ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Τάξη: Β΄ Γυμνασίου Σχολ. Έτος: 2010-11

Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Τεύχος Α΄

Επιμέλεια: Μαριάνθη Κωνσταντινίδου Φιλόλογος

Εσωτερικές Εκδόσεις Εκπαιδευτηρίων Δούκα

1

Περιεχόμενα:

Σελ.

Εισαγωγή στα Δημοτικά Τραγούδια

2

Δημοτικό τραγούδι, Θέλω να πα στην Ξενιτιά

4

Δημοτικό τραγούδι, Ξενιτεμένο μου πουλί

9

Ινδιάνος Σιάτλ, Ένα παλιό μήνυμα για το σύγχρονο κόσμο

13

Ακριτικό δημοτικό τραγούδι, ο Διγενής

17

Εισαγωγή στην αφήγηση

21

Μαρία Ιορδανίδου, Στην εποχή του τσιμέντου και της πολυκατοικίας

23

Ανδρέας Κάλβος, Εις Σάμον

27

Εισαγωγή στην Επτανησιακή Σχολή

33

Διονύσιος Σολωμός, Η καταστροφή των Ψαρών

34

Μένη Κουμανταρέα, Γραφείον ευρέσεως εργασίας

38

Κ. Π. Καβάφης, Θερμοπύλες

43

Κ. Π. Καβάφης, Στην εκκλησία

47

Διδώ Σωτηρίου, Όταν πρωτοκατέβηκα στη Σμύρνη

50

Οδυσσέας Ελύτης, Πίνοντας ήλιο κορινθιακό

55

Γιώργος Σαραντάρης, Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας

61

Γιάννης Ρίτσος, Ερημωμένα Χωριά

65

Λευτέρης Ξανθόπουλος, Χρονικό

70

2

Στην πρώτη κατηγορία, την προσωπική ποίηση, ανήκουν όλα τα ποιήματα

που έχουν γραφτεί από γνωστούς ποιητές (π.χ. Σεφέρης, Ελύτης, Καβάφης κ.α.).

Στην απρόσωπη ποίηση κατατάσσουμε τα ποιήματα, για τα οποία δεχόμαστε ότι τα δημιούργησε ο λαός. Ο αρχικός τους δημιουργός θεωρείται άγνωστος και είναι ανώνυμος. Αυτά τα ποιητικά κείμενα τα ονομάζουμε Δημοτικά Τραγούδια.

Ο Νικόλαος Πολίτης στο έργο του Γνωστοί Ποιηταί Λαϊκών Ασμάτων

παρατηρεί ότι δεν είναι δυνατό να δημιουργηθεί ένα ποιητικό κείμενο από μία ομάδα ανθρώπων με συλλογική εργασία. Καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα ότι ο δημιουργός αυτών των τραγουδιών είναι ένας, απλά θέλησε να παραμείνει άγνωστο το όνομά του στο ευρύ κοινό. Στη συνέχεια τα τραγούδια διαδίδονται από στόμα σε στόμα και έχουν ανταπόκριση σε όλο το λαό, καθώς εκφράζουν τα συναισθήματά του και την ψυχική του κατάσταση.

α) Δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται στο δημόσιο βίο (π.χ. ακριτικά, κλέφτικα)

Ποια είναι τα είδη των δημοτικών τραγουδιών:

Πώς δημιουργούνται τα δημοτικά τραγούδια:

Προσωπική και απρόσωπη ποίηση:

3

β) Δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται σε συνήθειες και έθιμα, παρμένα από την καθημερινή ζωή του λαού (π.χ. μοιρολόγια, νανουρίσματα) γ) Παραλογές

α) Το μέτρο είναι ιαμβικό και ο στίχος δεκαπεντασύλλαβος, που χωρίζεται σε δύο ημιστίχια. β) Συχνά το δεύτερο ημιστίχιο αποτελεί επανάληψη ή αναδίπλωση του πρώτου. γ) Δεν συναντούμε την ομοιοκαταληξία παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις. δ) Κάθε στίχος είναι συντακτικά νομοτελής και νοηματικά πλήρης. ε) Η γλώσσα είναι ζωντανή και παραστατική λόγω της χρήσης πολλών ρημάτων και ουσιαστικών. στ) Στα δημοτικά τραγούδια συναντούμε συχνά τα άστοχα ερωτήματα. ζ) Υπάρχουν κοινά εκφραστικά μοτίβα. η) Συχνά στα δημοτικά τραγούδια τα άψυχα έχουν φωνή και ανθρώπινες ιδιότητες. Αυτό ονομάζεται παμψυχισμός.

Ποια είναι τα βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών:

4

Η απαρχή της δημιουργίας των δημοτικών τραγουδιών εντοπίζεται στο 15ο αιώνα, τότε που η εξάπλωση των Τούρκων αναγκάζει από φόβο τους Έλληνες να μετακινηθούν πρώτα στο εσωτερικό, από τις γόνιμες πεδιάδες στους ορεινούς όγκους της πατρίδας μας. Εκεί, όμως, οι συνθήκες διαβίωσης καθιστούν αδύνατη τη διαμονή και γι ’ αυτό το λόγο μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα κινούνται προς την κεντρική Ευρώπη.

Τα δύο δημοτικά τραγούδια του βιβλίου μας, «Θέλω να πα στην ξενιτιά» και «Ξενιτεμένο μου πουλί» ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες. Το πρώτο αναφέρεται στα βάσανα και στο θάνατο του ξενιτεμένου, ενώ το δεύτερο στη γυναίκα του ξενιτεμένου που έμεινε μόνη της πίσω στην πατρίδα.

→Ο ξενιτεμένος εκφράζει τις στερήσεις, τη νοσταλγία για την πατρίδα και τους δικούς του ανθρώπους, καθώς και τις τελευταίες του επιθυμίες.

→Το περιεχόμενο είναι κοινωνικό, γιατί ασχολείται με ένα θέμα που απασχόλησε για αιώνες την ελληνική κοινωνία, την μετανάστευση. Δίνει και

Εισαγωγικά στοιχεία:

Ποιητικό θέμα:

Περιεχόμενο:

Α΄ Μέρος: Ερμηνευτική προσέγγιση του ποήματος:

5

κάποια στοιχεία της ζωής των μεταναστών, οπότε το χαρακτηρίζουμε και ηθογραφικό.

→ 1η ενότητα (στιχ.1-8, Θέλω να πα στην ξενιτιά…όλοι τον αγαπάνε) → 2η ενότητα (στιχ.9-15, Μα ΄ρθε καιρός…κληματαριά μου) (βλ. ασκ.1) ► Στην πρώτη ενότητα τέσσερα βασικά στοιχεία αποδίδουν το περιεχόμενό της. Ξεκινάει με την επιθυμία του ξενιτεμένου να επισκεφτεί μια ξένη χώρα για ένα μικρό χρονικό διάστημα. Η ξενιτιά όμως τον ξεγέλασε, τον κράτησε κοντά της και έχουν περάσει ήδη 30 χρόνια που ζει μακριά από την πατρίδα του και τα αγαπημένα του πρόσωπα. Στον τρίτο στίχο ανοίγει ένα διάλογο με την ίδια την ξενιτιά, όπου την παρακαλά να μη του δώσει καμιά αρρώστια. Η προσωποποιημένη ξενιτιά, βέβαια, δεν απαντά, αλλά λειτουργεί σιωπηρά. Στους επόμενους πέντε στίχους δίνει τους λόγους, για τους οποίους ο ξενιτεμένος δεν θέλει να τον βρει αρρώστια στην ξενιτιά. (βλ. ασκ.2) ►Στη δεύτερη ενότητα το πρόσωπο που ομιλεί αλλάζει και ένας δεύτερος αφηγητής διηγείται το πάθημα του ξενιτεμένου. Αυτό που απευχόταν, δηλαδή την αρρώστια, ήρθε και τον βρήκε μόνο του και δυστυχισμένο. Ο στεναγμός του είναι τόσο βαθύς που συνταράζει τη γη, πόνος και καημός που πεθαίνει μακριά από την πατρίδα του και όχι για τον ίδιο τον θάνατο. Αυτό γίνεται αντιληπτό και από τα ίδια του τα λόγια στους δύο τελευταίους στίχους, στους οποίους ζητάει νερό, μήλα και σταφύλι. Με αυτά τα στοιχεία εκφράζεται συνολικά ο καημός και η νοσταλγία για την πατρίδα. (βλ. ασκ. 3)

Η δομή του τραγουδιού

Μέσα ποιητικής έκφρασης:

Σχολιασμός του τραγουδιού:

6

→ Μέσα στο ποίημα υπάρχουν πολλά εκφραστικά μέσα, όπως είναι η προσωποποίηση, η επανάληψη, το ασύνδετο σχήμα και η υπερβολή. (βλ. ασκ. 4)

→ Οι στερήσεις που βιώνει ο ξενιτεμένος μακριά από την πατρίδα του και ο καημός της επιστροφής σ΄ αυτήν.

→ Μέσα στο τραγούδι ακούγονται δύο φωνές, αυτή του ξενιτεμένου σε α΄ ενικό πρόσωπο, στους στίχους 1-8 και ενός δευτερεύοντα αφηγητή, στους στίχους 9-12, που εξυπηρετεί λόγους οικονομίας και προώθησης της εξέλιξης του μύθου.

→Η γλώσσα είναι απλή, δημοτική (γλώσσα δηλαδή που γίνεται κατανοητή από όλους). Κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά. Το ύφος είναι απλό, λιτό και πυκνό.

Αφηγηματική τεχνική:

Ας θυμηθούμε όμως πρώτα: Τι είναι η προσωποποίηση;

Το νόημα του τραγουδιού:

Γλωσσικές παρατηρήσεις:

Προσωποποίηση έχουμε όταν άψυχα στοιχεία της φύσης, αφηρημένες έννοιες ή ζώα αποκτούν ιδιότητες και συμπεριφορές, οι οποίες ανήκουν αποκλειστικά στον άνθρωπο. Παραδείγματα: α)Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος, τα δυο βουνά μαλώνουν β)Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε

7

- Το μέτρο είναι ιαμβικό. - Ο στίχος είναι δεκαπεντασύλλαβος. - Ο κάθε στίχος αποτελείται από 2 ημιστίχια με ολοκληρωμένο νόημα. - Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία.

1. Να δώσετε πλαγιότιτλους στις ενότητες του δημοτικού τραγουδιού.

2. Να βρείτε τους λόγους που ο ξενιτεμένος δεν θέλει να τον βρει η αρρώστια στην ξενιτιά και να τους καταγράψετε.

3.Ποια πιστεύετε ότι είναι αυτά τα στοιχεία που κρύβονται πίσω από τα μήλα και το σταφύλι και που πραγματικά επιζητεί ο ξενιτεμένος;

4.Να βρείτε τα εκφραστικά μέσα του τραγουδιού και να τα καταγράψετε.

Β΄ Μέρος: Ασκησιολογική προσέγγιση του τραγουδιού:

Στιχουργικές παρατηρήσεις:

8

1.Να βρείτε μέσα από το ποίημα βασικά στοιχεία των δημοτικών τραγουδιών και να τα καταγράψετε. 2.Να βρείτε τους συμβολισμούς που υπάρχουν μέσα στο τραγούδι και να τους εξηγήσετε.

Γ΄ Μέρος: Εργασίες για το σπίτι

9

→ Το θέμα στο δεύτερο δημοτικό τραγούδι είναι η αγάπη της γυναίκας που έμεινε πίσω για τον ξενιτεμένο άντρα της και το ψυχικό άλγος που προκαλείται από τις στερήσεις που βιώνει.

→Το περιεχόμενο είναι επίσης κοινωνικό, επειδή κάνει λόγο για την αποδημία και ηθογραφικό, καθώς αναφέρεται στις συνέπειες που έχει η μετανάστευση στη ζωή των ανθρώπων.

→ 1η ενότητα (στιχ.1-8, Ξενιτεμένο μου πουλί…προβοδίσω): Η επιθυμία της γυναίκας να στείλει δώρα στον άντρα της δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί. → 2η ενότητα (στιχ.9-15, Σηκώνομαι τη χαραυγή…δάκρυα χύνω): Ο ψυχικός πόνος της γυναίκας για όσα στερείται.




