ปํญหาสุขภาพและโรค...

ป�ญหาส�ขภาพและโรคท��พบในกระบ�อโคเน��อโคนมใน

เขตสสอ. 4นายส�ตวแพทย! ดร . สาท$ส ผลภาคศ'นย!ว$จ�ยและพ�ฒนาการส�ตวแพทย!ภาคตะว�นออกเฉ�ยงเหน�อตอนบน

จ.ขอนแก,น[email protected]

ห�วข�อในการบรรยาย• แนวค$ดการพ�ฒนา

งานด-านส�ขภาพส�ตว!• สาเหต�การเก$ดและ

การแพร,กระจายโรค• การแบ,งกล�,มโรคและ

ล.าด�บความส.าค�ญ• รายงานการพบโรค

ต,างๆใน ภาคต/น(ตอนบน)• ป0จจ�ยต,างๆท��ท.าให-เก$ด

โรค

• รายละเอ�ยดส.าค�ญของแต,ละโรคท��พบบ,อย

• อาการ/ กล�,มอาการส.าค�ญท��พบในส�ตว!ป1วย

• การขาดแร,ธาต�ในโค• การเก3บต�วอย,างในส�ตว!

ป1วย• แนวทางการควบค�ม

และป4องก�นโรค

แนวค�ดการพ�ฒนางานด�านส�ขภาพส�ตว�มหภาค(Macro_view)

ศ�กษาจากฐานข�อม!ลการผล�ตหลายๆด�านพ$จารณาจากศ�กยภาพการผล$ตปศ�ส�ตว!ใน

แต,ละพ��นท��จ�งหว�ดรายได-จากปศ�ส�ตว!เป7นร-อยละเท,าไหร,ของราย

ได-รวมของครอบคร�วแบ,งตามชน$ดส�ตว! จ.านวนและการกระจายต�ว

ให-ช�ดเจน จ.านวนประชากรส�ตว! / รายฟาร!ม /ครอบคร�ว

เป7นฟาร!มขนาดใหญ, - กลาง - เล3ก - ย,อย

แบ%งเป(นฟาร�มเอกชนรายใหญ%(ส%งออก) รายย%อย(พอเพ,ยง) ส�ดส%วน

สภาพภ!ม�ศาสตร�ท,.ราบ ท,.ส!ง เส�นทาง คมนาคม อ�ณหภ!ม�อากาศ ปร�มาณน01าฝน แหล%งน01า เขตต�ดต%อชายแดน

ด�านส�งคมศาสตร� ประเพณ, ศาสนา ความเช4.อ การรวมกล�%ม แหล%งการเร,ยนร! �ภายในช�มชน

และอ4.นๆ.......................................

ด�านจ�ลภาค(Micro_view)

ป0ญหาส�ขภาพส�ตว! ข��นพ��นฐาน โรคระบาด โรคส�ตว!ต$ดคน โรคอ�บ�ต$ใหม, ร'ปแบบการ

บ�นท<ก ส,งรายงาน ข-อม'ลฐานประชากรป0จจ�บ�น อ�ตราการเก$ด

อ�ตราการป1วย อ�ตราการตาย จ.าแนกตามชน$ดส�ตว!

โครงสร-างกล�,มผล$ตส�ตว!และเล��ยงส�ตว! สหกรณ! และอ��นๆ

ระบบการประสานงานก�บองค!กรส,วนท-องถ$�น

การประชาส�มพ�นธ!และการให-ความร'- ร'ป แบบ ความถ�� เน��อหา

การให-บร$การด-านส�ขภาพส�ตว! ร'ปแบบ ความถ�� เน��อหา

การสร-างกล�,มให-เก$ดการพ<�งพาตนเอง เร�ยนร'-ซ<�งก�นและก�น

โรคระบาด โรคพ��นฐานประจ.าถ$�น โรคนานๆ เก$ดท�- Haemo- FMD--

Brucellosis--(Para TB)--(TB)--

(Melioidosis)

โรคพยาธ$ในทางเด$นอาหาร- GI-nematode- Fasciola.gigantica- Schistosoma spindaleโรคพยาธ$ในเล�อด- Babesiosis- Anaplasmosis- Trypanosomosis infection- Theileriosis

- Trichinosis- Rabies- Tetanus- Black leg- Anthrax- Tetanoid syndrome- Salmonellosis - Clostridium infection-Mineral deficiency-Feed contamination*****

รายช��อโรคและล.าด�บความส.าค�ญของการเก$ดโรคในส�ตว!ใหญ,

ในภาคตะว�นออกเฉ�ยงเหน�อตอนบน

โรคคอบวม(Haemorrhagic septicemia) เก�ดจากการต�ดเช41อ

แบคท,เร,ยชน�ดหน�.ง(เช41อ Pasteurella multocida)

อาการส0าค�ญของโรค ซ�ม หายใจด�ง อ�าปากหายใจ ไข�

ส!ง บวมบร�เวณล0าคอ และรอบ

ดวงตา ท�องอ4ด ล0าไส�อ�กเสบ อ�จจาระม,

ม!กเล4อดปน ตายไว

อาการและว�การส0าค�ญของโรค

การเพาะแยกเช41อพาสเจอเรลล%าและหาชน�ดยาต�านเช41อ

การป8องก�นโรคฉ�ดว�คซ�นป4องก�นโรคป?

ละคร��ง โดยเฉพาะในช,วงเวลาท��ส�ตว!เก$ด

ความเคร�ยดเช,น ต-นฤด' ฝน หร�อก,อนการเคล��อน

ย-ายส�ตว!อย,างน-อย 2 อาท$ตย!

