Ρήγας Βελεστινλής

Ρήγας Βελεστινλής: Σπορέας ελευθερίας

Δύο αιώνες, για την ακρίβεια διακόσια δεκαεπτά χρόνια, μάς

χωρίζουν από τον μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα Βελεστινλή το

1798 στο φρούριο Νεμπόισα του Βελιγραδίου, όπου βασανίστηκε και

θανατώθηκε διά στραγγαλισμού μαζί με τους επτά Έλληνες συντρόφους του, από τις

οθωμανικές αρχές. Γιατί είναι τόσο σημαντικός σήμερα;

Γιατί είναι ο πρώτος που συνέλαβε με τέτοια ένταση και τόλμη το όραμα της απελευθέρωσης των υπόδουλων λαών

της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε από τις ιδέες

του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης και τις μεταλαμπάδευσε

στα Βαλκάνια, είναι ο άνθρωπος που με το πληθωρικό του παράδειγμα ζωής,

έργου και θυσίας ενσάρκωσε ιδανικά το πρότυπο του πατριώτη, δημοκράτη,

επαναστάτη, ποιητή.

Ο Ρήγας Φεραίος στα μέρη της Εύβοιας, έργο Νίκου Εγγονόπουλου.

Είναι ο μάρτυρας της ελευθερίας στη νοτιοανατολική Ευρώπη του τέλους του 18ου αιώνα της δεσποτείας και ο Νεοέλληνας που εκφράζει καθολικά την είσοδο στη νεωτερικότητα, όντας ταυτοχρόνως φιλελεύθερος και ρομαντικός, αντλώντας από την παράδοση και προοικονομώντας τολμηρά το μέλλον.

Ας δούμε όμως πως ο Ρήγας Βελεστινλής ξεκίνησε…

Ο Ρήγας Βελεστινλής είναι γνωστός και ως Ρήγας Φεραίος. Ο Ρήγας γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας, το οποίο στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φεραί. Τα βιογραφικά στοιχεία που γνωρίζουμε για τον Ρήγα είναι λίγα. Το όνομα Ρήγας δεν ξέρουμε αν είναι το βαπτιστικό του όνομα ενώ το επώνυμο Βελεστινλής είναι δηλωτικό του τόπου καταγωγής του και το επέλεξε ο ίδιος , αφού έτσι υπέγραφε. Οι κατοπινοί λόγιοι του προσέθεσαν το επώνυμο Φεραίος, επειδή το Βελεστίνο κατείχε το χώρο των αρχαίων Φερών.

Το Βελεστίνο στα χρόνια του Ρήγα

Γεννήθηκε από εύπορους γονείς. Ο πατέρας του ήταν έμπορος στο Βελεστίνο και τον έλεγαν Κυριαζή και γι' αυτό πολλοί του δίνουν το επίθετο Κυριαζής, και το όνομα Αντώνιος.Ο Ρήγας έζησε τα πρώτα είκοσι περίπου χρόνια της ζωής του στην υπόδουλη Ελλάδα, ενώ τα υπόλοιπα είκοσι στη ξενιτιά και πιο συγκεκριμένα στην Πόλη, στη Βλαχία και τη Βιέννη.Τα πρώτα γράμματα λέγεται ότι τα έμαθε από έναν παπά στο Βελεστίνο, κατόπιν φαίνεται να μαθήτευσε κοντά σε γνωστούς δασκάλους, στα σχολεία που ακμάζουν την εποχή αυτή στη Ζαγορά και στα Αμπελάκια.

Το σχολείο του Ρήγα στη Ζαγορά.

 Η συνοικία του Ρήγα στο Βουκουρέστι: ο ποταμός Νταμπόβιτσα (Βιβλιοθήκη Ρουμανικής Ακαδημίας, Βουκουρέστι).