Α΄ Μέρος: Ερμηνευτική προσέγγιση του ποιήματος


10

► Η πρώτη ενότητα ξεκινά με μία τρυφερή προσφώνηση της γυναίκας προς τον σύζυγό της. Έτσι δημιουργείται ένας μονομερής διάλογος, καθώς ο ξενιτεμένος βρίσκεται μακριά και δεν μπορεί να απαντήσει. Στη συνέχεια εκφράζει την επιθυμία της να του στείλει ένα δείγμα της αγάπης της, αλλά σύντομα καταλαβαίνει ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο λόγω της απόστασης που τους χωρίζει. Η επανάληψη του στίχου «Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;», εκφράζει την απορία της και την αδυναμία της να επικοινωνήσει με τον σύζυγό της. (βλ. ασκ.1) ►Στη δεύτερη ενότητα η γυναίκα εκφράζει τα συναισθήματά της, τα οποία επιτείνονται από τις εικόνες που αντικρίζει από το παράθυρο του σπιτιού της: μητέρες παίζουν με τα παιδιά τους, υπενθυμίζοντάς της ότι δεν έχει μπορέσει να βιώσει και να χαρεί τη μητρότητα. Στους δύο τελευταίους στίχους αποσύρεται στη μοναξιά της, συντροφιά με το παράπονό της. (βλ. ασκ. 2)

→Συντακτικά οι προτάσεις είτε συνδέονται παρατακτικά, είτε χρησιμοποιείται το ασύνδετο σχήμα. →Κάποια από τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιούνται είναι: -η μεταφορά: Ξενιτεμένο μου πουλί -η προσωποποίηση της ξενιτιάς -η υπερβολή: τα δάκρυά μου είναι καυτερά και καίνε το μαντίλι. (βλ. ασκ. 3)

→Ο καημός και ο πόνος των προσώπων που μένουν πίσω για τον ξενιτεμένο και όλα τα αγαθά που δεν έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν λόγω της απουσίας του.

(βλ. ασκ. 4)

Αφηγηματική τεχνική:



11

→Η γλώσσα είναι απλή, λαϊκή, ζωντανή, παραστατική, με ρήματα κυρίως και ουσιαστικά, χωρίς επίθετα και δευτερεύουσες προτάσεις. Αντίστοιχα και το ύφος είναι απλό και λιτό.

βλ. ασκ. 5)

1.Τι θα ήθελε να στείλει η γυναίκα στον ξενιτεμένο άντρα της και για ποιο λόγο;

2. Να σκιαγραφήσετε τη γυναίκα του ξενιτεμένου με βάση τα στοιχεία που μας δίνει το δημοτικό τραγούδι.

3. Μπορείτε να βρείτε μία αντίθεση μέσα στο δημοτικό τραγούδι και να πείτε τι εκφράζει;

Β΄ Μέρος: Ασκησιολογική προσέγγιση του ποιήματος



12

4. Ποιο πρόσωπο μιλάει και πώς θα χαρακτηρίζατε την αφήγηση;

5. Να βρείτε το είδος του στίχου και να γράψετε τι γνωρίζετε γι ’ αυτό.

1. Να δικαιολογήσετε την κατάταξη του ποιητικού κειμένου στο είδος των δημοτικών τραγουδιών. 2. Τι γνωρίζετε για την αποδημία των Ελλήνων στο εξωτερικό; Ποιοι λόγοι τους ανάγκαζαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα και να αναζητήσουν μία νέα ζωή σε ξένους τόπους;


13

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου είναι μια επιστολή που έστειλε ο Ινδιάνος αρχηγός Σιάτλ της φυλής Ντουαμίς στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, Φραγκλίνο Πηρς. Μετά την εισβολή των λευκών στην Αμερική, μεγάλοι πληθυσμοί ερυθρόδερμων εξοντώθηκαν και η γη τους έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον νέο κατακτητή. Ο αρχηγός Σιάτλ με την επιστολή του δείχνει συμβιβαστική διάθεση κάτω από την πίεση των όπλων και θέτει ως βάση διαπραγματεύσεων τον σεβασμό για τα αγαθά της φύσης.

Το κείμενο πηγάζει από την καρδιά του αυτόχθονα πληθυσμού και δεν εξετάζεται τόσο από λογοτεχνικής άποψης, όσο για τα νοήματα και τις σκέψεις που μεταδίδει.

→Ο Ινδιάνος Σιάτλ θίγει τη σχέση ανθρώπου - φύσης. Η φύση προσφέρει όλα εκείνα τα πολύτιμα αγαθά που εξασφαλίζουν την επιβίωση όλων των έμβιων όντων μέσα σ΄ αυτήν. Η υπερεκμετάλλευσή της, που συνεπάγεται την καταστροφή της, προκαλεί δραματικές συνέπειες στη ζωή του ανθρώπου.


Το θέμα του κειμένου:


Α΄ Μέρος: Ερμηνευτική προσέγγιση του κειμένου

14

→Το περιεχόμενο μπορεί να χαρακτηριστεί ως φυσιολατρικό αλλά ταυτόχρονα και διδακτικό. (βλ. ασκ. 1)

Η επιστολή είναι ένα ενιαίο, συνεχές κείμενο και μόνο για λόγους βαθύτερης κατανόησης το χωρίζουμε στις παρακάτω ενότητες: →1η Ενότητα: Ο μεγάλος αρχηγός ... να πάρει τη γη μας. →2η Ενότητα: Πώς μπορείτε ... δεν καταλαβαίνει. →3η Ενότητα: Αν αποφασίσω ... δεν οσμίζεται τίποτα. →4η Ενότητα: Αν ξέραμε ... από την κοινή μοίρα (βλ. ασκ. 2) ► Ξεκινώντας την επιστολή του, ο Σιάτλ αναφέρει τα αιτήματα των λευκών και τη στάση που θα κρατήσουν οι φυλές των Ινδιάνων υπό την απειλή των όπλων. ►Συνεχίζει το λόγο του αναφερόμενος στα αίτια που τους ωθούν να διασφαλίσουν τις ίδιες μέχρι πρότινος συνθήκες διαβίωσης, παίρνοντας αφορμή από την καταχρηστική νοοτροπία των κατακτητών. Επικαλείται επιχειρήματα που στηρίζονται στη σχέση των απολίτιστων ερυθρόδερμων με τη φύση, το πώς βλέπουν με τα δικά τους μάτια αυτό τον κόσμο που τους χάρισε ο Θεός, τρόπος ο οποίος έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σκέψη και τον τρόπο ζωής των λευκών. (βλ. ασκ. 3,4)

Ο τίτλος του κειμένου πιθανότατα δόθηκε από τον μεταφραστή Ζήσιμο Λορεντζάτο. Είναι αλήθεια ότι, αν και το κείμενο γράφτηκε πριν από περίπου 150 χρόνια, μας αγγίζει σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή. Το μήνυμα του Σιάτλ αποδεικνύεται προφητικό και η επιλογή του τίτλου επιβεβαιώνει ότι

Η δομή του κειμένου:

Σχολιασμός του κειμένου:

Ο τίτλος του κειμένου:

15

τελικά ο άνθρωπος προκάλεσε ανυπολόγιστη καταστροφή στο περιβάλλον χωρίς να σκεφτεί τις ολέθριες συνέπειες σε αυτό.

→ Ο αρχηγός των Ινδιάνων Σιάτλ στέλνει την επιστολή για να πείσει τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών να συμπεριφερθεί με σεβασμό και όχι με αλαζονεία τόσο στη φύση, όσο και στους ντόπιους πληθυσμούς. Σκεπτόμενοι τα λόγια του, κατανοούμε ότι απευθύνεται στη σύγχρονη εποχή σε ολόκληρο τον πλανήτη και στέλνει ένα μήνυμα γεμάτο σοφία παρακινώντας μας να αγωνιστούμε για τη σωτηρία του περιβάλλοντος.

→ Το κείμενο προέρχεται βέβαια από μετάφραση, ωστόσο μπορούμε να κάνουμε λόγο για φυσική ροή του λόγου, για εκφραστική απλότητα και αναλυτική σκέψη. Τα επιχειρήματα κλιμακώνονται με σκέψη λογική, ενώ είναι διάχυτο από συναισθηματισμό.

1. Να δικαιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς που δόθηκαν για το περιεχόμενο.

2. Να δώσετε πλαγιότιτλους για κάθε μία ενότητα.

Β΄ Μέρος: Ασκησιολογική προσέγγιση του κειμένου:

Το νόημα του κειμένου:


16

3. Να σχολιαστούν οι παρακάτω φράσεις του κειμένου: «Ο ερυθρόδερμος είναι άγριος» και «Ο Θεός μας είναι ο ίδιος Θεός»

4. Αν τελικά παραδοθούν τα εδάφη, ο ινδιάνος Σιάτλ ζητάει από τους λευκούς εγγυήσεις ότι θα αγαπήσουν τη γη. Μπορείτε να εξηγήσετε το αίτημά του;

1. Στο κείμενο παρουσιάζονται δύο διαμετρικά αντίθετοι κόσμοι. Αφού βρείτε ποιοι είναι αυτοί οι κόσμοι, να καταγράψετε τις αντιθέσεις τους. 2. Να αποδώσετε το περιεχόμενο περιληπτικά σε 80 - 100 λέξεις. 3. Να σχολιάσετε τις παρακάτω φράσεις του Ινδιάνου Σιάτλ: α)«Αν αποφασίσω και δεχτώ θα βάλω έναν όρο» β)«Όταν μαγαρίζεις συνέχεια το στρώμα σου, κάποια νύχτα θα πλαντάξεις από τις μαγαρισιές σου». 4.Πιστεύετε ότι σήμερα επαληθεύτηκαν οι προβλέψεις του Σιάτλ; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.


17

Τα ακριτικά τραγούδια ανήκουν στο είδος των δημοτικών τραγουδιών και αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία, που οφείλεται στη θεματολογία τους. Εξιστορούν δηλαδή τα ηρωικά κατορθώματα των ακριτών, που χρέος τους είχαν την υπεράσπιση της πατρίδας τους και την αντιμετώπιση των επιδρομών των εξωτερικών κινδύνων που απειλούσαν το Βυζάντιο.

Οι ακρίτες ήταν στρατιώτες που είχαν οριστεί από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες ως φύλακες των συνόρων της αυτοκρατορίας. Ως αντάλλαγμα τούς δόθηκαν χωράφια για καλλιέργεια, τα λεγόμενα στρατιωτόπια. Έχουν αναφερθεί μέσα στα τραγούδια πολλά ονόματα ακριτών, αλλά το πιο θρυλικό είναι του Διγενή.

Ο αριθμός των ακριτικών τραγουδιών φτάνει περίπου τα 2.000, ενώ η αρχή τους τοποθετείται τον 9ο αιώνα και η ακμή τους βρίσκεται στον 11ο αιώνα. Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας ηρωοποιήθηκε και ξεχώρισε ανάμεσα σε πολλούς ακρίτες στρατιώτες. Το τραγούδι αναφέρεται στις τελευταίες στιγμές της ζωής του, ενώ για το ίδιο θέμα υπάρχουν πάρα πολλές παραλλαγές. Στο Έπος ο Διγενής πεθαίνει στο παλάτι του βαριά άρρωστος, ενώ εδώ μάχεται μέχρι τέλους, αρνούμενος να υποταχθεί στο χάρο.



18

-Ο χαρακτήρας τους είναι ηρωικός-πατριωτικός. -Το θέμα τους είναι η εξιστόρηση και η εξύμνηση των ανδραγαθημάτων των ακριτών. -Είναι δημιουργήματα της λαϊκής μυθοπλαστικής φαντασίας που φτιάχνουν τους ήρωες υπερδύναμους. -Ο λόγος είναι πυκνός και λιτός με ελάχιστα εκφραστικά μέσα. -Είναι ζωντανά και παραστατικά.

→Τα τελευταία λόγια του Διγενή και η αντίδραση της φύσης την ώρα που ψυχορραγεί.

→Το περιεχόμενο είναι ηρωικό. Ο ήρωας μάχεται με σθένος απέναντι στο Χάρο, που κανείς δεν μπορεί να νικήσει.

→ 1η ενότητα (στιχ.1-2, Ο Διγενής…τον σκεπάσει): Η αντίδραση της φύσης μπροστά στον επικείμενο θάνατο του Διγενή. → 2η ενότητα (στιχ.3-7, Κι εκειά…αμάλαγο χρυσάφι): Η ευχή του Διγενή την ύστατη στιγμή να συνταράξει με τη δύναμή του τον ουρανό και τη γη.

Ας δούμε όμως πρώτα κάποια από τα βασικά στοιχεία των ακριτικών τραγουδιών:





19

► Από το πρώτο ημιστίχιο δίνεται η κατάσταση του ήρωα. Το ρήμα, σε χρόνο ενεστώτα, αναφέρεται στο παρόν και δίνει μεγαλύτερη παραστατικότητα και βαρύτητα. Ο ήρωας μάχεται με την ψυχή του και για την ψυχή του.

Στη συνέχεια, ο θάνατος του ήρωα δεν δίνεται με λεπτομέρειες, αλλά έμμεσα με τις επιδράσεις δύο στοιχείων, της γης που φοβάται και της πλάκας που ανατριχιάζει. Έτσι, ο θάνατος του Διγενή παίρνει μυθικές διαστάσεις, τόσο μεγάλες που συγκλονίζει με τις ιδιότητές του το σύμπαν. Χαρακτηριστικό εδώ είναι το γεγονός ότι αποσιωπάται η αναμέτρησή του με το Χάρο που αποτελεί και την αιτία του θανάτου του. ►Στον τρίτο στίχο, και ενώ ο Διγενής κείτεται βαριά πληγωμένος, ακούγονται τα λόγια του αντρειωμένα. Διατυπώνει μια ευχή-επιθυμία, να είχε η γη σκαλοπάτια και ο ουρανός γάντζους, να ανέβαινε, να τους έπιανε και να συντάραζε τα πάντα με τις υπερφυσικές του δυνάμεις, οι οποίες μπορούν να προκαλούν ακόμη και φυσικά φαινόμενα, όπως μαύρα σύννεφα, χιόνι και βροχή, αλλά και αφύσικα (π.χ να βρέξει ατόφιο χρυσάφι).

