ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Καθηγητής ΜΙΧΑΗΛ Ι. ΣΚΟΥΛΛΟΣ

Παν/μιο Αθηνών

MIO-ECSDE; GWP-MED

ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝπροσεγγίσεις: IWRM/ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ (ΟΔΥΠ)

Διαδικασία η οποία προωθεί την συγκροτημένη ανάπτυξη και διαχείριση των φυσικών υδατικών πόρων (επιφανειακών και υπόγειων νερών και των σχετικών χερσαίων και άλλων σχετιζομένων πόρων) διασφαλίζοντας την

μεγιστοποίηση της οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας, χωρίς να υπονομεύει τη βιωσιμότητα ζωτικών οικοσυστημάτων

Η έννοια της ολοκληρωμένης διαχείρισης περιλαμβάνει

• όλα τα τμήματα του υδρολογικού κύκλου από την κατακρήμνιση και την απορροή ή την κατείσδυση,

• την αποθήκευση σε φυσικούς και τεχνητούς ταμιευτήρες,

• την διανομή, χρήση και μέριμνα για τα χρησιμοποιούμενα νερά

• την προσέγγιση της περιοχής ενδιαφέροντος (λεκάνης απορροής)

• την φύση αυτής καθεαυτής της διαχείρισης

• διαχείριση τόσο της ζήτησης νερού – χρήσης όσο και προσφοράς/παροχής

• διαχείριση με βάση διεπιστημονική προσέγγιση

• διαχείριση με συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων

Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης η προσέγγιση της ΟΔΥΠ γίνεται με την Water Framework Directive (WFD) = ΟΔΗΓΙΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΡΑ

Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίουτης 23ης Οκτωβρίου 2000

για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων

Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ βάσει του νόμου περί Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων (ν. 1739/87) χωρίζει τη χώρα σε 14 υδατικά διαμερίσματα όπου προβλέπεται δημιουργία Αρχών Διαχείρισης Υδάτων σε κάθε ένα με τη σύσταση Ειδικών Περιφερειακών Υπηρεσιών Διαχείρισης. Τελικά διατηρείται η υπάρχουσα διοικητική διαίρεση σε περιφέρειες και όταν μια λεκάνη απορροής επεκτείνεται σε δύο ή περισσότερες περιφέρειες απαιτείται υποχρεωτικά συνεργασία. Ακόμα δεν έχουν συσταθεί οι περιφερειακοί φορείς διαχείρισης νερού με συμμετοχή των μη κρατικών εταίρων.

ΤΟ ΝΕΡΟ: ΑΓΑΘΟ ΕΝ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΛΟΥΣΙΕΣ ΣΕ ΥΔΑΤΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ (βροχόπτωση 140mm/gr) ΑΛΛΑ ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΑΝΙΣΟΚΑΤΑΝΟΜΗ

Μέση ετήσια βροχόπτωση 700 mm

Βλέπε Δυτική Ελλάδα (700 - >1200 mm), Ανατολικά (400 – 700mm ) και Νησιά ( <400 – 1000mm)

Ο Βορράς διαθέτει 72% των υδατικών πόρων

Οι ανατολικές ακτές το 23%

Ο Νότος μόνο το 5%

Στη Μεσόγειο

Η Ελλάδα έχει σημαντικούς «διαθέσιμους» υδατικούς πόρους χρησιμοποιεί περίπου το 12% του διαθέσιμου νερού (λίγο πάνω από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ (6300 m3/yr/cap) αν και σημαντικό μέρος τους είναι «εξωτερικοί», δηλαδή έχουν τις πηγές τους σε άλλες χώρες

Αποθέματα νερού ανά κάτοικο στις χώρες της Μεσογείου

SPAINFRANCEITALY

SLOVENIACROATIA

BOSNIA-HERZEGOVINA

YUGOSLAVIAALBANIA

GREECETURKEY

SYPRUSSYRIA

LEBANONISRAELWEST BANK

EGYPTLIBYATUNISIAALGERIA

MOROCCO

GAZA STRIP

MALTA

0 1500 3000 4500 6000 7500 9000 10500 12000 13500 15000 16500 18000 19500 21000

χώ

ρες κ

αι

περ

ιοχ

ές

m3/yr/cap

ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΣΤΗ ΛΕΚΑΝΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Διάγραμμα 1: Ύψος βροχόπτωσης στην περιοχή της Μεσογείου

SPAIN

FRANCEITALY

SLOVENIA

CROATIA

ALBANIA

GREECETURKEY

SYPRUS

SYRIA

LEBANONISRAEL

WEST BANK

EGYPTLIBYA

TUNISIA

ALGERIA

MOROCCO

BOSν-HERZEGOVINAYUGOSLAVIA

GAZA STRIP

MALTA

0 25 50 75 100 125 150 175 200 225 250 275 300 325

χώ

ρες

κα

ι π

εριο

χές

mm/yr

ΒΡΟΧOΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΥΔΑΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ στις χώρες της Μεσογείου

ΔΙΑΜΕΘΟΡΙΑΚΑ

Η Ελλάδα μοιράζεται 5 κύριους Ποταμούς και 3 Λίμνες με τους γείτονές της. Υπάρχουν διμερείς και τριμερείς συμφωνίες και πρωτόκολλα αλλά δεν έχουν δραστηριοποιηθεί ουσιαστικά στην πράξη.