ไม%ช0าแหละซากส�ตว�ท,.ตายโดยไม%ทราบสาเหต�แบ%งขาย

การร�กษาโรคฉ,ดยาปฎ�ช,วนะกล�%ม

Oxytetracyclin หร4อ Penstep ร%วมก�บกล�%ม Sulfatrimetroprim 3 -5 ว�นต�ดต%อก�น

ฉ,ดยาลดการอ�กเสบ(Dexamethasone)

ให�สารละลายน01าเกล4อเข�มข�นเข�าเส�น

อ4.นๆแล�วแต%อาการท,.พบ

โรคปากเท�าเป;. อย

เก�ดจากการต�ดเช41อไวร�สเอฟเอ<มด, ในประเทศไทยพบ 3 ไทป=ค4อ โอ เอ เอเช,ยว�น

อาการส0าค�ญค4อ ไข� ซ�ม เบ4.ออาหาร น01าลายไหล เด�นกะเผลก

พบต�%มท,.ล�1น ช%องก,บ ไรก,บ

ว�การของโรคบร�เวณล�1นและร%องก,บ

การป8องก�นโรค ฉ�ดว�คซ�นป4องก�นโรคป?ละ 2

คร��ง ควรต-องครอบคล�มให- ท��วถ<งให-ได-ร-อยละ 80

ประชากรของส�ตว!ในแต,ละพ��นท��

ระม�ดระว�งการระบาดของเช��อจากการน.าส�ตว!ใหม,เข-า

ฝ'งหร�อเช��ออาจต$ดมาก�บคน เส��อผ-า ยานพาหนะท��เข-า

ออกจากแหล,งโรคระบาดหร�อตลาดน�ดค-าส�ตว!

ควบค�มการเคล��อนย-ายส�ตว!

Black leg (Clostridium chauvoei)ในโค กระบ4อ อ.เม4อง จ.นครพนม

Ê®¤� � � iª¥� µ¥� Ê®¤� � � iª¥� µ¥� Ê®¤� � � iª¥� µ¥�Ã� Á¤¥ 8 e� - 16 Á¤.¥. 49sudden death 13 2 1 15 1 1 28 3 2¦³ º°� � Á¤¥ 6 Áº°� � 18 Á¤.¥. 49 18 Á¤.¥. 49hindlimb swellingÃ� Á¤¥ 10 Áº°� � 18 Á¤.¥. 49 - depress, lateral recumbency, left forelimb lameness

2 µÁ¦¥ ¡¦¤ ¥� � � � 15 Ã� Á¤¥ 8 Áº°� � 17 Á¤.¥. 49 18 Á¤.¥. 49depress, lameness , Áº° °° ¤¼� � � � 8 1 1 2 10 1 13 µ¥ ¦³¥¼¦Å¤ ¦¸� � � 48 ¦³ º°� � Á¤¥ 6 Áº°� � - 18 Á¤.¥. 49sudden death 10 6 1 1 16 1 14 µ¥ ·®r° ®oµ µ� � � � � 52 Ã� ¼o� 8 Áº°� � 19 Á¤.¥. 49 19 Á¤.¥. 49depress , salivation, dyspnea, stiffness 6 1 1 6 1 15 µ¥ ¤ ¼¦ r®¤n°¤ nµª� � � � 66 Ã� Á¤¥ 1 e� 19 Á¤.¥. 49 - depress , left hindlimb lameness 5 1 5 1 06 µ¥ ¦µ µ ° °»�¦� � � � � � � � 49 Ã� Á¤¥ 4 e� 19 Á¤.¥. 49 20 Á¤.¥. 49dypsnea, bloat 30 1 1 30 1 17 µ¥oª Îµ�� 35 Ã� ¼o� 2 e� 22 Á¤.¥. 49 - depress, lateral recumbency, left forelimb lameness 8 1 8 1 08 µ¥ µ¡¦¤°· ¦r� � � � � 8 ¦³ º°� � ¼o� 1 e¦¹É� � � 22 Á¤.¥. 49 - depress , inappetite, 11 1 11 1 09 µ¥ ®oµ µ� � � � 18 Ã� ¼o� 2 e� 22 Á¤.¥. 49 23 Á¤.¥. 49depress , right hindlimb lameness-swelling, »� 7 1 1 7 1 1

Ã� Á¤¥ 8 Áº°� � 23 Á¤.¥. 49 - depress lateral recumbency 21 2 1 21 2 1Ã� Á¤¥ 3 Áº°� � - 25 Á¤.¥. 92sudden death

Á¡«ª Áº° e� � � �

Éµ¥� �Îµ´ É� � � ºÉ°� - »� Á É� �

µ¦ Îµ¦ª Â³Á jµ¦³ª Ã¦ ª��É� � � � � � � 29 Á¤¬µ¥� 2549o° Éoµ ³Ã o°¥®¤¼nÉ� � � � � � � � � � 9 � . µ¤Ánµ°� � .Á¤º°� � . ¦¡ ¤� � �

ª Áº° e�É� � � � �Á¦·É¤ iª¥� °µµ¦�

·� � � ªr�iª¥� / µ¥�

°µ¥» Ã� ¦³ º°� � ¦ª¤Îµª ªr� � � � ( ª� )

µ¥³¤»Ã ªµ� � � �10 2

1 µ¥ »Ä¡¦®¤� � � � � 10

ข-อส�งเกตการเก$ดโรคBlack leg (Clostridium chauvoei)ในโค กระบ�อ พบพบในโคมากกว%าในกระบ4ออาย�น�อยพบมากกว%าอาย�มากแสดงอาการทางระบบทางเด�นหายใจ ทางเด�น

อาหาร(ท�องอ4ด)พบโรคมากในช%วงต�นฤด!ฝน ม,พาย�การระบาดเก�ดจากการช0าแหละซากส�ตว�ตายท,.ไม%ทราบ

สาเหต�และแบ%งช�1นส%วนไปย�งบ�านข�างเค,ยง ส�ตว�ไปก�นหญ�าบร�เวณท,.ช0าแหละซากส�ตว�ม�กพบการระบาดบร�เวณพ41นท,.ต�ดชายแดน ตย. เลย

นครพนม ม�กดาหาร

ต�วอย,างกรณ�ศ<กษาบางโรคในภาคต/นตอนบน

โรคพยาธ�ภายใน ภายในเล4อด และอ4.นๆ

ไว�ใช�รายงานด�านค�ณภาพนอกจากปร�มาณงาน

อ�บ�ต$การณ!การต$ดเช��อทร$ปปาโนโซมในปศ�ส�ตว!ในภาคตะว�นออกเฉ�ยงเหน�อของประเทศไทยใน

ป? 2551มาณว$กา ผลภาค สาท$ส ผลภาค * ร�-งส�ดา ผ'กพ�น

ศ!นย�ว�จ�ยและพ�ฒนาการส�ตวแพทย�ภาคตะว�นออกเฉ,ยงเหน4อตอนบน ต.ท%าพระ อ.เม4อง จ.ขอนแก%น 40260*ผ!�ร�บผ�ดชอบ e-mail : [email protected]