→ Στο ποίημα εντοπίζονται η προσωποποίηση και η υπερβολή, ενώ βρίσκουμε και εικόνες. (βλ. ασκ. 1,2)

→ Το τραγούδι εξυμνεί έναν ήρωα, που η παράδοση του έδωσε μυθικές διαστάσεις.

→Η γλώσσα είναι απλή, δημοτική με ιδιωματικές λέξεις και τύπους. Κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά και η σύνταξη είναι παρατακτική. Χρησιμοποιούνται ελάχιστα επίθετα. Το ύφος είναι λιτό και πυκνό και ο λόγος ρωμαλέος.




20

- Το μέτρο είναι ιαμβικό. - Ο στίχος είναι δεκαπεντασύλλαβος. - Ο κάθε στίχος αποτελείται από 2 ημιστίχια με ολοκληρωμένο νόημα. - Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία.

1.Να εντοπίσετε μία προσωποποίηση και μία υπερβολή στο δημοτικό τραγούδι.

2. Να καταγράψετε δύο εικόνες του τραγουδιού και να τις αναλύσετε.

3.Να βρείτε και να γράψετε τα υπερφυσικά χαρακτηριστικά του Διγενή. Πώς δικαιολογείτε την παρουσίαση του ήρωα με αυτές τις ιδιότητες;



21

1.Να εξηγήσετε το λόγο της αντίδρασης της φύσης μπροστά στο θάνατο του ήρωα. 2.Να εντοπίσετε στο ποίημα χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών και να τα γράψετε.

►Ο αφηγητής: - Ο ομοδιηγητικός αφηγητής: Είναι ένα από τα πρόσωπα της διήγησης και συμμετέχει στην ιστορία είτε ως βασικός ήρωας (πρωταγωνιστής), είτε ως απλός παρατηρητής. Αν είναι παρατηρητής ή πρωταγωνιστής της προσωπικής του ιστορίας, τότε ονομάζεται αυτοδιηγητικός. - Ο ετεροδιηγητικός αφηγητής: Δεν συμμετέχει καθόλου στην ιστορία και η αφήγηση γίνεται σε γ΄ πρόσωπο. ►Η οπτική γωνία στην αφήγηση: Η οπτική γωνία χαρακτηρίζεται εσωτερική ή εξωτερική ανάλογα με το αν ο αφηγητής ανήκει ή όχι στα πρόσωπα της αφήγησης. - Αφηγητής - παντογνώστης: Βρίσκεται παντού και γνωρίζει τα πάντα. Η αφήγηση γίνεται σε γ΄ πρόσωπο.

Αφηγηματικές τεχνικές:

Εισαγωγή στην αφήγηση


22

- Αφηγητής – παρατηρητής: Ανήκει στα πρόσωπα της ιστορίας και συμμετέχει στη δράση. Η αφήγηση γίνεται σε α΄ πρόσωπο. - Αφηγητής - πρωταγωνιστής: Αφηγείται την ιστορία σε α΄ πρόσωπο. ►Η εστίαση: - Αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδενική εστίαση: Ο αφηγητής δεν εστιάζει σε ένα πρόσωπο, αλλά γνωρίζει τα πάντα (παντογνώστης) και η αφήγηση γίνεται σε γ΄ πρόσωπο. - Αφήγηση με εσωτερική εστίαση: Ο αφηγητής βλέπει μόνο μέσα από ένα πρόσωπο της ιστορίας και γνωρίζει όσα πέφτουν στην αντίληψή του. Η αφήγηση γίνεται σε γ΄ ή σε α΄ πρόσωπο. - Αφήγηση με εξωτερική εστίαση: Ο αφηγητής εστιάζει έξω από κάθε πρόσωπο και γνωρίζει λιγότερα πράγματα από κάθε πρόσωπο που συμμετέχει. Βλέπουμε τη δράση του ήρωα αλλά δεν μαθαίνουμε τις σκέψεις του.

- Η αφήγηση - Ο διάλογος - Η περιγραφή - Το σχόλιο - Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος - Ο εσωτερικός μονόλογος ►Ο αφηγηματικός χρόνος: - Ο χρόνος της ιστορίας : Είναι η φυσική σειρά των γεγονότων. - Ο χρόνος της αφήγησης : Δεν συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας , γιατί τα γεγονότα δεν ακολουθούν πάντα χρονική σειρά. Συχνά ο αφηγητής επιστρέφει σε ένα γεγονός του παρελθόντος ή αφηγείται κάτι που θα διαδραματιστεί αργότερα. Υπάρχουν δηλαδή αναχρονίες .

Αφηγηματικοί τρόποι:

23

Τα κείμενο του βιβλίου μας Στην εποχή του τσιμέντου και της πολυκατοικίας είναι ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Μαρίας Ιορδανίδου Η αυλή μας. Όπως σε όλα τα έργα της συγγραφέως, έτσι και σε αυτό βρίσκουμε πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Στο κείμενο, μας παρουσιάζει τη ζωή των ανθρώπων, όπως έχει διαμορφωθεί μέσα στα αστικά κέντρα. Ένας νέος τρόπος ζωής, αυτός της μοναξιάς και της αποξένωσης, της απομάκρυνσης από τον συνάνθρωπο και από την ίδια την οικογένεια παρουσιάζεται με ρεαλισμό.

→ Ο σύγχρονος τρόπος συμβίωσης μέσα στα ψυχρά γκρίζα και απρόσωπα κτίρια και τα προβλήματα που προκύπτουν.


Το θέμα του αποσπάσματος:


24

→ Το περιεχόμενο είναι κοινωνικό. (βλ. ασκ. 1)

→Ενότητα 1η (Ζούμε στην εποχή … που κρέμεται στον τοίχο.) →Ενότητα 2η (Αλλάζουν οι καιροί … μας χωρίζει ένας τοίχος.) →Ενότητα 3η (Από το λουτροκαμπινέ … και ησυχάσαμε) (βλ. ασκ. 2) ► Στην πρώτη ενότητα η συγγραφέας περιγράφει τα σύγχρονα διαμερίσματα, εκφράζοντας παράλληλα τη νοσταλγία της για τις παλιές, ζεστές μονοκατοικίες, όπου είχε κανείς τη δυνατότητα να τις κατασκευάσει και να τις διακοσμήσει, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η προσωπικότητα του ιδιοκτήτη. Τώρα τα πάντα είναι τυποποιημένα και η νοικοκυρά δεν έχει την ελευθερία να επέμβει και να διαμορφώσει το χώρο της με βάση τις ανάγκες της και την καθημερινότητά της. ►Η μονοτονία των σπιτιών, ωστόσο, επεκτείνεται και στις σχέσεις των ανθρώπων. Έτσι, στη δεύτερη ενότητα η αφηγήτρια θίγει τις διαπροσωπικές σχέσεις, την ψυχρότητα και την αποξένωση μεταξύ των κατοίκων μιας πολυκατοικίας. Αν και τα διαμερίσματα είναι τόσο κοντά, το μόνο που μπορεί κανείς να γνωρίζει για τον διπλανό του προέρχεται από τους ήχους και τις φωνές που ακούει καθημερινά. ►Στην τρίτη ενότητα, η διήγηση ενός ακραίου περιστατικού παρουσιάζει πιο έντονα τη σύγχρονη πραγματικότητα και πώς αυτή έχει αλλάξει τους ανθρώπους και τους έχει επηρεάσει σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους. Το καθημερινό άγχος, η υπερεργασία, καθώς και οι ανάγκες που προκύπτουν, απομακρύνουν τα μέλη της οικογένειας και προκαλούν εντάσεις και προβλήματα. Η μητέρα, δεν καταφέρνει να είναι κοντά στο παιδί της και, στο συγκεκριμένο περιστατικό, συμπεριφέρεται σκληρά και αδιάφορα. Η αφηγήτρια στη θέα αυτής της σκηνής επεμβαίνει. Αν και η συμβουλή της βασίζεται σε παιδαγωγικές αντιλήψεις για σεβασμό, ισορροπία και διάλογο, δεν εισακούεται. Το πνεύμα της αγάπης και της κατανόησης δεν υπάρχει στην περιγραφόμενη οικογένεια. Έτσι, μόλις το παιδί μεγαλώνει και αντιλαμβάνεται την κατάσταση που βίωνε, με τη σειρά του εκδικείται.




25

(βλ. ασκ. 3)

→ Στο κείμενο συναντούμε λίγα σχήματα λόγου, καθώς χαρακτηρίζεται από απλότητα και αμεσότητα. (βλ. ασκ. 4)

Αφηγηματική τεχνική: Η αφηγήτρια είναι ομοδιηγητική, βλέπει τα γεγονότα από εσωτερική οπτική γωνία και η εστίαση είναι εσωτερική. Η αφήγηση γίνεται σε α΄ πρόσωπο. Αφηγηματικοί τρόποι: Υπάρχει διάλογος, περιγραφή αλλά και προσωπικό σχόλιο. (βλ. ασκ. 5)

→ Η ζωή στις πολυκατοικίες έχει αλλοτριώσει τον σύγχρονο άνθρωπο, τον έχει απομονώσει και δεν του δίνει περιθώρια διαφυγής από την ασθματική του καθημερινότητα.

→ Η γλώσσα που χρησιμοποιεί η Μαρία Ιορδανίδου είναι καθημερινή, απλή, δημοτική που δίνει αμεσότητα και ζωντάνια. Η χρήση επιπλέον του δραματικού ενεστώτα φέρνει τα γεγονότα μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. 1. Να δικαιολογήσετε τον χαρακτηρισμό του περιεχομένου.



Αφηγηματικές τεχνικές-τρόποι:

Εκφραστικά μέσα του κειμένου :


Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Corporation,2005-2009 For Evaluation Only.

26

2. Να δώσετε πλαγιότιτλους στις ενότητες του κειμένου.

3. «Μέσα στις πολυκατοικίες οι άνθρωποι γίνανε αγγλοπρεπείς»: Τι πιστεύετε ότι εννοεί η συγγραφέας με αυτά τα λόγια;

4. Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο παρομοιώσεις, μία μεταφορά και μία προσωποποίηση. Στη συνέχεια να καταγράψετε τα σημεία εκείνα, στα οποία η συγγραφέας χρησιμοποιεί ειρωνεία.

5.Με βάση το κείμενο να δικαιολογήσετε τους χαρακτηρισμούς που δόθηκαν στις αφηγηματικές τεχνικές και στους αφηγηματικούς τρόπους.

27

1.«Τα παιδιά όταν είναι μικρά μας αγαπάνε, όταν μεγαλώνουν μας κρίνουν, και καμιά φορά μας συγχωρούνε»: Να αναλύσετε το περιεχόμενο της φράσης.

2.Να ψυχογραφήσετε την αφηγήτρια και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

3.Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε δέκα περίπου γραμμές.

Η πρώτη ποιητική συλλογή του Κάλβου εκδίδεται στη Γενεύη το 1824 με

τίτλο Λύρα και περιλαμβάνει τις παρακάτω ωδές: - Επίκληση στις Μούσες - Ο Φιλόπατρις - Εις Δόξαν - Εις Θάνατον - Εις τον Ιερόν Λόχον - Εις Μούσας - Εις Χίον - Εις Πάργαν - Εις Αγαρηνούς - Εις Ελευθερίαν - Ο Ωκεανός



Το ελληνόφωνο έργο του Κάλβου:

28

Η δεύτερη συλλογή Λυρικά εκδίδεται στο Παρίσι το 1826 και

περιλαμβάνει δέκα ωδές: - Η Βρεττανική Μούσα - Εις Ψαρά - Τα ηφαίστεια - Εις Σάμον - Εις Σούλι - Αι Ευχαί - Το φάσμα - Εις την Νίκην - Εις τον Προδότην - Ο Βωμός της Πατρίδος

Ο Κάλβος δημιούργησε μία προσωπική, πρωτότυπη γλώσσα, που τη

χαρακτηρίζουν τα παρακάτω στοιχεία: - η χρήση αρχαιοπρεπών τύπων στη σύνταξη και στην έκφραση - λέξεις και φράσεις από τη γλώσσα της εποχής του - ανύπαρκτοι γραμματικά τύποι - εκφραστική και λυρική τόλμη με μεταφορές - εικονοπλαστική δύναμη

- Κάθε στροφή έχει πέντε στίχους και κάθε στίχος έχει ιαμβικό μέτρο. - Στους τέσσερις πρώτους στίχους τονίζεται πάντα η 6η συλλαβή. - Οι τέσσερις πρώτοι στίχοι είναι πάντα 8σύλλαβοι ή 7σύλλαβοι ή

6σύλλαβοι. - Οι 8σύλλαβοι είναι πάντοτε προπαροξύτονοι, οι 7σύλλαβοι παροξύτονοι

και οι 6σύλλαβοι οξύτονοι. - Ο πέμπτος στίχος είναι πάντοτε 5σύλλαβος παροξύτονος.

