου αιώνα στις Η.Π.Α. Η Αμάλθεια φορά τον σκούφο της Δημοκρατίας και προσφέρει μέσα από το κέρας της καταναλω-τικά προϊόντα. Στον καπιταλισμό, η ελευθερία και η δημοκρατία έχουν, σε μεγάλο βαθμό, ταυτιστεί με την κατανάλωση. (Πηγή εικόνας: Θ. Α. Βασιλείου – Ν.

Σταματάκης, Λεξικό Επιστημών του Ανθρώπου, Gutenberg, Αθήνα 1992)

Η καταναλωτική κοινωνία στη-ρίζεται στην κατανάλωση των ε-μπορευμάτων που παράγουν οι

34 / 86

επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις προ-σπαθούν, μέσω της διαφήμισης, να κατασκευάσουν νέες καταναλωτικές συνήθειες στους ανθρώπους. Η α-ντίσταση στη νάρκωση του κατα-ναλωτισμού είναι απαραίτητη προ-ϋπόθεση για να είναι κάποιος ενερ-γός πολίτης. «Η πλειοψηφία των Αμερικανών εξακολουθούσαν να πα-ρασκευάζουν τα περισσότερα αγαθά στο σπίτι τους. Οι διαφημιστές χρη-σιμοποιούσαν κάθε μέσο κι ευκαιρία για να υποτιμούν τα «σπιτίσια» προϊ-όντα και να προβάλλουν τα είδη που «παράγονταν σε εργοστάσια» και «αγοράζονταν από καταστήματα». Ιδιαίτερο στόχο αποτελούσαν οι νέ-οι. Τα διαφημιστικά μηνύματα είχαν σκοπό να τους κάνουν να ντρέπονται κάθε φορά που χρησιμοποιούσαν ή φορούσαν σπιτίσια προϊόντα». (J.

35 / 86

Rifkin, Το Τέλος της Εργασίας, εκδ. Νέα Σύνορα, Αθήνα 1996) Η ανάγκη για να ικανοποιηθούν οι κατασκευασμένες ανάγκες έχει οδηγήσει σε μια διαρκή κινητοποί-ηση, σε έναν αδυσώπητο ανταγω-νισμό στον οποίο ο άνθρωπος έχει χάσει την ανθρωπιά του, αφού ι-σχύει η αρχή homo hominis lupus (ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύ-κος). Έχει οδηγήσει, όχι μόνο στην

αλλοτρίωση του ανθρώπου, αλλά

και στην καταστροφή του περι-βάλλοντος. Ο άνθρωπος αναλώνει τον εαυτό του και τους πόρους της φύσης για να καταναλώνει ό,τι του επιβάλλουν. Βέβαια, δεν πιστεύει ότι του επιβάλλουν κάποιοι άλλοι, αλλά ότι είναι επιλογή του. Ο κατα-ναλωτισμός ζει το μεγαλείο του,

αφού καθένας επιλέγει ελεύθερα

36 / 87

τη σκλαβιά του στα δεσμά της κατανάλωσης. Η συνήθεια είναι ακατανίκητη. Όσο εύκολα αυξάνει κανείς την κατανάλωση, τόσο δύ-σκολα τη μειώνει.

Ο άνθρωπος-καταναλωτής ζει για να καταναλώνει. Η ελευθερία της αγοράς επιτάσσει απελευθέ-ρωση από κάθε περιορισμό. Η ε-λευθερία της αγοράς δεν θέλει πε-ριορισμούς από αρχές και αξίες, δεν θέλει απαγορεύσεις. Απαγο-ρεύονται οι απαγορεύσεις. Αυτό εί-ναι το κυρίαρχο αίτημα της αγοράς. Γι' αυτό και το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει στην αγορά.

Η αγωγή του καταναλωτή είναι αναγκαία μέσα στον ορυμαγδό κα-ταναλωτικών μηνυμάτων που δέχε-ται ο σύγχρονος άνθρωπος. Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τη διαφήμιση; Τι πραγματικά μας

37 / 87

χρειάζεται και τι όχι; Η επαναϊεράρ-χηση των αναγκών του βίου μας κρίνεται απαραίτητη. Χρειάζεται η αγωγή καταναλωτή από την παιδι-κή ηλικία για να μάθει το παιδί να διαμορφώνει ορθή καταναλωτική συμπεριφορά. Κάθε χώρα επιζητεί την ανάπτυ-ξη. Όμως, δεν είναι δείγμα ανάπτυ-ξης το παραλήρημα του καταναλω-τισμού. Ζητούμενο είναι ένα ανώτε-ρο ποσοτικά αλλά και ποιοτικά ε-πίπεδο ζωής. Αυτό επιτυγχάνεται όταν ο στόχος της ζωής, το νόημα της ζωής δεν βρίσκεται στην κατα-νάλωση αλλά στις ανθρώπινες σχέσεις (αγάπη, αλληλεγγύη, επι-κοινωνία, συμπόνοια κτλ.) και στη συλλογική δράση για έναν καλύτε-ρο κόσμο.

38 / 87

Ιερώνυμος Μπος, Η Λαιμαργία, από

τον πίνακα Τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα και τα Τέσσερα Τε-λευταία Αγαθά, Μουσείο Prado, Μαδρίτη. Η οικογένεια βοηθάει και μαθαί-νει στα νέα μέλη της να αναπτυ-χθούν και να ζήσουν καλά. Επίσης, το σχολείο στα εννιά ή δώδεκα χρόνια της εκπαίδευσης μαθαίνει στα παιδιά γλώσσα, αριθμητική, ι-στορία κτλ. Όμως, τόσο η οικογέ-νεια, όσο και το σχολείο, μάλλον δεν μαθαίνουν τα παιδιά να διαχει-ρίζονται τα χρήματά τους χρήσιμα και υπεύθυνα. Όχι λίγες φορές, η οικογένεια καλύπτει την απουσία

39 / 87

της προσφέροντας στα παιδιά κα-ταναλωτικά αγαθά. Αποτέλεσμα, τα παιδιά να μαθαίνουν να καταναλώ-νουν και να παχαίνουν. Και αυτό εί-ναι πρόβλημα και για την οικογέ-νεια και για τα παιδιά. Σύμφωνα με ανακοίνωση του Κέντρου Προστασίας Καταναλω-τών, η Ε.Ε. χρηματοδοτεί έναν δι-κτυακό τόπο, που παρέχει στους εκπαιδευτικούς διαδραστικά εργα-λεία, προκειμένου να διδάξουν κα-ταναλωτικές δεξιότητες. Οι ενδια-φερόμενοι μπορούν να εγγράφο-νται στον διαδικτυακό τόπο http:// www. consumerclassroom.eu/el, και να αποκτούν πρόσβαση στο εκπαιδευτικό υλικό. (Επικοινωνία: consumers@ kepka.gr)

40 / 40 / 87

7.4 Αγωγή υγείας - Ασφάλεια και υγεία στον χώρο εργασίας

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ορ-γάνωση Υγείας, υγεία είναι η πλή-ρης σωματική, ψυχική και κοινωνι-κή ευεξία του ανθρώπου και όχι μό-νο η απουσία νόσου ή αναπηρίας. Η προστασία της υγείας διασφα-

λίζεται καλύτερα με την αγωγή υ-γείας, η οποία έχει σκοπό την προ-άσπιση, τη βελτίωση και την προα-γωγή της ψυχικής και σωματικής υγείας των πολιτών. Ανάμεσα στα θέματα με τα οποία ασχολείται η αγωγή υγείας είναι: οι διατροφικές συνήθειες, οι διαπροσωπικές σχέ-σεις, η σεξουαλική αγωγή, η φυσική άσκηση και γενικότερα οτιδήποτε έχει επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία. Ιδιαίτερο βάρος δίνει

στην πρόληψη και στη χρήση των

41 / 88

υπηρεσιών υγείας (π.χ. όχι στην πολυφαρμακία) και στην υγιεινή διατροφή (π.χ. όχι στην παχυσαρ-κία).

Η αγωγή υγείας είναι πρωτογε-νής πρόληψη και έχει άμεση σχέση με τον τρόπο ζωής μας. Γι’ αυτό πρέπει να εφαρμόζεται από πολύ

μικρή ηλικία. Η υγεία είναι το απο-τέλεσμα μιας συνεχούς αλληλεπί-δρασης ορισμένων ατομικών και κοινωνικών παραγόντων. Ο τρό-πος ζωής, οι συνθήκες ζωής επη-ρεάζουν καθοριστικά την υγεία μας. Ειδικότερα, η συμπεριφορά μας, όπως η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, η σεξουαλική εκμετάλλευ-ση, η εφηβική εγκυμοσύνη, το AIDS, η παχυσαρκία, η πολυφαρ-μακία, το κάπνισμα, το αλκοόλ, η διατροφή, αλλά και ασθένειες όπως ο ζαχαρώδης διαβήτης, η υπέρτα-

42 / 88

ση, τα καρδιοαγγειακά νοσήματα

κτλ., οφείλονται, κυρίως, στις επι-λογές μας. Κάθε άτομο έχει δικαίωμα στην υγεία και έχει συμφέρον για καλή

υγεία. Έτσι το ατομικό συμφέρον

συμπίπτει με το γενικό συμφέρον για καλή υγεία. Γι’ αυτό και τα προ-βλήματα υγείας είναι συγχρόνως ατομικά και κοινωνικά προβλήματα. Επειδή η υγεία είναι ίσως το σπουδαιότερο ζήτημα για το άτομο και την κοινωνία, η πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει την περίθαλψη και τη φροντίδα όλων των ασθενών. Οφείλει, επίσης, να αντιμετωπίσει τα κοινωνικά προβλήματα (φτώ-χεια, υποσιτισμός, ανεργία κτλ.), τα οποία βλάπτουν την ψυχική και σωματική υγεία των ανθρώπων. Στόχος και προτεραιότητα της πο-

λιτείας είναι η βελτίωση της υγείας

43 / 88

των πολιτών και του επιπέδου των παροχών των υπηρεσιών υγείας προς τους πολίτες με στόχο την

καλύτερη ποιότητα ζωής σε όλους τους τομείς και για όλους τους πο-λίτες. Η προαγωγή της υγείας απο-

τελεί και βασική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία χρηματοδοτεί διάφορα προγράμμα-τα για τον σκοπό αυτό. Δημόκριτος (460 π.Χ.-370 π.Χ.)

«Οι άνθρωποι προσεύχονται στους θεούς και ζητούν να έχουν υγεία, ενώ δεν γνωρίζουν ότι τη δυ-

44 / 88

νατότητα αυτή την έχουν οι ίδιοι. Από έλλειψη εγκράτειας, κάνοντας τα αντίθετα απ’ ό,τι πρέπει, προδί-νουν μόνοι τους την υγεία τους στις επιθυμίες τους». (Δημόκριτος) «Αγωγή Υγείας είναι μια διαδικα-σία που στηρίζεται σε επιστημονικές αρχές και χρησιμοποιεί προγραμμα-τισμένες ευκαιρίες μάθησης, οι ο-ποίες δίνουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους, όταν λειτουργούν ως άτομα ή ως σύνολο, να αποφασίζουν και να ενεργούν συνειδητά για θέμα-τα που επηρεάζουν την υγεία τους». (Ευρωπαϊκή Ένωση, 1988) Μπεράρ Μαριούς

Ονορέ, Αρμονία, 1940, Εθνική Πινακοθήκη.

45 / 88

Τι είναι η Ασφάλεια και Υγεία στην Εργασία (Α.Υ.Ε.); Με τον όρο Ασφάλεια και Υγεία στην Εργασία (Α.Υ.Ε.) εννοούμε όλα τα απαραίτητα μέτρα που πρέ-πει να ληφθούν σε έναν χώρο ερ-γασίας, προκειμένου να εξασφαλί-σουμε ότι δεν θα έχουμε κάποιο

εργατικό ατύχημα ή επαγγελματι-κή ασθένεια. Τα μέτρα αυτά διακρί-νονται σε οργανωτικά ή τεχνικά και προσδιορίζονται κατά κανόνα από την ισχύουσα εθνική εργατική νο-μοθεσία. Από την εμπειρία προκύ-πτει ότι για να είμαστε ασφαλείς κα-τά τη διάρκεια της εργασίας, πρέ-πει να λαμβάνονται όλα τα απαραί-

τητα μέτρα για την προστασία της σωματικής μας ακεραιότητας αλλά

και την προστασία της υγείας μας από τον κίνδυνο που υπάρχει εξαι-τίας της φύσης ή της μορφής της

46 / 88 - 89

εργασίας (επαγγελματικός κίνδυ-νος). Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να

καλύπτουν τον εργοδότη, τους ερ-γαζόμενους, αλλά και τρίτους που βρίσκονται στον χώρο εργασίας (π.χ. πελάτες).Την ευθύνη για την τήρηση της ΑΥΕ στην επιχείρηση

την έχει ο εργοδότης. Η πολιτεία έχει νομοθετήσει και καθιερώσει μέ-τρα, όπως:

α) Την γραπτή εκτίμηση επαγγελ-ματικού κινδύνου. Αποτελεί ηθική και νομική υποχρέωση του εργοδό-τη και πραγματοποιείται από τον τεχνικό ασφάλειας και τον ιατρό εργασίας με στόχο την πρόληψη και την εξάλειψη των κινδύνων.

β) Τον τεχνικό ασφάλειας. Παρέχει στον εργοδότη υποδείξεις και συμ-βουλές, γραπτώς ή προφορικώς, σε θέματα σχετικά με την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων και την

47 / 89

πρόληψη των εργατικών ατυχημά-των.

γ) Τον ιατρό εργασίας. Παρέχει υποδείξεις και συμβουλές τόσο στον εργοδότη όσο και στους εργα-ζόμενους και τους εκπροσώπους τους, σχετικά με τα μέτρα που πρέ-πει να λαμβάνονται για τη σωματι-κή και την ψυχική τους υγεία.

Η νομοθεσία για την ΑΥΕ προβλέ-

πει τόσο διοικητικές (χρηματικά πρόστιμα, διακοπή εργασιών), όσο

και ποινικές κυρώσεις (φυλάκιση), ανάλογα με την βαρύτητα και τις συνέπειες της παράβασης. Στο υ-

πουργείο Εργασίας λειτουργεί Σώ-μα Επιθεώρησης Εργασίας που ασχολείται με τον έλεγχο εφαρμο-γής της νομοθεσίας για την ΑΥΕ και την επιβολή κυρώσεων σε περί-πτωση παράβασής της, αλλά πα-ράλληλα συμβουλεύει τους εργοδό-

48 / 89

τες και τους ενημερώνει σχετικά με τις υποχρεώσεις τους.

