Խաղողի խխունջ

Նյութը պատրաստեց Էլեն Աբգարյանը

Մխիթար Սեբաստացի կրթահամալիր

7-2 դասարան

Խաղողի խխունջները պատկանում են խոշորամարմին փափկամարմին փորոտանիների դասին։ Նրանց կարելի է

, հանդիպել անտառներում խոնավ վայրերում։ Նրանք սնվում են , տերևներով՝ հատկապես խաղողի տերևներով որտեղից էլ

, առաջացել է նրանց անունը։ Որոշ աղբյուրների համաձայն խաղողի խխունջներն սկսել են տարածվել Կենտրոնական և

- Հարավ Արևմտյան Եվրոպայի երկրներից։ Դեռևս հին ժամանակներից մարդիկ խխունջն օգտագործվել են սննդի մեջ և

այն հասանելի է եղել բոլոր խավերի ներկայացուցիչներին։ Այդ երկրներում այն համարում են առողջարար սննդի տեսակ։

– Խաղողի խխունջն ակտիվ կենսակերպ է վարում գարնան սկզբից մինչև աշնան վերջը։ Ջերմաստիճանի նվազելուց հետո նրանք

30 թաքնվում են սմ հաստությամբ հողային շերտի տակ , և ձմեռային քուն մտնում նրանց մոտ սկսվում է անաբիոզի շրջան։

, Որպես կանոն նրանք միշտ ձմեռում են նույն տարածքում։ Անաբիոզի շրջանում խեցու բերանը փակվում է կրային շերտով՝

, էպիֆրագմայով որի հաստությունը ձմեռային խստաշունչ ամիսներին պաշտպանում է կենդանուն։

– 7-8 , Բնության մեջ այս կենդանին միջին հաշվով ապրում է տարի 20 , բայց որոշ դեպքերում կարող է ապրել նույնիսկ տարի եթե

իհարկե այլ կենդանիների կեր չդառնա։ Գրանցված ռեկորդը 30 համարվում է տարին․ այս դեպքում առանձնյակը պահվել է

տնային պայմաններում։

Արտաքին տեսք

, , Մարմինը ինչպես դասի բոլոր ներկայացուցիչների մոտ կազմված է խեցուց և իրանից։ Վերջինս բաղկացած է գլխից և

ոտքերից։

Ոտքերը և իրանը

3,5-5 , Հասուն խխունջի ոտքերը սովորաբար սմ են երբեմն չափերը 8-9 - կարող են հասնել սմ ի։ Խաղողի խխունջի մարմինը բավականին

էլաստիկ է։ Տարբեր պատճառներով պայմանավորված մարմնի , գունավորումն ի տարբերություն խեցու էականորեն տարբեր է։

, Սովորաբար այն բեժ գույն է՝ շագանակագույն երանգով ավելի հազվադեպ կարող է լինել մուգ մոխրագույն։ Այն ունի յուրահատուկ

նախշեր։ Որոշ դեպքերում խխունջները զրկված են այդպիսի նախշերից կամ դա գրեթե աննկատ է։ Այդ դեպքերում խխունջի

ոտքերը միագույն են։ Մարմնի գույնը կարող է փոխվել միևնույն տեսակի սննդի օգտագործումից։ , Մարմինը պատված է խորշոմներով որոնք նման են

քառանկյունների։ Խորշոմներում պահվում է կենդանուն անհրաժեշտ խոնավության քանակը։

Խեցի

3-4,5 - Խեցու չափերը հասուն առանձնյակի մոտ հասնում են մինչև սմ ի։ , Խեցու չափերն այնպիսին են որ իրանն ամբողջությամբ տեղավորում

, 4,5 են դրանում։ Խեցին պարուրաձև է հիմականում պտույտից կազմված։ Խեցու գույնը կարող է լինել դեղնադարչնագույնից մինչև

սպիտակադարչնագույն։ Բայց տարբեր խխունջների մոտ խեցու գույնը էականորեն կարող է տարբեր լինել․ մի առանձնյակի մոտ այն

, մուգ գույն ունի մյուսի մոտ՝ բաց։ Գունավորման կտրուկ տարբերությունները կապված են բնակավայրից և հատկապես

կախված է տվյալ տարածքի լուսավորումից։ Գունային փոփոխությունները պայմանավորված են նաև պաշտպանական

, ռեակցիայով որի շնորհիվ կարողանում են թաքնվել՝ ձուլվելով , բնությանը։ Խեցու գույնի վրա ազդում է նաև այն սննունդը որը

կենդանին ուտում է։

Շոշափուկներ

2 Խխունջի բերանային խոռոչի վերևի հատվածում գտնվում են ( զույգ շոշափուկներ։ Առաջին զույգ շոշափուկները խխունջի

