Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

15
ΓΟΝΕΪΚΟΙ ΡΟΛΟΙ ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΙΜΝΙΑΤΗ Κοινωνική Λειτουργός Msc ΜΕΛΕΤΗ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ οσελότος

description

Η εποχή, που η εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή ήταν γυναικεία υπόθεση και γυναικείο πρόβλημα προς επίλυση, παρήλθε. Το ενδιαφέρον πλέον μετατοπίζεται, από τις γυναίκες στις «έμφυλες σχέσεις», με αποτέλεσμα να εστιάζουμε και στον ενεργό ρόλο των ανδρών, προκειμένου να προωθηθούν τα θέματα ισότητας. Η παρούσα μελέτη, αναφέρεται και επεξηγεί την ύπαρξη της κοινωνικής μητρότητας, σαν έννοια και σαν κοινωνική κατάσταση. Τις αλλαγές, που η συγκεκριμένη μπορεί να επιφέρει στο ρόλο του άνδρα σαν πατέρα, αλλά και σε ολόκληρη τη δομή της οικ

Transcript of Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

Page 1: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

Γονεϊκοί ρόλοινέα δεδομένα Α ι κ Α τ ε ρ ί ν η Λ ι μ ν ι ά τ η

Κοινωνική Λειτουργός Msc

ΕΚΔΟΣΕΙΣοσελότος

ΓΟΝΕΪΚΟΙ ΡΟΛΟΙΝΕΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ

ΑΙΚ

ΑΤΕ

ΡΙΝ

Η Λ

ΙΜΝ

ΙΑΤΗ

Γ

ΟΝ

ΕΪΚ

ΟΙ

ΡΟΛΟ

Ι Ν

ΕΑ ∆

Ε∆Ο

ΜΕΝ

Α

Α Ι Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Η Λ Ι Μ Ν Ι Α Τ ΗΚοινωνική Λειτουργός Msc

ΜΕΛΕΤΗ

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣοσελότος

Η Κατερίνα Λιμνιάτη σπούδασε Κοινωνική Εργασία (ΤΕΙ Ηρακλείου). Απέκτησε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (ΜΔΕ) στο αντικείμενο: «Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας», από το Παν/μιο Αιγαίου.

Εργάζεται ως Κοινωνικός Λειτουργός σε Εξειδικευμένο Κέντρο Ατόμων με Αναπηρίες στο Ηράκλειο της Κρήτης Συνεργάζεται τα τελευταία 7 χρόνια με το ΤΕΙ Ηρακλείου (Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας) ως εργαστηριακός συνεργάτης με κύριο αντικείμενο θέματα οικογένειας και παιδικής προσωπικότητας.

Η εποχή, που η εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή ήταν γυναικεία υπόθεση και γυ-ναικείο πρόβλημα προς επίλυση, παρήλθε. Το ενδι-

αφέρον πλέον μετατοπίζεται, από τις γυναίκες στις «έμφυλες σχέσεις», με αποτέλεσμα να εστιάζουμε και στον ενεργό ρόλο των ανδρών, προκειμένου να προωθηθούν τα θέματα ισότη-τας.

Η παρούσα μελέτη, αναφέρεται και επεξηγεί την ύπαρξη της κοινωνικής μητρότητας, σαν έννοια και σαν κοινωνική κατά-σταση. Τις αλλαγές, που η συγκεκριμένη μπορεί να επιφέρει στο ρόλο του άνδρα σαν πατέρα, αλλά και σε ολόκληρη τη δομή της οικογένειας. Διερευνάται ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου του πατέρα, σαν απόρροια της κοινωνικής ανά-γκης, που ορίζει η κοινωνική μητρότητα. Παράλληλα με το νέο αυτό ρόλο του πατέρα αναλύεται και η επιρροή στο αγόρι -έφηβο και πως αυτό αντιλαμβάνεται και αποδέχεται τη νέα κοινωνική πραγματικότητα.

Επισημαίνονται, οι πολιτικές επίτευξης της συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, καθώς και όλες οι δράσεις, που μπορούν να ενισχύσουν τη κοινωνική μητρό-τητα.

Αναλύονται οι επιμέρους παράμετροι σε κάθε έναν από τους θεσμούς, καθώς και οι αντιστάσεις, που αυτοί μπορεί να προ-βάλλουν, αναφορικά με τη σχέση των δυο φύλων, αλλά και με τη συμφιλίωση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και για το βαρυσήμαντο ρόλο της κοινωνικής μητρότητας στη σχέση της οικογένειας.

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: [email protected], [email protected]. ocelotos. gr

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣοσελότος

ISBN 978-960-9499-55-2

Page 2: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

ΤιΤλος Γονεϊκοί ρόλοι – Νέα δεδομένα ςυγγραφέας Κατερίνα Λιμνιάτη ςειρα Επιστημονικά [5358]0311/02 Copyright© 2011 Κατερίνα Λιμνιάτη ΔευΤερη εκΔοςη Αθήνα, Μάιος 2011 ISBN 978-960-9499-55-2

Η επιμέλεια της έκδοσης έγινε από τις εκδόσεις οσελότος

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ.: 210 6431108e-mail: [email protected], [email protected]

www. ocelotos. gr

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η κατ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτο-ανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορ-φή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγ-γραφέα.