Γιώργου Σικελιώτη, Εργάτες-Επιστροφή, Εθνική Πινακοθήκη. Στην οικοδομή, συνήθως, οι ερ-γαζόμενοι χρησιμοποιούν σκαλω-σιά, για να μπορούν να εργαστούν

με ασφάλεια σε μεγάλο ύψος. Η σκαλωσιά θα πρέπει να είναι πλή-ρης (π.χ. να διαθέτει πλευρικό προστατευτικό κάγκελο) και σωστά συναρμολογημένη. Οι εργαζόμενοι

θα πρέπει να φορούν μέσα ατομι-κής προστασίας (κράνος, γυαλιά, γάντια, ειδικά παπούτσια κτλ.) για

49 / 89

να αποφύγουν τραυματισμούς κατά την κίνησή τους εντός της οικοδο-μής ή κατά τη χρήση μηχανημάτων. Όταν ένας εργαζόμενος χειρίζε-ται μηχανήματα που παράγουν πο-λύ θόρυβο, θα πρέπει να χρησιμο-ποιεί κατάλληλες ωτασπίδες, ώστε να αποφευχθούν πιθανά προβλή-ματα ακοής με την πάροδο του χρό-νου, χωρίς να αποκλείονται και άλ-

λες σοβαρότερες συνέπειες. Βλάβη στην ακοή μπορεί να προκληθεί και όταν χρησιμοποιούμε με λάθος τρόπο τις διάφορες συσκευές πα-ραγωγής ήχου με ακουστικά (iPod, mp3 players κτλ.) για μεγάλο χρονι-κό διάστημα.

Ο Ν. 3850/2010 «Κύρωση του Κώδικα νόμων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων» απο-τελεί το κύριο νομοθέτημα – εργα-λείο για τα θέματα ΑΥΕ.

50 / 89

7.5 Κυκλοφοριακή αγωγή – Τρο-χαία ατυχήματα Προχθές το άλογο, χθες το κάρο, σήμερα το καρ (car), δηλαδή το αυ-τοκίνητο. Η τεχνολογία έκανε το θαύμα της, δημιούργησε αυτοκίνη-το. Μήπως όμως το αυτοκίνητο εί-ναι ανθρωποκίνητο, δηλαδή δεν κι-νείται μόνο του, αλλά από τον άν-θρωπο που το οδηγεί; Βέβαια, αυτή η εφεύρεση έφερε πολλά οφέλη: άνετη και γρήγορη μεταφορά αν-θρώπων και προϊόντων από τον ένα τόπο στον άλλο, έγινε απαραί-τητο εργαλείο δουλειάς, πρόσφερε γόητρο, δύναμη, επιβεβαίωση εαυ-τού. Αλλά φαίνεται πως έφερε και πολλά δεινά, όπως π.χ. την έλλει-ψη χώρων στάθμευσης και τα τρο-χαία ατυχήματα. Μήπως τα δεινά δεν τα έφερε το αυτοκίνητο, αλλά ο

51 / 90

τρόπος με τον οποίο το χρησιμο-ποιεί ο άνθρωπος; Μήπως δεν χρειάζεται να χρησιμοποιείται διαρ-κώς το ιδιωτικό αυτοκίνητο και να χρησιμοποιούνται τα μαζικά μέσα μεταφοράς; Μήπως τα τροχαία α-τυχήματα τα δημιουργεί το ανθρω-ποκίνητο, αφού ο άνθρωπος το ο-δηγεί; Τα τροχαία ατυχήματα είναι από

τα σημαντικότερα κοινωνικά προ-βλήματα της σημερινής Ελλάδας.

Κάθε χρόνο, μια μικρή πόλη της Ελλάδας σκοτώνεται στους δρό-μους. Κάθε χρόνο πάνω από 20.000 ατυχήματα έχουν σαν αποτέλεσμα πάνω από 2.000 νεκρούς και ανά-

πηρους και 30.000 τραυματίες. Ποια τα αίτια; Όπως για κάθε κοινωνικό πρόβλημα, έτσι και για τα τροχαία, υπάρχει ατομική και κοινωνική ευ-θύνη. Ειδικότερα:

52 / 90

Ατομική ευθύνη. Ευθύνεται το άτο-μο όταν τα ατυχήματα οφείλονται π.χ. στην ανεπαρκή εκπαίδευσή του, στην ριψοκίνδυνη οδήγηση, στην υπερβολική κούραση, στην χρήση αλκοόλ, στην ελλιπή συντή-ρηση, στην έλλειψη οδικής συνεί-δησης. Γιατί ένας οδηγός συμπερι-φέρεται έτσι; Τα αίτια αυτής της συ-μπεριφοράς σχετίζονται με τα προ-σωπικά και κοινωνικά χαρακτηρι-στικά, με την προσωπικότητά του. Όταν π.χ. κάποιος δεν έχει στόχους και νόημα ζωής, προσπαθεί να βρει νόημα, να επιβεβαιώσει την ύπαρξή του με την επικίνδυνη οδήγησή του.

Κοινωνική ευθύνη. Ευθύνεται η πολιτεία όταν τα ατυχήματα οφεί-λονται π.χ. στην κακή ποιότητα του δρόμου, στην ανεπαρκή σήμανση, στις αφύλακτες διαβάσεις των τρέ-

νων. Οι συνέπειες των τροχαίων

53 / 90

ατυχημάτων είναι τραγικές. Χιλιά-δες ζωές χάνονται και χιλιάδες τραυματίζονται. Απροσμέτρητος πόνος και δάκρυα σε κάθε οικογέ-νεια. Μικρές ή βαριές αναπηρίες σημαδεύουν τους παθόντες και

τους συγγενείς. Εκτός από το ατο-

μικό και οικογενειακό, υπάρχει και το κοινωνικό κόστος. Μείωση του πληθυσμού, κυρίως των νέων, μεί-ωση του εργατικού δυναμικού, αύ-ξηση των δαπανών περίθαλψης κτλ. Το κόστος λοιπόν, για το άτο-μο και την οικογένεια, αλλά και για την κοινωνία είναι δυσβάσταχτο. Τα περισσότερα ατυχήματα γίνονται επειδή παραβιάζεται ο Κ.Ο.Κ. Οδη-γοί και πεζοί, μικροί και μεγάλοι, δεν έχουν συνειδητοποιήσει τις συ-νέπειες της παραβίασης. Δύο μόνο παραδείγματα από έρευνες:

54 / 90 - 91

Ζώνη ασφαλείας: είναι απολύτως

απαραίτητη όταν οδηγούμε και ι-διαίτερα στις κατοικημένες περιο-χές, αφού τα ατυχήματα που γίνο-νται σε αυτές είναι περισσότερα από αυτά που γίνονται στους εθνι-κούς και επαρχιακούς δρόμους.

Κράνος: επτά φορές λιγότερες πι-θανότητες να τραυματισθούν θανά-σιμα έχουν όσοι φορούν κράνος, κράνος με κάλυμμα ή γυαλιά. Οι

κύριοι παράγοντες οδικής ασφά-λειας είναι ο οδηγός, το όχημα, ο δρόμος, η σήμανση και ο έλεγχος. Οι εμπλεκόμενοι, δηλαδή το άτομο (ο οδηγός) και το κράτος (οι αρμό-διες υπηρεσίες) έχουν υποχρέωση να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους.

55 / 91

Πίνακας: Τροχαία ατυχήματα ανά είδος το 2011 και το 2012

Πηγή: Ελληνική Αστυνομία

56 / 91

Πώς αντιμετωπίζεται αυτό το πρόβλημα; Η αντιμετώπιση κάθε προβλήματος γίνεται προληπτικά

και κατασταλτικά. Μερικά μέτρα πρόληψης είναι:

α) Η κυκλοφοριακή αγωγή. Είναι ζήτημα κοινωνικοποίησης και εξαρ-τάται πρωτίστως από τους γονείς και το σχολείο. Από μικρή ηλικία το

παιδί πρέπει να μάθει ότι «το αυ-

τοκίνητο δεν είναι καλάμι». Να μάθει και να εφαρμόζει τον Κ.Ο.Κ.,

να σέβεται τη ζωή του και τη ζωή των συνανθρώπων του.

β) Η εκπαίδευση και οι αδιάβλητες εξετάσεις. Οι υποψήφιοι οδηγοί εί-ναι απαραίτητο να έχουν άρτια εκ-παίδευση, αλλιώς κινδυνεύουν οι ίδιοι και οι άλλοι. Η άρτια εκπαί-δευση πιστοποιείται από αδιάβλη-τες εξετάσεις.

57 / 91

γ) Η βελτίωση του οδικού δικτύ-ου. Η καλύτερη χάραξη και κατα-σκευή δρόμων, το καλύτερο οδό-στρωμα, η καλύτερη σήμανση, η δημιουργία στηθαίων, η συντήρηση του οδικού δικτύου (π.χ. λακκού-βες), είναι μερικά αναγκαία μέτρα.

Τα μέτρα καταστολής αφορούν τη δράση της πολιτείας μετά το ατύ-χημα. Αυτά είναι η αφαίρεση άδειας οδήγησης, η παροχή εθελοντικής εργασίας από τους παραβάτες σε νοσοκομεία κτλ.

Αγενές: η προτεραιότητα στο αυτο-

κίνητο και όχι στους πεζούς Χαζό: τα γκάζια δίπλα στα σχολεία. Επι-

κίνδυνο: αρχάριος οδηγός και ά-

στρωτο-άγνωστο αυτοκίνητο. Τρε-λό: οι πεζοί να στέκονται / βαδίζουν στο δρόμο και όχι στο πεζοδρόμιο. Επικίνδυνο και τρελό: το αλκοόλ

58 / 91

πριν το οδήγημα. Βουστροφηδόν: στροφές απανωτές δεξιά και αρι-στερά, δηλαδή τρελό οδήγημα.

Με αφορμή ένα πολύνεκρο δυστύ-χημα το 2004: «Θα ασχοληθούμε άραγε με τον συ-γκλονιστικό θάνατο που προκαλεί ο ίδιος ο άνθρωπος στον εαυτό του; Θ’ ασχοληθούμε με την εθνική ανωμα-λία μας να οδηγούμε σε όλους τους δρόμους υπό το σύνδρομο του κα-τακτητή-βαρβάρου που μεταξύ του ηλίθιου κεφαλιού μας και του άκα-κου, κατά τα άλλα, τιμονιού παρεμ-

59 / 92

βάλλονται όλα τα κόμπλεξ που κου-βαλάμε από ενός έτους; Έχετε δει τους μάγκες που δεν μπαίνουν στον κόπο να ανάψουν το φλας όταν αλ-λάζουν λωρίδες σαν μεθυσμένα πο-ντίκια;»(από τον ημερήσιο Τύπο) Ρούμπος Λίο, Διάβαση πεζών, 1988,Εθνική Πινακοθήκη.

60 / 92

ΔΕΣΜΕΥΟΜΑΙ ΟΔΗΓΩ ΥΠΕΥΘΗΝΑ ΜΕ ΤΟ ΟΔΗΓΩ ΧΕΡΙ ΜΕ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑ- ΚΑΡΔΙΑ ΛΕΙΑ

ΠΑΝΤΑ ΦΟΡΑΜΕ ΖΩΝΗ Οι οδηγοί χρειάζεται να γνωρίζουν πόσες δυνάμεις ασκούνται στο αν-θρώπινο σώμα, ανάλογα με την τα-χύτητα του αυτοκινήτου. Παράδειγμα:

Ταχύτητα Δυνάμεις

7 Κm/ώρα 560 κιλά

30 Κm/ώρα 1400 κιλά

50 Κm/ώρα 2800 κιλά

Δικαιώματα πεζών: ο πεζός έχει απόλυτη και πλήρη ελευθερία με-

61 / 92

τακίνησης. (Ευρωπαϊκός χάρτης δι-καιωμάτων πεζού) Δυστυχώς στη χώρα μας, τα δικαιώματα των πε-ζών παραβιάζονται. Η κατάσταση είναι ακόμη πιο τραγική αν αναλο-γιστούμε ότι συνάνθρωποί μας που αναγκάζονται να μετακινηθούν. σε αναπηρικά καρότσια παρεμποδίζο-νται από παράνομα παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Ένωση για τα Δικαιώ-ματα των Πεζών (http://www.enosipezon.gr)

7.6 Φορολογική συνείδηση

«Ενώ η φτωχή και η μεσαία τάξη πολεμάει για εμάς στο Αφγανιστάν κι ενώ οι περισσότεροι Αμερικανοί παλεύουν για να επιβιώσουν, εμείς συνεχίζουμε να απολαμβάνουμε εξαιρετικές φοροαπαλλαγές. [...] Οι φίλοι μου και εγώ έχουμε προ-

62 / 92

στατευθεί υπέρ το δέον από το φι-λικό προς τους δισεκατομμυριού-χους Κογκρέσο επί χρόνια. Είναι καιρός η κυβέρνηση να σοβαρευτεί σε σχέση με το μοίρασμα των θυ-σιών». (Ουόρεν Μπάφετ, επενδυ-τής, συνέντευξη, περ. Κεφ. Καθημε-ρινή, 4 Σεπτ. 2011). Η φορολογία εί-ναι τα ποσά που είναι υποχρεωμέ-νοι οι πολίτες και οι επιχειρήσεις να καταβάλλουν στην πολιτεία για το εισόδημα και την περιουσία τους ή τη δραστηριότητα που ασκούν. Οι

φόροι χωρίζονται σε άμεσους και σε έμμεσους. Άμεσοι φόροι είναι αυτοί που πληρώνουν απευθείας οι φορολογούμενοι, όπως είναι ο φό-ρος εισοδήματος, ο φόρος ακινή-των, ο φόρος κληρονομιάς κτλ. Πρόκειται, δηλαδή, για φόρους που πληρώνουν όσοι έχουν ένα συγκε-κριμένο ύψος εισοδήματος ή μια

63 / 92

συγκεκριμένη περιουσιακή κατά-σταση. Έμμεσοι είναι οι φόροι που πληρώνονται έμμεσα, δηλαδή μέ-σω της κατανάλωσης προϊόντων και υπηρεσιών, π.χ. ο Φόρος Προ-στιθέμενης Αξίας (Φ.Π.Α.). Το πρόβλημα είναι ότι τα εισο-δήματα που μπορούν εύκολα να εντοπισθούν και να φορολογηθούν

είναι οι μισθοί και οι συντάξεις. Τα εισοδήματα των ελεύθερων επαγ-γελματιών δεν είναι εύκολο να ε-ντοπισθούν, καθώς ο επαγγελματί-ας μπορεί να μην κόψει αποδείξεις ή τιμολόγια και να φοροδιαφύγει. Είναι ανάγκη να διαμορφωθεί ένα φορολογικό σύστημα που θα εντο-πίζει τα εισοδήματα από τα ελεύθε-ρα επαγγέλματα και θα τα φορολο-γεί. Διαφορετικά, φόρους θα πλη-ρώνουν μόνο οι μισθωτοί, οι συ-

64 / 92

νταξιούχοι και οι έντιμοι ελεύθεροι επαγγελματίες.

