დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

77
528 dimitri uznaZe 1886 - 1950 dimitri uznaZe daibada 1886 wels zestafonTan ax- los sofel saqaraSi. filosofiuri da fsiqologiuri ganaTleba miiRo laifcigSi eqsperimentuli fsiqo- logiis fuZemdebelTan vilhelm vundtTan. monawil- eobda Tbilisis universitetis daarsebaSi, sadac gaxsna fsiqologiis laboratoria da kaTedra (1918). saqarT- velos mecnierebaTa akademiis SeqmnisTanave saTaveSi Caudga fsiqologiis instituts (1941). man Camoayaliba qarTuli fsiqologiuri skola, romelic ZiriTadad mis mier Seqmnil ganwyo- bis zogadfsiqologiur Teorias swavlobda da aviTarebda. dimitri uznaZe cdilobda Seeswavla qcevis mizanSewonilobis sakiTxi. yo- velgvari qceva fsiqikiT imarTeba da mizanSewonilad mimdinareobs, anu cocx- ali arseba garemoSi Tavisi `miznebis~ Sesabamisi aqtivobis ganxorcielebas axerxebs. unda arsebobdes fsiqikuri meqanizmi, romelic amas uzrunvelyofs. garkveuli Ziebis Semdeg jer Teoriulad, xolo Semdeg empiriulad, uznaZem miagno aseT meqanizms da mas ganwyoba uwoda. ganwyoba aris subieqtis mTliani mdgomareoba, romelic gamoxatavs mis mzaobas konkretuli qcevis Sesasrule- blad. ganwyoba warmoiqmneba moTxovnilebisa da misi damakmayofilebeli si- tuaciis safuZvelze da gansazRvravs yovelgvari saxis fsiqikuri aqtivobis aRZvrasa da mimdinareobas. ganwyoba mizanSewonil saxes aZlevs am aqtivo- bas, vinaidan masSi qcevis ganxorcielebisTvis saWiro yvela subieqturi da obieqturi monacemia asaxuli. ganwyoba aris cocxal arsebaTa (cxovelis, ada- mianis) moqmedebis universaluri fsiqikuri meqanizmi, amitom is aracnobieria. adamianis specifikuroba isaa, rom igi acnobierebs qmedebis momzadebisa da ganxorcelebis procesSi aRmocenebul problemebs. ganwyobis fsiqologiis ganviTarebis meore etapze Camoyalibda `obieqtivaciis koncefcia~, romli- Tac ganisaRvra cnobierebis monawileoba ganwyobis formirebasa da qcevis regulaciaSi. dimitri uznaZem SeimuSava ganwyobis kvlevis efeqturi meTodi. misi saSu- alebiT xelovnurad iqmneba da fiqsirdeba winaswari mzaoba (ganwyoba) sxva- dasxva obieqtebis aRsaqmelad, Semdeg ki aRiricxeba, ra zemoqmedeba moaxdina man momdevno aqtivobaze. e.w. `fiqsirebuli ganwyobis~ meTodiT uznaZem da avtoris Sesaxeb

description

დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

Transcript of დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

Page 1: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

528

dimitri uznaZe1886 - 1950

dimitri uznaZe daibada 1886 wels zes ta fonTan ax­

los sofel saqaraSi. filosofiuri da fsiqologi uri

ga naTleba miiRo laifcigSi eqsperimentuli fsiqo­

logiis fuZemdebelTan vilhelm vundtTan. monawil­

eobda Tbi lisis universitetis daarsebaSi, sadac gaxsna

fsi qologiis laboratoria da kaTedra (1918). saqarT­

velos mecnierebaTa akademiis SeqmnisTanave saTaveSi

Caudga fsiqologiis instituts (1941). man Camoa yaliba

qarTuli fsiqologiuri skola, romelic ZiriTadad mis mier Seqmnil ganwyo­

bis zogad fsiqologiur Teorias swavlobda da aviTarebda.

dimitri uznaZe cdilobda Seeswavla qcevis mizanSewonilobis sakiTxi. yo­

velgvari qceva fsiqikiT imarTeba da mizanSewonilad mimdinareobs, anu cocx­

ali arseba garemoSi Tavisi `miznebis~ Sesabamisi aqtivobis ganxorcielebas

axerxebs. unda arsebobdes fsiqikuri meqanizmi, romelic amas uzrunvelyofs.