Καλβική ποιητική θεματική:

Καλβική στροφή:

Καλβική Γλώσσα:

user

Rectangle

user

Highlight

Edited by Foxit Reader Copyright(C) by Foxit Corporation,2005-2009 For Evaluation Only.

29

Πηγή έμπνευσης για τον ποιητή υπήρξε ο επαναστατικός αγώνας του 1821 και οι έννοιες της ανδρείας, της αρετής, της τόλμης και της ελευθερίας, με τις οποίες προσπάθησε να διαποτίσει τους Έλληνες. Έργα που παρεκκλίνουν από την παραπάνω θεματική είναι Ο Φιλόπατρις και η ωδή Εις Θάνατον.

Οι τρεις στροφές του σχολικού βιβλίου αποτελούν το προοίμιο της ωδής Εις Σάμον , η οποία ανήκει στη δεύτερη ποιητική συλλογή του Κάλβου με τον τίτλο Λυρικά. Εκδόθηκε στο Παρίσι το 1826 με αφορμή τις ναυτικές επιτυχίες των Ελλήνων κατά του τουρκοαιγυπτιακού στόλου.

Η ωδή εμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα με κύριο εκπρόσωπό της τον

Πίνδαρο. Ήταν λυρικά ποιήματα και αποτελούνταν από μία στροφή, μία αντιστροφή και την επωδό. Μετά το 1821 οι Έλληνες ποιητές δεν ακολούθησαν αυτή την αυστηρή στροφική οργάνωση και τα βασικά χαρακτηριστικά της ωδής είναι τα εξής:

Το περιεχόμενο είναι πάντα ιδεαλιστικό, αναφέρεται δηλαδή σε υψηλές ιδέες και αξίες.

Το ύφος αντίστοιχα είναι μεγαλόπρεπο, σοβαρό, αυστηρό και επίσημο. Στη νεότερη Ελλάδα ο Ανδρέας Κάλβος θεωρείται ο σημαντικότερος

εκπρόσωπος του είδους, ενώ ωδές έχει γράψει και ο Διονύσιος Σολωμός.

→ Ο φόβος καταδικάζει τους ανθρώπους στη δουλεία, η τόλμη και η αρετή οδηγούν στην ελευθερία και ο θάνατος για τα ιδανικά θεωρείται τιμημένος.

→ Σε καιρό που οι Έλληνες μάχονταν για το ιδανικό της ελευθερίας, ο Κάλβος με την ωδή του εξυψώνει το φρόνημά τους. Το περιεχόμενο χαρακτηρίζεται πατριωτικό-ηρωικό.

Α΄ Μέρος: Ερμηνευτική προσέγγιση της ωδής

Εισαγωγικά στοιχεία στην ωδή Εις Σάμον:



Ας δούμε όμως πρώτα τι είναι η ωδή και ποια είναι τα βασικά

χαρακτηριστικά της:

30

Η ωδή είναι χωρισμένη σε τρεις στροφές εκ των οποίων η πρώτη έχει ολοκληρωμένο νόημα ενώ η δεύτερη και η τρίτη αποτελούν μαζί μία ενότητα. → 1η ενότητα (στιχ.1-5, Όσοι το χάλκεον χέρι…η ελευθερία) → 2η ενότητα (στιχ.6-15, Αυτή…φρικτόν τον τάφον) (βλ. ασκ.1) ► Στην πρώτη στροφή το στοιχείο που κυριαρχεί και ορίζει την ζωή των ανθρώπων είναι ο φόβος. Όσοι δεν κατορθώνουν να τον νικήσουν, είναι καταδικασμένοι στη σκλαβιά. Οι δύο τελευταίοι στίχοι έρχονται ως αποτέλεσμα των παραπάνω στίχων: για να νικήσει κανείς τον φόβο και να κατακτήσει την ελευθερία πρέπει να έχει τόλμη και αρετή. Αυτές οι αξίες έχουν τη δύναμη να σπάνε τα δεσμά της δουλείας και να οδηγούν τον άνθρωπο στο ιδανικό της ελευθερίας. (βλ. ασκ. 2) ► Ο ποιητής στη δεύτερη στροφή χρησιμοποιεί έναν μύθο για να καταδείξει την ψυχική δύναμη που χρειάζεται, για να νιώσει κάποιος ελεύθερος, με τίμημα έστω και την ίδια του τη ζωή. Ο Ίκαρος πέταξε με τα κέρινα φτερά του ψηλά, αψηφώντας τον κίνδυνο, για να πραγματοποιήσει το όνειρό του. Αποτελεί επομένως σύμβολο τόλμης και γενναιότητας.

Στη συνέχεια, η τρίτη στροφή έρχεται να συμπληρώσει νοηματικά την δεύτερη. Ο Ίκαρος έπεσε από ψηλά και έχασε τη ζωή του, αφού όμως πρώτα γεύτηκε την ελευθερία. Όποιος δεν επιδεικνύει τολμηρό φρόνημα και γίνεται σφάγιον τυράννου, πεθαίνει άδοξα και ατιμωτικά. (βλ. ασκ. 2)

Η δομή της ωδής:


Σχολιασμός της ωδής:

31

→ Τα εκφραστικά μέσα που συναντούμε στην ωδή είναι η προσωποποίηση, η μεταφορά και η χρήση εικόνων. (βλ. ασκ. 3)

→ Ο ποιητής εμψυχώνει το επαναστατημένο γένος και δείχνει ότι με την αρετή και την γενναιότητα ο άνθρωπος δύναται να κατακτήσει την ελευθερία. Θυσιάζοντας τον εαυτό του γι ’ αυτό το ιδανικό, θα έχει έναν τιμημένο θάνατο.

(βλ. ασκ. 4)

Οι στροφές είναι πεντάστιχες, οι τέσσερις πρώτοι στίχοι με εφτά συλλαβές και ο πέμπτος πεντασύλλαβος.

Το μέτρο είναι ιαμβικό.

1. Να δώσετε πλαγιότιτλους στις ενότητες της ωδής. .

2. Στην πρώτη στροφή υπάρχει μια προσωποποίηση. Να την καταγράψετε και να την αναλύσετε.

Β΄ Μέρος: Ασκησιολογική προσέγγιση της ωδής:

Το νόημα της ωδής:



32

3. Γιατί ο ποιητής χρησιμοποιεί το μύθο του Ίκαρου; Τι θέλει να πετύχει μ΄ αυτό;

4. Με βάση τα εισαγωγικά στοιχεία που σας δίνονται για τη γλώσσα του Κάλβου, να κάνετε τις παρατηρήσεις σας στην ωδή και να καταγράψετε τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την καλβική γλώσσα.

5. Να εντοπίσετε δύο μεταφορές και δύο εικόνες μέσα από την ωδή και να τις αναλύσετε.

1.Να συγκεντρώσετε τις ιδέες και τα υψηλά ιδανικά που πλαισιώνουν την καλβική ωδή. 2.Να καταγράψετε και να αναλύσετε τους συμβολισμούς που χρησιμοποιεί ο ποιητής στις τρεις στροφές που σας δίνονται.


33

Ο Διονύσιος Σολωμός υπήρξε ο κύριος εκπρόσωπος της Επτανησιακής

Σχολής και μάλιστα χρονολογικά η κατηγοριοποίηση γίνεται με κέντρο τη δική του παρουσία. Στη σχολή αυτή αναπτύχθηκαν όλα τα λογοτεχνικά είδη, ενώ δέχθηκε επιδράσεις από την ευρωπαϊκή και ιταλική λογοτεχνία , την Κρητική Σχολή, το δημοτικό τραγούδι και τα διδάγματα των Βηλαρά και Χριστόπουλου.

Η Επτανησιακή Σχολή διαπραγματεύεται κυρίως τέσσερα θέματα: τη θρησκεία την πατρίδα τη φύση την γυναίκα

Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε ήταν η δημοτική.

Το έργο του Διονυσίου Σολωμού χωρίζεται σε δύο μεγάλες περιόδους: α) Στην Ζακυνθινή περίοδο, κατά την οποία έγραψε τα εξής ποιήματα: - Ο Ύμνος - Εις θάνατον του Λόρδου Μπάυρον - Η καταστροφή των Ψαρών - Ο Λάμπρος

και πεζά: - Ο Διάλογος - Η Γυναίκα της Ζάκυθος. β) Στην Κερκυραϊκή περίοδο, κατά την οποία έγραψε τα εξής έργα: - Εις Μοναχήν - Ο Κρητικός - Ελεύθεροι Πολιορκημένοι - Πόρφυρας. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του στρέφεται στην ιταλόφωνη ποίηση.

Εισαγωγή:

Επτανησιακή Σχολή 1790-1910 Διονύσιος Σολωμός

34

Το 1824 οι Τούρκοι επιτέθηκαν και κατέλαβαν το νησί των Ψαρών. Αν και οι κάτοικοι είχαν τη δυνατότητα να φύγουν, έμειναν και υπερασπίστηκαν τα εδάφη τους. Η αυτοθυσία, η γενναιότητα, το ηρωικό πνεύμα ενέπνευσαν τον ποιητή να γράψει το ποίημα Η Καταστροφή των Ψαρών. Το είδος του ποιήματος είναι επίγραμμα.

Το επίγραμμα είναι ένα πολύ σύντομο ποίημα που χαρακτηρίζεται όμως από νοηματική πληρότητα και εκφραστική αρτιότητα. Έχει, δηλαδή, την ιδιότητα να συμπυκνώνει μέσα σε ελάχιστους στίχους την ουσία, με ακρίβεια και λιτότητα. Έχει λυρικό χαρακτήρα και ανάλογα με το θέμα του χωρίζεται σε κατηγορίες: επιτύμβιο, ηρωικό, θρησκευτικό, σατιρικό κ.λ.π.

Η καταστροφή των Ψαρών θεωρείται το κορυφαίο επίγραμμα της νεοελληνικής ποίησης.

→ Η ερήμωση του νησιού από την τούρκικη βαρβαρότητα και η αυτοθυσία των κατοίκων για τα ιδανικά της πατρίδας και της ελευθερίας.





Τι είναι το επίγραμμα:

35

→ (βλ. ασκ.1)

Το επίγραμμα δεν μπορεί να χωριστεί σε ενότητες, είναι όλο μία ενότητα με κοινό νοηματικό πυρήνα. ► Από τον πρώτο κιόλας στίχο του επιγράμματος γίνεται αισθητή η εικόνα που επικρατεί στο νησί των Ψαρών. Οι επόμενοι στίχοι μιλούν για την προσωποποιημένη Δόξα, που μονάχη περιδιαβαίνει τον κατεστραμμένο τόπο, συλλογιζόμενη τα λαμπρά παλικάρια που θυσιάστηκαν στο βωμό της ελευθερίας. Στη συνέχεια, ο ποιητής μάς δίνει ένα εξωτερικό στοιχείο της Δόξας, το στεφάνι της. Ο Διονύσιος Σολωμός δεν χρησιμοποιεί άμεσα την περιγραφή για να αποδώσει το ρημαγμένο τοπίο, αλλά το κατορθώνει μέσω της προσωποποιημένης Δόξας, αρχικά με την περιδιάβασή της στο τοπίο, έπειτα με την ψυχική – συναισθηματική της διάθεση, καθώς μελετά τα παλικάρια, και τέλος με το στεφάνι που φορά. (βλ. ασκ. 2 και 3)

→ Εκτός από την προσωποποίηση της Δόξας βρίσκουμε στο ποίημα εικόνες και μεταφορές. (βλ. ασκ. 4)

→ Ο στόχος του ποιητή είναι να δείξει ότι ο άνθρωπος που πέφτει για την πατρίδα του με γενναιότητα, ανταμείβεται με δόξα.

Η δομή του ποιήματος:


Το νόημα του επιγράμματος:

Σχολιασμός του ποιήματος:

36

→Η γλώσσα είναι απλή, δημοτική με ακριβή και αξιοπρόσεχτη επιλογή λέξεων. Το ύφος είναι σοβαρό και υψηλό και αυτό επιτείνεται από το αναπαιστικό μέτρο με τον βαρύ ρυθμό του.

