(Μεταφρασμένο σε πολυτονικό σύστημα

γραφής παραπέμπει σε παλιότερες εποχές).

Μουσική Ρίχαρντ Βάγκνερ, «In the Hall of the Mountain King»

ΟΤΑΝ ΕΚΛΑΨΕ Ο ΝΙΤΣΕ

Ο συγγραφέας …Irvin D. Yalom

(1931-)

Ο σημαντικότερος εν ζωή εκπρόσωπος της

υπαρξιακής σχολής στην ψυχιατρική.

Εξετάζονται 2 ζητήματα :

• Η ανθρώπινη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο θεραπευτή και το θεραπευόμενο.

• Η σχέση της φιλοσοφίας του Νίτσε με τις αρχές της ψυχοθεραπείας.

μηδενισμός

καταστροφή

Δημιουργούνται 2 Σχολές :

Θίγονται 4 μεγάλα υπαρξιακά ζητήματα:

α) ΘΑΝΑΤΟΣβ) ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

γ) ΑΠΟΜΟΝΩΣΗδ) ΑΝΑΓΚΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ

Υπαρξιακή Σχολή

Τα τοποθετεί στο κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ψυχαναλυτική Σχολή

Αποδίδει το ρόλο της ανθρώπινης ύπαρξης στα ένστικτα.

«Σκύλος θαμμένος στην άμμο»

Φρανσίσκο Γκόγια, 1820

«Απομόνωση», Μαρκ Σαγκάλ, 1933

«Το αίνιγμα μιας ημέρας» Τζόρτζο ντε

Κίρικο, 1914 «Ελεύθερη φόρμα», 1945, Τζάκσον Πόλοκ

Μουσική Ρίχαρντ Βάγκνερ, «Ride of the Valkyries»

Χαρακτηριστικά της εποχής

• Άνοδος του ναζισμού• Ανάπτυξη αντισημιτισμού

(Αυστρία – Γερμανία)• Κύκλος της Βιέννης (δεκαετία

1920)• Κύκλος του Βερολίνου (τέλη 1920)

1882

«Ο κύκλος του Βερολίνου» 1996, Ρίτσαρντ Λονγκ

Τόποι δράσης και αναφοράς

Βερολίνο

Βιέννη

Βασιλεία Βενετί

α

ΒΑΥΑΡΙΑ

Οι πρωταγωνιστές

Ο θεραπευτής : Γιόζεφ Μπρόιερ

(1842 - 1925) εκπρόσωπος της ψυχαναλυτικής

σχολής.

Ο θεραπευόμενος : Φρίντριχ Νίτσε

(1844 - 1900) εκπρόσωπος της

υπαρξιακής σχολής.

Λου ΣαλομέΛου Σαλομέ Tο πρόσωπο με το

οποίο ξεκινά η ιστορία.

Η μοιραία γυναίκα που συγκλόνισε τον ψυχικό

κόσμο του Νίτσε.

Λου Σαλομέ, Πάουλ Ρέε και Νίτσε σε ένα φωτομοντάζ της εποχής (που έφτιαξε ο ίδιος ο Νίτσε), όπου απεικονίζει την προσωπικότητα της Λου και τη σχέση της με τους δύο άνδρες, όπως την είδε εκείνος.

Παρατήρηση: Παρουσιάζει τη Λου να κρατά μαστίγιο.

Ζίγκμουντ Φρόιντ Ζίγκμουντ Φρόιντ (1856 - 1939)

Ο επιστήθιος φίλος και συνεργάτης του Γιόζεφ Μπρόιερ, με τον οποίο συζητούσε όλες τις ιατρικές του

υποθέσεις. Οι συζητήσεις τους για την Άννα Ο είναι η βάση της φροϋδικής

θεωρίας και ψυχαναλυτικής πρακτικής.

Γ. Μπρόιερ, Ζ. Φρόιντ και Άννα Ο.