garkveuli Ziebis Semdeg jer Teoriulad, xolo Semdeg empiriulad, uznaZem

miagno aseT meqanizms da mas ganwyoba uwoda. ganwyoba aris subieqtis mTliani

mdgomareoba, romelic gamoxatavs mis mzaobas konkretuli qcevis Sesasrule­

blad. ganwyoba warmoiqmneba moTxovnilebisa da misi damakmayofilebeli si­

tuaciis safuZvelze da gansazRvravs yovelgvari saxis fsiqikuri aqtivobis

aRZvrasa da mimdinareobas. ganwyoba mizanSewonil saxes aZlevs am aqtivo­

bas, vinaidan masSi qcevis ganxorcielebisTvis saWiro yvela subieqturi da

obieqtu ri monacemia asaxuli. ganwyoba aris cocxal arsebaTa (cxovelis, ada­

mianis) moqmedebis universaluri fsiqikuri meqanizmi, amitom is aracnobieria.

adamianis specifikuroba isaa, rom igi acnobierebs qmedebis momzadebisa da

ganxorcelebis procesSi aRmocenebul problemebs. ganwyobis fsiqologiis

ganviTarebis meore etapze Camoyalibda `obieqtivaciis koncefcia~, romli­

Tac ganisaRvra cnobierebis monawileoba ganwyobis formirebasa da qcevis

regulaciaSi.

dimitri uznaZem SeimuSava ganwyobis kvlevis efeqturi meTodi. misi saSu­

alebiT xelovnurad iqmneba da fiqsirdeba winaswari mzaoba (ganwyoba) sxva­

dasxva obieqtebis aRsaqmelad, Semdeg ki aRiricxeba, ra zemoqmedeba moaxdina

man momdevno aqtivobaze. e.w. `fiqsirebuli ganwyobis~ meTodiT uznaZem da

avtoris Sesaxeb

Page 2: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

529

ganwyobis fsiqologia

misma mimdevrebma daadgines ganwyobis zogadi Tvisebebi: aracnobieroba da

mTlianoba. gamovlinda agreTve ganwyobis individualur­tipologiuri niS­

nebi (dinamikuroba, statikuroba da a.S.). amis safuZvelze SesaZlebeli gaxda

adamianTa diferencireba ganwyobis tipebis mixedviT; gairkva, rogor icvleba

ganwyobis tipi sxva dasxva saxis fsiqikuri darRvevebis SemTxvevaSi da a.S.

dimitri uznaZe TiTqmis sami aTeuli wlis ganmavlobaSi ayalibebda da aum­

jobesebda fsiqologiur sistemas, romelic ganwyobis garda, sxva koncepteb­

sac Seicavda. wignSi `eqsperimentuli fsiqologiis safuZvlebi~ (1925) mocemu­

lia sistemis pirveli versia, e.w. biosferuli koncefciis saxiT; wignSi `Zili

da sizmari~ (1936) kritikulad aris gaanalizebuli sizmris Teoriebi (maT So­

ris fsiqoanalizuri) da Camoyalibebulia originaluri Tvalsazrisi `ararea­

lizebuli ganwyobis~ da `funqciuri moTxovnilebis~ cnebaTa safuZvelze;

`zogadi fsiqologia~ (1940) aris saxelmZRvanelo, romelSic fsiqologiis

zogadi sakiTxebi ganxilulia ganwyobis Teoriis WrilSi; monografiaSi `bavS­

vis fsiqologia~ (1947) ganxilulia bavSvis fsiqikuri ganviTarebis ZiriTadi

kanonzomierebani da gamoTqmulia saintereso mosazrebebi ganviTarebis prob­

lemaze, asakobriv periodizaciaze, aseve TamaSis, swavlis, Semoqmedebis da a.S.

sakiTxebze; `ganwyobis fsiqologiis eqsperimentuli safuZvlebi~ Semajamebe­

li naSromia, romelSic Tavmoyrilia ganwyobis fsiqologiur skolaSi moZieb­

uli ZiriTadi monacemebi.