-Το επίγραμμα αποτελείται από 6 στίχους. -Το μέτρο είναι αναπαιστικό, δηλαδή το κάθε μετρικό πόδι αποτελείται από δύο άτονες και μία τονισμένη συλλαβή (υυ-΄): Στων Ψαρών/ την ολό/ μαυρη ρά /χη υ υ - υ υ - υ υ - υ (βλ. ασκ 5)

1. Να χαρακτηρίσετε το περιεχόμενο και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

2. Με ποιο τρόπο ο ποιητής παρουσιάζει την εικόνα της Δόξας;

Β΄ Μέρος: Ασκησιολογική προσέγγιση του ποιήματος:



37

3. Από τι υλικό είναι φτιαγμένο το στεφάνι της Δόξας και τι θέλει να δείξει μ΄ αυτό ο ποιητής;

4.Να καταγράψετε και να αναλύσετε τις εικόνες και τις μεταφορές που χρησιμοποιεί ο ποιητής.

5. Να χωρίσετε κατά τον ίδιο τρόπο μετρικά και τους στίχους 2-4. Στη συνέχεια να βρείτε το είδος της ομοιοκαταληξίας.

1.Ποιες ιδέες και ποια συναισθήματα σας γεννά η ανάγνωση του επιγράμματος; 2. «μονάχη»: Να εξηγήσετε τη χρήση του επιθέτου που συνοδεύει τη Δόξα. Τι θέλει να πετύχει μ΄ αυτό ο ποιητής;


38

Το κείμενό μας είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο Τα μηχανάκια, που εκδόθηκε το 1962 και με το οποίο ο Μένης Κουμανταρέας έκανε το ξεκίνημά του στο χώρο της λογοτεχνίας.

Ο Αναστάσης είναι ένας νέος που επιδιώκει να ξεπεράσει τα προβλήματά του αναζητώντας εργασία. Στην προσπάθειά του αντιμετωπίζει την απόρριψη και ως επακόλουθο έρχεται η απογοήτευση. Ο συγγραφέας, μέσα από το πρόσωπο του ήρωα του αποσπάσματος, παρουσιάζει τα αδιέξοδα στα οποία βρέθηκαν όλοι οι νέοι στη μεταπολεμική περίοδο.

→ Το θέμα του κειμένου είναι η αναζήτηση εργασίας μέσα στις δύσκολες συνθήκες στη μεταπολεμική Ελλάδα και η απογοήτευση που βιώνουν οι νέοι.

→ Ο συγγραφέας ασχολείται με ένα βασικό κοινωνικό πρόβλημα, την ανεργία και τον αντίκτυπο που έχει στον ψυχισμό των νέων. Το περιεχόμενο του αποσπάσματος χαρακτηρίζεται κοινωνικό και ψυχογραφικό.

Με βάση τις αλλαγές που παρουσιάζονται στο χώρο της αφήγησης (δρόμος, λεωφορείο, γραφείο ευρέσεως εργασίας), μπορούμε να χωρίσουμε το κείμενο σε






39

τρεις ενότητες. Τα γεγονότα ακολουθούν χρονική σειρά και ο μύθος ξεδιπλώνεται απλοϊκά. →Ενότητα 1η (Την άλλη μέρα... είχαν περάσει από νέοι): Ο Αναστάσης ξεκινάει από το σπίτι του με ευχάριστη διάθεση. →Ενότητα 2η (Ο Αναστάσης πήδησε... Στην επόμενη στάση): Το στιγμιότυπο με το παιδί και τον εισπράκτορα επηρεάζουν την ψυχική διάθεση του Αναστάση. →Ενότητα 3η (Περπάτησε κοιτάζοντας ... Πετάχτηκε έξω): Ο Αναστάσης στο γραφείο ευρέσεως εργασίας και ο πανικός που τον καταλαμβάνει. ► Ενότητα 1η: Για τον Αναστάση έχει ξεκινήσει μία καινούρια ημέρα και ο ίδιος γεμάτος αισιοδοξία ξεκινάει για να υλοποιήσει τα όνειρά του. Το περιεχόμενο της πρώτης ενότητας είναι καθαρά περιγραφικό: τα δέντρα, ο δρόμος, τα κορίτσια, τα αγόρια, όλα φαντάζουν στα μάτια του διαφορετικά. Είναι τα ίδια με τη χθεσινή ημέρα αλλά ο Αναστάσης σήμερα πλημμυρίζει από ενθουσιασμό και νιώθει τη θετική του ενέργεια να ξεχειλίζει. Αυτό είναι που κάνει τις καθημερινές σκηνές διαφορετικές και ο συγγραφέας σκόπιμα παρουσιάζει την ψυχική διάθεση του νέου από την αρχή της ημέρας, για να δείξει τις μεταπτώσεις και τελικά την αντίθεση μετά την απογοήτευση που γεύτηκε.

►Ενότητα 2η: Στη δεύτερη ενότητα ο Αναστάσης συνεχίζει τη πορεία του μέσα σ΄ ένα λεωφορείο, όπου ένα περιστατικό θα αρχίσει να επενεργεί στην ψυχολογία του και σταδιακά να την αλλάζει. Το στοιχείο της περιγραφής πλουτίζει την ενότητα, παρουσιάζοντας με γλαφυρότητα την κατάσταση του μικρού παιδιού, που προκαλεί συμπόνια και την απομάκρυνσή του από τον εισπράκτορα, που προκαλεί απέχθεια.

►Ενότητα 3η: Στην τελευταία πλέον ενότητα του κειμένου ο Αναστάσης βρίσκεται μέσα στο χώρο που προσδοκούσε ότι θα αλλάξει τη ζωή του. Ωστόσο, βλέπουμε ότι η παραμονή του μέσα στο γραφείο με τα πλήκτρα της γραφομηχανής να χτυπούν, η ψυχρή στάση της υπαλλήλου και του απασχολημένου διευθυντή, τον αποκαρδιώνουν και μάλιστα τον οδηγούν σε μια κρίση πανικού που εξελίσσεται σταδιακά με αποτέλεσμα την φυγή. (βλ. ασκ. 1,2,3)


40

→ Στο απόσπασμα κυριαρχούν οι παρομοιώσεις, ενώ άλλα σχήματα λόγου που συναντούμε είναι οι μεταφορές (π.χ. με το πρόσωπο τσαλακωμένο), η προσωποποίηση, η μετωνυμία (σαν αρραβώνας-σαν δαχτυλίδι αρραβώνα) και η ειρωνεία.

(βλ. ασκ. 4)

Αφηγηματικές τεχνικές:

Η αφήγηση γίνεται σε γ΄ πρόσωπο και ο αφηγητής είναι ετεροδιηγητικός, δεν συμμετέχει δηλαδή στα γεγονότα.

Οι αφηγηματικοί τρόποι που χρησιμοποιούνται είναι η αφήγηση, ο διάλογος και η περιγραφή. Τα διαλογικά μέρη είναι πολύ σύντομα, ενώ τα περιγραφικά συνδέονται άμεσα με τα πρόσωπα της ιστορίας και βοηθούν στην πληρέστερη κατανόηση της ψυχικής τους διάθεσης.

Η αφήγηση, όπως ήδη αναφέρθηκε, ακολουθεί φυσική χρονολογική σειρά.

Ας εξηγήσουμε τι είναι η μετωνυμία:

Σ΄ αυτό το σχήμα λόγου οι λέξεις δεν χρησιμοποιούνται με την αρχική τους σημασία αλλά με κάποια άλλη που έχει συγγένεια με την αρχική. Δηλαδή, μπορεί να αναφέρουμε το όνομα του δημιουργού αντί για το δημιούργημα (Διαβάζω Καζαντζάκη αντί: έργα του Καζαντζάκη) ή λέξη που δηλώνει αυτό που περιέχει κάτι αντί για το ίδιο το περιεχόμενο (π.χ. Όλο το θέατρο χειροκρότησε, αντί: όλοι οι θεατές).

Αφηγηματικές τεχνικές - τρόποι:


41

→ Ο στόχος του Μένη Κουμανταρέα είναι να καταδείξει τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι νέοι κατά τη μεταπολεμική περίοδο στην Ελλάδα, την ανεργία που μάστιζε το δυναμικό κομμάτι του πληθυσμού, αλλά και τις επιπτώσεις που είχε αυτή η κατάσταση στην ψυχολογία των ανθρώπων.

→ Η γλώσσα του κειμένου είναι απλή, καθημερινή και με ρεαλιστικό τρόπο εκφράζει τα γεγονότα, όπως διαδραματίζονται μέσα σε μια μεγαλούπολη. 1. Μπορείτε να εξηγήσετε τους λόγους που οδήγησαν τον Αναστάση στο γραφείο στη συγκεκριμένη ψυχική κατάσταση;

2. Να καταγράψετε τις κλιμακωτές αντιδράσεις του Αναστάση από τη στιγμή που επισκέφτηκε το γραφείο ευρέσεως εργασίας.




42

3. Για ποιους λόγους εγκατέλειψε τελικά ο Αναστάσης το γραφείο ευρέσεως εργασίας;

4. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρεις παρομοιώσεις, τρεις μεταφορές και να καταγράψετε το σημείο που υπάρχει ειρωνεία.

1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις. 2. Να εντοπίσετε δύο εικόνες μέσα από κείμενο και να τις παρουσιάσετε σε δύο παραγράφους. 3. Πώς ερμηνεύετε τη συμπεριφορά του μικρού που προσπάθησε να πιαστεί από το λεωφορείο και πώς την αντίδραση του εισπράκτορα;


43

Το ποίημα γράφτηκε το 1901 και δημοσιεύτηκε το 1903 στο περιοδικό Παναθήναια. Ανήκει στον καβαφικό Κανόνα, δηλαδή στα ποιήματα που αναγνώρισε ο ίδιος ο Καβάφης. Ο ποιητής παίρνοντας αφορμή από ένα ιστορικό γεγονός αναφέρεται σε κάτι που τον απασχολεί τώρα, το οποίο μεταφέρει στη δική του εποχή. Αυτή η μέθοδος ονομάζεται ιστορική-μυθική.

→ Στους ανθρώπους που έχουν θέσει ως χρέος στη ζωή τους την προάσπιση των ηθικών αξιών και αγωνίζονται με αυτοθυσία για τα ιδανικά τους, ταιριάζει ο έπαινος και η τιμή.

→ Το περιεχόμενο είναι ηθικό αλλά και διδακτικό λόγω των διαχρονικών μηνυμάτων που στέλνει ο ποιητής.

→1η ενότητα:(στιχ.1-3): Η τιμή αρμόζει στους φύλακες των αξιών. →2η ενότητα:(στιχ. 4-10): Τα ιδανικά που χαρακτηρίζουν τους φύλακες. →3η ενότητα:(στιχ.11-14): Η επιμονή στην ευθύνη που ανέλαβαν οι φύλακες,

παρά τις αντίξοες συνθήκες, κερδίζει μεγαλύτερο έπαινο (επιβράβευση).




Η δομή του ποιήματος


44

► 1η Ενότητα: Ο άνθρωπος ελεύθερα και αυτόβουλα, δηλαδή μόνος του, όρισε, πήρε μία προσωπική απόφαση να φυλάει τις «Θερμοπύλες». Το γεγονός ότι η επιλογή έγινε χωρίς εξαναγκασμό, προσδίδει μεγαλύτερο κύρος, σεβασμό και τιμή στους φύλακες των αξιών.

Το ρήμα όρισαν βρίσκεται σε χρόνο αόριστο, για να δείξει ότι η απόφαση πάρθηκε για μία φορά, ενώ το ρήμα φυλάγουν σε χρόνο ενεστώτα δείχνει τη διάρκεια, ότι δηλαδή ανέλαβαν ένα χρέος, στο οποίο μένει κανείς πιστός σε ολόκληρη τη ζωή του. ►2η ενότητα: Στη δεύτερη ενότητα καταγράφονται τα χαρίσματα των ανθρώπων που αναλαμβάνουν να υπηρετούν με σθένος τα υψηλά ιδανικά στη ζωή τους. (βλ. ασκ. 1) ►Ενότητα 3η : Οι στίχοι 11-14 αποτελούν τη συνέχεια των τριών πρώτων στίχων. Εκείνος που αποφάσισε να υπηρετεί και να φυλάει πιστά τις ηθικές αξίες, βλέπει κάποια στιγμή να καταρρέουν όσα υπερασπίζεται. Ωστόσο, δεν υποχωρεί και με αυτογνωσία κατευθύνεται στο τέλος, στην επερχόμενη ήττα. Σ΄ αυτόν λοιπόν που έχει απόλυτη συναίσθηση του χρέους του και θυσιάζεται γι ’ αυτό, ταιριάζει και η μέγιστη τιμή. (βλ. ασκ. 2)

→ Το ποίημα έχει πεζολογικό ύφος και απουσιάζουν τα σχήματα λόγου. Συναντούμε μόνο κάποιες μεταφορές, τις οποίες χρησιμοποιεί ο ποιητής για να περάσει τα νοήματά του, (π.χ «φυλάγουν Θερμοπύλες», «ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος», «οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε»).

→ Εξετάζοντας βαθύτερα στο ποίημα και έξω από το ιστορικό του πλαίσιο, παρατηρούμε ότι ο σκοπός του ποιητή είναι να εξάρει το ήθος των ανθρώπων που μάχονται για την προάσπιση των υψηλών ιδανικών τους.


