Τεχνική Έκθεση «Αντιμετώπιση περιστατικών...

© Σημείωση για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας

Ολόκληρη ή τμήματα της έκθεσης αυτής είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν μόνο κατόπιν άδειας από τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ.

ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

Αντιμετώπιση περιστατικών προσέγγισης

αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές

ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Ιούλιος 2012



2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ είναι μια ελληνική, μη κυβερνητική οργάνωση για την ενίσχυση της

βιοποικιλότητας και της αειφορίας στην ελληνική ύπαιθρο. Με στόχο την ολοκληρωμένη

διαχείριση των Προστατευόμενων Ορεινών Περιοχών και την παροχή ειδικής τεχνογνωσίας για

τις επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ δραστηριοποιείται δυναμικά, σε εθνικό

αλλά και διεθνές επίπεδο, για την προστασία των ορεινών οικοσυστημάτων με έμφαση στην

αρκούδα και άλλα μεγάλα θηλαστικά. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ στηρίζει τη δράση και τους καταστατικούς

του στόχους με την υλοποίηση εθνικών και ευρωπαϊκών προγραμμάτων αλλά κυρίως με ιδίους

πόρους που προέρχονται από την ετήσια συνδρομή των υποστηρικτών του, τη συνδρομή των

επισκεπτών και τις υιοθεσίες αρκούδων και λύκων του Περιβαλλοντικού Κέντρου του

ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, τις εταιρικές δωρεές και χορηγίες και την εθελοντική εργασία.

Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ υλοποιεί συστηματικά εδώ και χρόνια ερευνητικά προγράμματα με στόχο

κυρίως τη διατήρηση των πληθυσμών των μεγάλων σαρκοφάγων αλλά και την ορθολογική

διαχείριση των βιοτόπων τους. Η παρούσα τεχνική έκθεση συντάχθηκε από την επιστημονική

ομάδα του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ με αφορμή τα αυξημένα περιστατικά το 2012 προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές και θα κατατεθεί στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής

Αλλαγής σε ειδική συνάντηση για το θέμα που συγκαλείται μετά από αίτηση του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ (Αρ.

Πρωτ. 063/12, 03‐07‐2012) και άλλων εμπλεκόμενων φορέων.

Στα πλαίσια της προετοιμασίας της παρούσας τεχνικής έκθεσης η επιστημονική ομάδα του

ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ έκανε μια λεπτομερή επισκόπηση της επιστημονικής βιβλιογραφίας αλλά και

αδημοσίευτων πηγών σχετικών με το θέμα της προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές

και της επίδειξης «προβληματικής» συμπεριφοράς. Επίσης, ήρθε σε επαφή με αρμόδιους φορείς

διαχείρισης της αρκούδας στην Ιταλία, Κροατία, Σλοβενία, και Σουηδία, χώρες με εκτεταμένη

εμπειρία στη διαχείριση του είδους, για την ανταλλαγή απόψεων και παροχή συμβουλευτικής

υποστήριξης. Τέλος, με αφορμή τα αυξημένα περιστατικά προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές και τον τρόπο με τον οποίο αυτά έχουν αντιμετωπιστεί από την ελληνική

πολιτεία και τους αρμόδιους φορείς, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ ενημέρωσε τον πρόεδρο της Παγκόσμιας



3

Ένωσης για τη Μελέτη και Διαχείριση της Αρκούδας (International Bear Association). Η παρούσα

τεχνική έκθεση δε στοχεύει στη λεπτομερή αποτύπωση της διεθνούς κατάστασης σχετικά με τα

περιστατικά προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές ούτε στην λεπτομερή ανασκόπηση

της επιστημονικής βιβλιογραφίας. Στόχος της έκθεσης είναι η σύντομη περιγραφή της διεθνούς

κατάστασης, η ανάλυση των βασικών δεδομένων που αφορούν στο θέμα και η αποτύπωση των

προτάσεων του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ σχετικά με την αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών

αυτών. Για περισσότερες, πιο λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τα θέματα που αναλύονται

στην παρούσα τεχνική έκθεση, ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης καλείται να ανατρέξει στη διεθνή

επιστημονική βιβλιογραφία ή να έλθει σε επαφή με τους συντάκτες της αναφοράς.

Η τεχνική έκθεση συντάχθηκε από την Επιστημονική Ομάδα και την Ομάδα Άμεσης Επέμβασης

του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, τις οποίες αποτελούν (κατά αλφαβητική σειρά) οι:

Λάζαρος Γεωργιάδης

Αλέξανδρος Καραμανλίδης

Λάμπρος Κραμποκούκης

Δημήτρης Μπούσμπουρας

Νίκος Παναγιωτόπουλος

Γιώργος Παπακώστας

Βιβλιογραφική αναφορά: ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ. 2012. Αντιμετώπιση περιστατικών προσέγγισης

αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές. Τεχνική έκθεση προς το Υ.Π.Ε.Κ.Α. ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ,

Θεσσαλονίκη, Ιούλιος 2012. 1 – 38.



4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ......................................................................................................................................5

2 Η ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ................................................................................................6

3 ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΑΡΚΟΥΔΑΣ – ΜΙΑ ΠΟΛΥΠΛΟΚΗ ΣΧΕΣΗ .......................................10

3.1 Αίτια προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές ................................................10

3.2 Ποια αρκούδα είναι προβληματική; .................................................................................13

4 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΑΡΚΟΥΔΩΝ ΣΕ ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ..............17

4.1 Στρατηγική διαχείρισης περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές

……………………………………………………………………………………………………………………………………..17

4.2 Μέτρα πρόληψης προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές και πρόκλησης

ζημιών ……………………………………………………………………………………………………………………………………..18

4.3 Τεχνητά μέτρα απώθησης αρκούδων που προσεγγίζουν κατοικημένες περιοχές ..........20

4.4 Σύλληψη και τοποθέτηση δορυφορικού πομπού σε αρκούδες με προβληματική

συμπεριφορά .................................................................................................................................21

4.5 Χρήση τεχνητών μέτρων απώθησης και τοποθέτησης δορυφορικού πομπού ................22

4.6 Μετατοπίσεις αρκούδων ...................................................................................................22

4.7 Σχέδια διαχείρισης προβληματικών αρκούδων – η διεθνής πρακτική ............................23

5 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΑΡΚΟΥΔΩΝ ΣΕ

ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ........................................................................................28

6 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................................................34



5

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Καθ’ όλη τη διάρκεια της κοινής τους εξελικτικής πορείας οι άνθρωποι θεωρούσαν τα μεγάλα

σαρκοφάγα ως πρόβλημα ή ακόμα και ως απειλή, εξαιτίας της δυνατότητας των ζώων αυτών να

θανατώσουν άλλα άτομα της άγριας πανίδας και του ζωικού κεφαλαίου του ανθρώπου ή ακόμα

και τον άνθρωπο τον ίδιο (Woodroffe 2000; Linnell et al. 2001). Στην εποχή μας οι περισσότερες

αρνητικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπων και μεγάλων σαρκοφάγων προκύπτουν σε

περιοχές όπου ο άνθρωπος επεμβαίνει στο φυσικό βιότοπο ενός μεγάλου σαρκοφάγου ή όταν οι

πληθυσμοί των ζώων αυτών εξαπλώνονται σε ανθρωπογενή περιβάλλοντα (Mattson 1990). Παρά

τη γενικότερη αποδοχή και θετική στάση των προηγμένων κοινωνιών για την προστασία και

διατήρηση των μεγάλων σαρκοφάγων, πολλοί άνθρωποι ακόμα φοβούνται τα μεγάλα

σαρκοφάγα (Johansson and Karlsson 2011) και περιμένουν από αυτά να μένουν μακριά από κάθε

είδος ανθρώπινης δραστηριότητας. Η παρουσία μεγάλων σαρκοφάγων κοντά σε ανθρώπινους

οικισμούς και η εκμετάλλευση ανθρωπογενών πηγών τροφής (όπως π.χ., σκουπίδια, το

κτηνοτροφικό κεφάλαιο) θεωρείται αφύσικη (πολλές φορές χαρακτηρίζεται και ως

«προβληματική») συμπεριφορά και είναι ένα από τα μεγάλα εμπόδια στην αποτελεσματική

προστασία και διαχείριση των πληθυσμών των απειλούμενων, μεγάλων σαρκοφάγων (Swenson

et al. 2000). Οι πιο κοινές πρακτικές αντιμετώπισης τέτοιων περιστατικών είναι η αποτελεσματική

διαχείριση των ανθρωπογενών πηγών τροφής που προσελκύουν τα μεγάλα σαρκοφάγα και η

χρήση τεχνητών μέτρων απώθησης. Συνήθως, η ανθρώπινη παρουσία και μόνο επιδρά αρνητικά

στα μεγάλα σαρκοφάγα (Chruszcz et al. 2003; Ordiz et al. 2011), καθώς μπορεί να τα οδηγήσει

στην αδυναμία εύρεσης τροφής, χρήσης κατάλληλου βιοτόπου και σε μειωμένη αναπαραγωγή

(Rode et al. 2007; Barber et al. 2009). Υπό συγκεκριμένες συνθήκες όμως είναι δυνατόν μεγάλα

σαρκοφάγα να εξοικειωθούν με τον άνθρωπο, να τον ταυτίσουν με την εύκολη ανεύρεση τροφής

και ακολούθως να δημιουργηθούν καταστάσεις που είναι επικίνδυνες για όλους τους

εμπλεκόμενους. Η παρούσα τεχνική έκθεση παρουσιάζει συνοπτικά τα πιο σημαντικά

επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την καφέ αρκούδα (Ursus arctos) στην Ελλάδα και τις

προσεγγίσεις ατόμων της σε ανθρώπινους οικισμούς και τους τρόπους αντιμετώπισης τέτοιων

περιστατικών, όπως αυτές προτείνονται από την επιστημονική ομάδα του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ.



6

2 Η ΚΑΦΕ ΑΡΚΟΥΔΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η καφέ αρκούδα προστατεύεται στην Ελλάδα από τη διεθνή, την κοινοτική και την ελληνική

νομοθεσία. Σύμφωνα με το άρθρο 258 (Ν.Δ. 86/69) του Δασικού Κώδικα, απαγορεύεται ο φόνος,

η αιχμαλωσία, η κατοχή και η έκθεση της αρκούδας σε δημόσια θέα. Το είδος αναφέρεται στο

Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ειδών της χώρας μας ως κινδυνεύον.