Στην Ελλάδα αποτελεί πρόβλημα

η απουσία φορολογικής συνείδη-σης, η άρνηση ή η προσπάθεια πο-λιτών και επιχειρήσεων να κρύ-ψουν τα εισοδήματα και την πε-ριουσία τους προκειμένου να φο-ροδιαφύγουν. Η φοροδιαφυγή

μπορεί να γίνει με διάφορα τεχνά-σματα, όπως:

α) Η απόκρυψη εισοδημάτων (κά-ποιος που δεν κόβει αποδείξεις για τα προϊόντα που πουλά ή τις υπη-ρεσίες που παρέχει).

β) Η εμφάνιση πλαστών δαπανών (με τη χρήση τιμολογίων που δεν ανταποκρίνονται σε αγορά προϊό-ντων ένα πρόσωπο ή επιχείρηση μπορεί να αυξάνει φαινομενικά τις δαπάνες του, ώστε να γλιτώνει φό-ρους).

65 / 92

γ) Η ίδρυση πλασματικών εται-ρειών με έδρα σε χώρες με ειδικό φορολογικό καθεστώς. Οι χώρες

αυτές ονομάζονται φορολογικοί παράδεισοι, καθώς έχουν χαμηλή ή καθόλου φορολογία για τους ξένους επενδυτές που θα μεταφέρουν τις καταθέσεις ή τα κεφάλαιά τους σε αυτές. Πολλές από τις χώρες αυτές αρνούνται να δώσουν στοιχεία σχε-τικά με τους καταθέτες και το ύψος των καταθέσεών τους, εξασφαλίζο-ντας έτσι περιβάλλον πλήρους α-σφάλειας σε φοροφυγάδες αλλά και σε κατόχους παράνομου χρήματος. Σε αυτές τις χώρες, πολλοί επιχει-ρηματίες που θέλουν να φοροδια-

φύγουν ιδρύουν υπεράκτιες εται-ρείες (offshore). Δηλώνουν δηλαδή ως έδρα της εταιρείας τους κάποιο «φορολογικό παράδεισο» προκει-

66 / 92 - 93

μένου να αποφύγουν την πληρωμή φόρων στη χώρα τους. Στην Ελλάδα με το νέο φορολο-γικό νόμο Ν.3943/2011 η φοροδια-

φυγή είναι ποινικό αδίκημα και μπορεί να τιμωρηθεί με ποινή φυ-λάκισης από 5 μέχρι 20 έτη. Ιερώνυμος Μπος, Ο Ταχυδακτυ- λουργός, Δημοτικό Μουσείο, St.- Germain-en-Laye.

Ο όρος offshore σημαίνει «μα-κράν των ακτών». Είναι αγγλικός όρος και το μακράν των ακτών για την Αγγλία σημαίνει «έξω από τη χώρα» αφού η Αγγλία είναι νησί. Όμως, ο όρος κατοχυρώθηκε διε-

67 / 93

θνώς να σημαίνει «πέραν της επι-κράτειας». Οι υπεράκτιες εταιρείες (offshore) έχουν μεταβληθεί σε ερ-γαλείο εκτεταμένης φοροδιαφυγής ποσών, με τα οποία θα μπορούσε να αναδιοργανωθεί το κράτος πρό-νοιας προς όφελος εκατομμυρίων ανθρώπων. Η φοροδιαφυγή είναι μια πράξη

βαθιά αντικοινωνική. Όταν αυτοί που έχουν μεγάλα εισοδήματα και μεγάλη περιουσία κατορθώνουν να υπεκφεύγουν της πληρωμής του φόρου που τους αναλογεί, τότε το βάρος της φορολογίας πέφτει στα πιο αδύναμα οικονομικά στρώματα (μισθωτοί, συνταξιούχοι). Η φορο-

διαφυγή στερεί από το κράτος πο-λύτιμους πόρους με τους οποίους μπορεί να γίνει κοινωνική πολιτική

68 / 93

(νοσοκομεία, σχολεία, δημόσιοι δρόμοι κτλ.).

Η κοινωνικά δίκαιη φορολογία είναι από τα μέτρα που έχει στα χέ-ρια του το κράτος προκειμένου να

εφαρμόσει πολιτική αναδιανομής

του εισοδήματος, να μεταβιβάσει δηλαδή εισοδήματα από τους πλούσιους στους φτωχούς προκει-μένου να μειώσει τις κοινωνικές α-νισότητες. Η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα κινείται σε υψηλά επίπεδα. Η μείωση της θα δημιουργούσε τους όρους για να διευρυνθεί η κοι-νωνική πολιτική της χώρας.

Γι’ αυτό είναι αναγκαία η πα-

ρέμβαση της πολιτείας τόσο στην πάταξη της φοροδιαφυγής όσο και

στη διαμόρφωση φορολογικής συνείδησης στους πολίτες. Η πά-ταξη της φοροδιαφυγής είναι ανα-γκαίος όρος για τη διαμόρφωση

69 / 93

φορολογικής συνείδησης. Σε μια οικονομία μαζικής φοροδιαφυγής, ο έντιμος φορολογούμενος αισθάνε-ται αδικημένος.

Στη διαμόρφωση της απουσίας φορολογικής συνείδησης στη χώρα

μας έχει συμβάλει και η διαφθορά. Αρκετοί πολίτες αμφισβητούν ότι τα χρήματα που πληρώνουν μέσω της φορολογίας στο κράτος πηγαίνουν σε έργα κοινωνικής πρόνοιας και υποδομής κτλ., δηλαδή σε κοινωνι-κά χρήσιμα έργα. Όταν το κράτος

δεν διαχειρίζεται με διαφάνεια τα χρήματα των πολιτών, δημιουργεί το ίδιο τους όρους για την εμφάνιση της απουσίας φορολογικής συνεί-δησης. Υπάρχουν αρκετά περιστα-τικά πολιτικών ή επιχειρηματιών που έχουν αποκαλυφθεί, κατά και-ρούς στον τύπο, ότι έχουν φορο-διαφύγει. Τέτοια περιστατικά καλ-

70 / 93

λιεργούν στους πολίτες το αίσθημα της αδικίας αλλά και το ότι είναι μά-ταιο οι ίδιοι να πληρώνουν φόρους. Η πολιτεία έχει υποχρέωση να δια-μορφώσει ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα, αλλά και να καλλιεργήσει τη φορολογική συνείδηση στους πολίτες. Δανιήλ (Παναγόπουλος), Κομμένο χαρτόνι, 1971, Εθνική Πινακοθήκη. Η φορολογική συνείδηση εί- ναι κοινωνική συνείδηση. Ξε- κινάει από τον καθένα, μας οφελεί όλους.

71 / 93

Τα τελευταία χρόνια και λόγω της οικονομικής κρίσης πληθαίνουν οι εκδηλώσεις και τα διαφημιστικά μηνύματα κατά της φοροδιαφυγής. Στο σχολείο μπορεί να αφιερωθεί χρόνος σε σχέδια δράσης (projects) προκειμένου να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η φοροδιαφυγή είναι πράξη που στρέφεται κατά του κοι-νωνικού συνόλου αλλά και των ί-διων. Τα μέσα μαζικής επικοινωνί-ας έχουν τη δυνατότητα να προ-βάλλουν συχνά μηνύματα και εκ-πομπές κατά της φοροδιαφυγής. Η φοροδιαφυγή στην Ελλάδα έχει γί-νει, με τον φορολογικό νόμο Ν.3943/2011, ποινικό αδίκημα και θεωρείται «διαρκές έγκλημα». Αν ο οφειλόμενος φόρος είναι υψηλός, η φοροδιαφυγή μπορεί να θεωρηθεί «κακούργημα» επισύροντας κά-θειρξη από 5 μέχρι 20 έτη. Σύμφωνα

72 / 93

με τον νόμο φοροδιαφυγή θεωρεί-ται: α) η μη καταβολή βεβαιωμένων χρεών προς το Δημόσιο, β) η παράλειψη υποβολής, ή ανα-κριβούς υποβολής φορολογικής δήλωσης, γ) η μη απόδοση Φ.Π.Α. ή άλλων παρακρατούμενων φόρων, δ) η έκδοση ή η λήψη πλαστών ή εικονικών ή νοθευμένων φορολογι-κών στοιχείων. (www.mof.gov.cy)

7.7 Κοινωνική ευαισθησία

Α) Τα δικαιώματα του παιδιού Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα

του Παιδιού είναι η πρώτη παγκό-σμια δεσμευτική Σύμβαση για τα δι-καιώματα του παιδιού. Θέτει στοι-χειώδεις αρχές για την ευημερία των παιδιών στα διάφορα στάδια

73 / 93 - 94

εξέλιξής τους και ισχύει σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου. Τα 54 άρθρα που περιέχει η Σύμβαση μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις ευρύτερες κατηγορίες:

α) Δικαιώματα Επιβίωσης. Καλύ-πτουν το δικαίωμα του παιδιού για ζωή και τις ανάγκες που είναι πιο βασικές για την ύπαρξή του. Αυτά συμπεριλαμβάνουν ένα επαρκές επίπεδο διαβίωσης, στέγη, διατρο-φή και πρόσβαση σε ιατρικές υπη-ρεσίες.

β) Δικαιώματα Προστασίας. Απαι-τούν τα παιδιά να προφυλάσσονται από κάθε είδους κακοποίηση, αμέ-λεια και εκμετάλλευση. Καλύπτουν θέματα όπως ειδική φροντίδα για προσφυγόπουλα, βασανιστήρια, κακοποίηση στο σωφρονιστικό σύστημα, ανάμειξη σε εμπόλεμες διαμάχες, εργασία ανηλίκων, χρήση

74 / 94

ναρκωτικών και σεξουαλική εκμε-τάλλευση.

γ) Δικαιώματα Ανάπτυξης – Εξέλι-ξης. Συμπεριλαμβάνουν όλα όσα τα παιδιά χρειάζονται για να μπορέ-σουν να εκμεταλλευθούν στο έπα-κρο τις δυνατότητές τους. Για πα-ράδειγμα, το δικαίωμα της εκπαί-δευσης, το παιχνίδι και η αναψυχή, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, η πρό-σβαση σε πληροφορίες και η ελευ-θερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας κτλ.

δ) Δικαιώματα Συμμετοχής. Επι-τρέπουν στα παιδιά να παίζουν ε-νεργό ρόλο στις κοινωνίες και τα έθνη τους. Αυτά περικλείουν την ελευθερία να εκφράζουν γνώμη, να έχουν λόγο σε ζητήματα που αφο-ρούν τη ζωή τους, να συμμετέχουν σε οργανώσεις και να συναθροίζο-νται ειρηνικά.

75 / 94

Επισημαίνεται ότι η Σύμβαση:

Προστατεύει όλα τα παιδιά, χω-ρίς καμία διάκριση φυλής, χρώ-ματος, φύλου, γλώσσας, θρη-σκείας, πολιτικών ή άλλων πε-ποιθήσεων του παιδιού ή των γονέων του.

«Παιδί θεωρείται κάθε ανθρώπι-

νο ον μικρότερο των δεκαοκτώ ετών, εκτός εάν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νο-μοθεσία» (Συνθήκη για τα Δι-καιώματα των Παιδιών του Ο.Η.Ε.).

Τα κράτη παίρνουν όλα τα κα-τάλληλα μέτρα ώστε να προ-στατεύεται αποτελεσματικά το παιδί έναντι κάθε μορφής διά-κρισης ή κύρωσης.

76 / 94

Η Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού προβλέ- πει:

Άρθρο 1 Για τους σκοπούς της παρούσας

Σύμβασης, θεωρείται παιδί κάθε

ανθρώπινο ον μικρότερο των δε-καοκτώ ετών, εκτός εάν η ενηλικί-ωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομο-θεσία.

Άρθρο 2 1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υπο-χρεούνται να σέβονται τα δικαιώμα-τα, που αναφέρονται στην παρού-σα Σύμβαση και να τα εγγυώνται σε κάθε παιδί που υπάγεται στη δικαι-

76 / 94 77 / 94

οδοσία τους, χωρίς καμία διάκριση φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσ-σας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων

πεποιθήσεων του παιδιού ή των γονέων του ή των νόμιμων εκπρο-σώπων του ή της εθνικής, εθνικι-στικής ή κοινωνικής καταγωγής τους, της περιουσιακής τους κατά-στασης, της ανικανότητάς τους, της γέννησής τους ή οποιασδήποτε άλλης κατάστασης. 2. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη παίρ-

νουν όλα τα κατάλληλα μέτρα ώ-

στε να προστατεύεται αποτελε-σματικά το παιδί έναντι κάθε μορφής διάκρισης ή κύρωσης, βασισμένης στη νομική κατάσταση, στις δραστηριότητες, στις εκφρα-σμένες απόψεις ή στις πεποιθήσεις των γονέων του, των νόμιμων εκ-προσώπων του ή των μελών της οικογένειάς του.