Το νόημα του ποιήματος:


45

→Γίνεται φανερή μέσα από το ποίημα η προσωπική γλώσσα του Καβάφη που την χαρακτηρίζει ένα μεικτό είδος δημοτικής με καθαρεύουσα σε συνδυασμό με δικές του γλωσσικές ιδιοτυπίες. (βλ. ασκ.3)

Ο Καβάφης ανήκει σε μία μεταβατική περίοδο, κατά την οποία ο παραδοσιακός στίχος εγκαταλείπεται και εφαρμόζεται από τους ποιητές ο ελευθερωμένος στίχος που προηγείται του ελεύθερου στίχου.

-έχει το ίδιο μέτρο σε όλους τους στίχους

-η ομοιοκαταληξία δεν θεωρείται απαραίτητη -οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι

(βλ. ασκ. 4)

1. Ποια είναι, σύμφωνα με τον ποιητή, τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που υπηρετούν τα υψηλά ιδανικά;




Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ελευθερωμένου στίχου;

46

2. Τι συμβολίζουν οι λέξεις «Εφιάλτης» και «Μήδοι»;

3. Να βρείτε στοιχεία μέσα από το ποίημα που χαρακτηρίζουν την ιδιότυπη καβαφική γλώσσα.

4. Να βρείτε στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι το ποίημα Θερμοπύλες έχει γραφεί σε ελευθερωμένο στίχο.

1. Πώς χρησιμοποιεί ο ποιητής ένα ιστορικό γεγονός για να πετύχει το στόχο του;

2. «πως ο Εφιάλτης θα διαβεί στο τέλος»: Να αναλύσετε το νόημα του στίχου.


47

Το ποίημα η Εκκλησία δημοσιεύτηκε το 1912. Ο Καβάφης έγραψε και άλλα ποιήματα με θέμα τον χριστιανισμό, αποδεικνύοντας το θαυμασμό του για τη θρησκεία και την πίστη των ανθρώπων.

Ειδικότερα, η ζωή του Έλληνα ήταν πάντοτε συνυφασμένη με την ορθοδοξία, η οποία συνέβαλε στη διαμόρφωση της ιστορικοπολιτικής υπόστασης τους έθνους. Οι εκκλησίες, που αποτελούν το χώρο της λατρείας με τις αγιογραφίες και τον πλούσιο διάκοσμό τους, ανέκαθεν δημιουργούσαν μία κατανυκτική ατμόσφαιρα και προκαλούσαν γαλήνη στις ψυχές των πιστών.

βλ. ασκ. 1)

Το ποίημα είναι χωρισμένο σε δύο ενότητες. →Ενότητα 1η (στιχ.1-3):Η αγάπη για την εκκλησία και τα αντικείμενα που την απαρτίζουν. →Ενότητα 2η (στιχ.4-11):Η λαμπρή λειτουργία γεννά μνήμες από το Βυζάντιο.


Ποιητικό θέμα και περιεχόμενο:

Η δομή του ποιήματος:


48

► Ενότητα 1η: Οι τρεις πρώτοι στίχοι δηλώνουν σε α΄ πρόσωπο την αγάπη του ποιητή για την εκκλησία και παραθέτουν στη συνέχεια τα αντικείμενα που θαυμάζει κανείς καθώς εισέρχεται μέσα στο χώρο της. Τα εξαπτέρυγα, τα σκεύη, τα κηροπήγια, τα φώτα, οι περίτεχνες εικόνες και ο άμβωνας που διακοσμούν κάθε ορθόδοξη εκκλησία, συγκεντρώνουν τα βλέμματα των πιστών και αγγίζουν την ψυχή τους. ►Ενότητα 2η: Η δεύτερη στροφική ενότητα έρχεται να συμπληρώσει την πρώτη, κάνοντας λόγο πλέον για την λειτουργία. Τη λατρεία συνθέτουν η μεγαλοπρέπεια αλλά και η σοβαρότητα, ενώ τη λαμπρότητα αντιλαμβάνεται κάθε χριστιανός με τις αισθήσεις του.

Στους δύο τελευταίους στίχους ο Καβάφης συνδέει την εκκλησία με τον Βυζαντινισμό, μία μεγάλη και ένδοξη για τον ελληνισμό εποχή, τότε που ο χριστιανισμός ήταν αλληλένδετος με τη ζωή των Ελλήνων.

Είναι χαρακτηριστικό, ωστόσο, ότι ο ποιητής και στις δύο στροφές στέκεται στο στοιχείο της περιγραφής, τόσο του εσωτερικού διακόσμου της εκκλησίας, όσο και της θρησκευτικής τελετής, χωρίς να εμβαθύνει στην ουσία της χριστιανοσύνης. Θα λέγαμε, δηλαδή, ότι όλα όσα εκφράζονται, προκύπτουν μέσω του περιγραφικού χαρακτήρα του ποιήματος και όχι λόγω της εμβάθυνσης σε κάποιες ιδέες και αντιλήψεις.

→ Χαρακτηριστική είναι η απλότητα και η λιτότητα που κυριαρχούν στο ποίημα, το οποίο είναι απαλλαγμένο από σχήματα λόγου. (βλ. ασκ. 2)

→ Μέσα από το ποίημα διαφαίνεται η σχέση του ποιητή με την εκκλησία από το Βυζάντιο μέχρι και σήμερα.




49

→ Το ποίημα είναι γραμμένο σε απλή δημοτική γλώσσα χωρίς στοιχεία καθαρεύουσας. Υπάρχουν κάποιοι τύποι που συνθέτουν την ιδιότυπη καβαφική, ποιητική γλώσσα, π.χ. τες εικόνες, πηαίνει.

Το μέτρο του ποιήματος είναι ιαμβικό και οι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι χωρίς ομοιοκαταληξία. Επιπλέον, επειδή θυμίζει πεζό λόγο, πλησιάζει αρκετά στα ποιήματα που ανήκουν στη νεοτερική ποίηση.

1. Να χαρακτηρίσετε το θέμα και το περιεχόμενο του ποιήματος. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

2. Να εντοπίσετε στο ποίημα τα μέσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής για να αποδώσει τη σχέση του με την εκκλησία.

1. Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος της θρησκείας στη ζωή των πιστών; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με βάση το ποίημα.

2. Να βρείτε και να αναλύσετε μία εικόνα του ποιήματος που σας έκανε εντύπωση.





50

Το απόσπασμα του βιβλίου είναι μέρος από το μυθιστόρημα της Διδώς Σωτηρίου Ματωμένα Χώματα. Ανήκει στο πρώτο κεφάλαιο που ονομάστηκε Ειρηνική Ζωή και αναφέρεται στις πρώτες εντυπώσεις που σχημάτισε ο Μανόλης Αξιώτης όταν αντίκρισε τη Σμύρνη. Τοποθετείται χρονικά στον Σεπτέμβριο του 1910, πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και ενώ ακόμη η συμβίωση Ελλήνων –Τούρκων ήταν ειρηνική.

→Οι πρώτες εντυπώσεις από την επαφή του ήρωα με την κοσμοπολίτικη Σμύρνη και το αίσθημα ελευθερίας που ένιωσε.

→Μέσα από τα λόγια του πρωταγωνιστή, το κείμενο παρέχει πληροφορίες για τις αντιλήψεις των ανθρώπων της εποχής, αλλά και μέσω της εκτενούς περιγραφής, αποδίδεται ο τρόπος ζωής των κατοίκων μιας πόλης. Συμπερασματικά, το περιεχόμενο είναι κοινωνικό και ηθογραφικό.


Το θέμα του κειμένου:



51

→1η Ενότητα: Σεπτέμβρης είναι … παραχαϊδεμένες γυναίκες: Η πρώτη έξοδος του Μανόλη στη Σμύρνη, η λαχτάρα να τα δει όλα και οι αναμνήσεις από την παιδική του ηλικία. →2η Ενότητα: Τράβηξα ίσια στην Αγία Φωτεινή …Έπειτα το σουλάτσο: Ο θαυμασμός για την Αγία Φωτεινή, η συγκίνηση στην όψη της Ευαγγελικής Σχολής και η αίσθηση της ελευθερίας. →3η Ενότητα: Τον εβρήκα τον κυρ Φατόρο ... για την πλερωμή: Η λεπτομερειακή περιγραφή του καταστήματος του κυρ-Μιχαλάκη και η επισημοποίηση της δοκιμαστικής πρόσληψης του Μανόλη. →4η Ενότητα: Μόλις βγήκα έξω πετούσα … δίχως να τρώω ξύλο: Στοιχεία πολιτισμού της πόλης. ► Ο μικρός Μανόλης Αξιώτης, σε ηλικία μόλις 16 ετών, εγκαταλείπει το χωριό του και προσπαθεί να ανακαλύψει έναν καινούριο κόσμο στην πόλη της Σμύρνης. Όλα αυτά που άκουγε από παλιές διηγήσεις, τώρα ξεδιπλώνονται μπροστά του. Στέκεται στην προκυμαία και αντικρίζει έναν κόσμο διαφορετικό από αυτόν που γνώριζε: τα πλοία, τα καφενεία, τα καταστήματα, οι άνθρωποι που μιλούν διαφορετικές γλώσσες, οι συνοικίες, όλα συνθέτουν ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον, δίνουν χρώμα και έναν έντονο παλμό ζωής. ►Έρχεται όμως η ώρα που πρέπει να επισκεφτεί τον κυρ-Μιχαλάκη, για να αρπάξει την ευκαιρία που του δίνεται να εργαστεί και να ζήσει στον τόπο που θαυμάζει. Απελευθερωμένος πια και ανεξάρτητος, συνεχίζει την περιήγησή του και τα όνειρά του. (βλ. ασκ. 1,2)

Αφηγηματική τεχνική: Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, δηλαδή ο ίδιος ο ήρωας αφηγείται τα γεγονότα. Αφηγηματικοί τρόποι: Η συγγραφέας χρησιμοποιεί την αφήγηση, την περιγραφή και τον διάλογο για να προωθήσει τον μύθο.

Αφηγηματική τεχνική και αφηγηματικοί τρόποι:



52

Η αφήγηση είναι ευθύγραμμη, ακολουθεί δηλαδή τη ροή του χρόνου, ενώ διακόπτεται από τρεις αναδρομές. (βλ. ασκ. 3) (βλ. ασκ. 4) → Λόγω της περιγραφής το κείμενο είναι γεμάτο με εικόνες. →Συναντάμε, επίσης, παρομοιώσεις (π.χ. λαλούσε σαν Θεός ), προσωποποιήσεις και μεταφορές (π.χ. πετούσα από χαρά). →Δύο ακόμη σχήματα λόγου είναι το πολυσύνδετο σχήμα και το ασύνδετο. (βλ. ασκ 5)

Ας εξηγήσουμε τι είναι η αναδρομή ή αλλιώς ανάληψη.

Όταν ο αφηγητής διακόπτει την ομαλή χρονική σειρά των γεγονότων και αναφέρει προγενέστερα χρονικά γεγονότα, μετατοπίζει δηλαδή την αφήγηση από το παρόν στο παρελθόν, εμπλουτίζοντας το κείμενο με περισσότερες πληροφορίες, τότε έχουμε αναδρομή ή ανάληψη.

Εκφραστικά μέσα του κειμένου:

Τι ονομάζουμε πολυσύνδετο και τι ασύνδετο

σχήμα;

Πολυσύνδετο σχήμα έχουμε όταν συνδέουμε λέξεις και φράσεις με τη χρήση του συνδέσμου και. Ασύνδετο σχήμα έχουμε, όταν χρησιμοποιούμε το κόμμα (,) , για να παρατάξουμε κοινές ιδέες κ.λ.π.

53

→ Στόχος της συγγραφέως είναι η παρουσίαση της ειρηνικής ζωής των ανθρώπων στη Σμύρνη και του απογαλακτισμού ενός νέου παιδιού από την οικογένειά του.

→ Η γλώσσα είναι απλή, λαϊκή, αντίστοιχη με την ηλικία και τη μόρφωση του αφηγητή. Χρησιμοποιούνται ιδιωματισμοί και ξένες λέξεις, που προκύπτουν από τον ανάμεικτο πληθυσμό της πόλης. → Το ύφος είναι απλό και λαϊκότροπο.

1. Μέσα στο απόσπασμα αναφέρονται τα ονόματα της μητέρας , του πατέρα και του δασκάλου. Με βάση τα λίγα στοιχεία που μας δίνει ο πρωταγωνιστής, να σκιαγραφήσετε αυτά τα πρόσωπα.

2. Ποιες πιστεύετε ότι ήταν οι αντιλήψεις στις αγροτικές περιοχές της Μικράς Ασίας σχετικά με την ανατροφή και τη μόρφωση των παιδιών; Να εντοπίσετε τα αντίστοιχα χωρία του κειμένου, για να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.




