ΙΩΑΝΝΑ ΑΒΡΑΜΙ∆ΟΥ

ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ

PAUL CELAN

ΕΝ∆ΥΜΙΩΝ

ΙΩΑΝΝΑ ΑΒΡΑΜΙ∆ΟΥ

ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ

PAUL CELAN

ΕΝ∆ΥΜΙΩΝ

Ρουµανο-εβραίος ποιητής που από το Τσερ-νόβιτς της Μπουκοβίνας η οποία σήµερα ανήκειστην Ουκρανία, έφτασε δραπετεύοντας από τοστρατόπεδο καταναγκαστικών έργων, στο Παρίσι,όπου έζησε και εργάστηκε ως λέκτορας της γερµα-νικής φιλολογίας στην Εκόλ Νορµάλ, γράφονταςποιήµατα στην γλώσσα των δολοφόνων των γονιώντου. Στοχαστικός ποιητής, τον οποίον δεν µπορεί νακατατάξει κανείς σε κανένα ρεύµα σε καµιά σχολή,ασχολήθηκαν µαζί του , φιλόσοφοι, γλωσσολόγοι,φιλόλογοι για να αποκωδικοποιήσουν το έργο του.Όλο τον ποιητικό του στοχασµό ο οποίος διατρέχεικαι τα περισσότερα από τα 800 ποιήµατά του, τονέχει εκφράσει στο πεζό του έργο Μεσηµβρινός την[7]

οµιλία που εκφώνησε όταν του απονεµήθηκε το1960 το βραβείο της Γερµανικής Ακαδηµίας Γκέ-οργκ Μπύχνερ στο Ντάρµσταντ και το οποίο κυκλο-φόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ στηνεξαιρετική µετάφραση και τις πολύ διαφωτιστικέςσηµειώσεις του Γιώργου Σαγκριώτη. Ο Μεσηµβρι-νός είναι το ποιητικό του µανιφέστο και µε αυτόνεγκαταλείπει την προβληµατική της µνήµης που είχεεκφράσει το 1958 στην οµιλία του στη Βρέµη, ότανέλαβε το λογοτεχνικό βραβείο της ελεύθερης χανσε-ατικής πόλης της Βρέµης, και εισάγει την θεµατικήτης ηµεροµηνίας για την οποία µίλησα στην αρχή.«Κάθε ποίηµα έχει γραµµένο µέσα του τη δική του20η Γενάρη». Μια φράση που βρίσκεται στο κέντροαυτού του ποιητικού του µανιφέστου που έχει τη ση-µασία της. Στις 20 Γενάρη, ο Λεντς, ο ήρωας από τοοµώνυµο έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ, υποφέρονταςαπό ψυχικές διαταραχές, όπως και ο Τσέλαν, ξεκινάνα ανέβει στα βουνά. Την 20η Γενάρη του 1942,πραγµατοποιήθηκε η διάσκεψη στην Βάνζεε, κοντάστο Βερολίνο κατά την οποίαν ο Χίτλερ και οι συ-νεργάτες του έλαβαν την απόφαση για την τελικήλύση, δηλαδή την εξόντωση των Εβραίων. Κάθε ποί-ηµα γράφεται και αναφέρεται σε τέτοιες ηµεροµη-νίες που διακόπτουν το χρόνο, σπάνε το νήµα του,διατηρώντας την µνήµη γεγονότων που συνέβησανκατά τη διάρκειά τους. Το ποίηµα, ως έκφραση καιβίωµα ενός µοναδικού ανθρώπου, προσπαθεί νασπάσει την γραµµική ιστορία των νικητών, παρεµ-[8]