Προσπάθειες GWP-MED και MIO-ECSDE με WB-GEFκλπ για κατάρτιση διασυνοριακών IWRM σχεδίων δράσης

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΤΕΛΟΥΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΚΥΚΛΟ

ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ/ΚΑΤΑΚΡΑΤΙΣΗ ΝΕΡΟΥ / ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ /ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ

Προβλήματα

Αίτια

• Αποψίλωση εδαφών / δασικές πυρκαγιές

• Τσιμεντοποίηση / ασφαλτοκάλυψη (σφράγιση εδαφών)

• Οικοδομική δραστηριότητα στους χείμαρρους

• Εγκιβωτισμός ποταμών και χειμάρρων

• Εξαφάνιση / πρόσχωση υγροτόπων και περιοχών εξισορρόπησης

• Μείωση περιόδου χιονοκάλυψης / αλλαγή μικροκλίματος

• Πλημμύρων

• Ξηρασίας

• Διάβρωσης επιφανειακών εδαφών / ερημοποίησης

• Έντονης διάβρωσης εδάφους στην παράκτια ζώνη των ταμιευτήρων

• Πλήρωση ταμιευτήρων με φερτά υλικά

Η ΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΟΤΙ ΟΙ ΚΥΡΙΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ ΕΙΝΑΙ: 1. Η ΓΕΩΡΓΙΑ

2. ΑΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

3. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

Mediterranean regions

Domestic consumption

Agriculture Industry Energy Total

North 23 65.5 20 47 155.5

Eastern 7.5 43 4 0 54

South 7.5 72.5 8.5 0 88,5

Total 38 181 33 47 299

Χρήσεις νερού στη Μεσόγειο (km3/yr)

Η Ελλάδα καίτοι στον Βορρά της Μεσογείου (βλέπε Πίνακα) δαπανά για την Γεωργία πάνω από το 85% (87%) του υδάτινου δυναμικού της όπως οι χώρες του Μεσογειακού Νότου.

Απουσία αξιόπιστων εκτιμήσεων / μετρήσεων χρήσεων νερού στη γεωργία.

Δεν υπάρχουν επαρκή νομικά και οικονομικά εργαλεία

Δεν υπάρχει επαρκής, τακτική και ουσιαστική ενημέρωση των αγροτών και άλλων εμπλεκομένων

ΓΕΩΡΓΙΑ

ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΔΕΥΟΜΕΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

Ισπανία Γαλλία Ιταλία Αλβανία Ελλάδα Τουρκία Συρία Λίβανος Ισραήλ Αίγυπτος Λιβύη Τυνησία Αλγερία Μαρόκο

ΧΩΡΕΣ

ΕΚ

ΤΑ

ΣΗ

(x 1

000 h

a)

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1993-95

ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΔΕΥΟΜΕΝΩΝ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ (ΣΥΝΟΛΟ)

0

5000

10000

15000

20000

25000

1965 1970 1975 1980 1985 1990 1993-95

ΕΚΤ

ΑΣ

Η (

x 10

00 h

a)

ΓΕΩΡΓΙΑ

ΓΕΩΡΓΙΑ

Η ζήτηση νερού γενικώς αυξάνει (και ειδικότερα στην γεωργία βλ. σχήμα) λόγω επέκτασης των αρδεύσεων παρά το γεγονός ότι σε άλλες χώρες οι νέες τεχνολογίες στάγδην άρδευσης μείωσαν τη χρήση νερού.

Στην Ελλάδα η ζήτηση αντιμετωπίζεται με επέκταση των αντλήσεων από μεγάλο βάθος, έργα εκτροπής, και έργα αποθήκευσης νερού.

Όλα με υψηλό περιβαλλοντικό κόστος και καθόλου «αειφόρα»

Ελάχιστα τα ενεργά οικονομικά εργαλεία

Μικρά κίνητρα για αλλαγή τεχνολογιών

ΓΕΩΡΓΙΑ

ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΡΔΕΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

020

4060

80100

(%)

JETS

DRPPING

OPENCANNALS

ΚΥΡΙΩΤΕΡΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ - ΠΙΕΣΕΙΣ

Μη βιώσιμες πρακτικές άρδευσης εντείνουν το πρόβλημα της έλλειψης νερού πχ.: παλαιά, ελλιπώς συντηρημένα ανοικτά κανάλια,