Στην Ελλάδα ζουν δύο ανεξάρτητοι πληθυσμοί αρκούδων, οι οποίοι δεν επικοινωνούν

γεωγραφικά μεταξύ τους. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός ζει στην ευρύτερη περιοχή της οροσειράς

της Πίνδου και αποτελεί μέρος του πληθυσμού των Άλπεων, της Δηναρικής οροσειράς και της

οροσειράς της Πίνδου. Ο πληθυσμός αυτός εκτείνεται χονδρικά από το όρος Βαρνούντα στον

νομό Φλώρινας, στα βόρεια της χώρας, μέχρι τα ορεινά της λίμνης Πλαστήρα, στον νομό

Καρδίτσας, στα νότια, και από τα όρη Γκαμήλα και Φλάμπουρο του νομού Ιωαννίνων, στα δυτικά,

μέχρι το όρος Άσκιο, στα ανατολικά (Χάρτης 1). Ο δεύτερος, μικρότερος πληθυσμός ζει στην

ευρύτερη περιοχή της οροσειράς της Ροδόπης και αποτελεί μέρος του πληθυσμού της οροσειράς

Ρίλα στη Βουλγαρία και της οροσειράς της Ροδόπης. Η κατανομή του πληθυσμού αυτού

περιλαμβάνει μέρος των νομών Σερρών και Δράμας (βόρειο τμήμα του όρους Φαλακρού, δασικά

συμπλέγματα Ελατιάς και Φρακτού) και το βόρειο τμήμα του νομού Ξάνθης (Χάρτης 2). Η

συνολική έκταση του βιότοπου της καφέ αρκούδας στη χώρα μας εκτιμάται σε 13.000

τετραγωνικά χιλιόμετρα περίπου. Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν σταθερές ενδείξεις για

παρουσία αρκούδας σε περιοχές στις οποίες το είδος δεν είχε καταγραφεί τα προηγούμενα

εβδομήντα χρόνια τουλάχιστον, όπως στον ορεινό άξονα Βόρα ‐ Ολύμπου και στη Στερεά Ελλάδα

μέχρι και την ορεινή Ναυπακτία.



7

Χάρτης 1 Γεωγραφική κατανομή του δυτικού πυρήνα του πληθυσμού της καφέ αρκούδας (Ursus

arctos) στην Ελλάδα



8

Χάρτης 2 Γεωγραφική κατανομή του ανατολικού πυρήνα του πληθυσμού της καφέ αρκούδας (Ursus arctos) στην Ελλάδα



9

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Ειδών ο συνολικός

πληθυσμός της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα εκτιμάται σε 190 – 260 (Mertzanis et al. 2009). Οι

εκτεταμένες έρευνες του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ όμως τα τελευταία χρόνια με τη χρήση μοριακών δεικτών

έχουν οδηγήσει στη δημιουργία του Εθνικού Μητρώου της Καφέ Αρκούδας (Kαραμανλίδης 2011)

και την ταυτοποίηση σε αυτό τουλάχιστον 360 αρκούδων στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τις

πρόσφατες έρευνες του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ θεωρούμε ότι ο ελάχιστος συνολικός πληθυσμός της καφέ

αρκούδας στην Ελλάδα είναι 400 άτομα.

Οι δύο βασικές απειλές για το είδος στην Ελλάδα είναι η σκόπιμη και τυχαία θανάτωση

αλλά και η απώλεια και ο κατακερματισμός του βιοτόπου της. Εκτός από τη λαθροθηρία, το είδος

απειλείται και από την εκτεταμένη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων. Ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, στα

πλαίσια της ολοκληρωμένης στρατηγικής του για την προστασία της καφέ αρκούδας στην

Ελλάδα, πραγματοποιεί ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE + (LIFE09NAT/ES/000533) για την

αποτελεσματική αντιμετώπιση της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων. Επίσης, η άγνοια και η

έλλειψη ενημέρωσης του κοινού τόσο για τη σημασία και την αξία της διατήρησης ενός είδους

όπως η αρκούδα για το ορεινό φυσικό περιβάλλον, όσο και για τα κατάλληλα μέτρα

αντιμετώπισης των προβλημάτων που δημιουργούνται από την συνύπαρξή της με τον άνθρωπο,

αποτελούν εμπόδιο στην αποτελεσματική προστασία και διαχείριση του είδους στη χώρα μας.



10

3 ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΑΡΚΟΥΔΑΣ – ΜΙΑ ΠΟΛΥΠΛΟΚΗ

ΣΧΕΣΗ

Όπου συνυπάρχουν άνθρωποι και αρκούδες η δημιουργία αλληλεπιδράσεων είναι αναπόφευκτη.

Οι αλληλεπιδράσεις αυτές μπορεί να θεωρηθούν από τον άνθρωπο ως θετικές, όπως στις

περιπτώσεις ανάπτυξης του οικολογικού τουρισμού σε βόρεια Αμερική και Ευρώπη που

βασίζεται στην παρατήρηση αρκούδων (Needham et al. 2004; Lemelin 2006). Σε πολλές

περιπτώσεις όμως οι αλληλεπιδράσεις αυτές χαρακτηρίζονται από τους ανθρώπους ως

αρνητικές. Αν και η καφέ αρκούδα στην Ευρώπη συμπεριφέρεται επιθετικά προς τον άνθρωπο

μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, εξαιτίας του όγκου της, της δύναμής της και των τροφικών της

προτιμήσεων μπορεί να προξενήσει ζημιές στο ζωικό και φυτικό κεφάλαιο και σε περιουσίες και

σε μερικές περιπτώσεις να αποτελέσει κίνδυνο και για τους ανθρώπους. Και ενώ τέτοιου είδους

περιστατικά στο δάσος θεωρούνται «σχεδόν» φυσιολογικά και τυγχάνουν μερικής αποδοχής από

τους κατοίκους της υπαίθρου, αντίστοιχα περιστατικά κοντά ή ακόμα και μέσα σε ανθρώπινους

οικισμούς θεωρούνται μη‐φυσιολογικά, ενώ τα ζώα που εμπλέκονται σε τέτοια περιστατικά

θεωρούνται συχνά προβληματικά (nuisance bears). Η λήψη σε αυτές τις περιπτώσεις

διαχειριστικών μέτρων είναι απαραίτητη ώστε να εξασφαλισθεί πρωτίστως η ασφάλεια των

κατοίκων της υπαίθρου αλλά και του πληθυσμού της αρκούδας στο σύνολό της (Witmer and

Whittaker 2001).

Η αποτελεσματική αντιμετώπιση περιπτώσεων προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες

περιοχές και η επίδειξη προβληματικής συμπεριφοράς προϋποθέτει τη λεπτομερή κατανόηση της

πολύπλοκης σχέσης της συνύπαρξης αρκούδας και ανθρώπου και απαιτεί την ακριβή

ταυτοποίηση του προβλήματος.

3.1 Αίτια προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές

Η λήψη αποτελεσματικών μέτρων για την αποφυγή δημιουργίας επικίνδυνων καταστάσεων για

τον άνθρωπο από την προσέγγιση αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές και την επίδειξη



11

προβληματικής συμπεριφοράς προϋποθέτει την σε βάθος κατανόηση των αιτιών που οδηγούν

την αρκούδα να πλησιάζει τους ανθρώπους. Παρακάτω παρουσιάζονται και επεξηγούνται

συνοπτικά οι τέσσερις βασικότερες επιστημονικές θεωρίες που σχετίζονται με το φαινόμενο

αυτό.

Α. Εξοικείωση με τον άνθρωπο (Human habituation)

Η αρκούδα είναι ένα ιδιαίτερα έξυπνο ζώο και η συμπεριφορά της χαρακτηρίζεται από μια

διαδικασία συνεχούς εκμάθησης. Εάν κατά τη διαδικασία αυτή έρθει σε συχνή επαφή με

ανθρώπους χωρίς αρνητικές επιπτώσεις μπορεί να μάθει ότι ο άνθρωπος δεν αποτελεί κίνδυνο

για αυτήν (McCullough 1982; Mattson et al. 1992). Αξίζει να σημειωθεί ότι η εξοικείωση ενός

άγριου ζώου με τον άνθρωπο εξαρτάται πολύ από το φύλο και τον χαρακτήρα του (Martin and

Raele 2008; Ellenberg et al. 2009).

Β. Αναζήτηση τροφής (Food conditioning)

Υπάρχουν πολλές αναφορές στην επιστημονική βιβλιογραφία από καφέ και μαύρες αρκούδες

που τρέφονται με σκουπίδια και άλλες τροφές ανθρωπογενούς προέλευσης κοντά ή ακόμα και

μέσα σε κατοικημένες περιοχές (Swenson et al. 2000; Gunther et al. 2004; Sato et al. 2005;

Greenleaf et al. 2009). Η χρήση ανθρωπογενών πηγών τροφής από αρκούδες μπορεί να οφείλεται

στη συσχέτιση του ανθρώπου με την εύκολη ανεύρεση τροφής, στην παμφάγα και καιροσκοπική

στρατηγική που ακολουθεί το είδος στην ανεύρεση της τροφής του ή και στα δύο. Η αναζήτηση

τροφής, μόνη της ή σε συνδυασμό με την εξοικείωση με τον άνθρωπο, είναι οι πιο διαδεδομένες

θεωρίες για την προσέγγιση αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές (McCullough 1982; Herrero et

al. 2005). Ο συνδυασμός των δύο αιτιών, όπως αυτός παρατηρείται σε περιπτώσεις ταΐσματος

αρκούδων από ανθρώπους, δημιουργεί ένα «εκρηκτικό» μείγμα, που μπορεί να οδηγήσει σε

επικίνδυνες καταστάσεις. Στις περιπτώσεις αυτές η αρκούδα μαθαίνει ότι ξεπερνώντας το φυσικό

της φόβο για τον άνθρωπο «ανταμείβετε» με την τροφή που βρίσκεται κοντά στους ανθρώπους

και στους οικισμούς του. Μαθαίνοντας ότι ο άνθρωπος δεν αντιπροσωπεύει έναν άμεσο κίνδυνο

ανέχεται την ανθρώπινη παρουσία όλο και περισσότερο και σε μικρότερη απόσταση.



12

Σε πολλές περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί ότι μείωση της διαθεσιμότητας ανθρωπογενών

πηγών τροφής που προσελκύουν τις αρκούδες κοντά στον άνθρωπο έχει οδηγήσει σε αντίστοιχη

μείωση της παρουσίας αρκούδων κοντά σε κατοικημένες περιοχές και στη μείωση της

αντίστοιχης επίδειξης προβληματικής συμπεριφοράς (Gniadek and Kendall 1998; Schwartz et al.

2006; Madison 2008; Greenleaf et al. 2009). Το αποκορύφωμα της προβληματικής συμπεριφοράς

αρκούδων που τρέφονται με ανθρωπογενείς τροφές συμπίπτει χρονικά με την περίοδο της

υπερφαγίας (δηλαδή, την περίοδο προετοιμασίας της αρκούδας για τον χειμέριο ύπνο) (Gunther

et al. 2004) και μειώνεται καθώς πλησιάζουμε προς το φθινόπωρο (McArthur Jope 1983; Albert

and Bowyer 1991).

Γ. «Αφελής» συμπεριφορά (Naivety)

Η παρουσία ανήλικων αρκούδων κοντά σε κατοικημένες περιοχές σε συνδυασμό με αυξημένη

δραστηριότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας οφείλεται σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές στην

«αφελή» συμπεριφορά των ατόμων αυτών (δηλαδή, ατόμων που δεν έχουν βιώσει ακόμα

αρνητικές εμπειρίες στον βιότοπο αυτό) (Blanchard and Knight 1991; McLellan et al. 1999;

Kaczensky et al. 2006). Σύμφωνα με τη θεωρία της «αφελούς» συμπεριφοράς οι ανήλικες

αρκούδες εμφανίζονται κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς επειδή θεωρούν τις άλλες, κυρίαρχες

αρκούδες πιο επικίνδυνες από τους ανθρώπους. Η στάση αυτή αλλάζει σταδιακά με την πάροδο

του χρόνου, ανάλογα με το φύλο και το μέγεθος του ζώου και τις εμπειρίες που έχει βιώσει κοντά

στον άνθρωπο.

