Κοινωνικοί θεσμοίΒασικές Αρχές Κοινωνικών ΕπιστημώνΒ’ Λυκείου (Ανθρωπιστικών Σπουδών)

Κριπαροπούλου Αντιγόνη

Τι είναι θεσµός ;

Είναι η επιδίωξη κάποιου κοινωνικά σημαντικού σκοπού με κοινωνικά

παραδεκτούς και παγιωμένους τρόπους ατομικής ή συλλογικής

συμπεριφοράς και δράσης.

Η εκπαίδευση είναι ένας κοινωνικά σημαντικός σκοπός (έχει δηλ.

σημασία για ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο ή για κάποιο σημαντικό

κομμάτι του κοινωνικού συνόλου).Η επιδίωξη του σκοπού αυτό, της

εκπαίδευσης, είναι θεσμός.Οι τρόποι με τους οποίους πρέπει να γίνεται η επιδίωξη του σκοπού

πρέπει να είναι κοινωνικά παραδεκτοί, δηλ. να μην είναι αντίθετοι με τους νόμους της

κοινωνίας ούτε με τους τρόπους συμπεριφοράς που η κοινωνία

παραδέχεται ως σωστούς.

Παράδειγμα:

Το βασικό γνώρισμα του θεσμού είναι οι

«παγιωμένοι τρόποι» ατομικής ή συλλογικής συμπεριφοράς, δηλ. το

στοιχείο της σταθερότητας και της

τυποποίησης των τρόπων ενέργειας και

δράσης.

Οι αιτίες που δημιούργησαν τους θεσμούς ήταν οι

ανάγκες που έπρεπε να καλυφθούν, για να μπορέσει η κοινωνία να λειτουργήσει.

Τα μέλη της κοινωνίας εντάσσονται στην

κοινωνική ζωή μέσω των θεσμών.

Οι θεσμοί ρυθμίζουν την κοινωνική ζωή.

Οι αιτίες δημιουργίας των θεσμών

Ορισμένες δράσεις είτε ατομικές είτε γενικές, που είναι παραδεκτές

από την ευρύτερη κοινωνία, τείνουν να επαναλαμβάνονται κατά

ένα σταθερό και ομοιόμορφο τρόπο. Τέτοιες δράσεις είναι και τα

έθιμα (θεσμοποίηση). Από την στιγμή που υπεισέρχεται

αυτό το στοιχείο του υποχρεωτικού, αρχίζει και

γεννιέται ο θεσμός και η δράση (η σταθερή και τυποποιημένη) γίνεται κανόνας δικαίου (θεσμοθέτηση).

Ένας θεσμός δημιουργείται

ως εξής:

Οι λειτουργίες των θεσμών διακρίνονται σε έκδηλες (φανερές) και σε λανθάνουσες (κρυφές, δεν τις συνειδητοποιούν τα μέλη της

κοινωνίας).Π.χ. Εκπαίδευση: Η πιο σημαντική από τις έκδηλες λειτουργίες της είναι η μετάδοση των γνώσεων. Η πιο σημαντική από τις άδηλες

(κρυφές) λειτουργίες της εκπαίδευσης είναι η μεταβίβαση συγκεκριμένων συνηθειών, αξιών

και τρόπων σκέψης στους μαθητές. Η μεταβίβαση αυτή δεν γίνεται

φανερά και δεν το συνειδητοποιούν ούτε οι μαθητές ούτε οι

διδάσκοντες πολλές φορές.

Λειτουργίες των θεσµών

Οι λειτουργίες των θεσμών εξειδικεύονται και περιορίζονται όσο οι κοινωνίες εξελίσσονται. Στις αγροτικές κοινωνίες του

παρελθόντος, ένας θεσμός επιτελούσε πολλές λειτουργίες. Η οικογένεια εξασφάλιζε την τροφή στα μέλη της, μάθαινε στα παιδιά

τα βασικά γράμματα, τα νοσήλευε σε περίπτωση

ασθένειας, φρόντιζε τους ηλικιωμένους, παρασκεύαζε

ρουχισμό, πα- ρήγαγε προϊόντα για αυτοκατανάλωση αλλά και για το εμπόριο (κρέας, γάλα

κτλ.). Σήμερα, η οικογένεια δεν επιτελεί σχεδόν καμία από αυτές

τις λειτουργίες. Οι ενήλικες εργάζονται και τα παιδιά πάνε σχολείο. Όλες οι

υπόλοιπες λειτουργίες επιτελούνται από άλλους εξειδικευμένους θεσμούς

(σχολείο, οικονομικοί θεσμοί, νοσοκομεία, γηροκομεία κτλ.).

Οι θεσμοί δεν είναι αναλλοίωτοι, αλλά αλλάζουν σύμφωνα με τις ανάγκες της κοινωνίας και τις ιδέες των

ατόμων, όπως διαμορφώνονται με το πέρασμα του χρόνου μέσα πάντα στο κοινωνικό

πλαίσιο.Π.χ. Ο θεσμός του γάμου

εξακολουθεί να υπάρχει από την αρχαιότητα έως σήμερα

αλλά με σημαντικές διαφοροποιήσεις ανάλογα με την κοινωνία και την εποχή.