78 / 94 - 95

Β) Τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Τα άτομα με αναπηρίες ανήκουν

σε πολλές κατηγορίες. Έχουν πολλές ανάγκες, μεταξύ αυτών και ανάγκες εκπαίδευσης. Η πολιτεία οφείλει να τις καλύψει. Αρκετά άτο-μα με αναπηρία μπορούν να κά-νουν θαύματα. Το παράδειγμα, του τιμημένου με βραβείο Νόμπελ, Κα-θηγητού Στήβεν Χώκινγκ (δεν μπο-ρεί να μιλήσει, αλλά «ομιλεί» –δίνει και διαλέξεις– μέσω ειδικού Ηλε-κτρονικού Υπολογιστή) δείχνει του λόγου το αληθές. Οι Τεχνολογίες Επικοινωνιών και Πληροφοριών (Τ.Π.Ε.) μπορούν να προσφέρουν πολλά σε αυτούς τους ανθρώπους, να κάνουν «θαύματα». Βέβαια στα άτομα με αναπηρία υπάρχουν πολ-λές διαφορές, που πρέπει να ληφ-θούν υπόψη. Ιδιαίτερη λοιπόν ση-

79 / 95

μασία για τα άτομα αυτά έχει η εκ-παίδευσή τους. Η εκπαίδευση είναι κοινωνικό αγαθό και συγχρόνως δικαίωμα όλων. Το κράτος έχει συ-νταγματική υποχρέωση να παρέχει σε όλους δωρεάν και με ίσους ό-ρους παιδεία. Ενισχύει τους σπου-

δαστές που διακρίνονται, «καθώς

και αυτούς που έχουν ανάγκη από βοήθεια ή ειδική προστασία, ανά-λογα με τις ικανότητές τους». Άλ-λωστε, ο πολιτισμός μιας κοινωνίας κρίνεται από τη μέριμνά της για τους συνανθρώπους μας που αντι-μετωπίζουν προβλήματα αναπηρί-ας. Η ελληνική πολιτεία έχει ενσω-ματώσει την Ειδική Αγωγή στο εκ-

παιδευτικό σύστημα. Έτσι η Ειδική Αγωγή αντιμετωπίζεται ισότιμα με την υπόλοιπη εκπαίδευση, σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Το εν-διαφέρον της πολιτείας και των πο-

80 / 95

λιτών για τα άτομα με αναπηρία εί-ναι ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης και ως εκ τούτου ζήτημα πρώτης προτεραιότητας. Τα άτομα αυτά θα νιώσουν ότι δεν είναι στο περιθώ-ριο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής και θα μπορούν να αξιοποιή-σουν τις δυνατότητές τους. Αν ληφ-θεί υπόψη ότι πολλά άτομα υπερνι-κούν τις αδυναμίες τους χωρίς βοή-θεια, γίνεται αντιληπτό τι μπορούν να κατορθώσουν, αν τους παρα-

σχεθούν τα κατάλληλα μέσα. Ο Ορ-

γανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) έχει καθιερώσει την 3η Δεκεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία. Εορτάζεται με στόχο την κατανόηση των σχετι-κών θεμάτων και την κινητοποίηση υπέρ των δικαιωμάτων αξιοπρέ-πειας και ευημερίας των ατόμων με αναπηρία. Επιδιώκει την αύξηση

81 / 95

του βαθμού ένταξης των ατόμων με αναπηρία σε κάθε πτυχή της πολι-τικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής. Κοινωνική ευ-αισθησία και ειδική μεταχείριση

χρειάζονται και τα χαρισματικά ά-

τομα. Κάποιες απόψεις, και μάλι-στα «εν ονόματι της ισότητας», δεν έχουν επιτρέψει αυτή την ειδική με-ταχείριση. Ίσως χρειάζεται να τονι-στεί ότι την ίδια ανάγκη για ξεχωρι-στή μεταχείριση έχουν και τα χαρι-σματικά άτομα.

Η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.με Α.) είναι ο τριτοβάθμιος κοινωνικοσυνδι-

82 / 95

καλιστικός φορέας του αναπηρικού κινήματος στην Ελλάδα. Από την ί-δρυσή της, το 1989, έως σήμερα, αγωνίζεται για την προώθηση πολιτι-κών που συμβάλλουν στην πλήρη συμμετοχή όλων των ατόμων με α-ναπηρία στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώ-ρας. (http://www.esaea.gr/)

Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για τα Δι-καιώματα των Ατόμων με Αναπη-ρία. Άρθρο 3: Οι αρχές της παρούσας Σύμβασης είναι: α. ο σεβασμός της εγγενούς αξιο-πρέπειας, της ατομικής αυτονομίας, συμπεριλαμβανομένης και της ελευ-θερίας ατομικών επιλογών και της ανεξαρτησίας των ατόμων, β. η μη διάκριση,

83 / 95

γ. η πλήρης και αποτελεσματική συμ-μετοχή και ένταξη στην κοινωνία, δ. ο σεβασμός της διαφοράς και η αποδοχή των ατόμων με αναπηρίες, ως τμήματος της ανθρώπινης ποικι-λομορφίας και της ανθρωπότητας, ε. η ισότητα ευκαιριών, στ. η προσβασιμότητα, ζ. η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυ-ναικών, η. ο σεβασμός των εξελισ-σόμενων ικανοτήτων των παιδιών με αναπηρίες και ο σεβασμός του δι-καιώματος των παιδιών με αναπηρίες να διατηρήσουν την ταυτότητά τους.

7.8 Ο εθελοντισμός Εθελοντισμός είναι η προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο, σε διάφορους τομείς, χωρίς την α-παίτηση ανταλλάγματος. Η πρακτι-

84 / 96

κή του εθελοντισμού απλώνεται σε μια ευρύτατη κλίμακα δραστηριοτή-των. Από την εθελοντική αιμοδοσία μέχρι την παροχή εθελοντικής ερ-γασίας (γιατροί που περιθάλπουν δωρεάν ασθενείς, εκπαιδευτικοί που διδάσκουν δωρεάν σε άπορα παιδιά και σε παιδιά μεταναστών την ελληνική γλώσσα, οι εθελοντές στους Ολυμπιακούς Αγώνες κτλ.). Η αιμοδοσία είναι η κορυφαία αλλά και πιο γνωστή μορφή εθελο-ντισμού. Το αίμα είναι ζωή και δεν μπορεί να βρεθεί από άλλη πηγή πέραν της αιμοδοσίας. Στην Ελλά-δα χρειαζόμαστε ετησίως περίπου 600.000 μονάδες αίματος. Σύμφωνα με στοιχεία του 2001, το 2% των αναγκών της σε αίμα το προμηθεύ-εται η χώρα μας από Ελβετικό Ε-ρυθρό Σταυρό. Παρόλο που το πο-σοστό του 2% (12.000 μονάδες) εί-

85 / 96

ναι σχετικά μικρό, συνιστά σημα-ντικό έλλειμμα: σημαίνει ότι η εθε-λοντική αιμοδοσία δεν είναι επαρ-κής στη χώρα μας ενώ η εισαγωγή αίματος από το εξωτερικό απαιτεί οικονομικό κόστος. Η Ελλάδα μπο-ρεί να είναι αυτάρκης στις ανάγκες της για αιμοδοσία αν περίπου το 3-4% του πληθυσμού αιμοδοτεί, σε μόνιμη βάση, δύο φορές τον χρόνο.

Διαφημιστικό μήνυμα – πρόσκληση σε εθελοντική αιμοδοσία. Η διεύ-θυνση της ιστοσελίδας της Πανελ-

86 / 96

λήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Ε-θελοντών Αιμοδοτών: http://www.posea.gr/

Διάγραμμα: Προέλευση του αίμα-τος στην Ελλάδα (2001).

Πηγή: www.pagni.gr Παρά το γεγονός ότι χιλιάδες συνάνθρωποί μας χρειάζονται αίμα καθημερινά, επειδή πάσχουν από

87 / 96 - 97

ανίατες ασθένειες, ας μην ξεχνάμε ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί εμείς οι ίδιοι ή κάποιο συγγενικό ή φιλικό μας πρόσωπο εξαιτίας κάποιου α-τυχήματος να χρειαστεί αίμα. Τότε είναι οι στιγμές που, δυστυχώς εκ των υστέρων, αντιλαμβανόμαστε την αξία της εθελοντικής αιμοδοσί-ας. Ορισμένες μορφές εθελοντισμού

συνιστούν ενεργή συμμετοχή στα κοινά. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο

εθελοντής είναι ενεργός πολίτης. Οι εθελοντικές δεντροφυτεύσεις, οι διαμορφώσεις δημόσιων χώρων (πλατείες, πάρκα), ο καθαρισμός ακτών συνιστούν παρεμβάσεις βελ-τίωσης αλλά και προστασίας των δημόσιων χώρων της πόλης και της υπαίθρου. Η συμμετοχή των σχολείων σε τέτοιες δράσεις αποτελεί μορφή

88 / 97

εκπαίδευσης του ενεργού πολίτη ενώ ταυτόχρονα ευαισθητοποιεί τη νεολαία στην αξία της αλληλεγγύης και της ενεργούς συμμετοχής στα κοινά. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι δράσεις αυτές θα αναληφθούν σε μόνιμη βάση από τους εθελοντές, ώστε το κράτος και η τοπική αυτο-διοίκηση να αποσυρθούν από αυ-τές. Πρόκειται για ενέργειες που αποσκοπούν να θέσουν το κράτος και την τοπική αυτοδιοίκηση ενώ-πιον των ευθυνών τους για τη δια-μόρφωση, τον καλλωπισμό και την καθαριότητα των δημόσιων χώρων, των ακτών κτλ.

Υπάρχουν όψεις του εθελοντι-σμού που έχουν επικριθεί. Παρά-δειγμα, η χρήση εθελοντών σε με-γάλες αθλητικές διοργανώσεις έχει χαρακτηρισθεί, από πολλούς, σαν χρήση «δωρεάν εργατικών χεριών»

89 / 97

από τους διοργανωτές, οι οποίοι έχουν την οικονομική δυνατότητα να προσλάβουν έμμισθο προσωπι-κό. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η εθε-λοντική δράση καταλήγει στην μεί-ωση των θέσεων εργασίας και στην συμπίεση των ημερομισθίων. Επί-σης, υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι εθελοντές προσδοκούν μελλοντι-κά οφέλη από τη δράση τους ή τις υπηρεσίες που παρέχουν (π.χ. χρησιμοποίηση της εθελοντικής τους δράσης για μοριοδότηση σε διαγωνισμούς για κατάληψη θέσε-ων εργασίας στον δημόσιο τομέα). Τα κριτήρια αποφυγής τέτοιων περιπτώσεων αλλά και αποτίμησης του γνήσιου εθελοντικού πνεύμα-τος είναι: για ποιον σκοπό κάποιος γίνεται εθελοντής, αν η εθελοντική του δράση δεν θίγει επαγγέλματα ή υπηρεσίες, αν οι αποδέκτες των

90 / 97

υπηρεσιών θα μπορούσαν να τις πληρώσουν, αν πίσω από τον εθε-λοντισμό κρύβονται συγκεκριμένα συμφέροντα κρατών ή εταιρειών κτλ. Πέρα όμως από τις επιμέρους επικρίσεις, υπάρχουν πρακτικές εθελοντισμού που βοηθούν πραγ-ματικά τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη και προκαλούν τον θαυμα-σμό του κοινωνικού συνόλου. Για-τροί που πήγαν και πηγαίνουν στις λαϊκές γειτονιές για να βοηθήσουν φτωχούς συνανθρώπους μας, στην Αφρική και την Ασία για να πολε-μήσουν με θανατηφόρες ασθένειες και επιδημίες, εκπαιδευτικοί που διδάσκουν χωρίς αμοιβή παιδιά αδύναμων οικονομικά οικογενειών. Όλοι αυτοί αποτελούν έναν φωτει-νό φάρο ανθρωπιάς και παράδειγ-μα αλληλεγγύης σε έναν κόσμο που

91 / 97

κυριαρχεί, δυστυχώς, ο ατομισμός και η κερδοσκοπία. Ρενέ Μαγκρίτ, Ο θεραπευτής, 1967, Εθνική Πινακοθήκη.

Αλβέρτος Σβάιτσερ (1875-1965) Θεολόγος, μουσικός, ιατρός και φι-λόσοφος. Του απονεμήθηκε το Νό-μπελ Ειρήνης του 1952 για την ανα-κούφιση των αρρώστων στην Α-φρική. Θεωρούσε τον «σεβασμό της ζωής» ως υπέρτατη αξία. Δη-μιούργησε νοσοκομείο στην Αφρι-κή και αφιέρωσε τη ζωή του στην ανακούφιση των φτωχών ασθενών.

92 / 97 92 / 97

Η ρήση του «είμαι ζωή που θέλει να ζήσει, εν μέσω ζωής που θέλει να ζήσει» συμπυκνώνει τη φιλοσοφία του για τον άνθρωπο.

ΓΙΑΤΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΟΡΑ http://www.msf.gr ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ http://www.mdmgreece.gr ΤΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ http://www.hamogelo.gr/ ΠΑΙΔΙΚΑ ΧΩΡΙΑ SOS http://www.sos-villages.gr Ραούλ Φωλερό (1903-1977) Γάλλος δημοσιογράφος και ποιη-τής. Ταξίδεψε στις χώρες που οι άνθρωποι υπέφεραν από τη νόσο

93 / 97

του Χάνσεν και αφιέρωσε τη ζωή του στην καταπολέμηση αυτής της ασθένειας και κυρίως του στίγματος και της κοινωνικής απομόνωσης που υπέστησαν οι ασθενείς. Αν ο Χριστός χτυπήσει την πόρτα σας, θα τον αναγνωρίσετε; Θα έλθει ίσως σαν άλλοτε φτωχός κι απο-διωγμένος. Σαν ένας εργάτης, σαν ένας άεργος. Ή ένας απεργός που αγωνίζεται σε δίκαιη απεργία. Μπο-ρεί να είναι ασφαλιστής. Κι ακόμη πωλητής ανεμιστήρων… Θ’ ανεβαίνει, αδιάκοπα σκαλοπάτια. Θα σταματά σε κεφαλόσκαλα. Μ ένα χαμόγελο γλυκό στο θλιμμένο του πρόσωπο… Μα το κατώφλι σας είναι τόσο σκο-τεινό… Άλλωστε, πώς να δεις το χα-μόγελο αυτών που διώχνεις! «Δεν μ’ ενδιαφέρει…», θα πείτε, πριν ακόμη τον ακούσετε.

94 / 97

(Από το ποίημα του Ραούλ Φωλε-ρό, Αν ο Χριστός χτυπήσει την πόρ-τα σας)

7.9 Η ασφάλεια του πολίτη – Πο-

λιτική Άμυνα και Πολιτική Προστασία

Το κράτος, για να αντιμετωπίσει τους εξωτερικούς κινδύνους, δηλα-

δή για να προστατεύσει την εθνική

άμυνα και την ασφάλεια της χώρας από ενδεχόμενες πολεμικές επιχει-

ρήσεις διαθέτει ένοπλες δυνάμεις. Επίσης, για να προστατέψει τον πληθυσμό της χώρας και τις υπο-δομές σε καιρό πολέμου από διά-φορες καταστροφές και τις συνέ-

πειές τους, διαθέτει πολιτικές δυ-νάμεις. Οι πολιτικές δυνάμεις απο-τελούν την Πολιτική Άμυνα, που περιλαμβάνει την ελληνική αστυ-

95 / 97 - 98

νομία, το πυροσβεστικό σώμα, το λιμενικό σώμα και όλες τις κρατικές υπηρεσίες και τους κοινωφελείς οργανισμούς (Δ.Ε.Η., Ο.Τ.Ε., Ε.YΔ.Α.Π. κτλ.) και όλους τους πο-

λίτες της χώρας. Η κύρια αποστολή

της Πολιτικής Άμυνας είναι η λήψη μέτρων που αποσκοπούν στην προστασία του πληθυσμού και των βασικών υποδομών της χώρας από τις συνέπειες ενός πολέμου, όπως:

η ενημέρωση του κοινού (συνα-γερμός, καταφύγια, προφυλάξεις κτλ.),

η διάσωση ανθρώπων και η πα-ροχή πρώτων βοηθειών,

η προστασία βασικών υποδο-μών και εγκαταστάσεων,

η κατάσβεση πυρκαγιών,

η απολύμανση χώρων και πε-ριοχών από χημικές ή ραδιενερ-γές ουσίες κτλ.