Δ. Δεσποτική κατανομή (Despotic distribution)

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η κοινωνική δομή των αρκούδων είναι αυτή που καθορίζει ποιες

αρκούδες προσεγγίζουν συστηματικά κατοικημένες περιοχές (οι οποίες από τη σκοπιά της

αρκούδας θεωρούνται βιότοποι κατώτερης ποιότητας). Τα κυρίαρχα άτομα της κοινωνίας των

αρκούδων, δηλαδή οι ενήλικες αρσενικές αρκούδες, ζουν στον καλύτερο βιότοπο, εκτοπίζοντας

τα άτομα που βρίσκονται πιο χαμηλά στην κοινωνική ιεραρχία στις παρυφές του ιδανικού

βιότοπου. Στη Βόρεια Αμερική οι αρκούδες που προσεγγίζουν συνήθως κατοικημένες περιοχές

και επιδεικνύουν προβληματική συμπεριφορά είναι ανήλικα άτομα, κυρίως αρσενικά (Mattson et

al. 1992; McLellan et al. 1999; Pease and Mattson 1999; Schwartz et al. 2006).



13

3.2 Ποια αρκούδα είναι προβληματική;

Γενικότερα, η καφέ αρκούδα στην Ευρώπη σπάνια επιδεικνύει επιθετική συμπεριφορά προς τον

άνθρωπο. Επικίνδυνες καταστάσεις μπορεί παρ’ όλα αυτά να προκύψουν όταν μια αρκούδα

θεωρήσει ότι η τροφή της ή τα μικρά της απειλούνται και προσπαθήσει να τα υπερασπιστεί,

όπως θα έκανε κάθε άγριο ζώο. Οι περισσότερες περιπτώσεις επιθετικής συμπεριφοράς από

αρκούδες προκύπτουν όταν μια αρκούδα αιφνιδιαστεί και βρεθεί ξαφνικά αντιμέτωπη με έναν

άνθρωπο σε πολύ κοντινή απόσταση. Τέτοιες συμπεριφορές, που αναμφισβήτητα αποτελούν

κίνδυνο για τον άνθρωπο, ανήκουν όμως στο φυσιολογικό ρεπερτόριο συμπεριφοράς της

αρκούδας και δεν πρέπει να θεωρούνται χαρακτηριστικά προβληματικής συμπεριφοράς.

Όμως, όταν αρκούδες, για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, βρίσκονται συχνά

κοντά σε οικισμούς οι πιθανότητες να δημιουργηθούν επικίνδυνες καταστάσεις για τον άνθρωπο

αυξάνονται. Παραδείγματος χάρη, μια αρκούδα δεν απομακρύνεται αφότου έχει αντιληφθεί την

παρουσία ανθρώπων και δεν δείχνει κανένα ίχνος φόβου απέναντί του – τέτοιου είδους

συμπεριφορές πρέπει να θεωρούνται προβληματικές και απαιτούν τη λήψη διαχειριστικών

μέτρων που θα αποτρέψουν πιθανούς κίνδυνους για τον άνθρωπο. Ο χαρακτηρισμός μιας

αρκούδας ως προβληματικής εξαρτάται από τη συγκεκριμένη περίπτωση και προϋποθέτει

λεπτομερείς γνώσεις σχετικά με τη βιολογία και ηθολογία του είδους. Υπάρχουν όμως και

χαρακτηριστικές περιπτώσεις προβληματικών αρκούδων, όπου συγκεκριμένα άτομα

παρουσιάζουν συγκεκριμένες συμπεριφορές σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Αρκούδες που προκαλούν ζημιές

Μια αρκούδα που προκαλεί συχνά εκτεταμένες ζημιές σε ανθρώπινες περιουσίες έχει ένα

αρνητικό αντίκτυπο στη γενικότερη εικόνα και κοινωνική αποδοχή του είδους και για το λόγο

αυτό πρέπει να λαμβάνονται διαχειριστικά μέτρα τα οποία θα αποτρέψουν περαιτέρω ζημιές. Για

να χαρακτηριστεί μια αρκούδα ως «ζημιογόνα» και προβληματική πρέπει να συνυπολογιστούν

όχι μόνο το μέγεθος της ζημιάς που προκαλεί (π.χ., πόσα αιγοπρόβατα σκοτώνει) αλλά και η

συχνότητα με την οποία προκαλεί ζημιές. Η συχνή πρόκληση ζημιών είναι χαρακτηριστικό

προβληματικής συμπεριφοράς και δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτή στο διηνεκές.



14

Τα ακόλουθα χαρακτηριστικά παραδείγματα έχουν ως στόχο να αναδείξουν τη σχέση μεταξύ

έντασης και συχνότητας πρόκλησης ζημιών και του χαρακτηρισμού μιας αρκούδας ως

προβληματικής:

Σε διάστημα τριών εβδομάδων μια αρκούδα σκοτώνει ένα πρόβατο κάθε τρεις μέρες, στο

σύνολο πάνω από δέκα ζώα. Αυτό το άτομο πρέπει να χαρακτηριστεί ως ζημιογόνο /

προβληματικό.

Μια άλλη αρκούδα σε όλη τη διάρκεια της ζωής της δεν παρουσιάζει καθόλου

προβληματική συμπεριφορά, σκοτώνει όμως σε ένα και μόνο περιστατικό περισσότερα από

δέκα αιγοπρόβατα. Το άτομο αυτό δεν πρέπει να χαρακτηριστεί ως ζημιογόνο.

Αρκούδες που αποτελούν κίνδυνο για τους ανθρώπους

Οι συχνές επαφές μιας αρκούδας με ανθρώπους, χωρίς ταυτόχρονες αρνητικές εμπειρίες

οδηγούν μια προβληματική αρκούδα στη σταδιακή μείωση της απόστασης στην οποία τρέπεται

σε φυγή. Η αρκούδα μαθαίνει ότι δεν πρέπει να φοβάται τους ανθρώπους – αν αυτή η εικόνα

συνδυαστεί με την εύρεση τροφής, όπως αυτή γίνεται συχνά σε αγροτικούς οικισμούς, όπου

υπάρχουν πολλά οπωροφόρα δέντρα αλλά και η αποκομιδή των σκουπιδιών δεν γίνεται σε τακτά

χρονικά διαστήματα, τότε το μείγμα είναι εκρηκτικό. Η αρκούδα είναι ένα έξυπνο ζώο και τέτοιου

είδους συνειρμοί μπορεί να την οδηγήσουν να απολέσει τη φυσική της διστακτικότητα προς τον

άνθρωπο. Όσο νωρίτερα παρθούν μέτρα τα οποία θα αποτρέψουν τη δημιουργία τέτοιων

συνειρμών τόσο το καλύτερο για τον άνθρωπο αλλά και την αρκούδα.

Ο παρακάτω Πίνακας 1 παρουσιάζει χαρακτηριστικές περιπτώσεις αλληλεπίδρασης

μεταξύ αρκούδας και ανθρώπου σε σχέση με την αναγκαιότητα λήψης διαχειριστικών μέτρων για

την αποφυγή δημιουργίας επικίνδυνων καταστάσεων για τον άνθρωπο. Πρέπει να σημειωθεί ότι

ο παρακάτω Πίνακας δεν μπορεί να περιγράψει όλες τις πτυχές της συμπεριφοράς της αρκούδας

και τις πιθανές αλληλεπιδράσεις με τον άνθρωπο. Στόχος του Πίνακα είναι να δώσει

κατευθυντήριες γραμμές για την ορθή αξιολόγηση τέτοιων περιπτώσεων. Είναι προφανές ότι δεν

υπάρχει κάποια νοητή γραμμή από την οποία και μετά μια αρκούδα θεωρείται επικίνδυνη για τον



15

άνθρωπο. Κάθε περίπτωση απαιτεί ξεχωριστή αξιολόγηση, ενώ πρέπει να συνεκτιμούνται και οι

συνθήκες στις οποίες η αρκούδα παρουσίασε την προβληματική συμπεριφορά.



16

Πίνακας 1 Χαρακτηριστικά παραδείγματα αλληλεπιδράσεων μεταξύ αρκούδας – ανθρώπου και αναγκαιότητα λήψης διαχειριστικών μέτρων για

την αποφυγή δημιουργίας επικίνδυνων καταστάσεων για τον άνθρωπο.

Αναγκαιότητα λήψης διαχειριστικών μέτρων Αλληλεπίδραση αρκούδας ‐ ανθρώπου

Σε τυχαία συνάντηση με άνθρωπο η αρκούδα απομακρύνεται αμέσως Σε τυχαία συνάντηση με άνθρωπο σε κοντινή απόσταση η αρκούδα σηκώνεται στα

πίσω της άκρα Η αρκούδα προξενεί ζημιές σε ανθρώπινες περιουσίες μακριά όμως από οικισμούς

Η αρκούδα εμφανίζεται επανειλημμένα κοντά σε ακατοίκητους οικισμούς Μια ξαφνιασμένη αρκούδα νιώθει ότι απειλείται και πραγματοποιεί μια «ψεύτικη»

επίθεση Η αρκούδα ανέχεται την ανθρώπινη παρουσία σε κοντινή απόσταση χωρίς να νιώθει

ότι απειλείται και χωρίς να απομακρύνεται Μια αρκούδα που έχει προκληθεί πραγματοποιεί μια «ψεύτικη» επίθεση

Θηλυκή αρκούδα υπερασπίζεται τα μικρά της και επιτίθεται Μια αρκούδα ψάχνει για τροφή και προξενεί ζημιές κοντά ή μέσα σε κατοικημένους

οικισμούς Η αρκούδα υπερασπίζεται την τροφή της και επιτίθεται

Η αρκούδα επανειλημμένα εισέρχεται σε κατοικημένες περιοχές Η αρκούδα προσπαθεί να εισέλθει σε κατοικημένα οικήματα ή στάβλους

Η αρκούδα ακολουθεί τους ανθρώπους σε κοντινή απόσταση

Η αρκούδα συμπεριφέρεται επιθετικά χωρίς να έχει προκληθεί



17

4 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΑΡΚΟΥΔΩΝ ΣΕ

ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

4.1 Στρατηγική διαχείρισης περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές

Ανεπιθύμητες εξελίξεις στη συμπεριφορά μιας αρκούδας πρέπει να αντιμετωπίζονται

αποτελεσματικά εν τη γεννέση τους. Για το λόγο αυτό ο αρμόδιος φορέας για τη διαχείριση

τέτοιων περιστατικών θα πρέπει να είναι σε θέση να επεμβαίνει άμεσα, ενώ η αποτελεσματική

διαχείριση τέτοιων περιπτώσεων προϋποθέτει την ενεργητική και συντονισμένη δράση όλων των

εμπλεκόμενων αρμόδιων φορέων. Σε εξαιρετικά δύσκολες περιπτώσεις είναι θεμιτή και η

εμπλοκή ντόπιων και διεθνών ειδικών σε θέματα διαχείρισης της αρκούδας. Η απόφαση για το αν

και ποιά διαχειριστικά μέτρα θα παρθούν εξαρτάται από τους ακόλουθους παράγοντες:

Μέγεθος και είδος της αρνητικής αλληλεπίδρασης / ζημιάς

Ιστορικό της ζημιογόνας / προβληματικής αρκούδας

Ενδεχόμενο δημιουργίας επικίνδυνων καταστάσεων για τον άνθρωπο

Διαχειριστικά μέτρα που είναι διαθέσιμα

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η αποτελεσματική διαχείριση περιστατικών προσέγγισης

αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές απαιτεί λεπτομερή γνώση της βιολογίας και ηθολογίας της

αρκούδας. Η απομάκρυνση όλων των ανθρωπογενών πηγών τροφής από κατοικημένες περιοχές

που είναι ελκυστικές στις αρκούδες θα μειώσει αισθητά το φαινόμενο προσέγγισης αρκούδων σε

αυτές και της πρόκλησης ζημιών και τραυματισμών, δεν πρόκειται όμως να το εξαλείψει.