ΕΚΔΟΣΕΙΣοσελότος

Page 3: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

Αφιερωμένο στην οικογένειά μουγια την αμέριστη βοήθεια

και υπομονή τους

Page 4: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

4 ΚΑτΕρινΑ ΛιΜνιΑτΗ

Page 5: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

5ΠΕριΕχόΜΕνΑ

ΠεριεχόμεναΠρολογικό Σημείωμα ................................................................................................ 7Εισαγωγή .................................................................................................................. 11

1. Θεωρητική Επισκόπηση ........................................................................... 151.1 ιστορική Αναδρομή .................................................................................... 151.1.1 ό ρόλος των Γυναικών στην όικογενειακή και Επαγγελματική Ζωή 151.1.2 ό ρόλος των Ανδρών στην όικογενειακή και Επαγγελματική Ζωή... 181.2 Γονεϊκοί ρόλοι τις τελευταίες Δεκαετίες ................................................. 201.2.1 Αλλαγές στη Δομή και στη Φιλοσοφία της όικογένειας ..................... 201.2.2 Αντοχές στις νέες Αναζητήσεις ................................................................ 221.3 Κοινωνική Μητρότητα .............................................................................. 271.3.1 Αποτελέσματα, που Αφορούν την Εργασιακή Ένταξη και

Απασχόληση των Γυναικών ...................................................................... 271.3.2 Έννοια και Περιεχόμενο της Κοινωνικής Μητρότητας ......................... 311.3.3 Επιπτώσεις (Αρνητικές και Θετικές) της Επίτευξης της

Μητρότητας στη Ζωή του Ζευγαριού ..................................................... 341.4 Πατρικός ρόλος και Κοινωνική Μητρότητα ........................................... 361.4.1 Η Έννοια της Πατρότητας ........................................................................ 361.4.2 Επαναπροσδιορισμός και Διερεύνηση του νέου Πατρικού

ρόλου με την Επίτευξη της Κοινωνικής Μητρότητας ........................... 381.4.3 ό ρόλος των Πατέρων-Ανδρών στη Σύγχρονη

όικογένεια .................................................................................................. 391.4.4 νομοθετικό Πλαίσιο στην Ελλάδα.......................................................... 401.4.5 Συνέπειες στη Συνείδηση και στην Καθημερινότητα των Ανδρών ..... 411.5. Η Θεμελιώδης Αξία της Εισαγωγής του Αγοριού στη

Διάσταση του Φύλου και στην Έμφυλη Πραγματικότητα .................... 441.5.1 Αγόρια και Άνδρες στην όικογένεια και η Ενδοοικογενειακή

Παραγωγή του ρόλου των Φύλων ........................................................... 441.5.2 Επιπτώσεις στην Προσωπικότητα και τη Συμπεριφορά

του Αγοριού, από την Επαφή του με την Κοινωνική Μητρότητα ....... 461.5.2.1 Κοινωνικές- Διαπροσωπικές. .................................................................... 461.5.2.2 Ψυχολογικές. ................................................................................................ 471.5.2.3 Εκπαιδευτικές. ............................................................................................. 491.6 νομοθετικές ρυθμίσεις και Μέτρα για τη Συμφιλίωση

Επαγγελματικής και όικογενειακής Ζωής ............................................ 501.6.1 νομοθεσία ................................................................................................... 50

Page 6: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

6 ΚΑτΕρινΑ ΛιΜνιΑτΗ

1.6.2 Επιδόματα - Δομές Στήριξης και Κοινωνικής Φροντίδας ..................... 511.6.3 Πρακτικές Συμφιλίωσης όικογενειακής και

Επαγγελματικής Ζωής σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό Επίπεδο .................. 521.7 Σκοπός και Ερευνητικοί Στόχοι .............................................................. 59

2. Έρευνα Πεδίου ..................................................................................612.1 Μεθοδολογία Έρευνας .............................................................................. 612.1.1 Ερευνητικός Σχεδιασμός ........................................................................... 612.1.2 Πληθυσμός – Δειγματοληψία ................................................................... 622.1.3 Εργαλεία Έρευνας ...................................................................................... 672.2. Πραγματοποίηση Έρευνας ........................................................................ 722.2.1 Διαδικασία ................................................................................................... 722.2.2 Μεθοδολογία Ανάλυσης Αποτελεσμάτων .............................................. 762.3. Αποτελέσματα Έρευνας ............................................................................. 812.3.1 Επαγγελματική και όικογενειακή Ζωή των Γονέων

στη Σύγχρονη Εποχή ................................................................................. 822.3.2 νέοι Γονεϊκοί ρόλοι στη Σύγχρονη όικογένεια ..................................... 862.3.3 Κοινωνική Μητρότητα και νέοι Γονεϊκοί ρόλοι .................................... 922.3.4 Πατρικός ρόλος και Κοινωνική Μητρότητα ........................................... 952.3.5 Πολιτικές Επίτευξης της Κοινωνικής Μητρότητας