96 / 98

Το κράτος, εκτός από την προ-στασία εν καιρώ πολέμου, φροντί-ζει να προστατέψει τους πολίτες του και εν καιρώ ειρήνης από φυσι-κές ή τεχνολογικές καταστροφές. Για τον σκοπό αυτόν έχει οργανώ-

σει την Πολιτική Προστασία. Η κύ-

ρια αποστολή της Πολιτικής Προ-στασίας είναι η προστασία του πληθυσμού και των βασικών υπο-δομών της χώρας από τις συνέ-πειες φυσικών ή τεχνολογικών κα-

ταστροφών, σε καιρό ειρήνης.

-Νόμος 3013/2002 Περί Πολιτικής Προστασίας. Είναι ο νόμος που ρυθμίζει τα ζητήματα ασφάλειας του πολίτη και της Πολιτικής Άμυνας. Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προ-στασίας έχει την ιστοσελίδα http://www.civilprotection.gr/el ό-που υπάρχουν πληροφορίες για

97 / 98

προβλέψεις επικίνδυνων καιρικών φαινομένων, περιοχών που είναι πιθανόν να ξεσπάσει πυρκαγιά κτλ. Φυσικές καταστροφές, που προ-καλούνται από:

Γεωλογικά φαινόμενα όπως: σεισμοί, κατολισθήσεις / καθιζή-σεις, εκρήξεις ηφαιστείων κτλ.

Δασικές πυρκαγιές.

Ακραία καιρικά φαινόμενα όπως: πλημμύρες, χιονοπτώσεις και παγετοί, καταιγίδες, καύσωνες κτλ.

Τεχνολογικές καταστροφές, που προκαλούνται από: χημικά α-τυχήματα σε βιομηχανικές εγκατα-στάσεις, μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων κτλ. Κάθε χώρα αντιμετωπίζει κατα-στροφές που προέρχονται από διάφορες αιτίες. Εκτός από τον πό-

98 / 98

λεμο, κυριότερες αιτίες είναι οι εξής: σεισμοί, κατολισθήσεις / καθιζήσεις, δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες, έ-ντονα καιρικά φαινόμενα, ηφαί-στεια, τεχνολογικά ατυχήματα, άν-θρακας. Η πολιτεία έχει δημιουργήσει το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασί-

ας με τη συνθηματική λέξη «Ξενο-κράτης». O σκοπός του είναι η διαμόρφωση ενός συστήματος α-ποτελεσματικής αντιμετώπισης κα-ταστροφικών φαινομένων για την προστασία της ζωής, της υγείας και της περιουσίας των πολιτών, κα-θώς και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Στο σχέδιο «Ξενοκράτης» καθο-ρίζονται:

Τα είδη των καταστροφών και οι αντίστοιχοι όροι πολιτικής προ-στασίας.

99 / 98 - 99

Οι κατευθύνσεις σχεδίασης και η δράση σε Υπουργεία, Περιφέρει-ες, Δήμους, Κοινότητες.

Η έγκαιρη κινητοποίηση και ο συντονισμός του ανθρώπινου δυναμικού και των μέσων.

Η δημιουργία διοικητικής μέρι-μνας για την αντιμετώπιση προ-βλημάτων τόσο των επιχειρη-σιακών δυνάμεων, όσο και των πληγέντων πολιτών.

Οι υπηρεσίες της Πολιτικής Άμυνας και της Πολιτικής Προστασίας δρουν προληπτικά και κατασταλτι-

κά. Ειδικότερα: Προληπτικά, όπως είναι η κατάρτιση σχεδίων, η ενη-μέρωση του πληθυσμού, η κατα-σκευή καταφυγίων, αντιπλημμυρι-κών έργων, έργων δασοπροστασί-ας κ.ά.

Κατασταλτικά, όπως είναι η αντι-μετώπιση προβλημάτων που έχουν

100 / 99

προκύψει είτε από πόλεμο είτε από φυσική και τεχνολογική καταστρο-φή. Στο Υπουργείο Εσωτερικών

υπάρχει η Γενική Γραμματεία Πο-λιτικής Προστασίας, που είναι αρ-μόδια για την πολιτική προστασία.

Η προετοιμασία και η συνεργασία της πολιτείας και των πολιτών εί-ναι αναγκαία για την αντιμετώπιση καταστροφών, τόσο σε περίπτωση ειρήνης όσο και σε περίπτωση πο-λέμου. Οι πολίτες δεν πρέπει να ξε-χνούν ότι το προλαμβάνειν είναι προτιμότερο από το θεραπεύειν.

Εκτός από τον εθνικό υπάρχει και ο

ευρωπαϊκός μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας, που διευκολύνει τη συνεργασία για την αντιμετώπιση καταστροφών μεταξύ των ευρωπα-ϊκών κρατών. Οι χώρες που συμμε-τέχουν στον μηχανισμό συνε-νώνουν τους πόρους που καθεμιά

101 / 99

από αυτές μπορεί να διαθέσει για χώρες που έχουν πληγεί από κα-ταστροφές ανά τον κόσμο. Από τη στιγμή που θα ενεργοποιηθεί, ο μηχανισμός αυτός συντονίζει την παροχή βοήθειας εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέ-ον, επειδή υπάρχουν διαφορές στην Πολιτική Προστασία και στην Πολιτική Άμυνα των διαφόρων κρα-

τών, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει αναλάβει πρωτοβουλία με τους εξής στόχους:

Προώθηση αντίληψης / αίσθησης ασφάλειας στους ανθρώπους της νέας γενιάς και αντικατάστα-ση του φόβου με μια κουλτούρα προετοιμασίας.

Δημιουργία κοινής βάσης γνώ-σεων με τις καλύτερες εμπειρίες και διάδοση της βάσης αυτής σε πολλές γλώσσες για να επωφε-

102 / 99

ληθούν όσο το δυνατόν περισ-σότεροι άνθρωποι.

-«112» είναι ο Ευρωπαϊκός Αριθμός Έκτακτης Ανάγκης: -Δημιουργήθηκε για να εξυπηρετεί

σε 24ωρη βάση τους πολίτες σε περιπτώσεις που χρειαστούν βοή-θεια. -Σε όποια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρειαστείτε βοήθεια όπως

π.χ. αστυνομίας, πυροσβεστικής,

103 / 99

ασθενοφόρου EKAB ή λιμενικού καλέστε το 112. -Στην τηλεφωνική σας κλήση θα απαντήσει αμέσως εξειδικευμένο προσωπικό με το οποίο μπορείτε να επικοινωνήσετε σε μια από τις κύριες ευρωπαϊκές γλώσσες. -H κλήση στο 112 από σταθερό ή κινητό τηλέφωνο, από τηλεφωνικό θάλαμο ή υπαίθρια τηλεφωνική συ-σκευή με κερματοδέκτη ή καρτοδέ-κτη είναι χωρίς χρέωση. Ο Εγκέλαδος, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν Γίγαντας.

104 / 99

Μέτρα για πριν και μετά τον σει-σμό:

Προληπτικά πριν το σεισμό: ■ Στερεώστε γερά στους τοίχους τα ράφια και τις βιβλιοθήκες. ■ Τοποθετείστε τα βαριά αντικείμε-να στα χαμηλότερα ράφια. ■ Προμηθευτείτε φορητό ραδιόφω-νο με μπαταρίες, φακό και βαλιτσά-κι πρώτων βοηθειών.

Όταν γίνει σεισμός, αν είστε μέσα στο σπίτι:

■ Διατηρείστε την ψυχραιμία σας. ■ Καλυφθείτε κάτω από κάποιο αν-θεκτικό έπιπλο (τραπέζι, γραφείο, θρανίο), γονατίστε και κρατήστε με τα χέρια σας το πόδι του. ■ Απομακρυνθείτε από μεγάλες γυάλινες επιφάνειες (παράθυρα, γυάλινα χωρίσματα) ή έπιπλα και αντικείμενα που μπορεί να σας τραυματίσουν.

105 / 99

Μετά τον σεισμό, αν είστε μέσα στο σπίτι:

■ Προετοιμαστείτε για τυχόν μετα-σεισμούς. ■ Εκκενώστε το κτήριο από το κλι-μακοστάσιο, αφού πρώτα κλείσετε τους διακόπτες του ηλεκτρικού ρεύματος, του φυσικού αερίου και του νερού. ■ Καταφύγετε σε ανοιχτό και ασφα-λή χώρο, ακολουθείστε τις οδηγίες των αρχών και μην δίνετε σημασία σε φημολογίες. (www.oasp.gr)

7.10 Ο ψηφιακός πολίτης Η Τεχνολογία των Επικοινωνιών και των Πληροφοριών (Τ.Π.Ε.) οδή-γησε στην έκρηξη της επικοινω- νίας. Η επικοινωνία χαρακτηρίζει κάθε τομέα της κοινωνίας, οπότε

ίσως ορθώς γίνεται λόγος για κοι-

106 / 99 - 100

νωνία της επικοινωνίας. Όμως, η τεχνολογία δεν δημιουργεί «κοινω-νία», διότι η κοινωνία δεν οργανώ-νεται με βάση την τεχνολογία, αλλά

με βάση τις σχέσεις και τις αξίες. Η κοινωνία των πληροφοριών, ο

ψηφιακός κόσμος, είναι παρών και, σύμφωνα με τον Ν. Νεγρεπό-ντη, θα επικρατήσει, διότι δεν υ-πάρχει κανένα όριο ταχύτητας στην κοινωνία των πληροφοριών. Επί-σης, ο Μ. Δερτούζος, αναφέρει ότι

«η τεχνολογία είναι εξίσου απε-ριόριστη με την ανθρώπινη φα-ντασία». Υπάρχουν προγράμματα στο διαδίκτυο που σε ταξιδεύουν σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Και το ερώτημα είναι: αυτή η επο-πτεία του κόσμου, από τον κάθε πολίτη του κόσμου, μπορεί να αλ-

107 / 100

λάξει την αντίληψή του για τον κό-σμο; Το διαδίκτυο ξεκίνησε έτσι, χω-ρίς πρόγραμμα. Ελεύθερο σε ό-λους, χωρίς περιορισμούς. Ξεκίνη-σε ως δίκτυο επιστημόνων και βή-μα ιδεών, και εξελίχθηκε σε παγκό-σμιο δίκτυο ενημέρωσης, ψυχαγω-γίας, επικοινωνίας κτλ., αλλά και ως βήμα άμεσης δημοκρατίας. Στην ψηφιακή εποχή τα πάντα θα είναι σε ψηφιακή μορφή. Ήδη σχολεία, δήμοι, κράτη, επιχειρήσεις λειτουρ-

γούν και ψηφιακά. Το μεγάλο πλεο-νέκτημα είναι ότι όλοι μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση στον πα-γκόσμιο ιστό. Είναι γεγονός ότι στην εποχή του διαδικτύου ολοένα και περισ-σότεροι πολίτες, είτε μόνοι είτε ως ομάδες δημιουργούν δίκτυα και ορ-γανώνονται σε κοινότητες με στόχο

108 / 100

να συμμετέχουν στα πολιτικά δρώμενα. Κάνουν προτάσεις, αλλά,

κυρίως, ελέγχουν και απαιτούν δια-φάνεια από όλους: Βουλή, κυβέρ-νηση, κόμματα, πολιτικούς. Έτσι οι πολίτες αλλάζουν την πολιτική, ε-πιδρούν στην «Ημερήσια Διάταξη», επηρεάζουν το πολιτικό γίγνεσθαι.

Ποια είναι η επίπτωση του διαδι-κτύου στη δημοκρατία; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το διαδίκτυο εμ-βαθύνει τη δημοκρατία. Για πρώτη φορά στην ιστορία, ο πολίτης μπο-ρεί να εκφράσει τη γνώμη του για τόσα πολλά θέματα μέσω δημοψη-φισμάτων. Έτσι, το διαδίκτυο προ-

σφέρει μοναδικά πλεονεκτήματα, όπως: Όποιος έχει πρόσβαση μπορεί ν’ αναζητεί όποιες πληροφορίες θέ-

109 / 100

λει και, επιπλέον, να τις διοχετεύει όπου θέλει. Κάθε χρήστης μπορεί να εκ-φράσει/διατυπώσει τις απόψεις του, είτε φτιάχνοντας δική του ι-στοσελίδα, είτε συμμετέχοντας σε συζητήσεις μέσω διαδικτύου. Κάποιοι άλλοι, έχουν αντίθετες απόψεις, και επισημαίνουν τα

μειονεκτήματα του διαδικτύου όπως: Η δυνατότητα πληροφόρησης και έκφρασης γνώμης δεν αρκεί. Η δυνατότητα για «απεριόριστη» πληροφόρηση, ουσιαστικά σημαί-νει αδυναμία πληροφόρησης. Επι-πλέον, δεν έχουν όλοι αυτή τη δυ-νατότητα (ψηφιακός αναλφαβητι-σμός). Η μείωση της συμμετοχής και η απομόνωση. Η αντικατάσταση της πραγματικότητας από την εικονική

110 / 100

πραγματικότητα οδηγεί στην ψευδή αντίληψη της πραγματικότητας και εν τέλει σε κοινωνική απομόνωση. Άγνωστος, Νησιώτικο υπέρθυ- ρο (Φεγγίτης), Εθνι- κή Πινακοθήκη.

Στην κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας, ο σημερινός μα-

θητής και αυριανός ψηφιακός πο-λίτης για να συμμετέχει ελεύθερα και υπεύθυνα χρειάζεται να έχει και

γνώση και ικανότητα διαχείρισης της πληροφορίας. Εν προκειμένω, οι Τ.Π.Ε. μπορούν να βοηθήσουν στην προώθηση της δημοκρατίας. Ειδικότερα οι πολίτες μπορούν:

111 / 100

α) Να ψηφίζουν σε κάθε είδους εκλογές ή δημοψηφίσματα από το σπίτι τους μέσω του Η/Υ ή από ει-δικά μηχανήματα που θα είναι ε-γκατεστημένα σε κεντρικά σημεία της πόλης (όπως π.χ. τα Α.Τ.Μ. των τραπεζών).