Σύμφωνα με τη θεωρία της δεσποτικής κατανομής των αρκούδων, οι κυρίαρχες αρσενικές

αρκούδες θα συνεχίσουν να ωθούν τα πιο αδύναμα ζώα προς την «ασφάλεια» των ανθρώπινων

οικισμών – η παρουσία αρκούδων κοντά σε κατοικημένες περιοχές δεν πρέπει να θεωρείται

απαραίτητα δείγμα προβληματικής συμπεριφοράς. Λαμβάνοντας υπόψη και τη σημασία αυτού



18

του παράγοντα, η αποτελεσματική διαχείριση περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές θα πρέπει να γίνει με βάση τον τύπο της αρκούδας που εμπλέκεται στο

περιστατικό. Η παρουσία μεγάλων και μεμονωμένων αρκούδων κοντά σε κατοικημένες περιοχές

είναι παραδείγματος χάρη ενδεικτική της ύπαρξης κατάλληλου βιοτόπου (δηλαδή, ύπαρξη

εύκολα διαθέσιμων τροφικών πηγών και μειωμένη ενόχληση) σε συνδυασμό με έλλειψη τροφής

σε πιο απομακρυσμένες περιοχές. Λαμβάνοντας υπόψη τη διστακτικότητα της αρκούδας να

χρησιμοποιήσει ανοιχτές εκτάσεις κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς (Ordiz et al. 2011), η σωστή

διαχείριση των ανθρωπογενών πηγών τροφής που προσελκύουν τις αρκούδες (δηλαδή

αποψίλωση του δάσους κοντά στους οικισμούς με παράλληλη ορθή διαχείριση των

απορριμμάτων και όλων των δυνητικών πηγών τροφής) είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος διαχείρισης

τέτοιων περιστατικών.

Αντιθέτως, η παρουσία θηλυκών με μικρά και ανήλικων ατόμων είναι συνήθως ενδεικτική

της ύπαρξης κατωτέρου ποιότητας βιοτόπου, καθώς τα κυρίαρχα ενήλικα αρσενικά έχουν

εγκατασταθεί στις πιο καλές περιοχές του βιότοπου. Στις περιπτώσεις αυτές η διαχείριση των

ανθρωπογενών πηγών τροφής που προσελκύουν τις αρκούδες θα είναι λιγότερο

αποτελεσματική. Η χρήση τεχνητών μέσων απώθησης επίσης μπορεί να μην έχει την

αναμενόμενη επιτυχία καθώς η ύπαρξη των κυρίαρχων αρσενικών στις περιοχές με καλό βιότοπο

λειτουργεί εξουδετερωτικά.

4.2 Μέτρα πρόληψης προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές και

πρόκλησης ζημιών

Το πρώτο στάδιο στην αποτελεσματική διαχείριση περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές, πρόκλησης ζημιών και επίδειξης προβληματικής συμπεριφοράς είναι η

λήψη προληπτικών μέτρων. Παρακάτω παρουσιάζονται τα πιο σημαντικά από αυτά.

A. Μέτρα για την πρόληψη ζημιών σε μελισσοκομικές μονάδες

Η χρήση ηλεκτροφόρων περιφράξεων είναι ένα μέτρο για την προστασία μελισσοκομικών

μονάδων από επισκέψεις αρκούδας που έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία σε διαφορετικές



19

περιοχές του πλανήτη και σε διαφορετικά είδη αρκούδας (Huygens and Hayashi 1999; Huygens et

al. 2004; Clark et al. 2005). Το μέτρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με την ίδια αξιοπιστία και στην

προστασία μικρών αγροτικών εκτάσεων (π.χ., στην προστασία ενός μικρού αμπελώνα) και ανήκει

στα διαχειριστικά μέτρα που έχουν προταθεί για την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων στην

Ελλάδα (Karamanlidis et al. 2011a).

B. Μέτρα για την πρόληψη ζημιών στο ζωικό κεφάλαιο

Η χρήση ηλεκτροφόρων περιφράξεων ενδείκνυται και για την προστασία μικρών κτηνοτροφικών

μονάδων από επισκέψεις αρκούδας και έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία σε διαφορετικές

περιοχές του πλανήτη και σε διαφορετικά είδη αρκούδας. Η χρήση ηλεκτροφόρων περιφράξεων

σε συνδυασμό με τον σταβλισμό τη νύχτα σε περιοχές με έντονη παρουσία αρκούδας των

κτηνοτροφικών μονάδων μπορεί να μειώσει σημαντικά τις πιθανότητες πρόκλησης ζημιάς.

Επίσης, η χρήση κατάλληλα εκπαιδευμένων σκύλων, συνήθως μιας ντόπιας φυλής, έχει

αποδειχθεί ότι είναι ένα αποτελεσματικό μέτρο για την αποτροπή ζημιών στο ζωικό κεφάλαιο

(Andelt 1999; Andelt and Hopper 2000; Beckmann et al. 2004). Και τα δύο μέτρα ανήκουν στα

διαχειριστικά μέτρα που έχουν προταθεί για την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων στην

Ελλάδα (Karamanlidis et al. 2011a).

Γ. Μέτρα για την πρόληψη ζημιών σε κατοικημένες περιοχές

Οι αρκούδες προσελκύονται σε κατοικημένες περιοχές από την ύπαρξη εύκολα προσβάσιμης

τροφής – είτε αυτό αποτελούν τα σκουπίδια σε ανοιχτούς κάδους απορριμμάτων (Peirce and Van

Daele 2006; Don Carlos et al. 2009) είτε φυσικές τροφές στους κήπους των σπιτιών (π.χ.,

κορομηλιές και κερασιές) και στα πέριξ των οικισμών. Για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό να

γίνεται σωστή διαχείριση των τροφικών αυτών πηγών με τη χρήση των κατάλληλων κάδων

απορριμμάτων που αποτρέπουν την πρόσβαση των αρκούδων στο εσωτερικό τους και την ορθή

διαχείριση των υπόλοιπων ανθρωπογενών πηγών τροφής.

Δ. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των κατοίκων της υπαίθρου

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την αποτροπή της προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες

περιοχές, την πρόληψη ζημιών και τελικά τη δημιουργία προβληματικών αρκούδων είναι η



20

ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού (Huygens et al. 2004; Lyons 2005). Όλοι οι

άνθρωποι που ζουν σε περιοχές με έντονη παρουσία αρκούδας θα πρέπει να γνωρίζουν τους

γενικότερους κανόνες συμπεριφοράς σε σχέση με το είδος. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσουν όχι

μόνο να προστατευτούν άμεσα οι ίδιοι αλλά και να διαγνώσουν έγκαιρα τα σημάδια της

προβληματικής συμπεριφοράς μιας αρκούδας, να αποτρέψουν τις όποιες ενέργειες οι οποίες

καλλιεργούν το φαινόμενο αυτό και τελικά να συνδράμουν στο έργο των αρμόδιων αρχών.

4.3 Τεχνητά μέτρα απώθησης αρκούδων που προσεγγίζουν κατοικημένες

περιοχές

Οι αρκούδες είναι πολύ έξυπνα ζώα και ιδιαίτερα ευρηματικά όταν βρίσκονται σε αναζήτηση

τροφής – σε ένα ανθρωπογενές περιβάλλον, όπως αυτό στο οποίο ζουν οι περισσότερες

αρκούδες σήμερα στην Ευρώπη αυτό μπορεί να δημιουργήσει επικίνδυνες καταστάσεις. Για το

λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό να δοθούν όσο το δυνατόν λιγότερες ευκαιρίες στις αρκούδες να

αναπτύξουν προβληματική συμπεριφορά. Εάν παρά τη λήψη προληπτικών μέτρων μια αρκούδα

συνεχίζει να προσεγγίζει κατοικημένες περιοχές και να επιδεικνύει προβληματική συμπεριφορά

ένα από τα διαχειριστικά μέτρα που προτείνεται ευρέως σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η χρήση

τεχνητών μέτρων απώθησης. Ο στόχος των μέτρων αυτών είναι να αποβάλει μια προβληματική

αρκούδα την εξοικείωσή της με τον άνθρωπο και να επανακτήσει την έμφυτη διστακτικότητά της

απέναντί του. Κατά τη χρήση των τεχνητών μέτρων απώθησης μια αρκούδα εκτίθεται σε

«διορθωτικά» ερεθίσματα κάθε φορά που επιδεικνύει μη‐φυσιολογική, προβληματική

συμπεριφορά. Τα μέτρα αυτά είναι πιθανόν να πρέπει να χρησιμοποιηθούν αρκετές φορές έως

ότου αποφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ενδεδειγμένα μέτρα τεχνικής απώθησης αποτελούν:

Η χρήση δυνατού ήχου, π.χ. κροτίδων

Η χρήση δυνατής λάμψης, π.χ. κροτίδων λάμψης

Η χρήση μέσων που προκαλούν πόνο, όπως οι πλαστικές σφαίρες (McCarthy and Seavoy

1994; Rauer et al. 2003; Beckmann et al. 2004)



21

Η χρήση ενοχλητικών χημικών, όπως το σπρέι πιπεριού (Smith et al. 2008)

Η αποτελεσματική χρήση των τεχνητών μέτρων απώθησης προϋποθέτει φυσικά τη σωστή

ταυτοποίηση του ζημιογόνου / προβληματικού ατόμου. Αν αυτό δεν έχει μαρκαριστεί με κάποιο

τρόπο (π.χ., με την τοποθέτηση δορυφορικού πομπού ή μικρής πλαστικής ετικέτας στο αυτί) τότε

ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα τεχνητά μέσα απώθησης είναι

όταν το ζημιογόνο άτομο κινείται σε ένα εύκολα προβλέψιμο σημείο (π.χ., στο σημείο όπου

υπάρχει το κουφάρι ενός σκοτωμένου ζώου ή σε μια εύκολα προσβάσιμη καλλιέργεια). Ως

πρόσκαιρη λύση στο πρόβλημα αυτό συνιστάται το σημάδεμα της αρκούδας με μπογιά και η

χρήση σφαιριδίων μπογιάς (paint balls). Με τον τρόπο αυτό δύνεται η δυνατότητα στην αρμόδια

διαχειριστική αρχή να ταυτοποιεί με ακρίβεια το ζημιογόνο άτομο.