Θεραπεία με τη νέα, για την εποχή, μέθοδο της ύπνωσης.

Μπέρθα ΠαππενχάιμΜπέρθα Παππενχάιμ

Ασθενής του Γιόζεφ Μπρόιερ, 21 ετών, με

συμπτώματα παράλυσης των

άκρων, υστερίας και αμνησίας, γνωστή ως

«Άννα Ο». Την ερωτεύθηκε στην προσπάθειά του να

τη θεραπεύσει.

Ματίλντα ΆλτμανΜατίλντα Άλτμαν – Μπρόιερ– Μπρόιερ

Η γλυκιά και αξιοπρεπής σύζυγος του γιατρού Γιόζεφ Μπρόιερ αντιμετώπιζε με παράπονο, κατανόηση και αναμονή την απουσία του από τις οικογενειακές και

συζυγικές του υποχρεώσεις.

Ποια ήταν η θεραπευτική μέθοδος του Γ. Μπρόιερ;

• «Το καθάρισμα της καμινάδας»

• Η ύπνωση ως μέθοδος εμπλουτισμού της προηγούμενης διαδικασίας

• Η θεραπευτική αξία της συνομιλίας : κάθαρση με την περιγραφή των συμπτωμάτων

• Κλειδί της θεραπείας : η ψυχική πίεση

«Συζήτηση» (1909) Henri Matisse «Συντριμμένος»

(1881) Βαν Γκογκ

«Μούσα κοιμωμένη» (1909-10) Κονσταντίν Μπρανκούζι

Όταν ο Μπρόιερ συνάντησε το Νίτσε…

• Εντυπωσιάστηκε από την έντονη παρουσία του και το έντονο βλέμμα του, τη δυσπιστία και την περηφάνια του, τη μεγαλοφυΐα του, τις απότομες αλλαγές διάθεσης.

• Τα συμπτώματα που παρουσίαζε ήταν ναυτία, ημικρανίες, προβλήματα όρασης, κρίσεις κόπωσης, αϋπνίες.

Μουσική Ρίχαρντ Βάγκνερ, «Tannhauser»

Τα συμπτώματα

• Αυτό που έχει σημασία δεν είναι η καταγωγή των συμπτωμάτων, αλλά το νόημα των συμπτωμάτων.

• Τα συμπτώματα είναι οι αγγελιοφόροι ενός νοήματος και εξαφανίζονται, όταν το νόημά τους γίνει κατανοητό.

«Αγγελούδια - Αλληγορία»

Νικόλαος Γύζης (1842-1901)

Η σχέση θεραπευτή - θεραπευόμενου

ανατράπηκε

Γιόζεφ Μπρόιερ

Φρίντριχ Νίτσε

Οι ρόλοι εναλλάσσονταν κατά βούληση και διάθεση.

Φιλοσοφικές συσχετίσεις

Η ιδέα του Αγώνος :

«Ο άνθρωπος αναπτύσσει τα φυσικά του χαρίσματα μόνο μέσα από το συναγωνισμό».

Νίτσε + Σοπενάουερ +

΄Ελληνες προσωκρατικοί :

«Εκείνος που δεν υπακούει στον εαυτό του, κυβερνάται από άλλους».

Εξουσία και αυθεντία

• Η έκφραση θετικών συναισθημάτων είναι απόπειρα επιβολής εξουσίας.

• Η μεγάλη αυθεντία, οι πολλές σπουδαίες γνώμες και συμπεράσματα καταπιέζουν τις δημιουργικές συνθετικές ικανότητες του ανθρώπου.

Η γρανιτένια φράση του

Νίτσε

Το καθήκον που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του είναι να ανακαλύψει την αλήθεια.

«Γίνε αυτό που είσαι».

Αναζήτηση της αλήθειας

«Ξερός δροσερός κήπος» 1921, Πάουλ Κλέε

Αλήθεια = α+λήθη

Εκείνοι που επιθυμούν να ακολουθήσουν την αλήθεια, πρέπει να παραιτηθούν από τη γαλήνη και ν’ αφιερώσουν τη ζωή τους στην αναζήτηση.