54

3. Να διακρίνετε τα περιγραφικά και τα διαλογικά μέρη του αποσπάσματος.

4. Να βρείτε και να γράψετε τις τρεις αναδρομές που χρησιμοποιεί η συγγραφέας. Ποιο σκοπό εξυπηρετούν;

5. Να βρείτε στο κείμενο δύο μεταφορές, δύο παρομοιώσεις και μία προσωποποίηση.

1. Σε διάφορα σημεία του κειμένου διαφαίνεται η χαρά του ήρωα που εγκατέλειψε την παλιά ζωή του και ξεκινάει μία καινούρια. Να τα εντοπίσετε και να τα καταγράψετε.

2. Να χαρακτηρίσετε τον Χατζησταυρή με βάση τα στοιχεία που μας δίνει ο αφηγητής.


55

Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη με τίτλο Ήλιος ο Πρώτος, η οποία δημοσιεύτηκε το 1943. Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ο Οδυσσέας Ελύτης δημιουργεί ένα ποίημα γεμάτο λυρισμό, με διάχυτο το αίσθημα της αισιοδοξίας. Θα μπορούσε, ωστόσο, να το ερμηνεύσει κανείς ως μέσο διαφυγής από το σκοτάδι του πολέμου με τον ήλιο και το φως να διαποτίζει το ελληνικό τοπίο και να αναδεικνύει την ομορφιά του.

→ Τα ποιήματα δεν οργανώνονται σε ίσα στροφικά σύνολα.

→ Οι στίχοι είναι ελεύθεροι, δηλαδή δεν έχουν ορισμένο αριθμό συλλαβών, δεν

έχουν μέτρο και κάποιες φορές θυμίζουν πεζό λόγο, δεν υπάρχει

ομοιοκαταληξία.

→ Γίνεται χρήση αντιποιητικών λέξεων, οι οποίες προέρχονται κυρίως από τον

καθημερινό λόγο.

→ Τέλος, τα ποιήματα χαρακτηρίζονται από εκφραστική τόλμη και μεταφορική

χρήση του λόγου.

(βλ. ασκ. 1)


Το ποίημα ανήκει στη νεοτερική ποίηση.

Ας δούμε όμως πρώτα κάποια από τα βασικά στοιχεία της νεοτερικής ποίησης:

56

→Η σχέση του ποιητή με τη φύση και η παράλληλη συναισθηματική ενεργοποίηση που προκύπτει από την επαφή του με αυτήν.

→Το περιεχόμενο είναι φυσιολατρικό, καθώς γίνεται αναφορά σε στοιχεία της φύσης, τα οποία κυριαρχούν σε όλο το ποίημα. Αυτά είναι ο ήλιος, τα ψάρια, το νερό, οι καρποί, τα πουλιά κ.α.

→ 1η ενότητα (1-8 στιχ.): Ο ποιητής περιδιαβαίνει το ελληνικό τοπίο και αντιλαμβάνεται μέσα του την αξία της φύσης. → 2η ενότητα (9-15 στιχ.): Ο ποιητής έρχεται σε άμεση επαφή με τη φύση, η οποία του δημιουργεί ένα όραμα αισιοδοξίας. ►Ο άνθρωπος αντλεί από τη φύση όλα εκείνα τα αναγκαία αγαθά που του εξασφαλίζουν την επιβίωσή του. Εκτός όμως από το νερό , την τροφή και την ένδυση, ο άνθρωπος, όταν βρίσκεται μέσα στο φυσικό περιβάλλον, αισθάνεται στην ψυχή του τη γαλήνη, γεγονός που λειτουργεί ως ανάπαυλα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μέσα στα αστικά κέντρα. ►Ο Οδυσσέας Ελύτης, λοιπόν, στην πρώτη ενότητα αντικρίζει το ελληνικό τοπίο που διαποτίζεται από τον δυνατό ήλιο, «διαβάζει» τα μάρμαρα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και δρασκελίζει, περνάει δηλαδή με μεγάλα άλματα, πάνω από αμπέλια. Στη συνέχεια, με τη λέξη θάλασσα μεταβαίνει σε μια άλλη ενέργεια, φέρνει μπροστά μας την εικόνα από το καμάκι που ρίχνει για να πιάσει το ψάρι. Τέλος, παρουσιάζει έναν ήλιο να φωτίζει τα φύλλα και να δίνει ζωντάνια, αλλά και μια στεριά προσωποποιημένη, γεμάτη ζωή, που δίνει τη δυνατότητα σε κάθε άνθρωπο να απολαύσει τις χαρές που προσφέρει.





57

►Στη δεύτερη ενότητα, ο ποιητής έρχεται πιο κοντά στα αγαθά που παρέχει η φύση. Αυτό το καταφέρνει χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις του, την αφή (κόβω, χώνω το χέρι μου), την όσφρηση (οι λεμονιές αρδεύουνε τη γύρη της καλοκαιριάς, την ακοή (φυλλωσιές του ανέμου). Έτσι, ξεκινάει ένα ταξίδι, με την ψυχή και με το νου, σε έναν κόσμο όμορφο, γεμάτο αισιοδοξία για το μέλλον, έναν κόσμο μέσα στον οποίο θα έπρεπε να ζουν όλοι οι άνθρωποι.

→ Το ποιητικό εγώ συνδέεται άμεσα με τη φύση, ενεργεί και δέχεται επιδράσεις. (βλ. ασκ. 2) →Στο ποίημά του ο Οδυσσέας Ελύτης χρησιμοποιεί τη μεταφορική λειτουργία της γλώσσας.

(βλ. ασκ. 3)


Ας θυμηθούμε όμως πρώτα: Τι είναι η κυριολεξία και η μεταφορά;

Μεταφορά έχουμε όταν μία λέξη «μεταφέρεται» από την κύρια σημασία της σε μια άλλη σημασία. Παραδείγματα: γλυκός άνθρωπος, η ουρά στην τράπεζα.

Κυριολεξία έχουμε όταν η λέξη χρησιμοποιείται με την αρχική, την κύρια, την πραγματική της σημασία. Παραδείγματα: γλυκός καφές, η ουρά του σκύλου.

58

→Στο ποίημα ακόμη κυριαρχούν οι λυρικές εικόνες: 1. Χάνω το χέρι μου στις φυλλωσιές του ανέμου: Ο άνεμος είναι το φυσικό στοιχείο, που στο πέρασμά του προκαλεί την κίνηση των φύλλων. Εδώ ο ποιητής παρουσιάζει τις φυλλωσιές ως μέρος, κομμάτι του ανέμου και ο ίδιος έχει τη δυνατότητα να αγγίξει και να αισθανθεί κάτι το οποίο φαντάζει άυλο. 2. Πίνω νερό κόβω καρπό: Ο ποιητής απολαμβάνει τα απαραίτητα στοιχεία για τη ζωή, το νερό και τη τροφή. Ζει τις απλές, καθημερινές στιγμές, αντιλαμβάνεται την αξία και την προσφορά της φύσης και αναζωογονείται. (βλ. ασκ. 4)

→Ο στόχος του ποιητή δεν είναι να περάσει ιδέες και απόψεις αλλά με τον λυρισμό και τις εικόνες να καταδείξει τις επιδράσεις της φύσης στον άνθρωπο, οι οποίες μάλιστα τον οδηγούν στη θέαση του κόσμου με ένα άλλο μάτι, πιο αισιόδοξο.

→Η γλώσσα του ποιήματος είναι απλή, δημοτική (γλώσσα δηλαδή που γίνεται κατανοητή από όλους), χωρίς ιδιωματισμούς ή στοιχεία αρχαΐζουσας. Κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά. Ο λόγος είναι λυρικός, μεταφορικός με εικόνες.

- Ο στίχος είναι ελεύθερος. - Όλοι οι στίχοι ξεκινούν με κεφαλαίο γράμμα. - Το ποίημα χωρίζεται σε δύο, άνισες στροφές.




59

1. Να φέρετε δύο παραδείγματα μέσα από το ποίημα, για να αιτιολογήσετε την ένταξή του στο είδος της νεοτερικής ποίησης.

2. Ποιους τύπους χρησιμοποιεί ο ποιητής για να αποδώσει τις ενέργειές του; Να τους εντοπίσετε και στη συνέχεια να βρείτε τις λέξεις που δείχνουν το αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών και δράσεων.

3. α)Για κάθε ένα από τα σχήματα λόγου, της κυριολεξίας και της μεταφοράς, να δώσετε από δύο παραδείγματα, αντλώντας τα από τον καθημερινό σας λόγο. 1)

2)

β) Στη συνέχεια, σας δίνονται δύο παραδείγματα μεταφορικής χρήσης του λόγου μέσα από το ποίημα και σας ζητείται να τα αναλύσετε. 1. Διαβάζοντας τα μάρμαρα:


60

2. Πίνοντας ήλιο κορινθιακό:

4. Να βρείτε και να αναλύσετε δύο ακόμη εικόνες μέσα από το ποίημα. α)

β)

1. Ποια στοιχεία της φύσης απολαμβάνει ο ποιητής μέσα στο φυσικό περιβάλλον και πώς επιδρούν στην ψυχή του; 2. Ματιά πλατιά όπου ο κόσμος ξαναγίνεται: Να σχολιάσετε το νόημα αυτού του στίχου.


61

Το ποίημα γράφτηκε το 1940 και ανήκει στη συλλογή Στους φίλους μιας άλλης χαράς. Ο ποιητής χρησιμοποιώντας τα στοιχεία της φύσης θέλει να δείξει την εσωτερική γαλήνη που απολαμβάνει ο άνθρωπος, όταν βρίσκεται μακριά από τα αστικά κέντρα.

Το ποίημα ανήκει στη νεοτερική ποίηση και συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά της.

→ Μέσα από το ποίημα παρουσιάζονται δύο πραγματικότητες , η σκληρή και γεμάτη προβλήματα ζωή μέσα στα μεγάλα αστικά κέντρα και η απελευθέρωση του ανθρώπου, όταν εγκαταλείπει τη μεγαλούπολη και έρχεται σε επαφή με την ομορφιά του ελληνικού τοπίου, τη θάλασσα, τον ουρανό, τον ήλιο.

→ Εξαιτίας της παρουσίασης του φυσικού τοπίου και της λυρικής απόδοσης της επαφής του ανθρώπου με τη φύση το περιεχόμενο χαρακτηρίζεται ως φυσιολατρικό.

Το ποίημα αποτελείται από ένα ενιαίο στροφικό σύνολο δεκατεσσάρων στίχων. Ο ποιητής ακολουθεί μια χρονική σειρά ξεκινώντας από μία καινούρια ημέρα κοντά στη θάλασσα και καταλήγει σε μια συναισθηματική πληρότητα που προκύπτει από τη θέαση της φύσης.





62

► Η θάλασσα είναι η αιτία των αλλαγών που συμβαίνουν. Τώρα ο άνθρωπος βλέπει με διαφορετική ματιά τη ζωή, πιο αισιόδοξα. Απομακρύνεται από τα προβλήματα της πόλης ατενίζοντας τον ουρανό και τη θάλασσα, που έχουν την ικανότητα να διώχνουν τα σκοτεινά, γκρίζα χρώματα και να φέρνουν το φως στη ζωή των ανθρώπων. ►Στη καρδιά μας αδειάσαμε (προσωρινά) την πόλη: Ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με τη θάλασσα. Παλαιότερα η ζωή του Έλληνα ήταν άμεσα συνυφασμένη με αυτό το στοιχείο. Τώρα έρχεται κοντά της σπάνια, προσωρινά, όταν βρίσκει χρόνο να ξεφύγει από την καθημερινή ρουτίνα που τον καταβάλλει. Αντικρίζοντάς την αδειάζει, βγάζει από μέσα του, διώχνει την ασχήμια του τσιμέντου και της πολυκατοικίας και λυτρώνεται από το άγχος, τον θόρυβο και τους ασθματικούς ρυθμούς της καθημερινής βιοπάλης. ►Ξυπνήσαμε με όραση και μνήμη καθαρή:

Ο ποιητής χρησιμοποιεί δύο βασικές αισθήσεις, την όραση και τη μνήμη για να καταδείξει την επιρροή που έχει η επαφή με τη φύση. Ο άνθρωπος αναζωογονείται σε βάθος, η μνήμη του καθαρίζει και δεν υπάρχουν πλέον αποτυπωμένες δυσάρεστες εικόνες αλλά ξυπνάνε ευχάριστα συναισθήματα, χαρά και ψυχική ανάταση.

Η όραση αναφέρεται δεύτερη φορά και δεν θεωρείται τυχαία η επιλογή της σημαντικότερης αίσθησης του ανθρώπου, μέσω της οποίας ενεργοποιούνται τα πιο όμορφα συναισθήματα.