Η χρήση των τεχνητών μέτρων απώθησης πρέπει να γίνεται πάντοτε από ειδικά

εκπαιδευμένα άτομα, σε συνεργασία με τις τοπικές αστυνομικές αρχές και σε συνεννόηση

πάντοτε με την Εθνική Συντονιστική Επιτροπή για τη Διαχείριση της Αρκούδας (βλ. Ενότητα 5).

4.4 Σύλληψη και τοποθέτηση δορυφορικού πομπού σε αρκούδες με

προβληματική συμπεριφορά

Η σύλληψη και τοποθέτηση δορυφορικών πομπών είναι μια από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους

μελέτης της συμπεριφοράς της αρκούδας, που ενδείκνυται και για τη μελέτη προβληματικών

αρκούδων. Η τοποθέτηση ενός πομπού σε μια αρκούδα επιτρέπει στη διαχειριστική αρχή όχι

μόνο να ξέρει κάθε στιγμή που βρίσκεται ένα προβληματικό ζώο αλλά και να επεμβαίνει

στοχευμένα με τεχνητά μέτρα απώθησης. Η διαδικασία τοποθέτησης ενός κολάρου περιλαμβάνει

τη σύλληψη και αναισθητοποίηση του ζώου, μια διαδικασία επίπονη για το ζώο – η διαδικασία

αυτή μπορεί σε περιπτώσεις να λειτουργήσει και ως τεχνητό μέτρο απώθησης.



22

4.5 Χρήση τεχνητών μέτρων απώθησης και τοποθέτησης δορυφορικού πομπού

Η σύλληψη και τοποθέτηση δορυφορικού πομπού σε συνδυασμό με τη χρήση τεχνητών μέτρων

απώθησης θεωρείται ιδιαίτερα αποτελεσματική στην αντιμετώπιση περιστατικών προσέγγισης

αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές. Έχει παρατηρηθεί ότι η χρήση τεχνητών μέτρων απώθησης

είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική όταν τα ναρκωμένα ζώα ξυπνάνε από την αναισθητοποίηση.

4.6 Μετατοπίσεις αρκούδων

Παρόλο που οι μετατοπίσεις αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης περιστατικών προσέγγισης

αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές και προβληματικών αρκούδων ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς

στο ευρύ κοινό στο παρελθόν, κυρίως γιατί δεν προέβλεπαν τη θανάτωση του προβληματικού

ζώου, πολλές υπηρεσίες διαχείρισης αρκούδων στη Βόρεια Αμερική και όλες στην Ευρώπη έχουν

σταματήσει να το χρησιμοποιούν γιατί θεωρείται πλέον ως πρακτική ιδιαίτερα

αναποτελεσματική και δαπανηρή. Οι πιο πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι οι μετατοπίσεις

αρκούδων είναι ιδιαίτερα αναποτελεσματικές καθώς η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων που

έχει μετατοπιστεί επιστρέφει στο αρχικό σημείο σύλληψής τους (Blanchard and Knight 1995;

Linnell et al. 1997). Η ύπαρξη αυξημένης τροφής στις περιοχές όπου δημιουργούνται αρχικώς τα

προβλήματα μπορεί να είναι ένας από τους λόγους για το μεγάλο ποσοστό επιστροφής στις

περιοχές σύλληψης (Clark et al. 2002). Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις η αδυναμία μετατόπισης

μιας προβληματικής αρκούδας σε μεγάλη απόσταση από το αρχικό σημείο σύλληψης, λόγω

έλλειψης κατάλληλου βιοτόπου, συνέβαλε επίσης στο μεγάλο ποσοστό επιστροφής στις περιοχές

σύλληψης (Singer and Bratton 1980; Landriault et al. 2009). Παρόλο που υπάρχουν επιτυχημένα

παραδείγματα μετατόπισης αρκούδων (Armistead et al. 1994; Shivik et al. 2011), αυτά αφορούν

κυρίως σε περιοχές στη Βόρεια Αμερική όπου υπάρχουν ακόμα μεγάλες, παρθένες εκτάσεις στις

οποίες δεν υπάρχουν εγκατεστημένοι μεγάλοι πληθυσμοί αρκούδων. Γενικότερα, η μετατόπιση

μεγάλων σαρκοφάγων σε περιοχές όπου είναι ήδη εγκατεστημένος ένας πληθυσμός του είδους

μπορεί να διαταράξει την κοινωνική του δομή και ισορροπία και να οδηγήσει σε αυξημένη ενδο‐

ειδική επιθετικότητα και θνησιμότητα (Treves and Karanth 2003; Robbins et al. 2004). Ο Stokes



23

(1970) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ζώα που μετατοπίζονται έχουν ένα συγκριτικό

μειονέκτημα απέναντι στα ήδη εγκατεστημένα άτομα ενός είδους και για το λόγο αυτό

παρατηρείται η αυξημένη θνησιμότητα στα άτομα αυτά (Stokes 1970). Τα παραπάνω δεδομένα

σε συνδυασμό με το αυξημένο κόστος του συγκεκριμένου μέτρου οδήγησαν ήδη από το 1994

στις Η.Π.Α. και από το 1997 στην Ευρώπη τους Riley et al. και Linnell et al. αντίστοιχα να

προτείνουν να μην γίνονται μετατοπίσεις προβληματικών αρκούδων και αντί αυτού να

προτιμούνται προληπτικά μέτρα διαχείρισης που περιλαμβάνουν τη σωστή ενημέρωση των

κατοίκων της υπαίθρου και τη σωστή διαχείριση των ανθρωπογενών πηγών τροφής που

προσελκύουν τις αρκούδες (Riley et al. 1994; Linnell et al. 1997).

4.7 Σχέδια διαχείρισης προβληματικών αρκούδων – η διεθνής πρακτική

Στα πλαίσια προετοιμασίας της παρούσας έκθεσης η επιστημονική ομάδα του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ

μελέτησε με προσοχή τα ήδη υπάρχοντα Σχέδια Δράσης και τις Στρατηγικές Διαχείρισης για την

Καφέ Αρκούδα στην Ευρώπη και ήρθε σε επαφή με μερικούς από τους πιο σημαντικούς

εκπροσώπους των αντίστοιχων ερευνητικών και διαχειριστικών φορέων στις χώρες αυτές, με

στόχο την ανταλλαγή πληροφοριών και την παροχή συμβουλευτικής υποστήριξης. Η έρευνα

επικεντρώθηκε κυρίως στα προγράμματα διαχείρισης της αρκούδας στην Ευρώπη, καθώς η

Ελλάδα παρουσιάζει αρκετά κοινά σημεία με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης σε ότι αφορά στο

νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία και διαχείριση του είδους, στα βιολογικά χαρακτηριστικά

της καφέ αρκούδας και στο ανθρωπογενές περιβάλλον μέσα στο οποίο καλείται η ελληνική

πολιτεία να λύσει το πρόβλημα των συχνών προσεγγίσεων αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές.

Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά οι βασικοί άξονες διαχείρισης περιστατικών

προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές και αντιμετώπισης προβληματικής

συμπεριφοράς αρκούδων στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης.



24

ΑΥΣΤΡΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στην Αυστρία τα τελευταία χρόνια έχει σχεδόν αποδεκατιστεί

από το παράνομο κυνήγι (Kruckenhauser et al. 2008). Το Σχέδιο Διαχείρισης για το είδος

προβλέπει την ύπαρξη μιας Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής για τη Διαχείριση της Αρκούδας, την

ύπαρξη Ειδικών σε θέματα αρκούδας (Bear advocates) καθώς επίσης και τη λειτουργία τοπικών

Ομάδων Άμεσης Επέμβασης. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών

προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές καθώς επίσης και προβληματικών αρκούδων

χρησιμοποιούνται προληπτικά μέτρα διαχείρισης και τεχνητά μέτρα απώθησης. Οι δράσεις αυτές

πλαισιώνονται από μια συστηματική επιστημονική παρακολούθηση του πληθυσμού

(Länderübergreifende Koordinierungsstelle für Bärenfragen 2005). Οι μετατοπίσεις αρκούδων ως

μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται.

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στη Βουλγαρία εκτιμάται ότι ξεπερνάει τα 800 άτομα με

αυξητικές τάσεις. Το Σχέδιο Δράσης για το είδος προβλέπει τη λειτουργία μιας Εθνικής Επιτροπής

και 6 – 8 τοπικών ομάδων για τη Διαχείριση του Είδους. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση

των περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές καθώς επίσης και

προβληματικών αρκούδων χρησιμοποιούνται προληπτικά μέτρα διαχείρισης και τεχνητά μέτρα

απώθησης. Οι δράσεις αυτές πλαισιώνονται από μια συστηματική επιστημονική παρακολούθηση

του πληθυσμού (Ministry of Environment and Waters 2007). Οι μετατοπίσεις αρκούδων ως μέτρο

διαχείρισης δεν προβλέπονται.

ΕΣΘΟΝΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στην Εσθονία εκτιμάται σε 440 με 600 άτομα (Swenson et al.

2000; Zedrosser et al. 2001). Το Σχέδιο Διαχείρισης για τα μεγάλα σαρκοφάγα της Εσθονίας

προβλέπει τη βελτίωση της κατάστασης της τροφικής βάσης στον βιότοπο της αρκούδας και την

καθιέρωση συστήματος αποζημιώσεων για ζημιές από αρκούδες (Lõhmus 2001). Οι μετατοπίσεις

αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται.



25

ΙΤΑΛΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στην Ιταλία ζει σε δύο απομονωμένους μεταξύ τους

πληθυσμούς, στο Εθνικό Πάρκο Abruzzo στα Απέννινα όρη και στο Εθνικό Πάρκο Adamelo Brenta

στις Ιταλικές Άλπεις (Swenson et al. 2000; Zedrosser et al. 2001). Το Σχέδιο Διαχείρισης για το

είδος στις Ιταλικές Άλπεις προβλέπει την αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών


μέσω της χρήσης προληπτικών μέτρων διαχείρισης και τεχνητών μέτρων απώθησης. Οι δράσεις

αυτές πλαισιώνονται από τη συστηματική επιστημονική παρακολούθηση του πληθυσμού (AA.VV.

2007). Οι μετατοπίσεις αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται.

ΚΡΟΑΤΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στην Κροατία εκτιμάται σε περισσότερα από 400 άτομα

(Swenson et al. 2000; Zedrosser et al. 2001; Kocijan et al. 2011). Το Σχέδιο Διαχείρισης για την

Καφέ αρκούδα στην Κροατία προβλέπει τη λειτουργία μιας Ομάδας Άμεσης Επέμβασης για την

Αρκούδα με 10 στελέχη, το οποίο βρίσκεται υπό την αιγίδα του αρμόδιου υπουργείου. Για την

αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες

περιοχές καθώς επίσης και προβληματικών αρκούδων χρησιμοποιούνται προληπτικά μέτρα

διαχείρισης και τεχνητά μέτρα απώθησης, ενώ οι δράσεις της ομάδας πλαισιώνονται από τη

συστηματική επιστημονική παρακολούθηση του πληθυσμού (Huber et al. 2008a; Huber et al.

2008b). Οι μετατοπίσεις αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται.

ΛΕΤΟΝΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στη Λετονία εκτιμάται ότι αριθμεί περίπου 600 άτομα. Για την



διαχείρισης και περιβαλλοντική ενημέρωση. Οι δράσεις αυτές πλαισιώνονται από μια

συστηματική επιστημονική παρακολούθηση του πληθυσμού (Ozoliņš et al. 2009). Οι

μετατοπίσεις αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται.



26

ΠΟΛΩΝΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στην Πολωνία εκτιμάται ότι αριθμεί περίπου 95 – 150 άτομα.

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες


διαχείρισης, περιβαλλοντική ενημέρωση και τεχνητά μέτρα απώθησης. Οι δράσεις αυτές

πλαισιώνονται από μια συστηματική επιστημονική παρακολούθηση του πληθυσμού (Selva et al.

2011). Οι μετατοπίσεις αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται.

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στη Ρουμανία αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους του

είδους σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ‐ εκτιμάται ότι αριθμεί περισσότερα από 8000 άτομα. Εξαιτίας

του μεγάλου μεγέθους του πληθυσμού του είδους, οι προβληματικές αρκούδες υπόκεινται σε

κυνηγετικές ρυθμίσεις. Επιπλέον, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών


χρησιμοποιούνται προληπτικά μέτρα διαχείρισης, περιβαλλοντική ενημέρωση και τεχνητά μέτρα

απώθησης. Το Σχέδιο Δράσης και Διαχείρισης για την Καφέ Αρκούδα στη Ρουμανία αναφέρει

ρητά ότι οι μετατοπίσεις αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται καθώς σε όλη τη

χώρα υπάρχουν οικισμοί μέσα στα όρια του ζωτικού χώρου μιας αρκούδας και για το λόγο αυτό

οι πιθανότητες πρόκλησης εκ νέου προβληματικών ή επικίνδυνων καταστάσεων είναι πολύ

μεγάλες (Anonymous 2012).

ΣΛΟΒΑΚΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στη Σλοβακία εκτιμάται ότι αριθμεί περίπου 770 – 870 άτομα.

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες


διαχείρισης, περιβαλλοντική ενημέρωση και τεχνητά μέτρα απώθησης. Οι μετατοπίσεις

αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται, καθώς στο παρελθόν κάτοικοι που ζούσαν

κοντά στο προβλεπόμενο σημείο απελευθέρωσης είχαν αντιταχθεί στην μετατόπιση ενός

προβληματικού ατόμου στην περιοχή τους (Rigg and Adamec 2007).



27

ΣΛΟΒΕΝΙΑ

Η Σλοβενία διαθέτει έναν από τους πιο υγιείς πληθυσμούς αρκούδων στην Ευρώπη, ο οποίος

ανέρχεται, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις, σε περισσότερες από 500 αρκούδες

(Huber and Adamic 1999, Skrbinsek Προσωπική επικοινωνία) και η χώρα θεωρείται πρωτοπόρα

στη διαχείριση του είδους. Τη διαχείριση του είδους έχει επωμισθεί μια ομάδα επέμβασης για τα

μεγάλα σαρκοφάγα, η οποία αποτελείται από 15 άτομα της Σλοβένικης δασικής υπηρεσίας και

έχει οριστεί και χρηματοδοτείται από το αρμόδιο υπουργείο. Η ομάδα αυτή είναι χωρισμένη σε

τρεις γεωγραφικές περιφέρειες με τρεις τοπικούς συντονιστές και έναν κύριο συντονιστή. Για την



διαχείρισης και τεχνητά μέτρα απώθησης, ενώ οι δράσεις της ομάδας πλαισιώνονται από τη

συστηματική επιστημονική παρακολούθηση του πληθυσμού. Μετατοπίσεις αρκούδων ως μέτρο

διαχείρισης προβληματικών καταστάσεων γίνονται σπάνια, καθώς σε περισσότερες από 30

δοκιμές τα άτομα γύρισαν κάθε φορά στο αρχικό σημείο σύλληψης. Οι μετατοπίσεις γίνονται για

ηθικούς και όχι για διαχειριστικούς λόγους, καθώς η εναλλακτική λύση για τα προβληματικά ζώα

είναι η θανάτωσή τους (Jonozovič, Προσωπική επικοινωνία).

ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ

Ο πληθυσμός της καφέ αρκούδας στη Φινλανδία εκτιμάται σε περισσότερα από 1000 άτομα

(Nyholm and Nyholm 1999, Kopatz Προσωπική Επικοινωνία). Λόγω των μεγάλων ακατοίκητων

εκτάσεων που υπάρχουν στη χώρα, οι αρχές δεν αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα προβλήματα

διαχείρισης του είδους (Ministry of Agriculture and Forestry of Finland 2007). Οι μετατοπίσεις

αρκούδων ως μέτρο διαχείρισης δεν προβλέπονται.



28

5 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΑΡΚΟΥΔΩΝ ΣΕ ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΗΝ

ΕΛΛΑΔΑ

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή αλλά και παγκόσμια εμπειρία που παρουσιάστηκε προηγουμένως, η

αποτελεσματική διαχείριση περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές και

προβληματικής συμπεριφοράς προϋποθέτει την ύπαρξη μιας αναλυτικής Στρατηγικής για τη

Διαχείριση του Είδους, η οποία θα προσδιορίζει το νομοθετικό, διοικητικό και οργανωτικό

πλαίσιο στο οποίο θα πραγματοποιηθούν οι διαχειριστικές δράσεις που απαιτούνται και έναν

εξειδικευμένο φορέα ο οποίος θα τις πραγματοποιήσει. Στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει

ούτε το πρώτο ούτε το δεύτερο – παρ’ όλα αυτά, μετά από 20 και πλέον χρόνια προσπαθειών της

Ελληνικής πολιτείας και περιβαλλοντικών οργανώσεων, όπως ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, για την προστασία

και διαχείριση της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα, θεωρούμε ότι υπάρχουν γερές βάσεις για να

δημιουργηθεί το ευρύτερο πλαίσιο δράσης και να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα

προβλήματα που δημιουργούνται από τις συχνές προσεγγίσεις αρκούδων σε κατοικημένες

περιοχές.

Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα και τις εμπειρίες από τις αντίστοιχες προσπάθειες

σε Ευρώπη και Αμερική αλλά και το υπάρχον οικονομικό και κοινωνικο‐πολιτικό πλαίσιο στο

όποιο καλείται η Ελλάδα να δράσει, θεωρούμε ότι για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των

προβλημάτων που δημιουργούνται από τις προσεγγίσεις αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές

πρέπει να γίνουν τα ακόλουθα:

Α. Άμεση Επικαιροποίηση και Επικύρωση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Καφέ

Αρκούδα στην Ελλάδα

Τα καινούρια δεδομένα που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια σχετικά με την κατάσταση

της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα, την οικονομική κατάσταση στη χώρα και την κοινωνική

αποδοχή του είδους καθιστούν επιτακτική την ανάγκη επικαιροποίησης, επικύρωσης,



29

ενεργοποίησης και οριζόντιας εφαρμογής του Σχεδίου Δράσης για την Καφέ αρκούδα. Θυμίζουμε

ότι ήδη υπάρχει μια πρώτη εκδοχή ενός τέτοιου Σχεδίου, το οποίο υπήρξε προϊόν του έργου

LIFE3ΝΑΤ/GR/01080 που ολοκλήρωσε ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ. Το σχέδιο έχει κατατεθεί από τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ

ήδη από το 1996 στις αρμόδιες αρχές αλλά δεν έχει επικυρωθεί ακόμα. Το επικαιροποιημένο

Σχέδιο Δράσης για την Καφέ Αρκούδα στην Ελλάδα θα πρέπει να περιλαμβάνει και ένα σκέλος το

οποίο να περιγράφει την αποτελεσματική διαχείριση περιπτώσεων προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές.

Β. Δημιουργία Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής για τη Διαχείριση της Καφέ αρκούδας

στην Ελλάδα

Για την άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση των περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές είναι απαραίτητη η δημιουργία μιας Εθνικής Συντονιστικής Επιτροπής για

τη Διαχείριση της Καφέ αρκούδας υπό την εποπτεία των αρμόδιων υπουργείων, τα οποία θα

επωμιστούν την ευθύνη για τον τρόπο διαχείρισης των περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές.

Γ. Δημιουργία Ομάδας Άμεσης Επέμβασης για την Καφέ αρκούδα στην Ελλάδα

Η δημιουργία της Ομάδας Άμεσης Επέμβασης (ΟΑΕ) είναι απαραίτητη καθώς αυτή θα είναι

υπεύθυνη για την εκτέλεση των διαχειριστικών μέτρων που έχουν αποφασιστεί από την Εθνική

Συντονιστική Επιτροπή για τη Διαχείριση της Καφέ αρκούδας. Η ΟΑΕ θα πρέπει να απαρτίζεται

από το κατάλληλα εκπαιδευμένο τεχνικό προσωπικό και θα πρέπει να είναι σε θέση να

αξιολογήσει σωστά τις προβληματικές καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται αρκούδες, να

προτείνει τεχνικές λύσεις και τελικά να εφαρμόσει τα μέτρα που θα έχουν αποφασιστεί από την

Εθνική Συντονιστική Επιτροπή για τη Διαχείριση της Καφέ αρκούδας. Τα μέλη της ΟΑΕ θα πρέπει

να έχουν μεταξύ άλλων και εμπειρία στην επιστημονική παρακολούθηση και διαχείριση

αρκούδων, ενώ στέλεχος της ΟΑΕ πρέπει να έχει εκτεταμένη εμπειρία στην κτηνιατρική

παρακολούθηση άγριας πανίδας. Το στέλεχος αυτό ενδείκνυται να είναι από πιστοποιημένο,

κρατικό φορέα, όπως η Κτηνιατρική Σχολή Θεσσαλονίκης, ώστε να είναι δυνατή η ολοκληρωμένη

κτηνιατρική παρακολούθηση ενός προβληματικού ζώου.



30

Σχετικά με το τεχνικό κομμάτι λειτουργίας της ΟΑΕ και με βάση τη διεθνή εμπειρία,

θεωρούμε ότι για την αποτελεσματική διαχείριση περιπτώσεων προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές πρέπει να λαμβάνονται τα ακόλουθα διαχειριστικά μέτρα με την

ακόλουθη σειρά προτεραιότητας:

1. Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση των κατοίκων της υπαίθρου.

2. Λήψη προληπτικών μέτρων που αφορούν στη διαχείριση των ανθρωπογενών πηγών τροφής

μέσα και γύρω από ανθρώπινους οικισμούς.