Επιλογή ανάμεσα στην Άνεση και στην αληθινή αναζήτηση.

«Ο δρόμος της αρετής και της κακίας», 1857 φωτογραφία του Oscar

Gustav Rejlander

Αλήθεια και αυτοαναζήτηση

Για να ανακαλύψει κανείς την αλήθεια, πρέπει πρώτα να γνωρίζει πλήρως τον εαυτό του. Και για να το κάνει αυτό, πρέπει πρώτα να απομακρυνθεί από τη συνηθισμένη του οπτική γωνία, ακόμη κι από την εποχή και τη χώρα του!

"Print Gallery", 1956, Maurits Cornelis Escher

Προβλήματα στην αναζήτηση της αλήθειας και της αυτογνωσίας:

• Το θεμελιώδες πρόβλημα : ο φόβος του θανάτου

• Το πιο δευτερογενές πρόβλημα : η εισβολή ακατανόητων σκέψεων

• Το πιο απειλητικό πρόβλημα : οι τάσεις αυτοκτονίας

• Το πιο ενοχλητικό πρόβλημα : η απέχθεια του εαυτού μαςΘάνατος και

φόβος» 1490, Ιερώνυμος Μπος

Αυτοπροσωπογραφία 1976 Φράνσις Μπέικον

«Τυφώνας στο μυαλό μου», 2006, Μαρκ

Κοστάμπι

«Ο θάνατος του Καζαγκέμας» 1901, Πάμπλο Πικάσο

Προδοσία

• Η αποκάλυψη του εαυτού σου σε κάποιον άλλον είναι προανάκρουσμα της προδοσίας. Και η προδοσία σε κάνει να αρρωσταίνεις.

«Το φιλί» (1304-1306)

Τζόττο

Περί φιλοσοφίας…

Το να διδάσκεις φιλοσοφία και το να τη χρησιμοποιείς στη ζωή σου είναι δύο εντελώς διαφορετικά εγχειρήματα.

«Φιλόσοφος σε στοχασμό»

Ρέμπραντ, 1632

«Η Σχολή των Αθηνών» 1509-1510, Ραφαήλ

• Καντ

• Χέγκελ Φιλοσοφία που αφορούσε την ακαδημαϊκή κοινότητα.

«Ο φιλόσοφος» 1925, Τζόρτζο ντε Κίρικο

Νίτσε Φιλοσοφία που αφορούσε τη ζωή και οδηγούσε στη ζωή.

Φιλοσοφία του ασυνείδητου

Έντουαρντ Φον Χάρτμαν :

Το μεγαλύτερο μέρος της μνήμης μας και των πνευματικών μας διαδικασιών βρίσκεται εκτός συνειδητού.

«Οι εμμονές της μνήμης» Σαλβαντόρ

Νταλί, 1931

Διάλεξε το σωστό εχθρό

• Ο αληθινός εχθρός ήταν πάντα η μοίρα. • Ο αληθινός εχθρός ήταν: το γέρασμα, ο θάνατος,

ο φόβος για την ελευθερία.

«Αγάπα τη μοίρα σου» (Amor fati)

«Οι Μοίρες», Φρανσίσκο Γκόγια, 1820

«Ο ιππότης του θανάτου» Nταλί,

1935

Απόσταγμα αλήθειας

• Παράδοξο να αφιερώνεις τον εαυτό σου στην αναζήτηση της αλήθειας, αλλά να μην αντέχεις στη θέα των όσων ανακαλύπτεις.

• Καθένας πρέπει να διαλέγει όση αλήθεια αντέχει.

• Η μοναδική μεγάλη αλήθεια είναι αυτή που ανακαλύπτουμε μόνοι μας.