β) Να ασκούν δημόσιο έλεγχο. Αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει πλή-ρης δημοσιότητα και διαφάνεια στις δημόσιες υποθέσεις. Δηλαδή, κάθε πολίτης που αναλαμβάνει δημόσιο αξίωμα, στην αρχή και στο τέλος της θητείας του, υφίσταται τον προβλεπόμενο έλεγχο. Η δημοσί-ευση του «πόθεν έσχες», των προ-κηρύξεων διαγωνισμών του δημο-σίου, αποφάσεων και εγκυκλίων στο διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα άμεσου ελέγχου από τους ενδιαφε-ρόμενους. Βέβαια, για να εφαρμοστεί η ηλε-

112 / 100

κτρονική δημοκρατία χρειάζονται

και ορισμένες προϋποθέσεις, ό-πως:

Πρώτον, η ύπαρξη αναγκαίας τε-χνολογίας. Αυτή υπάρχει. Ήδη έ-χουν γίνει πειραματικές εφαρμογές σε Η.Π.Α., Ελλάδα, κτλ., για ηλε-κτρονικά δημοψηφίσματα, ηλε-κτρονικές συνελεύσεις πολιτών, κτλ. Είναι λοιπόν εφικτό και το κό-στος είναι μικρό.

Δεύτερον, η ύπαρξη αποτελεσμα-τικής δημόσιας διοίκησης. Γι’ αυτό χρειάζεται και στην Ελλάδα η δη-μιουργία μιας σύγχρονης, ευέλικτης και αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης.

Τρίτον, η ύπαρξη αντικειμενικής ενημέρωσης για τα υπό συζήτηση θέματα. Δεδομένου ότι υπεύθυνος πολίτης είναι ο ενημερωμένος πο-λίτης, η ενημέρωση είναι προϋπό-

113 / 100 - 101

θεση της δημοκρατίας. Και επειδή, τόσο η έλλειψη ενημέρωσης, όσο και η ακατάσχετη ενημέρωση έχουν

ως αποτέλεσμα την μη ενημέρω-ση, χρειάζεται να καθιερωθούν τρόποι ώστε ο πολίτης να ενημε-ρώνεται (π.χ. ραδιοτηλεοπτικός σταθμός Βουλής). Η τεχνολογία των επικοινωνιών και πληροφοριών μπορεί να συμ-

βάλλει στην μεγαλύτερη ελευθερία

και δημοκρατία. Αλλά, η ίδια τε-χνολογία μπορεί να χρησιμοποιη-

θεί και από τους εχθρούς της ε-λευθερίας και της δημοκρατίας. Ο πολίτης μπορεί να έχει άμεση και πλήρη ενημέρωση για οτιδήποτε, οποτεδήποτε, οπουδήποτε. Όμως, ήδη ο όγκος πληροφοριών που διακινείται στο διαδίκτυο είναι τε-

ράστιος. Πραγματικός κατακλυ-σμός πληροφοριών. Η προσπάθεια

114 / 101

για απελευθέρωση του ανθρώπου από τους περιορισμούς της πλη-ροφορίας φαίνεται πως οδηγεί στην υποδούλωσή του. Τέλος, ο ψηφιακός πολίτης της ηλεκτρονι-κής δημοκρατίας έχει πολλές δυνα-τότητες. Μπορεί να ψηφίζει από τα πιο μικρά ως τα πιο μεγάλα και μά-λιστα από την πολυθρόνα του σπι-

τιού του. Είναι παρών μέσω διαδι-

κτύου αλλά απών από την άμεση επικοινωνία. Και αυτή η εξ απο-στάσεως συμμετοχή οδηγεί σε κοι-νωνική απομόνωση. Η αντίφαση είναι εμφανής: από τη μια μεριά το διαδίκτυο διευρύνει τα όρια του κό-σμου, με ταξιδεύει παντού, στην άλλη άκρη του κόσμου, ενώ από την άλλη περιορίζει τα όρια του κό-σμου, με καθηλώνει μπροστά στην οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογι-στή.

115 / 101

Χρύσα (Βαρδέα), Multiple, Εθνική Πινακο- θήκη. Οι δυνατότητες που ανοίγει στην ανθρωπότητα το διαδίκτυο ξεπερ-νούν κάθε φαντασία. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 η πολιτική και οι πολιτικοί ει-σέρχονται στο διαδίκτυο. Χρησιμο-ποιούν ένα επιπλέον μέσο επικοι-νωνίας. Δεδομένου ότι ο αριθμός των επισκεπτών στο διαδίκτυο αυ-ξάνεται συνεχώς, η πολιτική και οι πολιτικοί συμμετέχουν σε αυτό. Και αυτό μάλλον σημαίνει πως όσο αυ-ξάνεται η συμμετοχή στο διαδίκτυο, στην εικονική πραγματικότητα, τό-σο μειώνεται η συμμετοχή στην πραγματικότητα. Οι συγκεντρώσεις

116 / 101

των πολιτών και ο ζωντανός διάλο-γος μεταξύ τους μετατρέπεται σε συζητήσεις σε ηλεκτρονικά forum. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι μετέχοντες σε ένα forum συζήτησης στο διαδί-κτυο είναι ανώνυμοι, δεν έχουν ταυτότητα, δεν αφήνουν ίχνη μέσω των οποίων μπορούν να εντοπι-σθούν. Επίσης, συμμετοχή στο διαδίκτυο δεν σημαίνει συμμετοχή σε κάποια άλλη διάσταση, στην οποία δεν ισχύουν οι νόμοι της πο-λιτείας. Οι βρισιές, οι απειλές, η α-νάρτηση φωτογραφιών χωρίς τη συγκατάθεση του εικονιζόμενου προσώπου κτλ. είναι πράξεις που διώκονται από τον νόμο. Γι’ αυτό χρειάζεται να γίνει ενημέρωση στους μαθητές και μαθήτριες για την ορθή χρήση του διαδικτύου προκειμένου να μην αντιμετωπί-σουν προβλήματα.

117 / 101

7.11 Το μέτρο στη ζωή μας Στην αρχαιοελληνική γραμματεί-α, παρόμοια σημασία με το «μέτρον άριστον» έχει και η έκφραση «μη-δέν άγαν», που σημαίνει: ούτε μία πράξη μας να μην είναι υπερβολι-κή, κανένα πράγμα να μην είναι υπερβολικό (Πίνδαρος, Αισχύλος, Πλάτωνας κτλ.). Επίσης, ο Αριστο-

τέλης θεωρεί το μέτρο, τη μεσότη-

τα, ως την απουσία της έλλειψης και της υπερβολής. Στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία το μέτρο είχε μεγάλη σημασία. Και από τη φιλοσοφία πέρασε ως αίτη-μα στην καθημερινή ζωή. Αίτημα, ώστε η ατομική και συλλογική ζωή να ακολουθεί το μέτρο σε όλους τους τομείς. Ειδικότερα:

Στην κοινωνία το μέτρο είχε ως αναφορά την οργάνωση της συλ-

118 / 102

λογικής ζωής, το αίτημα για ισότι-μες σχέσεις και για αξιοκρατική κοι-νωνία.

Στην πολιτική το μέτρο αναφέ-ρεται στις πολιτικές επιλογές των πολιτών και των πολιτικών.

Στη φιλοσοφία το μέτρο αναφέ-ρεται ως κριτήριο μεταξύ καλού και κακού, ηθικού και ανήθικου, δίκαιου και άδικου κτλ.

Στη θρησκεία το μέτρο αναφέρε-ται στη σχέση των ανθρώπων με τη θρησκεία, ώστε να αποφεύγεται η θρησκοληψία και ο φανατισμός. Όμως, υπάρχουν πολλοί άνθρω-ποι, που έμειναν στην ιστορία, ε-πειδή ξεπέρασαν το μέτρο και, συ-νήθως, θυσιάστηκαν. Θυσιάστηκαν για τις αξίες. Ο Σωκράτης για να τη-ρήσει τον νόμο, ο Ρήγας Φεραίος για την ελευθερία, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα για τον έρωτα κτλ. Επίσης,

119 / 101

υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που υπερβαίνουν το μέτρο πιστεύοντας και κάνοντας πράξη κάποιες αξίες, όπως η δικαιοσύνη, η φιλία, η αγά-πη της μάνας, η αγάπη του δασκά-λου στον μαθητή κτλ. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις δεν χρειάζεται το μέτρο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δηλαδή όταν υπηρετείται μια κοι-νωνική αξία, η υπέρβαση του μέ-

τρου, η προσωπική θυσία, υπηρε-τεί την κοινωνία. Γι’ αυτό και η κοινωνία αναγνωρίζει και τιμά αυ-τές τις θυσίες. Στη σημερινή πραγ-ματικότητα φαίνεται πως υπάρχει

παραβίαση του μέτρου σε πολ-λούς τομείς της ατομικής και κοινωνικής ζωής. Μήπως λοιπόν έχουμε χάσει την αίσθηση του μέ-τρου; Ο άπληστος επαγγελματίας, ο ντοπαρισμένος αθλητής, ο απα-τεώνας έμπορος, ο γιατρός που

120 / 102

παίρνει φακελάκι, ο εφοριακός που παίρνει τη μίζα, ο αγρότης που ρα-ντίζει και την επόμενη πουλάει το προϊόν του, ο εργολάβος που χτίζει άσχημα και αντιοικονομικά κτήρια, ο αδιάφορος συνάνθρωπος, ο δή-μαρχος και ο πολιτικός που για λό-γους ψηφοθηρίας αυξάνουν τους συντελεστές δόμησης κ.ο.κ., μήπως έχουν συμπεριφορές που υπερβαί-νουν το μέτρο προς όφελος του α-τομικού συμφέροντος; Επίσης, η μουσική στη διαπασών, η παραβί-αση του Κ.Ο.Κ., η άσκηση βίας προς τους συνανθρώπους μας, η εκμετάλλευση του αδύνατου από τον δυνατό, η ρύπανση των δη-μόσιων χώρων δείχνουν, υπό μία έννοια, έλλειψη της αίσθησης του μέτρου. Από τα παραδείγματα αυτά φαί-νεται πως χρειάζεται μέτρο στην

121 / 102

προσωπική και συλλογική ζωή

μας. Για τους αρχαίους Έλληνες, η

υπέρβαση του μέτρου συνιστά την ύβρη, που έχει ως συνέπεια την τιμωρία αυτού ή αυτών που υπερέβησαν το μέτρο. Επομένως, ζητούμενο είναι η τήρηση του μέ-τρου για να διατηρούμε την προ-σωπική και συλλογική μας ισορ-

ροπία και πρόοδο.

Ένα παράδειγμα: το μέτρο στις κατασκευές κτηρίων. Αν δοθεί προτεραιότητα στην άνευ όρων α-νάπτυξη και στην κερδοσκοπία, τό-τε φτιάχνονται κτήρια που δεν υ-πηρετούν τις ανθρώπινες ανάγκες και δημιουργούν πόλεις απάνθρω-πες. Το τεχνητό και συγχρόνως απάνθρωπο περιβάλλον δημιουρ-γεί άγχος και επιθετικότητα. Γι’ αυ-τό ένα ανθρώπινο κτήριο και μια βιώσιμη πόλη βλέπει τον κόσμο με

122 / 102 - 103

έναν άλλο τρόπο, με βιοφιλία, που σημαίνει ότι η ποιότητα της ζωής

εξαρτάται από τη γεωμετρία του περιβάλλοντος. Επομένως, για τις κατασκευές των κτηρίων και για τις πόλεις χρειάζεται:

Η ισορροπία στη σχέση ανθρώ-που – φύσης.

Η κλίμακα του ανθρώπινου σώ-ματος, έμφαση στις μικρές κλί-μακες.

Η δυνατότητα κοινωνικών σχέ-σεων.

Η πρόσβαση στο έδαφος, σε νε-ρό, φως κτλ.

Ναός του Παρθενώνα, Ακρόπολη Αθηνών. Η ενσάρκωση της έννοιας

123 / 103

του μέτρου στην αρχιτεκτονική. Κλεόβουλος: Μέτρον άριστον. Μη-δέν άγαν. Ουκ εν τω πολλώ το ευ. Μένανδρος: Κακόν το μη έχειν, κα-κόν δε το έχειν πλείστα. Πυθαγόρας: Κανείς δεν πρέπει να υπερβαίνει το μέτρο, ούτε στους κόπους ούτε στο φαγητό. «Το μέτρο (η μεσότητα) είναι σχετι-κά με όλα αξιέπαινη, ενώ οι ακρότη-τες δεν είναι μήτε σωστές, μήτε α-ξιέπαινες, αλλά άξιες κατηγορί-

ας».(Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομά-χεια). «Στην αρετή, στην ηθική, στο θάρρος, είναι καλύτερα να ξεπερνάς τους στόχους σου παρά να μένεις πίσω».

(Θερβάντες, Δον Κιχώτης)

124 / 103

Δημήτρης Μυταράς, Σύνθεση, Εθνική Πινα- κοθήκη. Νίκος Χατζηκυριάκος- Γκίκας, Σπίτια της Αθήνας, 1927-1928, Ε-θνική Πινακοθήκη. Η διάσταση λόγων και πράξεων είναι χαρακτηριστικό της απουσίας μέτρου στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Οι πολίτες διαμαρτύρονται γι’ τους κυβερνώντες, όμως οι ίδιοι

125 / 103

δεν θέλουν να συμμετάσχουν στα κοινά. Ο «πολίτης θεατής» που πα-ρακολουθεί την πολιτική από την τηλεόραση και απλώς την σχολιά-ζει δεν μπορεί, εκ των πραγμάτων, να αλλάξει την πολιτική. Ο σχολια-σμός δεν είναι πολιτική δράση. Ποιος είναι ο Έλληνας; Μεταξύ άλ-λων «είναι αυτός που αυτοαποκαλεί-ται δημοκράτης, αλλά στο σπίτι του συμπεριφέρεται σαν σατράπης. Είναι αυτός που επικαλείται την ανάγκη της αλλαγής στο σύστημα και στα πάντα, αλλά εννοεί να αρχίσει η αλ-λαγή από τον γείτονά του και φυσικά να μην θίξει σε καμιά περίπτωση τον ίδιο». (Μανωλεδάκης Ι., άρθρο, εφ.

Τα Νέα,17 Νοεμβρίου 1984). Πολλοί συμπολίτες μας έρχονται στην πράξη σε αντίθεση με αυτά στα οποία θεωρητικά συμφωνούν. Αυτός ο πολίτης:

126 / 103

Είναι κατά της φοροδιαφυγής, αλλά ο ίδιος δεν εκδίδει ή δεν ζητά αποδείξεις. Απαιτεί τα πάντα από το κράτος και τα κόμματα, αλλά ο ίδιος απο-φεύγει κάθε συμμετοχή στην πολι-τική.