Η επαγγελματική του πορεία

Δούλευε ως οικοδιδάσκαλος και γραμματικός σε αρχοντικά Φαναριωτών. Στην Πόλη συνάντησε την οικογένεια των Υψηλάντηδων στην οποία προσλήφθηκε ως γραμματικός του Αλέξανδρου Υψηλάντη, παππού των Υψηλάντηδων του '21. Είχε δίψα για μάθηση και ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη μόρφωση του. Εκεί κοντά στην οικογένεια των Υψηλάντηδων έμαθε ξένες γλώσσες, πράγμα που ήταν εντελώς απαραίτητο για κάθε Φαναριώτη, που διεκδικούσε θέση στην οθωμανική αυτοκρατορία, ή στις ηγεμονίες. Ο Ρήγας έδειξε πραγματικά καταπληκτική ικανότητα στην εκμάθηση ξένων γλωσσών, και είχε αποκτήσει προχωρημένη εξοικείωση με τα τουρκικά, βλάχικα, γερμανικά αλλά και τα γαλλικά που τα χειριζόταν όπως τη μητρική του γλώσσα.

Έμαθε επίσης να παίζει και φλάουτο που το χρησιμοποίησε αργότερα για να παίζει τα τραγούδια του.Υπάρχει ωστόσο μία άποψη ότι κατά τη διάρκεια του δευτέρου ρωσοτουρκικού πολέμου δούλεψε ως γραμματικός του Μαυρογένη, αλλά μάλλον πρέπει να αναιρεθεί σύμφωνα με νεότερες έρευνες.Το 1780 ήταν στο Βουκουρέστι κανονικά εγκαταστημένος, ως γραμματέας του ηγεμόνα Αλέξανδρου Υψηλάντη, όπου ανάπτυξε μεγάλη δράση.

"Ο Ρήγας ψάλλων τον Θούριον "

Ο Ρήγας συνέχιζε να μελετά και να παρακολουθεί από κοντά όλη την πνευματική κίνηση της εποχής του. Τότε γνωρίστηκε με το σημαντικό δάσκαλο και πρωτοπόρο σε ριζοσπαστικές ιδέες, Δημήτριο Καταρτζή που είχε τοποθετηθεί στο Βουκουρέστι ως νομικός σύμβουλος του ηγεμόνα.

Ο Ρουμάνος ιστορικός Ξενοπόλ γράφει ότι το 1780 και ενώ ήταν γραμματέας του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ο Ρήγας δημιούργησε μια μυστική οργάνωση που την ονόμασε Εταιρεία των Φίλων και είχε ως έμβλημα το “ Ζήτω η Φιλοπατρία ”.

Ας συνεχίσουμε όμως…

Η ορμητική προβολή προς το μέλλον, που πρόσφερε ο Ρήγας στην αυγή του 19ου αιώνα, κυρίως στους Έλληνες αλλά και στους άλλους Βαλκάνιους, αναγνωρίστηκε από τους συγχρόνους του, όταν ήδη ο Θούριος δρόσιζε τα χείλη των διψώντων για ελευθερία. Τον αναγνωρίζει ως τρομερό προφήτη της επανάστασης, αμέσως μετά το μαρτύριό του, ο διδάσκαλος του έθνους Αδαμάντιος Κοραής· άλλωστε, μαζί εικονίζονται οι δύο τους στη λαϊκή χαλκογραφία να υποβαστάζουν την κουρελιασμένη και αλυσοδεμένη Ελλάδα.

Ο Ρήγας ψάλλει τον Θούριο», του Peter von Hess. Αντίγραφο μιας από τις σκηνές της Ελληνικής Επανάστασης του Hess, με τις οποίες ο Λουδοβίκος Α΄ της Βαυαρίας διακόσμησε τα ανάκτορα του Μονάχου (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).