รายงานการพบเช41อT. evansi (Steel,1985)ในส�ตว�ชน�ดต%างๆในประเทศไทยกระบ�อ

โคนมโคเน��อ ม-า ลา ฬ,อส�กรกวางช-างส�น�ข

ประว�ต�การพบเช41อT. evansiในภาคตะว�นออกเฉ,ยงเหน4อ

กระบ4อ (Lohr et al.,1985,1986)กระบ4อ โคนม โคเน41อ ม�า ส�น�ข

(Kasemsant et al.,1989) โคนม (Kashiwasaki et al.,1998 ;

Pholpark et al.,1989)

ตารางท�� 1 จ.านวน case ท��ตรวจพบเช��อ T . evansi แยกตามชน$ดส�ตว!ในภาคตะว�นออกเฉ�ยงเหน�อตอนบนระหว,างป? 2548 -2550 *

ป?งบประมาณ

ชน$ดส�ตว!รวม

กระบ�อ โคนม โคเน��อ2548 4 0 0 42549 4 1 1 62550 3 0 5 8

รวม 11 1 6 18*รายงานประจ0าป@ ศวพ . ขอนแก%น

อาการต,างๆในส�ตว!ท��ตรวจพบเช��อ Trypanosoma evansi โลห$ตจาง เล�อดใสเป7นน.�า

ต�วแข3งหล�งแข3ง บวมตามข-อ ตาอ�กเสบ ไข-ส'ง ปานกลาง ต.�า ไข-– –

ลอย ข<�น ๆ ลง ๆ 103( – 1 0 8 0 F)

Low semen quality

แท-งล'กระยะกลาง ท-าย –(มากกว,า 6 เด�อน ใกล-–คลอด)

Abortion storm***

อาการทางประสาท ช�ก ด�ร-าย เด$นวน ว$�งชนคอก

โคนม: นมลด กระท�นห�น /เร��อร�ง(Acute/Chronic)

Trypanosoma evansi

อาการช�กจากเช��อข<�นสมอง

อาการปAวยในส�ตว�ชน�ดต%างๆ

อาการปAวยในส�ตว�ชน�ดต%างๆ(ต%อ)

แมลงด!ดเล4อดชน�ดต%างๆเป(นพาหะน0าโรค(Mechanical vectors)

Factors for disease outbreak

Flies density: interupted feeding habbit.

Animal stress: Ploughling season , calving, milking, population density

Species susceptibility : โคนม > โคเน��อ > กระบ�อ

Location: Forest area (Comfort Breeding place). Flooding area.

Etc………………………..

ป@ 2004 ม,รายงานแล�วว%าเป(นโรคท,.ต�ดต%อถ�งคนได� HUMAN TRYPANOSOMIASIS CAUSED B

Y TRYPANOSOMA EVANSI IN INDIA: THE FI RST CASE REPORT

PRASHANT P. JOSHI, VIJAY R. SHEGOKAR, RAJARAM M. POWAR, STEPH

ANE HERDER, RAHUL KATTI,HARSHA R. S ALKAR, VIBHAWARI S. DANI, ARADHANA

BHARGAVA, JEAN JANNIN, AND PHILIPPE TRUC*

Am. J. Trop. Med. Hyg., 73 3( ), 2005 491 495, pp. –

ว�ตถ�ประสงค�การศ�กษา

ศ�กษาการกระจายของเช41อในจ�งหว�ดต%างๆในภ!ม�ภาค

ชน�ดส�ตว�ท,.ตรวจพบเช41อฤด!กาลท,.พบเช41ออาการปAวยจากส�ตว�แต%ละชน�ดท,.ตรวจพบเช41อการเล4อกชน�ดต�วอย%างในการตรวจหาเช41อ

ว�ธ,การศ�กษา

ท0าการศ�กษาย�อนหล�งโดยรวบรวม case ประว�ต�ส�ตว�ปAวยตลอดป@ 2551 ท,.ตรวจพบเช41อ T. evansi จากการตรวจต�วอย%างหาเช41อจากเล4อดป8ายสไลด� อว�ยวะป8ายสไลด�ด�วยว�ธ,การย-อมส�ย$มซ,าและเล4อดในEDTA ตรวจด�วยว�ธ, Hematocrit centrifugal technique: Woo’s method (Woo,1970)

น0าประว�ต�แต%ละcase มาว�เคราะห�โดยใช�สถ�ต�เช�งพรรณนา ด�วยการจ0าแนกความถ,. แยกตาม จ�งหว�ด ชน�ดส�ตว� ฤด!กาลท,.พบเช41อ อาการปAวย และชน�ดต�วอย%างท,.ตรวจพบเช41อ

ว�ธ,การตรวจหาเช41อพยาธ�ในเล4อดเบ41องต�น

ผลและว�จารณ�

ตารางท�� 2 การตรวจพบเช��อT.evansi ในแต,ละจ�งหว�ดจ.าแนกตามชน$ดส�ตว!ในป? 2551

จ�งหว�ด ชน$ดส�ตว! รวมกระบ�อ โคนม โคเน��อ ส�กรขอนแก%น 1 0 10 0 11

สกลนคร 0 1 2 0 3

นครพนม 1 0 1 0 2

อ�ดรธาน, 1 0 1 0 2

หนองบ�วล0าภ! 0 0 2 0 2

เลย 0 0 0 2 2

มหาสารคาม 0 0 1 0 1

หนองคาย 0 0 1 0 1

บ�ร�ร�มย! 0 1 0 0 1

รวม 3 2 18 2 25

ตารางท�� 3 การตรวจพบเช��อรายเด�อนในแต,ละจ�งหว�ดเด�อน ขก สน นพ อด หภ เลย มส หค บร รวม

มค - .ม$ย. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

กรกฏาคม 0 1 0 0 0 0 0 1 0 2

ส$งหาคม 1 0 0 0 1 1 0 0 0 3

ก�นยายน 4 2 0 2 1 1 1 0 0 11

ต�ลาคม 6 0 0 0 0 0 0 0 0 6

พฤศจ$กายน 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ธ�นวาคม 0 0 2 0 0 0 0 0 1 3

รวม 11 3 2 2 2 2 1 1 1 25

ตารางท�� 4 ชน$ดและจ.านวนต�วอย,างท��ตรวจพบเช��อ T . evansi แยกตามชน$ดส�ตว!