βάλλοντας τη δική του κριτική µατιά στα γεγονότα.Ορισµένα από τα ποιήµατά του, φέρουν αυτή τηνηµεροµηνία ή αναφέρουν το µήνα Γενάρη και πάνταόπως προφέρεται στην Αυστρία, την γενέτειρα τουΧίτλερ, δηλαδή όχι Januar αλλά Jaenner. Είναι οτρόπος του Τσέλαν να αναφερθεί στο γεγονός τουΟλοκαυτώµατος. Σε κανένα του ποίηµα δεν συνα-ντάµε άµεσα τα ονόµατα Ολοκαύτωµα, Άουσβιτς,Shoa, γιατί πιστεύει ότι καµιά εικόνα δεν µπορεί νασυµβολίσει «αυτό που συνέβη». Μόνο µέσα στηµορφή του ποιήµατος βρίσκεται το γεγονός. Αρκείνα πει επί παραδείγµατι ότι η Μπουκοβίνα ήταν µιαπεριοχή όπου ζούσαν κάποτε άνθρωποι και βιβλίαγια να δηλώσει ότι αυτή η περιοχή υπήρξε αλλάτώρα έχει εξαφανιστεί από τον χάρτη. Όποιος γνω-ρίζει γερµανικά ξέρει ότι η Μπουκοβίνα ονοµάζεταιΜπούχενλαντ που συνηχεί µε το Μπύχερλάντ πουσηµαίνει η χώρα των βιβλίων, αλλά και µε το ζοφερόστρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλτ που κατάλέξη σηµαίνει το δάσος µε τις οξιές. Βλέπετε ότι οΤσέλαν επιλέγει πολύ προσεκτικά και συνειδητά τιςλέξεις του, τίποτε δεν είναι τυχαίο και αυτό κάνει καισε όλα τα ποιήµατά του όχι µόνον στις οµιλίες τουενώπιον του γερµανικού κοινού στο οποίο εξέφραζετον θυµό του έµµεσα και όχι άµεσα µε ευθείες επι-θέσεις. Στον Μεσηµβρινό του, οι σηµειώσεις τουΣαγκριώτη είναι άκρως διαφωτιστικές για το έργοαυτού του µέγιστου ποιητή της µεταπολεµικής ποί-ησης που θεωρείται σκοτεινό και ερµητικό, αδια-[9]

φανές, αντιστέκεται στην κατανόηση ακόµα και τωνΓερµανών καθώς η γλώσσα που επιλέγει να γράψειο ίδιος δεν είναι τα γνωστά σε όλους τους Γερµανούςγερµανικά αλλά µια γερµανική µέσα στην γερµα-νική η οποία δηµιουργεί τις δικές της συµβάσεις,τους δικούς της κανόνες για να διαφοροποιηθεί απότην γλώσσα αυτών που δολοφόνησαν την µάνα του.Όµως παρόλα όσα έγιναν, παραµένει πιστός στηνκοινή γλώσσα της µάνας του και των εκτελεστώντης. Το µέληµά του για τη γλώσσα ήταν γι’ αυτόν κα-θήκον ζωής, έπρεπε να την καταστήσει ικανή ναδώσει απαντήσεις στα ερωτήµατα που προέκυψανµετά το Άουσβιτς. Η στοιχειώδης σχέση µεταξύύπαρξης και γραφής ήταν ένα θέµα στο οποίο επα-νερχόταν συνεχώς στις οµιλίες του ή στις επιστολέςτου. Η γλώσσα αυτή θεωρείται σκοτεινή γιατί µέσαστη σιωπή και στο σκοτάδι ανιχνεύει ψηλαφητά τιςδικές της αισθητικές µορφές που υπερβαίνουν τηνεµπειρία της πραγµατικής ζωής και κινούνται σεσφαίρες κατασκευασµένες από τον ποιητή σε ένανάλλο τόπο. Η αυστηρή του γλώσσα στρέφεται ενά-ντια στην φλυαρία της σύγχρονής ποίησης στηνοποία προσάπτει ότι µιλά για πράγµατα µη βιωµένα,κι όταν ένα ποίηµα δεν µιλά για βιωµένα πράγµατα,τότε δεν είναι Gedicht αλλά ένα Genicht. Ιδού έναςαπό αυτούς τους νεολογισµούς του Τσέλαν µπροστάστους οποίους µένει αµήχανος ο µεταφραστής του.Η λέξη Genicht δεν υπάρχει στα λεξικά τη δηµιουρ-γεί από το αρνητικό Nicht και το µόριο ge το οποίο[10]