127 / 103

Ερωτήσεις - Ασκήσεις –Δραστη-ριότητες Α΄ ΟΜΑΔΑ 1α. Βάλτε Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος) στην αντίστοιχη απάντηση: ____ Πολίτης είναι αξίωμα με απε-ριόριστη διάρκεια. ____ Ο άνθρωπος οφείλει να δια-χειρίζεται και να εξουσιάζει τη φύ-ση. ____ Το Σώμα Επιθεώρησης Εργα-σίας επιθεωρεί τους εργαζόμενους. ____ Ο παγκόσμιος πολίτης έχει οικουμενική συνείδηση. ____ Για τις κατασκευές των κτηρί-ων και για τις πόλεις χρειάζεται η ισορροπία στη σχέση ανθρώπου-φύσης.

128 / 104

1β. Ο ελεύθερος, υπεύθυνος και ε-νεργός πολίτης μπορεί (να κυκλώ-σετε την σωστή απάντηση): α. Να κυβερνάει και να κυβερνιέται. β. Να είναι κοσμοπολίτης. γ. Να συμμετέχει στα κοινά. δ. Να έχει οικουμενική συνείδηση. ε. Όλα τα παραπάνω

129 / 104

1γ. Να αντιστοιχίσετε τις έννοιες της Α΄ στήλης με τις έννοιες της Β΄ στήλης, γράφοντας τον αντίστοιχο α-ριθμό της Α΄ στήλης στο κενό της Β΄ στήλης.

Α΄ στήλη Β΄ στήλη 1. Εθνική Άμυνα ___ Σχέδιο «Ξενοκράτης» 2. Πολιτική Άμυνα ___ ένοπλες δυνάμεις 3. Πολιτική

Προστασία ___ σε καιρό πολέμου

4. Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας

___ σε καιρό ειρήνης

130 / 104

2α. Αναφέρατε τέσσερις αρχές της περιβαλλοντικής αγωγής.

2β. Εξηγήστε την αρχή της αειφο-ρία

Β΄ ΟΜΑΔΑ 1α. Ποια τα μέτρα πρόληψης των τροχαίων ατυχημάτων; 1β. Ποια η διαφορά άμεσων και έμ-μεσων φόρων; 2α. Αναλύστε τη φράση «κατανα-λώνω, άρα υπάρχω». 2β. Εξηγήστε δύο από τις τέσσερις κατηγορίες δικαιωμάτων που πε-ριέχει η Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού.

Επιπλέον: - Εξηγήστε με ποιους τρόπους η ηλεκτρονική δημοκρατία μπορεί να προωθήσει την άμεση δημοκρατία.

131 / 104

- Γιατί χρειάζεται στη ζωή μας η ε-φαρμογή του μέτρου και πότε χρειάζεται η υπέρβασή του; – Συζήτηση για τις κατασκευές των κτηρίων και για τις πόλεις με βιοφι-λία.

132 / 104

Βασική ορολογία -άμεση δημοκρατία: το πολίτευμα το οποίο ίσχυσε στην αρχαία Ελ-λάδα, σύμφωνα με το οποίο όλοι οι πολίτες άρχουν και άρχονται κατά σειράν, όλοι συμμετέχουν στην ά-σκηση της εξουσίας (νομοθετικής, εκτελεστικής, δικαστικής).

-αμυντικός εθνικισμός (πατριωτι-σμός): είναι η αγάπη και η αφοσί-ωση προς την πατρίδα, δεν έχει επεκτατικές βλέψεις, αλλά προα-σπίζεται το δικό του εθνικό έδαφος, τον πολιτισμό του, τις παραδόσεις του, την ταυτότητά του.

-ανταγωνιστική επιχείρηση / οι-

κονομία: επιχείρηση / οικονομία, που παράγει αγαθά και υπηρεσίες, που μπορούν να ανταγωνιστούν αγαθά και υπηρεσίες από άλλες ε-

133 / 181

πιχειρήσεις/οικονομίες (άλλες χώ-ρες).

-ανταγωνιστικό προϊόν: ποιοτικό και σε καλή τιμή προϊόν, για τον αγοραστή-πελάτη, ώστε να το προ-τιμά σε σχέση με άλλα ομοειδή προϊόντα. Και αυτό πρέπει να απο-τελεί τον κύριο στόχο κάθε επιχεί-ρησης.

-αντιπραγματισμός: ανταλλαγή πράγματος αντί πράγματος.

-αρχή επικουρικότητας: σύμφωνα με αυτήν, η Ε.Ε. δρα μόνο εάν και στον βαθμό που οι στόχοι της προ-βλεπόμενης δράσης είναι αδύνατον να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη-μέλη, και συνεπώς δύνανται, λόγω των διαστάσεων ή των απο-τελεσμάτων της προβλεπόμενης δράσης, να επιτευχθούν καλύτερα σε κοινοτικό επίπεδο.

134 / 181

-άρχειν και άρχεσθαι: η ικανότητα του πολίτη να κυβερνά και να κυ-βερνάται.

-βιοποικιλότητα: η ύπαρξη πολ-λών ειδών ζώων και φυτών.

-Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας: αρμόδια υπηρεσία για την οργάνωση της πολιτικής άμυ-νας (εν καιρώ πολέμου) και της πο-λιτικής προστασίας (εν καιρώ ειρή-νης) με στόχο την ασφάλεια των πολιτών.

-«Δια βίου Εκπαίδευση»: η εκπαί-δευση που συντελείται σε ολόκλη-ρη τη ζωή. Οι ταχύτατες αλλαγές σε όλους τους τομείς επιτάσσουν την διαρκή εκπαίδευση.

-δημόσιο έλλειμμα: το δημόσιο έλ-λειμμα υπάρχει όταν τα δημόσια έσοδα είναι μικρότερα από τα δη-μόσια έξοδα.

135 / 181

-εθελοντισμός: η οργανωμένη προσφορά υπηρεσιών στο κοινω-νικό σύνολο, χωρίς την απαίτηση ανταλλάγματος.

-εθνικισμός: είναι η αποκλειστική προσήλωση προς την ιδέα του έ-θνους, στη διάκριση και στην υπε-ροχή του δικού μου έθνους. Όταν ο εθνικισμός έχει επεκτατικές βλέψεις και διάθεση επιβολής σε άλλα έθνη μετατρέπεται σε σωβινισμό.

-ελληνορθόδοξη παράδοση: περι-λαμβάνει τη γλώσσα, τη νοοτροπία, τους θεσμούς, την ορθοδοξία. Περι-λαμβάνει τον ελληνικό πολιτισμό, όπως διαμορφώθηκε από την αρ-χαία Ελλάδα μέχρι τις μέρες μας. Αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο και Ορ-θοδοξία αποτελούν το τρίπτυχο της Ελληνορθοδοξίας.

-εμπορικό ισοζύγιο της χώρας: περιλαμβάνει τις εισαγωγές και ε-

136 / 181

ξαγωγές προϊόντων, δηλαδή πόσα προϊόντα εισάγει και πόσα προϊό-ντα εξάγει η χώρα.

-εμπιστοσύνη: σημαίνει πίστη, α-ξιοπιστία, σεβασμός, σε όλο το πλέγμα σχέσεων που αναπτύσσο-νται στις σχέσεις των ανθρώπων. Είναι από τις πιο απαραίτητες αξίες για τις σχέσεις κράτους – επιχείρη-σης – εργαζομένων και για την πρόοδο των εργαζομένων και της επιχείρησης.

-ένταξη: είναι η διαδικασία κοινω-νικής ενσωμάτωσης ατόμων που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, κυρίως μέσω της προώθησής τους στην απασχόλη-ση.

-εξωστρέφεια επιχειρήσεων: οι ε-πιχειρήσεις που έχουν στραμμένο το ενδιαφέρον τους προς ξένες α-γορές, που παράγουν προϊόντα α-

137 / 181

νταγωνιστικά σε σχέση με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις του εξωτερι-κού.

-επιθετικός εθνικισμός (ιμπεριαλι-σμός): δηλώνει την προσπάθεια επέκτασης και επιβολής ενός έ-θνους σε άλλα έθνη.

-επιταγή: είναι έγγραφο, με το ο-ποίο, αυτός που έχει χρήματα στην τράπεζα δίνει εντολή στην τράπεζα να πληρώσει το ποσό που ανα-γράφεται στον κομιστή της επιτα-γής. Η επιταγή είναι πληρωτέα εν όψει, δηλαδή με την εμφάνισή της στο γκισέ της τράπεζας.

-επιχειρείν/επιχειρηματικότητα: σημαίνει τόλμη, φαντασία, δη-μιουργία. Σημαίνει επιστημονικές γνώσεις και έξυπνες ιδέες που γί-νονται πράξεις. Σημαίνει μετουσίω-ση της αβεβαιότητας σε βεβαιότητα και δράση.

138 / 181

-επιχείρηση: παραγωγική μονάδα που συνδυάζει τους συντελεστές παραγωγής (έδαφος, εργασία, κε-φάλαιο), για να παράγει αγαθά και υπηρεσίες, με σκοπό το κέρδος.

-ευρωπαϊκή ιθαγένεια: η ιθαγένεια που έχουν οι ευρωπαίοι πολίτες. Έτσι κάθε πολίτης της Ε.Ε. έχει δύο ιθαγένειες, του κράτους-μέλους και της Ε.Ε.

-Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία: δηλώνει την ένωση των Ευρωπαϊκών κρα-τών-πολιτειών σε μια συμπολιτεία.

-εταιρική κοινωνική ευθύνη: συ-νίσταται στην ενσωμάτωση, σε εθε-λοντική βάση, θεμάτων κοινωνικής, περιβαλλοντικής και πολιτισμικής μέριμνας στις επιχειρηματικές δρα-στηριότητες των επιχειρήσεων, κα-θώς και στις επαφές τους με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη.

139 / 182

-ευρωσύστημα: αποτελείται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μαζί με τις Εθνικές Κεντρικές Τρά-πεζες των χωρών που έχουν υιοθε-τήσει το ευρώ.

-ηλεκτρονική δημοκρατία: εφαρ-μογή της δημοκρατίας, δηλαδή ψη-φοφορία για διάφορα θέματα μέσω του Η/Υ ή από ειδικά μηχανήματα που θα είναι εγκατεστημένα σε κε-ντρικά σημεία της πόλης.

-θεμελιώδες πολιτικό πρόβλημα: το θεμελιώδες πρόβλημα της πολι-τικής είναι το ερώτημα: περισσότε-ρη ισότητα (δικαιοσύνη) ή περισ-σότερη αποτελεσματικότητα; Αλ-λιώς, η πολιτική υπηρετεί αξίες ή συμφέροντα;

-ιθαγένεια: ο νομικός δεσμός που συνδέει ένα πρόσωπο με ορισμένο κράτος και ο οποίος συνεπάγεται δικαιώματα και υποχρεώσεις. Α-

140 / 182

ποκτάται είτε με βάση τη συγγένεια εξ αίματος (iussanguinis) είτε με βάση τον τόπο γέννησης (iussoli).

-καταμερισμός εργασίας: κατανο-μή εργασίας σε περισσότερα πρό-σωπα. Η κατανομή αρμοδιοτήτων για επιμέρους στάδια της παραγω-γής σε διαφορετικά πρόσωπα με αποτέλεσμα την περισσότερη και καλύτερη παραγωγή.

-κομματικοποίηση: η δράση υπέρ κόμματος σύμφωνα με τις κομματι-κές πεποιθήσεις ή τις κομματικές εντολές.

-Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχεί-ρηση: είναι αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα.

-κοσμοπολίτης: ο πολίτης του κό-σμου.

-κοσμοπολιτισμός: για ένα κράτος σημαίνει την ύπαρξη στοιχείων και

141 / 182

χαρακτηριστικών από πολλά μέρη του κόσμου. Για έναν πολίτη ση-μαίνει ότι είναι συγχρόνως πολίτης του κόσμου και πολίτης ενός κρά-τους.

-κρατικός παρεμβατισμός: η πα-ρέμβαση του κράτους στην οικονο-μία. Σκοπός του κρατικού παρεμ-βατισμού είναι ο περιορισμός των ανεπιθύμητων καταστάσεων που προξενεί η λειτουργία του μηχανι-σμού της αγοράς, και κατ’ επέκτα-ση η επίλυση των βασικών οικονο-μικών προβλημάτων.

-κύριο οικονομικό πρόβλημα: πώς με περιορισμένους πόρους θα ικα-νοποιηθούν οι απεριόριστες ανά-γκες; Από αυτό απορρέουν και τα άλλα οικονομικά προβλήματα.

-κοινοτικά προγράμματα: τα διά-φορα προγράμματα της Ε.Ε. που έχουν στόχο την προώθηση κοινών

142 / 182

πολιτικών ( παιδεία, ανταγωνιστι-κότητα, περιβάλλον κτλ.).

-καινοτομία: ο πειραματισμός, η αναζήτηση, η υιοθέτηση του και-νούργιου, η διαρκής προσαρμογή, η αποδοχή νέων μορφών οργάνω-σης και παραγωγής είναι στοιχεία καινοτομίας, που αποτελούν παρά-γοντα επιτυχίας για την επιχείρηση και κινητήρια δύναμη για την οικο-νομία.

-κουλτούρα καινοτομίας: αναφέρε-ται στις βασικές αξίες και στους κα-νόνες σύμφωνα με τους οποίους αισθάνονται, σκέφτονται και δρουν οι εργαζόμενοι της επιχείρησης και πρωτίστως τα στελέχη της. Χωρίς κουλτούρα καινοτομίας, η επιχεί-ρηση δεν μπορεί να αναπτύξει και να επιτύχει καινοτομίες.

- κράτος: η λέξη κράτος στην αρ-χαία ελληνική γλώσσα σήμαινε

143 / 182

«δύναμη». To κράτος είναι οργα-νωμένη πολιτική οντότητα, η οποία σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή παράγει νόμους που ορ-γανώνουν την οικονομική, κοινωνι-κή και πολιτική ζωή.

-κώδικας δεοντολογίας και επιχει-ρηματικής ηθικής: σύνολο αρχών, ηθικής και κοινωνικής φύσεως, που δεσμεύουν την επιχείρηση να δρα-στηριοποιείται σύμφωνα με τις αρ-χές του.

-Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί (Μ.Κ.Ο.): οργανώσεις κυρίως με ανθρωπιστικό χαρακτήρα. Δρουν με βάση τις αρχές της συνεργασίας και της αλληλεγγύης και με βάση το δικαίωμα παρέμβασης υπέρ των αδυνάτων.

-νόμος της ζήτησης: όταν αυξάνε-ται η τιμή ενός αγαθού, η ζητούμενη ποσότητα μειώνεται. Και αντίθετα,

144 / 182

όταν μειώνεται η τιμή ενός αγαθού, η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται. Δηλαδή, η σχέση μεταξύ τιμής και ζητούμενης ποσότητας είναι αντι-στρόφως ανάλογη.