Επομένως, οι εικόνες που έχει μπροστά του ο άνθρωπος, διαμορφώνουν και την ψυχική του διάθεση. Έτσι, αν και δεν γίνεται απόλυτα σαφές μέσω της ανάγνωσης του κειμένου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ο ποιητής θέλει να δείξει την αντίθεση που υπάρχει ανάμεσα στην πόλη και το φυσικό περιβάλλον. (βλ. ασκ. 1,2)

→ Στο ποίημα Ξυπνάμε και η θάλασσα ξυπνά μαζί μας υπάρχουν εικόνες, ενώ η μεταφορική χρήση της γλώσσας είναι περιορισμένη σε σχέση με το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη Πίνοντας ήλιο κορινθιακό. (βλ. ασκ. 3)



63

→ Το ποίημα είναι λυρικό και ο ποιητής δεν εκφράζει κάποια ιδέα, αλλά μια συγκεκριμένη ψυχική και συναισθηματική κατάσταση την οποία βιώνει όταν έρχεται σε επαφή με τη θάλασσα και τον ήλιο.

→ Η γλώσσα είναι δημοτική. Στο ποίημα κυριαρχούν τα ουσιαστικά και τα ρήματα, ενώ απουσιάζει η χρήση επιθέτων. Οι εικόνες που γεννιούνται μπροστά μας, καθώς το διαβάζουμε, προσδίδουν λυρισμό.

Όπως ήδη αναφέρθηκε το ποίημα ανήκει στη νεοτερική ποίηση. Έτσι δεν έχει μέτρο, ομοιοκαταληξία, δεν χωρίζεται σε στροφές και οι στίχοι είναι ελεύθεροι. 1. Να αναλύσετε τους παρακάτω στίχους: Η μέρα έχει μαιάνδρους…: Η μέρα τούτη… να τη χωρέσει:





64

2. Ο ποιητής χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο εμείς για να αποδώσει κάποιες ενέργειες. Μπορείτε να εξηγήσετε για ποιο λόγο κάνει χρήση αυτού του προσώπου;

3. Να βρείτε τις μεταφορές που υπάρχουν στο ποίημα, μία προσωποποίηση και μία επανάληψη.

1. Πώς συνδέεται ο τίτλος του ποιήματος με το περιεχόμενό του; 2. Να επισημάνετε τους στίχους στους οποίους αποτυπώνεται η αισιόδοξη διάθεση που προκύπτει από την επαφή με τη φύση.


65

Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου Ερημωμένα Χωριά περιλαμβάνεται στην ποιητική του σύνθεση Η τελευταία προ ανθρώπου εκατονταετία, η οποία ανήκει στη δεύτερη περίοδο δημιουργίας του ποιητή 1937-1943, γράφτηκε το 1942 και δημοσιεύτηκε το 1961. Το απόσπασμα του βιβλίου αποτελεί μία ενότητα της ποιητικής του σύνθεσης μέσα από την οποία προβάλλεται η φρίκη του πολέμου, η ψυχική και σωματική εξαθλίωση του ανθρώπου, αλλά και η ελπίδα, η οποία ωστόσο αποτελεί προμήνυμα για την αντίσταση που θα ακολουθήσει.

→ Ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε στο αλβανικό μέτωπο, αποσύρεται στέλνοντας ταυτόχρονα μηνύματα ελπίδας.

→ Το περιεχόμενο χαρακτηρίζεται ως ηρωικό – πατριωτικό, δίνοντας έμφαση στο ψυχικό σθένος που πηγάζει από την αγάπη για την πατρίδα τους.

→Ενότητα 1η (στιχ. 1-10):Εικόνες καταστροφής, ήττας, ο θάνατος απλώνεται σε όλο το τοπίο.




Η δομή του ποιητικού κειμένου:

Α΄ Μέρος: Ερμηνευτική προσέγγιση του ποιητικού κειμένου

66

→Ενότητα 2η (στιχ. 11-22) : Η ψυχική δύναμη των ηττημένων στρατιωτών στέλνει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα. →Ενότητα 3η (στιχ. 23-25) Οι στρατιώτες απομακρύνονται μέσα στη νύχτα, ενώ το φως συμβολίζει την ελπίδα για το μέλλον. ► Ενότητα 1η: Στην πρώτη ενότητα γίνεται περιγραφή του τοπίου που έλαβε χώρα η πολεμική σύγκρουση. Ο ποιητής χρησιμοποιεί εικόνες και με ρεαλισμό αποδίδει τη φρίκη του πολέμου και τα αποτελέσματά του. Αυτές τις εικόνες μπορούμε να τις χωρίσουμε σε στατικές και σε κινητικές-ζωντανές. (βλ. ασκ. 1) Χαμηλά στον ορίζοντα η σιγαλιά του χαμένου πολέμου: Αν συνθέσουμε όλες τις παραπάνω εικόνες καταλήγουμε σ΄ αυτόν τον στίχο, ο οποίος μας δίνει ουσιαστικά το αποτέλεσμα του πολέμου, την ήττα.

►Ενότητα 2η: Στη δεύτερη ενότητα είναι κυρίαρχο το ανθρώπινο στοιχείο. Τα δεινά του πολέμου, η εξαθλίωση, ο πόνος, η απογοήτευση εκφράζονται με ρεαλισμό. Οι στρατιώτες έδωσαν τον αγώνα τους και, ενώ υποφέρουν από τις κακουχίες, βρίσκουν το σθένος να προβάλλουν αντίσταση. (βλ.ασκ.2,3) Η δεύτερη ενότητα κλείνει με το ρήμα νύχτωνε. Σε αυτό μπορούμε να δώσουμε δύο ερμηνείες, μία κυριολεκτική, έπεφτε δηλαδή η νύχτα, και μία μεταφορική, έφτασε η ώρα της δουλείας, της σκλαβιάς. ►Ενότητα 3η: Η τρίτη και μικρότερη σε έκταση ενότητα: Μετά την απομάκρυνση των αγωνιστών αφήνει να φανεί μια λάμψη ελπίδας, το κόκκινο φως των τσιγάρων μέσα στη νύχτα που συμβολίζει τη φωτιά της επανάστασης που σιγοκαίει μέσα στα στήθη των πατριωτών.

→ Το ποίημα είναι διάχυτο από εικόνες, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις και μεταφορές. Ας θυμηθούμε όμως πρώτα τι είναι η παρομοίωση και τι η προσωποποίηση.



67

Τι είναι η παρομοίωση;

Τι είναι η προσωποποίηση;

Στην προσωποποίηση αποδίδονται ανθρώπινες ιδιότητες σε μη ανθρώπινα, όπως σε ζώα, σε φυτά, σε πράγματα και σε αφηρημένες έννοιες. Παραδείγματα: Κλαίει ο ουρανός. Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούν.

Παρομοίωση είναι το σχήμα λόγου, στο οποίο για να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός προσώπου ή ενός πράγματος, το συσχετίζουμε- συγκρίνουμε με κάτι άλλο που έχει την ίδια ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό. Στην παρομοίωση χρησιμοποιούμε για τη σύγκριση τις λέξεις : σαν, όπως, καθώς, σαν να. Παραδείγματα: Ήταν οπλισμένος σαν αστακός. Το κορμί του ήταν σαν λαμπάδα.

68

Το ποίημα χωρίζεται σε τρεις στροφικές ενότητες. Οι στίχοι είναι ελεύθεροι, άνισοι μεταξύ τους, χωρίς μέτρο και ομοιοκαταληξία, πεζολογικοί.

→ Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής είναι απλή, δημοτική, ρεαλιστική με πολλές εικόνες και σχήματα λόγου. 1. Να βρείτε και να χωρίσετε σε αυτές τις δύο κατηγορίες τις εικόνες της 1ης ενότητας.

2. Ποιος στίχος της δεύτερης ενότητας σας προκαλεί τα πιο έντονα συναισθήματα και γιατί;


Στιχουργική:


69

3. Ο ποιητής χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Να βρείτε αυτούς τους στίχους και να εξηγήσετε τη χρήση αυτού του προσώπου.

1. Ποια συναισθήματα σας προκαλεί η πρώτη στροφική ενότητα; 2. Να κρύψουμε τούτο το φως....που να κρύψουμε; Να αναλύσετε τους παραπάνω στίχους.


70

Το ποίημα Χρονικό του Λευτέρη Ξανθόπουλου περιλαμβάνεται στη συλλογή του Αντίψυχα που δημοσιεύτηκε το 1982. Με λιτότητα αποδίδει τη ζωή των μελών μιας οικογένειας, μέσα από την οποία διαφαίνεται και η κοινωνικοπολιτική κατάσταση στη μεταπολεμική Ελλάδα. Το ποίημα ανήκει στη νεοτερική ποίηση και τοποθετείται στην Καβάλα, τη σημαντικότερη καπνεργατούπολη, όπου ο ποιητής πέρασε τα παιδικά του χρόνια.

→ Το πρώτο θέμα του ποιήματος είναι η ζωή μιας οικογένειας στη μεταπολεμική περίοδο στην Ελλάδα. Κοιτάζοντας βαθύτερα και αναλύοντας τα στοιχεία που μας δίνει ο ποιητής, προκύπτει και ένα δεύτερο ποιητικό θέμα, οι κοινωνικές δηλαδή συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την εποχή και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι.

→ Το ποίημα περιγράφει τις συνθήκες διαβίωσης μιας μικροαστικής οικογένειας αντικατοπτρίζοντας και ολόκληρου του ελληνικού λαού. Έτσι, το περιεχόμενο χαρακτηρίζεται κοινωνικό.


Το θέμα του ποιήματος:


Α΄ Μέρος: Ερμηνευτική προσέγγιση του ποιητικού κειμένου

71

Το ποίημα χωρίζεται σε τέσσερις τρίστιχες στροφές, σε μία εξάστιχη στροφή και ο τελευταίος στίχος αποτελεί μόνος του μία ξεχωριστή ενότητα. Να δώσετε από ένα πλαγιότιτλο για κάθε μία ενότητα. →Ενότητα 1η ……………………………………………………………………………………………………………………….. →Ενότητα 2η ……………………………………………………………………………………………………………………….. →Ενότητα 3η ……………………………………………………………………………………………………………………….. →Ενότητα 4η ……………………………………………………………………………………………………………………….. →Ενότητα 5η ……………………………………………………………………………………………………………………….. →Ενότητα 6η ……………………………………………………………………………………………………………………….. Ξεκινώντας από τον τίτλο του ποιήματος κατανοούμε ότι επιλέχθηκε για να εκφράσει δύο διαφορετικά νοήματα. Από τη μία πλευρά έχουμε το χρονικό, δηλαδή την εξιστόρηση των γεγονότων της ζωής κάποιων ανθρώπων. Μέσα όμως από αυτήν διαφαίνεται ένα ακόμη χρονικό, εκείνο που δείχνει τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τη ζωή όλων των Ελλήνων εκείνη την περίοδο. Οι τέσσερις πρώτες στροφικές ενότητες, ιεραρχικά τοποθετημένες και βασισμένες στο πατριαρχικό πρότυπο της ελληνικής οικογένειας, ξεκινούν από τον πατέρα, κάνοντας λόγο για τη ζωή του, και καταλήγουν στο μικρό γιο. (βλ.ασκ.1) Σε κάθε στροφικό σύνολο οι δύο πρώτοι στίχοι συμπυκνώνουν νοηματικά τις επιθυμίες των μελών και ο τρίτος στίχος δίνει το αποτέλεσμα. Στη συνέχεια η πέμπτη ενότητα παρουσιάζει με συντομία το τέρμα της πορείας που ακολούθησαν οι τέσσερις άνθρωποι του ποιήματος. (βλ.ασκ.2,3) Στόχος του ποιητή είναι να προβάλλει μέσα από το μερικό το καθολικό, μέσα από την κατάσταση που βίωσε ο κάθε ένας ξεχωριστά, την ανέχεια, την ανεργία, τη φτώχεια που αντιμετώπισε μεταπολεμικά ολόκληρος ο ελληνικός λαός.

Η δομή του ποιητικού κειμένου:



72

Το ποίημα δεν οργανώνεται σε στροφές, οι στίχοι είναι ελεύθεροι, άνισοι μεταξύ τους, χωρίς μέτρο και ομοιοκαταληξία.

→ Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής είναι απλή, δημοτική, ρεαλιστική. 1. Να αναλύσετε σε λίγες γραμμές τα όνειρα που αρχικά έκανε κάθε μέλος της οικογένειας και την κατάληξη που είχε.

2. Άργησε προκόψανε οι μηχανές: Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα αυτού του στίχου;


Στιχουργική:


73

3. Ποια είναι τα κοινωνικά ζητήματα που θίγει ο ποιητής μέσα στο χρονικό; Αφού βρείτε πρώτα τους στίχους που αναφέρονται, να τα καταγράψετε και να τα αναλύσετε.

1. Ποια συναισθήματα σας προκαλεί η κατάσταση που περιγράφεται; 2. Ποια είναι η κύρια αιτία για τις μεταβολές στη ζωή των ανθρώπων τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο; 3. Να αναζητήσετε μέσα στο ποίημα τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο ποιητής και στη συνέχεια να τα καταγράψετε.


ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Documents

Transcript of ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Β' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