με μεγάλες απώλειες χρησιμοποιούνται στα δίκτυα άρδευσης

ΓΕΩΡΓΙΑ

ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ

1. Ρύπανση με φυτοφάρμακα και λιπάσματα επιφανειακών υδάτων ποταμών υγροτόπων και κλειστών κόλπων / φαινόμενα ευτροφισμού2. Αποξήρανση υγροτόπων γι δημιουργία γεωργικής γης3. Απόπλυση εδαφών άρδευσης4. Ρύπανση υπόγειων υδάτων με Νιτρικά και άλλους ρύπους5. Διάβρωση εδαφών από κακές αρδεύσεις6. Αλάτωση εδαφών από κακή στράγγιση7. Καθιζήσεις, ταπείνωση στάθμης παράκτιων εδαφών από υπερβολικές αντλήσεις8. Εισχώρηση αλατοφόρου ορίζοντα / θάλασσας9. Ελάττωση παραγωγικότητας εδαφών10. Τεράστιες απώλειες / Εξάτμιση κατά την αποθήκευση μεταφορά και χρήση

11. Προβλήματα φραγμάτων

Προσχώσεις

Αλλαγή μικροκλίματος

Παρεμποδίσεις μετανάστευσης / κυκλοφορίας ειδών πανίδας

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΤΕΛΟΥΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ

Υφίστανται διάφορες προβλέψεις για την προστασία των υγροτόπων

Συνθήκη Ramsar, Natura 2000, οδηγίες για πουλιά κλπ, SPA του UNEP/MAP κλπ.

Υπάρχει και Εθνική Στρατηγική για Υγροτοπικούς Πόρους όχι όμως νομικά δεσμευτική. Οι φορείς διαχείρισης (για 25 προστατευόμενες περιοχές) δεν λειτουργούν ικανοποιητικά και η διαχείρισή τους στο πλαίσιο της ΟΔΥΠ χωλαίνει πάρα πολύ.

ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ RAMSAR ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

73% των υγροτόπων της Β. Ελλάδας έχουν αποξηρανθεί από 1930

86% των 78 πιο σημαντικών υγροτόπων της Γαλλίας έχουν υποβαθμιστεί μεταξύ 1964-1994

Την περίοδο 1881-1987, 60% των υγροτόπων της Ισπανίας και το 15% των λιμνών και των υγροτόπων της Τυνησίας εξαφανίστηκαν

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΤΕΛΟΥΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

• ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ

• ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΔΙΚΤΥΩΝ • ΑΡΚΕΤΕΣ ΒΛΑΒΕΣ/ΕΠΙΜΟΛΥΝΣΕΙΣ• ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΠΕΚΤΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ /

ΠΑΡΑΝΟΜΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ

•ΑΤΕΛΗΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΑΣΤΙΚΩΝ ΛΥΜΑΤΩΝ

Ρύπανση πηγών

Αχρήστευση μεγάλων ποσοτήτων νερού κατάλληλου υπό προϋποθέσεις για ανακύκλωση / άλλες χρήσεις

• ΡΥΠΑΝΣΕΙΣ / ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ ποταμών, λιμνών και θαλάσσιων περιοχών υποδοχής ακαθάριστων ή μερικώς καθαρισμένων λυμάτων

ΑΣΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ

Χημικές ρυπάνσεις – ατελείς καθαρισμοί, θερμικές ρυπάνσεις, στρωματώσεις στήλης νερού στις εκβολές οχετών

ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

Συνήθης η «αραίωση» αποβλήτων με υπόγεια νερά ή ανάμιξη με νερά ψύξεως

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Μικρή προσπάθεια για οικονομία στη χρήση

Μεγάλες απώλειες

Λίγες εγκαταστάσεις ποτίζουν το πράσινο με καθαρισμένα λύματα

Ελάχιστη μέριμνα για ενημέρωση των ντόπιων και ξένων τουριστών

Μικρή χρήση νέων τεχνολογιών / οικονομίας νερού

ΧΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Στην Ελλάδα έχουμε 15 μεγάλους υδροηλεκτρικούς σταθμούς και 9 μικρούς με αρνητικές επιπτώσεις στην υδρομορφολογική φυσιογνωμία των ίδιων των ποταμών και των λεκανών τους, χωρίς επαρκή πρόνοια για τα φυσικοχημικά, βιολογικά, κοινωνικό-οικονομικά και αισθητικά – πολιτισμικά χαρακτηριστικά και στοιχεία που συνδέονται άρρηκτα μαζί τους.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΛΥΣΕΩΝ

Ορθή εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά

Προώθηση περιφερειακών υπηρεσιών με θεσμοθετημένες και οργανωμένες Δημόσιες Διαβουλεύσεις όλων των αρμόδιων μη κρατικών φορέων

Συνεπής παρακολούθηση κοινοποίηση και αξιολόγηση στοιχείων της ποσότητας και ποιότητας των υδατικών πόρων

Εκπαίδευση σε θέματα νερού σε όλα τα επίπεδα (εκπαίδευση σε αειφόρο ανάπτυξη) και συνεχή ενημέρωση του κοινού/χρηστών. Εξειδικευμένη γνώση για διαχειριστές νερού

Σοβαρά θεσμικά μέτρα και οικονομικά εργαλεία στη γεωργία, τον τουρισμό κλπ

Προώθηση νέων κατάλληλων τεχνολογιών

Προώθηση και εφαρμογή διμερών και πολυμερών συμφωνιών για διαμεθοριακά νερά