"Η Παραβατικότητα των Ανηλίκων" (Γραπτή Εργασία - Project -...

ειες Εφηβικής Παραβατικότητας

Σελίδα 0

Η ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β2 Γενικού Λυκείου Θήρας

Σχολικό Έτος 2012 - 2013

Εισαγωγή

Σελίδα 1

Πίνακας περιεχομένων

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Ορισμός της παραβατικότητας των ανηλίκων – Γενικά στοιχεία 1

Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ Εφηβεία… 11 Η Κρίση της Εφηβείας 15 Συμπεριφορά του Εφήβου 21 Σωματικές Αλλαγές στην εφηβεία 24

ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Αίτια Νεανικής Παραβτικότητας 27 Α) Ατομικοί Παράγοντες 28 Β) Κοινωνικοί Παράγοντες 33 Μορφές 43

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ 47 Γενικά 47 Ατομικές Συνέπειες 49 Έφηβοι και Βία 52 Μορφές Ενδοσχολικής Βίας 53 Κοινωνικές Συνέπειες 56 Θετικές Συνέπειες της Παραβατικότητας 62

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η Συμβολή της Πολιτείας 64 Βία και Εκφοβισμός στο σχολείο 72 Φυλακές Ανηλίκων 79 Προβλήματα Υποτροπής Νεαρών Κρατουμένων 82 Περπατώντας με προσοχή στα μονοπάτια του Internet 89 Αντιμετώπιση Καταθλιπτικών ∆ιαταραχών 95 Αντιμετώπιση Αυτοκτονικής Συμπεριφοράς 97 Τρόποι Πρόληψης, Αντιμετώπισης και Θεραπείας Εθισμού στα Ναρκωτικά 99

∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ΈΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Οι μαθητές απαντούν 101

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com

http://nucleus2012.wordpress.com

Εισαγωγή

Σελίδα 1

παραβατικότητα των ανηλίκων είναι ένα ολοένα αυξανόμενο κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο αφορά οικογενειακούς, προσωπικούς, κοινωνικούς και οικονομικο-πολιτικούς παράγοντες. Η πολυπλοκότητα της παραπτωματικής

συμπεριφοράς έχει απασχολήσει τις τελευταίες δεκαετίες ειδικούς διαφορετικών επιστημονικών προελεύσεων. Στο παρόν άρθρο θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε την παραβατικότητα των ανηλίκων από τη σκοπιά της ψυχολογίας. Η παραβατική συμπεριφορά δεν μπορεί να ενταχθεί σε κάποιο συγκεκριμένο ψυχοπαθολογικό σύνδρομο, όπως είναι η σχιζοφρένεια ή η κατάθλιψη, αν και μέσα σε αυτές τις κλινικές οντότητες μπορεί να παρατηρηθεί βίαιη ή παράνομη συμπεριφορά. Η παραβατικότητα οφείλεται συνήθως σε κάποια διαταραχή των εφήβων με το νόμο, πραγματικό ή συμβολικό, όπως είναι για παράδειγμα ο νόμος του πατέρα, του σχολείου ή και της ευρύτερης κοινωνίας. Επίσης μπορεί ο νόμος να πάρει διάφορες μορφές. Παρακάτω αναφέρονται οι κυριότεροι τύποι της παραβατικής συμπεριφοράς.

ΤΥΠΟΙ ΠΑΡΑΠΤΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Ο Η.Quay(1987) χρησιμοποιώντας τη στατιστική μέθοδο της ανάλυσης παραγόντων κατάφερε να κατηγοριοποιήσει τους τύπους της προσωπικότητας των παραπτωματικών εφήβων σε τέσσερις μεγάλες ομάδες, στην καθεμία από τις οποίες επικρατεί ένα πρωταρχικό γνώρισμα της προσωπικότητας.

1. Υποκοινωνικοποιημένη Επιθετικότητα

Η κατηγορία αυτή έχει ήδη αναγνωριστεί από το 1946 από τους Hewitt και Jenkins. Οι έφηβοι όπως και πολλοί ενήλικες που κατατάσσονται στην κατηγορία αυτή ονομάζονται «ψυχοπαθητικό». Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι διάχυτη επιθετικότητα, έντονος αρνητισμός, ανυπακοή, καταστροφικότητα, καχυποψία και παντελής έλλειψη ενδιαφέροντος για άλλους. Είναι προφανές πως οι έφηβοι αυτοί βρίσκονται συνεχώς σε αντίθεση με οποιοδήποτε άτομο του περιβάλλοντός τους και ιδιαίτερα με όσους είναι επιφορτισμένοι με το καθήκον της ανατροφής ή της εκπαίδευσής τους. Οι έφηβοι αυτής της κατηγορίας είναι οι πιο διαταρακτικοί για το κοινωνικό σύνολο, έχουν πολύ λίγες πιθανότητες για αλλαγή και καταλήγουν συνήθως να έχουν έντονη εγκληματική δραστηριότητα κατά την ενήλικη ζωή τους.

2. Κοινωνικοποιημένη επιθετικότητα

Αυτή η κατηγορία αφορά την «εξωτερικευμένη» παρεκκλίνουσα συμπεριφορά η οποία χαρακτηρίζεται από λιγότερο διάχυτη και μοναχική παραπτωματική δραστηριότητα. Οι έφηβοι αυτής της κατηγορίας έχουν πολύ καλές σχέσεις με τους

Η Ο Ορισμός της παραβατικότητας των ανηλίκων – Γενικά στοιχεία

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com


Εισαγωγή

Σελίδα 2

συνομηλίκους τους, που είναι και αυτοί συνήθως παραπτωματικοί, διαπράττουν κλοπές και βανδαλισμούς, και κάνουν σκασιαρχείο ή χρήση τοξικών ουσιών. Μία από τις σημαντικότερες αξίες γι’ αυτούς είναι η πίστη στην ενότητα και τη δύναμη της ομάδας, που συχνά καταλήγει σε παράνομη συμμορία. Σε αυτή την κατηγορία κατατάσσονται και έφηβοι που ανήκουν σε παρεκκλίνουσες ομάδες χωρίς να είναι κατ’ ανάγκην παραπτωματικές. Ο Quay υποθέτει πως αυτή η κατηγορία παραπτωματικών εφήβων παρατηρείται κυρίως σε μεγαλουπόλεις, οι οποίες υποθάλπουν και ενισχύουν τις συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση της παραπτωματικότητας. Για το λόγο αυτό, θεωρείται συχνά μια αντίδραση στις ισχυρές περιβαλλοντικές πιέσεις.

3. Επιθετικότητα που σχετίζεται με ελλειμματική προσοχή

Οι έφηβοι αυτής της κατηγορίας παρουσιάζουν κάποια παρεκκλίνουσα συμπεριφορά που δεν είναι πάντοτε παραπτωματική. Παλαιότερα θεωρούνταν πως κύριο χαρακτηριστικό προσωπικότητας τους είναι η ανωριμότητα. Η έμφαση που δίνεται στην ελλειμματική προσοχή δηλώνει πως το κεντρικό πρόβλημα των εφήβων αυτής της κατηγορίας αφορά την δυσκολία που έχουν στο να επικεντρώσουν και να διατηρήσουν την προσοχή τους σε κάτι, καθώς και να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Η σχέση της κατηγορίας αυτής με την παραπτωματικότητα είναι έμμεση και λιγότερο εμφανής από ότι στις δύο προηγούμενες κατηγορίες. Οι συνέπειες της ελλειμματικής προσοχής και οι προεκτάσεις της στην προσωπική και κοινωνική ζωή του παιδιού το καθιστούν ευάλωτο σε περιβαλλοντικές επιδράσεις. Οι οποίες κάτω από δεδομένες συνθήκες είναι πιθανό να οδηγήσουν στην παραβατικότητα.

4. Άγχος, απόσυρση, δυσφορία

Οι Hewitt και Jenkins (1946) είχαν ονομάσει τους εφήβους αυτής της κατηγορίας «υπερανεσταλμένους». Το στοιχείο που τους διαφοροποιεί από τους εφήβους των προηγούμενων κατηγοριών αφορά την τάση τους να εσωτερικεύουν τα προβλήματά τους και να μην τα εκφράζουν σε άλλους. Η γενική αντίληψη για τον παραπτωματικό έφηβο δεν εμπεριέχει τα στοιχεία του άγχους και της απόσυρσης. Καθώς όμως τα άγχος αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο συμπεριφοράς στην ψυχολογία, γίνεται κατανοητό πως ορισμένες πράξεις που θεωρούνται παραπτωματικές κινητοποιούνται από την ανάγκη εφήβου να αποδράσει ή να αποφύγει καταστάσεις που του προκαλούν άγχος και αποδιοργάνωση.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com


Εισαγωγή

Σελίδα 3

Ο Quay αναφέρει πως οι δύο πρώτες κατηγορίες καταλαμβάνουν ποσοστό 42% έως 62% των παραπτωματικών εφήβων, ενώ το ποσοστό για τις τελευταίες κατηγορίες κυμαίνεται ανάμεσα σε ποσοστό 38% έως 58%. Αυτά τα ποσοστά υποδηλώνουν πως πολύ συχνά η επιθετικότητα δεν είναι το βασικό χαρακτηριστικό συμπεριφοράς των παραπτωματικών εφήβων, ακόμα και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες είναι έγκλειστοι σε σωφρονιστικά καταστήματα.

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ

Η παραπτωματικότητα σαν αποτέλεσμα μάθησης

Σύμφωνα με την θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Bandura (1986), η συμπεριφορά και η εξέλιξη του παιδιού καθορίζεται από τον τρόπο με τον οποίο εντυπώνεται στη σκέψη του η αλληλεπίδραση με το άμεσο και το έμμεσο περιβάλλον του. Τα παιδιά και οι έφηβοι αφομοιώνουν επιθετικές και καταστρεπτικές συμπεριφορές παρατηρώντας την επιθετική συμπεριφορά που επιδεικνύουν οι ενήλικες και κωδικοποιώντας στη μνήμη τους αυτές τις σκηνές βίας. Βασισμένοι σε αυτές τις εμπειρίες, αναγάγουν τη χρήση βίας, λεκτικής ή σωματικής, σε αξία και κώδικα συμπεριφοράς, θεωρώντας ότι ο μόνος τρόπος για να αποκτήσουν κάτι που επιθυμούν είναι η χρήση της σωματικής τους δύναμης. Παρακολουθώντας σκηνές βίας στην τηλεόραση, τους ξυλοδαρμούς των συνομηλίκων τους και την αντικοινωνική ή παραβατική συμπεριφορά των γονέων τους, οι ανήλικοι μαθαίνουν να εμπλέκονται και οι ίδιοι σε ένα ευρύ φάσμα παραπτωματικών δραστηριοτήτων. Οι έφηβοι φέρονται επιθετικά μόνο όταν περιμένουν ότι θα κερδίσουν κάτι αν και έχουν επίγνωση των συνεπειών της συμπεριφοράς τους.

Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο αυτής της θεωρίας είναι ότι η χρήση της επιθετικότητας περιέρχεται με την εξέλιξη κάτω από τον έλεγχο εσωτερικών, αυτορυθμιστικών διαδικασιών. Εάν για παράδειγμα οι έφηβοι θεωρήσουν ότι η χρήση βίας είναι ακατάλληλη σε κάποια δεδομένη περίσταση είναι πιθανό να την αποφύγουν. Ωστόσο τα μέλη των παραπτωματικών συμμοριών μπορεί να εσωτερικεύσουν την αντίληψη ότι η βία και η καταστροφικότητα είναι αξιέπαινες πράξεις. Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης αναγνωρίζει ωστόσο ότι τα παιδιά μπορεί να αντιδράσουν με επιθετικότητα σε περιπτώσεις συναισθηματικής αποστέρησης, τραύματος και απειλής. Η επιθετικότητα όμως θεωρείται αποτέλεσμα εμπειρίας και όχι ενστικτώδης συμπεριφορά.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com


Εισαγωγή

Σελίδα 4

ΨΥΧΟ∆ΥΝΑΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

Παρά το γεγονός ότι ο Sigmund Freud δεν ασχολήθηκε συγκεκριμένα με το ζήτημα της παραπτωματικότητας, έκανε πολύ σημαντικές διαπιστώσεις σχετικά με την επιθετική συμπεριφορά, οι οποίες παρατηρούνται πολύ συχνά σε εφήβους παραβάτες. Η επιθετικότητα κατά το Freud αφορά ένα σύνολο έμφυτων τάσεων, οι οποίες δραστηριοποιούνται μέσω πραγματικών ή φανταστικών συμπεριφορών, που αποβλέπουν στα να βλάψουν τους άλλους, να τους καταστρέψουν ή να τους ταπεινώσουν. Ο Freud (1920) χρησιμοποιεί τον όρο «ενόρμηση επιθέσεων», όταν εξερευνά το ενορμητικό υπόστρωμα της επιθετικότητας.

Ο D. Winnicott, που ασχολήθηκε για πολλά χρόνια με τους ανήλικους παραβάτες σε ερευνητικό και κλινικό επίπεδο, θεωρούσε ότι η παραπτωματική συμπεριφορά κατά την εφηβεία σχετίζεται με την «αντικοινωνική τάση» που παρουσιάζεται στα βρέφη. Περιμένει από αυτούς να απορροφήσουν τα συναισθήματα καταστροφικότητας και να το ανακουφίσουν έτσι από τις ενοχές και το άγχος του, με την αγάπη και την φροντίδα τους. Ο Winnicott λοιπόν θεωρεί πως η πρώιμη αντικοινωνική τάση του παιδιού εμπεριέχει ελπίδα, καθώς μέσα από αυτήν το νήπιο εκφράζει την ανάγκη του για σταθερότητα της συναισθηματικής σχέσης του με τα εξωτερικά αντικείμενα, δηλαδή τους γονείς. Η αντικοινωνική συμπεριφορά των εφήβων οφείλεται στην συναισθηματική αποστέρηση της φροντίδας και του ενδιαφέροντος, που έχουν βιώσει κατά τα πρώτα στάδια της εξέλιξής τους. Κατά τον Winnicott (1943) «ο τύπος της σχέσης του παραπτωματικού εφήβου με την κοινωνία έχει τις ρίζες του στην αδυναμία της οικογένειας να απορροφήσει την καταστροφικότητα, το μίσος και τους φόβους του παιδιού. Ο έφηβος αναζητά πλέον τη σταθερότητα της σχέσης που δεν μπόρεσε να βιώσει με τους γονείς του μέσα στις κοινωνικές δομές».

Η αντικοινωνική συμπεριφορά κατά την εφηβεία αναλύεται σε δύο βασικές παραμέτρους: την αναζήτηση του αντικειμένου και την καταστροφικότητα. Η αναζήτηση του αντικειμένου εκφράζεται με την κλοπή, η οποία συνοδεύεται συχνά και από ψέματα. Ο έφηβος που κλέβει κάτι, συνήθως αναζητά τη μητέρα που έχει στερηθεί (την οποία θεωρεί ότι έχει ο ίδιος δημιουργήσει, μέσα στην φαντασίωση παντοδυναμίας). Με την καταστροφικότητα, ο έφηβος αναζητά ένα σταθερό πλαίσιο, ικανό να αντιμετωπίσει την ένταση και τη δύναμη των ενορμητικών του επιθυμιών που αναζωπυρώνονται σε αυτή την περίοδο της ζωής. Συχνά οι παραπτωματικοί έφηβοι επιθυμούν ασυνείδητα να συλληφθούν και να φυλακιστούν ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om


Εισαγωγή

Σελίδα 5

για να βρεθούν μέσα σε ένα πλαίσιο με αυστηρά καθορισμένα όρια, όπως είναι τα σωφρονιστικά καταστήματα.

Ο J.Bowlby (1967) επιβεβαίωσε με τα ευρήματα του τις απόψεις του Winnicott. ∆ιαπίστωσε πως σε ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών και εφήβων που είχαν εμπλακεί σε εγκληματική δραστηριότητα είχαν προηγηθεί εμπειρίες διακοπής ή και πλήρους απουσίας συναισθηματικών δεσμών κατά την παιδική τους ηλικία. Η ικανότητα σύναψης σχέσεων στα άτομα αυτά ήταν πολύ σοβαρά διαταραγμένη. Κατά την πρώιμη παιδική τους ηλικία είχαν βιώσει έντονα τραυματικά γεγονότα μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον, όπως διαζύγιο των γονέων ή θάνατος κάποιου μέλους της οικογένειας. Επίσης, τα βρέφη που έχουν ανασφαλή ή αγχώδη δεσμό με τη μητέρα τους είναι πολύ πιθανόν να αναπτύξουν αντικοινωνική συμπεριφορά κατά την εφηβεία (Ainsworth,1979,Sroufe,1983).

Ο Meyerson (1975) θεωρεί πολύ αισιόδοξη την οπτική του Winnicott, σχετικά με την ελπίδα που υποδηλώνεται από την αντικοινωνική τάση. Γι’ αυτόν η αντικοινωνική συμπεριφορά είναι περισσότερο μία έκφραση απελπισίας, μία απεγνωσμένη προσπάθεια του εφήβου να αναπτύξει την αίσθηση του «ανήκειν». Η παράβαση του νόμου είναι μία σαδιστική πράξη εκδίκησης. Ο έφηβος αναδιαδραματίζει την πρώιμη σχέση με το αντικείμενο αντιστρέφοντας τους ρόλους: αυτός γίνεται ο θύτης και το θύμα του βιώνει την απώλεια ή το τραύμα που είχε κάποτε βιώσει ο ίδιος. Σε άλλες περιπτώσεις η παραπτωματική πράξη μπορεί να λειτουργεί σαν αμυντικός μηχανισμός ενάντια σε ανυπόφορες πιέσεις, απαγορευμένες ενορμήσεις, άγχος ευνουχισμού, ομοφυλοφιλικές επιθυμίες, δολοφονικές ή αυτοκτονικές τάσεις.

Σε ότι αφορά τη θεωρεία του Winnicott για την πρώιμη αποστέρηση, ο Meyerson εξετάζει την άλλη πλευρά του νομίσματος. Αναφέρει ότι πολλοί παραπτωματικοί έφηβοι έχουν δεχθεί απεριόριστη φροντίδα και αγάπη από τους γονείς τους και ίσως γι’ αυτό το λόγο δεν έμαθαν ποτέ να αντιμετωπίζουν τη ματαίωση. Αυτό που έχουν στερηθεί είναι η εμπειρία να βιώσουν οποιαδήποτε στέρηση. Οι παραπτωματικές δραστηριότητες κατά την εφηβεία έχουν συνδεθεί από πολλούς θεωρητικούς με την έννοια της εκδραμάτισης (acting out). O Freud (1914) θεώρησε την εκδραμάτιση ως αναβίωση κάποιου ψυχικού τραύματος μέσω της πράξης, που παίρνει τη θέση της μνήμης. Η Josselyn (1976) ορίζει ως εκδραμάτιση κάθε συμπεριφορά που προκαλείται από ασυνείδητες ενορμητικές επιθυμίες, οι οποίες εκφράζονται με πράξεις, παρά με λεκτικούς συμβολισμούς. Χαρακτηρίζεται ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om


Εισαγωγή

Σελίδα 6

από άρνηση της πραγματικότητας αλλά και πίστη στις μαγικές ιδιότητες της δράσης μέσω της οποίας αναζητείται άμεση ικανοποίηση. Τα άτομα που εκδραματίζουν έχουν ανεπαρκή οργάνωση του εγώ, με ελάχιστη ικανότητα για μετουσίωση και φαντασιώσεις (Αναστασόπουλος,1997). Η εκδραμάτιση είναι ιδιαίτερα έντονη κατά την εφηβεία όπου το άτομο εκφράζεται μέσω της δράσης παρά της σκέψης. Οι τεράστιες εσωτερικές πιέσεις εκφορτίζονται με την εκδραμάτιση, η οποία προστατεύει τον ψυχισμό από την αποδιοργάνωση και διατηρεί τη σταθερότητα των εσωτερικών αντικειμένων (Blos, 1979).

ΘΕΡΑΠΕΙΑ/ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Η αντιμετώπιση των παραπτωματικών εφήβων θεωρείται δύσκολη και μακρόχρονη, με τα φτωχά αποτελέσματα. Ο D.Winnicott (1956) θεωρούσε πως το πρώτο βήμα για την θεραπεία ενός παραπτωματικού έφηβου είναι η τοποθέτηση του σε ένα νέο περιβάλλον, μακριά από την οικογένεια του, όπου θα μπορούσε να αναπτύξει νέες δραστηριότητες, μαζί με άλλους εφήβους, οι οποίες δεν θα σχετίζονται με αντικοινωνική συμπεριφορά. Σε πολλές χώρες έχουν δημιουργηθεί ξενώνες αποκατάστασης και επανένταξης παραπτωματικών εφήβων, βασισμένοι κατά κύριο λόγο σε αυτή την παρατήρηση του Winnicott. Εκτός από την αποκατάσταση, στους ξενώνες αυτούς πραγματοποιούνται και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο. Σε ότι αφορά την ατομική ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή συμπεριφοριστική προσέγγιση έχει να δείξει αξιόλογα αποτελέσματα. Η παρέμβαση έχει διπλό στόχο:επιχειρεί να βελτιώσει τις κοινωνικές δεξιότητες του εφήβου, την ικανότητά του για ηθικές αξιολογήσεις καθώς και το επίπεδο ανοχής του στη ματαίωση (Gueua & Slaby, 1989). Οι Lochman, Burch, Curry και Lampron (1989) διαπίστωσαν πως η εκπαίδευση στην τεχνική λύση προβλημάτων σε συνδυασμό με άλλες συμπεριφοριστικές τεχνικές (στοχοθέτηση, ενίσχυση) είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθεί η επιθετικότητα και η χρήση ουσιών σε ένα δείγμα παραπτωματικών εφήβων και να αυξηθεί η αυτοεκτίμηση τους. Άλλες κοινωνικογνωστικές παρεμβάσεις εστιάζουν στη σχέση ανάμεσα στη γνώση και το συναίσθημα. Η βασική υπόθεση είναι πως αν αυτή η σχέση τροποποιηθεί ή βελτιωθεί θα τροποποιηθεί και η συμπεριφορά του εφήβου και γενικότερα η ικανότητα προσαρμογής του (Kazdin, 1990,Schneider,1989). Ο Αναστασόπουλος(1997) σκιαγραφεί τους βασικούς άξονες στους οποίους βασίζεται η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία των παραπτωματικών εφήβων: «Απομάκρυνση από ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om


Εισαγωγή

Σελίδα 7

περιβάλλον που προάγουν την εμφάνιση αντικοινωνικής συμπεριφοράς, ερμηνεία των ενορμήσεων που εκφράζονται μέσα από βίαιες εκδραματίσεις (Greenacre,1950), προσπάθεια να καταδειχθεί η ασυνείδητη εξάρτηση από τις ενορμήσεις και τις φαντασιώσεις και να αντιμετωπισθεί η παραπτωματικότητα σαν συμπεριφορά ξένη προς τους στόχους του εγώ(Bellak,1976). Αντίσταση στην άμεση καταφυγή στη δράση ή στην άμεση ικανοποίηση, ενίσχυση του Υπερεγώ. Ένταξη σε μία ομάδα και ανάληψη κάποιου συγκεκριμένου έργου-στόχου μέσα σε αυτή. Τήρηση σταθερών ορίων και στάσης, χωρίς εκδικητικότητα ή ακαμψία.» Οι Richards και Sullivan (1996) έχουν αναπτύξει ένα μοντέλο ψυχοθεραπείας βασισμένο στις αρχές της θεωρίας του δεσμού των Bowlby και Ainsworth (1978).

Πολλοί θεραπευτές θεωρούν πως ο κύριος στόχος της παρέμβασης πρέπει να είναι η οικογένεια του παραπτωματικού εφήβου (Northey et a1., 1997). Οι παρεμβάσεις αυτού του είδους θεωρούν πως οι αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται

μέσα στο οικογενειακό σύστημα ανάμεσα στους γονείς και τον έφηβο αναπτύσσουν και συντηρούν την αντικοινωνική συμπεριφορά (Reid & Patterson, 1991). Η τεχνική εκπαίδευσης των γονέων (Parent Management Training) είναι μία από τις πιο γνωστές παρεμβάσεις στην οικογένεια που έχει στόχο να μάθει

στους γονείς πως να προωθούν την εκδήλωση της επιθυμητής συμπεριφοράς

από το παιδί τους ενώ ταυτόχρονα να βάζουν τα απαραίτητα όρια, περιορίζοντας τις αρνητικές ανεπιθύμητες μορφές αντίδρασης (Kazdin, 1987). Ο Northey και οι συνεργάτες του έχουν αναπτύξει ένα μοντέλο παρέμβασης στην οικογένεια του παραπτωματικού εφήβου (Natural Wrap-Around Model) σύμφωνα με το οποίο μία διεπιστημονική ομάδα επαγγελματιών ψυχικής υγείας

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com


Εισαγωγή

Σελίδα 8

πλαισιώνει την οικογένεια σε όλες τις δραστηριότητές της, είναι σε ετοιμότητα σε 24ωρη βάση για να προσφέρει τις υπηρεσίες της ενώ έχει καταρτιστεί και ειδικό σχέδιο για παρέμβαση σε περιόδους κρίσης της οικογένειας (έντονοι καυγάδες, σύλληψη του εφήβου κ.α.).

Η Τρίτη μορφή παρέμβασης εστιάζει στο ρόλο των σχέσεων με τους συνομηλίκους και τους εκπαιδευτικούς για την εμφάνιση της παραπτωματικής συμπεριφοράς, ιδιαίτερα κατά την πρώτη περίοδο της εφηβείας (Eron et al., 1991). Οι παρεμβάσεις που έχουν σκοπό τη βελτίωση των σχέσεων με τους συνομηλίκους συμβάλλουν στη μείωση της επιθετικότητας και την πρόληψη της αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Τα χαρακτηριστικά του σχολείου (ποιότητα σχέσης με εκπαιδευτικούς, συνθήκες υγιεινής και καθαριότητας, μέθοδοι διδασκαλίας) επηρεάζουν την ακαδημαϊκή επίδοση και τη συμπεριφορά των μαθητών (Rutter, 1983). O Hinshaw (1992) συμπέρανε πως υπάρχει μεγάλη συνάφεια ανάμεσα στα προβλήματα στη σχολική επίδοση και τη διαγωγή των μαθητών. Βασισμένος σε αυτές της διαπιστώσεις ο Boyle (1994) εφάρμοσε ένα πρόγραμμα βελτίωσης κοινωνικών δεξιοτήτων με σκοπό να βελτιώσει την αποδοχή και τις σχέσεις ανάμεσα στους συνομηλίκους.

Τα τελευταία χρόνια αναπτύσσονται ταχύτατα οι παρεμβάσεις μέσα στην κοινότητα, που έχουν σκοπό την πρόληψη αλλά και τη θεραπεία της αντικοινωνικής συμπεριφοράς (Offord & Bennett, 1994).

ΠΡΟΛΗΨΗ

Μία προσέγγιση πρωτογενούς πρόληψης θα έπρεπε να βασίζεται στην μεγάλη συχνότητα βίαιων και επιθετικών συμπεριφορών που παρατηρείται σε όλους σχεδόν τους εφήβους και την προφανή σύνδεση των συμπεριφορών αυτών με τις αναταραχές και τις εντάσεις που βιώνονται στη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής. Φαίνεται ωστόσο πως μία προσέγγιση δευτερογενούς πρόληψης που θα εστιάζει στις ομάδες εφήβων υψηλού κινδύνου είναι πιο εφικτή και αποτελεσματική (Lorion et al., 1987). Οι ερευνητές που ασχολούνται με την πρόληψη θεωρούν για να προληφθεί η παραπτωματική συμπεριφορά κατά την εφηβεία απαιτείται σε προηγούμενη ηλικία η εκμάθηση τεχνικών επίλυσης προβλημάτων κοινωνικογνωστικών δεξιοτήτων και η βελτίωση των σχέσεων με την οικογένεια και τους συνομηλίκους (Hengggeler,1989, Kazdin, 1990).∆εν έχει καθοριστεί ωστόσο ποια είναι η πιο ενδεδειγμένη ηλικία για ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om


Εισαγωγή

Σελίδα 9

να ξεκινήσει παρέμβαση αυτού του είδους (Tonry et al., 1991). Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι προληπτικές παρεμβάσεις στο επίπεδο της κοινότητας. Ο στόχος των παρεμβάσεων αυτών είναι να ενισχυθεί η ικανότητα της κοινότητας να ενσωματώσει τους περιθωριοποιημένους ανήλικους και να αποτρέψει την εμφάνιση παραπτωματικής συμπεριφοράς, τροποποιώντας και βελτιώνοντας τις δομές κοινωνικοποίησης. Οι Joffe καιOfford (1987) αφού μελέτησαν και συνέκριναν 29 προγράμματα πρόληψης που είχαν εφαρμοστεί από κοινωνικούς φορείς ψυχικής υγείας, συμπέραναν πως οι πιο επιτυχείς παρεμβάσεις ήταν αυτές που είχαν σαφή και συγκεκριμένο σχεδιασμό εκ των προτέρων για όλες τις δραστηριότητες και περιελάμβαναν τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, έπειτα από την εφαρμογή ενός προγράμματος ανάπτυξης δεξιοτήτων σε επίπεδο κοινότητας στην Οττάβα του Καναδά, παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά σε παραπτωματικές δραστηριότητες (μείωση βανδαλισμών, συλλήψεων και τηλεφωνικών κλήσεων στο αστυνομικό τμήμα) (Offord & Jones, 1989).

Εν κατακλείδι, φαίνεται πως κάλλιον το προλαμβάνειν του θεραπεύειν. Η παραβατικότητα των ανηλίκων συχνά είναι ένα μήνυμα των εφήβων, μια κραυγή για βοήθεια και κατανόηση. Αν την αντιληφθούμε ως τέτοια τότε έχουμε πολλές ελπίδες να την αντιμετωπίσουμε με επιτυχία.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com


Η Ψυχολογία του Εφήβου

Σελίδα 11

Εφηβεία…

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕ ΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Το σημαντικό στοιχείο όμως που προκύπτει ως συμπέρασμα από τις έρευνες και τις μελέτες των επιστημόνων είναι ότι υπάρχει μια τεράστια διαφορά ανάμεσα στην χώρα μας και τις υπόλοιπες χώρες του δυτικού κόσμου. Στην Αμερική, στην Αγγλία, στη Γαλλία, αλλά και σε άλλα κράτη, είναι σύνηθες το φαινόμενο ανήλικοι, ακόμα και παιδιά κάτω των δέκα ετών, να οδηγούνται σε αποτρόπαια εγκλήματα. «Αυτά τα τρία παιδιά κάνουν τη Γαλλία να ανατριχιάζει», έγραφε η Monde όταν το 1993 τρία ανήλικα παιδιά από 8 έως 10 ετών ξυλοκόπησαν έναν άστεγο ρακοσυλλέκτη με

ξύλινο αντικείμενο και στη συνέχεια έσυραν το πτώμα του σε φρεάτιο όπου και το ανακάλυψε η αστυνομία. Την ίδια χρονιά στην Αγγλία δύο παιδιά 10 και 11 ετών απήγαγαν τον δίχρονο Τζέημς Μπάλτζερ και κατόπιν τον σκότωσαν.

Στην Ελλάδα τέτοια περιστατικά- τουλάχιστον έως την στιγμή που μιλάμε- είναι σπάνια. Ίσως το πιο αποτρόπαιο έγκλημα που έγινε στη χώρα μας από έφηβο ήταν αυτό που συνέβη στα τελευταία 15 χρόνια σε επαρχιακή πόλη, όταν ένας έφηβος σκότωσε με μαχαίρι τους δύο γονείς του.

ΣΤΗΡΙΓΜΑ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Βασικό ρόλο που στη χώρα μας συναντά κανείς την παραβατικότητα των εφήβων σε ήπιες μορφές, κατά τους επιστήμονες, παίζει το γεγονός ότι η οικογένεια παραμένει ακόμα ένας θεσμός που δεν έχει διασπαστεί. Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου και υποστηρίζουν ότι σιγά σιγά η υφή της οικογένειας αρχίζει να αλλάζει ιδιαιτέρως στα αστικά κέντρα. Γι’ αυτό προτείνουν τη λήψη άμεσων κοινωνικών μέτρων για βοήθεια και στήριξη των προβληματικών οικογενειών.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 12

Όπως και να ‘χει, τα ερωτήματα που προκύπτουν από την πράξη του 17χρονου αγοριού στο Ελληνικό είναι πολλά. Όπως: Τί μπορεί άραγε να φταίει που ένα παιδί οπλίζει το χέρι του και αφαιρεί τη ζωή ενός άλλου παιδιού και μάλιστα με ιδιαίτερα σκληρό τρόπο; Τί ευθύνεται που ανήλικα παιδιά παρανομούν και παραβατούν με πολύ μεγάλη ευκολία; Βιολογικά ή κοινωνικά είναι τελικά τα αίτια της παραβατικότητας; Η οικογένεια, η κοινωνία, η τηλεόραση, οι εκπαιδευτικοί ή μήπως το DNA φταίνε γι’ αυτές τις πράξεις; Ειδικοί επιστήμονες έχουν αναφερθεί ακόμη και στη διατροφή.

ΑΠΟΨΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Η πλήρης έλλειψη υπηρεσιών για μέριμνα των ανήλικων παραβατών στη χώρα μας είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα και αφορά στην παραβατικότητα των ανηλίκων, που ως πρόβλημα υπάρχει, αλλά δεν είναι τόσο σοβαρό όσον αφορά στη φύση των αδικημάτων.

Επισημαίνεται ότι η νομοθεσία που υπάρχει στη χώρα μας δίνει τη δυνατότητα να προσφερθούν τα μέτρα μέριμνας, αλλά υστερούμε στο δίκτυο υπηρεσιών και κυρίως στο θέμα της υπηρεσίας επιμελητών ανηλίκων, στο θέμα της βοήθειας του ίδιου του ανήλικου παραβάτη και των οικογενειών του και επίσης στο θέμα πρόληψης στην πολύ πρώιμη ηλικία, γιατί γενικά στην Ελλάδα υπάρχει μια τεράστια έλλειψη στις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας περίθαλψης σε σχέση με την πρόληψη σε θέματα ψυχοκοινωνικής διαταραχής.

Η οικογένεια είναι ο θεσμός αυτός που παίζει το σημαντικότερο ρόλο στην πρόληψη. Για το λόγο αυτό, πρέπει να υπάρχουν καλά στελεχωμένες, με κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, κοινωνικές υπηρεσίες, κατάλληλα οργανωμένες και στελεχωμένες παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες, οι οποίες πρέπει να συνδέονται με τις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε θέματα ψυχοκοινωνικής υγείας του παιδιού, του εφήβου και της οικογένειας.