) 2,5-4,5 բերանին ավելի մոտ մմ են։ Դրանք պատասխանատու են խխունջի հոտառության համար։ Աչքերի հատվածում գտնվող

1-2 2 մյուս զույգ շոշափուկների երկարությունը սմ է։ Վերջին , շոշափուկների վրա գտնվում են աչքերը որոնց բոլոր

ռեցեպտորները պարունակում են միևնույն ֆոտոպիգմենտը։ , Երբեմն աչքերը կարող են ոչ միայն տարբերել լուսավորությունը

1 այլ նաև տեսնել մինչև սմ հեռավորությամբ գտնվող առարկաները։ Շոշափուկները բավականին շարժունակ են։

Առջևի շոշափուկները ավելի քիչ շարժունակ են։ Երկու զույգն էլ շատ զգայուն են։ Որևէ առարկայի հպումից խխունջը թաքնվում

, , է խեցու մեջ։ Շոշափուկները որի վրա գտնվում են աչքերը բացասաբար են ընկալում վառ լույսը։

Ներքին կառուցվածք

, Դասի բոլոր ներկայացուցիչների նման խաղողի խխունջի մարսողական համակարգը բաղկացած է էկտոդերմային առջևի

աղուց և էնտոդերմային միջին աղուց։ Շնչառությունը թոքային է։ , Սիրտը կազմված է ձախ նախասրտից և փորոքից որը

շրջապատված է պերիկարդիայով։ Արյունը անգույն է։ Նյարդային համակարգը կազմված է մի քանի նյարդային

, հանգույցներից և դրանցից դուրս եկող նյարդերից որոնք հասնում են դեպի տարբեր օրգաններ։

Սնուցում

, Ուտում են ոչ միայն կենդանի բուսականություն այլև դրանց մնացորդները։ Ուտում են խաղողի և վայրի ելակի

, , , , , տերևներ կաղամբ բողկ ծովաբողկ խատուտիկ եզան լեզու։ կմախքի լավ կառուցվածքի համար նրանց անհրաժեշտ է

կալցիում։

Շնչառություն

Խաղողի խխունջը շնչում է թոքերով։ Բնական պայմաններում շնչառական անցքը բացվում և 1 , փակվում է րոպեում անգամ իսկ խոնավ պայմաններում՝ ավելի

քիչ ընդմիջումներով։ Շնչառական խոռոչի բացվելն ու փակվելը ուղիղ համեմատական են օդում ածխածնի

երկօքսիդի կոնցենտրացիային։

Շարժողական համակարգ

Տեղաշարժմանը նպաստում են ոչ միայն , ոտքերի մկանների ալիքաձև կծկումները այլև ներբանի վրա , գտնվող գեղձերի արտադրած լորձը որի շնորհիվ հեշտանում է

կենդանու սահքը։ Կենդանու շարժման առավելագույն 17 արագությունը րոպեում սմ։ Կենդանին կարող է շարժվել

( ), ինչպես հորիզոնական օր՝ հողային շերտ այնպես էլ ( ) ուղղահայաց շենքի պատեր մակերեսների վրա։

Անաբիոզ

17 Անաբիոզները մեկ րոպեում կարող են անցնել առավելագույնը սմ ճանապարհ։

3 , Անաբիոզը խաղողի խխունջի մոտ տևում է մինչև ամիս 5 իսկ Բելառուսի բնության մեջ՝ ամսից ոչ պակաս։ Անաբիոզի

, շրջանում փափկամարմիններին ուսումնասիրելիս պարզվել է որ այդ ընթացքում նրանց մոտ պտղաբերությունը էականորեն

նվազել է կամ ընդհանրապես ձվազատում տեղի չի ունեցել։

Բազմացում

Խխունջը հերմաֆրոդիտ է։ Բազմանում են գարնանը և աշնանսկզբին։

Բնական թշնամիներ

Այս կենդանիների համար բնական թշնամի կարող են , , հանդիսանալ ոզնին օձը բզեզները։ Վերջիններս կարող են

մուտք գործել խխունջի խեցու մեջ։ Խաղողի խխունջները կեր են դառնում նաև գիշատիչ փափկամարմինների և խխունջների։

Խաղողի խխունջն ու մարդը

Խաղողի խխունջ սկսել են աճեցնել դեռ վաղ ժամանակներից։ , Ըստ Պլինիոս Ավագի խաղողի խխունջ առաջին անգամ աճեցրել

է Ֆուլվիյ Լիպինը։ , , Այժմ որոշ երկրներում կան բազմաթիվ այսպես կոչված

« », խխունջների ֆերմաներ որոնք մեծ քանակությամբ խխունջներ են աճեցնում։

Շատ մարդիկ այս տեսակի ներկայացուցիչներին պահում են որպես ընտանի կենդանիներ