ชน$ดต�วอย,

าง

ชน$ดส�ตว! รวมโคเน��อ โคนม กระบ�อ ส�กรจ.า

นวนตย.

พบเช��อ

จ.านวนตย.







พบเช��อ %

EDTA_

blood 21

10 8 3 5 1 0 0 34

14

41.2

Blood

smear 42 7 18 1 5 4 16 4 81

16

19.8

Organ

smear 8 8 0 0 1 1 1 1 10

10

100

ตารางท�� 5 อาการต,างๆท��พบจากประว�ต$ส�ตว!ท��ตรวจ พบเช��อ T . evansi แยกตามชน$ดส�ตว!

อาการชน�ดส�ตว�

รวมโคเน41อ โคนม กระบ4อ ส�กร

ตายกระท�นห�น 3 1 0 1 5

ป1วยเร��อร�ง 3 0 0 0 3

โลห$ตจาง 3 0 0 0 3

ทางประสาท 2 0 1 0 3

แท-ง 0 1 1 0 2

บวมน.�า 1 0 0 0 1

ระบบหายใจ 1 0 0 0 1

อ,อนเพล�ย 1 0 0 0 1

ไข- 1 0 0 0 1

ไม,แสดงอาการ 3 0 1 1 5

18 2 3 2 25

ประเภทฟาร!ม

ชน$ดส�ตว! รวมโค

เน��อโคนม

กระบ�อ ส�กร

ร�ฐบาล 2 0 0 0 2เกษตร

กร 16 2 3 2 23

ตารางท�� 6 ประเภทฟาร!มและชน$ดส�ตว!ท��ตรวจพบเช��อ T . evansi

Blood smear and organ smear ย�อมส,ย�มซ%า

การท.า Blood smear

เล�อดป4ายสไลด!จากอว�ยวะ(ห�วใจ สมอง) Impression(organ) smear

Hematocrit centrifugal technique. (Woo’s method)

ว$ด$ท�ศน!ด'การเคล��อนไหวของเช��อ T.evansi & T. theileri

สร�ปผลการศ�กษาเช��อพบได-ในส�ตว! 4 ชน$ดค�อโคเน��อ โคนม กระบ�อ และ

ส�กรพบเช��อกระจายท��วไปในจ�งหว�ดต,างๆในภาคตะว�นออก

เฉ�ยงเหน�อตอนบนและบางจ�งหว�ดในภาคต/นตอนล,างการต$ดเช��อเร$�มจากเด�อนกรกฎาคมและพบจ.านวนคร��ง

การต$ดเช��อส'งส�ดในเด�อนก�นยายนพบเช��อได-ในส�ตว!ท��งท��แสดงและไม,แสดงอาการป1วยในส�ตว!ท��ม�ประว�ต$การตายกระท�นห�นตรวจพบเช��อได-(Frozen)Organ smear (ห�วใจ)เป7น

specimen ท��น,าสนใจในการตรวจหาเช��อชน$ดน��ในส�ตว!ท��ตายแล-ว

รายงานเพ�.มเต�มในป@ 2552

พบเช41อแล�วในกวางจากสถาน,ว�จ�ยและเพาะพ�นธ��ส�ตว�ปAาเขา เข,ยว จ. ช�ยภ!ม� โดยกวางปAวยแสดงอาการทางระบบประสาท

พบเช41อในโคเน41อ จ. อ�ดรธาน, จ.กาฬส$นธ�! ไม%ม,บ�นท�กประว�ต� พบโรคเร<วข�1นกว%าป@ท,.แล�ว ม,นาคม(กวาง)และม�ถ�นายน(โค

เน41อ)

ภาวะโลกร-อน การเปล��ยนแปลงส$�งแวดล-อม มลภาวะ พาหะน.าโรคท��ม�จ.านวนและปร$มาณเพ$�มข<�น

เป7นป0จจ�ยส.าค�ญท��เสร$มให-ม�โอกาสพบเช��อมากข<�น

การศ�กษาสภาวะโรคพยาธ�ใบไม�ในต�บโค-กระบ4อ

ใน 10 จ�งหว�ดภาคต/นตอนบนในป@ 2551

ตารางท�� 1 จ.านวนและร-อยละของโคเน��อท��ตรวจพบไข,พยาธ$ใบไม-ต�บในพ��นท��

ภาคตะว�นออกเฉ�ยงเหน�อตอนบน

จ�งหว�ด พ41นท,.ม,แหล%งน01า พ41นท,.ไม%ม,แหล%งน01า รวมต�วอย%า

งพบไข%พยาธ�

ร�อยละ

ต�วอย%าง

พบไข%พยาธ�

ร�อยละ

ต�วอย%าง

พบไข%พยาธ�

ร�อยละ

กาฬส�นธ�� 150 10 6.67 150 12 8.00 300 22 7.33

ขอนแก%น 150 5 3.33 150 12 8.00 300 17 5.67

นครพนม 140 42 30.00

133 14 10.53

273 56 20.51

มหาสารคาม

82 5 6.10 126 7 5.56 208 12 5.77

ม�กดาหาร 151 14 9.27 149 27 18.12

300 41 13.67

เลย 175 2 1.14 125 2 1.60 300 4 1.33

สกลนคร 150 28 16.67

150 9 6.00 300 37 12.33

หนองคาย 150 36 24.00

150 2 1.33 300 38 12.67

หนองบ�วล0าภ!