«Το θλιβερό άθλημα», 1929 Σαλβατόρ Νταλί

Αλήθειες της ζωής

• Το κλειδί για να ζεις καλά είναι πρώτα να βουληθείς αυτό που είναι απαραίτητο και μετά ν’ αγαπήσεις αυτό που βουλήθηκες.

• Να ξεπερνάς την απόγνωση με το να μετατρέπεις το «ήταν να γίνει έτσι» σε «έτσι το θέλησα».

• Επειδή έρχεται ο θάνατος, δε σημαίνει πως η ζωή δεν έχει αξία.

«Το κλειδί», 1946 Τζάκσον Πόλλοκ

«Στο περιθώριο», 1930, Πάουλ Κλέε

Η φιλοσοφική θεραπεία

Η φιλοσοφική θεραπεία

συνίσταται στο να μάθεις ν’ ακούς την ίδια σου την εσωτερική

φωνή.

«Ο σκεπτόμενος»

1880, Ροντέν

• Ο Νίτσε θεραπεύτηκε, αλλά και ο Μπρόιερ βρήκε γιατρειά.

• Και οι δυο τους απαλλάχθηκαν από τις εμμονές που τυραννούσαν όχι μόνο την ψυχή τους, αλλά και τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους.

• Μόνο που όλα αυτά έγιναν μέσα στα όρια της μυθιστορηματικής φαντασίας του Ίρβιν Γιάλομ.

• Αυτή, όμως, η μυθιστορηματική παρουσίαση του ψυχικού κόσμου των πρωταγωνιστών της ιστορίας τόσο από ψυχολογική, όσο και από φιλοσοφική πλευρά, έχει σκοπό να μας οδηγήσει στην αυτογνωσία εντοπίζοντας τα κενά και τις προσωπικές μας ανεπάρκειες, ώστε να καταφέρουμε να γίνουμε «αυτό που είμαστε», κατά τη φράση του Νίτσε.

Τέλος

Μουσική Γιοχάνες Μπραμς, «Συμφωνία Νο 1»

Το παγόβουνο ράγισε και έγινε κομμάτια.

Η απομόνωση υπάρχει μόνο στην απομόνωση. Μόλις τη μοιραστείς,

εξατμίζεται.

Μουσική Γιοχάνες Μπραμς, «Ουγγρικοί χοροί»

Σημειώσεις και …σχόλια

Φιλόσοφοι και… φιλοσοφίες…

Τα πρόσωπα της ιστορίας κάνουν τον προσωπικό τους αγώνα, προσπαθώντας να νικήσουν τα πάθη και τις αδυναμίες τους. Μέσα από αυτή την πάλη και από τις συζητήσεις μεταξύ τους αναδύονται οι φιλοσοφικές τους αντιπαραθέσεις και επηρεασμοί.

Ο Σοπενάουερ επηρεάστηκε από τον Καντ, τον Πλάτωνα και τον Χομπς. Έθεσε τις βάσεις για να στηρίξουν ο Δαρβίνος τη θεωρία της εξέλιξης και ο Φρόιντ τη θεωρία του λίμπιντο και του ασυνείδητου. Επίσης επηρέασε τους Νίτσε, Βάγκνερ, Γιουνγκ, Βιτγκενστάιν, Αϊνστάιν, Πόπερ, Ο’ Νιλ, Τολστόι κ.ά.

Ο Έντουαρντ Φον Χάρτμαν (Γερμανός φιλόσοφος του 19ου αι.) διατύπωσε τη δική του θεωρία του ασυνείδητου (1869) ιδιοποιούμενος τις σκέψεις του Γκαίτε, του Χέγκελ, του Σοπενάουερ και του Σέλλιγκ.

Όλα αυτά δηλώνουν υπαρξιακή αγωνία και ανήσυχους φιλοσοφικούς στοχασμούς σχετικά με το πρόβλημα της Ελευθερίας και της Βούλησης, την ερμηνεία του Ωραίου, την έννοια της Μεταφυσικής, της Ηθικής και του Δίκαιου.