Όπως έχουν δείξει έρευνες και σε άλλες χώρες, η παραβατικότητα, που στην Ελλάδα μέχρι στιγμής τουλάχιστον είναι ήπια, συνδέεται πάρα πολύ με χρήση ουσιών, με μαθησιακές δυσκολίες, με προβλήματα ψυχικής υγείας. Επίσης, σε παιδιά παραβατικά παρατηρείται πολύ συχνά κατάθλιψη. Εάν λοιπόν, έχεις ένα νέο που είναι καταθλιπτικός (μένει άπλυτος, δεν πάει σχολείο, γιατί βαριέται, δεν βγαίνει έξω) και δεν το έχεις πάρει είδηση, μπορεί να εμφανίσει και μια παραβατική συμπεριφορά ή και να συνυπάρχει με την παραβατικότητα. Αυτό το παιδί, εάν δεν μπορέσει να βρει στήριγμα από τη οικογένεια του, θα αναζητήσει στήριξη και υποστηρίγματα έξω από την οικογένεια, όπως σε ομάδες που ανήκουν σε υποκουλτούρες (υποομάδες που κάνουν χρήση ουσιών, που σχηματίζουν μικρές συμμορίες), άτομα που θα τον ψευτοϋποστηρίξουν αρχικά, αλλά στη συνέχεια θα τον χρησιμοποιήσουν οργανώνοντας τον στη συμμορία ή και στη διακίνηση ναρκωτικών. ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 13

Μια πιθανή ερμηνεία, αναφορικά με τους λόγους για τους οποίους στη χώρα μας η παραβατικότητα είναι ηπίων μορφών συγκριτικά με το εξωτερικό είναι, διότι οι δεσμοί της οικογένειας σε αρκετές περιπτώσεις παραμένουν ισχυροί και η οικογένεια σ’ ένα μεγάλο ποσοστό συνεχίζει να αποτελεί ασφαλή βάση για τα παιδιά. Στην Αγγλία και σε κάποιες άλλες χώρες οι δεσμοί με την οικογένεια σπάνε από πολύ νωρίς και γενικά υπάρχει μια τάση να σπρώχνουν τους εφήβους να ανεξαρτητοποιηθούν και να φύγουν από την οικογένεια πριν νιώσουν έτοιμοι. Βέβαια, και στη χώρα μας έχουμε πλέον φαινόμενα ανησυχητικά, γεγονός που δείχνει ότι η υφή της ελληνικής οικογένειας αλλάζει, οι δεσμοί διασπώνται περισσότερο, η οικογένεια στις μεγάλες πόλεις είναι απομονωμένη κοινωνικά, εργάζονται και οι δύο γονείς, η μητέρα αποχωρίζεται από πολύ νωρίς τα παιδιά, τα υποκατάστατα φροντίδας που έχουμε (παιδικοί σταθμοί, που μερικές φορές δεν λειτουργούν ικανοποιητικά, τηλεόραση, που λειτουργεί ως υποκατάστατο μητέρας ή διάφορες νταντάδες που μπορεί να μην έχουν κατάλληλη προσωπικότητα) δεν είναι ό,τι καλύτερο και επομένως αρχίζει και η ελληνική οικογένεια να μοιάζει, ιδίως στις πόλεις, με αυτές που βλέπουμε στο εξωτερικό.

Ένα άλλο επίσης σημαντικό στοιχείο είναι ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει αύξηση στα ζητήματα σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης της τάξης του 200%, παρατηρείται δηλαδή μια αύξηση της κοινωνικής παθολογίας και πιο πολλά προβλήματα στις σχέσεις των ανθρώπων. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να ωθούνται τα παιδιά στην παραβατικότητα.

Η ιδρυματική μεταχείριση των ανήλικων παραβατών οφείλει να εξαλειφθεί ως μέσο σωφρονισμού. Το στίγμα του εγκλεισμού και η απόδοση της ταυτότητας του εγκληματία σε ανήλικους παραβάτες, τους ακολουθεί σε όλη τους τη ζωή και συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας εγκληματικής καριέρας.

Αναδρομικές έρευνες σε δείγμα ενηλίκων δείχνουν ότι ελαφρές παραβατικές συμπεριφορές που δεν στιγματίστηκαν ως εγκληματικές και δεν επέσυραν την επίσημη κοινωνική αντίδραση ήταν εντελώς παροδικές και δεν επηρέασαν τη μετέπειτα ζωή των ανηλίκων. Αντίθετα, έρευνα σε δείγμα ενηλίκων εγκλείστων σε συγκεκριμένη φυλακή της χώρας μας, έδειξε ότι στην πλειονότητα τους υπήρξαν μακρόχρονα έγκλειστοι ανήλικοι παραβάτες.

Πρέπει να προτιμηθεί η εφαρμογή εναλλακτικών τρόπων παρέμβασης και μεταχείρισης των ανήλικων παραβατών καθώς και η εφαρμογή προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας ή άλλων σε τοπικό κυρίως επίπεδο. Για παράδειγμα, θα ήταν ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 14

πολύ πιο αποδοτικό και ωφέλιμο για έναν ανήλικο ο οποίος έβλαψε άτομο τρίτης ηλικίας να υπηρετήσει προσφέροντας τις υπηρεσίες του για ένα διάστημα σε έναν οίκο ευγηρίας, βιώνοντας από κοντά τα προβλήματα της ηλικίας αυτής, το σωματικό και ψυχικό πόνο αυτών των ανθρώπων και κατανοώντας τελικά το κακό ή τη ζημιά που προξένησε στο θύμα, παρά να εγκλειστεί σε φυλακή ανηλίκων.

Εάν θέλουμε ως κοινωνία να διατηρήσουμε ακόμα τη διαφορετική μεταχείριση των ανηλίκων παραβατών, ακριβώς επειδή εκτιμούμε ότι οι ανήλικοι είναι «υπό διαμόρφωση» προσωπικότητες και δεν θέλουμε να τους εξομοιώσουμε με τους ενήλικους εγκληματίες (κάτι που συμβαίνει τελευταία στην Αμερική) στο πλαίσιο μιας νεοσυντηρητικής και τιμωρητικής πολιτικής, τότε θα πρέπει η όποια παρέμβαση να είναι «έγκαιρη» (ίσον πρόληψη), «ελάχιστη» (ίσον αποφυγή στιγματισμού) και «έγκυρη» (ίσον κατάλληλη, ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό). Σε κάθε άλλη περίπτωση, διαμορφώνουμε εγκληματίες καριέρας, γιατί προ πολλού έχουμε πάψει να πιστεύουμε στον παιδαγωγικό χαρακτήρα του σωφρονισμού και του εγκλεισμού.

ΣΤΗΝ Ε.Ε.

Βάσει των τελευταίων στοιχείων που έδωσε στη δημοσιότητα ο ΟΗΕ στην έκθεση του «Η κατάσταση των πόλεων στον κόσμο του 2004», η εγκληματικότητα των νέων που εκτινάχθηκε στα ύψη τις δύο τελευταίες δεκαετίες αφορά στο 6-7% των νέων στην Ευρώπη, καλύπτοντας το 50-70% του συνόλου των διαπραχθεισών παράνομων πράξεων και το 60-85% των σοβαρών εγκλημάτων που συνδέονται μάλιστα με άσκηση βίας.

Η ευρωβουλευτής της Ν.∆. Ρόδη Κράτσα κατέθεσε σχετική ερώτηση ζητώντας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στοιχεία ποσοτικά και ποιοτικά για την κατάσταση των νέων στην Ε.Ε. και ειδικότερα για θέματα όπως η εγκληματικότητα, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η φτώχεια και η ανεργία. «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να ενθαρρύνει την ανταλλαγή εμπειριών και πρακτικών μεταξύ διαφόρων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα αυτό, να δημιουργήσει μια μονάδα μελέτης των φαινομένων που έχουν σχέση με τους ανηλίκους και να προτείνει μια σφαιρική πολιτική για την ποιότητα ζωής αυτής της ηλικιακής κατηγορίας. Η μελλοντική κοινωνική ατζέντα 2006-2010 θα πρέπει να περιλαμβάνει πολιτικές καταπολέμησης των αιτιών που οδηγούν τους νέους σε εγκληματικές συμπεριφορές. Η φτώχεια, η ανεργία, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η ανεπαρκής κατάρτιση, οι δυσκολίες της οικογενειακής ζωής, η βία από τα ΜΜΕ είναι κάποιες μόνο από τις συνιστώσες της εγκληματικότητας των ανηλίκων, γηγενών και αλλοδαπών, με πλειονότητα τα αγόρια από την ηλικία των 10 ετών».

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 15

Η Κρίση της Εφηβείας Οι περισσότεροι γονείς, ακόμη και αυτοί που έχουν παιδιά πολύ μικρά, τρέμουν στη σκέψη ότι τα βλαστάρια τους θα μπουν κάποτε σ’ αυτή την περίοδο της ζωής, την εφηβεία. Πράγματι την περίοδο που το παιδί είναι γύρω στα 2 με 4, την περίοδο του «όχι», κατά την οποία συντελείται η πρώτη απόπειρα ανεξαρτητοποίησης και εξατομίκευσης, παίρνουμε μια μικρή γεύση για το τι θα ακολουθήσει στην εφηβεία.

Ποια είναι η αλήθεια όμως; Είναι ο έφηβος ένας άγνωστος που δεν γίνεται παρά να φοβίζει τους γονείς του; Μήπως η κρίση της εφηβείας είναι ένας μύθος; Πρέπει απαραίτητα η ζωή της οικογένειας με εφήβους να είναι γεμάτη συγκρούσεις κι εντάσεις ή μπορεί να είναι χαρούμενη κι αρμονική; Με τον όρο εφηβεία εννοούμε όλες εκείνες τις συναισθηματικές αλλαγές που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ήβης και που σαν αποτέλεσμα έχουν να μεταμορφώσουν ένα παιδί σε νεαρό ενήλικα. Οι σωματικές αλλαγές κατά την εφηβεία. Η ήβη είναι η μεταμόρφωση του σώματος που συντελείται χάρη στην επίδραση ενός κατακλυσμού ορμονών και η έναρξή της σηματοδοτείται από το βιολογικό ρολόι του κάθε ανθρώπου. Γι αυτό ο χρόνος έναρξης της ήβης είναι διαφορετική σε κάθε άνθρωπο, με μέσο όρο για το κορίτσι τα 11 και το αγόρι τα 12-13. οι ηλικίες αυτές όμως αφορούν πιο πολύ την οστική παρά τη χρονολογική ηλικία του ατόμου, η οποία βρίσκεται με μια ακτινογραφία της άκρας χειρός. Καλό είναι αυτό να το γνωρίζουμε και να το ελέγχουμε, γιατί τόσο η πρόωρη έναρξη της ήβης όσο και η καθυστέρησή της μπορεί να αποτελέσει πηγή μεγάλου άγχους για το παιδί, όπως συμβαίνει όταν ένα κορίτσι έχει περίοδό στα 9 ή ένα αγόρι που ενώ πάει στο γυμνάσιο δεν ψηλώνει και η φυσιογνωμία του είναι παιδική. Κληρονομικοί παράγοντες επηρεάζουν το χρόνο έναρξης της ήβης. Καθυστέρηση μπορεί να συμβεί λόγω χρόνιων ασθενειών όπως ο παιδικός διαβήτης η μεσογειακή αναιμία και η νεφρική ανεπάρκεια και διατροφικών ελλείψεων. Γενικά τον τελευταίο αιώνα, κυρίως λόγω της βελτίωσης της διατροφής και υγιεινής, έχει κατέβει πολύ ο χρόνος έναρξης της ήβης, με αποτέλεσμα από τα 17 που ήταν ο μέσος χρόνος έναρξης της περιόδου στα κορίτσια σήμερα αυτό να συμβαίνει στα 12-13.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 16

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ ΟΙ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΛΛΑΓΕΣ:

9 Στα κορίτσια παρατηρούμε αρχικά το σχηματισμό του στήθους, κατόπιν τη μεταβολή του βλεννογόνου των γεννητικών οργάνων(κάποια λευκόρροια που μπορεί να συμβεί είναι φυσιολογική). Η τριχοφυΐα εμφανίζεται πρώτα στην περιοχή της ήβης και μετά την αύξηση του στήθους και στις μασχάλες. Το σώμα, με την εναπόθεση λίπους, αρχίζει να στρογγυλεύει και να αποκτά τις γυναικείες καμπύλες. Η ολοκλήρωση αυτών των αλλαγών κορυφώνεται με την εμφάνιση της περιόδου. Είναι πολύ σημαντικό η έφηβη να είναι ενημερωμένη για τις αλλαγές που γίνονται στο σώμα της και κυρίως για την άφιξη της περιόδου που θα σημαίνει ότι όλα είναι φυσιολογικά, διαφορετικά μπορεί να νιώσει πανικό και άγχος.

Στα αγόρια στην αρχή αυξάνεται το μέγεθος των όρχεων και ακολουθεί η μεταλλαγή των εξωτερικών γεννητικών οργάνων όπως η αύξηση του πέους και το ζάρωμα του όσχεου και ολοκληρώνεται περίπου σε 4 χρόνια. Η τριχοφυΐα αρχίζει στην ηβική περιοχή στους μηρούς και στο περίνεο και στις μασχάλες στο μέσο της εφηβείας, ενώ στο πρόσωπο και στο θώρακα γύρω στα 16-17. Αντίστοιχα με την περίοδο, στα αγόρια συμβαίνει η εκσπερμάτιση, που παρατηρείται στην αρχή το βράδυ κατά τη διάρκεια κάποιου ονείρου.

Άγχος ως προς την σωματική του εικόνα και απόσυρση μπορεί να φέρουν ακόμη στον έφηβο καταστάσεις όπως η έντονη ακμή, ασυμμετρία των μαστών στα κορίτσια, ελαφρό πρήξιμο στο στήθος στα αγόρια, που είναι φυσιολογικές και οφείλονται στην μεγάλη έκκριση των ορμονών. Γι αυτό πρέπει να τους καθησυχάζουμε ή να απευθυνόμαστε στον κατάλληλο γιατρό.

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

Πράγματι το παιδί όταν μπαίνει στην εφηβεία περνάει μια κρίσιμη φάση της ζωής του. Αρχίζει να μην αναγνωρίζει τον ίδιο του τον εαυτό, τόσο λόγω της αλλαγμένης του εξωτερικής εμφάνισης, όσο και λόγω των πρωτόγνωρων συναισθημάτων που βιώνει, κυρίως των σεξουαλικών, που συχνά του προκαλούν ντροπή κι αμηχανία. Είναι η περίοδος κατά την οποία οφείλει να ανεξαρτητοποιηθεί από την οικογένειά του και να ανακαλύψει τη δική του προσωπική ταυτότητα. Όμως όλο αυτό είναι πολύ δύσκολο, ιδίως σήμερα που η πρωιμότητα της ενήβωσης έχει σαν αποτέλεσμα το άτομο να γίνεται πιο γρήγορα σεξουαλικά ώριμο ενώ συναισθηματικά είναι ακόμη ανώριμο και εξαρτημένο.

Πράγματι στις μέρες μας τα παιδιά παραμένουν μεγάλο διάστημα στο σπίτι των γονέων, οικονομικά και συναισθηματικά εξαρτημένα από αυτούς. Αυτή η παράταση της εφηβείας που συμβαίνει στην εποχή μας έχει πολλές αιτίες. Η αλλαγή των ηθών έχει στερήσει από τους νέους το κίνητρο που είχαν παλιά αφού η σεξουαλική τους ζωή είναι αποδεκτή από την πατρική τους οικογένεια. Επίσης η συχνότητα των διαζυγίων έχει ενισχύσει τη δέσμευση του παιδιού προς τον γονέα του, κυρίως τη

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 17

μητέρα του και αντίστοιχα την εξάρτηση του γονέα από το παιδί του, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μεγάλες ενοχές στο νέο που θέλει και οφείλει να κάνει τα πρώτα του βήματα έξω από την οικογένεια. Επίσης η μεγάλη διάρκεια και δυσκολία των σπουδών, όπως και η μεγάλη ανεργία που κατ’ εξοχήν πλήττουν τους νέους αναγκάζουν πολλούς να παραμένουν στην πατρική τους οικογένεια. Η παράταση της εφηβείας δεν είναι αναγκαστικά αρνητική, αφού μπορεί να αποτελεί έναν προσαρμοστικό μηχανισμό που επιτρέπει στο νέο να αναπτύξει τις δεξιότητες που απαιτούνται ώστε να ανταπεξέλθει στην αυξημένη πολυπλοκότητα της κοινωνίας. Ο έφηβος τη μια στιγμή νιώθει ανεξάρτητος και γεμάτος αυτοπεποίθηση, αγανακτώντας για κάθε περιορισμό και την άλλη νιώθει γεμάτος αβεβαιότητα και ζητά ενθάρρυνση και συμπαράσταση. Τη μια νιώθει ενήλικος και την άλλη παιδί. Εξίσου αλλοπρόσαλλη είναι και η συμπεριφορά του προς τους γονείς του. Τη μια στιγμή ο γονιός νιώθει να του φέρνεται ο έφηβος πολύ φιλικά και την άλλη να τον απορρίπτει με ψυχρότητα. Ο γονιός αρχίζει κι αυτός με την σειρά του να μην αναγνωρίζει το παιδί του και να νιώθει πως ότι και να κάνει είναι λάθος.

H ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΡΙΣΗ

Πράγματι ή κρίση της εφηβείας είναι και οικογενειακή κρίση. Σημαίνει για όλους απώλεια. για τον έφηβο απώλεια της παιδικής του ταυτότητας και των παιδικών σχέσεων με τους γονείς του, για τους γονείς απώλεια του παλιού γονικού ρόλου και των ικανοποιήσεων που έπαιρναν από το να αποτελούν για τα παιδιά τους τα κεντρικά πρόσωπα αγάπης. Ταυτόχρονα οι γονείς περνούν κι εκείνοι τη δική τους κρίση, αυτή της μέσης ηλικίας. Αρχίζουν να νιώθουν ότι ο χρόνος που έχουν στη διάθεσή τους είναι λίγος και κυρίως ότι δεν είναι το ίδιο γοητευτικοί όπως παλιά. Πραγματικά τίποτα δεν μας φέρνει περισσότερο αντιμέτωπους με το χρόνο που περνά από την γεμάτη ζωή παρουσία των ίδιων μας των εφήβων.

ΠΑΓΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ

Οι γονείς, για λόγους που προέρχονται από δικά τους βιώματα, όπως αν είχαν οι ίδιοι σαν έφηβοι «μπλεξίματα», αλλά και λόγω της πραγματικής αντιδραστικής συμπεριφοράς του ίδιου του εφήβου, μπορεί να νιώσουν υπερβολική απειλή. Τότε μπορεί να αντιδράσουν στις προσπάθειες του εφήβου για αυτονομία και ανεξαρτησία ασκώντας μεγαλύτερο έλεγχο και κατασταλτικά μέτρα. Σε αυτή την σύγκρουσή η αντίδραση του εφήβου μπορεί να είναι η απομάκρυνση και η αποξένωσή του από

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 18

την οικογένεια, ενώ ακόμη δεν είναι έτοιμος να αναλάβει τον εαυτό του. Το αποτέλεσμα τότε μπορεί να είναι η ρήξη του με κάθε μορφή εξουσίας, με συνέπεια είτε τη σύγκρουσή του με το νόμο είτε την καταφυγή του στα ναρκωτικά. Η αντίδρασή του μπορεί να είναι επίσης η παλινδρομημένη συμπεριφορά και η προσκόλληση στους γονείς του, με περιορισμό των δυνατοτήτων του και στις σχολικές επιδόσεις και στις κοινωνικές σχέσεις. Μπορεί τότε οι γονείς να αισθάνονται τυχεροί γιατί ο έφηβός τους δεν τους προκαλεί προβλήματα, όμως το τίμημα για τον ίδιο μπορεί να είναι μια καταθλιπτική διαταραχή και πιθανότητα να παρουσιάσει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, όπως απόπειρα. Μια άλλη λανθασμένη γονική στάση είναι αυτή του τύπου: «δεν μας χρειάζεσαι πια, μπορείς να τα καταφέρεις μόνος σου». Αυτή υιοθετείται συνήθως από γονείς που έζησαν σε υπερβολικά καταπιεστικές οικογένειες και πήραν την απόφαση ότι οι ίδιοι θα κάνουν με τα παιδιά τους το αντίθετο από τους δικούς τους γονείς, δηλαδή δεν θα θέτουν περιορισμούς. Αυτή η στάση μπορεί να οδηγήσει τον έφηβο στην απόκτηση μιας ψεύτικής ωριμότητας ταυτιζόμενος με τον γονιό του, επειδή δεν του έχει δοθεί ο χρόνος που χρειάζεται για να πειραματιστεί και να ανακαλύψει αυτό που θέλει να γίνει, την πραγματική του ταυτότητα μέσα από τις διαδικασίες της σταδιακής ωρίμανσης. Είναι δυνατόν επίσης η ίδια στάση να κάνει τον έφηβο να αισθανθεί μόνος και ανίκανος να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του κόσμου των μεγάλων. Έτσι παραμένει άβουλος και αναποφάσιστος, ενώ παράλληλα αναζητά διαρκώς στηρίγματα. Έτσι γίνεται ευάλωτος σε κάθε είδους εξαρτήσεις… Ένας από τους κινδύνους που παραμονεύουν, είναι και αυτός των αιρέσεων κάθε είδους που αναζητούν θύματα για να τα εκμεταλλευτούν ηθικά και οικονομικά. Ο έφηβος που συμμετέχει σε αυτές ανακουφίζεται από το άγχος που νιώθει γιατί ο φόβος της ανεπάρκειάς του προβάλλεται σε κάτι εξωτερικό όπως στους ξένους ή στο διάβολο. Ταυτόχρονα του προσφέρουν πρότυπα συμπεριφοράς και την αίσθηση ότι ανήκει κάπου, βοηθώντας τον να αποκοπεί από τον προηγούμενο τρόπο ζωής, που του έφερνε δυσφορία και δυστυχία. Έτσι ο έφηβος πιστεύει ότι απελευθερώνεται επειδή εγκαταλείπει τα παλιά αντικείμενα εξάρτησης ενώ αντίθετα πιάνεται στην παγίδα μιας νέας και επικίνδυνης εξάρτησης. Όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν πόσο σημαντικός παραμένει ο ρόλος των γονιών κατά την περίοδο της εφηβείας.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ;

Οι γονείς οφείλουν να συνεχίσουν να έχουν την ευθύνη των παιδιών τους και με τη σταθερή και αξιόπιστη παρουσία τους να αποτελούν για το παιδί τους το στήριγμα πάνω στο οποίο ο έφηβος θα μπορεί να ακουμπήσει για όσο το χρειάζεται.

Οφείλουν ακόμη να αποτελούν το σταθερό πλαίσιο που θα δίνει από τη μια το αίσθημα της ασφάλειας στους έφηβους και από την άλλη θα αντέχει στα «χτυπήματα» χωρίς να καταρρέει δίνοντας έτσι στον έφηβο τη δυνατότητα να ορίσει τη δική του ξεχωριστή ταυτότητα, έστω και με αρνητικό τρόπο, ιδίως στην αρχή της εφηβείας («εγώ δεν είμαι σαν εσένα»). Οι γονείς πρέπει να δεχτούν ότι η ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 19

πάλη, έστω και ενάντιά τους, βοηθάει τα παιδιά τους να μεγαλώσουν. Καλό είναι να μην μπλέκουν, με πολλές αναλύσεις και εξηγήσεις, στις λεπτομέρειες της διαφωνίας, ούτε να πανικοβάλλονται πως κάνουν κάτι στραβό και πάντα να δίνουν στον έφηβο παραδοχή και αγάπη («δέχομαι αυτό που είσαι αλλά όχι αυτό που κάνεις»). Βοηθάει πολύ επίσης να είναι διαθέσιμοι όταν τους χρειάζεται, δίνοντας χρόνο για να ακούσουν τον έφηβο, χωρίς όμως να του κάνουν κήρυγμα που θα τον κάνει να απομακρυνθεί. Αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι πρέπει να ασπάζονται θέλοντας και μη τις απόψεις του εφήβου. Ίσα –ίσα είναι σημαντικό οι γονείς να έχουν ξεκάθαρες απόψεις και να μένουν σταθεροί σε αυτές και ταυτόχρονα να κρατούν αποφασιστική στάση στα διάφορα ζητήματα έχοντας σταθερή συμπεριφορά προς τα παιδιά τους. Ακόμη οφείλουν να αναθεωρούν τις κατευθυντήριες γραμμές που θέτουν, καθώς ο έφηβος μεγαλώνει, δίνοντάς του όλο και μεγαλύτερη ανεξαρτησία. Επίσης είναι καλό να αναγνωρίζουν την ανάγκη του για προσωπικό χώρο μέσα στο σπίτι και αν γίνεται να του τον παρέχουν, επιτρέποντάς του σε αυτόν να κάνει ότι θέλει χωρίς περιορισμούς. Ταυτόχρονα όμως στο υπόλοιπο σπίτι είναι σημαντικό να του ζητάν να συμμορφώνεται με τους κανόνες του σπιτιού.

Ακόμη οι γονείς πρέπει να επιτρέπουν τις σχέσεις των εφήβων με άλλους ενήλικες, όπως συχνά συμβαίνει με τους καθηγητές τους, και να μην τις βλέπουν ανταγωνιστικά. Πολύ σημαντικές είναι και οι σχέσεις με συγγενείς, όπως θείοι- θείες, γιαγιάδες-παππούδες, γιατί δημιουργεί στους έφηβους το αίσθημα ότι ανήκουν στην οικογένεια, επιτρέποντάς τους ταυτόχρονα την απομάκρυνση από την γονική εξάρτηση. Τέτοιου είδους σχέσεις αποτελεί σημείο καλής συναισθηματικής ανάπτυξης. Σημαντικότερες από όλες τις σχέσεις που ο έφηβος αναπτύσσει, είναι αυτές με τους συνομήλικους του και οι έλλειψή τους θα πρέπει να μας ανησυχεί σοβαρά. Αυτές οι σχέσεις λειτουργούν σαν μοντέλο για τις κοινωνικές σχέσεις που θα αναπτύξει στην ενήλικη ζωή και ταυτόχρονα αποτελούν το στήριγμα για να μπορέσει να αποστασιοποιηθεί από τους γονείς του. Το να κατηγορούμε τους φίλους του, όσο και αν έχουμε δίκιο, έχει σαν αποτέλεσμα να εντείνουμε την προσκόλλησή του σε αυτούς, μόνο και μόνο σαν αντίδραση προς εμάς. Απόρριψη των φίλων του ισοδυναμεί για τον έφηβο με απόρριψη του ίδιου. Για αυτό πρέπει πάντα να ενεργούμε έτσι ώστε οι δίαυλοι επικοινωνίας να παραμένουν ανοιχτοί.

Βοηθάει να θυμόμαστε ότι όλοι μας ήμασταν κάποτε έφηβοι και όμως επιζήσαμε. από έρευνες αποδεικνύεται ότι το 85% των εφήβων συμπαθούν τους γονείς τους και έχουν καλές σχέσεις μαζί τους. Εάν οι γονείς αποδεχτούν την αλλαγή του ρόλου τους και συνεχίσουν να ζουν οι ίδιοι μια ευχάριστη γεμάτη προσωπική και συντροφική ζωή, τότε πιθανότατα δεν θα αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα με τους εφήβους τους. Αντίθετα μπορεί να μάθουν πολλά από αυτούς, όπως η χρήση νέων τεχνολογιών και κυρίως να αντλήσουν από αυτούς ζωντάνια και χαρά της ζωής. Επίσης οι δύσκολες καταστάσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν θα τους φέρουν πιο κοντά με τα παιδιά τους και θα μεγαλώσουν την αυτογνωσία τους. Πράγματι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε όταν μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, μας ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 20

φέρνουν αντιμέτωπους με τις προσωπικές μας δυσκολίες και είναι το μεγαλύτερο κίνητρο για προσωπική ωρίμανση. Πιστεύω βαθιά ότι η ανατροφή των παιδιών μπορεί να γίνει πηγή χαράς, αρκεί οι αρνητικές καταστάσεις να αντιμετωπίζονται με καλή θέληση από ανθρώπους που πάνω από όλα αγαπιούνται και κυρίως δεν χάνουν το χιούμορ τους.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 21

Συμπεριφορά του Εφήβου Καθένας από εμάς παλεύει συνέχεια για να ανήκει και για να διατηρήσει μια θέση όπου νιώθει πως είναι σημαντικός για τους άλλους. Έτσι και τα παιδιά επιλέγουν τις πεποιθήσεις, τα συναισθήματα και τους τρόπους συμπεριφοράς με τους οποίους πιστεύουν ότι θα πετύχουν την αποδοχή και την αναγνώριση από τους γονείς τους. Ένα βασικό θέμα που συχνά απασχολεί τους γονείς είναι ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν τη συμπεριφορά του παιδιού τους κυρίως όταν αυτή είναι αρνητική. Στην περίπτωση της θετικής συμπεριφοράς θεωρείται ως απόλυτα φυσιολογική

συνέπεια αφού το έχουν «αναθρέψει» οι ίδιοι. Στις περιπτώσεις όμως της αρνητικής συμπεριφοράς οι γονείς αναρωτιούνται «γιατί το παιδί τους βγήκε έτσι». Μερικοί πιστεύουν ότι η συμπεριφορά είναι κυρίως αποτέλεσμα της κληρονομικότητας. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι η συμπεριφορά εξαρτάται κυρίως από την επίδραση του περιβάλλοντος. Υπάρχει επίσης η κοινή πεποίθηση ότι τα παιδιά περνούν διάφορα στάδια, όσον αφορά τον

τρόπο που συμπεριφέρονται, ανάλογα με την ηλικία τους. Σε όλες αυτές τις απόψεις όμως δεν έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά ποια επικρατεί, αφού παιδιά της ίδιας ηλικίας παρουσιάζουν διαφορές στην προσωπικότητά τους και μπορεί να αντιδράσουν πολύ διαφορετικά σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Επίσης, συχνά οι γονείς σε ανάρμοστες συμπεριφορές των παιδιών θεωρούν ότι απλά περνούν ένα δύσκολο στάδιο της ηλικίας και θα το ξεπεράσουν. Αν και είναι γεγονός, ότι τα παιδιά πράγματι περνούν διάφορα «στάδια» όπου διαφοροποιούνται οι ανάγκες τους και οι αντιδράσεις τους, δε θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε αυτό το γεγονός σαν δικαιολογία για να δεχτούμε την ανάρμοστη συμπεριφορά τους. Τη συμπεριφορά αυτή δεν θα πρέπει να τη δεχόμαστε άκριτα και να περιμένουμε να περάσει με την ηλικία γιατί με αυτό τον τρόπο δείχνουμε ότι την αποδεχόμαστε και το παιδί την αφομοιώνει στην προσωπικότητά του. Αντιθέτως θα πρέπει να προσπαθούμε να την «κατανοήσουμε», και να βρούμε τρόπους να επηρεάσουμε τα παιδιά θετικά ώστε να σταματήσουν να την υιοθετούν. Είναι ακόμη απαραίτητο να αποδεχτούμε το γεγονός ότι για κάθε συμπεριφορά πιθανότητα υπάρχει κάποιος σκοπός. ΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε την αρνητική συμπεριφορά θα αναφέρουμε τέσσερις βασικούς σκοπούς των παιδιών που μπορεί να κρύβονται πίσω από αυτή.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 22

Α. Άτοπη προσοχή Όλα τα παιδιά θέλουν να τραβήξουν την προσοχή. Τα ίδια προτιμούν να τραβήξουν την προσοχή με θετικό τρόπο, αν όμως δεν το πετύχουν επιδιώκουν με αρνητικό τρόπο. Τα παιδιά που έχουν λαθεμένη πεποίθηση ότι ανήκουν στο περιβάλλον μόνο όταν τα προσέχουν ή τα υπηρετούν, προτιμούν να προκαλέσουν έστω και την άτοπη προσοχή, παρά να νιώθουν ότι τα αγνοούν. Για να βοηθήσουμε τα παιδιά που επιδιώκουν να τραβήξουν την άτοπη προσοχή, πρέπει ν’ αλλάξουμε την αντίδρασή μας, ώστε να τους δείξουμε ότι μπορούν να πετύχουν αυτή την προσοχή και να αποκτήσουν σημασία με τη χρήσιμη συμβολή τους παρά με τις αρνητικές απαιτήσεις για προσοχή ή εξυπηρέτηση. Πρέπει να συγκεντρώσουμε τη προσοχή μας στη θετική τους συμπεριφορά. Όσο για την αρνητική, θα πρέπει να την αγνοήσουμε. Ο κατάλληλος τρόπος για να δώσουμε την προσοχή μας σε κάτι θετικό, είναι να την δώσουμε όταν το παιδί δεν το περιμένει. Β. Αγώνας υπεροχής

Τα παιδιά που επιδιώκουν την υπεροχή, νιώθουν ότι αξίζουν μόνο όταν είναι αφεντικά, όταν υπερέχουν. Όταν αντιμετωπίζουμε παιδιά που επιδιώκουν την υπεροχή πρέπει να αποφεύγουμε το θυμό και να αποχωρούμε από το πεδίο της μάχης. Η χρήση βίας, για να αντιμετωπίσουμε την προσπάθεια υπεροχής των παιδιών το μόνο που πετυχαίνει είναι να τα εντυπωσιάζει σχετικά με την αξία της δύναμης, και να αυξάνει την επιθυμία τους να αποκτήσουν ακόμα μεγαλύτερη δύναμη. Γ. Εκδίκηση Τα παιδιά που επιδιώκουν την εκδίκηση έχουν πιστέψει ότι δεν είναι αγαπητά. Ότι αξίζουν μόνο όταν μπορούν να πληγώσουν τους άλλους, όπως τα πλήγωσαν και οι άλλοι, κατά τη γνώμη τους. Βρίσκουν μια θέση με το να είναι σκληρά και δυσάρεστα. Οι γονείς του παιδιού που επιδιώκει την εκδίκηση, νιώθουν βαθιά πληγωμένοι και θέλουν να ανταποδώσουν τον πόνο. Το παιδί αντιδρά στη δική τους αντεπίθεση ζητώντας παραπέρα εκδίκηση, είτε ενισχύοντας την αρνητική συμπεριφορά ή διαλέγοντας άλλο όπλο. Για να αρχίσουν να βοηθούν το εκδικητικό παιδί, οι γονείς πρέπει να προσέξουν να μην ανταποδώσουν τα χτυπήματα. Όσο δύσκολο κι αν θα είναι αυτό, στόχος είναι να προσπαθήσουν να βελτιώσουν τη σχέση τους με το παιδί, παραμένοντας ήρεμοι και δείχνοντας καλή θέληση. Δ. Επίδειξη ανικανότητας Τα παιδιά που επιδεικνύουν ανικανότητα ή αδεξιότητα είναι υπερβολικά αποθαρρυμένα. Αφού παραιτήθηκαν από κάθε ελπίδα να πετύχουν, επιχειρούν να δείξουν στους άλλους ότι δεν μπορούν να αποδώσουν σε οτιδήποτε. Οι γονείς θα καταλάβουν ότι ένα παιδί επιδιώκει αυτό το σκοπό αν και αυτοί επίσης νιώθουν ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 23

απελπισμένοι και θέλουν να παραιτηθούν. Το παιδί αντιδρά παθητικά ή δεν αντιδρά καθόλου σε οτιδήποτε κάνουν οι γονείς. ∆εν κάνει καμία προσπάθεια να βελτιωθεί. Για να βοηθήσουν ένα παιδί που νιώθει ανίκανο, οι γονείς χρειάζεται να παραμερίσουν κάθε είδους κριτική και αντί για αυτό να συγκεντρώσουν την προσοχή τους στα θετικά σημεία του παιδιού. Είναι ανάγκη να ενθαρρύνουν κάθε προσπάθειά για βελτίωση, όσο μικρή και αν φαίνεται.(Για όλα τα παραπάνω, βλέπε και Πίνακα 1–Οι σκοποί της αρνητικής συμπεριφοράς των παιδιών). ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ ΤΗΝ ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ; Η υπακοή στους κανόνες και η συμμόρφωση οφείλονται στην ύπαρξη της συνείδησης. Όταν λέμε ότι ένα παιδί έχει συνείδηση, σημαίνει ότι αυτό μπορεί να αυτοσυγκρατείται ακόμα και όταν κανείς δεν θα μάθει για την αταξία του. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να έχει ενσωματώσει στον ψυχισμό του τους γονείς και τους κανόνες τους. Αν ενδώσει τελικά στον πειρασμό τότε θα πρέπει να νιώθει το αρνητικό συναίσθημα της ενοχής. Επειδή κανένα παιδί δεν γεννιέται έχοντας συνείδηση, οι γονείς πρέπει σταδιακά και με οδυνηρό τρόπο να του την μάθουν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του. Το παιδί μέσω της μάθησης ή της ταύτισης αποκτά ταυτόχρονα και το περιεχόμενο του ηθικού κώδικα των γονέων και την επιθυμία να ενεργεί σύμφωνα με τους κανόνες αυτούς. Σύμφωνα με νεότερες ψυχολογικές θεωρίες τα παιδιά έχουν μία αρχική προδιάθεση για συμμόρφωση και αυτή την τάση που είναι ενδογενής, οι γονείς με την παρέμβαση τους ή την ενισχύουν ή την καταστρέφουν. ∆εν μπορούμε να δούμε με σαφήνεια τους λόγους που κάποια παιδιά αποκτούν ισχυρή συνείδηση και κάποια όχι. Ο βαθμός αντίστασης του παιδιού στους πειρασμούς και η εντιμότητα μπορεί να μην είναι ίδια σε όλες τις ηλικίες. Αλλά η τιμωρία πρέπει πάντοτε να είναι ψυχολογική και όχι σωματική καθώς η βία φέρνει βία και δημιουργεί επιθετικά συναισθήματα και όχι το απαραίτητο άγχος και ενοχή που φέρει η στέρηση της αγάπης από το περιβάλλον του. Τιμωρία: Η τιμωρία για να είναι αποτελεσματική πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

-Προσδιορισμός της συγκεκριμένης λανθασμένης πράξης του παιδιού -Περιγραφή του αντίκτυπου της αταξίας

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 24

Σωματικές Αλλαγές στην εφηβεία Όσον αφορά τις σωματικές αλλαγές που φέρνει η εφηβεία είναι εμφανείς στα κορίτσια, καθώς και στα αγόρια. Τα κορίτσια παρατηρούν αύξηση των μαστών τους και τα αγόρια αρχίζουν να γίνονται άντρες. Τα κορίτσια, επίσης εμφανίζουν τριχοφυΐα στην περιοχή των γενετικών τους οργάνων και στις μασχάλες. Συνήθως αυτό συμβαίνει μετά την ανάπτυξη του μαστού, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις. Φυσικά το πιο σημαντικό είναι ότι ξεκινά η έμμηνος ρύση μετά από δύο χρόνια περίπου από την έναρξη της εφηβείας. Με την έμμηνο ρύση έρχεται και η ωορρηξία, η οποία μπορεί να μην είναι αρκετά εμφανής τα πρώτα χρόνια.