συναντάται ως πρώτο συνθετικό των λέξεων καιµπορεί να λειτουργεί µέσα στην λέξη ως άρνησηαλλά και ως εµφατικό µόριο. Στα ελληνικά δηλαδήθα λέγαµε ότι είναι το απόλυτο µηδέν, δεν θα είναιένα ποίηµα αλλά ένα µη ποίηµα, ένα απόλυτο τίποταΞεβαµµένη από τον αχτιδοβόλοΆνεµο της γλώσσας σουΗ πολύχρωµη φλυαρία για το βίωµα των άλλων-το εκατόγλωσσο ψευδοποίηµαΤο µη ποίηµα.Σαρωµένος από την ανεµοδίνη,ΕλεύθεροςΟ δρόµος µέσα από το ανθρωπόµορφο χιόνι,το εξιλεωµένο χιόνι, προςτις φιλόξενεςπαγερές κάµαρεςτα παγερά τραπέζιαΒαθιάΣτη χαραµάδα του χρόνουΜεςΤις παγοκηρίδεςΠεριµένει ένας κρύσταλλος ανάσαςΗ αδιάψευστη µαρτυρία σου

[11]

Στο συγκεκριµένο ποίηµα ο Τσέλαν εκφρά-ζει το πιστεύω του για την στάση του ποιητή και γιατην λειτουργία της ποίησης µέσα σε ένα συγκεκρι-µένο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, και αντιτίθεται σταόσα είπε ο Αντόρνο ότι είναι βάρβαρο να γράφειςποιήµατα µετά το Άουσβιτς. Ο ίδιος απέδειξε ότι όχιµόνο µπόρεσαν να γραφτούν αλλά και να γραφτούνκάποια από τα ωραιότερα ποιήµατα της γερµανικήςµεταπολεµικής λογοτεχνίας. ∆ηµιουργώντας λοιπόντην δική του προσωπική γλώσσα, µπόρεσε να εκ-φράσει αυτό που δεν εκφράζεται µε λόγια, να εκ-φράσει το ανείπωτο, µπόρεσε να εκφράσει µέσααπό την αριστοτεχνική φόρµα των ποιηµάτων τουτην αδυναµία να αναπνέει κανείς γιατί ο αέρας µετάτο Άουσβιτς ήταν δηλητηριώδης. Κατά τον Τσέλαν,ο τόπος της ποιητικής δηµιουργίας είναι ο τόπος τωννεκρών, µόνον σε αυτόν τον τόπο µπορεί ακόµα νατραγουδά µακριά από τους ανθρώπους. Οι φωνέςτων νεκρών τον ακολουθούν παντού, φυτρώνουνµέσα από τα βάθη της νύχτας, φωνές πού έρχονταιαπό το δέντρο της αγχόνης, την αρχαϊκή εποχή τουΙακώβ . Στην εκ νέου κατασκευασµένη πραγµατικό-τητα, η ποιητική δηµιουργία έχει τα χαρακτηριστικάτης λογοαλχηµείας, οι λέξεις τοποθετούνται αυτό-νοµα η µια δίπλα στην άλλη, ή ανασυντίθενται, αλλάτίποτε δεν γίνεται τυχαία και αυθαίρετα. Στον ονει-ρικό του κόσµο οι νεκροί µπορούν να αναπνέουνγιατί έχουν ξεφύγει από τη βαρύτητα της αιµατο-βαµµένης γης. Στον κόσµο αυτό ο ποιητής µπορεί να[12]