Η εκδοτική δραστηριότητα του Ρήγα

Η εκδοτική δραστηριότητα του Ρήγα είχε προφανείς πολιτικές επιδιώξεις. Αποσκοπούσε να σπείρει τον σπόρο μιας επαναστατικής προσπάθειας που θα ανέτρεπε τον οθωμανικό δεσποτισμό και θα επιτύγχανε την απελευθέρωση των Ελλήνων και των άλλων βαλκανικών λαών. Τα εκδοτικά του σχέδια των χρόνων 1796-1797 συνιστούσαν το τελικό στάδιο ενός προγράμματος διαφωτισμού, που είχε ως στόχο την ηθική και ψυχολογική προετοιμασία αυτής της υπέρτατης προσπάθειας. Ο Ρήγας δεν απέβλεπε μόνο να καλλιεργήσει την ηθική του ελληνικού πατριωτισμού μέσω του πολιτικού κλασικισμού, που έβρισκε απήχηση στα εκσυγχρονισμένα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας, και ιδιαίτερα στους κύκλους της φωτισμένης διανόησης, στους μορφωμένους νέους και στα ενεργά πολιτικά στοιχεία της διασποράς· αποπειράθηκε να φτάσει και πέρα από αυτές τις κοινωνικές ομάδες, που ήταν οι φυσικοί σύμμαχοι της προσπάθειάς του, μεταφέροντας το μήνυμα της εθνικής απολύτρωσης στις ευρύτερες μάζες της ελληνικής κοινωνίας, με μια γλώσσα οικεία σ’ αυτές και με σύμβολα που μπορούσαν να κατανοήσουν.

Η πνευματική φυσιογνωμία του Ρήγα

Ο Ρήγας ήταν ο πνευματικός άνθρωπος, με τις ανησυχίες, τις αναζητήσεις του, με τις συγγραφικές του επιδόσεις, τους ιδεολογικούς του προσανατολισμούς, που με βαθιά πίστη στη δύναμη του ελληνικού έθνους, αγωνιζόταν να φωτίσει και να διαπαιδαγωγήσει τον ελληνικό λαό. Ήταν αυτοδίδακτος αλλά απέκτησε, τεράστιες για την εποχή του γνώσεις. Είδε πολύ σωστά ότι ο φωτισμός του λαού έπρεπε να γίνει με τη γλώσσα του λαού, τη δημοτική της εποχής του.Πίστευε πως ο ελληνικός λαός έπρεπε να φωτιστεί με τις πρωτοπόρες ιδέες και τις επιστημονικές γνώσεις της Δ. Ευρώπης, και βάλθηκε να μεταφράσει κατάλληλα κείμενα και να τα εκδώσει στη νεοελληνική.

Ήταν εμποτισμένος τόσο από τις ιδέες του αρχαίου ελληνικού κόσμου (και τη βυζαντινή παράδοση), όσο και από τις ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, οι οποίες ως γνωστόν αντιστοιχούσαν προς τα δημοκρατικά ιδεώδη που αντλήθηκαν από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, έτσι πίστευε ότι η εθνική ανάταση θα γινόταν με σημείο αναφοράς την αρχαιότητα.

Το μαρτυρικό τέλος του Ρήγα Μία ατυχής συγκυρία έδωσε την ευκαιρία να εκδηλωθεί μία πράξη προδοσίας που οδήγησε τον Ρήγα στα χέρια της αυστριακής αστυνομίας, στην Τεργέστη, στις 8/19 Δεκεμβρίου 1797. Ακολούθησε η μεταφορά του Ρήγα στην Βιέννη.

Στις 27 Απριλίου 1798, ισχυρή φρουρά παρέλαβε σιδηροδέσμιους τον Ρήγα και τους επτά συντρόφους του από τις φυλακές της Βιέννης για να τους οδηγήσει στο κοντινότερο μεθοριακό φυλάκιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στο Βελιγράδι. Αρχικά τους οδήγησε στο Σεμλίνο, παραδουνάβιο φρούριο της Αυστρίας, και στις 10 Μαΐου 1798 τους παρέδωσε «επί αποδείξει» στον Τούρκο διοικητή του αντικρινού Βελιγραδίου, ο οποίος τους φυλάκισε στο παραποτάμιο φρούριο της πόλης, στον πύργο Neboisa. Ο θάνατος ήρθε ύστερα από περίπου 40 ημέρες (13/24 Ιουνίου 1798) σκληρών βασανιστηρίων και πόνου. Άλλωστε ήταν η τελευταία πράξη μίας τραγικής ιστορίας σε βάρος του Ελληνισμού.