Στα αγόρια, η έναρξη της εφηβείας γίνεται εμφανής με την αύξηση του μεγέθους των όρχεων τους στην ηλικία των 11 χρόνων. Μετά τους όρχεις σειρά έχει το πέος, το οποίο επίσης μεγαλώνει. Ύστερα υπάρχει ανάπτυξη της τριχοφυΐας στις περιοχές των γεννητικών οργάνων και της μασχάλης, όπως συμβαίνει και με τα κορίτσια. Τέλος γίνεται πιο μπάσα η φωνή τους και βγάζουν τρίχες και στα υπόλοιπα σημεία του σώματός τους, όπως το πρόσωπο.

Το σώμα ενός εφήβου εξελίσσεται με τρομακτικά γρήγορους ρυθμούς για αυτό και η περίοδος της εφηβείας θεωρείται πολύ δύσκολη για κάθε άνθρωπο, διότι πρόκειται για πολλές ξαφνικές αλλαγές, που καλείται να αντιμετωπίσει.

Η εφηβεία αρχίζει συνήθως για ένα κορίτσι όταν είναι 8 με 13 χρονών και για τα αγόρια όταν είναι 10 με 15 χρονών. Οι αλλαγές κατά τη διάρκεια της εφηβείας οφείλονται σε ορισμένες ορμόνες, οι οποίες δρουν σε ορισμένα μέρη του σώματος. Η ορμόνη που προκαλεί τις περισσότερες αλλαγές στο σώμα ενός αγοριού κατά την εφηβεία είναι η τεστοστερόνη. Οι γυναικείες ορμόνες ονομάζονται οιστρογόνα, τα οποία προετοιμάζουν το σώμα ενός κοριτσιού για να ξεκινήσει η περίοδος του. Επίσης στην εφηβεία και τα δύο φύλλα ψηλώνουν απότομα και συνεχίζουν να ψηλώνουν μέχρι να ενηλικιωθούν.

Ακόμα αλλάζει το σχήμα του σώματος του κάθε παιδιού που περνάει την εφηβεία. Στα αγόρια παρατηρείται αύξηση των ώμων, της πλάτης και της μυϊκής μάζας. Στα

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 25

κορίτσια παρατηρείται αύξηση του στήθους τους, ορισμένες φορές ανομοιόμορφα, το σώμα τους γίνεται πιο θηλυκό και συνήθως παχαίνουν.

ΑΚΜΗ Στην εφηβεία πολλά παιδιά εμφανίζουν επίσης ακμή. Η ακμή μπορεί να προκληθεί από τις ορμόνες που επηρέασαν το σώμα του αγοριού ή του κοριτσιού στην έναρξη της εφηβείας και συνεχίζουν μέχρι την ενηλικίωση. Η ακμή κάνει το δέρμα πιο λιπαρό και με σπυράκια, τα οποία εμφανίζονται συνήθως στο πρόσωπο, την πλάτη και το στήθος του εφήβου. Η ακμή που προκαλείται από τις ορμόνες της εφηβείας πολλές φορές υποχωρεί καθώς το άτομο μεγαλώνει. Λόγω των ορμονών αυτών ορισμένα παιδιά επιπλέον ιδρώνουν περισσότερο στην περιοχή της μασχάλης. Ένα ακόμα σημάδι της αλλαγής του σώματος ενός κοριτσιού από τις ορμόνες είναι το κολπικό έκκριμα. Τα αγόρια από την άλλη αρχίζουν να έχουν στύση και ορισμένα εκσπερματώνουν στον ύπνο τους.

Η εφηβεία όμως εκτός από το σώμα επηρεάζει και την ψυχολογία των εφήβων. Πολλοί είναι οι έφηβοι που αρχίζουν να έχουν ανασφάλειες για το σώμα τους, αναπτύσσουν ευαισθησίες και νιώθουν πολύ έντονα συναισθήματα. Αρκετοί έφηβοι αναστατώνονται πολύ εύκολα, εκνευρίζονται και αντιδρούν. Πολλοί επίσης είναι πιο επιρρεπείς στο να υποκύψουν σε άσχημες ιδέες της παρέας τους και οι περισσότεροι νιώθουν πως κανείς δεν τους καταλαβαίνει. Όπως το σώμα έτσι και το μυαλό ενός εφήβου επηρεάζεται από τις ορμόνες και τις αλλαγές που του συμβαίνουν. Επιπροσθέτως στην εφηβεία τα παιδιά ανακαλύπτουν τα πρώτα τους σεξουαλικά συναισθήματα, γεγονός που επίσης τους προκαλεί σύγχυση.

Συμπερασματικά η εφηβεία είναι κάτι που θα αναγκαστούν να περάσουν όλοι για να φτάσουν στην ενηλικίωση. Η εφηβεία επηρεάζει το άτομο και εξωτερικά, αλλά και εσωτερικά. Το σώμα ενός κοριτσιού αρχίζει να μοιάζει με μιας γυναίκας και παρομοίως ενός αγοριού με ενός άντρα. Οι αλλαγές βέβαια αφορούν την ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων των δύο φύλλων. Τέλος επηρεάζεται σημαντικά η διάθεση των εφήβων και τρόπος που βιώνουν τα συναισθήματά τους. ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om


Αίτια της Εφηβικής Παραβατικότητας

Σελίδα 26

Ο όρος «εφηβική παραβατικότητα» περιγράφει τη συμπεριφορά που αποκλίνει από τους τυπικούς και άτυπους κανόνες. Αυτό σημαίνει ότι η εφηβική παραβατική συμπεριφορά μπορεί να μην θεωρείται κοινωνικά αποδεκτή, αλλά δεν συνιστά απαραίτητα παράβαση νομικού κανόνα. Οι παραβατικές συμπεριφορές εμφανίζονται στο σπίτι, στο σχολείο και στην τοπική κοινότητα (π.χ. μέρη συνάντησης των εφήβων, εξωσχολικές δραστηριότητες) και διαφέρουν ως προς τη συχνότητα και σοβαρότητα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι κλοπές, η χρήση παράνομων ουσιών και αλκοόλ, η άσκηση βίας, οι βανδαλισμοί, η συμμετοχή σε συμμορίες, οι παραβάσεις του Κ.Ο.Κ., το σκασιαρχείο, η φυγή από το σπίτι και ο σχολικός εκφοβισμός.

Η παρούσα κατάσταση της παιδικής και εφηβικής παραβατικότητας προσλαμβάνει γενικευμένο χαρακτήρα εγκληματικότητας μέσα και έξω από την οικογένεια, μέσα και πέρα από τα σχολικά ιδρύματα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ενώ και στους εξωτερικούς χώρους (δρόμοι, πάρκα, αυλές) των αστικών κέντρων, μεγάλων και μικρών, εκτυλίσσονται καθημερινά ατομικές και συλλογικές αξιόποινες πράξεις (κλοπές, ληστείες, βιασμοί, επιθέσεις), οι οποίες χαρακτηρίζονται από πρωτόγνωρη βιαιότητα και αντικοινωνικό πάθος. ∆εδομένου ότι οι ανήλικοι δράστες διανύουν ακόμη το στάδιο της πρωτεύουσας και δευτερεύουσας κοινωνικοποίησης η οποία λαμβάνει χώρα μέσα στον οικογενειακό και εκπαιδευτικό χώρο και βαθμό, πριν εξέλθουν στην περιβάλλουσα ανοιχτή κοινωνία και πριν προφτάσουν να εκμάθουν και να παίξουν τους συνήθεις κοινωνικούς ρόλους των ενηλίκων (απασχόληση, κυρίως) κατά την διάρκεια των οποίων ορισμένα άτομα οδηγούνται στην αποκλίνουσα και εγκληματική συμπεριφορά, ερωτάται ευλόγως, γιατί οι μέχρις τούδε διαδικασίες κοινωνικοποίησης, το περιεχόμενό της και οι φορείς της (πρωταρχικές κοινωνικές ομάδες) δεν κατορθώνουν να διαπαιδαγωγήσουν και να παράσχουν στους ανηλίκους την κατάλληλη παιδεία και να τους εμφυσήσουν και εμπνεύσουν τις απαραίτητες κοινωνικές και ηθικές αξίες; Και τούτο, γιατί για άτομα αυτών των τριών πρώτων ηλικιακών ομάδων (νηπιακή, παιδική, εφηβική) εξ' ορισμού αποκλειστικοί φορείς της κοινωνικοποίησης είναι η οικογένεια, το σχολείο και δευτερευόντως οι ηθοπλαστικές ομάδες.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 27

Αίτια Νεανικής Παραβατικότητας

Έρευνες αυτοαναφοράς μεταξύ ανηλίκων, η παραβατικότητα για ορισμένα είδη μικροαδικημάτων συνιστά ένα σχεδόν καθολικό φαινόμενο. Η μεγάλη πλειοψηφία των νέων αναφέρει ότι κάποτε απέφυγε να πληρώσει εισιτήριο, ή έκλεψε ένα αντικείμενο, συνήθως ευτελούς αξίας. Προφανώς και οι πράξεις αυτές έχουν ενδιαφέρον, όμως οι νέοι που τις διέπραξαν δεν παρουσιάζουν κάποια ιδιαίτερα κοινωνιολογικά ή ψυχολογικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση με το σύνολο των νέων. Αντίθετα, ενδιαφέροντα διακριτικά χαρακτηριστικά μπορεί να παρουσιάζει, η μειοψηφία αυτών, οι οποίοι δηλώνουν ότι δεν έχουν διαπράξει ποτέ κανένα αδίκημα. Απ’ όσο γνωρίζω δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς. Όταν όμως, το σύνολο των παραβατών περιοριστεί μόνο σε όσους διέπραξαν σοβαρά αδικήματα, ή σε όσους είναι υπότροποι, τότε στην ομάδα αυτή παρουσιάζονται ορισμένα κοινωνιολογικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά, καθώς και ψυχικές διαταραχές σε μεγαλύτερη συχνότητα από ότι στον αντίστοιχο πληθυσμό. Μερικά από τα χαρακτηριστικά και τις διαταραχές αυτές έχουν ενοχοποιηθεί ως προδιαθεσικοί παράγοντες της νεανικής παραβατικότητας και σ’ αυτούς θα εστιαστώ στην αποψινή παρουσίαση.

Οι προδιαθεσικοί παράγοντες διακρίνονται σε ατομικούς και σε κοινωνικούς. Στους ατομικούς συγκαταλέγονται το φύλο, η κληρονομικότητα και άλλοι βιολογικοί παράγοντες, η ψυχική υγεία και τα ιδιαίτερα ψυχολογικά χαρακτηριστικά της νεανικής ηλικίας. Στους κοινωνικούς, η οικογένεια, το σχολείο και γενικότερα η εκπαίδευση, το περιβάλλον, τα πρότυπα συμπεριφοράς, η εργασία και η πολιτιστική διαφορετικότητα.

Θα εξετάσουμε εν συντομία έκαστο προδιαθεσικό παράγοντα χωριστά, υπογραμμίζοντας ότι η παραβατικότητα είναι ένα σύνθετο, αβέβαιο αποτέλεσμα της επίδρασης ποικίλων παραμέτρων, που σε κάθε συγκεκριμένο άτομο έχουν μεγαλύτερη ή μικρότερη υποθετική βαρύτητα. Αυτό, για να αποφευχθούν τυχόν υπεραπλουστευτικοί αφορισμοί αιτιώδους σχέσης, και κυρίως για να μη δημιουργούνται αρνητικές προκαταλήψεις που στιγματίζουν, περιθωριοποιούν και τελικά συντελούν στην εμφάνιση της παραβατικότητας!

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 28

Α) Ατομικοί Παράγοντες

ΦΥΛΟ:

Συνήθως αναφερόμασταν στον προπαραβατικό άρρενα ανήλικο όταν εμπεριέχετε η βία, ενώ η αντικοινωνικότητα των ανήλικων κοριτσιών εντοπιζόταν στο χώρο της ηθικής. Αυτή η διαφοροποίηση στηριζόταν στα πολιτιστικά στερεότυπα της διάκρισης των δύο φύλων. Καθώς εξισώνονται οι ρόλοι, η γυναικεία εγκληματικότητα διαφοροποιείται ποσοτικά και ποιοτικά.

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ:

α) Κληρονομικό στίγμα. Από διάφορες έρευνες σε υιοθετημένα παιδιά και σε μονοζυγωτικούς διδύμους διαφαίνεται ότι η κληρονομικότητα είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες, που αυξάνει την πιθανότητα της παραβατικής συμπεριφοράς, χωρίς να γνωρίζουμε τον ακριβή μηχανισμό μεταβίβασης. (Τα παιδιά που είχαν φυσικούς πατέρες με βεβαρημένο παρελθόν, χωρίς καν να τους είχαν γνωρίσει, είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν κάποιο αδίκημα σε σχέση με τα παιδιά των οποίων οι θετοί γονείς είχαν ποινικό μητρώο, χωρίς να έχουν οι φυσικοί τους γονείς) Αυτή όμως η παρατήρηση, που έχει δεχθεί σοβαρές μεθοδολογικές κριτικές (κυρίως λόγω του γεγονότος ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες υιοθεσίας προσπαθούν να βρουν για τα προς υιοθεσία παιδιά παρόμοιες με τη φυσική τους οικογένεια. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι κοινωνικοί παράγοντες παρέμεναν πάντα ενεργοί) απέχει έτη φωτός από τις ευφάνταστες ανακοινώσεις των Μ.Μ.Ε., που συχνά για εντυπωσιασμό, αναφέρονται στον πιθανό εντοπισμό γονιδίων, τάχα υπεύθυνων για την επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά. Μια τέτοια άποψη, που στερείται επιστημονικής βάσης, καλλιεργεί την θεωρία του βιολογικού ντετερμινισμού και προσφέρει άλλοθι σε κάθε είδους απολυταρχικές - ρατσιστικές ιδεολογίες και πρακτικές.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 29

β) Γενετικές ανωμαλίες. Αρκετές εγκληματολογικές έρευνες έχουν γίνει για να αποδειχθεί η υπόθεση ότι τα άτομα με σύνδρομο ΧΥΥ είναι πιθανό να υιοθετήσουν μια παραβατική συμπεριφορά, συνδέοντάς την με τη μεγάλη σωματική διάπλαση και τον μικρό δείκτη ευφυΐας που παρουσιάζουν.

γ) Άλλες οργανικές δυσλειτουργίες. Ενδοκρινικές διαταραχές χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν την υιοθέτηση μιας μελλοντικής εγκληματικής συμπεριφοράς. Οι αδενικές δυσλειτουργίες μπορούν να παρέμβουν είτε με συστηματικό τρόπο είτε τυχαία και προσωρινά. Τότε μιλούμε για την εμφάνιση μιας «παροδικής παραβατικότητας». Έχουν επίσης προταθεί υποθέσεις ενδεχόμενης σχέσης μεταξύ ανώμαλης λειτουργίας του εγκεφάλου και παραβατικότητας.

ΨΥΧΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ:

Θα εξετάσουμε τις διαταραχές ανάπτυξης (των νοητικών-γνωστικών λειτουργιών), τις διαταραχές διασπαστικής συμπεριφοράς, τις αγχώδεις διαταραχές, τις διαταραχές της διάθεσης και τη σχιζοφρένεια. Είναι άγνωστο σε τι βαθμό η

νοητική ανεπάρκεια καθεαυτή και οι αναπτυξιακές διαταραχές προδιαθέτουν προς την παραβατικότητα και σε τι βαθμό η σύνδεση αυτών των δύο καταστάσεων οφείλεται στη μεσολάβηση ενός τρίτου παράγοντα. Έχει διατυπωθεί π.χ. η υπόθεση, ότι η χαμηλή σχολική επίδοση και η σχολική αποτυχία μειώνουν την αυτοεκτίμηση και δημιουργούν πολλές δυσκολίες στις σχέσεις του νεαρού ατόμου με το περιβάλλον του, ευνοώντας την σύνδεση των νέων με τον κόσμο της παρανομίας. Εξάλλου, αρκετά συχνά τα νοητικά υπολειπόμενα άτομα προέρχονται από οικογένειες με

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 30

χαρακτηριστικά τα οποία ευνοούν την παραβατικότητα των μελών τους. Η βαριά εκτεταμένη διαταραχή της ανάπτυξης, όπως ο αυτισμός, συνοδεύεται μερικές φορές από αστάθεια της διάθεσης και κρίσεις οργής ή πανικού με καταστροφικές αντιδράσεις. Συχνά οι αναπτυξιακές διαταραχές συνδυάζονται με διαταραχές διασπαστικής συμπεριφοράς (δηλαδή, συμπεριφοράς που δημιουργεί προβλήματα στις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις) και αργότερα με διαταραχές της προσωπικότητας. Οι διαταραχές διασπαστικής συμπεριφοράς διακρίνονται σε διαταραχή ελαττωματικής προσοχής-υπερκινητικότητα, διαταραχή διαγωγής, εναντιωματική προκλητική διαταραχή.

Τα λεγόμενα «υπερκινητικά παιδιά», χαρακτηρίζονται από αδυναμία διατήρησης της προσοχής, έντονη διαρκή κινητικότητα, παρορμητικότητα. Αν υπολογιστούν και οι ελαφρότερες μορφές του συνδρόμου, στην κατηγορία αυτή ανήκει το 10% του σχολικού πληθυσμού. Η πρόγνωση είναι μάλλον καλή και τα συμπτώματα κατά την εφηβεία υποχωρούν. Το υπερκινητικό παιδί λόγω της συμπεριφοράς του, μπορεί να είναι θύμα κακοποίησης (από γονείς, δασκάλους, συμμαθητές, μεγαλύτερα παιδιά), γεγονός που μπορεί να λειτουργήσει ως αρχή ενός φαύλου κύκλου παραβατικών αντιδράσεων εκδίκησης ή αντιστάθμισης. Η διαταραχή της διαγωγής, συνδέεται στενότερα από όλες τις άλλες με την παραραβατικότητα των ανηλίκων. Εμφανίζεται στο 6% έως 9% περίπου των ανήλικων αγοριών και στο 1% έως 2% των ανήλικων κοριτσιών, ενώ χαρακτηρίζεται από αδυναμία συμμόρφωσης με βασικούς κανόνες της κοινωνικής ζωής και παρουσιάζει αρκετές από τις ακόλουθες διαταραχές: τα παιδιά δεν μπορούν να αποδεχθούν τη σχολική πειθαρχία, φεύγουν από το σπίτι τους και περιπλανώνται, χρησιμοποιούν με μεγάλη ευκολία και άνεση το ψέμα και την υπόκριση, βάζουν φωτιές, βασανίζουν ζώα, παραβιάζουν θεμελιώδη δικαιώματα των άλλων (κλοπές, πλαστογραφία, σεξουαλικές επιθέσεις, καυγάδες με χρήση όπλου), αδιαφορούν για την ασφάλειά τους και είναι συχνά θύματα ατυχημάτων, κάνουν χρήση αλκοόλ και άλλων ψυχοτρόπων. Όπως και οι ενήλικες με αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας δυσκολεύονται να δημιουργήσουν αυθεντικές συναισθηματικές σχέσεις, να ενταχθούν σε ομάδες, να διαπαιδαγωγηθούν με τα συνήθη συστήματα επιβραβεύσεων και τιμωριών.

Από τους ανήλικους που εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα διαγωγής, οι μισοί περίπου παρουσιάζουν βελτίωση κατά την ενήλικη ζωή, ενώ οι άλλοι μισοί εξελίσσονται προς την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 31

Οι αγχώδεις διαταραχές της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο εγκληματικό ενδιαφέρον, γιατί προκαλούν συχνά αναδίπλωση του ατόμου στον εαυτό του, υπεραπασχόληση με τα προβλήματά του και έτσι μειώνουν την πιθανότητα εκδήλωσης παραβατικών αντιδράσεων.

Αντίθετα, η κατάθλιψη, ιδίως στην εφηβική ηλικία, συνδυάζεται με παρορμητικές επιθετικές αντιδράσεις, οι οποίες μπορεί να εμπλέξουν τον έφηβο σε παραβατικές δραστηριότητες. Η επιθετικότητα αποτελεί έκφραση της δυσθυμικής ευερεθιστότητας, οι αντιδράσεις εκδραμάτισης μπορεί να συνιστούν προσπάθεια υπέρβασης της καταθλιπτικής διάθεσης, αυτοκαταστροφική εκδήλωση ή απόπειρα αποκατάστασης της μειωμένης αυτοεκτίμησης. Η σχιζοφρένεια, κατά την πρόδρομη φάση της χαρακτηρίζεται από μικροπαραβατική συμπεριφορά (κλοπές, άρση σεξουαλικών αναστολών), σύνδεση με περιθωριακές ομάδες (χρήση ψυχοτρόπων), σπανιότερα δε από σοβαρές εγκληματικές πράξεις (φόνος στενού συγγενούς υπό την επήρεια μιας παραληρηματικής πεποίθησης. Παρόλο που η συνύπαρξη παραβατικής συμπεριφοράς και ψυχικής διαταραχής είναι αρκετά συχνή, η υποβολή των παραβατών σε θεραπευτικά μέτρα είναι πολύ περιορισμένη και έτσι πολλές διαταραχές δεν αποκαλύπτονται. Η σημασία της τυχόν ανακάλυψης δεν συνδέεται μόνο με την ποινική μεταχείριση, αλλά και με την αναγκαιότητα έγκαιρης εμπλοκής υπηρεσιών θεραπευτικού και προνοιακού χαρακτήρα.

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΝΕΑΝΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ:

Κατά την κρίσιμη περίοδο μετάβασης από την παιδική στην νεανική και στην ώριμη ηλικία ο έφηβος παρουσιάζει μεγάλη ένταση και αστάθεια της ψυχικής διάθεσης.

Κυριαρχείται από έντονο συναίσθημα αβεβαιότητας και ανασφάλειας και επιζητεί την κατάφαση, την αναγνώριση και την αγάπη. ∆ιαθέτει έτσι τις δυνάμεις του σε πράξεις τολμηρές, ριζοσπαστικές, αφήνει να τον κυριεύσουν οι ορμές και η φαντασία του, αποβαίνει ανήσυχος, ευαίσθητος και αυθάδης, δεν ανέχεται πιέσεις, επιδεικνύει απειθαρχία απέναντι στο νόμο και την εξουσία (με πρώτο στόχο την οικογένεια και το σχολείο), έχει την τάση για σύναψη νέων δεσμών πέρα από την οικογένεια (κυρίως με τους συνομηλίκους του) και διέπεται από ασίγαστη διάθεση να αναλάβει ρόλους και να αναπτύξει ενεργό δράση υπέρ γενικότερων κοινωνικών σκοπών. ∆εν απορρίπτει ακόμα και τη χρήση βίας, εφόσον θα μπορέσει έτσι να προκαλέσει εντύπωση ή και να ελκύσει την προσοχή στα «δίκαια» αιτήματά του.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 32

Είναι αρκετά πιθανό, σύμφωνα με τις πιο πάνω διαπιστώσεις, ότι η αίσθηση ψυχικού κενού, καταπιέσεως και ανασφάλειας που παρατηρείται στους νέους αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα της ανομικής συμπεριφοράς τους, είτε πρόκειται για απλή μη συμμόρφωση είτε και για έκδηλη απόρριψη των κοινωνικών κανόνων.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νέων, που θεωρούνται επικίνδυνα για τη διάπραξη παραβατικών πράξεων, είναι διαχρονικά, ανεξαρτήτως πολιτισμικού και ιστορικού πλαισίου. Έξι χιλιάδες χρόνια πριν, ένας απογοητευμένος ιερέας στην αρχαία Αίγυπτο είχε σκαλίσει σε μια πέτρινη πλάκα τις ανησυχίες του για την ολοένα αυξανόμενη επικινδυνότητα των νέων της εποχής του: «Ο κόσμος χάνεται, τα παιδιά δεν υπακούν πλέον στους γονείς τους». Παρόμοιες διαπιστώσεις καταγράφει και ο Αριστοτέλης, ο οποίος μεταξύ άλλων αναφέρει για τους νέους: «Γενικά στις επιθυμίες μεταβάλλονται εύκολα, γρήγορα αισθάνονται κορεσμό και, ενώ έχουν σφοδρές επιθυμίες, γρήγορα ικανοποιούνται και παύουν να τις έχουν. Εύκολα πείθονται και πέφτουν θύματα απάτης. Είναι θερμοί από την φύση τους, σαν μεθυσμένοι από οινόπνευμα. Αισιοδοξούν, γι’ αυτό από τη μια μεριά φοβούνται πολύ και από την άλλη έχουν πολύ θάρρος. Σε όλα είναι υπερβολικοί, γιατί αγαπούν πολύ και μισούν πολύ και όλα νομίζουν και επιμένουν ότι τα γνωρίζουν».

Παρ’ όλα αυτά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι πίσω από την προκλητική συμπεριφορά και την αλαζονική αντίδραση κρύβεται μια αθωότητα που ξαναβάζει τα πάντα σε αμφιβολία, χαρίζοντας μια φρεσκάδα και ανανέωση στον κόσμο. Αν οι μεγαλύτεροι έχουν συμβιβαστεί ή εθελοτυφλούν, μπροστά στη σκληρότητα την ασχήμια, την υποκρισία και τη διαφθορά, δεν ισχύει το ίδιο, ευτυχώς και για τους νέους. Η έλλειψη παρωπίδων τους κάνει ευάλωτους αλλά και ασυμβίβαστους. Τι θα γινόταν αλήθεια, αν είχαμε το θάρρος και τη σοφία να χρησιμοποιήσουμε τους νέους ως ανιχνευτές ενός καλύτερου, ανθρωπινότερου κόσμου και αντλούσαμε έμπνευση από τα οράματά τους, αντί να τους πνίγουμε με τον δήθεν ορθολογιστικό ψευδό-ρεαλισμό μας; Μη βρίσκοντας ικανοποιητικές διεξόδους στις εσωτερικές τους ανησυχίες, σε μια κοινωνία που τους στερεί αυθεντική ταυτότητα και ρόλο, καταφεύγουν σε διάφορες παρεκκλίσεις από την άρχουσα κουλτούρα, που συχνά αγγίζουν την παραβατικότητα.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 33

Β) Κοινωνικοί Παράγοντες

ΕΡΓΑΣΙΑ

Η παιδική εργασία, η ανεργία, η υποαπασχόληση ή η ευκαιριακή απασχόληση των νέων, αλλά και οι δυσμενείς όροι και συνθήκες παροχής της νεανικής εργασίας οπωσδήποτε ενοχοποιούνται για την εκδήλωση αντικοινωνικής συμπεριφοράς στους ανήλικους και γενικότερα στις νεανικές ηλικίες. Εύστοχα έχει παρατηρηθεί ότι οι νέοι που βρίσκονται στο περιθώριο της απασχόλησης τοποθετούνται στο κέντρο της δικαστικής προσοχής.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ-ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Έχουν γίνει πολλές μελέτες που προσπαθούν να συνδέσουν τον κίνδυνο παραβατικότητας με τη διαμονή σε αποδιοργανωμένες, ως προς την αλληλεγγύη των κατοίκων, φτωχογειτονιές. Αυτές οι περιοχές κατείχαν την χαμηλότερη οικονομική θέση και το μεγαλύτερο ποσοστό ανέργων, ξένων, καθώς και ατόμων με διάφορα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα. Είναι γνωστή η ύπαρξη στα πλαίσια κάθε κοινωνίας εκτός του κυρίαρχου συστήματος αξιών, κανόνων, προτύπων συμπεριφοράς, και άλλων αναλόγων συστημάτων, τα οποία είναι διαδεδομένα σε επί μέρους κοινωνικά στρώματα, περιοχές ή ομάδες. Έτσι π.χ. η πλειοψηφία των νέων που ζουν σε υποβαθμισμένες συνοικίες μεγαλουπόλεων ή σε γκέτο μεταναστών, μπορεί να αξιολογεί θετικά ορισμένες δραστηριότητες όπως συμμετοχή σε συμμορίες, χρήση απαγορευμένων ψυχοτρόπων, διάπραξη βανδαλισμών με την ευκαιρία μαζικών συγκεντρώσεων. Η ύπαρξη μιας τέτοιας υποκουλτούρας, αποτελεί πιθανότατα ιδιαίτερο παράγοντα εγκληματογένεσης.

Στις μεγαλουπόλεις, που είναι πιο έντονη η παραβατικότητα, οι σχέσεις είναι στο μεγαλύτερο μέρος απρόσωπες. Λόγω της ανωνυμίας το άτομο απελευθερώνεται από τη λεπτομερή εξέταση και τον έλεγχο που χαρακτηρίζουν τις μικρές πόλεις και τις αγροτικές κοινότητες. Η διαφορές στην εγκληματικότητα μεταξύ πόλης και υπαίθρου δεν είναι μόνο ποσοτικές αλλά και ποιοτικές. Στις πόλεις τείνουν να κυριαρχήσουν μορφές κτητικής παραβατικότητας περισσότερο παρά βίαιης ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 34

παραβατικότητας, που επικρατεί κυρίως στην ύπαιθρο. Υπάρχουν και θεωρίες που απορρίπτουν την έννοια του εγκληματογενούς περιβάλλοντος και υπογραμμίζουν ότι οι πολυτελείς και μικρής επικινδυνότητας ζώνες της πόλης είναι σαφώς πιο αποξενωμένες από άλλες, γιατί εκεί δεν υφίσταται καμία σχεδόν μορφή κοινοτικής οργάνωσης.

Σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και πρότυπα συμπεριφοράς

Ζούμε σήμερα στο σύμπαν της πληροφορίας. Νέα μέσα επικοινωνίας, που απευθύνονται σε μαζικό και μαζικοποιημένο πληθυσμό, έχουν αντικαταστήσει τη μέχρι τώρα ισχύουσα επικοινωνία. Αυτά τα μέσα έχουν κατηγορηθεί ότι τείνουν να κυριαρχήσουν στην κατευθυνόμενη διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης. Όμοια έχει κατηγορηθεί και η διαφήμιση, που συμβάλλει στη δημιουργία τεχνητών αναγκών για καταναλωτικά αγαθά. Το κοινό στοιχείο είναι το ευάλωτο του ανηλίκου στην αρνητική επίδραση της επικοινωνίας. Τα Μ.Μ.Ε. έχουν κατηγορηθεί ότι προβάλλουν υπερβολικά μηνύματα ενός γενικότερου κοινωνικού ξεπεσμού, συμβάλλοντας στον κυνισμό και στην ανομική στάση των νέων. Παράλληλα η δυσαναλογία μεταξύ της εικόνας ενός εξωπραγματικού κόσμου και της αδυναμίας εξεύρεσης των μέσων για την κατάκτησή του οδηγεί συχνά στην παραβατικότητα. Η τηλεόραση έχει κατηγορηθεί ότι υποβαθμίζει τον κόσμο σε είδωλα και επομένως εμποδίζει κάθε κριτική αντίδραση και κάθε αποτελεσματική απάντηση από αυτούς που την παρακολουθούν. Ειδική έρευνα έχει γίνει για το ρόλο των ηρώων-προτύπων της μικρής και μεγάλης οθόνης και την επίδρασή τους στην υιοθέτηση παραβατικών συμπεριφορών στους ανήλικους.

Ο ανήλικος έχει να διαλέξει ανάμεσα σε δύο πρότυπα: το πρότυπο του κακού-δυναμικού, που είναι βίαιος αλλά επιτυχημένος, ή το πρότυπο του καλού αλλά παθητικού και εξωπραγματικού (Σούπερμαν, Σπάιντερμαν). Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί με επιτυχία και ένα τρίτο πρότυπο. Είναι ο καλός-δυναμικός, που λειτουργεί εκτός νόμου με σκοπό την εκδίκηση και τη χρησιμοποίηση της βίας για τη βία. Σε παιδικές εκπομπές όπως οι Power Rangers ο ήρωας πρότυπο αφήνει πίσω του μόνο συντρίμμια! Η αλόγιστη χρήση βίας για το καλό είναι ένα συνηθισμένο μοτίβο στις παραγωγές των ΜΜΕ που απευθύνονται σε νέους. Έρευνες στις ΗΠΑ και στη Γερμανία απέδειξαν ότι η παρουσίαση αυτοκτονιών στην τηλεόραση οδηγεί σε μεγάλη αύξηση των εφηβικών αυτοκτονιών. Όμοια, η συνεχής παρακολούθηση βίας μπορεί να οδηγήσει σε βίαιη και εγκληματική συμπεριφορά.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 35

Βέβαια πρέπει να τονίσουμε ότι οι μηχανισμοί που λειτουργούν μεταξύ μέσων μαζικής ενημέρωσης και δεκτών είναι πολυσύνθετοι και γι’ αυτόν τον λόγο δεν μπορεί να βρεθεί σαφής αιτιώδης συνάφεια.

Γενικότερα, φαίνεται ότι οι παράγοντες που ωθούν προς την παραβατικότητα, δε δρουν ανεξάρτητα. Συνήθως, η επίδραση του καθενός από αυτούς είναι κατά ένα μέρος άμεση, κατά άλλο μέρος έμμεση και κατά τρίτο συντρέχουσα, συνυπάρχει δηλαδή συχνά με άλλους. Έτσι, η ύπαρξη ελαφρός νοητικής καθυστέρησης μπορεί να λειτουργεί ως άμεση αιτία (π.χ. επειδή το άτομο δυσκολεύεται να κατανοήσει και να προβλέψει τις συνέπειες των πράξεών του), ως έμμεση αιτία (π.χ. επειδή ο ανήλικος παρουσιάζει χαμηλή σχολική επίδοση, και, αποτυχίες που λειτουργούν ως ψυχοπιεστικές στιγματιστικές επιδράσεις), ως συντρέχων παράγων παραβατικότητας (π.χ. επειδή συνυπάρχουν οργανικές βλάβες του εγκεφάλου, οι οποίες αυξάνουν την παρορμητικότητα του ατόμου).