και Δομές Στήριξής της.............................................................................. 973. Συμπεράσματα - Συζήτηση ..................................................................... 1034. Επίλογος .................................................................................................... 1195. Βιβλιογραφία ............................................................................................. 1216. Παραρτήματα ............................................................................................ 1306.1. Παράρτημα ι ............................................................................................. 1306.2. Παράρτημα ιι ............................................................................................ 138

Page 7: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

7ΠρόΛόΓιΚό ΣΗΜΕιωΜΑ

Προλογικό Σημείωμα

Ως γνωστόν, η ανισότητα ανάμεσα στα κοινωνικά φύλα, τους άν-δρες και τις γυναίκες, προκύπτει από το ισχύον πατριαρχικό σύ-στημα αξιών, αλλά και από τις διαδικασίες κοινωνικοποίησής

τους. Συνέπειά τους αποτελούν και οι περιορισμοί που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες, τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια σφαίρα της ζωής και, ιδιαίτερα, στο πεδίο της αμειβόμενης εργασίας (όπως λ.χ. ο επαγγελ-ματικός διαχωρισμός της απασχόλησης και η άνιση αμοιβή για ίση εργα-σία), όσο και στο πεδίο της οικογένειας, με την ανάθεση σε αυτές του συ-νόλου της οικιακής εργασίας και των ενδοοικογενειακών υποχρεώσεων. Ωστόσο, οι σημαντικές πολιτισμικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνι-κές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα τις τελευταίες δεκαετίες, τουλάχιστον στις δυτικές χώρες, θέτουν σε αμφισβήτηση το συγκεκριμένο αξιακό σύ-στημα και οδηγούν στη μεταβολή προτύπων του Φύλου. Οι άνδρες και οι γυναίκες συνυπάρχουν πλέον στον χώρο εργασίας. Οι σύγχρονες κοινω-νικοοικονομικές συνθήκες επιβάλλουν τη μόρφωση και την απασχόληση των γυναικών και οι γυναίκες και τα κινήματά τους διεκδικούν την άρση των κυρίαρχων αντιλήψεων που συνδέονται με τα φύλα. Απαιτούν την έ-νταξη τους στην αγορά εργασίας, όπως και την επαγγελματική τους εξέ-λιξη, με όρους ισότητας και ισότητας ευκαιριών, γεγονός που σήμερα ευ-θέως σχετίζεται με την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή, αλ-λά και την ποιότητα της ίδιας της δημοκρατίας.

Όμως, η βελτίωση της θέσης των γυναικών, η ενθάρρυνση της συμ-μετοχής τους στην αγορά εργασίας και στην απασχόληση γενικότερα, καθώς και η ενασχόληση με τις επιστήμες, την έρευνα και τα κοινωνικά θέματα ειδικότερα, συνεπάγεται και μεγαλύτερη εμπλοκή των ανδρών στις οικογενειακές υποχρεώσεις. Κι αυτό γιατί, ενώ εδώ και πολλές δεκαε-τίες οι γυναίκες επωμίσθηκαν τα βάρη και της μισθωτής εργασίας, δεν υ-πήρξε μια αντίστοιχη πορεία ανάληψης μέρους των ενδοοικογενειακών ευθυνών από τους άνδρες, γεγονός που βάθυνε την έμφυλη ανισότητα και ασυμμετρία. Έτσι, η διεκδίκηση στις μέρες μας της οικογένειας της ι-σότητας και της δημοκρατίας επιβάλλει την ανακατανομή των ενδοοικο-γενειακών κοινωνικών ρόλων, την αναδιανομή του ενδοοικογενειακού χρόνου υπέρ και των γυναικών, την αποδοχή της κοινωνικής μητρότη-τας και τον επαναπροσδιορισμό του πατρικού ρόλου. Το ζήτημα, ειδικό-

Page 8: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

8 ΚΑτΕρινΑ ΛιΜνιΑτΗ

τερα, του επαναπροσδιορισμού της πατρότητας και του πατρικού ρόλου βρίσκεται την τελευταία δεκαετία στο κέντρο του δημόσιου διαλόγου. Ο διάλογος αυτός διεξάγεται με την ευκαιρία της διατύπωσης του βαθιά πολιτικού αιτήματος της συμφιλίωσης/εναρμόνισης οικογενειακής και ε-παγγελματικής ζωής των εργαζομένων, ανδρών και γυναικών και, μάλι-στα, σε περίοδο οικονομικής κρίσης και επαγγελματικής ανασφάλειας.