χαράξει έναν µεσηµβρινό και αφού συναντήσει τοΕσύ, την νεκρή Εβραία αδερφή , την µάνα του, ναξαναεπιστρέψει στον εαυτό του, να βρει τη θέση τουµέσα στον πραγµατικό κόσµο. Μέσω του διαλόγουπου αναπτύσσει µε το Εσύ, το οποίο µπορεί να είναιο Άλλος, αλλά και το ίδιο το λυρικό εγώ, αποκτά συ-νείδηση της δικής του ανθρώπινης µοίρας, της δικήςτου ταυτότητας. Ο διαλογικός χαρακτήρας απαντά-ται αν όχι σε όλα, τουλάχιστον στα περισσότερα ποι-ήµατά του, προσδίδει στο ποίηµα µια δραµατικήκορύφωση και έτσι το κάνει να κινείται συνεχώς στιςπαρυφές του θανάτου. Έχει ανάγκη να πάρει από-σταση από τις περιοχές του ανθρώπινου λόγου, ναβυθιστεί στο υποσυνείδητό του για να αντλήσει ει-κόνες που θα τις µετατρέψει σε λέξεις µε νέο περιε-χόµενο, λέξεις που δηµιουργούν µια νέα γλωσσικήπραγµατικότητα που είναι σε θέση να εκφράσει τοάφατο. Ο λόγος του είναι πολυσηµικός και οι λέξειςπου χρησιµοποιεί από τον κόσµο που τον περιβάλλειείναι υποκατάστατα άλλων λέξεων. Λέξεις που επα-ναλαµβάνονται σχεδόν σε όλα τα ποιήµατά του,όπως µάτι, χέρι, άµµος, ρολόι, ώρες, κρασί, λέξειςπου έχουν χάσει τη λάµψη τους µέσα από την τριβήτης καθηµερινότητας, λέξεις που έχουν γίνει κλισέ,στον Τσέλαν ξαναεπιστρέφουν παραλλαγµένες µαπάντα αναγνωρίσιµες σαν το µοτίβο στο σχέδιο ενόςπολύτιµου µεταξωτού. Προσδίδει στα πράγµαταχρώµατα µε παράδοξο τόπο, κι έτσι εκεί που περιµέ-νουµε ένα δέντρο να κιτρινίζει ή να πορφυρίζει το[13]

φθινόπωρο, αντίθετα, το βλέπουµε να κυανίζει, ναµαβίζει. Η ασυνήθιστη αυτή χρήση των χρωµάτωναφαιρεί από το λόγο τη συµβατική του σηµασία,χωρίς όµως να την αναιρεί εντελώς, κι έτσι δηµιουρ-γεί χώρο για ένα νέο γλωσσικό περιεχόµενο.Στη συλλογή του Μήκων και µνήµη, ο τίτλος δεν επι-λέγεται τυχαία, προτίµησα να µεταφράσω το Mohn,ως µήκων και όχι παπαρούνα, γιατί παραπέµπει κα-τευθείαν στην µήκωνα την υπνοφόρο από τηνοποίαν βγαίνει το όπιο, ναρκωτικό που οδηγεί στηλήθη. Η µνήµη όµως του ποιητή αγρυπνά και µερι-µνά ώστε το ποίηµα να παραµείνει µάρτυρας αυτούπου συνέβη, εφόσον αυτοί που µπορούσαν να µιλή-σουν δεν γύρισαν ποτέ.Η ποιητική συλλογή Μήκων και Μνήµη, αρ-χίζει µε το ποίηµα Τραγούδι στην ΈρηµοΟ θάνατος αποτελεί τον κεντρικό άξονα τουποιήµατος. Το τοπίο θυµίζει βιβλική καταστροφήµετά από έναν µέχρις εσχάτων αγώνα ανάµεσα σεέναν έφιππο ιππότη και τον παντοδύναµο θάνατο.Το µελανό φύλλωµα, το µαύρο άλογο, η τέφρα, ηµαστιγωµένη σελήνη, οι οξειδωµένοι αρραβώνες , οαιµοσταγής θώρακας της νύχτας, εντείνουν την κυ-ριαρχία του θανάτου επί ενός Θεού ο οποίος ακόµακι αν υπάρχει παραµένει τυφλός(ο Τσέλαν εκφράζειτην αµφιβολία του και εγκαλεί αυτόν τον Θεό πουτον ονοµάζει Κανένα και σε άλλα ποιήµατά του, στο

[14]