116 1 0.86 178 8 4.49 284 9 3.06

อ�ดรธาน, 150 17 11.33

150 2 1.33 300 19 6.33

รวม 1,414 160 11.32

1,461

95 6.5 2,875 255 8.87

ตารางท�� 2 การเปร�ยบเท�ยบพ��นท��ขอบเขตจ�งหว�ดก�บการ ต$ดพยาธ$ใบไม-ต�บโค-กระบ�อ

ตารางท,. 2 การเปร,ยบเท,ยบปDจจ�ยขอบเขตจ�งหว�ดก�บการต�ดพยาธ�ใบไม�ต�บโค-กระบ4อ

ชน$ดป0จจ�ยจ.านวน

ต�วอย,าง%โคท��เป7น

โรค OR 95%CI p-value

จ�งหว�ด 0.95 0.917 ถ<ง 1.00 0.059

กาฬส$นธ�! 300 7.33

ขอนแก,น 300 5.67

นครพนม 273 20.51

มหาสารคาม 208 5.77

ม�กดาหาร 300 3.67

เลย 300 1.33

สกลนคร 300 12.33

หนองคาย 300 12.67

หนองบ�วล.าภ' 294 3.06

อ�ดรธาน� 300 6.33

รวม 2875 8.87

ตารางท�� 3 การเปร�ยบเท�ยบป0จจ�ยพ��นท��การม�และไม,ม� แหล,งน.�าก�บการต$ดพยาธ$

ใบไม-ต�บโค-กระบ�อ

ชน$ดป0จจ�ยจ.านวน

ต�วอย,าง%โคท��เป7น

โรค OR 95%CIp-

value

พ��นท�� 1.831.4 ถ<ง

2.39 0.000

ม,แหล%งน01า 1414 11.32

ไม%ม,แหล%งน01า 1461 6.5

วงจรช�ว$ตพยาธ$ใบไม-ต�บFasciolosis ในโค - กระบ�อ

เน��อตาย+จ�ดเล�อดออกท��ต�บส�ตว!เป7นโรค

พยาธ�ต�วแก%ในถ�งน01าด,

วงจรช�ว$ตพยาธ$ใบไม-ต�บระยะต�วอ,อนไชผ,านเน��อต�บแบบเฉ�ยบพล�น

ป@พ.ศ. จ�งหว�ดท,.ส0ารวจ ชน�ดส�ตว� จ0านวนตย. ตรวจพบ % Fasciola % GI-nematode % Param %2547 หนองบ�วล0าภ! โ คนม 15 8 53.3 0 0 5 33.33 4 26.7

โ คเน41อ 114 73 64 1 0.88 59 51.75 29 25.4กระบ4อ 24 8 33.3 0 0 5 20.83 4 16.7

2547 นครพนม โ คเน41อ 256 191 74.6 17 6.64 93 36.33 153 59.8กระบ4อ 223 147 65.9 22 9.87 36 16.14 119 53.4

2547 อ�ดรธาน, โ คเน41อ+นม 315 171 54.3 14 4.44 59 18.73 68 21.62544 กาฬส�นธ�� โ คเน41อ+กระบ4อ 510 0 69 13.5 0 02548 กาฬส�นธ�� โ คเน41อ 236 185 78.4 28 11.9 145 61.44 81 34.3

รวม ท�กชน�ด 1693 783 46.2 151 8.92 402 23.74 458 27.1

การส.า รวจโ รคพยาธ$ภายใ นโ ค-กระบ�อใ นภาคต/ น ตอนบน ป?2544-2548

หมายเหต�:ใ ช�ข�อม!ลจากผลงานว�ชาการจากวารสารปศ�ส�ตว�เขต4และส�ตวแพทย�สาร

อาการปAวยและพยาธ�ภายในระบบทางเด�นอาหาร

ผลเส�ยของการท��ส�ตว!ต$ดโรคพยาธ$ ท.าให- ส�ตว!เจร$ญ

เต$บโตช-า ภ'ม$ค�-มก�นต.�า โรค

แทรกซ-อนได-ง,ายและท.าให-การท.าว�คซ�นป4องก�นโรคไม,ได-ผล

แท-งล'ก ท.าให-ผลผล$ตล'กส�ตว!ท��

ควรจะได-ท�กป? ลดลง

ผสมไม,ต$ด ไม,เป7นส�ด

ป1วยเร��อร�ง ต-องเส�ยค,าร�กษาพยาบาล

ป1วยร�นแรง อาจถ<งตายได-ส�ตว!ขายไม,ได-ราคา

โปรแกรมถ,ายพยาธ$กล�,มโค กระบ�ออาย� ต.�ากว,า 6 เด�อน

คร��งแรก อาย� 3 อาท$ตย!

คร��งท��สอง อาย�6 อาท$ตย!

โปรแกรมถ,ายพยาธ$กล�,มโคกระบ�ออาย� มากกว,า 6 เด�อน ข<�นไป

ถ%ายพยาธ� กล�,มต�วกลมในกระเพาะล.าไส- อย,างน-อยป?ละ 2 คร��ง

ในช,วงต-นฤด'ฝนและปลายฝนถ%ายพยาธ$ใบไม-ต�บป@ละ 2 คร�1ง

คร��งแรก เด4อนม,นาคม เมษายน– คร��งท�� 2 เด4อนก�นยายน ต�ลาคม–

หมายเหต� : ควรส�%มเก<บต�วอย%างอ�จจาระประมาณ 10 20– % ของฝ!งเพ4.อตรวจจ0าแนกชน�ดพยาธ� เพ4.อหาชน$ดยาถ,ายท,.ถ!กต�องเหมาะสมต%อไป

พยาธ$ใบไม-ต�บFasciolosis ในแพะ

พยาธ�ต�วกลมในกระเพาะล0าไส�

Mecistocirrus spp.(abomasum)วงจรช�ว$ตพยาธ$ปากขอ

โคท-องเส�ย

พยาธ�เส�นด�าย ต�วกลมในกระเพาะล0าไส�และเช41อบ�ด

อาการกล�,มโรคพยาธ$ภายในทางเด$นอาหาร• ท-องผ'ก / ท-องเส�ย

เร��อร�ง • ข��ป'น

/ข��เทา(กระบ�อ :โรคพยาธ$ไส-เด�อน )

• โลห$ตจาง • เย��อเม�อกตาซ�ดขาว • ม�ข��ตาเกราะกร�ง• ผ$วหน�งอ�กเสบ (โค)