-νόμος της προσφοράς: όταν αυ-ξάνεται η τιμή ενός αγαθού, η προ-σφερόμενη ποσότητα αυξάνεται, και όταν μειώνεται η τιμή ενός αγα-θού, η προσφερόμενη ποσότητα μειώνεται.

-ο ρυπαίνων πληρώνει: βασική αρχή στην οικολογία με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος.

-οδική ασφάλεια: η ασφάλεια όταν κυκλοφορούμε στους δρόμους. Οι κύριοι παράγοντες οδικής ασφά-λειας είναι ο οδηγός, το όχημα, ο δρόμος, η σήμανση και ο έλεγχος.

-συντελεστές παραγωγής: το έδα-φος (φυσικοί πόροι), το κεφάλαιο

145 / 183

(μηχανήματα, κτήρια κτλ.) και η ερ-γατική δύναμη.

-παγκοσμιοποίηση: η κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίου και ανθρώπων γίνεται πλέον σε πα-γκόσμια κλίμακα. Αυτό έχει επιφέ-ρει μεγαλύτερη επικοινωνία και με-γαλύτερη αλληλεξάρτηση μεταξύ των χώρων όλου του κόσμου.

-παγκόσμιο χωριό: ο πλανήτης Γη είναι μια κουκίδα στο σύμπαν. Οι Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επι-κοινωνιών έχουν ενώσει όλον τον κόσμο, οπότε γίνεται λόγος για πα-γκόσμιο χωριό.

-πολίτης: κάθε μέλος κράτους που έχει δικαιώματα και υποχρεώσεις έναντι του κράτους του οποίου έχει την ιθαγένεια. Κάθε μέλος του κρά-τους έχει πολιτικά δικαιώματα και κυρίως το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.

146 / 183

-πολιτικάντης: ο πολιτικός που εν-διαφέρεται για το δικό του όφελος και όχι για το όφελος του συνόλου. Είναι ο καταφερτζής, που με τον τρόπο του λέει το κατάλληλο ψέμ-μα, την κατάλληλη στιγμή, για να επιτύχει το στόχο του.

-πολιτική: η τέχνη και η επιστήμη της διακυβέρνησης. Η συμμετοχή / δράση του πολίτη στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, στις δημό-σιες υποθέσεις.

-πολιτική απάθεια: η αδιαφορία για την πολική. Μερικές φορές δεν είναι αδιαφορία για την πολιτική αλλά συνειδητή επιλογή.

-πολιτική συμμετοχή: η συμμετοχή / δράση, ατομική ή ομαδική, του πολίτη στο κοινωνικό και πολιτικό\ γίγνεσθαι, στις δημόσιες υποθέσεις.

-πολιτική τέχνη: «η αληθινή πολι-τική τέχνη δεν πρέπει να ενδιαφέ-

147 / 183

ρεται για το ατομικό αλλά για το κοινό συμφέρον, διότι το ατομικό διασπά, ενώ το κοινό ενώνει την πολιτεία» (Πλάτων, Νόμοι).

-πολιτικές αρετές / αξίες: εκφρά-ζουν τις πραγματικές και βαθύτερες ανάγκες των πολιτών. Αποκρυ-σταλλώνονται σε γενικές αρχές και ιδέες που προσανατολίζουν και κα-θοδηγούν τα άτομα και την κοινω-νία. Επηρεάζουν τις πεποιθήσεις μας και λειτουργούν ως κατευθυ-ντήριοι άξονες για την αξιολόγηση των εαυτών μας και των άλλων.

-πολιτικό ήθος: έχει ο πολιτικός που διαπνέεται από πολιτικές αρε-τές, που ασκεί την πολιτική εξουσί-α, σύμφωνα με τους κανόνες της πολιτικής τέχνης και επιστήμης, προς όφελος του κοινωνικού συνό-λου.

148 / 183

-πολιτικό κόστος: είναι η απώλεια πολιτικής δύναμης για τον πολιτι-κό, την κυβέρνηση, το κόμμα, όταν λογοδοτούν για λανθασμένες επι-λογές. Κάθε πρόσωπο και κάθε φο-ρέας που ασκεί πολιτική οφείλει να λογοδοτεί, δεδομένου ότι η λογο-δοσία είναι βασική αρχή της δημο-κρατίας.

-πολιτικό σύστημα: η συστηματική οργάνωση θεσμών, πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που δια-μορφώνουν την πολιτική βούληση της πολιτείας.

-πολιτικοποίηση: η διαδικασία εκ-μάθησης, διαμόρφωσης πολιτικής συνείδησης και συμμετοχής του πολίτη στα κοινά.

-πολιτικός: το πρόσωπο που συμ-μετέχει ενεργά σε εκλογικές αναμε-τρήσεις για να αντιπροσωπεύσει το λαό σε οποιαδήποτε πολιτική θέση.

149 / 183

-πολιτικός αναλφαβητισμός: όταν ο πολίτης δεν έχει τις απαραίτητες κοινωνικές και πολιτικές γνώσεις για να μπορεί να συμμετέχει ουσια-στικά, ελεύθερα και υπεύθυνα στα πολιτικά δρώμενα.

-πολιτισμός: είναι το σύνολο των αξιών που πραγματoπoιoύv οι άν-θρωποι στην ιστορική τους πορεία και τυγχάνουν καθολικής αναγνώ-ρισης και αποδοχής, είναι το κοινό κτήμα που πραγματoπoιoύv και το oπoίo μεταβιβάζουν στις επόμενες γενιές. Είναι ο τρόπος ζωής, τρό-πος που διαμορφώνεται από την ιεράρχηση των αναγκών.

-πολιτισμική κληρονομιά: το σύ-νολο τη πολιτισμικής δημιουργίας που αφήνει κάθε γενιά στην επόμε-νη.

-πολιτισμική πολυμορφία: οι διά-φορες μορφές πολιτισμού που δη-

150 / 183 - 184

μιουργούν οι διάφοροι λαοί ή ομά-δες.

-πολυφαρμακία: η κατανάλωση πολλών, συνήθως όχι απαραίτη-των, φαρμάκων, με αρνητικές επι-πτώσεις στην υγεία.

-Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτι-κού Τομέα (Σ.Δ.Ι.Τ.): είναι συμβά-σεις, κατά κανόνα μακροχρόνιες, οι οποίες συνάπτονται μεταξύ ενός δημόσιου και ενός ιδιωτικού φορέα με σκοπό την εκτέλεση έργων ή/και την παροχή υπηρεσιών.

-συναλλαγματική: έγγραφο, το ο-ποίο για να είναι έγκυρο πρέπει υποχρεωτικά από τον νόμο να έχει ορισμένα στοιχεία (εντολή πληρω-μής, όνομα πληρωτή, χρόνο λήξης, υπογραφή κτλ.).

-Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας: υπηρεσία του Υπουργείου Εργασί-ας, που ασχολείται με τον έλεγχο

151 / 184

εφαρμογής της νομοθεσίας για την ασφάλεια και υγιεινή στον χώρο εργασίας.

-τιμή ισορροπίας: καλείται η τιμή, στην οποία η ζητούμενη ποσότητα ισούται με την προσφερόμενη πο-σότητα και η αγορά βρίσκεται σε ισορροπία, και δεν υπάρχουν οικο-νομικές δυνάμεις (νοικοκυριά και επιχειρήσεις), που να τείνουν να την μεταβάλλουν.

-χρήμα: οτιδήποτε γίνεται αποδε-κτό ως μέσο ανταλλαγής αγαθών και μέσο μέτρησης της ανταλλακτι-κής αξίας των άλλων αγαθών.

- χρηματιστήριο: η «αγορά» (αγο-ρά και πώληση) μετοχών και ομο-λόγων (δανειακοί τίτλοι δημοσίου και μεγάλων επιχειρήσεων).

-ψηφιακός πολίτης: στην κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας, της ψηφιακής εποχής, ο πολίτης

152 / 184

για να συμμετέχει ελεύθερα και υ-πεύθυνα χρειάζεται να έχει και γνώση και ικανότητα διαχείρισης της πληροφορίας, να είναι ψηφια-κός πολίτης.

153 / 184

ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ και άλλες πηγές πληροφόρησης α. Βιβλιογραφία Ανδρούσου Α. - Ασκούνη Ν., (επ.), Πολιτισμική ετερότητα και ανθρώπι-να δικαιώματα, Μεταίχμιο, Αθήνα 2011. Αντωνοπούλου-Τρεχλή Ζ., Η πολιτι-κή φιλοσοφία της αρχαιοελληνικής τέχνης, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2001.

Αριστοτέλους, Ηθικά Νικομάχεια, εκδ. Ζαχαρόπουλος. Αριστοτέλους, Πολιτικά, εκδ. Ζαχα-ρόπουλος. Βασιλείου Θ. Α. - Σταματάκης Ν., Λεξικό Επιστημών του Ανθρώπου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 1992. Βενιζέλος Ε., Διαχρονία και συνέρ-γεια, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1999.

154 / 185

Βλάχος Γ., Η δημοκρατική κοινωνία και ο πολίτης στο κατώφλι του εικο-στού πρώτου αιώνα, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1999. Γεωργακόπουλος Θ. κ.ά, Εισαγωγή στην πολιτική οικονομία, Αθήνα 1982. Γιανναράς Χρ., Πολιτισμός, το κε-ντρικό πρόβλημα της πολιτικής, εκδ. Ίνδικτος, Αθήνα 1997. Δημαράς Κ.Θ., Ιστορία της Νεοελ-ληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1975. Καράγεωργας Δ., Παραδόσεις δη-μόσιας οικονομικής, τ. Α,Β,Γ, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα. Καραποστόλης Β., Συμβίωση και ε-πικοινωνία στην Ελλάδα, εκδ. Γνώ-ση, Αθήνα 1987. Καργάκος Σ., Για μια δημοκρατία ευθύνης, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2001.

155 / 185

Καστοριάδης Κ., Η αρχαία Ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1999. Καστοριάδης Κ., Η Ελληνική ιδιαιτε-ρότητα, τ. Α,Β,Γ, εκδ. Κριτική, Αθή-να 2011. Κοντογιώργης Γ., Πολίτης και πολι-τική, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2003.

Λιανός Θ., Κοινωνική δικαιοσύνη, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2000. Λιανός Θ.-Χρήστου Γ., Πολιτική οι-κονομία, εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα 1995.

ΜπεκΟύρλιχ, Τι είναι παγκοσμιοποί-ηση,εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2000.

Μπίκος Ν., Το βιβλίο ως διδακτικό μέσο και οι κυρίαρχοι τρόποι ανά-γνωσης,εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2012. Παπανούτσος Ε., Η παιδεία, το με-γάλο μας πρόβλημα, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1976.

156 / 185

Πατσός Χ., Η ανάδυση του κοινωνι-κού και θρησκευτικού υποκειμένου, εκδόσεις Proforma, Αθήνα 2007. Πλάτωνος, Νόμοι, εκδ. Ζαχαρόπου-λος. Πλάτωνος, Πολιτεία, εκδ. Ζαχαρό-πουλος. Τσαούσης Δ., Η κοινωνία του αν-θρώπου, εκδ. Gutenberg, Aθήνα 1989. Ψυρούκης Ν., Ιστορικός χώρος και Ελλάδα, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα 1983. Braudel F., Υλικός πολιτισμός, οικο-νομία και καπιταλισμός, εκδ. Μορ-φωτικό Ινστιτούτο Αγροτικής Τρά-πεζας, Αθήνα 1995. Dahl R., Σύγχρονη πολιτική ανάλυση, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1979. Duverger M., Εισαγωγή στην πολιτι-κή, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1985.

155 / 184 157 / 185

Gellner E., Έθνη και εθνικισμός, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1992. Giddens Α., Κοινωνιολογία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2002. Heilbroner R. – Thurow L., Για τηv καταvόηση της μικρo-oικovoμικής και μακρo-oικovoμικής, εκδ. Παπα-ζήση, Αθήvα. Kennedy P., Προετοιμασία για τον 21ον αιώνα, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 1994. Sabine G., Ιστορία των πολιτικών θεωριών, εκδ. Ατλαντίς, Αθήνα. Schwartzenberg R., Πολιτική κοινω-νιολογία, Τόμος Ι και ΙΙ, εκδ. Παρα-τηρητής Θεσσαλονίκη 1984.

β. Ηλεκτρονικές διευθύνσεις Πολλές ηλεκτρονικές διευθύνσεις υπάρχουν στα παραθέματα του βι-βλίου.

158 / 185

Περιεχόμενα 4ου τόμου

Ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΗΣ - ώρες: 11 .... 5 7.1 Το αξίωμα του πολίτη: ελεύθερος, υπεύθυνος και ενεργός πολίτης ............................................. 9 7.2 Περιβαλλοντική αγωγή ........... 19 7.3 Αγωγή καταναλωτή ................ 30 7.4 Αγωγή υγείας - Ασφάλεια και υγεία στον χώρο εργασίας ........... 41 7.5 Κυκλοφοριακή αγωγή – Τροχαία ατυχήματα ...................................... 51 7.6 Φορολογική συνείδηση .......... 62 7.7 Κοινωνική ευαισθησία ............ 73 7.8 Ο εθελοντισμός ........................ 84 7.9 Η ασφάλεια του πολίτη – Πολι-τική Άμυνα και Πολιτική Προστασία ........................................................ 95 7.10 Ο ψηφιακός πολίτης ............106 7.11 Το μέτρο στη ζωή μας ..........118

159

160

Βάσει του ν. 3966/2011 τα διδακτικά

βιβλία του Δημοτικού, του Γυμνασί-

ου, του Λυκείου, των ΕΠΑ.Λ. και

των ΕΠΑ.Σ. τυπώνονται από το Ι-

ΤΥΕ - ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ και διανέμονται

δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία. Τα

βιβλία μπορεί να διατίθενται προς

πώληση, όταν φέρουν στη δεξιά

κάτω γωνία του εμπροσθόφυλλου

ένδειξη «ΔIΑΤΙΘΕΤΑΙ ΜΕ ΤΙΜΗ ΠΩ-

ΛΗΣΗΣ». Κάθε αντίτυπο που διατί-

θεται προς πώληση και δεν φέρει

την παραπάνω ένδειξη θεωρείται

κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκε-

ται σύμφωνα με τις διατάξεις του

άρθρου 7 του νόμου 1129 της 15/21

Μαρτίου 1946 (ΦΕΚ 1946, 108, Α').

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή ο-ποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου, που καλύπτεται από δι-καιώματα (copyright), ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή, χωρίς τη γραπτή άδεια του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων / IΤΥΕ - ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ.