1

2

ارزشيابي خارجي برنامه قلب سالم

اصفهاندكتر غالمحسين صدري

عضو هيأت علمي گروه پزشكي اجتماعيدانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان

1389 مهر ماه 4

طرح ملی پیشگیری و کنترل سمینار ارائه نتایج و دستاوردهایبیماریهای قلبی عروقی در ایران

پایلوت در اصفهان، نجف آباد و اراک »برنامه قلب سالم اصفهان«

3

ارزشيابي برنامه قلب سالم اصفهان

ارزشيابي دروني(Internal evaluation )ارزشيابي طراحيارزشيابي فرآيندارزشيابي نتايج كوتاه مدتارزشيابي نتايج بلند مدت

( ارزشيابي بیرونيExternal evaluation ) جريGتوسط تيم داخلي ولي خارج از سازمانهاي م)توسط تيم خارجي )فنالند

4

5

ارزشيابي دروني ارزشيابي طراحي

Formative Evaluation

ي بين اهداف طرح و مداخالتGمنطق Gي ارتباطGن ارزشيابGايرا مورد ارزيابي قرار مي دهد.

و گرفته انجام طرح اجرائGي تيGم توسGط ارزشيابGي ايGن كميته ارزشيابي نظارت بر آن را برعهده داشته است.

6

ارزشيابي دروني ارزشيابي فرآيند

Process Evaluation

اس طراحيGه بر اسGد اجراي برنامGي رونGي براي ارزيابGن ارزشيابGاياوليGه صGورتG مGي گيرد. بGه عبارتGي مشخGص مGي نمايGد كه فعاليتهاي داشته پروژGه مطابقGت اوليGه بGا طراحGي اندازه چGه تGا مداخالتGي

است.

كميته و شده انجام پروژGه اجرائGي تيGم توسGط ارزشيابGي ايGن ارزشيابي بر آن نظارتG داشته است.

.ارزشيابي فرآيند فقط در شهرستانهاي مداخله صورت گرفت

7

ارزشيابي درونيارزشيابي نتايج كوتاه مدت

Impact Evaluation

ه( را در زمان كوتاه و همGك مداخلGت )يGك فعاليGر يGي تأثيGن ارزشيابGاياين بGه عبارتGي ارزيابGي قرار مGي دهد. پروژGه مورد اهداف بGا راسGتا ارزشيابي نتايج حاصGل در ارتباط با اهداف قلب سالم را مورد سنجش

دانش و عملكرد نگرش، رفتار، واقGع در و GدGده مGي ( BASK)قرار جامعة هدGف را ارزيابي مي كند.

.اين ارزشيابي توسط كميته ارزشيابي صورت گرفت

سه در اصGفهان سGالم قلGب برنامGه در چهاربار ارزشيابGي نوع ايGن شهرستان تكرار گرديد )بجز فازهاي اول و سوم(

8

ارزشيابي دروني ارزشيابي نتايج بلند مدت

Outcome Evaluation

هGي برنامGن اثربخشGي براي تعييGن ارزشيابGاي(IHHP در راستاي ارتقاي ) .Gگرفت انجام شاهد جامعGة بGا مقايسGه و مداخلGه جامعGه در سGالمت شاخصGهاي ايGن ارزشيابGي شامGل تغييرات حاصGل در شيوع بيماري، ريسك

فاكتورها و ... می باشGد.

ه طولي در كنارGك مطالعGا، يGی هGن ارزشیابGا اجرای ایGهمزمان بIHHP بر سGال سGن داشتنGد انجام شد 35 بیGش از 1381روی افرادی کGه در سGال

کGه از آGن زمان تاکنون در حال پیگیری مGی باشنGد )در ابتدا يكG كوهورت ساله انتخابG شد ولي مجريان زمان پيگيري را طوالني تر كردند(. 10

9

ارزشيابي خارجي External Evaluation

ه منظور اطمينان از انجام مداخالت، صحت اطالعات و دادهGي بGن ارزشيابGايهGا و نتايGج ارزشيابGي طرح و توسGط افراد يGا تيمGي از افراد خارج از مجموعه

مجريان و دست اندكاران طرح انجام گGرفت.

ه درخواست مجريان طرح وGفهان بGالم اصGب سGه قلGي برنامGي خارجGارزشياباز تيم يGك توسGط و اصGفهان پزشكGي علوم دانشگاه پژوهشGي معGاونGت مركز يGا قلGب تحقيقات مركGز در نGه ولGي دانشگاه در شاغGل متخصGصين بهداشGت اسGتان انجام شد. همچنيGن ارزشيابي خارجGي ديگGر توسGط دو نفر از پروژه اجراي در قبالً كGه فنالنGد از كشور تجربGه بGا متخصGصين و محققيGن

سالهاي در انGد داشتGه كGارلياي شمالGي شركGت انجام 1387-1388بزرگ گرديد.

يكي از دست آوردهاي مهم ارزشيابيهاي خارجي، توانمندسازي تيم تحقيقاتيمركGز در انجام ارزشيابGي خارجGي پروژGه هGا و طرحهاي سGاير استانها بوده

است.

10

نحوة انجام ارزشيابي خارجي د ارزيابي قرارGرا مور Gر فعاليتهاي طرحGي از راه هاي زيGي خارجGابGارزشي GمGتي

:Gدادند مطالعة پروپزال طرح مطالعة مقاالت چاپ شده از نتايج طرح مطالعة گزارشات طرح، صورتجلسات، بخشنامه ها و مكاتبات قبلي مطالعة كتابهاي چاپ شده در ارتباط با طرح حضور در مكانهاي مورد مداخله در سطح جامعه مصاحبه با برخي گروههاي هدف مداخالتمصاحبه و برگزاري جلسات با مجريان و همكاران پروژه ها و مسئولين دانشگاه اتGگاه، استانداردسازي و نحوه انجام آزمايشGبررسي آزمايشبررسي فايلهاي اطالعاتي و ورود داده ها در فازهاي تحقيقاتي

11

نتايج تيم ارزشيابي خارجي از روند انجام مداخالت و ارزشيابي پروژه هاي

برنامه قلب سالم اصفهان

12

(HFHC)پروژه غذای سالم برای جامعه سالم ت تغديهGالح وضعيGت خود را براي اصGالم فعاليGه سGالم براي جامعGة غذاي سGپروژ

جامعGه متمركGز نموده و ايGن نكتGه را مدنظGر داشتGه كGه يكGي از داليGل اصGلي افزايش كلسGترول جامعGه، مصGرف چربيهاي ترانGس مGي باشد. ايGن پروژGه تالش نموده كه تغييرات عمده اي در سGطح جامعGه بGه وجود آورد. ايGن پروژGه مداخالت جامعي در است. مشاهده قابGل ملGي سGطح در آGن تأثيرات كGه داشتGه جامعGه كGل سGطح مداخالت تغذيGه اي بيشتGر بر كاهGش دريافGت اسGيدهاي چرب ترانGس تمركGز داشته اسGت. در آينده ايGن مداخالت مGي توانGد بGا تأكيGد بيشتري بر کاهGش مصGرف نمك و منابGع چربGي هاي اشباع صGورت پذيرد. مشكGل دريافGت زياد چربGي هاي ترانGس مي توانGد بGا كمGك اصGالح منابGع غذايGي حGل شود. امGا درآينده دريافGت چربي هاي اشباع

مشكل جدي است و بايد در مداخالت تغذيه اي در نظر گرفت.

13

(IEAP)پروژه ورزش و كنترل آلودگي هوا ا همکاری نهادهای ذیربطGه، بGی افراد جامعGت بدنGش فعالیGتای افزایGدر راس

تعداد ایسGتگاههای ورزش همگانGی افزایGش قابGل مالحظGه ای داشتGه است. در مواردی برگزاری روزهای بدون خودرو نیGز در افزایGش آگاهی مردم و تشویGق آنهGا بGه ورزش موثGر بوده اسGت. پخGش برنامGه های تلویزیونGی نیز کمGک زیادی بGه دسGتیبای بGه اهداف ایGن پروژGه داشتGه اسGت. افزايGش فعاليت و محيطي تغييرات اسGت. دشواري كار امروزي جامعGه شهري در بدنGي افزايGش دانش و نگرش افراد نقش مهمي در افزايGش فعاليت بدني روزانه براي امكانات شهري بايد درآينده همچنیGن دارد. افراد فراغGت اوقات و

افزايش فعاليت بدني روزانه افراد بيشتر شود.

14

(WHHP)پروژه سالمت قلب زنان ا و تفاوتهاي ويژه راGا قابليتهGه بGي از جامعGت خاصGه جمعيGن پروژGاي

هدف قرار داده است. در اين پروژه ساختار اجتماعي گروه هدف بGه گونGهG اي بررسGي شده تGا پوشGش كامGل و جامع براي مداخالت بدست آيد. در نظر گرفتن آموزش سالمت در برنامه هاي معمول خدمات بهداشتGي تكرار آموزشهGا را براي گروه هدف ضمانGت مي خدمات ارائه سGیستم امکانات از خوبGی بGه پروژGه ایGن كند.

بهداشتی برای آموزش زنان جامعه بهره برده است.

15

پروژه ارتقاء سالمت قلبG از دوران کودکی (HHPC )

.است فراگيGر و جامGع بسGيار كودكان براي پروژGه ايGن راهکارهای درگيGر نمودن مدارس، مهدGكودكهGا و مراكGز بهزيسGتي اقدام موفقي استراتژيهاي نتايGج مداخالت خواهGد شد. بGه باعGث دسGتيابي و بوده درسي برنامGه در فيزيكGي فعاليGت افزايGش هماننGد مؤثGر نويGن مدارس، توزيGع مواد غذGايGي سGالم در مدارس، و تهيGه مواد آموزشي تغذيGه اي براي كودكان پيGش دبسGتاني و دبسGتاني مGي توانGد در سطح

.Gملي به اجرا درآيد

ارسGمد در جداگانه صGورت بGه سGالمت آموزش حاضGر حال در صGورت مGي پذيرد. در آينده آموزش سالمت مي تواندG در هميGن قالب

در برنامه درسي مدارس به مورد اجرا درآيد.

16

(YIP)پروژه مداخالتی قلب سالم جوانان براي اقداماتي مبتكرانGه، اقدGام يGك در اصGفهان سGالم قلGب برنامGه

راستا ايGن در و آورده در اجرا بGه جامعGه جوان و نوجوان جمعيGت مانند بهداشتGي سGيستم از خارج سGازمانهاي بGا مدتGي بلنGد همكاري

بيشترين NGOسGازمانهاي نظامGي و غيردولتGي بGه براي دسGتيابي هGا گروه هدف داشتGه اسGت. براسGاس نتايGج ارزشيابGي فرآينGدG و مصGاحبه با پذيرش آمادگی راحتGي بGه جوانان كGه شGد مشخGص كليدي افراد مداخالت را ندGارند. درآيندGه درگيGر نمودن بيشتر جوانان و راهكارهاي .Gن مشكالت كمك كننده باشدGه بر ايGد براي غلبGي مي توانGد مداخالتGيGجد

17

(WIP)پروژه محیط کار نمودن درگير در زيادي موفقيGت كار محيGط در مداخلGه پروژGه

بخGش بزرگGي از جامعGه اعGم از كارمندان و كارگران داشتGه است. ارتقاء نياز Gادارات و كارخانجات مشاركت رسGد مGي نظGر بGه كاركنان شده بيشتر باعGث سGالمت و تحقGق بخشيده را سGالمت اسGتG. چنيGن مشاركGت اجتماعGي بزرگGي، باعGث پوشGش جامعي از

مداخالتG شده و بقاء مداخالت را تضمين مي كند. كمك نيGز ادارات و كارخانجات برخGي در موجود پايGش سGيستم

كننده است.

18

ها(NGOپروژه سازمانهاي غير دولتي ) و رابطين بهداشتي

استفاده از شبكه گسترده رابطين و داوطلبين بهداشتي يك استراتژيبسGيار مناسGب براي دسGترسي بيشتGر بGه جامعGه مGي باشد. ايGن اهميت اجتماعي در گروههاي افراد ايGن كGه نمايان مGي شود بيشتGر زمانGي اقتصGادي پائيGن تGر و در مناطGق روستائي نفوذ دارند. ادغام فعاليتهاي

غيردولتGي سGازمانهاي فعاليتهاي در خوب NGOبهداشتGي بسيار هGا بوده است. تشكيل هسته آموزشي از ميان رابطين بهداشتي و انتقال آموزش ايGن افراد بGه سGاير رابطيGن نيGز مؤثGر بوده اسGت. برنامGه قلب

هGا را در فعاليتهاي خود بيشتGر درگير NGOسGالم اصGفهان مGي توانGد نموده و آنها را در مسير ارتقاء سالمت به كار گيرد.

19

(HPEP)پروژه آموزش پرسنل بهداشتي ه در ساختارGه اهداف پروژGتيابي بGآموزشهاي الزم براي دس

آموزشGي پرسGنل بهداشتGي گنجانده شده است. آموزشهاي مدون های برنامه در کGه افرادی برای نیGز اي ويژGه آموزشGی شرکGت نکرده انGد در نظGر گرفتGه شده اسGت. به نظGر مGي رسGد آموزشهGا ، همGه پرسGنل بهداشتي مورد نياز

را پوششG داده است.