Εκτός από τους παράγοντες οι οποίοι ευνοούν την εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς, υπάρχουν και άλλοι που αποτρέπουν, όπως η ομαλή οικογενειακή ζωή κατά την παιδική ηλικία, το υψηλό νοητικό πηλίκο, η σταθερή εργασία, το υποστηρικτικό περιβάλλον, ο γάμος με άτομο που δεν παρουσιάζει ροπή προς την παραβατικότητα. Σε όλη την διάρκεια της εξέλιξης της ζωής του παιδιού, του εφήβου, του νεαρού ενηλίκου, επιπροστίθενται νεότερες επιδράσεις θετικές ή αρνητικές στις ήδη υπάρχουσες, οι οποίες μπορεί να τροποποιήσουν (να αυξήσουν ή να ελαττώσουν) τον κίνδυνο διάπραξης παραβάσεων. Ευρήματα από έρευνες δείχνουν ότι κανένας παράγοντας από μόνος του δεν ασκεί τόσο αποφασιστική επίδραση, ώστε αυτή να είναι αναπότρεπτη. Συνεπώς, όσον αφορά τουλάχιστο την παραβατικότητα των ανηλίκων ποτέ «δεν είναι αργά», ποτέ δεν πρέπει να θεωρείται μια περίπτωση «τελεσίδικα καταδικασμένη». Υπάρχουν πάντα περιθώρια θεραπευτικών και προνοιακών παρεμβάσεων για περιορισμό των αρνητικών και αύξηση των θετικών επιδράσεων.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 36

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ:

1) Συμμορίες Οι έφηβοι, κάποιες φορές και τα παιδιά, σε ορισμένες περιοχές (ιδίως σε υποβαθμισμένες συνοικίες μεγαλουπόλεων), έχουν την τάση να εντάσσονται σε συμμορίες οι οποίες επιδίδονται σε ποικίλες παράνομες δραστηριότητες: βανδαλισμούς, βιαιοπραγίες, συμπλοκές, ομαδικούς βιασμούς, ληστείες, κλοπές. Το φαινόμενο συνδέεται με τη ροπή των νέων να εκφράζουν με θεαματικό τρόπο την αντιπαράθεσή τους προς τους υπάρχοντες θεσμούς, την αναζήτηση ταυτότητας, την αμφιθυμική τάση τους προς την εξουσία (επιθυμούν να είναι ανεξάρτητοι και να ανήκουν κάπου, και να αποφασίζουν αδέσμευτα και να καθοδηγούνται). Το γιατί ορισμένοι νέοι προτιμούν μια συμμορία κακοποιών (και όχι ένα νεωτεριστικό όμιλο, ή μια ριζοσπαστική πολιτική κίνηση), μπορεί να αποδοθεί: α) Σε ψυχολογικούς παράγοντες (π.χ. νέοι με ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, που αναζητούν επικίνδυνους νεωτερισμούς, αδιαφορώντας για τις συνέπειες), β) Σε προβλήματα της οικογενειακής ζωής (η ένταξη σε μια συμμορία μπορεί να είναι είτε μια ενέργεια ριζικής ρήξης με την οικογένεια και τις αρχές της, μια πράξη εκδίκησης εναντίον των γονέων, είτε να συνιστά μίμηση επιλογών αδελφών ή φίλων). γ) Στις δυσκολίες προσαρμογής στην κοινωνική ζωή (π.χ. απόρριψη από τη σχολική κοινότητα).δ) Στην κυριαρχούσα υποκουλτούρα (ή ένταξη σε μια συμμορία μπορεί να θεωρείται «τίτλος τιμής», που αποφέρει οφέλη και προνόμια).

2) μαζικές πράξεις βανδαλισμού, (χουλιγκανισμός) από νέους ηλικίας 15-19 ετών, συχνά ύστερα από μαζικές συγκεντρώσεις (συναυλίες ροκ μουσικής, ποδοσφαιρικούς αγώνες, διαδηλώσεις), αποτελούν συχνό φαινόμενο της σύγχρονης ζωής. Εκφράζουν την επιθετικότητα εναντίον μορφών ή συμβόλων εξουσίας ή πλούτου. Η ανωνυμία των ευκαιριακά δημιουργούμενων ομάδων, η αυξημένη πιθανότητα ατιμωρησίας (εκδηλώνονται απρόσωπα, ως συμπαγής μάζα), η τάση για μίμηση, η ψυχοκινητική διέγερση που ενισχύεται από διάφορες συντρέχουσες καταστάσεις (τη συγκίνηση του αγώνα ή της συναυλίας, τα συνθήματα, την

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 37

παρουσία εξοπλισμένων αστυνομικών, τη χρήση αλκοόλ ή ψυχοτρόπων), ευνοούν την εκδήλωση βίαιων ή καταστροφικών μαζικών αντιδράσεων.

Ειδική αναφορά γίνεται στην επικινδυνότητα των χούλιγκαν και στο ζήτημα της βίας στα γήπεδα. Μελέτες παρουσιάζουν αυτές τις ομάδες ως νέους που χωρίς να γνωρίζονται καθόλου μεταξύ τους ενώνονται σε μια ομάδα συνήθως περιστασιακά

με ένα κοινό ιδεώδες και στόχο: τη βία για τη βία. Είναι ο τύπος του ρωμαλέου συνήθως νέου με χαμηλότατη κατά κανόνα πνευματική, κοινωνική και ηθική στάθμη, που γίνεται επικίνδυνος γιατί, πάσχοντας ο ίδιος από ακρισία, γίνεται εύκολα όργανο και υποχείριο του οποιουδήποτε επιτήδειου αρχηγού. Σε έρευνα που έγινε στον ελληνικό χώρο στα τέλη της δεκαετίας του ’80 καταρρίφθηκαν μερικά από τα στερεότυπα του χούλιγκαν. Οι νεαροί

ακραίοι οπαδοί βρέθηκαν ότι ανήκαν σε οικογένειες με μάλλον υψηλό εισόδημα και το επίπεδο της εκπαίδευσής τους δεν διέφερε σημαντικά από τους συνομηλίκους τους, ενώ διαπιστώθηκαν προβλήματα στο οικογενειακό περιβάλλον και στις σχέσεις τους με τους συμμαθητές και τους καθηγητές.

3) Η κλοπή είναι ένα από τα πλέον συνηθισμένα αδικήματα των ανηλίκων. Η έξαρση κάποιων αναγκών (π.χ. για επίδειξη) σε συνδυασμό με τα περιορισμένα οικονομικά μέσα που έχουν στη διάθεσή τους οι έφηβοι, μπορεί να αποτελεί ένα από τα κίνητρα, κυρίως όμως ο νέος αποβλέπει στην πράξη και όχι στο αποτέλεσμά της. Μέσω αυτής μπορεί να ικανοποιεί επιθετικές ή και αυτοτιμωρητικές ενορμήσεις, να απευθύνει έκκληση για βοήθεια (όπως π.χ. στις περιπτώσεις που ο δράστης δεν λαμβάνει στοιχειώδη μέτρα προφύλαξης), να μετρά τις δυνάμεις του, να προκαλεί την εξουσία, να προσπαθεί να εντυπωσιάσει τους συνομήλικους του, ή να επιδιώκει να ενταχθεί σε μια παρέα παραβατών.

4) Οι περισσότερες σεξουαλικές παραβατικές πράξεις των εφήβων έχουν παρορμητικό χαρακτήρα. Το σώμα τους είναι πηγή έντονων διάχυτων ερωτικών ερεθισμών, χωρίς σαφή πάντα ετεροφιλική κατεύθυνση. Τα ζητήματα που συνδέονται με τη σεξουαλική τους ταυτότητα και την επιρροή στο άλλο φύλο, τους ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 38

γεννούν έντονο άγχος, αντιδράσεις πανικού και εκδραμάτισης. Αυτό ισχύει ιδίως για τους άρρενες, λόγω και της ισχυρής παραδοσιακής απέχθειας έναντι του φαινομένου της ανδρικής ομοφυλοφιλίας.

Οι νέοι βιώνουν την σεξουαλικότητα ως ένα σύνολο εμπειριών, διαθέσεων, καταστάσεων ταυτόχρονα σαγηνευτικό, μυστηριώδες, απειλητικό, επικίνδυνο, και με την επίδραση των θρησκευτικών παραδόσεων, αμαρτωλό και «βρώμικο». Η ανικανοποίητη επιπλέουσα επιθυμία δημιουργεί εκνευρισμό, ντροπή, φόβο, γεννά επιθετικότητα, αντιδράσεις άρνησης, υποβάθμισης, εκχυδαϊσμού (όπως φαίνεται από το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι νέοι, και όχι μόνο αυτοί). Απόπειρες βιασμού, βιαιοπραγίες εναντίον του αντικειμένου της ερωτικής επιθυμίας που αποβλέπουν στην καθυπόταξη ή αποσκοπούν στην εκδίκηση, εκφράζουν συχνά το φόβο του νέου εφήβου για απώλεια του ελέγχου της κατάστασης, την ανησυχία του μήπως θεωρηθεί θηλυπρεπής, την ντροπή ή την απόγνωσή του για την αποτυχία ενός ερωτικού του διαβήματος. Ανάλογοι φόβοι των νέων κοριτσιών μπορεί να εκφραστούν με τη μορφή μιας χαώδους και ρηχής σεξουαλικής ζωής. Σε περίπτωση που υπάρχουν ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, νοητική καθυστέρηση, ψυχωτική αποδιοργάνωση, κατάλληλη καθοδήγηση από το περιβάλλον, μπορεί να εμφανιστεί το φαινόμενο της πορνείας ανήλικων κοριτσιών ή αγοριών.

5) Πολιτική βία. Σωματική βία εναντίον μελών αντιπάλων παρατάξεων, εξύβριση, απείθεια προς τις αρχές, στα πλαίσια πολιτικών δραστηριοτήτων με

πολιτικούς στόχους. Πολλές φορές οι πράξεις αυτές εκφράζουν την αφοσίωση του εφήβου στην ομάδα του και τα ιδανικά του, την αδιαλλαξία του έναντι των αντιπάλων. Ο ανώριμος διπολικός τρόπος σκέψης του εκφράζει την ανάγκη του για σταθερότητα, την εξιδανικευτική του διάθεση, την προσπάθειά του να διαμορφώσει μια συγκεκριμένη ταυτότητα, την τάση του να υποταχθεί σε μια ισχυρή εξουσία. Έφηβοι με παρανοειδή δομή προσωπικότητας, ή έφηβοι που βρίσκονται στη λανθάνουσα

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 39

φάση μιας εξελισσόμενης ψυχωτικής διαδικασίας, μπορεί να αναζητήσουν συναισθηματικό καταφύγιο σε ριζοσπαστικές ομάδες ή σε εξτρεμιστικές πτέρυγες πολιτικών και θρησκευτικών οργανώσεων και να γίνουν φανατικοί «σκληροπυρηνικοί» υποστηρικτές ακραίων απόψεων.

Τα ανωτέρω προφανώς δεν σημαίνουν ότι όλα ή τα περισσότερα άτομα, που υποστηρίζουν με αδιαλλαξία και συνέπεια τα ιδανικά τους, έχουν παρανοειδή δομή προσωπικότητας ή χαρακτηρίζονται από ανώριμο τρόπο σκέψης, ούτε ότι ο ριζοσπαστισμός ως πολιτική επιλογή υποκρύπτει οπωσδήποτε ψυχική ανωριμότητα. Εξάλλου και ο κομφορμισμός, ο πολιτικός συντηρητισμός, η συμβιβαστική διάθεση, μπορεί να αποτελούν επιλογές οι οποίες συγκαλύπτουν ψυχικές ανάγκες ή δυσκολίες. Η επίδειξη ωριμότητας, μετριοπάθειας ή ανεκτικότητας, μπορεί να συνιστούν εκλογικεύσεις που υποκρύπτουν παθητική-επιθετική διάθεση, ψυχοπαθητικό καιροσκοπισμό, φοβικές-αποφευκτικές τάσεις.

6) Η κατανάλωση και η διακίνηση απαγορευμένων ψυχοτρόπων ουσιών αποτελεί ένα συχνό αδίκημα της εφηβικής και της μετεφηβικής ηλικίας. Εκτός από τους τακτικούς χρήστες υπάρχουν και οι ευκαιριακοί οι οποίοι είναι και οι περισσότεροι. Συνήθως, η ευκαιριακή χρήση μιας απαγορευμένης ουσίας αποτελεί εκδήλωση της εφηβικής επαναστατικότητας, πράξη μίμησης ή συνέπεια της ύπαρξης κάποιων περιστασιακών δυσκολιών. Όταν ο δράστης αντιμετωπίζεται αδέξια (δραματοποίηση-αντιδράσεις πανικού-στιγματισμός), επιδεινώνονται οι συχνά διαταραγμένες σχέσεις με την οικογένεια, δημιουργείται ο κίνδυνος ώθησής του στον κόσμο της παρανομίας.

7) Η δολοφονία Σε ορισμένα κοινωνικά περιβάλλοντα (π.χ. γκέτο μεγαλουπόλεων) τέτοιοι φόνοι συμβαίνουν συχνά στα πλαίσια ξεκαθαρίσματος λογαριασμών, μεταξύ συμμοριών. Αρκετές φορές πρόκειται για πράξη που φανερώνει βαριά διαταραχή της προσωπικότητας του δράστη και τελείται υπό την επήρεια ψυχοτρόπων. Όμως συχνά εκφράζει και την απόγνωση, την οργή, την αυτοκαταστροφική διάθεση που κυριεύει τη νεολαία όταν ζει σε συνθήκες εξαθλίωσης και αδιεξόδου, που εμποδίζουν τον εφηβικό ναρκισσισμό να διοχετευτεί σε φαντασιώσεις, προσδοκίες και δραστηριότητες κοινωνικά αποδεχτές. Φονεύοντας τον όμοιό του, ο έφηβος σκοτώνει συμβολικά και τον εαυτό του. Θύτης και θύμα «απελευθερώνονται» με τραγικό τρόπο από τη μιζέρια και την αφόρητη πίεση της καθημερινότητας. Αναλόγου χαρακτήρα επιθετικότητα παρατηρείται στην σύγχρονη Ελλάδα μεταξύ συμμοριών εξαθλιωμένων μεταναστών, οι οποίες ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 40

αλληλοεξοντώνονται. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο φόνος εκφράζει μια αντίδραση απελπισίας και λυσσώδους οργής εναντίον αυτού που προσβάλλει άμεσα τον ίδιο τον δράστη ή πρόσωπα που συνιστούν ναρκισσιστική προέκταση του εαυτού του. Το θύμα μπορεί να είναι ένας πατέρας αλκοολικός, βίαιος αιμομίκτης, ένας εραστής της μητέρας ή της αδερφής.

Η εντεινόμενη αβεβαιότητα του μέλλοντος και τα κοινωνικά αδιέξοδα, που αποτυπώνονται στο απαιτητικό σχολικό πρόγραμμα, στην ελαχιστοποίηση του προσωπικού χρόνου του μαθητή και στην αντικατάσταση των άμεσων ανθρώπινων σχέσεων με την τεχνολογία μπορεί να ωθήσουν τον έφηβο στην παραβατικότητα. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο φαίνεται ότι διαδραματίζει και η επιρροή των συνομηλίκων. Η ανάγκη του εφήβου για διαφοροποίηση από τις οικογενειακές αξίες και η επιθυμία για ένταξη στην ομάδα των συνομηλίκων στην προσπάθεια για διαμόρφωση της προσωπικότητας του μπορεί να οδηγήσουν στην άκριτη συμμετοχή σε παραβατικές πράξεις. Καθώς ο έφηβος υφίσταται την επίδραση των παραπάνω παραγόντων, μπορεί να αναπτύξει παραβατική συμπεριφορά, ώστε να αντισταθμίσει τα αισθήματα ανασφάλειας, να αισθανθεί δυνατός, να κερδίσει την αποδοχή από τους συνομηλίκους του, αλλά και να εκφράσει την απογοήτευση του προς την σύγχρονη κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα.

Τα αίτια, λοιπόν, που σπρώχνουν το νέο άνθρωπο στη βία και στο έγκλημα είναι: βιολογικά, ψυχολογικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, ακόμα και θρησκευτικά. Και από έρευνες που έχουν γίνει διαπιστώθηκε πώς από τη φύση του κανένα παιδί δεν γεννιέται βίαιο. Σπάνιες είναι οι περιπτώσεις, που η βιαιότητα κάποιου γονιού μεταδίδεται κληρονομικά στο παιδί του. Τις περισσότερες φορές η λαθεμένη διατροφή των παιδιών, με την οποία αυτά συγκεντρώνουν υπερβολική δυναμικότητα, είναι δυνατόν να τα ωθήσει σε βίαιες εκδηλώσεις εκτόνωσής της. Η διάπλαση του σώματος σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει στη βία τους νέους. Εκτός των παραπάνω, που διαταράσσουν την ψυχική ηρεμία του νέου, σήμερα τόσο το οικογενειακό περιβάλλον με τα πολλά και ποίκιλα προβλήματα, όσο και η κοινωνία γενικά, συντελούν στο να μη μπορεί να βρει το σημερινό παιδί απάντηση στα πολλά ερωτήματα, που δημιουργούνται μέσα του. Η έντονη ζωή, που του προτρέπουν τα λαθεμένα μέσα ενημέρωσης και οι τόποι ψυχαγωγίας δεν του αφήνουν περιθώρια σκέψης. Αντίθετα τον ωθούν σε επαναστατική συμπεριφορά μέσα στην οικογένειά του, στο σχολείο και στο στενότερο φιλικό περιβάλλον. Τίποτα το νέο σήμερα δεν τον «αγγίζει», τίποτε δεν τον «ικανοποιεί». Θέλει να κάνει ένα

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 41

δικό του κόσμο με τη βία, αφού οι άλλοι «δεν τον καταλαβαίνουν». Σήμερα ο νέος δεν ξέρει πού βρίσκεται. Ας μας επιτραπεί η έκφραση: «τα έχει χαμένα». Γιατί, παρότι ζει παρέα με άλλους συνομήλικούς του, είναι τόσο μόνος, που αρχίζει και φοβάται. Αντιδρά ατομικά χωρίς να υπολογίζει πως δίπλα του βρίσκονται οι γονείς του. Πολλές φορές, επειδή δεν μπορεί να αλλάξει τη ροή της κοινωνίας, προβαίνει σε βρισιές και σε βανδαλισμούς. Σαν παράδειγμα αναφέρω τις χυδαιολογίες που ακούει κανείς μέσα στα γήπεδα και γυμναστήρια, που κατά πλειοψηφία συγκεντρώνονται νέοι και τις βίαιες, βάνδαλες εξτρεμιστικές και μηδενιστικές ενέργειές τους στους ίδιους χώρους. Αλλά, όσο εύκολη και πλούσια είναι η ζωή των νέων σήμερα, τόσο απαιτητική είναι γι’ αυτούς. Είναι γεγονός πώς ποτέ, απ’ όσο θυμούμαστε, δεν ξόδευαν οι νέοι τόσο εύκολα το χρήμα και τόσο πολύ χρήμα. Όταν όμως δεν το βρίσκουν εύκολα αυτό, τότε συγκρούονται με την οικογένειά τους, με το περιβάλλον τους, και φθάνουν μέχρι τη βία και το έγκλημα, προκειμένου να το αποκτήσουν. Το πολύ χρήμα, λοιπόν, και η αλόγιστη σπατάλη του από τους νέους μας, είναι μια βασική αιτία της βίας και της εγκληματικότητας. Με όλα τα παραπάνω μπορούμε να υπολογίζουμε και τα κοινωνικά προβλήματα, που αντιμετωπίζει σήμερα ο νέος.

Απ’ την οικογένεια, αν αρχίσουμε, θα διαπιστώσουμε μια μεγάλη αλήθεια. Πώς οι διαμάχες ανάμεσα στους γονείς, οι απιστίες και των δύο συζύγων, η άστατη και απρογραμμάτιστη ζωή, φορτώνουν τους νέους μας με άγχος. ∆εν είναι υπερβολή ότι η προσπάθεια των σημερινών παιδιών να φύγουν απ’ το σπίτι, να γλιτώσουν απ’ τους καβγάδες των γονιών τους, να «ελευθερωθούν» απ’ τα οικογενειακά «δεσμά», είναι μια μορφή βίας. Στο χώρο της εργασίας δύσκολα προσαρμόζονται σήμερα οι νέοι. Όσο κι αν μιλούμε για κοινωνικότητα, συνεργασία και επικοινωνία μέσα στο χώρο δουλειάς, δεν είναι τόσο εύκολο να προσαρμοστούν οι νέοι μας. Ο εργοδότης τους φαίνεται βασανιστικός, καταπιεστικός, εκμεταλλευτής, απάνθρωπος. Πολύς είναι ο χρόνος της δουλειάς και λίγη η αμοιβή. Ενώ προσφέρουν λίγα, ζητούν πολλά. Πιστεύουν πώς όλοι τους αδικούν: Το σύστημα, το συνδικάτο, η νομοθεσία. Γι’ αυτό και επαναστατούν. Χρησιμοποιούν εναντίον όλων και για όλα τη βία. Καταστρέφουν κάθε τι, που θυμίζει τις ρίζες τους. Το λένε «κατεστημένο», το παρελθόν, γι’ αυτό παλεύουν να το μηδενίσουν. Σήμερα κάποιες αξίες, που παλιότερα θεωρούνταν συνεκτικές για την οικογένεια και την κοινωνία, έχασαν και αυτές τη συνεκτικότητά τους. Σαν παράδειγμα αναφέρω την αναξιοπιστία, που έχει αντικαταστήσει την αξιοπιστία και την «μπέσα» των προγόνων μας. Την αδιαφορία για τον γείτονά μας, για τα προβλήματά, του, για τη χαρά του και τον πόνο του. Σ’ όλα αυτά τα αίτια

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 42

εξέχουσα θέση πρέπει να δώσουμε σ’ εκείνα, που θεωρούνται και που είναι πολιτικά. Καλύτερα όμως, θα ήταν να τα ονομάσουμε «κομματικά». Γιατί η πολιτικοποίηση του νέου είναι αναγκαία, ενώ δεν είναι αναγκαία η κομματικοποίηση. Όμως είτε το θέλουμε είτε όχι, σε βάρος των παιδιών μας, τα κόμματα παίζουν άσχημο παιχνίδι. Γιατί από τη μια μεριά ομιλούν για «ενότητα», για «ομοψυχία» και από την άλλη με τα κομματικά τους κηρύγματα κομματιάζουν τη νεολαία μας και την παθιάζουν. Έτσι οι νέοι χωρίζονται σε φανατισμένους οπαδούς του άλφα ή του βήτα κόμματος, φέρνονται εχθρικά μεταξύ τους, δεν συμβιβάζονται, δεν επικοινωνούν και αρκετές φορές φθάνουν στη βία. Ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, όπου παρατηρείται υπερπληθυσμός. Σ’ αυτές η προδιάθεση για τη βία και το έγκλημα αυξάνεται και συχνά ο βίαιος και εγκληματίας χάνεται μέσα στο ανώνυμο πλήθος. Για την κομματική προπαγάνδα που δημιουργεί άγχος στο νέο, τον απομονώνει και τον καθοδηγεί σε βίαιες εκδηλώσεις, όπως και για τον πολιτικό φανατισμό που έντεχνα καλλιεργείται, θα μιλήσουμε σε επόμενο άρθρο μας.

Βέβαια και στη χώρα μας έχουμε πλέον φαινόμενα ανησυχητικά, γεγονός που δείχνει ότι η υφή της ελληνικής οικογένειας αλλάζει, οι δεσμοί διασπώνται περισσότερο, η οικογένεια στις μεγάλες πόλεις είναι απομονωμένη κοινωνικά, εργάζονται και οι δύο γονείς, η μητέρα αποχωρίζεται από πολύ νωρίς τα παιδιά, τα υποκατάστατα φροντίδας που έχουμε (παιδικοί σταθμοί, που μερικές φορές δεν λειτουργούν ικανοποιητικά, τηλεόραση που λειτουργεί ως υποκατάστατο μητέρας, ή διάφορες νταντάδες που μπορεί να μην έχουν κατάλληλη προσωπικότητα) δεν είναι ότι καλύτερο και επομένως αρχίζει και η ελληνική οικογένεια να μοιάζει, ιδίως στις πόλεις, με αυτές που Βλέπουμε και στο εξωτερικό.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 43

Μορφές

Η φτώχεια, η ανεργία, τα ναρκωτικά, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η ανεπαρκής κατάρτιση, οι δυσκολίες της οικογενειακής ζωής, η βία από τα ΜΜΕ είναι κάποιες μόνο από τις συνιστώσες της εγκληματικότητας των ανηλίκων, γηγενών και αλλοδαπών, με πλειονότητα τα αγόρια από την ηλικία των 10 ετών. Γιατί ένα παιδί παραβατεί; Σύμφωνα με τον κ. Τσιάντη, καθηγητή Παιδοψυχιατρικής, όπως έχουν δείξει έρευνες και σε άλλες χώρες η παραβατικότητα, που στην Ελλάδα μέχρι στιγμής τουλάχιστον είναι ήπια, συνδέεται πάρα πολύ με χρήση ουσιών, με μαθησιακές δυσκολίες, με προβλήματα ψυχικής υγείας. Επίσης, σε παιδιά προβατικά παρατηρείται πολύ συχνά κατάθλιψη. Εάν λοιπόν έχεις έναν νέο που είναι καταθλιπτικός (μένει άπλυτος, δεν πάει σχολείο γιατί βαριέται, δεν βγαίνει έξω) και δεν το έχεις πάρει είδηση, μπορεί να εμφανίσει και μια παραβατική συμπεριφορά και να συνυπάρχει με παραβατικότητα. Αυτό το παιδί εάν δεν μπορέσει να βρει στήριγμα από την οικογένειά του, θα αναζητήσει στήριξη και υποστηρίγματα έξω από την οικογένεια.

Όπως ομάδες που ανήκουν σε υποκουλτούρες (υποομάδες που κάνουν χρήση ουσιών, που έχουν μικρές συμμορίες), άτομα που θα τον ψευτοϋποστηρίξουν αρχικά, αλλά στη συνέχεια θα τον χρησιμοποιήσουν οργανώνοντάς τον στη συμμορία ή και χρησιμοποιώντας τον για διακίνηση ναρκωτικών. ΨΥΧΟΣΥΝΑΙΣΘΗµΑΤΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Η πρώτη κατηγορία, δηλαδή οι ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές των εφήβων αναδεικνύονται συνήθως κατά τη σχέση τους µε τους συνομηλίκους τους και περιλαμβάνουν την πρώιµη εμπειρία και εξάρτηση από το κάπνισμα, τη χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών, τη βουλιμία, την υπνηλία, τη στείρα ονειροπόληση, την υπερβολική ενασχόληση µε την εξωτερική εμφάνιση, την κακή συμπεριφορά, τις απουσίες από το σχολείο και άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις, τη σχολική αποτυχία κ.λπ. Στα περισσότερα παιδιά εμφανίζονται τέτοια προβλήματα για σύντομο χρονικό διάστημα και σε συγκεκριμένες περιόδους, ενώ αργότερα ελαχιστοποιούνται ή εξαφανίζονται εντελώς. Τα προβλήματα αυτά, όταν υπερβαίνουν κάποια όρια ή όταν εμφανίζονται σε πολύ μικρές ηλικίες θεωρούνται αντικοινωνική συμπεριφορά και χρειάζεται λεπτομερέστερη μελέτη για την ερμηνεία της και την αποτελεσματική αντιμετώπιση της από γονείς, εκπαιδευτικούς, ψυχολόγους κ.ά. φορείς υποστήριξης (Ηerbert M. 1996 σελ. 107-120, Τριανταφύλλου, Τ., 1998, 121-122). Οι ακραίες περιπτώσεις ψυχολογικών προβλημάτων συμπεριφοράς είναι ταξινομημένες στα διαγνωστικά συστήματα των ψυχικών διαταραχών και αντιμετωπίζονται από το σύστηµα ψυχικής υγείας της κοινωνίας.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com


Συνέπειες Εφηβικής Παραβατικότητας

Σελίδα 47

Γενικά

Αναμφισβήτητο γεγονός είναι ότι η παραβατική συμπεριφορά ατόμων νεαρής ηλικίας αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο που έχει πάρει ευρύτατες διαστάσεις στη σύγχρονη εποχή.

Επίσης, είναι αναγκαίο να σημειωθεί ότι η παραβατικότητα των νέων έχει μια ιδιάζουσα σημασία, εφόσον οι νέοι είναι εκείνα τα άτομα που πρόκειται να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο και να αναλάβουν σταδιακά θέσεις και ρόλους στους τομείς της κοινωνικής ζωής. Έτσι είναι κατανοητό ότι οποιαδήποτε μορφή παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς από την νεολαία συνιστά ανησυχητικό φαινόμενο που επηρεάζει την αρμονία του κοινωνικού συνόλου.

Σύμφωνα λοιπόν με το ποινικό δίκαιο, έγκλημα ορίζεται κάθε πράξη που τιμωρείται από τον ποινικό νόμο. Αντίθετα, παραβατική συμπεριφορά θα λέγαμε ότι είναι ταυτόχρονα το αποτέλεσμα και η διαδικασία δημιουργίας συμπεριφοράς βάσει τέτοιων κοινωνικών και πολιτισμικών ερμηνειών και νοημάτων, που αποκλίνουν από το νόμιμα καθιερωμένο και συμβατό, κοινωνικά έννομο και αποδεκτό

Ο ακριβής νομικός ορισμός της ανήλικης παραβατικότητας, είναι όταν ένα άτομο μεταξύ 12 και 17 ετών, το οποίο μέσα από την δέουσα νομική διαδικασία διαπιστώθηκε ότι έχει παραβιάσει την ποινική νομοθεσία και ως εκ τούτου, υπόκεινται σε ποινές που καθορίζεται από ένα δικαστήριο ανηλίκων. Παιδιά κάτω των 12 ετών που διαπράττουν αυτό που διαφορετικά θα ήταν ποινικά αδικήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο στο πλαίσιο της νομοθεσίας για την προστασία παιδιών.

∆υστυχώς η νεολαία που προκαλεί παραβατικές ενέργειες συμμετέχει σε κάθε μορφή παράνομης συμπεριφοράς. Ωστόσο, κάποιες μορφές μπορούν να θεωρηθούν ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 48

αμιγώς νεανικές, εφόσον η συμμετοχή της νεολαίας σε αυτές είναι καταλυτική. Η εμπλοκή του νέου στο κοινό έγκλημα παρουσιάζει αύξηση, ωστόσο απέχει από το να χαρακτηριστεί νεανική μορφή εγκληματικότητας. Όμοια η βία και η εγκληματικότητα που οφείλονται σε ιδεολογικά αίτια (θρησκευτικά, πολιτικά, κοινωνικά), όπως η τρομοκρατία, σχετίζονται με τους νέους, οι οποίοι αποτελούν τα εκτελεστικά όργανα, όχι όμως και τους ηθικούς αυτουργούς. Οι επικεφαλής του οργανωμένου εγκλήματος είναι συνήθως ενήλικες, οι οποίοι στρατολογούν νέους εμφυσώντας σε αυτούς την ιδεολογία τους και προωθώντας τους σε πράξεις βίας, προκειμένου να την εμπεδώσουν. Στη σύγχρονη κοινωνία κυριαρχούν φαινόμενα όπως η ανεργία, η φτώχεια, η περιθωριοποίηση, ο ρατσισμός, οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Είναι γεγονός ότι σε κάθε κοινωνία μοχθούν να επιβιώσουν ομάδες με σοβαρά βιοτικά προβλήματα. Κατά κύριο λόγο οι ομάδες αυτές εμπεριέχουν πλήθος νέων, οι οποίοι βρίσκονται σε αναζήτηση επαγγέλματος και εξασφάλισης μιας ισότιμης θέσης μέσα

στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. Έτσι λοιπόν, είναι εύλογο οι νέοι αυτοί, όταν αδυνατούν να επιβιώσουν και να συμβιώσουν ειρηνικά, να καταφεύγουν στην παρανομία για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, δίνοντας στην παρανομία τη μορφή «βιοπορισμού». Άλλες πάλι φορές, τα κοινωνικά φαινόμενα που περιγράψαμε, προκαλούν έντονη

δυσαρέσκεια στις μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες. Είναι αναμενόμενο τότε ότι η βία των νέων, κυρίως η εκτονωτική, θα πάρει τη μορφή αντίδρασης και αποδοκιμασίας, η οποία στρέφεται επί δικαίων και αδίκων, εφόσον στόχο έχει το σύνολο της κοινωνίας που εμφανίζεται να αποδιώχνει και να καταδικάζει σε εξαθλίωση τους ανθρώπους αυτούς

Οι νεανικές συντροφιές, αλλά και η ηρωοποίηση της βίας από τα Μ.Μ.Ε. λειτουργούν ενθαρρυντικά, ώστε οι νέοι να εκδηλώσουν βίαιη συμπεριφορά. Η υπερβολική προβολή της βίας, είτε ως είδησης, είτε ως θεάματος, εξοικειώνει την αρχικά άμαθη και αγνή νεανική ψυχή με την εμπειρία της βίας

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 49

Ατομικές Συνέπειες

ΕΦΗΒΟΙ ΚΑΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

Τα παιδιά μπορεί να παίρνουν ναρκωτικά για διάφορους λόγους. Μπορεί απλά να θέλουν να είναι «cool» όπως κάποια μεγαλύτερα παιδιά που βλέπουν. Κάποτε, τα κινεί η περιέργεια. ’Άλλα παιδιά μπορεί να είναι λυπημένα, φοβισμένα, βαριεστημένα ή να έχουν άλλα προβλήματα (π.χ. οικογενειακά) και να παίρνουν τα ναρκωτικά για να «λύσουν» τα προβλήματα τους και να «νιώσουν» καλά. Το να νιώθεις καλά και να είσαι καλά είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Παίρνοντας ναρκωτικά σίγουρα δεν μπορείς να είσαι καλά αφού...

ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΣΑΙ!!!

Τα ναρκωτικά δεν μπορούν να λύσουν οποιουδήποτε είδους προβλήματα αφού σε κάνουν απλώς να τα ξεχάσεις. ∆εν τα εξαφανίζουν!

Τα ναρκωτικά είναι χημικές ουσίες που αλλάζουν τον τρόπο που δουλεύει το σώμα σου... προς το κακό! Σίγουρα θα έχεις ακούσει κάποιες λέξεις όπως: Μαριχουάνα, κοκαΐνη, έκσταση, ηρωίνη, LSD. Αυτά όλα είναι ονόματα διαφόρων ναρκωτικών. Και τα τσιγάρα και το αλκοόλ είναι είδη ναρκωτικών, μόνο που είναι νόμιμα (μόνο για ενήλικες εννοείται!).

Οτιδήποτε καταναλώσεις σε μεγάλη ποσότητα βλάπτει το σώμα σου. ∆εν πονάς την κοιλιά σου όταν τρως πολλά κεράσια; Και όταν πάρεις ναρκωτικά θα νιώσεις άσχημα, μόνο που δεν χρειάζεται καθόλου μεγάλη ποσότητα ναρκωτικών για να κάνουν ΤΕΡΑΣΤΙΑ ζημιά στο σώμα σου! Ξέρεις γιατί;

Τα ναρκωτικά σκοτώνουν τα κύτταρα του εγκεφάλου. Και αντίθετα με τα μαλλιά και τα νύχια, όταν καταστραφούν τα κύτταρα του εγκεφάλου, ∆ΕΝ ξαναδημιουργούνται.