3. Λήψη προληπτικών μέτρων που αφορούν στη διαχείριση του βιοτόπου μέσα και γύρω από

ανθρώπινους οικισμούς.

4. Λήψη προληπτικών μέτρων που αφορούν στην προστασία της ανθρώπινης περιουσίας και

ειδικότερα στην προστασία του ζωικού και φυτικού κεφαλαίου.

5. Τεχνητά μέτρα απώθησης προβληματικών αρκούδων – σχετικά με τα μέτρα αυτά πρέπει να

αποσαφηνιστεί το νομικό πλαίσιο και ενδεχομένως να χρειαστεί να δοθούν ειδικές άδειες

στα μέλη της ΟΑΕ για τη χρήση τους. Όπου είναι εφικτό τα τεχνητά μέτρα απώθησης θα

πρέπει να συνδυαστούν με τη δορυφορική παρακολούθηση του προβληματικού ατόμου.

Η περιγραφή των τεχνικών προδιαγραφών των μέτρων που προτείνονται ξεπερνά τους σκοπούς

της παρούσας έκθεσης. Περισσότερες πληροφορίες για τις τεχνικές προδιαγραφές των μέτρων

αυτών μπορεί να βρει κανείς στη διεθνή βιβλιογραφία (ενδεικτικά αναφέρεται το εγχειρίδιο της

Dolson 2010), η οποία είναι διαθέσιμη από την επιστημονική ομάδα του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ.

Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε ότι σε σχέση με τις μετατοπίσεις αρκούδων που έχουν γίνει

πρόσφατα στην Ελλάδα για τη διαχείριση των περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε

κατοικημένες περιοχές, θεωρούμε ότι οι δράσεις αυτές σε διαχειριστικό επίπεδο δεν έφεραν τα

επιθυμητά αποτελέσματα, ενώ σε επικοινωνιακό επίπεδο επιδείνωσαν την κατάσταση για την

αποτελεσματική προστασία της αρκούδας στην Ελλάδα. Η δημοσιοποίηση των περιστατικών

μετατόπισης αρκούδων χωρίς την αντίστοιχη ενημέρωση του κοινού για την κατάληξη των

προσπαθειών αυτών έχει δημιουργήσει την ευρεία εντύπωση ότι οι μετατοπίσεις αρκούδων είναι

ένα αποτελεσματικό και το προτιμώμενο από την ελληνική πολιτεία μέτρο για τη διαχείριση



31

τέτοιων καταστάσεων. Υπενθυμίζουμε ότι η μετατόπιση αρκούδων, εξαιτίας της

αναποτελεσματικότητάς της είναι μια πρακτική που εφαρμόζεται σπάνια στην Ευρώπη και ότι

στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ούτε οι οικολογικές συνθήκες ούτε οι οικονομικές και οργανωτικές

δομές και η κοινωνική αποδοχή για τη συστηματική χρήση αυτού του διαχειριστικού μέτρου. Στα

πλαίσια της κατάρτισης μιας αποτελεσματικής στρατηγικής για τη διαχείριση και προστασία της

καφέ αρκούδας στην Ελλάδα θεωρούμε χρήσιμη τη δέσμευση από το Υ.Π.Ε.Κ.Α. και την

επικοινωνία προς το ευρύ κοινό ότι οι μετατοπίσεις αρκούδων δεν αποτελούν την πάγια πρακτική

της ελληνικής πολιτείας στη διαχείριση περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες

περιοχές.

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων και οι αντίστοιχες αρμοδιότητες στην αντιμετώπιση

καταστάσεων με προβληματικές αρκούδες παρουσιάζονται σχηματικά παρακάτω. Το

προτεινόμενο σχέδιο αυτό εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλων των αρμόδιων φορέων στη

διαχείριση του προβλήματος αλλά και τη συνεπή αντιμετώπιση τέτοιων περιπτώσεων. Δίνει

έμφαση στη λεπτομερή εξέταση επί τόπου κάθε προβληματικής κατάστασης από την ΟΑΕ – η

ΟΑΕ με τη σειρά της παρουσιάζει τα ευρήματα της επί τόπου εξέτασης και τα συμπεράσματά της

στις αρμόδιες αρχές και στη Συντονιστική Επιτροπή Διαχείρισης της Αρκούδας με στόχο τη λήψη

κοινής απόφασης για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Πρέπει να σημειωθεί ότι σε αυτές τις

περιπτώσεις είναι απαραίτητο να υπάρχει συνέχεια ένας ανοιχτός δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ

της ΟΑΕ, των τοπικών αρχών και της Συντονιστικής Επιτροπής. Αυτό πρέπει να γίνεται παράλληλα

με τη συστηματική και λεπτομερή ενημέρωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης ώστε να

αποφευχθεί η παραπληροφόρηση του κοινού, ειδικά σε περιπτώσεις που μια αρκούδα πρέπει να

χαρακτηριστεί ως προβληματική και απαιτούνται αντίστοιχα μέτρα διαχείρισης.



32

Εικόνα 1 Γραφική απεικόνιση των δράσεων, της κατανομής αρμοδιοτήτων και των διαφόρων

φάσεων που περιλαμβάνονται στο προτεινόμενο από τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ σχέδιο αντιμετώπισης στην

Ελλάδα της προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές και επίδειξης προβληματικής

συμπεριφοράς

Δ. Επιστημονική Παρακολούθηση του πληθυσμού της Καφέ αρκούδας στην Ελλάδα

Η αποτελεσματική διαχείριση περιστατικών προσέγγισης αρκούδων σε κατοικημένες περιοχές

προϋποθέτει τη λεπτομερή κατανόηση της κατάστασης ενός πληθυσμού αρκούδας και τις τάσεις

εξέλιξής του. Η πιο ενδεδειγμένη πλέον μέθοδος παρακολούθηση ενός πληθυσμού αρκούδας

θεωρείται η γενετική παρακολούθηση, καθώς τα αποτελέσματα τέτοιων ερευνών μπορούν να



33

δώσουν πληροφορίες για τον πληθυσμό της αρκούδας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο

(Karamanlidis et al. 2010; Karamanlidis et al. 2011b). Σε ιδιαίτερα προβληματικές και επείγουσες

καταστάσεις η γενετική ταυτοποίηση ενός ατόμου μπορεί να εξασφαλίσει τη λήψη

διαχειριστικών μέτρων που θα έχουν ως στόχο το ζημιογόνο άτομο, καθώς με τη σωστή

προετοιμασία τα αποτελέσματα των γενετικών εξετάσεων μπορεί να είναι διαθέσιμα σε μικρό

χρονικό διάστημα. Στην Ελλάδα υπάρχει ήδη μια εκτεταμένη βάση δεδομένων γενετικής

πληροφορίας της Καφέ αρκούδας, το Εθνικό Μητρώο της Καφέ αρκούδας. Το Μητρώο αυτό

χρηματοδοτήθηκε από το Υ.Π.Ε.Κ.Α και ιδιωτικούς φορείς, συντονίζεται από τον ΑΡΚΤΟΥΡΟ και

περιλαμβάνει πλέον περισσότερες από 360 ταυτοποιημένες αρκούδες. Κάθε ακόλουθη

προσπάθεια γενετικής παρακολούθησης της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα πρέπει να γίνει

σύμφωνα με τις επιστημονικές προδιαγραφές που έχουν τεθεί από το Εθνικό Μητρώο της Καφέ

αρκούδας, ώστε τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα.



34

6 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

AA.VV. (2007). Piano d'Azione interregionale per la Conservazione dell' Orso bruno nelle Alpi centro‐orientalli ‐ PACOBACE. 1‐143

Albert DM, Bowyer RT (1991). Factors related to grizzly bear‐human interactions in Denali National Park. Wildlife Society Bulletin 19:339‐349

Andelt WF (1999). Relative effectiveness of guarding‐dog breeds to deter predation on domestic sheep in Colorado. Wildlife Society Bulletin 27:706‐714

Andelt WF, Hopper SN (2000). Livestock guard dogs reduce predation on domestic sheep in Colorado. Journal of Range Management 53:259‐267

Anonymous (2012). Management and Action Plan for the Bear population in Romania. Ministry of Agriculture, Forestry and Rural Development; Ministry of Environment and Water Management. Retrieved 23/07‐2012 from http://www.mmediu.ro/file/Management_Action_Plan.pdf.

Armistead AR, Mitchell K, Connolly GE (1994). Bear relocations to avoid bear/sheep conflicts. In: Proceedings of the 16th Vertebrate Pest Conference: 31‐35. Halverson, W.S. , Crabb A.C. Lincoln, U.S.A, University of California, Davis: 31‐35

Barber JR, Crooks KR, Fristrup KM (2009). The cost of chronic noise exposure for terrestrial organisms. Trends in Ecology & Evolution 25:180‐189

Beckmann JP, Lackey CW, Berger J (2004). Evaluation of deterrent techniques and dogs to alter behavior of "nuisance" black bears. Wildlife Society Bulletin 32:1141‐1146

Blanchard BM, Knight RR (1991). Movements of Yellowstone Grizzly Bears. Biological Conservation 58:41‐67

Blanchard BM, Knight RR (1995). Biological Consequences of Relocating Grizzly Bears in the Yellowstone Ecosystem. Journal of Wildlife Management 59:560‐565

Chruszcz B, Clevenger AP, Gunson KE, Gibeau ML (2003). Relationships among grizzly bears, highways, and habitat in the Banff‐Bow Valley, Alberta, Canada. Canadian Journal of Zoology 81:1378‐1391

Clark JD, Dobey S, Masters DV, Scheick BK, Pelton MR, Sunquist ME (2005). American black bears and bee yard depredation at Okefenokee Swamp, Georgia. Ursus 16:234‐244

Clark JE, van Manen FT, Pelton MR (2002). Correlates of success for on‐site releases of nuisance black bears in Great Smoky Mountains National Park. Wildlife Society Bulletin 30:104‐11

Dolson S (2010) Responding to Human‐Black Bear Conflicts: A Guide to Non‐lethal Bear Management Techniques, Get Bear Smart Society: 1‐37

Don Carlos AW, Bright AD, Teel TL, Vaske JJ (2009). Human ‐ black bear conflict in Urban Areas: An integrated approach to management response. Human Dimensions of Wildlife 14:174‐184

Ellenberg U, Mattern T, Seddon P (2009). Habituation potential of yellow‐eyed penguins depends on sex, character and previous experience with humans. Animal Behaviour 77:289‐296

Gniadek SJ, Kendall KC (1998). A summary of bear management in Glacier National Park, Montana, 1960‐1994. Ursus 10:155‐159

http://www.mmediu.ro/file/Management_Action_Plan.pdf



35

Greenleaf SS, Mathews SM, Wright RG, Beecham J, Leithead HM (2009). Food habits of American black bears as a metric for direct management of human‐bear conflict in Yosemite Valley, Yosemite National Park, California. Ursus 20:94‐101

Gunther KA, Haroldson MA, Frey K, Cain SL, Copeland J, Schwartz CC (2004). Grizzly bear‐human conflicts in the Greater Yellowstone ecosystem, 1992‐2000. Ursus 15:10‐22