Σήμερα κρίνεται όσο ποτέ άλλοτε αναγκαίος ο σχεδιασμός και η υ-λοποίηση κοινωνικών πολιτικών και δράσεων που στοχεύουν στην ευαι-σθητοποίηση των νέων, κυρίως, ανδρών, προκειμένου να αναλάβουν ο-λοκληρωτικά το μερίδιο της ευθύνης που τους αναλογεί στην ανατροφή και φροντίδα των παιδιών. Μέχρι πρόσφατα, η ανατροφή και φροντίδα των παιδιών εμφανίζονταν στις πατριαρχικές, όπως η Ελλάδα, χώρες ως αποκλειστική υπόθεση των γυναικών, γεγονός που τις βάρυνε εξαιρετι-κά. Ταυτόχρονα, όμως, στερούσε και από τους άνδρες τη δυνατότητα να συμβάλλουν στο μεγάλωμα των παιδιών τους, στερώντας τους, παράλ-ληλα, τα πολύτιμα συναισθήματα που συνεπάγεται η συγκεκριμένη δια-δικασία. Είναι άμεση ανάγκη να περάσουμε πλέον από την βιολογική μη-τρότητα, που για τις γυναίκες μοιάζει να μη τελειώνει ποτέ, στην κοινωνι-κή μητρότητα, στη γονεϊκή δηλαδή ανατροφή, που αφορά τόσο τους άν-δρες όσο και τις γυναίκες και συντελεί στην αναγκαία υπέρβαση των α-ναχρονιστικών στερεοτυπικών αντιλήψεων για τη μητρότητα και των ι-δεολογημάτων που την περιβάλλουν. η κοινωνική συλλογική συνείδη-ση και, κυρίως, οι άνδρες επιβάλλεται να αποδεχθούν πως η συμμετο-χή των γυναικών στη δημόσια σφαίρα της ζωής είναι το ίδιο σημαντική με αυτή των ανδρών και πως είναι δικαίωμά τους, εφόσον το επιθυμούν, να υπερβούν τα όρια του σπιτιού και της φροντίδας των παιδιών. Κι αυ-τό μπορεί να συμβεί μόνο με ένα δίκαιο και δημοκρατικό καταμερισμό των ενδοοικογενειακών υποχρεώσεων και πατρικό ρόλο νέου τύπου. η υποστήριξη, μάλιστα, των επιλογών αυτών από την πολιτεία και την κοι-νωνία αποτελεί δείγμα εκσυγχρονισμού των αντιλήψεων και πεποιθήσε-ων των μελών της και βελτιώνει την ποιότητα της εργασίας. Σημαντικός, εντούτοις, συντελεστής προσδιορισμού της ποιότητας της εργασίας εί-ναι και η ύπαρξη ρυθμίσεων και πρακτικών για τη διευκόλυνση της συμ-φιλίωσης/εναρμόνισης της οικογενειακής και της επαγγελματικής ζωής των εργαζομένων, ανδρών και γυναικών. Κι αυτό δεν πρέπει να το ξεχνά-με. Τέτοιες ρυθμίσεις οφείλουν να αναγνωρίζουν ότι η συμμετοχή στη

Page 9: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

9ΠρόΛόΓιΚό ΣΗΜΕιωΜΑ

φροντίδα της οικογένειας είναι ισότιμη ευθύνη ανδρών και γυναικών και να εξυπηρετούν στον ίδιο βαθμό άνδρες και γυναίκες. Πρέπει να γίνει α-ντιληπτό ότι η ισόρροπη συμμετοχή των γυναικών και των ανδρών τό-σο στην αγορά εργασίας όσο και στην οικογενειακή ζωή είναι απαραί-τητο στοιχείο για την ανάπτυξη της κοινωνίας και ότι η μητρότητα, η πα-τρότητα και τα δικαιώματα των παιδιών αποτελούν θεμελιώδεις κοινωνι-κές αξίες, που προστατεύονται, άλλωστε, από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη. Συνεπώς, ο σχεδιασμός και η λήψη σχετικών μέτρων α-φορούν σημαντικούς κοινωνικοοικονομικούς φορείς, όπως είναι οι επι-χειρήσεις και οι εργοδοτικές οργανώσεις ή το συνδικαλιστικό κίνημα. Α-φορούν, όμως, κατεξοχήν την Πολιτεία, τους θεσμούς και τα όργανά της, που αντικειμενικά οφείλουν να διαμορφώσουν εκείνο το πλαίσιο και τις ανάλογες δομές που θα επιτρέψουν την εναρμόνιση εργασιακής και οι-κογενειακής ζωής.

Τα νέα αυτά δεδομένα και η προβληματική που αναπτύσσεται στο πλαίσιό τους οφείλουν πολλά στις Γυναικείες Σπουδές/Σπουδές του Φύ-λου (Gender Studies), οι οποίες αναπτύσσονται ραγδαία στη μεγάλη πλει-οψηφία των ευρωπαϊκών και αμερικανικών πανεπιστημίων τις τελευταί-ες δεκαετίες και οι οποίες εισήγαγαν την υπόθεση πως το Φύλο αποτελεί θεμελιώδη δομικό παράγοντα των κοινωνικών διαρθρώσεων. Συνεπώς, οι αντιλήψεις για τη θηλυκότητα και την αρρενωπότητα (άρα και για την μητρότητα και την πατρότητα) είναι κοινωνικά –πολιτισμικά προϊόντα, που δημιουργούνται στο πλαίσιο μιας διαρκούς διαδικασίας κοινωνικής κατασκευής, εντός της οποίας άτομα, φορείς και κοινωνία βρίσκονται σε σχέση διάδρασης. η Rosaldo, άλλωστε, υποστήριξε ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ότι το Φύλο θα πρέπει να θεωρηθεί ως το προϊόν κοινωνικών σχέσεων σε συμπαγείς (και μεταβλητές) κοινωνίες και όχι ένα σύνολο βιολογικών διαφορών που διαχωρίζουν άνδρες και γυναίκες.