Strongyloides papillosus

Toxascaris vitulorum

อาการโรคพยาธ$ภายในทางเด$นอาหาร (ต,อ)

ซ'บผอม อ,อนเพล�ย

ขนหยอง คราบด.าท��สะโพก-

ขาหล�ง ท-องป1อง ซ<ม บวมน.�าใต-คาง ผสมต$ดยาก

โรคและป0ญหาส�ขภาพในโคนมท��ควรระว�งในช,วงหน-าฝน

โรคพยาธ�ในเล4อด บาบ,เซ,ย ทร�ปปาโนโซม(แท�งล!ก)โรคท,.ม,สาเหต�มาจากอาหาร ข�น / หยาบ *****โรคเต�านมอ�กเสบโรคระบบทางเด�นหายใจ ตย. ไข� 3 ว�นโรคพยาธ�ต�วกลมภายในระบบทางเด�นอาหาร โรค

บ�ดโรคตาเจ<บโรคเจ<บก,บ

แนวทางการด!แลส�ขภาพและป8องก�นโรคในช%วงฤด!ฝน

ถ%ายพยาธ�ภายในระบบทางเด�นอาหารแก%โคท�กต�วในช%วงต�นฤด!ฝน

เฝ8าระว�งอาการในส�ตว�ท,.สงส�ยว%าอาจต�ด พยาธ�ในเล4อด เช%น ไข�ส!ง นมลดกะท�นห�น ปDสสาวะส,โคล%า เย4.อเม4อกซ,ดขาว แท�งล!ก

ให�ยาก0าจ�ดพยาธ�ภายนอกและใช�ม��งคล�มคอกพ�กส�ตว�เพ4.อป8องก�นแมลง

ท0าบร�เวณคอกพ�กส�ตว�และคอกร,ดให�แห�ง เพ4.อลดการเก�ดโรคเต�านมอ�กเสบจากการต�ดเช41อจากส�.งแวดล�อม

เสร�มว�ตาม�น A และ E ในอาหารโคนมเพ4.อช%วยป8องก�นโรคเต�านมอ�กเสบ

เอาวาสล�นทาขอบตาส�ตว�ก�นแมลงตอมตาไม%ควรผสมอาหารส�ตว�ในโรงเก<บท�1งไว�นานเก�นกว%า 1

อาท�ตย�เพ4.อลดจ0านวนเช41อท,.ม,โอกาสปนเป;1 อนในว�ตถ�ด�บอาหารส�ตว� และเล4อกซ41ออาหารโคจากแหล%งผล�ตท,.เช4.อถ4อได�

หล�กการควบค�มโรคพยาธ$ในเล�อดในฟาร!มเกษตรกรรายย,อย

ควบค�ม ปร$มาณพาหะน.าโรค เช,นเหล�อบและเห3บไม,ให-ม�ปร$มาณมากเก$นไปโดยใช-ยาฆ,าแมลงหร�อม�-งช�บยาฆ,าแมลงในช,วงฤด'ฝนปร�บปร�งการจ�ดการด-านอาหารให-ม�ปร$มาณพอเพ�ยงต,อความต-องการของ

–โค กระบ�อโดยเฉพาะกล�,มโคท-องและโค หล�งคลอดใหม, ๆ

สอนให-เกษตรกรร'-จ�กอาการส.าค�ญของโรคพยาธ$ในเล�อด

ม,เวชภ�ณฑ�ท,.ใช�ร�กษาโค กระบ4อท,.ต�ดโรคพยาธ�ใน–เล4อดพร�อมในพ41นท,. เช%นเช41อทร�ปปาโนโซม T.evansi - เบร,น�ลเช41อบาบ,เซ,ย B. bigemina - อ�มม�โซล , เบร,น�ล B. bovis -เบร,น�ล

เช41ออนาพลาสม%า A.marginale - อ�มม�โซล, Oxy-LA

ร!ปแสดงปGญหาส�ขภาพและโรคต%างๆในโคนม

โรคพยาธ$ในเล�อดและอาการป1วยท��พบ

การป8องก�นแมลงด!ดเล4อดชน�ดต%างๆ

ป0ญหาส�ขภาพโรคท��ม�สาเหต�มาจากอาหาร (ข-น/หยาบ )Non_infectious_Disease พ�ษจากเช41อราในว�ตถ�ด�บอาหาร

การปนเป;1 อนของเช41อแบคท,เร,ยและพ�ษของม�น ไซยาไนด�และไนเตรทใน อาหารหยาบ ห�วอาหารสารพ�ษจากว�สด�เหล4อใช�ทางการเกษตรและ

อ�ตสาหกรรมต%างๆน01าเส,ยและการปนเป;1 อนของสารตกค�างต%างๆใน

แหล%งน01าการปนเป;1 อนของพ�ษของเช41อจากซากส�ตว�ท,.ตาย

และปนเป;1 อนในบร�เวณท,.ผสมอาหาร

แหล,งท��มาของสารพ$ษในอาหารหยาบ

อาหารส�ตว�ท,.ควรระว�ง

โรคระบบทางเด�นหายใจ

ตารางแสดงผลการตรวจส�ขภาพและผลการทดสอบโรคโคเน��อ

ศ'นย!ว$จ�ยและบ.าร�งพ�นธ�!ส�ตว!ท,าพระใน ป? 2552

ชน$ดการทดสอบ ส.ารวจเม��อ ผ'-เก3บต�วอย,าง จ.านวนตย.ผลการทดสอบ

ผลบวก(%) ผลลบ

โรคต$ดเช��อจากซ�ร��ม20-22

พค52. ศวพ . ขอนแก%น54

- Brucellosis 054

- T.B. ND ND

- Para T.B. ND ND

- Melioidosis 054

- BL (bovine leucosis)

รอผลทดสอบ รอผลทดสอบ

พยาธ$ภายในGI-tract20-22


15 40

-GI_nematode15 27( .3)