ποίηµα Ψαλµός επί παραδείγµατι που λέει:Κανείς δεν θα µας ξαναπλάσει µε χώµα και πηλόΚανείς δεν θα ευλογεί πια τη σκόνη µας.Κανείς.∆οξασµένος ας είσαι, εσύ ο Κανένας.Για χάρη σου θέλουµε να ανθίσουµε.Ενάντια σε σένα.Ένα τίποταΉµασταν, είµαστε, θαΠαραµείνουµε, ανθηροί:Το ρόδο του ΤίποταΤο ρόδο του Κανένα.Με το στύλο ολοφώτεινο,Τον στήµονα παντέρηµο,Τη στεφάνη κόκκινηΤης πορφυρής λέξης που τραγουδούσαµεΠάνω, ώ πάνωΑπό το αγκάθι.

Ονοµάζει Κανέναν αυτόν τον Θεό γιατί δεντήρησε την υπόσχεσή του να σώσει τον περιούσιολαό του). Η µόνη φωτεινή ελπίδα είναι η παρουσίακαι η νίκη του ιππότη ποιητή ο οποίος κατονοµάζο-

ντας το όνοµα του τραγικού τοπίου, καταφέρνει νατο αποσπάσει από τη λήθη. Η µοναξιά και ο οδυνη-ρός αγώνας του ποιητή κατά την πράξη της ποιητι-κής δηµιουργίας είναι έκδηλη. Εδώ θα θυµηθώ τονδικό µας ποιητή τον Σεφέρη ο οποίος στον Βασιλιάτης Ασίνης, καταφέρνει, όπως ο Τσέλαν µε την Άκρα, να αποσπάσει από την λήθη την Ασίνη. ∆υο ιστορι-κοί τόποι που είναι πλέον απλά λήµµατα στις εγκυ-κλοπαίδειες και τα λεξικά, δυο τόποι γίνονταιαφορµή για να µιλήσουν οι δύο ποιητές για το υπαρ-ξιακό κενό και την µοναξιά του ποιητή σε ένανκόσµο που δεν τους προσφέρει πια κανένα θεµέλιο.Εποµένως, στο πρώτο επίπεδο της ποίησής του δενείναι ο εβραϊσµός και τα στρατόπεδα συγκέντρωσηςπαρόλο που ρίχνουν τη σκιά τους σε όλες τις λέξειςκαι σε όλες τις σηµασίες τους, αλλά η ποίηση αυτήκινείται σε πολλά επίπεδα, στην γλώσσα και µέσωαυτής στην διαδικασία της ποιητικής δηµιουργίας,στον γλωσσοφιλολογικό στοχασµό του Χάιντεγκερ,µε τον οποίον αναπτύσσει έναν διάλογο µέσα απότα ποιήµατά του, µε τον διαλογικό στοχασµό τουΜάρτιν Μπούµπερ. Η ποίηση αυτή αναζητά νέα εκ-φραστικά µέσα τα οποία µέσα από τη γλώσσα τουΤσέλαν θα αποκτήσουν µια καθολικότητα και πα-γκοσµιότητα και θα αφορούν κάθε αναγνώστη του,όχι µόνο τους Εβραίους.. Κάθε του ποίηµα µετά το1942, είναι ταυτόχρονα µια προσπάθεια µνηµόνευ-σης αλλά και έκφραση µιας αντίληψης για το τι ση-µαίνει σήµερα ποίηση και ποιος πρέπει να είναι ο

ρόλος της. Συνήθιζε να λέει ότι το ποίηµα είναι ο άν-θρωπος, κι αυτό δείχνει πόσο άρρηκτα συνδεδεµένηήταν η ζωή του µε την ποίησή του, πόσο ανάγκη είχετην ποίηση για να συνεχίσει να ζει σαν άνθρωπος µαάλφα κεφαλαίο. Σκάβει βαθιά τις ιδέες, τις µορφέςτις εποχής του για να διανοίξει νέους χώρους, βγάζειαπό τις λέξεις τη µάσκα τους και αποκαλύπτει τονοκνηρό µυστικισµό τους. Εξέχουσα θέση στηνγλώσσα του έχει η σιωπή, αποτελεί τρόπο οµιλίαςτου ποιήµατος, δεν είναι απουσία λόγου αλλά έχειβασική λειτουργία µέσα στο ποίηµα και εκφράζεταιµε τη στίξη. Τελείες, κόµµατα, αστερίσκοι, παρεν-θέσεις, αποσιωπητικά, ερωτηµατικά, θαυµαστικά,όλα τα σηµεία στίξης επιστρατεύονται για να εκ-φράσουν τη σιωπή. Η σιωπή είναι οι φωνές των νε-κρών Εβραίων που κατευθύνουν το χέρι του ποιητή,δεν εκφράζονται µε ηχηρές λέξεις αλλά ηχούν σιω-πηλά στην καρδιά αφήνοντας τα ίχνη τους. Στηνποίηση του Τσέλαν, µορφή και περιεχόµενο είναιάρρηκτα δεµένα µεταξύ τους η γλώσσα γίνεται κυ-ρίαρχο στοιχείο της ποίησης και στοχάζεται γύρωαπό τον εαυτό της, .Παρά τη σκοτεινότητα και την ερµητικό-τητα, µπορούµε να διαβάσουµε τον Τσέλαν και νατον κατανοήσουµε, αν δεχτούµε ότι η ποίησή του,δεν είναι απλά µια απλή στιχουργική τέχνη, µια Poe-sie αλλά Dichtung µε τη σηµασία που αποδίδει οΧάιντεγκερ στην δηµιουργική ποίηση όταν µιλά γιατο έργο του Χαίλντερλιν. Πρέπει να εγκαταλείψουµε

τα συµβατικά µέσα ερµηνείας που διαθέτουµε καινα τον προσεγγίσουµε µε άλλον τρόπο. ∆εν µας επι-τρέπει η ποίησή του να αφεθούµε στη µαγεία της,αλλά µας προτρέπει να τον διαβάσουµε µε προσή-λωση και να στοχαστούµε την κάθε λέξη του ξεχωρι-στά Αυτό είναι δύσκολο για µας τους αναγνώστες,είναι δύσκολο για την εποχή µας γιατί µας λείπει οχρόνος, γιατί είµαστε πάντα βιαστικοί, γιατί κάτι τέ-τοιο προϋποθέτει ότι πρέπει να ακολουθήσουµε ταδικά του µονοπάτια, τα δικά του άπειρα αναγνώ-σµατα, να διαθέτουµε το δικό του οπλοστάσιο γνώ-σεων, να µιλάµε ενδεχοµένως τις 8 γλώσσες πουµιλούσε και έγραφε ο ίδιος. Καθώς όµως το ποίηµαπαραµένει ανοιχτό, ο αναγνώστης µπορεί να διαρ-ρήξει την κλειδαριά όπου κατοικεί η ποίησή του µετο δικό του κλειδί. Το λέει άλλωστε στο ποίηµα τουµε τίτλο «Με κλειδί αµοιβό από την ποιητική τουσυλλογή «Από κατώ φλι σε κατώφλι». Την κλείδααµοιβό την δανείζεται από το Ποίηµα του Παρµε-νίδη όπου λέει ο φιλόσοφος «των δε ∆ίκη πολύποι-νος έχει κληίδας αµοιβούς», Η ∆ίκη έχει κλειδιά πουαλλάζουν.Με κλειδί αµοιβόΑνοίγεις το σπίτι όπουΣτροβιλίζεται το χιόνι αυτού που αποσιωπήθηκε.Ανάλογα µε το αν το αίµα σου αναβλύζειΑπό το µάτι, ή το στόµα, ή το αυτί,Αλλάζεις το κλειδί σου

[18]

Αλλάζει το κλειδί σου, αλλάζει η λέξηΠου στροβιλίζεται µε τις νιφάδες.Ανάλογα µε τον άνεµο που η δίνη του σε παρασύρειΣτοιβάζεται το χιόνι γύρω από τη λέξηΟ Τσέλαν δεν συνήθιζε να ερµηνεύει τα ποι-ήµατά του ή να δίνει εξηγήσεις για την τάδε ή δείναλέξη, µάλιστα το αρνούνταν κατηγορηµατικά όταντο ζητούσαν οι µελετητές και οι µεταφραστές του.Αλλά µε το ποίηµα αυτό κλείνει, πιστεύω το µάτιστον αναγνώστη λέγοντάς του να διαβάζει και ναξαναδιαβάζει το ποίηµα και στο τέλος, αν χρησιµο-ποιήσει το κατάλληλο κλειδί, το δικό του προσωπικόκλειδί, το ποίηµα θα του ανοιχτεί από µόνο του. Θαγίνει ο παραλήπτης της µποτίλιας στο πέλαγος δη-λαδή του νοήµατος που έκλεισε µέσα στο ποίηµα οποιητής. Να διαβάζει το ποίηµα µε την προσοχήεκείνη που ο Τσέλαν ονόµαζε την «φυσική προσευχήτης ψυχής» παραθέτοντας τον Βάλτερ Μπένγιαµινο οποίος µε τη σειρά του παρέθετε τα λόγια του Μα-λεµπράνς. Ο ίδιος περιέγραψε την προσοχή µε τηνοποία διάβαζε τον Ρενέ Σάρ σε µια επιστολή τουπρος τον τελευταίο ως εξής:

«Βλέπετε, προσπάθησα πάντοτε να σας κατανοήσω,προσπάθησα να σφίξω το λόγο σας όπως σφίγγεικανείς ένα χέρι και φυσικά το χέρι που έσφιγγε το[19]

δικό σας ήταν το δικό µου χέρι όταν ήµουν σίγουροςότι σας συναντούσα. Όσον αφορά αυτό που µέσαστο έργο σας παρέµενε κλειστό και δεν ανοιγόταν-ή δεν ανοιγόταν ακόµα-στην κατανόησή µου, αυτόπου έκανα ήταν να δείξω σεβασµό και να περιµένω.Ποτέ δεν µπορούµε να ισχυριστούµε ότι συλλαµβά-νουµε εντελώς το νόηµα, και εξάλλου κάτι τέτοιο θαήταν έλλειψη σεβασµού για το άγνωστο µέσα στοοποίο κατοικεί ο ποιητής ή το οποίο κατοικεί µέσαστον ποιητή, θα ήταν σαν να ξεχνάµε ότι την ποίησητην αναπνέουµε θα ήταν σαν να ξεχνάµε ότι η ποί-ηση µας απορροφά.».Προσοχή, σεβασµός, αναµονή αυτά ήταν τακλειδιά του Τσέλαν όταν διάβαζε ό ίδιος ποιήµαταάλλων.Στην ποιητική συλλογή Μήκων και Μνήµη,υπερισχύουν οι ίαµβοι, οι ανάπαιστοι και οι δάκτυ-λοι, ενώ στο Γλωσσικό Πλέγµα, έχουµε µια ελλει-πτική γλώσσα, όπου η ουσιαστικοποίηση τωνεπιθέτων ή η χρήση των ουσιαστικοποιηµένων µε-τοχών αφαιρεί την πρωτοκαθεδρία του ρήµατος.Αυτό το γλωσσικό φαινόµενο, θα γίνει στη συνέχειαένα από τα θεµελιώδη χαρακτηριστικά του τσελανι-κού ιδιώµατος και ένα από τα δυσκολότερα σηµείαγια τους µεταφραστές του.Ο τίτλος και µόνον του βιβλίου που έγινε

[20]