Στο πλαίσιο των Σπουδών του Φύλου, υλοποιείται τα τελευταία χρό-νια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και συγκεκριμένα στο Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και του Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού το Μετα-πτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασια-κά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας». Tο αντικείμενο του συ-γκεκριμένου Προγράμματος είναι η μεταπτυχιακή εξειδίκευση επιστη-μόνων, ανδρών και γυναικών, σε θέματα μελέτης του Φύλου, σε σχέση πάντοτε με παραμέτρους όπως είναι ο Πολιτισμός, οι Νέες Τεχνολογίες,

Page 10: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

10 ΚΑτΕρινΑ ΛιΜνιΑτΗ

ή/και οι Νέες Μορφές Εκπαίδευσης και Εργασίας σε ένα παγκοσμιοποιη-μένο περιβάλλον, κ.ά. Το μεγάλο ενδιαφέρον που προκαλεί το συγκεκρι-μένο Π.Μ.Σ και το οποίο επιβεβαιώνεται από την αθρόα υποβολή υπο-ψηφιοτήτων, τις/τους έγκριτες/οι ακαδημαϊκούς οι οποίες/οι το επισκέ-πτονται για να διδάξουν στα διάφορα work-shops που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκειά του, τις έρευνες και τις διεθνείς δημοσιεύσεις που προ-κύπτουν, την έκδοση σχετικής επιστημονικής σειράς και όχι μόνο, γεμί-ζουν χαρά, αισιοδοξία και αυξημένη αίσθηση ευθύνης την Επιστημονική Επιτροπή του Προγράμματος. Έχουμε πλήρη επίγνωση πως το εγχείρημά μας αυτό, εκτός της επιστημονικής του διάστασης, έχει βαθύ πολιτικό πε-ριεχόμενο, αφού συμβάλλει, στο μέτρο των δυνατοτήτων του, στην επί-τευξη του μεγάλου κοινωνικού/δημοκρατικού αιτήματος της άρσης των διαιρέσεων και προκαταλήψεων που συνδέονται με τα φύλα και της επί-τευξης της έμφυλης ισότητας. Κι είναι, προφανώς, διπλή η χαρά και η ι-κανοποίησή μας όταν αποφοιτούν μεταπτυχιακές/οί φοιτήτριες/ές με το ήθος, τη συνέπεια, την επιστημονική συγκρότηση, αλλά, κυρίως, κι επι-τρέψτε μου την υποκειμενική θέση, με τη συνείδηση και περηφάνια του Φύλου, που διακρίνουν την κα. Κατερίνα λιμνιάτη. Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας μας, στο πλαίσιο της φοίτησής της στο ανωτέρω ΠΜΣ, ιδι-αίτερα κατά την εκπόνηση της διπλωματικής της εργασίας, υπήρξε μετα-ξύ μας σημαντική αλληλοδράση και επικοινωνία, που κατέστησαν για μέ-να τη συνεργασία αυτή ιδιαίτερα απολαυστική. η συγκεκριμένη μελέτη επιβεβαιώνει, ταυτόχρονα, τις μεγάλες μας προσδοκίες για την επιστημο-νική και ακαδημαϊκή εξέλιξή της Κατερίνας. Χαίρομαι ιδιαίτερα που σή-μερα προλογίζω το πρώτο της βιβλίο, προϊόν αυτής της επιστημονικής δραστηριότητάς της. Τη συγχαίρω θερμά και την ευχαριστώ για τη σπου-δαία συνεργασία μας.

ΜΑΡΙΑ ΓΚΑΣΟΥΚΑΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Page 11: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

11ΕιΣΑΓωΓΗ

Εισαγωγή

Η συμφιλίωση, ή για ορισμένους η ισορροπία-συμφι λίωση επαγγελματικής και προσωπικής, ή οικογενειακής ζωής,

αποτελεί ένα από τα θέματα αυξανόμενου ενδιαφέροντος σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Συνιστά επίσης και ένα, από τα αιτήματα των εργαζομένων με σημείο αιχμής τη διάσταση, που επιφέρει στην ποιότητα ζωής η αλλαγή στη δομή και ζή-τηση της εργασίας και οι αλλαγές της οικογενειακής δομής.

Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η αυξανόμενη τεχνολο-γική ανάπτυξη και η συνεχής αύξηση του ποσοστού γήρανσης του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την αύξηση της γυναικείας α-πασχολησιμότητας απαιτούν οργανωτικές αλλαγές και ευελιξί-α, που ικανοποιεί ταυτόχρονα τις ανάγκες του εργατικού δυνα-μικού και των εργοδοτών. Γίνεται αντιληπτό πλέον, ότι μόνο σε μια κατάσταση πληρότητας υπαρξιακής και συναισθηματικής το άτομο μπορεί να πραγματώσει τους στόχους του. Εξάλλου, το ζή-τημα της ποιότητας ζωής-όπως και της εργασίας, άλλωστε- εγ-γράφεται όλο και περισσότερο στις προτεραιότητες της πολιτι-κής των κρατών της Ε.Ε. Προτείνονται μέτρα και πολιτικές, για να επιτευχθεί η βέλτιστη ισορροπία, μεταξύ της προσωπικής και επαγγελματικής ζωής.

Η οικογένεια και η συγγένεια (με τη δομή τους) διαμορφώ-νουν τη βάση του συστήματος για την κοινωνική δόμηση της ταυτότητας των δυο φύλων και παράγουν το κοινωνικό φύλο και τη σεξουαλικότητα. Στην οικογενειακή σφαίρα οι γυναίκες πα-ρέχουν κοινωνική μητρότητα στα παιδιά και στους άνδρες τους (τεντοκάλη, 1991).

Η συμφιλίωση δεν αφορά μόνο τις γυναίκες, όπως παραδοσι-ακά η κατανομή των κοινωνικών ρόλων επιβάλλει, αλλά εξίσου τους άνδρες, τους εργαζόμενους στο σύνολό τους, από τα πρώτα βήματα δημιουργίας της οικογένειας και τις επιχειρήσεις. ωστό-σο, η κοινωνική μητρότητα διαχέεται και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, χωρίς να παραμένουν ανέπαφα, ιδιαίτερα το αγόρι-έφηβος, που έχει τον πατέρα σα πρότυπο μέσα στο οικογενεια-

Page 12: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

12 ΚΑτΕρινΑ ΛιΜνιΑτΗ

κό σύστημα. Υπάρχει περίπτωση να επηρεάζεται από το νέο ρό-λο του πατέρα, που η κοινωνική μητρότητα διαμορφώνει και έ-τσι να οδηγείται σε σκέψεις και προβληματισμούς για το ανδρι-κό πρότυπο.

Μόνο με την αποδοχή και εγκαθίδρυση πρακτικών συμφιλίω-σης θα μπορούν οι γυναίκες με οικογενειακές υποχρεώσεις να ε-νταχθούν στην αμειβόμενη απασχόληση και οι άνδρες να συμμε-τέχουν ισότιμα στην ανάληψη των οικογενειακών βαρών και ιδι-αίτερα στη φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων.

το 1ο μέρος της μελέτης - Θεωρητική Επισκόπηση, αποτε-λείται από επτά θεματικές ενότητες. Στην πρώτη ενότητα γίνε-ται μια ιστορική αναδρομή στο ρόλο των γυναικών και των αν-δρών στην οικογενειακή και επαγγελματική τους ζωή. Στη δεύ-τερη ενότητα παρουσιάζονται οι νέοι γονεϊκοί ρόλοι κατά τις τε-λευταίες δεκαετίες και αναλύονται οι αλλαγές, που έχουν επέλ-θει στη δομή και στη φιλοσοφία της οικογένειας και οι αντοχές της στις νέες αναζητήσεις. Στη τρίτη θεματική ενότητα παρου-σιάζεται η κοινωνική μητρότητα και ειδικότερα τα αποτελέσμα-τα, που αφορούν την εργασιακή ένταξη και απασχόληση των γυ-ναικών, η έννοια και το περιεχόμενο της κοινωνικής μητρότητας, και οι επιπτώσεις (αρνητικές και θετικές) της επίτευξης της μη-τρότητας στη ζωή του ζευγαριού. Στη τέταρτη θεματική ενότητα παρουσιάζεται ο πατρικός ρόλος και η κοινωνική μητρότητα και ιδιαίτερα τα θέματα του εννοιολογικού του προσδιορισμού, ο ε-παναπροσδιορισμός και η διερεύνηση του νέου πατρικού ρόλου με την επίτευξη της κοινωνικής μητρότητας, ο ρόλος των πατέ-ρων-ανδρών στη σύγχρονη οικογένεια, το νομοθετικό πλαίσι-ο στην Ελλάδα και οι συνέπειες στη συνείδηση και στην καθη-μερινότητα των ανδρών. Στη τέταρτη θεματική ενότητα παρου-σιάζεται η θεμελιώδης αξία της εισαγωγής του αγοριού στη διά-σταση του φύλου και στην έμφυλη πραγματικότητα και ειδικότε-ρα θέματα, όπως αγόρια και άνδρες στην οικογένεια και η ενδο-οικογενειακή παραγωγή του ρόλου των φύλων και οι επιπτώσεις (κοινωνικές-διαπροσωπικές, ψυχολογικές, εκπαιδευτικές) στην προσωπικότητα και τη συμπεριφορά του αγοριού, από την επα-

Page 13: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

13ΕιΣΑΓωΓΗ

φή του με την κοινωνική μητρότητα. Στη πέμπτη θεματική ενό-τητα παρουσιάζονται οι νομοθετικές ρυθμίσεις και τα μέτρα για τη συμφιλίωση επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και ειδι-κότερα η νομοθεσία, τα επιδόματα - δομές στήριξης και κοινωνι-κής φροντίδας και οι πρακτικές συμφιλίωσης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής σε εθνικό και Ευρωπαϊκό Επίπεδο. Με την έκτη θεματική ενότητα με την οποία ολοκληρώνεται η θεωρητι-κή επισκόπηση, περιγράφεται η αναγκαιότητα και η σημαντικό-τητα της συγκεκριμένης έρευνας, ο σκοπός, οι στόχοι και τίθε-νται τα ερευνητικά ερωτήματα, που έχριζαν διερεύνησης, μέσα από την πραγματοποίησή της.

Στο 2ο μέρος – Μεθοδολογία Έρευνας, γίνεται αναφορά στη μεθοδολογία της έρευνας. Περιγράφονται το είδος της έρευνας, ο τρόπος που σχεδιάστηκε, η μέθοδος δειγματοληψίας, τα αίτι-α της επιλογής της συνέντευξης βάθους με χρήση ημιδομημέ-νου δελτίου, ως μέσου συλλογής των δεδομένων και τεκμηριώ-νονται θεωρητικά οι επιλογές της ερευνήτριας. Παράλληλα, πα-ρουσιάζεται το δείγμα που εξετάστηκε και το πώς τελικά διεξή-χθη η συγκεκριμένη έρευνα. Επιπρόσθετα, περιγράφονται τα α-ποτελέσματα της έρευνας, ανά θεματική ενότητα, όπου δίνονται τα παραγόμενα ποιοτικά δεδομένα, ενώ γίνεται μια προσπάθει-α, πιο αναλυτικής παρουσίασης των συγκεκριμένων απόψεων με ενδεικτικά αποσπάσματα από τις απαντήσεις των πατέρων και των μητέρων, ως παραδείγματα.

Στο 3ο μέρος της μελέτης – Συμπεράσματα /Συζήτηση συσχε-τίζονται, ανά θεματική ενότητα τα ευρήματα της εμπειρικής έ-ρευνας και τα κύρια συμπεράσματα, που βγήκαν από αυτή α) με τα συμπεράσματα της θεωρητικής επισκόπησης και β) με τους στόχους και τα ερευνητικά ερωτήματα, που είχαν τεθεί στο τέλος του 1ου μέρους. Επιπλέον, δίνονται κάποιες προτάσεις και σκέ-ψεις αναφορικά με τα νέα δεδομένα, που έχουν επέλθει στους γο-νεϊκούς ρόλους με την επίτευξη της Κοινωνικής Μητρότητας και τον επαναπροσδιορισμό της πατρότητας, ώστε οι νέοι γονείς να μπορούν να ανταποκρίνονται στη σύγχρονη εποχή επαρκώς, α-παλλαγμένοι από τα στερεότυπα του παρελθόντος και συνεπι-

Page 14: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

14 ΚΑτΕρινΑ ΛιΜνιΑτΗ

κουρούμενοι παράλληλα, από τα μέτρα και τις πολιτικές συμφι-λίωσης/εναρμόνισης της εργασίας με την οικογένεια.

Στο 4ο μέρος – Επίλογος, γίνεται μια σύντομη ανασκόπηση και κλείσιμο της μελέτης.

Στο 5ο μέρος – Βιβλιογραφία αναφέρεται κάθε πηγή, που χρη-σιμοποιήθηκε στα πλαίσια της παρούσας μελέτης

τέλος στο 6ο μέρος – Παραρτήματα παρατίθενται δύο παραρ-τήματα. το πρώτο περιλαμβάνει τις πολιτικές συμφιλίωσης/ε-ναρμόνισης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, που ε-φαρμόζονται σήμερα στην Ελλάδα και τις δομές κοινωνικής στή-ριξης και φροντίδας, ως μέτρου επίτευξης της κοινωνικής μητρό-τητας. το δεύτερο περιλαμβάνει το δελτίο συνέντευξης.

ΓΟΝΕΪΚΟΙ ΡΟΛΟΙΝΕΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ

ΑΙΚ

ΑΤΕ

ΡΙΝ

Η Λ

ΙΜΝ

ΙΑΤΗ

Γ

ΟΝ

ΕΪΚ

ΟΙ

ΡΟΛΟ

Ι Ν

ΕΑ ∆

Ε∆Ο

ΜΕΝ

Α

Α Ι Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Η Λ Ι Μ Ν Ι Α Τ ΗΚοινωνική Λειτουργός Msc

ΜΕΛΕΤΗ

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣοσελότος

Η Κατερίνα Λιμνιάτη σπούδασε Κοινωνική Εργασία (ΤΕΙ Ηρακλείου). Απέκτησε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (ΜΔΕ) στο αντικείμενο: «Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας», από το Παν/μιο Αιγαίου.