-Trichuris 1

-Paramphistomum 2

พยาธ$ในเล�อด20-22


1836

-Theileria spp. 17(31.5)37

การเก<บต�วอย%าง

หล�กการเบ��องต-นในการเก3บต�วอย,าง

1. ต�องม,โรคในใจท,.ค�ดไว�2. เคยม,ประสบการณ�ด�านโรคท,.พบมา

ก%อน3. ได�เร,ยนร! �มาตอนเร,ยนหน�งส4อใน

สถาบ�น การฝHกอบรมหร4อการประช�ม

ข�อม!ลบ�นท�กแบ%งออกได�เป(น 3 กล�%มหล�กๆ การบ�นท<กประว�ต$ส�ตว!ป1วยผ'-ส,งต�วอย,างต-องให-

ความส.าค�ญในการเก3บบ�นท<กรายละเอ�ยดต,างๆ ข-อม'ลบ�นท<กแบ,งออกได-เป7น 3 กล�,มหล�กๆเพ��อช,วยในการช�นส'ตรโรค ด�งน��

1.ประว�ต$ต�วส�ตว!พ��นฐาน เช,น เพศ พ�นธ�! อาย� ค,าคะแนนร'ปร,าง สถานะการให-ผลผล$ต ประว�ต$การด'แลส�ขภาพ เช,น การท.าว�คซ�น ถ,ายพยาธ$ การร�กษา

2. อาการส�ตว!ป1วยจากการบอกของเจ-าของและ การตรวจร,างกายส�ตว!ป1วย

ตย . ว�ดไข- ฟ0งการท.างานของปอดหร�อกระเพาะอาหาร ส�งเกตอาการซ�ดบร$เวณเหง�อก ตา ปากช,องคลอด ล�กษณะ ส� อ�จจาระ ป0สสาวะ อาการหอบ ก�ดฟ0น เด$นวน ชนคอก ขนล�กช�น ขาอ,อน

3. ผลการตรวจจากห�องปฏ�บ�ต�การ................................................................

เพ4.อให�ได�ข�อม!ลครบตามระบบ

โดยย�ดหล�กง%ายๆไว�ว%า ใคร ท0าอะไร ท,.ไหน เม4.อไร และอย%างไร

การเล�อกชน$ดต�วอย,างท��จะเก3บส,ง

1. มาจากอาการท��พบ- ระบบทางเด�นอาหาร : อ�จจาระ, อาหารท,.ส�ตว�ก�น- ระบบทางเด�นหายใจ : swab- ระบบประสาท : สมอง น01าไขส�นหล�ง- ระบบส4บพ�นธ�� : vaginal swab, ล�างมดล!ก- ระบบเล4อด : EDTA, Serum, Blood smear- ระบบข�บถ%ายของเส,ย : ปDสสาวะ- ระบบการเคล4.อนไหว : กล�ามเน41อ น01าไขข�อ- ระบบการมองเห<น : eye swab

2. มาจากมาตรฐานการเก3บต�วอย,างท�� สถาบ�นฯ/ศวพ. ก.าหนดไว-ส�ตว�เป(น EDTA blood Serum

Blood smear Feces หร4อพ4ชอาหารส�ตว�ท,.ก�น

ส�ตว�ตายOrgan smearอว�ยวะ : ห�วใจ ปอด

ต�บ ม�าม ไต สมอง

Rumen content

พ4ชอาหารส�ตว�ท,.ก�น

ชน$ดโรค

Blood smear

อว�ยวะภายในและอ��นๆ

EDTA

Serum

อ�จจาระ

แบคท�เร�ย

Haemo ห�วใจ ปอด หลอดลมBlack leg กล�ามเน41อและอว�ยวะอ4.นๆท,.

ผ�ดปกต�

ไวร�ส

BL:bovine leukosis.

FMD เย4.อล�1น เย4.อก,บพ�ษส�น�ขบ�า

สมอง

รายช��อโรคและล.าด�บความส.าค�ญของการเก$ดโรคในส�ตว!ใหญ,ในภาคตะว�นออกเฉ�ยงเหน�อตอนบน

ชน$ดโรคท��ต-องสงส�ย

Blood

smear

อว�ยวะภายในEDTA

Serum อ�จจาระ

โรคพยาธ$

- พยาธ�ภายในระบบทางเด�นอาหาร

ต�วพยาธ�ท,.พบ

- พยาธ�ต�วกลม กระเพาะ:Abomasum/ล0าไส�เล<ก

- พยาธ�ใบไม�ในต�บ

ต�บ/ถ�งน01าด,

- พยาธ�ใบไม�ใน เล4อด (ช�สโตโซม)

Rectal scrape

- พยาธ�ในเล4อด Organ smear (ห�วใจ)

การขาดแร,ธาต�

ตรวจส�ขภาพประจ.าป?

ชน$ดโรคท��ต-องสงส�ย

ว$ธ�การเก3บและส,งต�วอย,างตรวจหา – โรคต,างๆในโค กระบ�อ

1. ต�กหร4อล�วงอ�จจาระ(ควรล�วงจากทวารหน�กโดยตรง)ใช�

อ�จจาระ ประมาณ 1 ช-อนแกง เก<บใส%ถ�ง

พลาสต�กม�ดปากถ�งและกรอกรายละเอ,ยดตาม

แบบฟอร�มท,.ก0าหนด ใส,ถ�งซ-อนท�บอ�ก1 ช��น

แช%กระต�กเย<นส%งศ!นย�ฯ

ล-วงเก3บอ�จจาระโค

เจ-าหน-าท��ก.าล�งตรวจต�วอย,างอ�จจาระ

ภาพแสดงการเก3บต�วอย,างในการส.ารวจโรคภาคสนาม

เจาะเล�อด

เก3บอ�จจาระ

ซองบ�งค�บส�ตว!

ฝ'งกระบ�อป1วย

2. เล�อด แยกเป(น 2 ส%วน

21. เล�อดใส,สารก�นแข3งต�วEDTA ใส%ถ�งปลาสต�กม�ดปากแช%กระต�กเย<นส%งศ!นย�ฯ

22. เล�อดป4ายสไลด! ห%อกระดาษใส%ซองก�นกระแทกส%งศ!นย�ฯ

การเก<บและส%งต�วอย%างตรวจย�งห�องปฎ�บ�ต�การ 1

ต�วอย,างอ�จจาระ

การท.าเล�อดป4ายสไลด!