Ακόμη, τα ναρκωτικά «θολώνουν» το μυαλό σου. ∆εν μπορείς να σκεφτείς καθαρά. Πολλοί, όταν είναι «high» κάνουν ανόητα και επικίνδυνα πράγματα που δεν θα τα έκαναν εάν δεν είχαν πάρει ναρκωτικά. Το σχολείο γίνεται, για παιδιά-ναρκομανή, ακόμη πιο δύσκολο. Το χειρότερο, ίσως, για τα παιδιά αυτά, είναι ότι δεν αναπτύσσονται σωστά και φαίνονται συνεχώς άρρωστα.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 50

Αν πάρεις ναρκωτικά έστω και για μια φορά, δεν θα εθιστείς αλλά θα σου δημιουργηθεί μια ίσως ανεπανόρθωτη ζημιά στον εγκέφαλο! Οπότε η φράση «∆οκίμασε, δεν θα πάθεις τίποτε από μια φορά» δεν ισχύει διότι η ζημιά γίνεται. Με την πρώτη δόση κοκαΐνης μπορεί να πάθεις καρδιακή προσβολή και να πεθάνεις (ναι, ακόμη κι εσύ!). Αξίζει;

Όταν ένα παιδί ή ενήλικας παίρνει συχνά ναρκωτικά γίνεται χρήστης εθισμένος, δηλαδή τα έχει πια ανάγκη για να ζήσει. Το σώμα του έχει συνηθίσει με αυτά και δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς. Και δεν είναι εύκολο να σταματήσει κανείς. Χρειάζεται επειγόντως βοήθεια και μάλιστα πάρα πολλή. Ιδιαίτερα χρειάζεται την στήριξη από την οικογένεια και τους φίλους.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, ένας στους τρεις εφήβους δηλώνει ότι έχει δοκιμάσει κάποια παράνομη ουσία και ένας στους έξι έχει κάνει χρήση τουλάχιστον 3 φορές σε όλη του τη ζωή (κάνναβη και κοκαΐνη).

Αν υποπτεύεσαι πως κάποιος φίλος ή γνωστός σου παίρνει ναρκωτικά, δες τα πιο κάτω σημεία για να το επιβεβαιώσεις:

∆εν μπορεί να συγκεντρωθεί

Ανησυχεί και γκρινιάζει ασταμάτητα

∆εν ενδιαφέρεται πια για το σχολείο

Μπλέκεται σε πολλούς καβγάδες

Είναι συνεχώς κουρασμένος

Η διάθεση του αλλάζει συνεχώς

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 51

Αν πράγματι αυτός ο φίλος ή γνωστός σου δείχνει τα πιο πάνω συμπτώματα, προσπάθησε πρώτα πρώτα να μιλήσεις μαζί του και να τον πείσεις (όχι με φωνές αλλά με έξυπνα επιχειρήματα!) ότι αυτό που κάνει είναι λάθος. ∆είξε του πως είσαι έτοιμος να τον στηρίξεις και πρότεινε του να μιλήσετε μαζί στους γονείς του ή με κάποιον σύμβουλο.

Προειδοποιητικά σημάδια ότι ένα παιδί κάνει χρήση ναρκωτικών:

Περίοδοι υπνηλίας και λήθαργου, εναλλασσόμενες με υπερδραστηριότητα και ευφορία.

Αλλαγή στην όρεξη.

Σημαντικές μεταπτώσεις στη διάθεση και αλλαγές στην προσωπικότητα.

Ασυνήθιστα μικρές ή μεγάλες κόρες ματιών και βαριά βλέφαρα.

Σύγχυση, τραύλισμα και παράλογη συμπεριφορά.

Ρίγη.

Έλκη γύρω από την μύτη και επίμονο φτάρνισμα.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 52

Έφηβοι και Βία

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός μεταξύ των μαθητών μεταξύ των μαθητών έχει γίνει επίκεντρο της προσοχής, συζήτησης και μελέτης και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους ειδικούς, οι όροι αυτοί ερμηνεύονται ως επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου στους μαθητές από τους συμμαθητές τους, εντός ή εκτός του σχολικού περιβάλλοντος.

Η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός έχει πολλές και σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην σωματική και ψυχική όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα οι συνέπειες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες και είναι δυνατόν να έχουν τραγικά αποτελέσματα.

Τα παιδιά που γίνονται θύματα του εκφοβισμού και βίας είναι δυνατόν να νιώσουν έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας, να έχουν φοβίες, να παρουσιάσουν σχολική άρνηση, να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο, να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία, να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες, ψυχοσωματικά προβλήματα όπως πονοκεφάλους, πόνους στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου κ.ά. καθώς και κατάθλιψη.

Τα παιδιά θύτες, δηλαδή αυτά που ασκούν την βία και τον εκφοβισμό, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να απομακρυνθούν από το σχολείο, να διακόψουν σχολική φοίτηση, να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι και να εξελιχθούν, σε ποσοστό που αγγίζει το 50%, σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 53

Μορφές ενδοσχολικής βίας

Η ενδοσχολική βία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές:

απειλή τραυματισμού ή φυσικός τραυματισμός κάποιου. Εκδηλώνεται με χειρονομίες, σπρωξίματα, ξυλοδαρμούς.

συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών επιθέσεων, προσβολών και απειλών, ειρωνείας, χρήση παρατσουκλιών.

εκβιασμοί για απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων.

προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση, για άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριμένο συμμαθητή τους.

αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, των υπηρεσιών MMS και SMS που παρέχουν τα κινητά τηλέφωνα και των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου ατόμου.

διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής κατάστασης, της διαφορετικότητας.

σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση με ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα, μέχρι και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.

Ορισμένες ενδείξεις που πιθανόν να υποδηλώνουν ότι το παιδί έχει πέσει θύμα βίας και εκφοβισμού στο σχολείο είναι:

η μειωμένη διάθεσή του ή η άρνησή του να πάει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία,

οι αδικαιολόγητες απουσίες του,

η απροσδόκητη μαθησιακή του πτώση που αποτυπώνεται με βαθμούς που πέφτουν,

το γεγονός ότι περνά το χρόνο του στα διαλείμματα κοντά στους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία,

το ότι καθυστερεί να πάει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι, http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 54

το ότι τα ρούχα του είναι συχνά σκισμένα και κατεστραμμένα,

το ότι έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν,

το ότι χάνει συχνά τα πράγματά του,

το ότι ζητάει συχνά χρήματα από τους γονείς του γιατί χάνει αυτά που του δίνουν,

το ότι υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν,

το ότι παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα.

ΛΗΣΤΕΙΣ, ΚΛΕΨΙΕΣ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΚΛΟΠΕΣ

Στην εφηβική ηλικία, τα παιδιά μπορεί να αρχίσουν να κλέβουν για διαφορετικούς λόγους. Η ίδια η πράξη μπορεί να λειτουργεί ως διεγερτικό και να τους ανεβάζει την αδρεναλίνη, κάνοντάς τους να νιώθουν έντονα συναισθήματα, που προέρχονται από τον αρχικό κίνδυνο και την ανακούφιση του ότι δεν πιάστηκαν.

Ένας άλλος λόγος που οι έφηβοι μπορεί να αρχίσουν να κλέβουν έχει να κάνει με την ομάδα των συνομηλίκων και τις πιέσεις που ο έφηβος δέχεται από αυτή. Προκειμένου ο έφηβος να γίνει αποδεκτός και να κερδίσει το σεβασμό των άλλων μελών -"προτύπων" της ομάδας, αρχίζει να κλέβει για να δείξει ότι μπορεί κι αυτός να το κάνει, ότι είναι αρκετά ικανός για να γίνει αποδεκτός από την ομάδα αυτή.

Άλλες φορές πάλι, ο έφηβος επιδίδεται στην κλεψιά για να "αποδείξει" στον εαυτό του και τους άλλους ότι είναι έξυπνος, μάγκας, και ότι μπορεί να τα καταφέρει.

Ένας άλλος λόγος είναι ότι καθώς ο έφηβος αρχίζει να παίρνει τον έλεγχο της ζωής του στα

χέρια του, αποκτά μια αίσθηση παντοδυναμίας και έχει την επιθυμία να κατακτήσει τον κόσμο γύρω του, επαναστατώντας: ο τρόπος που διαλέγει να το κάνει αυτό μπορεί να είναι κλέβοντας. ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 55

Κάθε χρόνο, περισσότερα από 400 παιδιά, ηλικίας 12 με 14 ετών, φυλακίζονται στη Βρετανία. Όμως, 170 από αυτά, ορισμένα μικρότερα και των 12 ετών, φυλακίζονται παρά τη ρητή θέση της κυβέρνησης ότι οι ποινές φυλάκισης θα πρέπει να είναι η έσχατη λύση.

Το πρόβλημα αυτό των εφήβων έχει και άλλη λύση εκτός της φυλάκισης, η οποία δεν γίνεται πάντα και ο έφηβος στην ουσία γλυτώνει με μια επίπληξη μόνο. Η άλλη λύση λοιπόν είναι τα ειδικά ιδρύματα. Ειδικοί σύλλογοι ή κέντρα υπηρεσιών συμβουλευτικής για άτομα που εκδηλώνουν συμπτώματα κλεπτομανίας ή διαπράττουν μικροκλοπές για διάφορες αιτίες (χρήση ουσιών, κατάθλιψη κλπ.) συναντώνται συχνά σε χώρες του εξωτερικού. Η CASA (Cleptomaniacs and Shoplifters Anonymous) αποτελεί μια ειδική ομάδα αυτοβοήθειας για άτομα που εκδηλώνουν σχετικά προβλήματα. Ιδρύθηκε το 1992 στο Ντιτρόιτ από έναν «πρώην» κλεπτομανή που συνειδητοποίησε, κατά τη διάρκεια της δικής του προσπάθειας ανάρρωσης, το σημαντικό ρόλο της ψυχολογικής υποστήριξης από μια ομάδα. Στο πρόγραμμα της CASA περιλαμβάνονται εβδομαδιαίες συναντήσεις στις οποίες τα μέλη της ομάδας εκμυστηρεύονται και συζητούν το πρόβλημα που τους απασχολεί.

Τέλος, η THEFT TALK, Κέντρο υπηρεσιών συμβουλευτικής στο Πόρτλαντ, ιδρύθηκε το 1970 από τους Steven Houseworth και Patrick Murphy (ειδικούς νομικούς σύμβουλους ανήλικων παραβατών) με σκοπό την πρόληψη της παραβατικής συμπεριφοράς ανηλίκων. Οι αρμόδιες δικαστικές αρχές παραπέμπουν σε πολλές περιπτώσεις στην THEFT TALK περιστατικά ανηλίκων που συλλαμβάνονται για κλοπές, ή θέτουν την παραπομπή τους στην εν λόγω υπηρεσία ως προϋπόθεση μη δίωξής τους.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 56

Κοινωνικές Συνέπειες

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Οι θεωρίες που ασχολούνται με την οικογένεια ως παράγοντα εγκληματογένεσης χωρίζονται σε δύο μεγάλους θεματικούς τομείς. Στον πρώτο δίνεται έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις γονιού-παιδιού μέσα από θέματα όπως η επίβλεψη, η επιβολή, η διαπαιδαγώγηση και η κοινωνικοποίηση. Στον δεύτερο θεωρούνται σημαντικοί αντικειμενικοί παράγοντες, όπως το μέγεθος της οικογένειας, η θέση μέσα στην οικογένεια, η οικονομική κατάσταση και η σχέση μεταξύ των γονέων, χωρίς όμως να παραλείπεται η αναφορά στο ίδιο το παιδί, και κυρίως στο πως δέχεται, σημασιολογεί και εντέλει μεταφράζει σε συμπεριφορά αυτούς τους αντικειμενικούς όρους.

Όσον αφορά την πρώτη οπτική, οι μεταβλητές που αποτελούν και παράγοντες πρόγνωσης μελλοντικής παραβατικής συμπεριφοράς σχηματίζουν μια γενική εικόνα, που δείχνει ότι οι γονείς: α) εφαρμόζουν συχνά τιμωρίες, β) δίνουν περισσότερες εντολές πιο ασαφείς και αόριστες γ) δεν αντιλαμβάνονται έγκαιρα ενδεχόμενη παραβατική συμπεριφορά και είναι λιγότερο αποτελεσματικοί στην ανάσχεσή της. Η έλλειψη γονεικής φροντίδας και επιτήρησης (σε έρευνα στη Βοστώνη και το Σικάγο, βρήκαν ότι το 32% του δείγματος των εγκληματιών ήταν ορφανοί), η συχνή ή μακρόχρονη απουσία ενός γονέα (ιδίως του πατέρα σε σχέση με την παραβατικότητα των κοριτσιών, και της μητέρας των αγοριών), η σκληρή απόρριψη των γονιών ή η ακραία υπερπροστασία, σε συνδιασμό με διαφωνίες των γονιών ως προς τη διαπαιδαγώγηση, η ύπαρξη και άλλων παραβατών στην οικογένεια, η ροπή στην υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ ή ψυχοτρόπων από τους γονείς, και η χρήση βίας για την επίλυση των οικογενειακών διαφορών, έχουν ως αποτέλεσμα την αντίδραση του παιδιού και τη διαφυγή από κάθε πρότυπο πειθαρχίας.

Οι γονείς ενώ εμφανίζονται ψυχροί και άκαμπτοι, περιοριστικοί και καταπιεστικοί στις μεθόδους ανατροφής περιγράφουν το παιδί ως αγχώδες, άρρωστο και φοβισμένο! Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν επιδείξει οι έρευνες στο θέμα των κακοποιημένων ή παραμελημένων παιδιών, τα οποία ως γονείς αργότερα είναι πιθανό να σχηματίσουν μια «παραβατική οικογένεια». Στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τις συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας αυτοί οι άνθρωποι επαναδημιουργούν –σαν ηθοποιοί πάνω στη σκηνή- ξανά και ξανά τις ίδιες συγκρουσιακές καταστάσεις, παραμελώντας ή κακοποιώντας τα δικά τους παιδιά. ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 57

Έτσι για παράδειγμα, όταν ένα παιδί κλαίει, ο γονιός αισθάνεται φυσιολογικά την ανάγκη να το ηρεμήσει. Όταν όμως ο ίδιος έχει αφεθεί πολλές φορές ως παιδί να κλαίει, ενώ οι γονείς του αδιαφορούσαν ή τον χτυπούσαν, γεννιέται μέσα του η ίδια σύγκρουση και η ανάμνησή της ξαναζωντανεύει αισθήματα θυμού και απογοήτευσης. Καθώς το παιδί συνεχίζει να κλαίει, ο γονιός νιώθει υπερένταση και οδηγείται να επαναλάβει τη γνωστή σ’αυτόν αντιμετώπιση: ξυλοκοπεί άγρια το παιδί. Το παιδί μεγαλώνοντας αισθάνεται την αδικία που του έγινε και αντιδρά συχνά με κακή διαγωγή και διαταραχές συμπεριφοράς.

∆εν είναι εύκολο να διευκρινιστεί αν η ύπαρξη πολλών παραβατών στο ίδιο σπίτι δεν είναι μόνο αποτέλεσμα επηρεασμού και μίμησης, αλλά υποδεικνύει την ύπαρξη μιας κληρονομικής επιβάρυνσης, η οποία έμμεσα προδ ιαθέτει όλα τα μέλη προς την παραβατικότητα. Ορισμένες έρευνες με υιοθετημένα παιδιά, έδειξαν ότι ισχύουν και οι δύο κατηγορίες αιτιωδών σχέσεων (κληρονομική μεταβίβαση και κοινωνική επίδραση). Τόσο στις οικογένειες των φυσικών γονέων όσο και στις οικογένειες των θετών γονέων υιοθετημένων ανήλικων παραβατών, διαπιστώνονται συχνά εκδηλώσεις παραβατικής ή αποκλίνουσας συμπεριφοράς.

Η κακή ανατροφή και αγωγή, που συνεπάγονται τα οικονομικά προβλήματα, (ειδικά σε οικογένειες με μεγάλη πυκνότητα) έχουν αναφερθεί ως πιθανά αίτια παραβατικότητας. Οι κακές συνθήκες, όπως ο αλκοολισμός, η αλητεία, η επαιτεία, αλλά και άλλες αντικοινωνικές πράξεις, όπως μικροκλοπές και πορνεία, χαρακτηρίζουν περισσότερο οικογένειες με φτωχά και ανύπαρκτα εισοδήματα. Η συγκατοίκηση πολλών ατόμων στο ίδιο δωμάτιο όχι μόνο διεγείρει τη σεξουαλική ορμή των ανηλίκων, αλλά είναι και υπαίτια για ένα μεγάλο ποσοστό αιμομιξιών. Ορισμένες έρευνες προσπάθησαν να αποδείξουν ότι και η θέση του παιδιού μέσα στην οικογένεια προπαραβατικού πρωτότοκου (υπερβολική προσοχή-δειλό, αγχώδες), υστερότοκου (κακοαναθρεμμένο), μοναχογιού ή μοναχοκόρης, σχετίζεται με παραβατική συμπεριφορά, αλλά τέτοιες υποθέσεις δεν μπορούν να γενικεύονται.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 58

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

«Όταν ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή», λέγαμε παλιά. Ζούμε σε μια εποχή στην οποία οι αναλφάβητοι μειώνονται, αλλά η εγκληματικότητα αυξάνει!. Η απαιδευσία εμποδίζει την άσκηση σωστής αγωγής και την κοινωνική προπαρασκευή του παιδιού, όμως και το σχολείο σήμερα δεν βρίσκεται συχνά στο ύψος της αποστολής του.. Το σχολείο δεν θα πρέπει να μεταδίδει μόνο γραμματικές γνώσεις, αλλά να παρέχει και ήθος και να σφυρηλατεί το χαρακτήρα και να εθίζει τα παιδιά στην τάξη, στην πειθαρχία, στην αποστοφή του ψεύδους και της αδικίας, στην εκμάθηση των κοινωνικών κανόνων συμπεριφοράς. Μέσα από την προσαρμογή αυτή θα πρέπει να ανακαλύπτονται έγκαιρα και τυχόν ατέλειες ή μειονεξίες του ανηλίκου, με αποτέλεσμα τη σωστή και αποτελεσματική παρέμβαση, (που να μην εξαντλείται στις αυστηρές τιμωρίες η ακόμα χειρότερα στον στιγματισμό και τελικά στον εξωστρακισμό του νέου από τη σχολική κοινότητα, κάτι που ισοδυναμεί με την αναγνώριση της αποτυχίας του εκπαιδευτικού συστήματος). Για την επίτευξη αυτών των στόχων απαιτείται η μετάλλαξη, της μέσης κυρίως εκπαίδευσης, από τεχνοκρατικό προθάλαμο σε αυτοτελές κέντρο ουσιαστικής μόρφωσης, με κύριο άξονα τη δημιουργία ολοκληρωμένων ανθρώπων και συνειδητών πολιτών. Σε διαφορετική περίπτωση η εκπαίδευση θα πετύχει ίσως να μειώσει τα εγκλήματα βαναυσότητας (φόνοι-βιασμοί-ληστείες), αλλά μάλλον θα συμβάλλει στην παρατηρούμενη αύξηση «εγγράματης παραβατικότητας», όπως απάτες, απιστίες, παράνομες διαπλοκές, αντιποιήσεις και High Tec εγκλήματα, όπως ηλεκτρονικές κλοπές και διαδυκτιακή εγκληματικότητα, που απαιτούν χαλαρή ηθικότητα και εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις. Όταν το σχολείο σημαίνει θεωρία ξεκομένη από την πραγματική ζωή, παθητικότητα, ρουτίνα,ανταγωνισμό, πίεση, υποταγή στην αυθεντία του δασκάλου, τότε τα ατίθασα, αλλά και τα πιο χαρισματικά παιδιά, για διαφορετικούς λόγους, θα νιώσουν αποκομένα και θα αναζητήσουν αλλού τη δράση, τις συγκινήσεις και την περιπέτεια. Η σωστή κλασική-ανθρωπιστική παιδεία έχει θεωρηθεί από πολλούς ότι μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στο άκρατο τεχνοκρατικοφελιμιστικό μοντέλο του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού και να συμβάλλει αποφασιστικά στην ηθική και πνευματική ανάπτυξη των νέων.

Η χαμηλή επίδοση στο σχολείο με τις συνέπειές της (στιγματισμός, ώθηση στο περιθώριο της σχολικής κοινότητας, κατάθλιψη, αντιδραστική συμπεριφορά υπεραναπληρωματικού χαρακτήρα) είναι όπως είδαμε συνδεδεμένη με την παραβατικότητα. Παράλληλα, ένας ανήλικος, χωρίς κάποιες μαθησιακές δυσκολίες,

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 59

που όμως είναι επιθετικός, θεωρείται επικίνδυνος να υιοθετήσει ανάλογη παραβατική συμπεριφορά. Σε έρευνες σε μεγαλουπόλεις βρίσκεται ότι ορισμένα σχολεία είναι εστίες παραβατικότητας. Είναι δύσκολο να απαντηθεί αν αυτό οφείλεται σε προβλήματα της λειτουργίας των σχολείων αυτών (π.χ. έλλειψη σταθερών κανόνων πειθαρχίας, «παράδοση» παραβατικότητας) ή αν είναι αποτέλεσμα της φοίτησης σε αυτά, μαθητών οι οποίοι παρουσιάζουν, από εξωσχολικές επιδράσεις, σχετική προδιάθεση. Ο τελευταίος χρόνος της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης, συνδυάζεται με αυξημένη παραπτωματικότητα.Πιθανώς αυτό να οφείλεται στις ψυχοπιεστικές επιδράσεις που ασκεί η προοπτική εισόδου στον κοινωνικό στίβο.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ-ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Έχουν γίνει πολλές μελέτες που προσπαθούν να συνδέσουν τον κίνδυνο παραβατικότητας με τη διαμονή σε αποδιοργανωμένες, ως προς την αλληλεγγύη των κατοίκων, φτωχογειτονιές. Αυτές οι περιοχές κατείχαν την χαμηλότερη οικονομική θέση και το μεγαλύτερο ποσοστό ανέργων, ξένων, καθώς και ατόμων με διάφορα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα. Είναι γνωστή η ύπαρξη στα πλαίσια κάθε κοινωνίας εκτός του κυρίαρχου συστήματος αξιών, κανόνων, προτύπων συμπεριφοράς, και άλλων αναλόγων συστημάτων, τα οποία είναι διαδεδομένα σε επι μέρους κοινωνικά στρώματα, περιοχές ή ομάδες. Έτσι π.χ. η πλειοψηφία των νέων που ζούν σε υποβαθμισμένες συνοικίες μεγαλουπόλεων ή σε γκέτο μεταναστών, μπορεί να αξιολογεί θετικά ορισμένες δραστηριότητες όπως συμμετοχή σε συμορίες, χρήση απαγορευμένων ψυχοτρόπων, διάπραξη βανδαλισμών με την ευκαιρία μαζικών συγκεντρώσεων. Η ύπαρξη μιας τέτοιας υποκουλτούρας, αποτελεί πιθανότατα ιδιαίτερο παράγοντα εγκληματογένεσης.

Στις μεγαλουπόλεις, που είναι πιο έντονη η παραβατικότητα, οι σχέσεις είναι στο μεγαλύτερο μέρος απρόσωπες. Λόγω της ανωνυμίας το άτομο απελευθερώνεται από τη λεπτομερή εξέταση και τον έλεγχο που χαρακτηρίζουν τις μικρές πόλεις και τις αγροτικές κοινότητες. Η διαφορές στην εγκληματικότητα μεταξύ πόλης και υπαίθρου δεν είναι μόνο ποσοτικές αλλά και ποιοτικές. Στις πόλεις τείνουν να κυριαρχήσουν μορφές κτητικής παραβατικότητας περισσότερο παρά βίαιης παραβατικότητας, που επικρατεί κυρίως στην ύπαιθρο. Υπάρχουν και θεωρίες που απορρίπτουν την έννοια του εγκληματογενούς περιβάλλοντος και υπογραμμίζουν ότι οι πολυτελείς και μικρής επικινδυνότητας ζώνες της πόλης είναι σαφώς πιο

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 60

αποξενωμένες από άλλες, γιατί εκεί δεν υφίσταται καμία σχεδόν μορφή κοινοτικής οργάνωσης.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΜΕΣΑ ΕΠΟΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Ζούμε σήμερα στο σύμπαν της πληροφορίας. Νέα μέσα επικοινωνίας, που απευθύνονται σε μαζικό και μαζικοποιημένο πληθυσμό, έχουν αντικαταστήσει τη μέχρι τώρα ισχύουσα επικοινωνία. Αυτά τα μέσα έχουν κατηγορηθεί ότι τείνουν να κυριαρχήσουν στην κατευθυνόμενη διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης. Όμοια έχει κατηγορηθεί και η διαφήμιση, που συμβάλλει στη δημιουργία τεχνητών αναγκών για καταναλωτικά αγαθά. Το κοινό στοιχείο είναι το ευάλωτο του ανηλίκου στην αρνητική επίδραση της επικοινωνίας. Τα Μ.Μ.Ε. έχουν κατηγορηθεί ότι προβάλλουν υπερβολικά μηνύματα ενός γενικότερου κονωνικού ξεπεσμού, συμβάλλοντας στον κυνισμό και στην ανομική στάση των νέων. Παράλληλα η δυσαναλογία μεταξύ της εικόνας ενός εξωπραγματικού κόσμου και της αδυναμίας εξεύρεσης των μέσων για την κατάκτησή του οδηγεί συχνά στην παραβατικότητα. Η τηλεόραση έχει κατηγορηθεί ότι υποβαθμίζει τον κόσμο σε είδωλα και επομένως εμποδίζει κάθε κριτική αντίδραση και κάθε αποτελεσματική απάντηση από αυτούς που την παρακολουθούν. Ειδική έρευνα έχει γίνει για το ρόλο των ηρώων-προτύπων της μικρής και μεγάλης οθόνης και την επίδρασή τους στην υιοθέτηση παραβατικών συμπεριφορών στους ανήλικους.

Ο ανήλικος έχει να διαλέξει ανάμεσα σε δύο πρότυπα: το πρότυπο του κακού-δυναμικού, που είναι βίαιος αλλά επιτυχημένος, ή το πρότυπο του καλού αλλά παθητικού και εξωπραγματικού (Σούπερμαν, Σπάιντερμαν). Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί με επιτυχία και ένα τρίτο πρότυπο. Είναι ο καλός-δυναμικός, που λειτουργεί εκτός νόμου με σκοπό την εκδίκηση και τη χρησιμοποίηση της βίας για τη βία. Σε παιδικές εκπομπές όπως οι Power Rangers ο ήρωας πρότυπο αφήνει πίσω του μόνο συντρίμμια! Η αλλόγηστη χρήση βίας για το καλό είναι ένα συνηθισμένο μοτίβο στις παραγωγές των ΜΜΕ που απευθύνονται σε νέους.Έρευνες στις ΗΠΑ και στη Γερμανία απέδειξαν ότι η παρουσίαση αυτοτονιών στην τηλεόραση οδηγεί σε μεγάλη αύξηση των εφηβικών αυτοκτονιών. Όμοια, η συνεχής παρακολούθηση βίας μπορεί να οδηγήσει σε βίαιη και εγκληματική συμπεριφορά.

Βέβαια πρέπει να τονίσουμε ότι οι μηχανισμοί που λειτουργούν μεταξύ μέσων μαζικής ενημέρωσης και δεκτών είναι πολυσύνθετοι και γι’αυτόν τον λόγο δεν μπορεί να βρεθεί σαφής αιτιώδης συνάφεια. ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 61

Γενικότερα, φαίνεται ότι οι παράγοντες που ωθούν προς την παραβατικότητα, δε δρούν ανεξάρτητα. Συνήθως, η επίδραση του καθενός από αυτούς είναι κατά ένα μέρος άμεση, κατά άλλο μέρος έμμεση και κατά τρίτο συντρέχουσα, συνυπάρχει δηλαδή συχνά με άλλους. Έτσι, η ύπαρξη ελαφράς νοητικής καθυστέρησης μπορεί να λειτουργεί ως άμεση αιτία (π.χ. επειδή το άτομο δυσκολεύεται να κατανοήσει και να προβλέψει τις συνέπειες των πράξεών του), ως έμμεση αιτία (π.χ. επειδή ο ανήλικος παρουσιάζει χαμηλή σχολική επίδοση, και, αποτυχίες που λειτουργούν ως ψυχοπιεστικές στιγματιστικές επιδράσεις), ως συντρέχων παράγων παραβατικότητας (π.χ. επειδή συνυπάρχουν οργανικές βλάβες του εγκεφάλου, οι οποίες αυξάνουν την παρορμητικότητα του ατόμου).

Εκτός από τους παράγοντες οι οποίοι ευνοούν την εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς, υπάρχουν και άλλοι που αποτρέπουν, όπως η ομαλή οικογενειακή ζωή κατά την παιδική ηλικία, το υψηλό νοητικό πηλίκο, η σταθερή εργασία, το υποστηρικτικό περιβάλλον, ο γάμος με άτομο που δεν παρουσιάζει ροπή προς την παραβατικότητα. Σε όλη την διάρκεια της εξέλιξης της ζωής του παιδιού, του εφήβου, του νεαρού ενηλίκου, επιπροστίθενται νεότερες επιδράσεις θετικές ή αρνητικές στις ήδη υπάρχουσες, οι οποίες μπορεί να τροποποιήσουν (να αυξήσουν ή

να ελαττώσουν) τον κίνδυνο διάπραξης παραβάσεων. Ευρήματα από έρευνες δείχνουν ότι κανένας παράγοντας από μόνος του δεν ασκεί τόσο

αποφασιστική επίδραση, ώστε αυτή να είναι αναπότρεπτη. Συνεπώς, όσον αφορά

τουλάχιστο την παραβατικότητα των ανηλίκων ποτέ «δεν είναι αργά», ποτέ

δεν πρέπει να θεωρείται μια περίπτωση «τελεσίδικα καταδικασμένη». Υπάρχουν

πάντα περιθώρια θεραπευτικών και προνοιακών παρεμβάσεων για περιορισμό των αρνητικών και

αύξηση των θετικών επιδράσεων.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 62

Θετικές Συνέπειες της Παραβατικότητας

Εκτός από τις αρνητικές συνέπειες η παραβατικότητα των εφήβων συχνά έχει και θετικά αποτελέσματα. Τέτοιου είδους θετικά αποτελέσματα είναι τα Graffiti, οι καταλήψεις που γίνονται στα σχολεία, οι διαμαρτυρίες σε σχέση με το περιβάλλον ή την πολιτική μιας χώρας.

GRAFFITI

Αυτή η νεανική κουλτούρα-μορφή τέχνης, στην περιγραφή της, στην εξέτασή της, στο ζήσιμο της και στην πράξη της είναι εξαιρετικά σύνθετη και κυρίως αντιφατική, ενώ κάθε απόπειρα ερμηνείας, όπως και κάθε άποψη ή κριτική, χαρακτηρίζεται από σχετικότητα. Οι λόγοι για τους οποίους οι νέοι χρησιμοποιούν τα «γκράφιτι» είναι πολλοί. Μέσα από αυτά εκφράζουν την γνώμη τους για τον κόσμο, εκφράζουν τα συναισθήματα τους. Επαναστατούν ενάντια στο καθεστιμένο μέσο της τέχνης.

ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Όταν οι μαθητές θέλουν να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους στο σχολικό περιβάλλον, οργανώνουν καταλήψεις. Τα αιτήματα τους συνήθως έχουν να κάνουν με κτηριακά προβλήματα, έλλειψη καθηγητών ή βιβλίων. Οι νεαροί μαθητές όταν ικανοποιούν τις ανάγκες τους αυτές μαθαίνουν ότι για να κερδίσουν κάτι πρέπει να εργαστούν σκληρά για να το αποκτήσουν. Άρα θα λέγαμε πως οι καταλήψεις κάνουν περισσότερο καλό παρά κακό στον έφηβο. Αυτό βέβαια γίνεται πάντα με την προϋπόθεση ότι τα αιτήματα της κατάληψης είναι σοβαρά και δεν γίνονται για να χαθούν ώρες μαθήματος.

ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Πολλοί νέοι ανησυχούν για το περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Μέσω διάφορων διαμαρτυριών προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν την κοινωνία μας. Οργανώσεις όπως η Greenpeace για παράδειγμα μαζεύουν χιλιάδες νέους εθελοντές και ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 63

κατεβαίνουν σε διαμαρτυρίες. ∆εν κάνουν όμως πάντα τις συνηθισμένες διαδηλώσεις. ∆ένονται σε δέντρα, κολυμπούν με δελφίνια, φάλαινες και χελώνες προσπαθώντας να εμποδίσουν τους ψαράδες από το να πιάσουν στα δίχτυα τους αυτά τα αθώα πλάσματα που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Πολλές φόρες όμως για αυτή τους την ευγενική πράξη καταλήγουν πίσω από τα κάγκελα της φυλακής. Όμως ο αγώνας τους δεν γίνεται μάταια! ∆εν είναι άλλωστε λίγες και οι φορές που έχουν καταφέρει κάτι!

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com


Τρόποι Αντιμετώπισης Εφηβικής Παραβατικότητας

Σελίδα 64

Η συμβολή της Πολιτείας

ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ Η αρωγή του σχολείου από την πλευρά της πολιτείας είναι επιτακτική. Μέσω

του Υπουργείου Παιδείας και των σχετιζόμενων φορέων συμβάλλει τα μέγιστα στη διαμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος, επηρεάζοντας σημαντικά τη δομή και τη λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος. Εξάλλου, η κατάρτιση των ωρολογίων προγραμμάτων από το Υπουργείο οφείλει να γίνεται σε συνεργασία με ειδικούς της ψυχικής υγείας και άλλους επιστήμονες (π.χ. σχολικούς ψυχολόγους, κοινωνιολόγους εκπαίδευσης). Με αυτό τον τρόπο, το Αναλυτικό Πρόγραμμα σπουδών θέτει τα θεμέλια για την ομαλή λειτουργία των σχολείων και επιδρά καταλυτικά στη διαμόρφωση σχολικού κλίματος και της ανάλογης ψυχολογίας των μαθητών.

Σκοπός της πολιτείας πρέπει να είναι η εξατομικευμένη και ισορροπημένη κατανομή των διδακτικών ωρών της διδακτέας ύλης και των εξωδιδακτικών δραστηριοτήτων ανάλογα με τις δεξιότητες των μαθητών, την ηλικία τους και φυσικά τις κοινωνικές-οικονομικές ανάγκες της χώρας. Ακόμα, η πολιτεία πρέπει να τονίζει συνεχώς τον ρόλο του εκπαιδευτικού, ο οποίος θα πρέπει να παρέχει διευκολύνσεις και κατευθύνσεις, να στοχεύει στην ανάπτυξη νοητικών λειτουργιών και να αποφεύγει την αποστήθιση στείρων πληροφοριών. Επίσης, θα πρέπει να ενθαρρύνονται αλλαγές στα πρότυπα διδασκαλίας που επικρατούν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και να δίνονται ειδικές οδηγίες για την ανάπτυξη σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας μέσα από καινοτόμο και σύγχρονο διδακτικό υλικό, με ευρεία χρήση νέων τεχνολογιών.

Η αποτελεσματικότερη υποστήριξη των μαθητών μπορεί να επιτευχθεί και με την απασχόληση ειδικών επιστημόνων (π.χ. παιδοψυχίατροι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, λογοπαιδικοί, ειδικοί παιδαγωγοί, κοινωνιολόγοι) για υποστήριξη όλων των μαθητών. Η σύνδεση με την οικογένεια και την τοπική κοινωνία, η ενημέρωση και η έγκαιρη παρέμβαση σε θέματα ψυχικής και σωματικής υγείας των μαθητών, η διάγνωση των μαθησιακών διαταραχών και άλλων αναγκών θα βοηθήσει αισθητά στην πρόληψη και στην έγκαιρη αντιμετώπιση ποικίλων αιτιών και παραγόντων ανάπτυξης αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

ΑΡΩΓΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ Το εκπαιδευτικό δυναμικό είναι εκείνο που πρώτο βρίσκεται αντιμέτωπο με τη

νεανική παραβατικότητα, επιθετικότητα και τις βίαιες συμπεριφορές. Γι’ αυτό είναι και το πρώτο που οφείλει να εφαρμόσει τα μέτρα πρόληψης. Είναι όμως έτοιμο; Η ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 65

πολιτεία πρέπει να στέκεται βοηθός σε όλη την επαγγελματική τους πορεία και διαθέτει πράγματι πολλαπλούς τρόπους υποστήριξης:

1. Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σχετικά με τα προβλήματα που απασχολούν τους εφήβους. Συγκεκριμένα, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να ενημερωθούν για θέματα διαχείρισης κρίσεων και πρόληψης-αντιμετώπισης της αντικοινωνικής συμπεριφοράς σε όλες τις μορφές της. Προς αυτή την κατεύθυνση σημαντικός είναι ρόλος σεμιναρίων και βιωματικών ασκήσεων αυτογνωσίας, λήψης άμεσων αποφάσεων, συμβουλευτικής και ανάπτυξης εαυτού. Οι παραπάνω φάσεις της επιμόρφωσης θα οδηγήσουν αναμφισβήτητα στην προσωπική τους ολοκλήρωση που συνεπάγεται και την αρτιότερη συμβουλευτική υποστήριξη των μαθητών.

2. Η επιμόρφωση και των διοικητικών υπαλλήλων της εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων για τα προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος. Έτσι, οι ίδιοι ευαισθητοποιούνται για την παροχή υποστήριξης στους εκπαιδευτικούς και στις σχολικές μονάδες. Με αυτό τον τρόπο, θα είναι έτοιμοι για αντιμετώπιση και καταστολή φαινομένων παραβατικότητας.

3. Η θεσμοθέτηση της συνεργασίας εκπαιδευτικών και σχολικών ψυχολόγων. Παράλληλα, η μέθοδος αυτή μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη στην αντιμετώπιση έκτακτων φαινομένων.

4. Η βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εκπαιδευτικών και η παροχή κατάλληλων υποδομών, που έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλουν στην ανάπτυξη θετικού κλίματος δημιουργικότητας και συνεργασίας στο σχολείο.

5. Η παροχή δυνατοτήτων και κινήτρων για τη διασύνδεση του σχολείου με την τοπική κοινωνία και τους αρμόδιους πολιτιστικούς, αθλητικούς ή επαγγελματικούς φορείς, που θα συμβάλλουν στην ολοκληρωμένη ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μαθητών.

Μέσα σε ένα κλίμα αναδιαμόρφωσης του σχολικού συστήματος και της λειτουργίας του θα εξασφαλιστούν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις, ώστε το σχολείο να είναι για όλους τους εφήβους ένα μέσο ολοκληρωμένης και ισόρροπης ανάπτυξης, με ανάπτυξη προστατευτικών παραγόντων και δεξιοτήτων, που συμβάλλουν στην αποφυγή προβλημάτων συμπεριφοράς και προάγουν την ομαλή κοινωνικοποίηση.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 66

ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Πέρα των μέτρων πρόληψης, η πολιτεία έχει ευθύνη και για την καταστολή.

Σημαντικά μέτρα όπως η χρήση ουσιών, η ασφάλεια στην οδήγηση, η εφαρμογή των κανόνων υγιεινής σε κέντρα που συχνάζουν νέοι άνθρωποι, η λήψη μέτρων για τα προβαλλόμενα από τα Μ.Μ.Ε. θέματα και γενικά η επιτήρηση των δημόσιων χώρων, αθλητικών εγκαταστάσεων κλπ απαιτούν μέτρα που συναποφασίζονται μεταξύ αρμόδιων Υπουργείων και στοχεύουν στην προστασία των παιδιών και εφήβων από την έκθεση σε κινδύνους.

ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Μια από τις προτεινόμενες μεθόδους είναι η ευρεία κυκλοφορία

συμβουλευτικού υλικού με τη μορφή εντύπων, τηλεοπτικών προγραμμάτων, ειδικών ιστοσελίδων κ.ά. από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, το Υπουργείο Παιδείας, τους φορείς αντιμετώπισης ναρκωτικών και της υπηρεσίες ψυχικής και σωματικής υγείας. Το υλικό αυτό μπορεί να απευθύνεται σε μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς και να περιλαμβάνει αποτελέσματα ερευνών για τους παράγοντες ανάπτυξης αντικοινωνικής συμπεριφοράς στους εφήβους και για τους ενδεικνυόμενους τρόπους αντιμετώπισής της. Σχετικό διδακτικό υλικό θα πρέπει να χρησιμοποιείται και στα σχολεία σε μαθήματα αγωγής υγείας, να παρουσιάζεται σε ειδικές εκδηλώσεις ή να αποτελεί υλικό εκπόνησης εργασιών από τους ίδιους τους μαθητές.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Είναι γνωστό ότι ο έφηβος δρα πάντα στο γενικότερο πλαίσιο της κοινότητας.

Επομένως, είναι μεγάλος ο ρόλος της στην ψυχοσύνθεσή του και στο πλαίσιό της μπορούν να αναπτυχθούν πολλά προγράμματα και φορείς ενημέρωσης, πρόληψης και παρέμβασης, με στόχο την βελτίωση των σχέσεων και της επικοινωνίας εφήβων, οικογένειας και σχολείου. Η πολιτεία μπορεί να παρέμβει ξανά μέσω των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και να συνδράμει στη δημιουργία:

Κέντρων Νεότητας, όπου οι νέοι θα μπορούν να διασκεδάσουν αλλά και να μάθουν και ευαισθητοποιηθούν για πλήθος θεμάτων που τους αφορούν

∆ημόσιων Βιβλιοθηκών Συμβουλευτικών Σταθμών και Τηλεφωνικών κέντρων Ψυχολογικής υποστήριξης Ιατροπαιδαγωγικών κέντρων με τη δυνατότητα παροχής υπηρεσιών στα σχολεία

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 67

Χώρων άθλησης, αφού ο αθλητισμός αποτελεί δημιουργική διέξοδο της ενεργητικότητας των εφήβων, μέσο εκτόνωσης και αποφυγής αντικοινωνικής συμπεριφοράς (καλλιέργεια ευγενούς άμιλλας & πνεύμα συνεργατικότητας)

Πολιτιστικών Κέντρων δημιουργικής απασχόλησης (θέατρο, μουσική, ζωγραφική κ.ά.) που θα διοργανώνουν εκδηλώσεις έκφρασης της δημιουργικότητας των εφήβων και που θα συμβάλουν στη βελτίωση της αυτοεκτίμησής τους και των διαπροσωπικών τους σχέσεων

«Σχολών Γονέων», που αποσκοπούν στη στήριξη της οικογένειας και ευαισθητοποίησης των γονέων σε θέματα διαχείρισης προβλημάτων, ανατροφής των παιδιών και επικοινωνίας Η κοινότητα είναι ο χώρος κοινωνικοποίησης των εφήβων έξω από το σχολείο

και πρέπει να είναι δομημένη έτσι ώστε να αποτελεί χώρο όπoυ οι έφηβοι θα νιώθουν ασφάλεια και φροντίδα, όπου θα μπορούν να ολοκληρώνονται ως προσωπικότητες χωρίς εμπόδια και κινδύνους στην πορεία τους προς την ενηλικίωση.

«ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ» Από το Κεντρικό Συμβούλιο Πρόληψης της Παραβατικότητας και Εργαστήριο

Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών Πανεπιστημίου Αθηνών • Μάθετε να αναγνωρίζετε στοιχεία που σηματοδοτούν κακοποίηση ή παρενόχληση του παιδιού ή, γενικότερα, ενός ανηλίκου.

• Ενημερώστε τα παιδιά σας ότι δεν πρέπει να τα αγγίζουν άτομα άγνωστα και συμβουλέψτε τα να σας πουν αμέσως εάν συμβεί κάτι τέτοιο.

• Σε περίπτωση που το παιδί σας αναφέρει κάποια μορφή κακοποίησης ή παρενόχλησης απευθυνθείτε στο Εθν. Κέντρο Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας (τηλεφ. αρ. 197) ή σε ειδική υπηρεσία ή και στην Αστυνομία.

• Μάθετε στα παιδιά σας, όταν είναι ακόμα σε πολύ μικρή ηλικία, ποιο είναι το όνομά τους, το τηλέφωνο του σπιτιού ή άλλα προσωπικά τους στοιχεία και πώς να χρησιμοποιούν το τηλέφωνο.

• Συμβουλέψτε τα παιδιά σας ότι δεν πρέπει να δέχονται να τα συνοδεύουν ή να τα εξυπηρετούν άγνωστοι.

• Να γνωρίζετε πάντοτε πού βρίσκονται τα παιδιά σας. • Να γνωρίζετε ποιοι είναι οι φίλοι των παιδιών σας, τα τηλέφωνά τους και τις διευθύνσεις τους.

• Μάθετε στο παιδί σας τι να κάνει σε περίπτωση που σας αποχωριστεί ή χαθεί.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 68

• Μάθετε τα παιδιά σας να είναι επιφυλακτικά και να ενημερώνουν αμέσως εσάς ή τους δασκάλους τους για αγνώστους που τους ζητούν πληροφορίες ή βοήθεια ή θέλουν να τα φωτογραφήσουν ή να τους δώσουν γλυκά κ.λπ.

• ∆ώστε οδηγίες στα παιδιά σας όταν μένουν μόνα σπίτι. • Αποφεύγετε πάση θυσία να διαπληκτίζεστε ή, ακόμα περισσότερο, να χειροδικείτε ή να βρίζεστε μπροστά στα παιδιά σας, διότι κάτι τέτοιο μπορεί να έχει ανεπανόρθωτες συνέπειες για την ψυχική τους υγεία και ισορροπία.

• Μάθετε τα παιδιά σας πώς να αντιμετωπίζουν διάφορες τηλεφωνικές κλήσεις. • Προωθήστε την ένταξη των παιδιών σας σε δραστηριότητες δημιουργικής απασχόλησης, αθλητισμό κ.λπ.

Εάν το παιδί χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή και συνδέεται με το Διαδίκτυο... • Μεταδώστε τους το ενδιαφέρον σας για εκείνο που μαθαίνουν στο ∆ιαδίκτυο και, στην περίπτωση που είναι καλύτεροι χρήστες, ζητήστε τους να σας μάθουν πώς λειτουργεί.

• Τοποθετείστε τον Η/Υ σε ένα χώρο όπου υπάρχει κοινή πρόσβαση και όχι στο δωμάτιο των παιδιών και κάντε τη χρήση του ∆ιαδικτύου μια οικογενειακή δραστηριότητα ή χρησιμοποιείστε τον Η/Υ μαζί με τα παιδιά σας.

• Μπορείτε να προσφύγετε στα λεγόμενα «φίλτρα» που είναι ειδικά προϊόντα λογισμικού με σκοπό την παρεμπόδιση της πρόσβασης σε μη επιθυμητούς δικτυακούς τόπους/sites (βία, πορνογραφία κ.λπ.).

• Αποτρέψτε τα παιδιά σας να συναντηθούν με άτομα που έχουν «γνωρίσει» μέσω του ∆ιαδικτύου.

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Η εγκληματικότητα και η παραβατικότητα είναι δύο έννοιες που στη συνείδηση του πολίτη είναι συνυφασμένες με την αστυνομία και την προσπάθεια καταστολής τους. Πριν όμως φτάσουμε στο σημείο της καταστολής τους, αφού δηλαδή έχει λάβει χώρα η πράξη, πρέπει να αναρωτηθούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να προλάβουμε τέτοιου είδους παραβατικές συμπεριφορές, ξεκινώντας μάλιστα από τοπικό επίπεδο.

Η πρόληψη της παραβατικότητας αποτελεί έναν νέο τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης των καθημερινών προβλημάτων, για την ελληνική πραγματικότητα και ο ∆ήμος Αθηναίων αναλαμβάνει ενεργό ρόλο μέσω των Τοπικών Συμβουλίων Πρόληψης Παραβατικότητας που έχουν συσταθεί και στα επτά διαμερίσματα του. • Τοπικά Συμβούλια Πρόληψης Παραβατικότητας • ∆ραστηριότητες Τοπικών Συμβουλίων Πρόληψης Παραβατικότητας ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 69

ΤΟΠΙΚΑ ΣΥΜΒΟΥΛΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Τα Τοπικά Συμβούλια Πρόληψης Παραβατικότητας είναι εκείνα που εστιάζουν

τη δράση τους στην πρόληψη του εγκλήματος και της παραβατικότητας. Έχουν προληπτικό, συμβουλευτικό και ενημερωτικό χαρακτήρα που επικεντρώνεται στη μείωση του αισθήματος φόβου των πολιτών αλλά και στη μείωση των ευκαιριών που ευνοούν τη δράση του εγκληματία και παραβάτη.

Η ευαισθητοποίηση των δημοτών αποτελεί άμεση προτεραιότητα των Συμβουλίων. Η διαρκής και συνεπής παρουσία των μελών στις κλήσεις των πολιτών είναι απαραίτητη για την εύρυθμη λειτουργία των συμβουλίων. Πρέπει να γίνει γνωστό ότι τα μέλη των Συμβουλίων έχουν επιλεγεί βάσει της ιδιότητάς τους και έχουν άμεση και πλήρη γνώση του αντικειμένου.

Η συμμετοχή των πολιτών στην προσπάθεια του ∆ήμου για την πρόληψη του εγκλήματος κρίνεται απαραίτητη, αφού οι ίδιοι οι πολίτες χρειάζεται σε πολλές περιπτώσεις να μεριμνούν για την προφύλαξη τους, ώστε να ελαττώνεται η περίπτωση θυματοποιήσής τους, αλλά και να λειτουργούν σε συλλογικό και συμμετοχικό επίπεδο λαμβάνοντας μέρος στις δράσεις που εκπονούνται από τα Τοπικά Συμβούλια Πρόληψης Παραβατικότητας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να δίνεται η ιδέα στους συμμετέχοντες ότι ασκούν εξουσία, έχουν δικαιώματα αυτοδικίας ή ότι λειτουργούν κάτω από την έννοια του "χαφιεδισμού"!

Ο νέος Κώδικας ∆ήμων και Κοινοτήτων με το άρθρο 84 ορίζει τη λειτουργία των ανωτέρω Συμβουλίων σύμφωνα με τον Ν. 2713/1999 "Υπηρεσία Εσωτερικών υποθέσεων της Ελληνικής Αστυνομίας και άλλες ∆ιατάξεις" και το άρθρο 16.

Η προσπάθεια για τη σύσταση και λειτουργία των Τοπικών Συμβουλίων Πρόληψης Παραβατικότητας ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1999 με το Ν. 2713/1999 και το άρθρο 16 απ' όπου ορίζεται σε κάθε ∆ήμο ή Κοινότητα άνω των 3.000 κατοίκων η σύσταση ενός Τοπικού Συμβουλίου ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 70

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΠΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Το κάθε Τοπικό Συμβούλιο Πρόληψης Παραβατικότητας αναλαμβάνει ορισμένες

δραστηριότητες για τη διεξαγωγή, ανάπτυξη και προβολή του έργου του που είναι οι ακόλουθες: • Καθιέρωση ημερίδων από τα μέλη των Το.Σ.Π.ΠΑ. με αφορμή τις ∆ιεθνείς Ημέρες σχετικές με την παραβατικότητα και την εγκληματικότητα.

• Ανταλλαγή ενημερωτικού εγγράφου για θέματα τεχνογνωσίας μεταξύ των όμορων Συμβουλίων Παραβατικότητας που λειτουργούν ανά την επικράτεια.

• Σε συνεργασία με τη ∆ιεύθυνση Κοινωνικής Μέριμνας και με το τμήμα Κοινωνικής Υποστήριξης Σχολείων τα μέλη του κάθε Το.Σ.Π.ΠΑ. δραστηριοποιούνται για τη δημιουργία ενός ενημερωτικού φυλλαδίου για παιδιά κατά της παραβατικότητας συνδυάζοντας συμβουλές για την προφύλαξή τους από τους καθημερινούς κινδύνους εντός και εκτός σχολικού χώρου.

• Προβολή των Το.Σ.Π.ΠΑ. μέσω τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών μηνυμάτων και γνωστοποίηση της ύπαρξής τους στο ευρύ κοινό των δημοτών.

• Η προβολή των Το.Σ.Π.ΠΑ. από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα μπορούσε να ακολουθείται από ένα ενδεικτικό σήμα αναγνώρισης των Συμβουλίων όπως συμβαίνει σε αντίστοιχες περιπτώσεις στο εξωτερικό.

• Σε συνεργασία με τις Επιτροπές Εθελοντισμού του ∆ήμου Αθηναίων δίνεται η δυνατότητα στους δημότες να έλθουν σε επαφή με τους υπεύθυνους του Το.Σ.Π.ΠΑ. κάθε διαμερίσματος, ώστε να μπορούν να συμμετάσχουν στα προγράμματα και στις δράσεις του κάθε Το.Σ.Π.ΠΑ. Τα Συμβούλια με τη σειρά τους θα μπορούν να παρέχουν πιστοποιητικά συμμετοχής σε όσους επιθυμούν εθελοντικά να ενισχύσουν το έργο και τις δράσεις των Το.Σ.Π.ΠΑ.

• ∆ημιουργία μηνιαίου ενημερωτικού φύλλου από τα Το.Σ.Π.ΠΑ. του κάθε δημοτικού διαμερίσματος με αναφορές σε παραβατικές και εγκληματικές συμπεριφορές που διεπράχθησαν στο κάθε διαμέρισμα, ύστερα από ενημέρωσή τους από τα τοπικά Αστυνομικά Τμήματα μέσω δελτίου τύπου αλλά και τα προβλήματα που οι ίδιοι κατέγραψαν. Παράλληλα, εμπεριέχονται συμβουλές πρόληψης για τους δημότες του κάθε διαμερίσματος και σχετικές πληροφορίες με τηλέφωνα και διευθύνσεις. Εφιστούμε την προσοχή τους για τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα αλλά και μέσω των φυλλαδίων ενημερώνουμε και για τις νέες εγκληματικές τάσεις που παρατηρούνται π.χ. δημιουργία συμμορίας ανηλίκων σε κάποια γειτονιά ή σχολείο που δεν αντιμετώπιζε έως τώρα το συγκεκριμένο πρόβλημα. Το ενημερωτικό αυτό φύλλο θα διατίθεται από τα ∆ιαμερίσματα.

• Σύνδεση των επιμέρους διαμερισμάτων τόσο με τη ∆ημοτική Αστυνομία όσο και με τα Αστυνομικά τμήματα της κάθε περιοχής για καθημερινή ενημέρωση και επικοινωνία των μελών για ένα εύστοχο σχέδιο δράσης των Συμβουλίων και επαρκής ενημέρωση των πολιτών του κάθε διαμερίσματος.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 71

• Είναι αναγκαία η επικοινωνία όλων των Το.Σ.Π.ΠΑ. του ∆ήμου Αθηναίων μεταξύ τους και με εκείνα της περιφέρειας καθώς επίσης και με τα κατά τόπους Αστυνομικά Τμήματα και τη ∆ημοτική Αστυνομία. Έτσι λοιπόν κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία μίας ηλεκτρονικής διεύθυνσης αποκλειστικά για το Το.Σ.Π.ΠΑ. του κάθε διαμερίσματος.

• Καθιέρωση επισκέψεων των μελών Το.Σ.Π.ΠΑ. σε σχολεία το μήνα σε κέντρα ηλικιωμένων, λέσχες φιλίας, τοπικούς συλλόγους όπου ενημερώνουν και ενημερώνονται για τυχόν παραβατικές συμπεριφορές, αναπαράγουν βίντεο με θεματικές που αναφέρονται ξεχωριστά στην κάθε ομάδα στόχου αναφέροντας και τα ανάλογα προστατευτικά μέτρα. Ο ρόλος τους είναι συμβουλευτικός και καθοδηγητικός, ενώ παράλληλα δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την αφύπνιση του αισθήματος ασφάλειας και εμπιστοσύνης στις ∆ημοτικές και Αστυνομικές αρχές.

• Τα Τοπικά Συμβούλια Πρόληψης Παραβατικότητας σε συνεργασία με τοπικούς, σχολικούς συλλόγους κ.ά. θα δύνανται να πραγματοποιήσουν θεατρικές, μουσικές εκδηλώσεις κ.ά. με αφορμή θεματικές ενότητες που σχετίζονται με την παραβατικότητα όπως οι προαναφερθείσες παγκόσμιες ημέρες, καλώντας να συμμετάσχουν άτομα όλων των ηλικιών.

• Σύσταση και συντονισμός δικτύου εθελοντών - στελεχών πρόληψης σε κάθε Το.Σ.Π.ΠΑ. κατά τομείς όπως:

- Οδική συμπεριφορά - Παραβατική συμπεριφορά - Σχολική και εξωσχολική βία - Χρήση ναρκωτικών - Κακοποίηση, εκμετάλλευση ανηλίκων - Κακοποίηση, εκμετάλλευση γυναικών

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 72

Βία και εκφοβισμός στο σχολείο Ορισμός: Φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας που αναφέρεται σε ένα εύρος συμπεριφορών και χαρακτηριστικό του είναι η χρήση βίας μεταξύ μαθητών και συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση.

Εσκεμμένη πράξη που αποσκοπεί στην πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου και στην υποταγή του θύματος.

Η σχολική βία αναφέρεται στην επιβολή της βούλησης ενός μέρους προς ένα άλλο με σκοπό την πρόκληση ζημιάς ή βλάβης μέσα στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

ΜΟΡΦΕΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ:

Α. ΣΩΜΑΤΙΚΗ 1. χτυπήματα (κλωτσιές, μπουνιές, τρικλοποδιές) 2. φτύσιμο 3. σπρώξιμο 4. σωματικές πράξεις που ταπεινώνουν 5. απειλή με όπλο 6. βίαιη είσπραξη χρηματικού ποσού Β. ΛΕΚΤΙΚΗ 1. αρνητικά σχόλια ή πειράγματα για εμφάνιση, ντύσιμο, συμπεριφορά 2. κουτσομπολιά ή διάδοση φημών 3. ντρόπιασμα ή δημόσια διαπόμπευση 4. βρισιές, χλευασμούς, απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς 5. απειλή για δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών

Γ. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ 1. απόρριψη/εκτοπισμός/συστηματικός αποκλεισμός από την ομάδα 2. Τρομοκρατία 3. Ντρόπιασμα 4. ρατσιστικά σχόλια

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 73

∆. ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ 1. σεξουαλική κακοποίηση 2. σεξουαλικά υπονοούμενα 3. παρακολούθηση ιδιωτικής ζωής του θύματος Ε. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ (cyberbulling) 1. απειλητικά – προσβλητικά μηνύματα μέσω διαδικτύου ή κινητού 2. ψηφιακός τραμπουκισμός 3. αάρτηση φωτογραφιών με χυδαίο ή προσβλητικό περιεχόμενο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

1. Aφορμή για να εμπλακεί κάποιος ως θύμα ή θύτης ενδέχεται να είναι παράγοντες όπως εμφάνιση, σωματότυπος, σχολικές ή αθλητικές επιδόσεις, καταγωγή

2. Κίνητρο της πράξης είναι η ενόχληση ή ακόμα η πρόκληση πόνου από τα οποία αντλεί ιδιαίτερη ικανοποίηση ο δράστης

3. Η συμπεριφορά λαμβάνει χώρα σε τακτά χρονικά διαστήματα 4. Τα παιδιά θύτες έχουν πιθανότητες να οδηγηθούν στη διάπραξη εγκλήματος

μέχρι την ηλικία των 30 ετών 5. Πολλές φορές τα περιστατικά βίας «κουκουλώνονται», επειδή στιγματίζουν

θύτες και θύματα και υποβαθμίζουν το «κύρος» του σχολείου ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

1. Κορύφωση του φαινομένου της σχολικής βίας και της θυματοποίησης κυρίως ανάμεσα στις ηλικίες των 11-13 ετών

2. Τα παιδιά με ιδιαίτερες ανάγκες/ευαισθησίες, με ανεπτυγμένη τη μαθητική τους κουλτούρα καθώς και παιδιά διαφορετικής εθνικότητας ή θρησκείας κινδυνεύουν περισσότερο να πέσουν θύματα στιγματισμού/κακοποίησης/εξευτελισμού στο σχολικό πλαίσιο

3. Χώροι όπου διαδραματίζονται σκηνές σχολικής βίας: προαύλιο, διάδρομοι, τουαλέτες, τάξεις

4. Τα αγόρια συχνότεροι δράστες και θύματα σχολικής βίας 5. Ένα στα δέκα παιδιά φοβάται και αγωνιά ότι θα πέσει θύμα σχολικής βίας

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σύμφωνα με έρευνα του ΕΚΚΕ, (2006) ως σχολική βία στη χώρα μας θεωρούνται: βανδαλισμοί, λεκτική βία, εκφοβισμοί μέσω φημών, αποκλεισμός από παρέες,

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 74

αλληλοξυλοδαρμοί. Το μεγαλύτερο ποσοστό εμφανίζεται σε αστικές περιοχές. Οι μαθητές με υψηλότερη βαθμολογία εμπλέκονται λιγότερο σε βιαιότητες, είτε ως θύτες είτε ως θύματα. Οι σχολικές μονάδες με υψηλά ακαδημαϊκά αποτελέσματα παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα σχολικής βίας. ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ: ισότιμη σχέση μεταξύ των μελών, συχνή ύπαρξη φιλικής σχέσης, λαμβάνει χώρα τυχαία, μπορεί να συμβεί μόνο μία φορά, δεν επιφέρει σοβαρές συνέπειες στο θύμα, δεν αποσκοπεί στην απόκτηση δύναμης, συνήθως ακολουθεί μεταμέλεια – ανάληψη ευθύνης από το δράστη ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ: άνιση κατανομή δύναμης, δεν υπάρχει φιλική σχέση, έχει προγραμματιστεί, επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, απειλεί σοβαρά τόσο την σωματική όσο και την ψυχική υγεία του ατόμου, στόχος η επιβεβαίωση, επίρριψη ευθυνών στο θύμα ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΘΥΜΑΤΩΝ Χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθήματα μοναξιάς, μειωμένες κοινωνικές σχέσεις, σχολική εγκατάλειψη, συμπτώματα άγχους/κατάθλιψης, ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, τάσεις αυτοκτονίας ΠΡΟΦΙΛ ΘΥΤΗ Αυταρχική προσωπικότητα, επιθετικό-παρορμητικό άτομο, ανάγκη για κυριαρχία και έλεγχο, υπερβολική αυτοεκτίμηση, κακή σχέση με τους συνομηλίκους του, συνήθως προέρχεται από οικογένεια όπου ασκείται ενδοοικογενειακή βία, αντλεί ευχαρίστηση από την κακομεταχείριση των άλλων, χαμηλές σχολικές επιδόσεις ΠΡΟΦΙΛ ΘΥΜΑΤΟΣ Αγχώδες και ανασφαλές άτομο, ήσυχο /ευαίσθητο /εσωστρεφές άτομο, μειωμένη αυτοπεποίθηση, εκδηλώνει την ψυχική του αναστάτωση με απόσυρση, κλάμα ή θυμό ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΘΥΜΑΤΩΝ: Α. ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΑ (υπερκινητικά μη συνεργάσιμα άτομα και με ενεργητικό τρόπο προκαλούν τις επιθέσεις των συνομηλίκων τους, καθώς έχουν την τάση να παρενοχλούν τους άλλους) Β. ΠΑΘΗΤΙΚΑ ΘΥΜΑΤΑ (Αγχώδη, ανασφαλή, εξαιρετικά ήρεμα άτομα, ευαίσθητα, μοναχικά, μυικά αδύναμα Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΩΝ Με τη σιωπηρή στάση τους ενισχύουν τις τάσεις των θυτών, οι θύτες έχουν την εντύπωση ότι τους επιβραβεύουν και τους σέβονται, δεν επεμβαίνουν γιατί φοβούνται τις συνέπειες, φοβούνται να καταγγείλουν τους θύτες για να μη θεωρηθούν «καρφιά», τείνουν να ταυτίζονται με την ομάδα των δυνατών/ θυτών. ΦΥΛΟ Τα αγόρια πέφτουν θύματα άμεσης βίας (σωματικής, σεξουαλικής παρενόχλησης) ενώ τα κορίτσια έμμεσης (βρισιές, πειράγματα, αποκλεισμός από παρέες). Τα αγόρια θύτες χρησιμοποιούν περισσότερο σωματική βία ενώ τα κορίτσια συνήθως

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 75

χρησιμοποιούν έμμεσες μορφές βίας. Τα κορίτσια θυματοποιούνται από τα αγόρια σε ποσοστό 60% ενώ τα αγόρια θυματοποιούνται από τα αγόρια σε ποσοστό 80%. ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Ρόλος οικογένειας (συναισθηματικοί δεσμοί με γονείς, σχέση γονέων, γονικοί τύποι συμπεριφοράς), επιρροή ομάδων συνομηλίκων, Μ.Μ.Ε. και ηλεκτρονικά παιχνίδια (προβολή βίαιων συμπεριφορών), επίδραση κοινωνίας: απρόσωπες σχέσεις, ηρωοποίηση της βίας, αύξηση επιπέδων φτώχειας/ εγκληματικότητας, κοινωνικός ρατσισμός, πολυπολιτισμικές κοινωνίες. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ 1. ΠΡΟΛΗΨΗ Πρωτογενής: παρέμβαση πριν την εκδήλωση ενός προβλήματος, δευτερογενής: πρώιμη ανίχνευση ενός ήδη αναπτυσσόμενου προβλήματος, τριτογενής: περιορισμός των επιπτώσεων ενός προβλήματος συμπεριφοράς στα πρώτα στάδιά του

2. ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧΟΛΕΙΟΥ –ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ –ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εμπλεκόμενων προσώπων, επισκέψεις ειδικών στους σχολικούς χώρους με σκοπό την ενημέρωση εκπαιδευτικών και μαθητών προκειμένου να λάβουν γνώση για το τι ακριβώς είναι η σχολική βία, δημιουργία Σχολών Γονέων όπου μαθαίνουν πώς να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους προς τα παιδιά, παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών οι οποίες θα περιλαμβάνουν ατομική συμβουλευτική σε θύτες ή θύματα, διοργάνωση Ημερίδων κι εκδηλώσεων με στόχο την ενημέρωση/ευαισθητοποίηση και την κινητοποίηση των Φορέων και της Κοινότητας με στόχο τη συλλογική αντιμετώπιση του φαινομένου της σχολικής βίας.

ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΟΥΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΤΕΙ ΚΑΙ ΝΑ ΕΞΑΛΕΙΦΘΕΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΑΣ Ψυχολόγος, κοινωνικός λειτουργός, ειδικός παιδαγωγός, αστυνομικές αρχές, ενθάρρυνση θυμάτων να αναφέρουν το γεγονός, απομυθοποίηση δράστη.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 76

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Το τελευταίο χρονικό διάστημα (2010) απασχολεί όλο και πιο συχνά την τοπική μας κοινωνία η εκδήλωση περιστατικών εκφοβισμού και άσκησης βίας μεταξύ ανηλίκων. Η αστυνομική διεύθυνση Χίου και το Κέντρο Παιδιού και Εφήβου (ιδιωτικός φορέας) έχουν κατ' επαναληψη γίνει αποδέκτες αιτημάτων, αν και με διαφορετικό τροπο ο κάθε φορέας, για αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου.

Βασιζόμενοι στην δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ τους, προς όφελος της κοινότητας και με δεδομένο ότι δεν υπάρχει ξεκάθαρο θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων ενώ απο την άλλη οι φορείς που καλούνται να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα δηλώνουν αδυναμία να χειριστούν μόνοι τους τέτοιες περιπτώσεις αλλά και να συνεργαστούν αρμονικά με άλλους φορείς, οι δυο φορείς αποφάσισαν να εφαρμόσουν δράση πρόληψης. ∆ηλαδή μια δράση που Α) να απευθύνεται σε μια συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού Β) να κάνει μια πρώτη προσπάθεια ευαισθητοποίησης - καταγραφής προβλημάτων - ανταλλαγής απόψεων πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, και Γ) με σκοπό την αλλαγή στάσεων και συμπεριφορών για την αποφυγή εμφάνισης (πρωτογενής πρόληψη) ή -άπαξ κι έχει εμφανισθεί- την αποφυγή εδραίωσης της συγκεκριμένης συμπεριφοράς (δευτερογενής πρόληψη)

Η πρόληψη επιλέχθηκε για τους παρακάτω λόγους:

1. Η αντιμετώπιση αρνητικών συμπεριφορών που έχουν παγιωθεί είναι πολύ πιο δύσκολη και λιγότερο αποτελεσματική απο την παρέμβαση προκειμένου αυτές να μην εμφανιστούν ή εδραιωθούν.

2. Για το παιδί - θύμα οι επιπτώσεις του εκφοβισμού συχνά έχουν σοβαρές συναισθηματικές και κοινωνικές επιπτώσεις, είναι μακροχρόνιες, ανθεκτικές και κατα τη διάρκεια της ενήλικης ζωής, και θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική και κοινωνική του υγεία και εξέλιξη.

3. Τα φαινόμενα εκφοβισμού και βίας παρατηρούνται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, πληθυσμός, και βαθμίδες εκπαίδευσης. ∆εν πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά και υπάρχει ανάγκη να γίνει συνολική παρέμβαση.

4. Η πρόληψη διαθέτει πολλά μέσα και εργαλεία και έχει μακροχρόνια αποτελέσματα.

Η συγκεκριμένη δράση πρόληψης αποφασίστηκε να ξεκινήσει απο το σχολείο γιατί: Μαζί με την οικογένεια το σχολείο ασκεί την σημαντικότερη απόδραση στην

ζωή του παιδιού. Σύμφωνα με την αναπτυξιακή ψυχολογία, τα παιδιά http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 77

σχολικής ηλικίας επηρεάζονται περισσότερο απο το σχολείο και την ομάδα των συνομηλίκων.

Το σχολείο ειναι η κοινότητα όπου ανήκει το παιδί. Ειναι το πλαίσιο στο οποίο το παιδί αποκτά εκπαίδευση σε κοινωνικές

δεξιότητες. Οι εκπαιδευτικοί έχουν άμεση επαφή με τα παιδιά, λειτουργούν ως πρότυπο

ταύτισης με αυτά και η συμπεριφορά τους μπορεί να διευκολύνει την διαδικασία κοινωνικοποίησης τους.

Το σχολείο μπορεί να βοηθήσει ακόμα και παιδιά που δεν έχουν ομαλή κοινωνικοποίηση, παρέχοντας σε αυτά ένα περιβάλλον φροντίδας, υποστήριξης και οριοθέτησης.

Επιπλέον το σχολείο αποτελεί μια ήδη λειτουργούσα επιστημονική κοινότητα κι αυτό διευκολύνει την συνεργασία.

Τέλος, το σχολείο ειναι ο χώρος όπου κατεξοχήν εκδηλώνεται το φαινόμενο του εκφοβισμού.

Επιλέχθηκαν τα δημοτικά σχολεία γιατί:

Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά στοιχεία τα κρούσματα στο δημοτικό ειναι περισσότερα απο ότι στο γυμνάσιο.

Περιστατικά που συμβαίνουν στα πρώτα χρόνια της σχολικής ζωής δεν σημαίνουν απαραίτητα ύπαρξη ψυχοπαθολογίας, και ανταποκρίνονται περισσότερο σε παρεμβάσεις πρόληψης.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η δράση υλοποιήθηκε απο ομάδα στην οποία συμμετείχαν δυο αστυνομικοί απο το τμήμα ∆ίωξης Ναρκωτικών Χίου και έξι συνεργάτες του ΚΠΕ (μια παιδοψυχίατρος, τρεις κοινωνικοί λειτουργοί, μια ψυχολόγος και μια νοσηλεύτρια). Την εποπτεία της ομάδας είχε η παιδοψυχίατρος. Η ομάδα, με βάση τις δυνατότητες των δυο φορέων σε χρόνο και ανθρώπινο δυναμικό, αποφάσισε:

Να απευθυνθεί στην διεύθυνση α βάθμιας εκπαίδευσης για ενημέρωση και χορήγηση άδειας για συνεργασία με τα σχολεία.