Το συγγραφικό έργο του Ρήγα

Στο συγγραφικό έργο του Ρήγα μπορούμε να διακρίνουμε τρεις περιόδους σύμφωνα με τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς και τις αναζητήσεις του φωτισμένου πατριώτη, του πολιτικού νου που προσπάθησε να μεταγράψει τη θεωρία σε πράξη.

ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Χαρακτηρίζεται από ένα κοινωνικό, ηθικο-φιλοσοφικό, παιδαγωγικό, επιστημονικό και πολιτικό προσανατολισμό, και περιλαμβάνει το "Το σχολείον των ντελικάτων εραστών" το " και την ανολοκλήρωτη μετάφραση του "Πνεύματος των νόμων" του Montesquieu. 

ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Είναι η περίοδος των ιστορικο-γεωγραφικών και εθναγωγικών του προσανατολισμών, και περιλαμβάνει τη "Χάρτα της Ελλάδος", τη "Νέα Χάρτα της Βλαχίας", τη "Γενική Χάρτα της Μολδοβίας", τον "Νέον Ανάρχασιν", τον "Ηθικόν Τρίποδα" (α.΄"Τα Ολύμπια", β.΄ "Η Βοσκοπούλα των Άλπεων", γ.΄ "Ο Πρώτος Ναύτης«). Επίσης περιλαμβάνει τη "Χαλκογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου".

ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Είναι η περίοδος των καθαρά πολιτικοεπαναστατικών και εθνεγερτικών του συγγραφών που περιλαμβάνει τη" Νέαν Πολιτικήν Διοίκησιν των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ.Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας (α.΄"Η Επαναστατική Προκήρυξις", β.΄ "Τα Δίκαια του Ανθρώπου", γ.΄"Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας",δ.΄ " Ο Θούριος ") και το "Στρατιωτικόν Εγκόλπιον» (α.΄ Εγχειρίδιον της Τέχνης του Πολέμου και Στρατιωτικοί Κανονισμοί κατά τον Στρατάρχην Khevenhuller, β,΄"Δύο Επαναστατικά Τραγούδια").

Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος) – Τα Δίκαια του Ανθρώπου.

Απόσπασμα από το επαναστατικό του κείμενο «Δίκαια του Ανθρώπου», που περιλαμβάνεται στο κείμενο που εκδόθηκε στη Βιέννη στα 1797 με τίτλο “Νέα Πολιτική Διοίκηση των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας”

Άρθρον 1. Ο σκοπός όπου απ’ αρχής κόσμου οι άνθρωποι συμμαζώχτηκαν από τα δάση την πρώτη φορά, δια να κατοικήσουν όλοι μαζί κτίζοντας χώρες και πόλεις, ήταν για να αλληλοβοηθιούνται και να ζούνε ευτυχισμένοι, και όχι να αλληλοτρώγονται ή να ρουφά το αίμα τους ένας. Τότε έκαμαν βασιλέα για να αγρυπνεί για τα συμφέροντά τους, για να είναι βέβαιοι στην απόλαυση των φυσικών δικαίων, τα όποια δεν έχει την άδεια να τους τα αφαιρέσει κανένας επί της γης

Άρθρον 2. Αυτά τα φυσικά δίκαια είναι: πρώτον το να είμαστε όλοι ίσοι και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλο˙ δεύτερο να είμαστε ελεύθεροι, και όχι ο ένας σκλάβος του άλλου˙ τρίτο να είμαστε σίγουροι στη ζωή μας και κανένας να μη μπορεί να μας την πάρει άδικα και κατά τη φαντασία του˙ και τέταρτον την περιουσία που κατέχουμε κανένας να μη μπορεί να μας την αγγίξει, αλλά να είναι δική μας και των κληρονόμων μας.

Άρθρον 3. Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά φυσικό λόγο είναι ίσοι. Όταν φταίξει κάποιος, οποιασδήποτε θρησκείας και αν είναι, οποιασδήποτε κατάστασης, ο νόμος είναι ο αυτός για το πταίσμα και αμετάβλητος˙ ήτοι δεν τιμωρείται ο πλούσιος λιγότερο και ο πτωχός περισσότερο για το αυτό σφάλμα, άλλα ίσια ίσια.