ว�ดค,าเล�อด เจาะเล�อดท��โคนหาง

3. อว�ยวะสดต,าง ๆจากส�ตว!ท��สงส�ยว,าป1วยตายจากโรค

31. สมอง(ถ-าม�อาการทางระบบประสาท) 32 ห�วใจ ปอด ต�บ ม-าม ไต ล.าไส-

( เล3กและใหญ, ) 33. ต,อมน.�าเหล�อง

34 ซากล'กท��แท-ง รก 35 เศษอาหารในกระเพาะหม�กกรณ�สงส�ย

ว,าได-ร�บสารพ$ษ แยกอว�ยวะแต,ละอว�ยวะออกเป7น 2 ส,วน

ส%วนหน�.งแช% ในน01ายาฟอร�มาล�นอ,กส%วนแบ%งใส%ถ�งปลาสต�กม�ดปากถ�งแช%กระต�กเย<นใส%น01าแข<งส%งศ!นย�ฯ


สมอง

ต,อมน.�าเหล�องบวมน.�าจ�ดเล�อดออกท��ห�วใจ

ผ,าซากส�ตว!ผ,าซากส�ตว!

ว$ธ�การส,งต�วอย,างตรวจหาโรคในโค กระบ�อ –(ต,อ)4

4. เก<บต�วพยาธ$ท,.สงส�ย แช%น01ายาแอลกอฮอล 70% หร4อน01าเกล4อ (normal saline 0.85%)ใส%ขวดแก�วขนาดเล<ก ส%งตรวจ เพ4.อจ0าแนกชน�ดพยาธ�

5.เก<บอาหาร หญ-า น.�าท,.สงส�ยว%าส�ตว�ก�นส%งตรวจ หา สารพ�ษด�วย


เต-านมอ�กเสบ

ห'ด

อาหารผสมพ4ชอา

พ�ชอาหารส�ตว!

ผ$วหน�งอ�กเสบ

การขาดแร,ธาต�

อาการส�ตว!แสดงออกเม��อขาดแร,ธาต� เล�ยก$นป0สสาวะหร�อเหง��อจากส�ตว!ต�วอ��นในฝ'ง ก$นว�ตถ�แปลกปลอม เช,น ไม- ด$น ห$น เศษกระด'ก

ก�ดเทาะเล3มคอก ( PICA ) ต�วอย,าง การขาด Na, K, Cl, P

เจร$ญเต$บโตช-าให-ผลผล$ตต.�า ต�วอย,าง แม,โคให-นมน-อย ส,งผลให-ล'กเจร$ญเต$บโตช-า

ภาวะเจร$ญพ�นธ�!ช-าหร�อเก$ดความผ$ดปกต$ในระบบส�บพ�นธ�! ต�วอย,าง แท-ง ไม,เป7นส�ด รกค-าง ( Se) หร�อผสมต$ด

ยาก ( P ) ล'กคลอดออกมาม�ความผ$ดปกต$ ( พ$การ ) ต�วอย,างการขาด Mn. ขนร,วง ขนเปล��ยนส� ขนส�จางลง ผ$วหน�งอ�กเสบ โลห$ตจาง

อาการท,.ส�ตว�แสดงออกเม4.อขาดแร%ธาต� 1

ก,อนการร�กษา2 เด�อนหล�งการร�กษา

Ca - Def E-Se Def

โคขาดธาต�ทองแดง Cu - DefCu - Def

มดล'กทะล�กรกค-าง

อาการท,.ส�ตว�แสดงออกเม4.อขาดแร%ธาต� 2

Tetanoid Syndrome

Hair Faded Mineral Block

Hyaline muscle degeneration

ขนยาวส�ขนไม,สม.�าเสมอ

เล�ยแร,ธาต�ก-อน

ต�วแข3งจากการขาดธาต�ซ$ล$เน��ยม

กล-ามเน��อตายส�ซ�ดขาว

อาการท��ส�ตว!แสดงออกเม��อขาดแร,ธาต�- ว$ตาม$น3 Abnormalities of Rbc(iron

deficiency)

Blindness:Vit A-Def

Theileria spp.

Vit A - Def

ตาบอดตาใส

เม3ดเล�อดแดงขนาดโตไม,เท,าก�นซ�ร��มโคขาดว$ตาม$นเอ

แร,ธาต�ก-อน

การต$ดตามผลการร�กษา(Monitoring)

ค%าคะแนน ร,างกาย / ค,า PCV%เพ�.มข�1น ล!กส�ตว�เจร�ญเต�บโตอย%างรวดเร<ว ส�ตว�ก�นอาหารได�มากข�1น ระบบส4บพ�นธ��ท0างานได�ด,ข�1น อาการขาอ,อน ขาเจ3บ ก�บอ�กเสบหายไป สภาพผ�วหน�ง ขน เป(นปกต�

สร�ป แนวทางในการป4องก�นและโรคส.าค�ญ ในโคเน��อ โคนม กระบ�อ

ท0าว�คซ,นป8องก�นโรค ปากเท-าเปI� อย คอบวมตามเวลาท,.ก0าหนดถ,ายพยาธ$ส�ตว!ตามระยะเวลาท,.ก0าหนดค�ดโคท,.ให-ผลบวกต%อการทดสอบโรคส0าค�ญ(บร!เซลโลซ�ส ท,บ,

พาราท,บ, ) ออกจากฝ!ง / ควรเล4อกซ41อโคท,.ผ%านการทดสอบโรคและม,ใบร�บรองแล�วควบค�มการเคล��อนย-ายส�ตว!/ไม,ช.าแหละส�ตว!ป1วยท��ตายโดยไม,ทราบสาเหต�และแบ,งขาย*********ก0าจ�ดพาหะน0าโรค เช%น แมลง ( ยาฆ%าแมลง / ม��ง ) หอยค�นอบรมให-เกษตรกรร'-จ�กอาการส.าค�ญของโรค การแก-ไขและ

การส,งต�วอย,างเบ��องต-น

ขอบค�ณคร�บ

ปํญหาสุขภาพและโรค...

Documents

Transcript of ปํญหาสุขภาพและโรค...