Να ξεκινήσει απευθυνόμενη για φέτος σε (10) δημοτικά σχολεία του νομού (αργότερα αυτό διαφοροποιήθηκε σε (6)), προκειμένου να ακούσει και να καταγράψει τις απόψεις των δασκάλων.

Η επιλογή των σχολείων έγινε σε συνεργασία με την διεύθυνση ά βάθμιας εκπαίδευσης με την προσπάθεια να ειναι ενδεικτική (σχολεία απο την πόλη και την περιφέρεια)

Η προτεινόμενη διάρκεια της συνεργασίας με τους εκπαιδευτικούς ήταν περίπου 30 λεπτά, κατα την διάρκεια του σχολικού ωραρίου και σε ώρα που θα καθόριζε η διεύθυνση του κάθε σχολείου.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 78

Πριν την επίσκεψη της ομάδας στα σχολεία, αποστελλόνταν ερωτηματολόγιο για συμπλήρωση ανώνυμα απο τους εκπαιδευτικούς με σκοπό την καταγραφή των απόψεών τους πάνω στο συγκεκριμένο θέμα.

Τις επισκέψεις στα σχολεία θα πραγματοποιούσε ομάδα τριων ατόμων που θα απαρτιζόταν απο δυο επαγγελματίες του ΚΠΕ και έναν αστυνομικό. (Στην πορεία, έγιναν κάποιες αλλαγές σε αυτό το σχήμα, για πρακτικούς λόγους)

Ο χρόνος υλοποίησης της δράσης ήταν Ιανουάριος εώς και Μάρτιος 2011 Αποφασίστηκε να γίνονται τακτικές

συναντήσεις όλης της ομάδας παρέμβασης με βασικό μέλημα το «δέσιμο» της ομάδας, την ανάπτυξη κοινής φιλοσοφίας και γλώσσας επικοινωνίας, καθώς επίσης και την αξιοποίηση της διαφορετικότητας απο πλευράς θέσης, ρόλου και επαγγέλματος προς εμπλουτισμό της ομάδας.

Σε μια εποχή που το οτιδήποτε ειναι πολύπλοκο, ερμηνεύεται και αντιμετωπίζεται πολύπλευρα κι όχι με το γραμμικό τρόπο της νομοτέλειας «αιτία-αιτιατό», επιβάλλεται οι όποιες ενέργειες να ενέχουν πολυμορφία, πολυφωνία, διαφορετικότητα, ευελιξία ώστε να έχουν λόγο ύπαρξης και προοπτική αποτελεσματικότητας.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Σε διαφορετικά σχολεία παρατηρήθηκαν διαφορετικές ανάγκες και διαφορετικό επίπεδο ευαισθητοποίησης άρα και διαφορετικές προσδοκίες απο την συνεργασία.

Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί έδιναν διαφορετική, πιο σοβαρή εικόνα για το πρόβλημα στα ερωτηματολόγια (τα οποία, όπως προαναφέρθηκε, συμπληρώνονταν ανώνυμα) απο ότι στις συναντήσεις απο κοντά.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι εκπαιδευτικοί διατύπωσαν την άποψη ότι η οικογένεια παίζει σημαντικότερο ρόλο απο ότι το σχολείο για τις συμπεριφορές των παιδιών.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 79

Σύμφωνα με την εκπομπή «Πρωταγωνιστές» - Ανήλικοι φυλακισμένοι που δημοσιεύτηκε στην κρατική τηλεόραση τον ∆εκέμβριο του 2008, πήραμε κάποιες σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την κράτηση παιδιών και εφήβων στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων Αυλώνα, λίγα χιλιόμετρα από την Αττική. Οι κρατούμενοι εκείνων των φυλακών πάσχουν από στερητικό σύνδρομο, καθώς δεν έχουν καμία απολύτως ελευθερία, καμία προσδοκία για χαρά και κανένα δικαίωμα να γευτούν τις απολαύσεις της ζωής. Ζουν σε τρία τετραγωνικά (το κάθε κελί έχει το δικό του αρχηγό), ενώ οι όροφοι και τα κελιά χωρίζονται ανάλογα την εθνικότητα. Συχνές είναι οι επιβολές εναντίον των κρατουμένων μεταξύ τους (μαχαιρώματα), και το κυριότερο είναι πως περισσότερο από τη μισή μέρα είναι κλειδωμένοι στα κελιά τους, γεγονός που τους δημιουργεί συνεχώς την ίδια σκέψη: έλλειψη χώρου και αφθονία χρόνου. Κάποιοι από αυτούς ασχολούνται με το ποδόσφαιρο, το σχολείο και τη γυμναστική, προσπαθώντας να αποκτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερες γνώσεις και μαθήματα ζωής μπορούν. Οι κακές συνθήκες κράτησης: δεν υπάρχουν προαύλια, το φαγητό δεν είναι ανεκτό, δεν υπάρχουν δέντρα, ενώ αντιθέτως περιτριγυρίζονται από τοίχους και τσιμέντα, τα κελιά είναι πάρα πολύ μικρά, δημιουργούν στους φυλακισμένους την αίσθηση αποξένωσης, ιδρυματοποίησης και εγκλωβισμού.

Οι ποινές είναι άκρως αυστηρές, τα χρόνια φυλάκισης αρκετά πολλά, ενώ οι συναντήσεις πραγματοποιούνται λίγες φορές χωρις την άμεση επαφή των κρατουμένων με τα συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα. Έχουν την ευκαιρία να αναθεωρήσουν και να κάνουν αυτοκριτική, να αλλάξουν το σκεπτικό τους και τις αποφάσεις ζωής τους.

Σε έρευνα που διεξάχθηκε το 2011, οι ανήλικοι εκτιμούνταν στους 380. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν διαπράξει ληστείες, απόπειρες δολοφονιών, επαναστάσεις αλλά κυρίως το μεγαλύτερο ποσοστό είχε συλληφθεί για κατοχή, χρήση ή εμπόριο ναρκωτικών. Η Ελλάδα υπερέχει όλων των υπολοίπων χωρών σε ποσοστό ανηλίκων κρατουμένων, καθώς σε έρευνα έχει διαπιστωθεί πως οι 8 στους 10 ανηλίκους ξανασυλλαμβάνονται, ενώ 1 στους 2 φυλακισμένους είναι αλλοδαπός. Καθήκον της φυλακής δεν είναι η εκδίκηση και η τιμωρία των δραστών, αλλά η άμεση και καλύτερη επανένταξη τους στην κοινωνία. Έχει δηλαδή σωφρονιστικό χαρακτήρα και οφείλει να βοηθήσει το άτομο μέσω ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών να επανακτήσει τη σωστή συμπεριφορά του και τη σταθερότητα που χρειάζεται, έτσι ώστε να μην ξαναβρεθεί πίσω από τα σίδερα.

Φυλακές ανηλίκων

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 80

Αγροτικές φύλακες

Oι αγροτικές φυλακές θεωρούνται τα κολέγια του σωφρονιστικού μας συστήματος. Είναι λίγες και περιζήτητες: η Τίρυνθα, η Κασσάνδρα, η Κασσαβέτεια με τους ανηλίκους και η Αγιά. Εκεί φτάνουν οι κρατούμενοι μετά τις δικαστικές και τις κλειστές φυλακές. Είναι το τελευταίο σκαλί πριν την αποφυλάκιση.

ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΚΕΘΕΑ «ΝΑΡΚΟ-ΠΕΔΙΟ ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ»

Το προφίλ των ανηλίκων που κρατούνται στα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας αλλά και τις συνθήκες κράτησής τους φέρνει στο φως έρευνα που πραγματοποίησε το ΚΕΘΕΑ.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με στόχο να εκτιμηθούν οι διαστάσεις της χρήσης παράνομων ουσιών στα καταστήματα κράτησης ανηλίκων. Οι αριθμοί ήταν αποκαλυπτικοί: ∆ύο στους πέντε έχουν κάνει συστηματική και τρεις στους πέντε

περιστασιακή χρήση ναρκωτικών. Ποσοστό 11,2% ανέφερε ότι έχει κάνει χρήση εντός της φυλακής, ενώ τρεις στους 10 παραδέχτηκαν την ύπαρξη ναρκωτικών στα κελιά. Στους κρατουμένους παρατηρήθηκαν υψηλά ποσοστά χρήσης κοκαΐνης σε σχέση με τους έφηβους χρήστες εκτός φυλακής.

Στις αρχές του χρόνου στις φυλακές ανηλίκων της χώρας κρατούνταν, σύμφωνα με το υπουργείο ∆ικαιοσύνης, 587 νέοι παραβάτες, η πλειονότητα των οποίων ήταν αλλοδαποί. Το γεγονός αποδίδεται στη μεγαλύτερη έκθεσή τους στο ποινικό σύστημα λόγω της παράνομης μετανάστευσης, και στη

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 81

συχνότερη απουσία οικογενειακού περιβάλλοντος. Ελληνική εθνικότητα είχε το 20,7% των κρατουμένων, αλβανική το 21,4%, αλγερινή το 20,4%, ενώ το 7% προερχόταν από το Πακιστάν.

Μορφωτικό επίπεδο. Χαμηλού μορφωτικού επιπέδου αποδείχθηκε, όπως αναμενόταν, η πλειονότητα των κρατουμένων. Μόλις το 10,9% είχε ολοκληρώσει τη ∆ευτεροβάθμια Εκπαίδευση, το 41,8% την Υποχρεωτική Εκπαίδευση, ενώ ποσοστό 8,5% δεν είχε παρακολουθήσει καθόλου σχολείο. Παρ' όλα αυτά, στα ερωτηματολόγια που απάντησαν οι νέοι παραβάτες τόνισαν τη σημασία του σχολείου τόσο σε εκπαιδευτικό όσο και σε υποστηρικτικό επίπεδο.

Αναλύοντας τα στοιχεία το ΚΕΘΕΑ διαπιστώνει πως η φυλακή δεν προετοιμάζει τους νέους για την ομαλή κοινωνική ενσωμάτωση, ενώ ως προς τη χρήση ναρκωτικών επισημαίνει ότι ένα θεραπευτικό πρόγραμμα σε καταστήματα κράτησης θα πρέπει να είναι ανοικτό στην κοινωνία και όχι συνδεδεμένο με το σωφρονιστικό σύστημα, όπως συμβαίνει σήμερα.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 82

Προβλήματα υποτροπής νεαρών κρατουμένων

Η εισήγηση επικεντρώνεται στα πορίσματα έρευνας που διενεργήθηκε από τον Μάιο 1999 έως τον Ιούνιο 2000 με φορέα το Εργαστήριο Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η έρευνα χαρακτηρίζεται ως επαναληπτική (follow up) διότι ως βασικό στόχο είχε να διαπιστώσει πρώτον, τι απέγιναν οι Έλληνες ανήλικοι κρατούμενοι από τους οποίους είχαν ληφθεί συνεντεύξεις κατά την προγενέστερη φάση της έρευνας (1993) στα Σωφρονιστικά Καταστήματα Κορυδαλλού και Κασσαβέτειας, και δεύτερον, τι επιπτώσεις είχε αργότερα στη ζωή τους ο εγκλεισμός σε φυλακή.

Στην έρευνα συμμετείχαν ως ερευνητές, για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, 30 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές της Νομικής Σχολής Αθηνών, με επιστημονικό υπεύθυνο τον υπογράφοντα και συντονίστρια την Εγκληματολόγο κ. Φωτεινή Μηλιώνη. Στους νεαρούς ερευνητές δόθηκε οικονομική ενίσχυση από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Για τις συνεντεύξεις χρησιμοποιήθηκαν δύο τύποι ερωτηματολογίων ημιδομημένης συνέντευξης, ένα με 31 ερωτήσεις για όσους νεαρούς εντοπίσθηκαν εκτός φυλακής («μη έγκλειστοι») και ένα με 29 ερωτήσεις για όσους βρέθηκαν να κρατούνται («έγκλειστοι»). Από τους 156 ανήλικους κρατουμένους που είχαν εξετασθεί στις Φυλακές Ανηλίκων το 1993, κατέστη δυνατόν, μετά από επίπονες προσπάθειες, να εντοπισθούν εκ νέου οι 113. Οι 50 βρέθηκαν και πάλι στις φυλακές (μόνον ένας όμως, εξέτιε ποινή που του είχε επιβληθεί από το 1993), άλλοι 58 εκτός φυλακής, ενώ για 10 ακόμη νεαρούς διαπιστώθηκε ότι είτε δεν βρίσκονταν πλέον στη ζωή (5), σύμφωνα με δήλωση των συγγενών τους, είτε νοσηλεύονταν σε ψυχιατρείο (1), είτε κατοικούσαν στο εξωτερικό (1), είτε αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνα (3).

Κυριότερο ερευνητικό πόρισμα: Από το 1993 και ως το 1999-2000, δηλ. σε διάστημα 6-7 ετών, μόνον ο ένας στους πέντε πρώην κρατούμενους ανηλίκους που εντοπίσθηκαν εκ νέου (ποσοστό 19,8%) δεν οδηγήθηκε κάποια στιγμή και πάλι στις φυλακές, ούτε και του επιβλήθηκε κάποια ποινή. Γεγονός, που φαίνεται να επιβεβαιώνει τη βασική υπόθεση της έρευνας, ότι η διαδικασία βαθμιαίας προσαρμογής αυτών των ανηλίκων στον ιδρυματικό υποπολιτισμό της φυλακής δυσχεραίνει αποφασιστικά ή και καθιστά ανέφικτη την κοινωνική τους ένταξη μετά την αποφυλάκισή τους. Και ότι οι περισσότεροι ανήλικοι (ποσοστό άνω του 80%), έχοντας ενστερνισθεί τα πρότυπα αυτού του υποπολιτισμού, οδηγούνται εν συνεχεία στη διάπραξη νέων αξιόποινων πράξεων. Ποια είναι όμως τα ειδικότερα χαρακτηριστικά των εν λόγω νεαρών και γιατί ακολουθούν οι περισσότεροι απ’ αυτούς, μετά την αποφυλάκισή τους, μιαν εγκληματική σταδιοδρομία;

Ήδη κατά την πρώτη φάση της έρευνας, το 1993, είχε διαπιστωθεί ότι οι νεαροί αυτοί, μέσης ηλικίας τότε περί τα 20 έτη και κυρίως άρρενες, ήσαν παιδιά φτωχά και αμόρφωτα, με διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις και πρόωρη απομάκρυνσή τους από το σπίτι και το σχολείο. Συγκεκριμένα, οι γονείς τους σε μεγάλο ποσοστό ήσαν αγράμματοι (46% έναντι 8% του γενικού πληθυσμού) και, ως επί το πλείστον, χαμηλής εισοδηματικής κατάστασης (τεχνίτες, βιοτέχνες κ.λπ.).

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 83

Επιπλέον, σε ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό (39%) ο ένας τουλάχιστον από τους φυσικούς γονείς είχε ήδη τότε φύγει από το σπίτι ή και από τη ζωή. Αλλά και εκεί όπου οι γονείς ζούσαν μαζί, διαπληκτίζονταν μεταξύ τους (35%) και ξεσπούσαν στα παιδιά τους με άσκοπες σωματικές τιμωρίες (32%). Μέσα στο έκρυθμο αυτό οικογενειακό πλαίσιο, το σχολείο δεν φάνηκε να προσφέρει στον ανήλικο κάποια εναλλακτική δυνατότητα ψυχικής ηρεμίας και κοινωνικοποίησης. Πολλοί ανήλικοι δεν πήγαν έτσι σχεδόν καθόλου σχολείο (27% αγράμματοι), αλλά και όσοι πήγαν το αποστράφηκαν, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι απ’ αυτούς (56%) να μείνουν στην ίδια τάξη λόγω απουσιών. Άρχισαν συνακόλουθα να μπαίνουν στη βιοπάλη, κυρίως από τη μικρή ηλικία των 13 ετών, αλλά χωρίς και πάλι να νιώθουν ευχαριστημένοι και ικανοποιημένοι από τη δουλειά τους. Αγκιστρώθηκαν έτσι σε παρέες όπου κυριαρχούσαν (σε ποσοστό 48% του συνόλου) οι «πρεζάκηδες» και οι «χαπάκηδες». Σύντομα άρχισαν όμως και οι ίδιοι να εθίζονται στις ναρκωτικές ουσίες. Μάλιστα, κατά την έρευνα παραδέχθηκαν σε ποσοστό 61% ότι είχαν ήδη τότε δοκιμάσει ναρκωτικά (κυρίως πριν τον εγκλεισμό τους) και ότι τουλάχιστον το 1/3 από αυτούς (37%) έκαναν «συχνά» χρήση ουσιών, δηλ. ότι είχαν εξάρτηση από αυτές. Από το σημείο αυτό και ως την πρώτη τους μικροκλοπή για να επιβιώσουν και να εξασφαλίσουν τη δόση τους, η απόσταση ήταν μικρή και η πορεία τους προδιαγεγραμμένη. Ήδη στην ευαίσθητη ηλικία των 13 ή 14 ετών σημειώνεται η πρώτη εμπλοκή τους με τη ∆ικαιοσύνη και ο εγκλεισμός τους σε ίδρυμα ή σωφρονιστικό κατάστημα για 10-12 μήνες. Ο χρόνος αυτός ήταν βέβαια αντικειμενικά σύντομος, αλλά αρκετός, από μιαν άλλη σκοπιά, να εξοικειωθούν οι ανήλικοι με την έννοια της φυλακής και τον ιδρυματικό υποπολιτισμό της, να διδαχθούν τη «τεχνογνωσία του εγκληματείν» από άλλους εμπειρότερους συγκρατούμενους τους και, τελικά, να εξέλθουν από τη φυλακή με όλα τα εφόδια για να διαπράξουν όχι πλέον μόνο μικροκλοπές, αλλά επίσης ληστείες, ανθρωποκτονίες, βιασμούς κ.λπ. Μάλιστα, ένα από τα βασικότερα πορίσματα σ’ αυτή την πρώτη φάση της έρευνας ήταν ότι όσοι ανήλικοι κρατούνταν τότε για σοβαρές αξιόποινες πράξεις, με ποινή στέρηση της ελευθερίας από δύο έτη και πάνω, είχαν ήδη στην συντριπτική τους πλειονότητα (96,7%) εγκλεισθεί και πρωτύτερα σε σωφρονιστικό κατάστημα. Γεγονός που αποδεικνύει την απόλυτη αναποτελεσματικότητα του λεγόμενου «σωφρονισμού» στις φυλακές ανηλίκων, αλλά και την αναπόφευκτη, τις περισσότερες φορές, στροφή των ανηλίκων στο έγκλημα και την «εγκληματική σταδιοδρομία», ως μόνη πλέον διέξοδο στα αδιέξοδα της ναρκοθετημένης και ναρκοεξαρτημένης ζωής τους. ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 84

Με ένα τόσο προβληματικό υπόβαθρο, οι ανήλικοι που συναντήσαμε μετά από 6-7 χρόνια, δηλ. κατά τη δεύτερη φάση της έρευνας μας (1999-2000), δεν φάνηκε ότι μπόρεσαν στην πλειονότητά τους να ορθοποδήσουν και να αποφύγουν την εκ νέου εμπλοκή τους με την ποινική ∆ικαιοσύνη. Όπως τονίσθηκε ήδη, μόνον έναν στους πέντε νεαρούς, ηλικίας τότε 26-27 ετών, κατάφερε να μην ξαναπάει φυλακή και να μην του επιβληθεί κάποια ποινή για διαπραχθέν έγκλημα. Μάλιστα, όσοι βρέθηκαν να κρατούνται και πάλι στις φυλακές (συνολικά53) είχαν ΟΛΟΙ εγκλεισθεί κατά μέσο όρο τουλάχιστον δύο φορές. Κυριότερα αδικήματα για τα οποία κρατούνταν τότε οι έγκλειστοι ήταν η ληστεία (42%) και η κλοπή (32%), δηλ. αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας, προφανώς σε σχέση με απόκτηση της δόσης τους, ενώ σε μικρότερα ποσοστά κρίθηκαν ένοχοι για προμήθεια και κατοχή ναρκωτικών ουσιών (12%), απλή σωματική βλάβη (8%) αλλά και ανθρωποκτονία (4%). Οι ίδιοι αυτοί κρατούμενοι παραδέχθηκαν ότι είχαν διαπράξει και αδικήματα για τα οποία δεν συνελήφθησαν ποτέ, πρωτίστως κλοπές (18%), ενώ σε ανάλογες παραδοχές προέβησαν και οι 53 μη έγκλειστοι, κυρίως σε σχέση με μη αποκαλυφθείσες κλοπές (26%) και απλές σωματικές βλάβες (32%).

Πέρα όμως από την επανειλημμένη εμπλοκή τους με τη ∆ικαιοσύνη, αλλά και σε προφανή συνάφεια με την εμπλοκή τους αυτή, οι νεαροί που συναντήσαμε κατά τη δεύτερη φάση της έρευνάς μας φάνηκαν να είναι ακόμη δέσμιοι της εξάρτησης ή του εθισμού από ναρκωτικές ουσίες. Πράγματι, από το σύνολο των ουσιαστικών απαντήσεων που μας δόθηκαν προέκυψε ότι μόλις 27% των ερωτηθέντων δεν είχαν δοκιμάσει ποτέ ναρκωτικά, ενώ περίπου 37% των ερωτηθέντων παραδέχθηκαν ότι κάνουν «συχνά» χρήση ναρκωτικών ουσιών (στους εγκλείστους το ποσοστό είναι 43% και στους μη εγκλείστους 33%). Ενδιαφέρον είναι ότι 19% των ερωτηθέντων θεώρησαν ότι επηρεάστηκαν στο να παίρνουν ναρκωτικά από τον εγκλεισμό τους στη φυλακή, ενώ μικρά είναι, από την άλλη πλευρά, τα ποσοστά όσων απευθύνθηκαν σε κάποια θεραπευτική κοινότητα για να απεξαρτηθούν (23% έγκλειστοι και 17,5% μη έγκλειστοι). Ως «δημοφιλέστερη» ουσία για το 58% των εγκλείστων (έναντι 27% των μη εγκλείστων) αναδεικνύεται το χασίς, ενώ ακολουθούν τα σκληρά ναρκωτικά (ηρωίνη και κοκαΐνη) για 54% των εγκλείστων (έναντι 10%) και τα χάπια που παρέχονται με ειδική συνταγή γιατρού (36% για τους εγκλείστους, έναντι 17% των μη). Παρά ταύτα, οι νεαροί στην πλειονότητά τους πιστεύουν ότι «δεν πρέπει να παίρνει κανείς ναρκωτικά» (67% των εγκλείστων, 73% των μη), αλλά τούτο, βέβαια, μόνο σε επίπεδο ρητορικών διακηρύξεων. Αντίθετα σε πρακτικό επίπεδο η εμπλοκή με τα ναρκωτικά και τη ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 85

συνακόλουθη εγκληματικότητα φαίνεται να είναι καθοριστική για τους νεαρούς αποφυλακιζόμενους. Όπως δήλωσε κάποιος από τους ερωτηθέντες «τα ναρκωτικά είναι υπεύθυνα για την αλλαγή της συμπεριφοράς, για τα εγκλήματα και τα αδικήματα που διέπραξα (…) και που διαπράττονται από τους νέους».

Μια τρίτη πτυχή στη ζωή των νεαρών, πέρα από την εμπλοκή με τη ∆ικαιοσύνη και τα ναρκωτικά, είναι οι δυνατότητες που έχουν για επαγγελματική απασχόληση και αποκατάσταση. Και εδώ τα προβλήματα εμφανίζονται ανυπέρβλητα. Πέρα από την ελλιπή επαγγελματική επιμόρφωση και εξειδίκευση, που προϋπήρχε ήδη κατά την εφηβική τους ηλικία και που ασφαλώς δεν βελτιώθηκε με τα λιγοστά προγράμματα επιμόρφωσης των φυλακών, η εξεύρεση εργασίας των νεαρών δυσχεραίνεται αποφασιστικά και από ορισμένους άλλους, τρεις συγκεκριμένα, παράγοντες:

Εν πρώτοις, η φυλακή έχει στην προσωπικότητά τους αποδομητικές επιπτώσεις, με την έννοια ότι τους καθιστά οκνηρούς. Αν μάλιστα σε αυτό προσθέσει κανείς και την αποδόμηση που επέρχεται λόγω της εξάρτησης από τις ναρκωτικές ουσίες, εύκολα γίνεται αντιληπτή η δυσκολία ν’ ανταποκριθεί ένας τέτοιος νεαρός στις απαιτήσεις ενός επαγγέλματος ή έστω, μιας θέσης εργαζομένου.

Κατά δεύτερον, προβλήματα δημιουργούνται και από την ιδιότητα του νεαρού ως πρώην κρατουμένου, που ενδεχομένως έχει σχέση με τις ναρκωτικές ουσίες. Η προκατάληψη και ο στιγματισμός αποτρέπουν εδώ τους περισσότερους εργοδότες να προσλάβουν στη δουλειά τους τέτοιους νεαρούς, με αποτέλεσμα, οι νεαροί αυτοί να καταφεύγουν και πάλι στα ηρεμιστικά και στις ναρκωτικές ουσίες.

Τέλος κατά τρίτο λόγο, ελάχιστη είναι η βοήθεια για εξεύρεση εργασίας και γενικότερη στήριξη που παρέχεται στους νεαρούς αποφυλακιζόμενους από τους αρμόδιους φορείς. Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι φορείς αυτοί δεν τηρούν αρχείο, ούτε και προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια στους νεαρούς. Από επαφή που είχε η ερευνητική μας ομάδα με 24 φορείς δημοσίου και

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 86

ιδιωτικού χαρακτήρα και με 14 πιστοποιημένες δομές αμιγούς επαγγελματικής αποκατάστασης (ΚΕΚ) με προγράμματα για ανήλικους παραβάτες, διαπιστώθηκε ότι 7 μόνο τέτοιοι φορείς και δομές μας έδωσαν κάποια στοιχεία για τους νεαρούς που αναζητούσαμε και ότι ελάχιστοι νεαροί του αρχικού μας δείγματος (συνολικά 14 περιπτώσεις) ζήτησαν από αυτούς και έτυχαν κάποιας βοήθειας, κυρίως χρηματικής. Εξάλλου, οι θέσεις εργασίας που προκηρύσσονται από τον ΟΑΕ∆ και που είναι επιδοτούμενες, δεν επαρκούν να καλύψουν το πρόβλημα της ανεργίας αυτών των νεαρών, αφού συνήθως αφορούν «κοινωνικά αποκλεισμένους», «αποφυλακισμένους», «πρώην χρήστες» κ.λπ., δηλ. στερεότυπες κατηγορίες που, ήδη με το όνομά τους, διαιωνίζουν το πρόβλημα του στιγματισμού και, άρα, της εξεύρεσης εργασίας. Συνακόλουθα, δεν προκαλεί απορία το γεγονός ότι μόλις το 15% των ερωτηθέντων έτυχε συνδρομής από τον ΟΑΕ∆.

Ενόψει των ανωτέρω προβλημάτων, οι νεαροί ακόμη και όταν βρίσκουν κάποια πλήρη εργασιακή απασχόληση (40% οι έγκλειστοι, 30% οι μη), θεωρούν ότι αυτή δεν τους ικανοποιεί, καθώς τα χρήματα που κερδίζουν μέσω αυτής δεν επαρκούν για τις βιοτικές τους ανάγκες (61% οι έγκλειστοι, 58,5% οι μη). Άλλωστε, το είδος επαγγέλματος στο οποίο καταφέρνουν οι νεαροί ν’ απασχοληθούν είναι συνήθως χαμηλής εισοδηματικής εμβέλειας: βιοτέχνες, τεχνίτες, μικροέμποροι, εργάτες ή αυτοκινητιστές (42% για τους έγκλειστους, 30% για τους μη). Σε κάθε περίπτωση, η επίτευξη μιας απασχόλησης για τους νεαρούς φαίνεται ρεαλιστική μόνον όταν υπάρχει προσφορά εργασίας για ανειδίκευτους ή όταν είναι εξασφαλισμένη κάποια επιχειρησιακή υποδομή στο πλαίσιο της οικογένειας του νεαρού.

Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι και γενικότερα η οικογένεια των νεαρών θεωρείται από αυτούς αλλά και αποτελεί πράγματι τον σημαντικότερο συμπαραστάτη τους. Πιστεύουν, έτσι, οι νεαροί ότι μπορούν να βασίζονται πράγματι στην εμπιστοσύνη «των δικών τους ανθρώπων» και δη των συγγενών τους (46%), του συζύγου ή συντρόφου (20%) και των παιδιών τους (6%), ενώ εντυπωσιακό είναι, αντίστροφα, και το ποσοστό 7% των νεαρών που δήλωσαν ότι δεν υπάρχει κανείς τον οποίον να θεωρούν «δικό τους άνθρωπο».

Ως προς τα προβλήματα και τις δυσκολίες που φοβούνται ότι θα αντιμετωπίσουν οι νεαροί αποφυλακιζόμενοι στο σύνολο τους (έγκλειστοι και μη), πρώτη ιεραρχικά έρχεται η ανεύρεση εργασίας (39%) και ακολουθούν οι οικονομικές δυσκολίες (32%) και τα προβλήματα χρήσης ουσιών (5%). Τα προβλήματα αυτά ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 87

οδηγούν το 1/5 περίπου των ερωτηθέντων (20,4%) να αποδέχονται ρητά το ενδεχόμενο της διάπραξης νέων εγκλημάτων εφόσον βιώσουν ματαίωση των προσπαθειών τους. Οι περισσότεροι βέβαια, περί των 55% των ερωτηθέντων, θεωρούν ότι η βαθύτερη τους επιθυμία είναι να ξεχάσουν τον «εφιάλτη» της φυλακής και, σε μικρότερο βαθμό, «να κάνουν μια καινούρια αρχή». Στην πράξη όμως, όπως προκύπτει από άλλες αντίστοιχες ερωτήσεις και σημειώθηκε ήδη ανωτέρω, πάνω από τα 4/5 των ερωτηθέντων, δηλ. άνω του 80%, δεν καταφέρνουν να αποφύγουν την υποτροπή στα επόμενα 6-7 χρόνια μετά την αποφυλάκισή τους.

Τι φταίει γι’ αυτό; Όπως συνάγεται από απαντήσεις που μας έδωσαν οι ερωτηθέντες για τις επιδράσεις που έχει η φυλακή στην προσωπικότητά τους, ένας μεγάλος αριθμός από αυτούς (34% του συνόλου αλλά 77% των μη εγκλείστων) θεωρούν ότι υιοθέτησαν στη φυλακή κανόνες συμπεριφοράς που τους ακολουθούν ακόμη και σήμερα, όπως, «να κοιτάνε μόνο τον εαυτό τους», «να μην ενδιαφέρονται για τους άλλους», «να μαθαίνουν πώς να παρανομούν» και να τηρούν το αξίωμα «βλέπε, άκου, σώπα», γενικότερα, δε, προκύπτει και από τις συζητήσεις μαζί τους, να πειθαρχούν σε κανόνες μόνο και μόνο επειδή αυτοί τους επιβάλλονται άνωθεν, χωρίς καν να συνειδητοποιούν την αξία της πειθαρχίας. Περαιτέρω, ο εγκλεισμός φαίνεται ότι αλλοίωσε βαθύτερα την προσωπικότητά τους, αφού όχι μόνο τους έθισε, όπως επισημάνθηκε ήδη, στην οκνηρία, αλλά επιπλέον τους εξοικείωσε βαθμιαία με τον ιδρυματικό υποπολιτισμό της φυλακής, η σκέψη της οποίας αντί να τους εκφοβίζει, τους φαίνεται να είναι, όπως θα έλεγε και ο Καβάφης, «μια κάποια λύση». Χαρακτηριστική είναι, εν προκειμένω, η εξομολόγηση ενός από τους ερωτηθέντες νεαρούς: «Στην κοινωνία των φυλακών ζούμε καλύτερα. Έξω υπάρχουν οικονομικές απρόβλεπτες καταστροφές… Έξω είναι πιο επικίνδυνα, μέσα είμαστε πιο ασφαλείς». Πρόκειται βεβαίως για τη λεγόμενη νοοτροπία της «ιδρυματοποίησης», που τόσο διεισδυτικά έχει περιγραφεί από τον Goffman στο έργο του «Άσυλα».

Τι μπορεί να γίνει για να αντιμετωπισθεί η κατάσταση; Φοβούμαι ότι στους πολύ υπότροπους εγκληματίες, όπως οι νεαροί που ξανασυναντήσαμε στη δεύτερη φάση της έρευνας, τα περιθώρια ανάσχεσης της υποτροπής είναι μικρά, λόγω της βαθειάς αλλοίωσης που συντελείται λόγω του εγκλεισμού στην ίδια την προσωπικότητά τους. Ακόμη όμως και σε τέτοιους πολύ υπότροπους εγκληματίες ο εκ νέου εγκλεισμός μόνο κακό μπορεί να κάνει στους ίδιους και την κοινωνία, αφού τα τελούμενα από αυτούς εγκλήματα, έπειτα από κάθε νέα αποφυλάκιση, θα είναι ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 88

όλο και βαρύτερα. Μία στήριξη αυτών των ανθρώπων από την οικογένεια τους ή και η δημιουργία από αυτούς αυτόνομης οικογένειας, σε συνδυασμό με την εκμάθηση κάποιας τέχνης, την εξερεύνηση εργασίας και την ψυχολογική τους ενίσχυση από κοινωνικούς λειτουργούς θα μπορούσε ίσως να συντελέσει αποφασιστικά σε μια καθυστερημένη, έστω, ένταξη τους στην κοινωνία. Περισσότερες δυνατότητες επιτυχίας υπάρχουν βέβαια για τους μικρότερης ηλικίας παραβατικούς ανήλικους, εκεί όπου το δένδρο δεν έχει ακόμη «στραβώσει». Ήδη σε μια πολύ σημαντική Έκθεση της ∆ιακομματικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για την Εξέταση του Σωφρονιστικού Συστήματος της Χώρας, είχε τονισθεί η ανάγκη «να εισαχθούν νέες μορφές ποινικών κυρώσεων διακρινόμενες από περισσότερη φαντασία και προσαρμοσμένες στην ψυχολογία του συγκεκριμένου έφηβου παραβάτη», ενώ είχε επισημανθεί και η ανάγκη «να επιδειχθεί προσοχή στο μεγάλο θέμα, ποιους ανήλικους προφυλακίζουν οι αρμόδιες αρχές, δεδομένου ότι η νομοθεσία μας (…) επιτρέπει τούτο μόνο εάν η πράξη που φέρεται ότι τέλεσε ο ανήλικος τιμωρείται με ποινή κάθειρξης άνω των 10 ετών». Ήδη, όπως είναι γνωστό, υπάρχει από το τέλος του 2003 μια νέα νομοθεσία περί ανηλίκων, με την οποία εισήχθη σειρά ολόκληρη εξωιδρυματικών αναμορφωτικών μέτρων για παραβατικούς ανηλίκους, όπως η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια και η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος για έκφραση συγνώμης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης. Επίσης δόθηκε στις εισαγγελικές αρχές η δυνατότητα να απέχουν από ποινική δίωξη ανηλίκου αν κρίνουν, υπό προϋποθέσεις, ότι η άσκησή της δεν είναι αναγκαία για να συγκρατηθεί ο ανήλικος από την τέλεση νέων αξιόποινων πράξεων. Πρέπει μάλιστα να ομολογηθεί ότι ήδη πριν από τη θέσπιση αυτής της νέας νομοθεσίας αλλά και τώρα, ακόμη περισσότερο, τα ελληνικά ∆ικαστήρια ήσαν και είναι ιδιαίτερα φειδωλά στο να εγκλείουν ανηλίκους σε φυλακές ή ιδρύματα (π.χ. ποσοστό 10% το2003/2004), προφανώς τελώντας εν γνώσει των ολέθριων συνεπειών που έχει ο εγκλεισμός στην περαιτέρω εξέλιξη ενός παραβατικού ανηλίκου. Επομένως, με τη νέα νομοθεσία οι εφαρμοστές του δικαίου μας, σε συνεργασία και με τους Επιμελητές Ανηλίκων, έχουν πλέον μια μεγάλη «γκάμα» εξωιδρυματικών αναμορφωτικών μέτρων (11 συνολικά), ώστε όχι μόνο να ανακόψουν με ήπιο τρόπο την εγκληματική σταδιοδρομία ενός εκκολαπτόμενου παραβατικού ανηλίκου, αλλά και να επιτύχουν την έγκαιρη επανένταξή του στον κοινωνικό κορμό. ∆εν μένει παρά να αξιοποιήσουν αυτές τις δυνατότητες κατά το δυνατόν περισσότερο, προς το συμφέρον των ανηλίκων και της κοινωνίας μας. ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 89

Περπατώντας με προσοχή στα μονοπάτια του Internet

Συχνή μορφή της εμφάνισης παραβατικότητας είναι η διαδικτυακή επίθεση. Ας δούμε, λοιπόν, μερικές περιπτώσεις του internet όταν ο λύκος δεν είναι εδώ.