Herrero S, Smith T, DeBruyn TD, Gunther K, Matt CA (2005). From the field: Brown bear habituation to people ‐ safety, risks, and benefits. Wildlife Society Bulletin 33:362‐373

Huber D, Adamic M (1999). Status and management of the brown bear in Slovenia. In: Bears. Servheen, C., Herrero S. , Peyton B. Gland, Switzerland and Cambridge, U.K., IUCN/SSC Bear specialist Group, IUCN/SSC Polar Bear Specialist Group: 119 ‐ 122

Huber D, Jaksic Z, Frkovic A, Stahan Z, Kusak J, Majnaric D, Grubesic M, Kulic B, Sindicic M, Skrbinsek AM, Lay V, Ljustina M, Zec M, Zec D, Laginja R, Francetic I (2008a). Brown bear management plan for the Republic of Croatia. Zagreb: Ministry of Regional Development, Forestry and Water Management, Directorate of Hunting; Ministry of Culture, Directorate for the Protection of Nature

Huber D, Kusak J, Majic‐Skrbinsek A, Sindicic M (2008b). A multidimensional approach to managing the European brown bear in Croatia. Ursus 19:22‐32

Huygens OC, Hayashi H (1999). Using electric fences to reduce Asiatic black bear depredation in Nagano prefecture, central Japan. Wildlife Society Bulletin 27:959‐964

Huygens OC, van Manen FT, Martorello DA, Hayashi H, Ishida J (2004). Relationships between Asiatic black bear kills and depredation costs in Nagano Prefecture, Japan. Ursus 15:197‐202

Johansson M, Karlsson J (2011). Subjective experience of fear and the cognitive interpretation of large carnivores. Human Dimensions of Wildlife 16:15‐29

Kaczensky P, Huber D, Knauer F, Roth H, Wagner A, Kusak J (2006). Activity patterns of brown bears (Ursus arctos) in Slovenia and Croatia. Journal of Zoology 269:474‐485. doi:10.1111/j.1469‐7998.2006.00114.x

Karamanlidis AA, Drosopoulou E, de Gabriel Hernando M, Georgiadis L, Krambokoukis L, Pllaha S, Zedrosser A, Scouras Z (2010). Non‐invasive genetic studies of brown bears using power poles. European Journal of Wildlife Research 56:693‐702. doi:10.1007/s10344‐010‐0363‐3

Karamanlidis AA, Sanopoulos A, Georgiadis L, Zedrosser A (2011a). Structural and economic aspects of human‐bear conflicts in Greece. Ursus 22:141‐151. doi:http://dx.doi.org/10.2192/URSUS‐D‐10‐00016.1

Karamanlidis AA, Straka M, Drosopoulou E, De Gabriel Hernando M, Kocijan I, Paule L, Scouras Z (2011b). Genetic structure and size of an endangered brown bear population threatened by highway construction in the Pindos Mountains, Greece. European Journal of Wildlife Research 58:511‐522. doi:10.1007/s10344‐011‐0598‐7

Kαραμανλίδης AA (Συντονιστής)(2011). 1η Γενετική απογραφή του πληθυσμού της καφέ αρκούδας (Ursus arctos) στην Ελλάδα. Τελική αναφορά προς το Υ.Π.Ε.Κ.Α. Θεσσαλονίκη, Αύγουστος. 1‐87

Kocijan I, Galov A, Cetkovic´ H, Kusak J, Gomercic T, Huber Ð (2011). Genetic diversity of Dinaric brown bears (Ursus arctos) in Croatia with implications for bear conservation in Europe. Mammalian Biology 76:615‐621. doi:10.1016/j.mambio.2010.12.003

http://dx.doi.org/10.2192/URSUS-D-10-00016.1

http://dx.doi.org/10.2192/URSUS-D-10-00016.1



36

Kruckenhauser L, Rauer G, Daeubl B, Haring E (2008). Genetic monitoring of a founder population of brown bears (Ursus arctos) in central Austria. Conservation Genetics Published online: DOI 10.1007/s10592‐008‐9654‐6

Länderübergreifende Koordinierungsstelle für Bärenfragen (2005). Managementplan Bär ‐ überarbeitete Version 2005. Wien: 1‐51

Landriault LJ, Brown GS, Hamr J, Mallory FF (2009). Age, sex and relocation distance as predictors of return for relocated nuisance black bears Ursus americanus in Ontario, Canada. Wildlife Biology 15:155‐164

Lemelin RH (2006). The gawk, the glance and the gaze: Ocular consumption and polar bear tourism in Churchill, Manitoba, Canada. Current Issues in Tourism 9:516‐534

Linnell JDC, Aanes R, Swenson JE, Odden J, Smith ME (1997). Translocation of carnivores as a method for managing problem animals: a review. Biodiversity and Conservation 6:1245‐1257

Linnell JDC, Swenson JE, Andersen R (2001). Predators and people: conservation of large carnivores is possible at high human densities if management policy is favourable. Animal Conservation 4:345‐349. doi:10.1017/S1367943001001408

Lõhmus A (2001). Large canrivore control and management Plan for Estonia, 2002 ‐ 2011. Strasbourg: T‐PVS (2001) 73: 1‐53

Lyons AJ (2005). Activity patterns of urban American black bears in the San Gabriel Mountains of southern California. Ursus 16:255‐262

Madison JS (2008). Yosemite National Park: the continuous evolution of human ‐ black bear conflict management. Human ‐ Wildlife Conflicts 2:160‐167

Martin JGA, Raele D (2008). Animal temperament and human disturbance: Implications for the response of wildlife to tourism. Behavioural Processes 77:66‐72

Mattson DJ (1990). Human impacts on bear habitat use. International Conference on Bear Research and Management 8:33‐56

Mattson DJ, Blanchard BM, Knight RR (1992). Yellowstone grizzly bear mortality, human habituation, and whitebark pine seed crops. Journal of Wildlife Management 56:432‐442

McArthur Jope KJ (1983). Habituation of grizzly bears to people: a hypothesis. Ursus 5:322‐327

McCarthy TM, Seavoy RJ (1994). Reducing nonsport losses attributable to food conditioning: Human and bear behavior modification in an urban environment. International Conference on Bear Research and Management 9:75‐84

McCullough DR (1982). Behavior, bears, and humans. Wildlife Society Bulletin 10:27‐33

McLellan BN, Hovey FW, Mace RD, Woods JG, Carney DW, Gibeau ML, Wakkinen WL, Kasworm WF (1999). Rates and causes of grizzly bear mortality in the interior mountains of British Columbia, Alberta, Montana, Washington and Idaho. Journal of Wildlife Management 63:911‐920

Mertzanis G, Giannakopoulos A, Pylidis C (2009). Ursus arctos (Linnaeus, 1758). In: Red Data Book of the Threatened Animal Species of Greece. Legakis, A. , Maragou P. Athens, Hellenic Zoological Society: 387‐389

Ministry of Agriculture and Forestry of Finland (2007). Suomen karhukannan hoitosuunnitelma.



37

Ministry of Environment and Waters (2007). Action Plan for the Brown Bear in Bulgaria. Sofia: 1‐85

Needham MD, Rollins RB, Wood CJB (2004). Stakeholders' preceptions of bear viewing tours at an Alpine Ski area in the summer. Human Dimensions of Wildlife 9:153‐156

Nyholm ES, Nyholm K‐E (1999). Status and management of the brown bear in Finland. In: Bears. Servheen, C., Herrero S. , Peyton B. Gland, Switzerland and Cambridge, U.K., IUCN/SSC Bear specialist Group, IUCN/SSC Polar Bear Specialist Group: 63‐67

Ordiz A, Stoen OG, Delibes M, Swenson JE (2011). Predators or prey? Spatio‐temporal discrimination of human‐derived risk by brown bears. Oecologia 166:59‐67

Ozoliņš J, Bagrade G, Žunna A, Ornicāns A, Andersone‐Lilley Z (2009). Action Plan for the Conservation of Brown bear (Ursus arctos) in Latvia. Salaspils: 1‐35

Pease CM, Mattson DJ (1999). Demography of the Yellowstone grizzly bears. Ecology 80:957‐975

Peirce KN, Van Daele LJ (2006). Use of garbage dump by brown bears in Dillingham, Alaska. Ursus 17:165‐177

Rauer G, Kaczensky P, Knauer F (2003). Experiences with aversive conditioning of habituated brown bears in Austria and other European countries. Ursus 14:215‐224

Rigg R, Adamec M (2007). Status, ecology and management of the brown bear (Ursus arctos) in Slovakia. Liptovsky Hradok: 1‐128

Riley SJ, Aune K, Mace RD, Madel MJ (1994). Translocation of nuisance grizzly bears in northwestern Montana. International Conference on Bear Research and Management 9:567‐573

Robbins CT, Schwartz CC, Felicetti LA (2004). Nutritional ecology of ursids: a review of newer methods and management implications. Ursus 15:161‐171

Rode KD, Farley SD, Fortin JC, Robbins CT (2007). Nutritional consequences of experimentally introduced tourism in brown bears. Journal of Wildlife Management 71:929‐939

Sato Y, Mano T, Takatsuki S (2005). Stomach contents of brown bears Ursus arctos in Hokkaido, Japan. Wildlife Biology 11:133‐144

Schwartz CC, Haroldson MA, White GC, Harris RB, Cherry S, Keating KA, Moody D, Servheen C (2006). Temporal, spatial, and environmental influences on the demographics of grizzly bears in the Greater Yellowstone Ecosystem. Wildlife Monographs 161:1‐68

Selva N, Zwijacz‐Kozica T, Sergiel A, Olszanska A, Zięba F (2011). Management Plan for the Brown bear Ursus arctos in Poland. Warsaw: 1‐81

Shivik JA, Ruid D, Willging RC, MOck KE (2011). Are the same bears repeatedly translocated from corn crops in Wisconsin? Ursus 20:114‐119

Singer FJ, Bratton SP (1980). Black bear/human conflicts in the Great Smoky Mountains National Park. Ursus 4:137‐139

Smith TS, Herrero S, Debruyn TD, Wilder JM (2008). Efficacy of bear deterrent spray in Alaska. Journal of Wildlife Management

Stokes AW (1970). An ethologist's views on managing grizzly bears. BioSience 20:1154‐1157



38

Swenson JE, Gerstl N, Dahle B, Zedrosser A (2000). Action Plan for the conservation of the Brown Bear (Ursus arctos) in Europe. Nature and Environment. 114: 1‐68

Treves A, Karanth KU (2003). Human‐carnivore conflict and perspectives on carnivore management worldwide. Conservation Biology 17:1491‐1499

Witmer GW, Whittaker DG (2001). Dealing with nuisance and depredating black bears. Western Black Bear Workshop 7:73‐81

Woodroffe R (2000). Predators and people: using human densities to interpret declines of large carnivores. Animal Conservation 3:165‐173

Zedrosser A, Dahle B, Swenson JE, Gerstl N (2001). Status and management of the brown bear in Europe. Ursus 12:9‐20

Τεχνική Έκθεση «Αντιμετώπιση περιστατικών...

Documents

Transcript of Τεχνική Έκθεση «Αντιμετώπιση περιστατικών...