Εργάζεται ως Κοινωνικός Λειτουργός σε Εξειδικευμένο Κέντρο Ατόμων με Αναπηρίες στο Ηράκλειο της Κρήτης Συνεργάζεται τα τελευταία 7 χρόνια με το ΤΕΙ Ηρακλείου (Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας) ως εργαστηριακός συνεργάτης με κύριο αντικείμενο θέματα οικογένειας και παιδικής προσωπικότητας.

Η εποχή, που η εναρμόνιση της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή ήταν γυναικεία υπόθεση και γυ-ναικείο πρόβλημα προς επίλυση, παρήλθε. Το ενδι-

αφέρον πλέον μετατοπίζεται, από τις γυναίκες στις «έμφυλες σχέσεις», με αποτέλεσμα να εστιάζουμε και στον ενεργό ρόλο των ανδρών, προκειμένου να προωθηθούν τα θέματα ισότη-τας.

Η παρούσα μελέτη, αναφέρεται και επεξηγεί την ύπαρξη της κοινωνικής μητρότητας, σαν έννοια και σαν κοινωνική κατά-σταση. Τις αλλαγές, που η συγκεκριμένη μπορεί να επιφέρει στο ρόλο του άνδρα σαν πατέρα, αλλά και σε ολόκληρη τη δομή της οικογένειας. Διερευνάται ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου του πατέρα, σαν απόρροια της κοινωνικής ανά-γκης, που ορίζει η κοινωνική μητρότητα. Παράλληλα με το νέο αυτό ρόλο του πατέρα αναλύεται και η επιρροή στο αγόρι -έφηβο και πως αυτό αντιλαμβάνεται και αποδέχεται τη νέα κοινωνική πραγματικότητα.

Επισημαίνονται, οι πολιτικές επίτευξης της συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, καθώς και όλες οι δράσεις, που μπορούν να ενισχύσουν τη κοινωνική μητρό-τητα.

Αναλύονται οι επιμέρους παράμετροι σε κάθε έναν από τους θεσμούς, καθώς και οι αντιστάσεις, που αυτοί μπορεί να προ-βάλλουν, αναφορικά με τη σχέση των δυο φύλων, αλλά και με τη συμφιλίωση της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και για το βαρυσήμαντο ρόλο της κοινωνικής μητρότητας στη σχέση της οικογένειας.

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: [email protected], [email protected]. ocelotos. gr

ΕΚ∆ΟΣΕΙΣοσελότος

ISBN 978-960-9499-55-2

Page 15: Γονεϊκοί ρόλοι-Νέα δεδομένα

151. ΘΕωρΗτιΚΗ ΕΠιΣΚόΠΗΣΗ

1. Θεωρητική Επισκόπηση

1.1 Ιστορική Αναδρομή

1.1.1 Ο Ρόλος των Γυναικών στην Οικογενειακή και Επαγγελματική Ζωή

Η εικόνα των γυναικών στη κοινωνία μας, όπως έχει διαμορ-φωθεί διαμέσου της παράδοσης και των θεσμών, αλλά και

των κοινωνικών φορέων και των επιστημών μπορεί να δείξει, πως κάποια από τα χαρακτηριστικά, που ξεχωρίζουν τη γυναι-κεία υπόσταση από την ανδρική, έχουν διαστρεβλωθεί και έχουν σαν αποτέλεσμα να αλλοιώσουν την αυθεντική γυναικεία οντό-τητα, προκειμένου να ανταποκριθούν στο αξιακό σύστημα και τους θεσμούς της καπιταλιστικής-πατριαρχικής κοινωνίας, που εξακολουθούν να βρίσκονται σε ισχύ. χαρακτηριστικό παρά-δειγμα η σχέση των γυναικών με την εργασία.

Στις αρχές του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα μετά το 1940 και τη μεταπολεμική περίοδο και κάτω από τη πίεση καινούργιων κοι-νωνικών, οικονομικών και πολιτικών δεδομένων και δομών και υπό το πρίσμα των νομοθετικών ρυθμίσεων οι γυναίκες ξεκίνη-σαν την είσοδό τους στην αγορά εργασίας δυναμικά, αν και όχι με τον ίδιο ρυθμό και χρονικό σημείο σε όλες τις ευρωπαϊκές χώ-ρες, αποκτώντας μεγαλύτερη μόρφωση και διεκδικώντας ισότι-μα μια θέση απασχόλησης στην αγορά εργασίας.

Με την ανάπτυξη της προβληματικής των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων στο πλαίσιο των μεταπολεμικών διεθνών οργανισμών υιοθετείται η έννοια της ισότητας, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι αίρονται, σε σχέση με την εργασία οι βιολογικές διαφορές, ως διαφοροποιούν στοιχείο των ανδρών και των γυναικών. Στη δε-καετία του 1970, εποχή του στρουκτουραλισμού και της αναζή-τησης εννοιών συνόλου, χρησιμοποίησαν τους όρους πατριαρχία και κοινωνικό φύλο με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, αλ-