Παρασκιάζοντας τη γνωστή στροφή από το τραγουδάκι των παιδικών χρόνων, που νουθετούσε τα παιδιά για τις κακοτοπιές μπορούμε να μιλήσουμε για τους κινδύνους που επιφυλάσσει ο κυβερνοχώρος, ιδιαίτερα στα νεαρά άτομα. Το internet είναι αναμφισβήτητα η πύλη σένα κόσμο μαγικό, καθώς μπορεί κάποιος να έχει πρόσβαση σε χιλιάδες πηγές γνώσης και ψυχαγωγίας, καθισμένος στη καρέκλα του σπιτιού του. Πολλοί έχουν παρομοιάσει το internet με δάσος. Και το δάσος είναι μαγικό!

∆εν θα άφηνε όμως κανείς ένα παιδί μόνο του στο δάσος. Με την ίδια λογική, αφήνοντας ένα παιδί να σερφάρει μόνο του στο internet, είναι ακριβώς σαν να το έχει εγκαταλείψει μόνο του στο δάσος.

Τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας, έχουν δραστηριοποιηθεί πολλοί οργανισμοί, που έχουν σαν σκοπό την ενημέρωση του μέσου χρήστη, γύρω από την άγνοια κινδύνων περιήγησης στο internet και κυρίως, με σαφή αναφορά στην παιδική και νεανική ηλικία.

Οι πλέον φερέγγυοι από αυτούς τους οργανισμούς, είναι αυτοί που χρωστούν την ύπαρξή τους σε προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα οποία με τη σειρά τους βασανίζονται πάνω στις ανάλογες κοινοτικές οδηγίες και στη νομοθεσία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Safer Internet. Πληκτρολογώντας www.saferinternet.gr εισερχόμαστε στο φιλικό περιβάλλον, αυτό γίνεται αισθητό ακόμα και από την σελίδα υποδοχής (home page), καθώς δεσπόζουν τρεις καρτουνίστικες φιγούρες που παραπέμπουν στις τρεις υποενότητες της συγκεκριμένης ιστοσελίδας, που είναι: οι Μεγάλοι, οι Έφηβοι, και οι Μικροί.

Πατώντας πάνω σε κάθε μια από τις τρείς αυτές επιλογές, το περιβάλλον της ιστοσελίδας αλλάζει και προσαρμόζεται στις ανάγκες και τις δυνατότητες κάθε μιας ξεχωριστής κατηγορίας.

Έτσι για παράδειγμα, όταν οι μικροί επισκέπτες της ιστοσελίδας κάνουν κλικ πάνω στην επιλογή «Μικροί», μια πανέμορφη σελίδα ξεδιπλώνεται, με ένα φανταστικό νησί, όπου με απλά βήματα με το ποντίκι, μπορούν μέσα από ένα ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 90

διασκεδαστικό παιχνίδι, να μάθουν τα πάντα γύρω από τους κανόνες ασφαλούς περιήγησης στο ∆ιαδίκτυο.

Ένα μικρό παράδειγμα του επικοινωνιακού τρόπου με τον οποίο το Safer Internet προσεγγίζει τα παιδιά, για να τα ενημερώσει για τους <<κακούς>> του ∆ιαδικτύου είναι ένα πειρατικό καράβι που γυροφέρνει το νησί, με γνωστή μαύρη σημαία των πειρατών να ανεμίζει συμβολικά. Κάνοντας κλικ πάνω στη σημαία, εμφανίζονται τα παρακάτω:

«ΟΙ ΚΑΚΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ»

Ωχ! Ο καρχαρίας ανέβασε στο βυθο-tube βίντεο με το χταπόδι που έμπλεξε δύο από τα πόδια του και παραπάτησε, ενώ οι σουπιές απειλούν με μηνύματα τη γαρίδα ότι αύριο στο σχολείο θα μαζευτούνε όλες και θα την γεμίσουν μελάνι. Τώρα όλα τα ψάρια γελάνε με το χταπόδι, ενώ η γαρίδα φοβάται να πάει σχολείο. Θα πάω να πω δυο λογάκια στον καρχαρία και τη σουπιά και στους φίλους μας που χρειάζονται βοήθεια..

Προς καρχαρία και σουπιά Οφείλετε να σέβεστε και να μην παρενοχλείτε τους άλλους.

Μην προωθείτε φωτογραφίες, βίντεο ή φήμες που μπορεί να φέρουν κάποιον σε πολύ δύσκολη θέση.

Το ξέρετε ότι, αν συνεχίσετε αυτή την συμπεριφορά, μπορεί να έχετε μπλεξίματα. Ήδη ο φαροφύλακας ψάχνει να σας βρει…

Προς χταπόδι και γαρίδα Μην απαντάτε ποτέ σε απειλητικά μηνύματα. Επίσης μην τα διαγράφετε. ∆είξτε τα στους γονείς σας και ζητήστε να σας βοηθήσουν.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 91

Αν δείτε μια προσβλητική για εσάς φωτογραφία ή ένα βίντεο στο ∆ιαδίκτυο, ζητήστε βοήθεια από τους γονείς σας ή κάποιον ενήλικα της εμπιστοσύνης σας.

Αν χρειάζεστε υποστήριξη, τηλεφωνήστε στο 80011800 15 ή κάντε κλικ στο σωσίβιο που θα βρείτε στη θάλασσα γύρω από το νησί μας.

Με την ίδια λογική, όπως προηγουμένως για τους… κακούς υπήρχε το πειρατικό καράβι με τη μαύρη σημαία, έτσι, όταν περάσεις το ποντίκι του υπολογιστή, πάνω από το μικρό σπιτάκι- σχολείο στο νησί, αναδύεται το μενού για τους… «Καλούς τρόπους στο ∆ιαδίκτυο».

Όπως και στην καθημερινή ζωή, έτσι και στο νησί του Saferinternet.gr αλλά και σε όλο το ∆ιαδίκτυο υπάρχουν κανόνες συμπεριφοράς που δεν πρέπει να αγνοείς. ∆ες Λοιπόν τους κανόνες που έφτιαξα μαζί με το πλήρωμά μου: Μην γράφεις με ΚΕΦΑΛΑΙΑ γράμματα όταν στέλνεις ηλεκτρονικό μήνυμα ή όταν

κάνεις chat. Τα κεφαλαία γράμματα ισοδυναμούν με φωνές. Μη το κάνεις, εκτός και εάν είναι πραγματικά απαραίτητο.

Η αποστολή ηλεκτρονικών μηνυμάτων με μεγάλα αρχεία θα μπορούσε να εμποδίσει ή να επιβραδύνει σημαντικά την παραλαβή αλληλογραφίας του παραλήπτη. Ενημέρωσέ τον λοιπόν πριν στείλεις ένα τέτοιο μήνυμα.

Mην στέλνεις ηλεκτρονικά μηνύματα spam. Κάτι τέτοιο απαγορεύεται, και είναι πολύ ενοχλητικό.

Εάν στέλνεις το ίδιο μήνυμα σε διαφορετικούς ανθρώπους που δεν ξέρουν ο ένας τον άλλον, πρέπει να βάζεις όλες τις διευθύνσεις τους στο πεδίο BCC (κρυμμένο αντίγραφο), για να αποφύγεις την δημοσίευση της διεύθυνσης του κάθε παραλήπτη.

Συγχώρεσε ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη, ή ακόμα χαζές (κατά την κρίση σου) ερωτήσεις, που κάνουν οι φίλοι σου όταν σου στέλνουν ε-μαιλ ή όταν κάνετε chat και μην τους προσβάλεις δημόσια. Όλοι μας ήμασταν κάποτε πρωτάρηδες στο ∆ιαδίκτυο, και όλοι μας έχουμε κάνει κάποιο λάθος στο παρελθόν.

Η ∆ράση Ενημέρωσης Saferinternet.gr του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς ∆ιαδικτύου και η εκστρατεία ενημέρωσης και επαγρύπνησης που διεξάγεται στη χώρα μας από το 2004, υλοποιούνται υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο πλαίσιο του προγράμματος Safer Internet.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 92

Οι κύριοι στόχοι της δράσης Safeinternet.gr είναι: Η προστασία των ανηλίκων χρηστών του ∆ιαδικτύου Από ακατάλληλο ή επιβλαβές για αυτούς περιεχόμενο, ή από Ακατάλληλη ή επιβλαβή συμπεριφορά. Η ενημέρωση των γονέων για τους τρόπους με τους οποίους Μπορούν να προστατευθούν αλλά και να προστατεύσουν αποτελεσματικά Τα παιδιά τους από τους κινδύνους που εγκυμονούν από τη μη ορθή χρήση των

διαδραστικών τεχνολογιών, όπως είναι το ∆ιαδίκτυο ή το κινητό τηλέφωνο. H προώθηση των θετικών πλευρών των διαδραστικών τεχνολογιών, ως εργαλεία

της καθημερινής μας ζωής... Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών για την ασφαλή χρήση του ∆ιαδικτύου και του

κινητού τηλεφώνου, ενημερώνοντας τόσο για τα πολλαπλά οφέλη όσο και για τους πιθανούς κινδύνους. Με στόχο τη δημιουργία πολλαπλασιαστικής δράσης μέσα στην τάξη.

Η ενθάρρυνση του διαλόγου μεταξύ ανηλίκων και γονέων και σχετικά με τη χρήση του ∆ιαδικτύου, η προώ8ηση του ψηφιακού αλφαβητισμού και της κριτικής σκέψης.

Η υποστήριξη, γονέων, εκπαιδευτικών αλλά και ανηλίκων χρηστών με κατάλληλο ενημερωτικό υλικό.

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, τo Saferinternet.gr υλοποιεί σειρά δραστηριοτήτων όπως διοργάνωση ενημερωτικών εκδηλώσεων για το κοινό,

Σεμινάρια προς τους εκπαιδευτικούς, προώθηση θεμάτων που σχετίζονται με την ασφάλεια στο ∆ιαδίκτυο στα ΜΜΕ, δημιουργία πολυμορφικού on line και εντύπου ενημερωτικού υλικού, καθώς και τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές καμπάνιες. Το Saferinternet.gr συνεργάζεται με εκπροσώπους του κράτους, της βιομηχανίας των νέων τεχνολογιών καθώς και με μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με πρωταρχικό σκοπό την εξασφάλιση ενός Ασφαλέστερου διαδικτυακού περιβάλλοντος.

Η δράση Saferinternet.gr αποτελεί τον εθνικό εκπρόσωπο του Πανευρωπαϊκού ∆ικτύου Εθνικών Κέντρων Ενημέρωσης και επαγρύπνησης Insafe, με 27 μέλη στην Ευρώπη.

Στα πλαίσια του Insafe το Saferinternet.gr ανταλλάσσει απόψεις, εμπειρίες, βέλτιστες πρακτικές και πληροφοριακό υλικό με τα άλλα Ευρωπαϊκά Κέντρα.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 93

Το Saferinernet.gr αποτελεί μια από τις τρεις δράσεις του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς ∆ιαδικτύου, δίπλα στην γραμμή Καταγγελιών Safeline και τη Γραμμή Βοήθειας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ.

ΠΕΡΑΣΤΕ ΚΥΡΙΟΙ ΚΛΕΦΤΕΣ

Παρακαλώ ελάτε να με κλέψετε. Και αν πιστεύετε πως δεν είναι ποτέ δυνατόν να το πει κάποιος αυτό, δεν έχετε παρά να επισκεφθείτε το http://pleaserobme.com. Η ιστοσελίδα προσπαθεί να μας εξηγήσει τους κινδύνους που ελλοχεύουν στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης όπως το twitter και το facebook, όταν εμείς αναρτούμε πληροφορίες για την προσωπική μας ζωή. Για παράδειγμα, γράφετε για να το δουν οι φίλοι σας ότι πάτε εκδρομή το Σαββατοκύριακο. Θαυμάσια σας ζηλεύουν! Θαυμάσια και για τους κλέφτες που έχουν δύο μέρες να σας αδειάσουν το σπίτι. Αν μάλιστα έχετε βάλει και την ακριβή τοποθεσία του σπιτιού σας στο Google maps, ακόμα καλύτερα. ∆εν θα χρειαστεί να ψάξουν καθόλου.

Προσοχή στο chat

Το Chat rooms στο ∆ιαδίκτυο κερδίζουν ολοένα και περισσότερους νέους, οι οποίοι επιθυμούν να κάνουν φιλίες και να επικοινωνήσουν. Πόσο όμως ασφαλή είναι τα chat rooms; Στην ηλεκτρονική διεύθυνση chatdanger.com μπορείτε να βρείτε χρήσιμες συμβουλές για τους κινδύνους που εγκυμονούν.

Πριν δημοσιεύσεις σκέψου!

Με αυτή τη φράση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλεί τους νέους της Ευρώπης να προσέχουν όλα όσα δημοσιεύουν στο Ίντερνετ και ιδίως στα κοινωνικά δίκτυα. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Κομισιόν, τουλάχιστον το 50 % των Ευρωπαίων εφήβων αποκαλύπτουν προσωπικές πληροφορίες στο κυβερνοχώρο, πληροφορίες οι οποίες όχι μόνο μπορούν να διαβαστούν από όλους αλλά παραμένουν για πάντα προσβάσιμες. Τα αποτελέσματα της τελευταίας έρευνας είναι απογοητευτικά: Λιγότερες από τις μισές εταιρίες κοινωνικής δικτύωσης (περίπου το 40%) έχουν φροντίσει ώστε το προφίλ των χρηστών ηλικίας κάτω των 18 ετών είναι προσβάσιμο μόνο από τους προεπιλεγμένους φίλους τους.

Ανακαλύψτε την αντιγραφή

Η αντιγραφή είναι μεγάλη μάστιγα του διαδικτύου. Και όταν τα άλλα μέσα κλέβουν το διαδίκτυο, δεν υπάρχει εύκολα τρόπος να το διαπιστώσουμε… Για να προστατευτεί, τουλάχιστον, από άλλες ιστοσελίδες που κλέβουν τα γραπτά του, ο κάθε χρήστης μπορεί να χρησιμοποιήσει το εργαλείο που βρίσκεται στη σελίδα ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 94

www.copyscape.com. H διαδικασία είναι απλή: Πληκτρολογείτε την διεύθυνση της σελίδας ή του blog σας και το copyscape βρίσκει που αλλού στο δίκτυο βρίσκονται τα γραπτά σας. Εκείνο που δεν εξακριβώθηκε ακόμη είναι εάν τσεκάρει μόνο τα κείμενα της πρώτης σελίδας ή εάν ψάχνει και στα αρχεία. Επίσης δεν ξέρουμε τι γίνεται αν κάποιος κλέψει μία η δύο παραγράφους. ΓΡΑΜΜΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ 800 11 800 15

Κατά τους 4 πρώτους μήνες λειτουργίας της, η Γραμμή Βοηθείας 800 11 800 15 του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς ∆ιαδικτύου δέχτηκε 443 αιτήματα σχετικά με προβλήματα που προέκυψαν κατά την χρήση του ∆ιαδικτύου. Το περιεχόμενό τους αφορούσε κυρίως στην αναζήτηση πληροφοριών, στην εξάρτηση, στις απάτες, στο επικίνδυνο περιεχόμενο, στη βία και τον εκφοβισμό και στην κλοπή INHOPE

Η απομάκρυνση παράνομου υλικού από το ∆ιαδίκτυο είναι ένα θέμα παγκοσμίου ενδιαφέροντος. Υπάρχουν σήμερα 33 Ανοικτές Γραμμές Καταγγελίας, οι οποίες συνεργάζονται μεταξύ τους για την αποτελεσματικότερη λειτουργία τους, με το συντονισμό του inhope.org, που είναι ο Σύνδεσμος Ανοιχτών Γραμμών ∆ιαδικτύου διεθνώς. Ο σύνδεσμος υποστηρίζεται από το Safer Internet Plus Program της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 95

Αντιμετώπιση των καταθλιπτικών διαταραχών

Απλές, βραχείας διάρκειας καταθλιπτικές διαταραχές μπορούν να αναγνωρίζονται και να αντιμετωπίζονται από τους γονείς και εκπαιδευτικούς, αφού έχουν συχνά σαφή αίτια και δεν επηρεάζουν ιδιαίτερα την κοινωνική ζωή των εφήβων. Η αποδοχή και η αγάπη των γονέων, η σωστή επικοινωνιακή διαδικασία και υποστήριξη από τους εκπαιδευτικούς και σε ορισμένες περιπτώσεις από ειδικούς συμβούλους, συνήθως είναι αρκετά για την αναστροφή του κλίματος και την ελάττωση των εκδηλώσεων.

Η σοβαρή κατάθλιψη όμως απαιτεί σύγχρονη θεραπευτική αντιμετώπιση με πολύπλευρη προσέγγιση των εφήβων, η οποία να λαμβάνει υπόψη της όλους τους βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς συντελεστές που ευθύνονται για τη δημιουργία της. Η θεραπεία γίνεται από διεπιστημονική ομάδα (παιδοψυχίατροι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, επισκέπτες υγείας κ.ά.) και προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ασθενούς. Οι άξονες της θεραπείας είναι τρεις, η ατομική, η οικογενειακή και η περιβαλλοντική παρέμβαση:

1) Η ατομική παρέμβαση γίνεται συνήθως με ατομική ψυχοθεραπεία, που αποσκοπεί στην ενημέρωση του νεαρού ασθενούς για το πρόβλημά του, τους τρόπους υποστήριξης του, την λύση υποκειμένων συγκρούσεων που εντείνουν την κατάσταση και την εκπαίδευσή του σε στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων. Παλιότερα χρησιμοποιείτο κατ’ εξοχήν η θεραπεία ψυχαναλυτικού τύπου, ενώ τελευταία κερδίζει έδαφος η γνωστική ψυχοθεραπεία. Στα πλαίσια αυτής της μεθόδου ο έφηβος μαθαίνει να εντοπίζει και να τροποποιεί τις δυσλειτουργικές του αντιλήψεις, να αξιολογεί αντικειμενικά τις προσπάθειες και τα επιτεύγματά του, να θέτει ρεαλιστικούς στόχους και να αυτοενισχύεται. Ταυτόχρονα, τεχνικές όπως η εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων τον βοηθούν να επικοινωνεί με τους άλλους με πιο λειτουργικό τρόπο έτσι ώστε να αυξάνεται η συχνότητα των θετικών κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Η ομαδική ψυχοθεραπεία συνίσταται σε ορισμένες περιπτώσεις εφήβων με κοινά προβλήματα ή αδελφών. Η φαρμακοθεραπεία έχει περιορισμένη αποτελεσματικότητα και σε ελάχιστα φάρμακα έχει τεκμηριωθεί ασφαλής χρήση σε παιδιά, ενώ η υπερδοσολογία είναι πολύ επικίνδυνη. Βραχείας διάρκειας ενδονοσοκομειακή θεραπεία συνιστάται για προστασία της ζωής όταν συνυπάρχει χρήση εθιστικών ουσιών και αλκοόλ ή αυτοκτονικός ιδεασμός.

2) Η παρέμβαση στην οικογένεια συμπεριλαμβάνει επίσης οικογενειακή ψυχοθεραπεία στα άλλα μέλη της, με σκοπό τη βελτίωση των ενδοοικογενειακών ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 96

σχέσεων και της ποιότητας της επικοινωνίας, ώστε να περιορισθούν οι δυσλειτουργικές επιδράσεις που ενισχύουν την καταθλιπτική συμπεριφορά του εφήβου. Επίσης παρέχεται και ενημέρωση, υποστήριξη και εκπαίδευση της οικογένειας για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης του παιδιού της.

3) Η θεραπευτική ομάδα αναλαμβάνει τη διασύνδεση με το σχολείο, ώστε να βοηθηθεί ο έφηβος και από τους εκπαιδευτικούς και να περιοριστούν στο ελάχιστο δυνατόν οι επιπτώσεις του προβλήματός του στην επίδοσή του στα μαθήματα και στις σχέσεις του με τους συνομήλικους του. Πρέπει να ενθαρρύνεται η συμμετοχή του εφήβου σε διάφορες ψυχαγωγικές, αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες για καλύτερη επανένταξη του στο κοινωνικό του περιβάλλον.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 97

Αντιμετώπιση της αυτοκτονικής συμπεριφοράς

Με ανάλογες μεθόδους πρόληψης της κατάθλιψης αλλά και άλλων μορφών αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αναμένεται παράλληλα σε ένα βαθμό και η πρόληψη της αυτοκτονικής συμπεριφοράς. Σημασία έχει η αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου που αναφέρθηκαν στην αντίστοιχη ενότητα για έγκαιρη συμβουλευτική παρέμβαση. Γίνεται πλήρης διερεύνηση της ύπαρξης υποκειμένων προδιαθεσικών παραγόντων, όπως κατάθλιψη, διαταραχές συμπεριφοράς, σωματική νόσος, χρήση ουσιών, άγχος, ψυχιατρική νόσος γονέων, οικογενειακή δυσαρμονία, ενδοοικογενειακές ή ενδοσχολικές συγκρούσεις κ.ά. και παρέχεται η κατάλληλη υποστήριξη για ελάττωση των συνεπειών.

Όταν εκδηλωθεί όμως η αυτοκτονική συμπεριφορά, η κατάσταση είναι άμεσα επικίνδυνη και χρειάζεται οπωσδήποτε ιατρική υποστήριξη. Συχνά, μετά από μια αρχική εκτίμηση από τον ειδικό στον οποίο παραπέμπει ο γονέας τον έφηβο που έκανε απόπειρα αυτοκτονίας, μπαίνει το δίλλημα για νοσηλεία ή όχι. Η εισαγωγή στο νοσοκομείο, πέρα από τους αμιγείς ιατρικούς λόγους, προστατεύει και τη ζωή του εφήβου που έχει έντονη επιθυμία θανάτου και δίνει χρόνο για την εκτίμηση της κατάστασης του ίδιου και της οικογένειας του. Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας ο γιατρός έχει την ευκαιρία να εγκαταστήσει μία σχέση εμπιστοσύνης με τον έφηβο και να του δώσει το αίσθημα, ότι δεν βρίσκεται απομονωμένος αλλά έχει πολλούς σύμμαχους στο πλευρό του για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του. Η νοσηλεία έχει όμως και την αρνητική της πλευρά, γιατί διαταράσσει την ζωή του εφήβου, τον αναγκάζει να βρεθεί σε δημόσιο χώρο, όπου αναπόφευκτα παραβιάζεται η ιδιωτική του ζωή, αναγκάζεται να απαντά σε ερωτήσεις για ευαίσθητα προσωπικά θέματα και το κυριότερο να βρεθεί μακριά από τους δικούς του ανθρώπους. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται η παραπομπή του εφήβου σε ειδικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Τα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα και οι Παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες απαρτίζονται από διεπιστημονικές ομάδες που παρέχουν πλαίσιο προστασίας του εφήβου, ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 98

βλέπουν το πρόβλημα του σφαιρικά και επιχειρούν παρέμβαση στην οικογένειά του, στο σχολείο και στο κοινωνικό του περιβάλλον γενικότερα. Ακολουθούνται σχεδόν πάντα οι άξονες θεραπείας που αναφέρθηκαν παραπάνω για την κατάθλιψη, με ανάλογες τεχνικές και μεθόδους, ώστε να γίνει προσδιορισμός των οικογενειακών και κοινωνικών παραγόντων που τυχόν συνέβαλλαν στην αυτοκτονική συμπεριφορά, με στόχο την τροποποίηση τους. Τονίζεται και εδώ η ανάγκη της προσπάθειας επανένταξης του παιδιού στη φυσιολογική του ζωή, με όσο το δυνατόν μικρότερης χρονικής διάρκειας απομάκρυνσης από το σχολείο. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι προσπάθειες των Κοινωνικών Λειτουργών για επίλυση των πολύ συχνά αντίξοων συνθηκών ζωής του εφήβου και της οικογένειάς του, για να μειωθούν τα πιο άμεσα προβλήματα διαβίωσης που δημιουργούν άγχος και έλλειψη ελπίδας για το μέλλον σε πολλούς εφήβους.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 99

Τρόποι Πρόληψης, Αντιμετώπισης και Θεραπείας Εθισμού στα Ναρκωτικά

ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ Ο σημαντικότερος παράγοντας για την αποτροπή των εφήβων από τη χρήση

των ναρκωτικών είναι η ενεργή παρουσία των γονέων στη ζωή των παιδιών τους. Η καλλιέργεια ενός υγιούς οικογενειακού περιβάλλοντος για τα παιδιά παίζει πολύ σπουδαίο ρόλο αφού είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα εκτεθούν στα ναρκωτικά είτε στο χώρο του σχολείου είτε από συνομηλίκους και γνωστούς. Βασική προϋπόθεση για να μειωθεί ο κίνδυνος εμπλοκής ενός παιδιού με τα ναρκωτικά είναι η επικοινωνία. Στην ηλικία των 10-12 ετών είναι καλό να ξεκινήσει ένας πρώτος διάλογος σχετικά με τους κινδύνους και τις επιπτώσεις έτσι ώστε να προληφθεί η εμφάνιση του προβλήματος.

Έρευνες έχουν δείξει ότι τα νεαρά άτομα που καπνίζουν έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν χρήση αλκοόλ και απαγορευμένων ουσιών. Οι γονείς οφείλουν να αποθαρρύνουν το παιδί τους από το κάπνισμα. Σε αυτό το ζήτημα πρέπει να επιστήσουμε ιδιαίτερα την προσοχή διότι ο προφορικός αφορισμός δεν πρόκειται να φέρει αποτελέσματα αν οι γονείς είναι καπνιστές. ∆υστυχώς ή ευτυχώς, οι πράξεις έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στον μιμητισμό των παιδιών από ότι το ‘κήρυγμα’. Για αυτό τον λόγο οι γονείς πρέπει να φροντίζουν οι ίδιοι να γίνονται φωτεινά παραδείγματα αποφεύγοντας να κάνουν υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ, να μην καπνίζουν και να μην κάνουν χρήση ναρκωτικών. Σε αντιδιαστολή με όλα τα ανωτέρω οι γονείς πρέπει να ωθήσουν τα παιδιά τους σε αθλητικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Εκτός από την εξασφάλιση ενός ήρεμου οικογενειακού περιβάλλοντος, οι γονείς πρέπει να είναι σε επαγρύπνηση σχετικά με τις παρέες των παιδιών τους και τα μέρη που συχνάζουν.

Αν παρατηρηθούν αλλαγές στη συμπεριφορά ενός παιδιού, οι γονείς δεν πρέπει να αδιαφορήσουν ή να το θεωρήσουν σημάδι εφηβείας. Μπορεί φυσικά και να είναι έτσι, αλλά ο συνδυασμός επιθετικότητας, διαρκούς και υπερβολικού θυμού, κατάθλιψης, επαναστατικής συμπεριφοράς και κακής απόδοσης στο σχολείο αποτελούν ενδείξεις χρήσης ναρκωτικών.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, ένας στους τρεις εφήβους δηλώνει ότι έχει δοκιμάσει κάποια παράνομη ουσία και ένας στους έξι έχει κάνει χρήση τουλάχιστον 3 φορές σε όλη του τη ζωή (κάνναβη και κοκαΐνη). ht

tp://

nucl

eus2

012.

wor

dpre

ss.c

om



Σελίδα 100

Οι θεραπείες αντιμετώπισης του εθισμού έχουν σημαντικό αντίκτυπο όχι μόνο για τους χρήστες αλλά και για την κοινωνία γενικότερα

Η παραδοχή του προβλήματος είναι το πρώτο βήμα για την αντιμετώπισή του. Η κατανόηση ότι είναι δύσκολο να σπάσει κάθε είδους εθισμός είναι εξίσου σημαντική. Με αποδοχή θεραπείας και συμμετοχή σε προγράμματα θεραπευτικών κοινοτήτων, ατομικής και συλλογικής συμβουλευτικής αγωγής, ομάδων αυτοβοήθειας, οικογενειακής θεραπείας, κοινωνικής και επαγγελματικής στήριξης καθίσταται δυνατόν να ξεπεραστεί η εξάρτηση. Μένει μόνον να το πιστέψουμε, να ενημερωθούμε και να το στηρίξουμε.

Είναι αδιαμφισβήτητα γνωστό σε όλους ότι είναι ευκολότερο να προλάβεις παρά να θεραπεύσεις μία ασθένεια. Έτσι στο πρόβλημα της χρήσης και διάδοσης ναρκωτικών ουσιών, η πρόληψη διεκδικεί πρωτεύοντα ρόλο ανάμεσα στους τρόπους αντιμετώπισης ενός δυσεπίλυτου προβλήματος. Οι δύο κύριοι άξονες που καθορίζουν το θεμέλιο της προληπτικής αντιμετώπισης της χρήσης ναρκωτικών, είναι τόσο η βαθιά μελέτη και ανάλυση των αιτίων που κατευθύνουν το άτομο προς το σκηνικό της ψευδούς αυτοϊκανοποίησης του κόσμου των ναρκωτικών όσο και τα σημεία έγκαιρης αναγνώρισης ενός νέου χρήστη πριν αυτός φτάσει στο σημείο της σωματικής εξάρτησης.

Το γεγονός ότι η χρήση των ναρκωτικών αποτελεί μάστιγα της σύγχρονης εποχής, είναι αδιαμφισβήτητο. Η αντιμετώπιση της διακίνησης και χρήσης των ουσιών αυτών, αποτελεί ένα σύνθετο πρόβλημα που φαίνεται δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Η πρόληψη διεκδικεί πρωτεύοντα ρόλο στον άξονα της αντιμετώπισης της διακίνησης και χρήσης των ναρκωτικών και είναι σημαντικό αυτή να στηρίζεται στη βαθιά γνώση των αιτίων που διαμορφώνουν την ψυχοπαθολογία ενός πιθανού χρήστη.

Συμπερασματικά, η χρήση ναρκωτικών ουσιών οφείλεται σε ταυτόχρονη συμπλοκή τριών παραμέτρων: μιας συγκεκριμένης προσωπικότητας με μια συγκεκριμένη ουσία σε μια δεδομένη κοινωνικό-πολιτιστική στιγμή.

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com


∆εδομένα έρευνας από το χώρο του σχολείου

Σελίδα 101

Οι μαθητές απαντούν…

Στη συνέχεια παραθέτουμε διαγραμματικά τα αποτελέσματα από τη σχετική μας έρευνα σε μαθητές του Γενικού Λυκείου Θήρας.

39%

61%

Έτυχε πότε να είσαι μάρτυρας σε μια μικροκλοπή;

Ναι Όχι

16%3%

17%

12%

52%

Το ανέφερες; και αν όχι γιατί;

Το ανέφερα

Φόβος

Αδιαφορία

Ντροπή

Τίποτα από αυτά

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 102

62%

38%

Ήσουν πότε θύμα παραβατικότητας;

Ναι

Όχι

0 5 10 15 20 25 30

Λεκτική

Σωματική

Κάτι Άλλο

Aν ναι τι είδους;

0

5

10

15

20

25

Σχολικό περιβάλλον

Παρέες Οικογενειακό περιβάλλον

ΜΜΕ

Ποιός παράγοντας μπόρει να οδηγήσει έναν νέο στην παραβατικότητα;

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 103

0

5

10

15

20

25

30

35

Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου

Ο Ανταγωνισμός προάγει την παραβατικότητα;

13%9%

10%

37%

31%

Θεωρείτε πως η πολιτεία βοηθάει στην εξάλειψη του φαινομένου;


36%

21%

22%

21%

Ποιoς παράγοντας συμβάλλει περισσότερο στην προώθηση της παραβατικής συμπεριφοράς;

Πολιτεία

Σχολείο

Οικογένεια

Προσωπικότητα

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 64

0

10

20

30

Πολύ Αρκετά

Μέτρια Λίγο

Καθόλου

Έχει πιθανότητες το σχολείο να βοηθήσει στην αποφυγή παραβατικότητας;

0

5

10

15

20

25


Θεωρείτε πως ο εγκλεισμός στα σωφρονιστικά ιδρύματα είναι αποτελεσματικός;

11%

29%

32%

28%

Ποια από τις παρακάτω παραβατικές συμπεριφορές πιστεύεις ότι επηρεάζει θετικά τους νέους;

Κατάληψη

Ακτιβισμός

Graffiti

Άλλο

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 65

Στιγματισμός 32%

Ανεργία 10%

Οικογενειακά προβλήματα

12%

Κοινωνικός αποκλεισμός

38%

Άλλο 8%

Πού πιστεύεις ότι μπορεί να οδηγήσει η παραβατική συμπεριφορά;

ΝαιΌχι

Ίσως

27

7

21

Πιστέυεις πως η παραβατική συμπεριφορά των νέων είναι αποτέλεσμα κακής σχέσης με την οικογένεια;

28%

14%43%

15%

Αν ήξερες ένα παιδί που έχει διαπράξει κάποια παραβατική συμπεριφορά για την οποία έχει

τιμωρηθεί, θα σου ήταν εύκολο να τον αποδεχτείς ξανά στην παρέα σου;

Ναι

Όχι

Ίσως

∆εν Γνωρίζω

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 66

74%

8%

18%

Έχετε υγιή σχέση με την οικογένειά σας;

Ναι

Όχι

Ίσως

31%

38%

31%

Πιστεύετε ότι το εκπαιδευτικό σύστημα σας επηρεάζει αρνητικά;

Ναι

Όχι

Ίσως

ΝαιΌχι

Ίσως

Νομίζετε πως σας επηρεάζει η αρνητική συμπεριφορά ενός καθηγητή;

http

://nu

cleu

s201

2.w

ordp

ress

.com



Σελίδα 67

Εργάστηκαν οι… 1. Κατιάι Σέγκι 2. Κατσίπη Φρατζέσκα 3. Καφιέρης Εφραίμ 4. Καφούρος Αναστάσιος 5. Καφούρος Ελευθέριος 6. Κοπατσάρη Σοφία 7. Κουλλόλλι Γκεράλντο 8. Κουφίδη Μαργαρίτα 9. Κώστογλου Ευαγγέλια 10. Λάτσε Κρίστι 11. Λυγνός ∆ημήτριος 12. Μαρκοζάνε Ειρήνη

13. Μέντα Σοφία 14. Μπαλή Παρασκευή 15. Μπαλιάκα Μαρία - Χάννα 16. Νικολάου Αντώνιο 17. Νταβαρίνου Αδαμαντία 18. Ντεμίρη Κλάρα 19. Ξαγοράρης Εμμανουήλ 20. Ολέσζεκ Μόνικα - Κίνγκα 21. Παΐρης Ιωάννης 22. Παντσισίνα Ιουλία 23. Παπαγεωργίου Ευαγγελία 24. Παπαδά Μαρία

Υπεύθυνος Καθηγητής: Λυγνός Κωνσταντίνος, ΠΕ10-Κοινωνιολόγος

Copyright © Θήρα 2013

"Η Παραβατικότητα των Ανηλίκων" (Γραπτή Εργασία - Project -...

Documents

Transcript of "Η Παραβατικότητα των Ανηλίκων" (Γραπτή Εργασία - Project -...