αντικείµενο κριτικής από κριτικούς που καθόριζαντο λογοτεχνικό τοπίο της Γερµανίας, έχει πολλά ση-µασιολογικά επίπεδα. Η παράδοξη διελκυστίνδα µε-ταξύ Άρνησης και Κατάφασης, η αυξανόµενηεκφραστική λιτότητα, η στίξη που στέκεται ισάξιαδίπλα στις λέξεις, χαρακτηρίζουν κάθε µεµονωµένοποίηµα και η ένταση µεταξύ λεχθέντος και αποσιω-πηθέντος γίνεται όλο και µεγαλύτερη. Ο Τσέλαναποµακρύνεται από την οικεία, περιγραφική, αφη-γηµατική γλωσσική χρήση της παράδοσης και δίνειµορφή σε ένα ριζικά διαφορετικό ποιητικό αξίωµα.Στόχος της ποίησής του είναι η ανεύρεση και η κα-τάκτηση µιας πραγµατικότητας, όπως έλεγε καιστην οµιλία του της Βρέµης, και για να το επιτύχειπρέπει να αποκαλύψει την ουσία της µέσα από τηνδοµή του γλωσσικού κειµένου. οι λέξεις είναι “κρύ-σταλλοι ανάσας”, για τον ποιητή δεν υπάρχει ζωήέξω από το Ρήµα. Τα ποιήµατά του είναι “νιφάδεςχιονιού”, µονοκρύσταλλοι που διαβάζονται από τοντίτλο έως τον τελευταίο στίχο, ως το τελευταίο ση-µείο στίξης, ως µια συντακτική και γραµµατική ενό-τητα. Αντλεί από όλον τον έµψυχο και άψυχο κόσµοπου τον περιβάλλει, για να σχηµατίσει το δικό τουσυµπαγές και αρµονικό σαν κρύσταλλο σύµπαν,προκειµένου να βρει την θέση του µέσα στην συγκε-κριµένη ιστορική πραγµατικότητα που βιώνει. ΤοGedicht(ποίηµα) του είναι σκοτεινό γιατί σκοτεινήείναι και η Geschick του (µοίρα).

[21]

ΦΩΝΕΣ, στο πράσινοτης επιφάνειας του νερού χαραγµένες.Όταν βυθίζεται η αλκυόνα,το δευτερόλεπτο συρίζει:Αυτό που στέκονταν πλάι σουσε κάθε µια από τις όχθες,µπαίνειδρεπανισµένο σε µια άλλη εικόνα.Φωνές από το δρόµο µε τις κνίδες:Έλα περπατώντας µε τα χέρια σ’ εµάς.Οποιος είναι µόνος µε τη λάµπα,Έχει µόνο το χέρι να διαβάσει.Φωνές, φύονται από τη νύχτα, σχοινιάαπόπου κρεµάς την καµπάνα.Γίνε ένας θόλος , κόσµε:Όταν το νεκροκόγχυλο πλέοντας πλησιάσειθα σηµάνει εδώ.Φωνές, στο άκουσµά τους η καρδιά σουστην καρδιά της µάνας σου ενδίδει.Φωνές από το δέντρο της αγχόνης,όπου παλιό και νέο ξύλο τους δακτυλίουςανταλλάσσουν και ανταλλάσσουν.

[22]

Φωνές, λαρυγγικές, στα βότσαλα,όπου και το άπειρο φτυαρίζει,(καρδιο-)βλεννώδες ρείθρο.Εσύ παιδί,ρίξε εδώ τις βάρκεςπου επάνδρωνα:Όταν µαίνεται ο κλύδων µεσοκάραβα,ενώνονται οι σκαρµοί.Φωνή του Ιακώβ:Τα δάκρυα.Τα δάκρυα στο µάτι του αδερφού.Το ένα έµεινε να κρέµεται, µεγάλωσε.Κατοικούµε µέσα του .Ανάσανε για ναπέσει.Φωνές, στο εσωτερικό της κιβωτού:Μόνο τα στόµατα∆ιασώθηκαν. Εσείςπου βουλιάζετε,ακούστε κι εµάς.

[23]

Καµµίαφωνή – έναςαπόηχος, ξένος στις ώρες, δώροστις σκέψεις σου, εδώ, επιτέλουςξάγρυπνο: ένακαρπόφυλλο, µεγάλο σαν µάτι, βαθιάχαραγµένο. Στάζειρητίνη, δεν επουλώνεται.

[24]

Η ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣΤΗΝΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ PAUL CELANΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΑΒΡΑΜΙ∆ΟΥΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΨΗΦΙΑΚΑΑΠΟ ΤΟ ΒΑΣΙΛΗ ΛΑΛΙΩΤΗΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΤΟΥ 2014f