20

پروژه سبك زندگي سالم براي گروههاي در (HLHRمعرض خطر)

آموزش و جلب برای دانشگاه از همکاری معاونGت درمان پروژGه ایGن در استفاده آزمایشگاههای تشخیGص طبGی و داروسGازان پزشکان، مشارکGت شده و از ایGن طریGق آموزشهای الزم بGه افراد در معرض خطر داده شده بازنشستگان برای نیGز مناسGبی اقدامات اسGت. بوده موثری اقدام کGه ارائه مراکGز در خطGر معرض در افراد پایGش سGیستم و گرفتGه صGورت خدمات بهداشتGی نیGز اسGتراتژی مناسGبی در ایGن پروژGه می باشد. كارمندان پايGش مورد توجه ايGن پايGش غيرفعالGي دارند. الزم اسGت ادارات سGيستم بیشتGر قرار گيرد بخصGوص بGه دليGلG اينكGه كارمندان بيشتGر در مشاغل اداري

و كم تحرك مشغول مي باشند.

21

شیوه زندگی سالم برای بیماران قلبی (HLCP)عروقی

و شده ادغام خوبي بGه عروقGي قلGبي بيماران آموزش پوشGش مناسGبي برای ايGن گروه دارد. تغييرات ساختاري و و بيمارستانها برخGي محيطGي ماننGد اصGالح وضعيGت غذاي افزايش بازتواني بيماران، پايداري اين مداخالت را تضمین

مي نمايد.

22

جمع بندي و پيشنهاداتیک?ی? از نکات برجس?ته ای?ن طرح همکاری بی?ن بخشی? •

وس?یع و ب?ه دنبال آ?ن ادغام فعالیته?ا در مت?ن جام?عه م?ی? باشد?. تی?م عملیات?ی? برنام?ه قل?ب س?الم اصفهان غیررسمی و رس?می? مدیران بیشت?ر ان?د? توانس?ته شریک م?داخالت اجرای در را جام?ع?ه های بخ?ش? نماین?د? و ای?ن باع?ث بقای مد?اخالت حت?ی پس? از اتمام

طرح خواهد بود.

و • اولین از یک??ی? اص??فهان س??الم? قل??ب برنام??ه در نگر جامع??ه ای مد?اخل??ه طرحهای بزرگتری??ن

کشورهای در حال توسعه می باشد?

23

ادامهاسيدهاي • درياف?ت كاه?ش درخص??وص

حاصل خوب?ي موفقيتهاي تران?س چرب در بيشتري اقدامات بايستي و شده اسيدهاي و نم?ك مص?رف كاه?ش مورد

چرب اشباع نيز انجام گيرد.

با • ك?ه مشاغل?ي شدن ك?م ب?ه توج?ه ب?ا الزم است، همراه زياد بدن?ي فعالي?ت اس?ت راهكارهاي مؤثرتري براي افزايش ورزش و فعالي?ت بدن?ي در محيط كار و

. اوقات فراغت اتخاذ گردد

24

ادامهزنان-كودكان-جوانان-?بيماران-• گروه در مؤثري فعاليتهاي

پرسنل بهداشتي و محيط كار صورت گرفته است. و • بوده پررنگ برنام?ه اي?ن در جمع?ي هاي رس?انه نق?ش

همكاري مناس?بي ب?ا اي?ن رس?انه ه?ا ص?ورت گرفت?ه است. در برنامه در ني??ز اينترنت??ي آموزشهاي از توان م??ي آينده

استفاده كرد. الزم اس?ت در آينده فعاليتهاي گس?ترده اي درخصوص كنترل •

دخانيات )س?يگار و قليان( در جوانان انجام شود. همچنين در توجه قرار باي?د مورد ني?ز بودن كودكان معرض دود س?يگار

. گرفته و اقداماتي براي مقابله با آن صورت پذيردآن. •

25

ادامهالی?ز مواد مغذی مورد مص?رف افراد جامع?ه نیازمند •

غذائی مواد ترکیبات جدول تکمی??ل و توس??عه ایران?ی اس?ت ک?ه بایس?تی? در ی?ک اقدام ملی و برای تغذی?ه ای تهی?ه و منتشر اس?تفاده تمام مطالعات

شود.

بطور كل?ي طراح?ي مطالع?ه، روش تحقي?ق و جمع •آوري و مديري?ت داده ه?ا بس?يار خوب و مطاب?ق با

اصول علمي صورت گرفته است. به • برنام?ه مطالعات همزمان و ارزشياب?ي فرآين?د

و است ارزشياب?ي? س?ؤاالت پاس?خگوي خوب?ي ارزشيابي انجام براي آوري شده جم?ع اطالعات

كافي? مي باشد

با تشكGGر