Οι θεσμοί στον χώρο και στον

χρόνο

Ο θεσμός της εκπαίδευσης επίσης, παρουσιάζει διαφοροποιήσεις από

κοινωνία σε κοινωνία αλλά και από εποχή σε εποχή μέσα στην

ίδια την κοινωνία (παλιότερα ,ως τρόπος συμμόρφωσης μέσα στα

σχολεία ίσχυε η σωματική τιμωρία πράγμα αδιανόητο στις

μέρες μας).Κάποιοι θεσμοί καταργούνται

καθώς οι κοινωνίες μετασχηματίζονται (π.χ. ο θεσμός

της προίκας).Άλλοι πάλι ατονούν (π.χ. ο θεσμός της βεντέτας στην Σικελία, στην Κορσική ή σε κάποιες περιοχές

της Ελλάδας).

«Ο δρ. Kιτ έγινε διευθυντής του Ίτον το 1809, σε μια δύσκολη περίοδο. Η

πειθαρχία είχε χαλαρώσει… Ήταν μια φανταστική φιγούρα: πέντε πόδια

ψηλός, δυνατός σαν ταύρος και φορούσε ένα ψηλό καπέλο σαν του Ναπολέοντα… Όταν θύμωνε το πρόσωπό του κοκκίνιζε και αφροί έβγαιναν από το στόμα του…

Τον Μάιο και τον Ιούνιο του 1810 τα αγόρια της πέμπτης εμφάνισαν τη συνήθεια να μπαίνουν ορμητικά,

κάνοντας φασαρία, στο παρεκκλήσι του σχολείου… Ο δρ. Kιτ μαστίγωσε και τα εκατό παιδιά της πέμπτης τάξης που

έκαναν φασαρία...Ο δρ. Kιτ έφυγε από το Ίτον το 1834

αλλά επί πολλά χρόνια αργότερα, οποιοδήποτε παιδί του Ίτον μπορούσε να ζωγραφίσει τη θηριώδη σιλουέτα του».

(J. Gathorne-Hardy, The Public School Phenomenon, Penguin Books, 1977).

Ένα επαρχιακό μαθητικό ποινολόγιο της εποχής του '60 και του '70 είναι ο "άφωνος" μάρτυρας της πρόσφατης

σχολικής ιστορίας μας. Τα ασφυκτικά όρια της κοινωνικής δράσης των εφήβων…

4.5.1965. Επιβάλλεται η ποινή της 3ημέρου αποβολής εκ των μαθημάτων εις την μαθήτριαν της Α΄ τάξεως Κ.Α. διότι

συνελήφθη αναγιγνώσκουσα ρυπαρογραφήματα".  

 2.12.1965. Εις τον μαθητήν της Α΄ τάξεως Δ.Π. επεβλήθη η ποινή της διημέρου αποβολής εκ των μαθημάτων διότι

συνελήφθη χρησιμοποιών ποδήλατον παρά τον κανονισμόν του Σχολείου".  

 3.3.1966. Εις τας μαθητρίας της Β΄ τάξεως Μ.Μ. και Α.Π. επεβλήθη η ποινή

της μιας ημέρας αποβολής εκ των μαθημάτων, εις την μεν πρώτην διότι

ηθέλησε να αγοράσει φωτογραφίας ηθοποιών εκ περιπτέρου, εις δε την

δευτέραν διότι συμπεριεφέρθη απρεπώς εις τον κ. Μπιλλίνην Δημήτριον, κάτοικον

Νεαπόλως.    11.3.1966. Εις τον μαθητήν της Β΄ τάξεως

Φ.Δ. επεβλήθη η ποινή της μιας ημέρας αποβολής διότι έπαιζε ποδόσφαιρο.  

27.4.1966. Εις τον μαθητήν της Β΄ τάξεως Κ.Σ. και την μαθήτριαν Κ.Α. επεβλήθη η ποινή της

2ημέρου αποβολής διότι καθ'ην στιγμήν επερνούσε πλησίον ο ιερεύς Εμμ. Λαφούσης

είπον «παρ' τον παπά» 11.5.1966. Επεβλήθη η ποινή της 4ημέρου

αποβολής εις τον μαθητήν Γ΄ τάξεως Π.Γ. διότι κατά το μάθημα του κ. Πανουτσάκου ατακτούσε

(ξερόβηχε) κατά τρόπον προκλητικόν. 29.3.1968. Επιβάλλεται η ποινή της μιας ημέρας

αποβολής εκ των μαθημάτων εις τους μαθητάς της Ε΄ τάξεως Κ. και Π., διότι επέτρεψαν εις

μαθητάς της τάξεώς των, όντες επιμεληταί, να παραμένουν εντός της αιθούσης διδασκαλίας

των, προ της πρωινής προσευχής. 8.4.1968. Επιβάλλεται η ποινή της μιας ημέρας

αποβολής εκ των μαθημάτων εις τους μαθητάς α) Ι.Μ. β) Β.Γ. και γ) Κ.Π., διότι κατά τον

εκκλησιασμόν δεν παρηκολούθουν την θείαν λειτουργίαν μετά της δεούσης προσοχής και

ευλαβείας, τούτο δε κατηγγέλθη υπό του ιερέως.

Πηγή: Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 19/11/2000