Άρθρον 4. Ο νόμος είναι εκείνη η ελεύθερη απόφαση που συντάχθηκε με την συγκατάθεση όλου του λαού˙ ήτοι όλοι θέλουμε ότι ο φονιάς να φονεύεται, αυτός λέγεται νόμος, και είναι ο ίδιος για όλους μας στην απόδοση δικαιοσύνης˙ και πάλι άλλος που υπερασπίζεται, ήτοι όλοι θέλουμε να εξουσιάζουμε την περιουσία μας, κανένας λοιπόν δεν έχει την άδεια να μας πάρει δυναστικά τίποτα. Αυτός είναι νόμος, επειδή μονάχοι μας το δεχόμαστε και το θέλουμε. Ο νόμος υπάρχει έτσι ώστε πάντοτε να προστάζει ό,τι πράγμα είναι δίκαιο και ωφέλιμο στη «συγκοινωνία» της ζωής μας και να εμποδίζει εκείνο που μας βλάπτει.

Άρθρον 5. Όλοι οι συμπολίτες να δύνανται να έχουν πρόσβαση στις αξίες και τα δημόσια αξιώματα. Τα ελεύθερα γένη δε γνωρίζουν καμίαν αιτία προτίμησης στις εκλογές τους, παρά τη φρόνηση και την προκοπή˙ δηλαδή ο καθένας, όταν είναι άξιος και προκομμένος για μία δημόσια εργασία, να μπορεί να την αποκτήσει˙ απεναντίας δε, μη όντας άξιος αλλά χυδαίος, δεν πρέπει να του δίδεται γιατί, μη ξέροντας πως να την εκτελέσει, προσκρούει και βλάπτει το κοινό με την αμάθεια και την ανεπιδεξιότητά του.

Tα δίκαια του ανθρώπου, Ρήγας Φεραίος

https://www.youtube.com/watch?v=56EMEXpNoxo

Αποφθέγματα του Ρήγα Φεραίου

Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή.

Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά.

Ο σκοπός οπού απ’ αρχής κόσμου οι άνθρωποι εσυμμαζώχθησαν από τα δάση την πρώτην φοράν, διά να κατοικήσουν όλοι μαζί, κτίζοντες χώρας και πόλεις, είναι δια να συμβοηθώνται και να ζώσιν ευτυχισμένοι, και όχι να συναντιτρώγονται ή να ρουφά το αίμα τους ένας.

Ελευθερία είναι εκείνη η δύναμις όπου έχει ο άνθρωπος εις το να κάμη όλον εκείνο, οπού δεν βλάπτει εις τα δίκαια των γειτόνων του.

Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθεί, παρά να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί.

Όλον το έθνος αδικείται, όταν αδικείται ένας μόνος πολίτης.

Το ηθικόν σύνορον της Ελευθερίας είναι τούτο το ρητόν: Μη κάμης εις τον άλλον εκείνο οπού δεν θέλεις να σε κάμουν.

Στην πίστιν του καθένας ελεύθερος να ζη.

“Τα σχέδια και τα οράματα του Ρήγα αποτελούν την πιο

εύγλωττη έκφραση των ζυμώσεων που προκάλεσε η

Γαλλική Επανάσταση στην ελληνική πολιτική σκέψη και

γενικότερα στη βαλκανική κοινωνία”.

Πηγές: Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου, ΣΤ΄ Δημοτικού http://www.24grammata.com/?p=38346 https://antexoume.wordpress.com http://tvxs.gr/news/paideia/rigas-belestinlis-i-epanastatiki-

prokiryksi-gia-ta-dikaia-toy-anthropoy http://users.uoa.gr/~nektar/history/3contemporary/

regas_velestinles.htm http://www.ethnos.gr/entheta.asp?

catid=23526&subid=2&pubid=64052291 http://www.hri.org/MPA/gr/other/rhgas/work.html http://www.sansimera.gr/biographies/1 http://www.kathimerini.gr/807583/interactive/epikairothta/

hgetes/rhgas-velestinlhs http://www.gnomikologikon.gr/authquotes.php?auth=1197

1