Μουσική επένδυση

• Οι μουσικές μου επιλογές περιορίστηκαν στις δημιουργίες 2 Γερμανών συνθετών, του Βάγκνερ και του Μπραμς, οι οποίοι έζησαν στον τόπο και το χρόνο που διαδραματίζεται η ιστορία και σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το κύριο πρόσωπο, που είναι ο Νίτσε.

• Ο Νίτσε ήταν στο στενό κύκλο του Βάγκνερ και θαύμαζε το μουσικό του ταλέντο. Οι θέσεις τους συνέπιπταν πάνω σε θέματα φιλοσοφίας, πολιτικής και ηθικής. Κατηγορήθηκαν και οι δύο για αντισημιτισμό και για τις απόψεις τους περί κατωτερότητας του γυναικείου φύλου.

• Ο Μπραμς κατηγόρησε τον Βάγκνερ για ριζοσπαστισμό στις συνθέσεις του, ενώ ο ίδιος χαρακτηρίστηκε ως συντηρητικός. Σήμερα κατέχουν και οι δυο εξέχουσα θέση μεταξύ των Ευρωπαίων συνθετών. Ο Βάγκνερ θεωρείται ότι συνέβαλε στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής κλασικής μουσικής με τις πρωτοποριακές για την εποχή μουσικές του συνθέσεις, ενώ ο Μπραμς ότι είναι ένας από τους σημαντικότερους ρομαντικούς κλασικούς συνθέτες του 19ου αι.

Γιοχάνες Μπραμς Αμβούργο 1833 – Βιέννη 1897

Ρίχαρντ Βάγκνερ Λάιπτσιχ (Γερμανία) 1813 – Βενετία 1883

Εικαστικά

• Οι εικαστικές μου επιλογές έγιναν πρωταρχικά με κριτήριο αναφερόμενες στο κείμενο έννοιες ή γεγονότα.

• Επιπρόσθετα και όχι δευτερευόντως, η επιλογή έγινε μεταξύ εικαστικών καλλιτεχνών, που εμπνεύστηκαν τη δημιουργία των έργων τους από την πνευματική τους επαφή με έργα του Νίτσε και του Φρόιντ, όπως οι πίνακες του Ντε Κίρικο και του Νταλί.

Τζόρτζο Ντε Κίρικο 1888-

1978

Σαλβαδόρ Νταλί 1904-

1989

Αντί επιλόγου

«Στοχαστικό τριαντάφυλλο», Σαλβαδόρ Νταλί

…

Ένα κλικ είναι καθοριστικό για την επιλογή μιας πορείας.H διαφάνεια αυτή επινοήθηκε με σκοπό τη δυνατότητα

ακρόασης ενός μουσικού κομματιού, από αυτά που χαρακτηρίζονται ως τα αριστουργήματα του Μπραμς, μέχρι το τέλος.

Σ’ αυτή την περίπτωση σας προτείνω να γυρίσετε στην προηγούμενη σελίδα και να το απολαύσετε κοιτάζοντας το τριαντάφυλλο του Νταλί.

Δεν είναι σα να ατενίζεις τη γη από ψηλά; Το κόκκινο χρώμα του τριαντάφυλλου δεν παραπέμπει στις χαρές της ζωής και στον έρωτα, ενώ ταυτόχρονα αποπνέει μία σταγόνα αισιοδοξίας; Η ίδια σταγόνα πάνω στο τριανταφυλλένιο πέταλο δεν οδηγεί σε μια αναπόληση του παρελθόντος και σε μια αγωνία για το μέλλον; Ο γαλάζιος ουρανός δε δημιουργεί μια αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης μαζί με μιαν έντονα φιλοσοφική διάθεση;

Η απάντηση σ’ αυτές τις ερωτήσεις αιτιολογεί την επιλογή του συγκεκριμένου πίνακα και του συγκεκριμένου μουσικού κομματιού για τον επίλογο αυτής της παρουσίασης.