uznaZe iyo pirveli, romelmac fsiqologiuri kvlevis istoriaSi Teori­

ulad daasabuTa da empiriulad Seiswavla iseTi aracnobieri fsiqikuri realo­

ba (ganwyoba), romelic Tavis TavSi aerTianebs aqtivobis aucilebel momentebs

da moqmedebs rogorc qcevis mizanSewonili ganxorcielebis fsiqologiuri

meqanizmi. udidesia dimitri uznaZis Rvawli qarTuli mecnierebis winaSe. man

saTave daudo saqarTveloSi mecnierul (eqsperimentul) pedagogikas, iyo

qar Tuli filosofiuri skolis erT­erTi fuZemdebeli, fsiqologiuri mec­

nierebis organizatori da saqveynod aRiarebuli qarTuli fsiqologiuri

skolis damaarsebeli.

dimitri uznaZe gardaicvala 1950 wels.

* * *

avtoris Sesaxeb

Page 3: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

530

ganwyo bis fsi qo lo gia

ganw yo ba

1. mizan Se wo ni lo bis prob le ma: meqa ni ciz mi da vita liz mi _ orga niz mi ro gorc

mTlia ni moq me dobs, igi ro gorc mTlia ni upa su xebs gare mos zemoq me de bas; da amis

SesaZleb lo bas mas, ro gorc ze moT davi na xeT, mi si sao ca ri ana to miu ri da fizio lo­

giur Ta vi se bu re ba aZ levs. magram am mTlian moqme de bas mxolod im SemTx ve va Si eq ne­

bo da az ri, Tu rom igi mizan Se wo ni lad wari mar Te bo da, e.i. Tu rom igi organizms misi

moTxov ni le be bis dak ma yo fi le bi sa da garemos Tan sazo ga dod ukeT Segue bis SesaZleb­

lo bas miscem da. Cven vi ciT, rom cocxal organzmis swored ase Ti mi zan Se wo ni li moqme­

de bis una ri axa sia Tebs: ua mi sod igi dai Ru pe bo da, ua mi sod si cocx le sazo ga dod SeuZ­

le be li iq ne bo da, ua mi sod mis moqme de bas ara vi Ta ri az ri ar eq ne bo da.

da ai iba de ba sa kiT xi: ro dis aris es mi zan Se wo ni li moq me de ba Se saZ le be li? ro gor

axer xebs orga niz mi mas? am ZveladZ vel sa kiTx ze ori gansx va ve bu li pa su xi iyo dRem de

burJua ziul mec nie re ba Si gavr ce le bu li: m e q a n i s t u r i da v i t a l i s t u r i . Tanax­

mad meqa nis tu ri Se xe du le bi sa, organiz mis moqme de bas wmin da me qa ni ku ri ka non zo mie­

re ba gansazRv ravs: orga niz mi namd vi li man qa naa, romlis muSao bac gare dan mom di na re

ze gav le na zea da mo ki de bu li. Ta vi si uki du re si ga mo xa tu le ba me qa ni cizm ma d e k a r t i s

cnobil Se xe du le ba Si hpo va, romlis mixed vi Tac cxo ve li namdvil manqa nas, av to mats

warmoad gens, da mi si qcevis mi zan Se wo ni lo ba mi si aqtiu ri Care vis ga re Se isa xe ba. Tana­

med ro ve fsiqo lo giur mec nie re ba Si meqanicizms gansakuT re biT e.w. r e f l e q s o l o ­

g i a da b i h e v i o r i z m i ica ven: ma Ti rwmeniT, cxo ve li sa da ada mia nis qcevis gasa ge bad,

bolos da bo los, mxolod fizi kur­qi mi ku ri kanon zo mie re bis Seswav laa sak ma ri si, imi­

tom rom coc xa li organiz mis qcevac bune bis mov le naa, igi ara fers spe ci fi kurs ar

Sei cavs da, ro gorc yve la fe ri bu ne ba Si, fizi kur­qimi kur proce seb ze un da iqnes day­

va ni li.

v i t a l i s t u r i Se xe du le ba sul sxva po zi cia ze dgas. mi si az riT, cxove lis moqme­

de bis miza Se wo ni le bis fi zi ko­qimi ku rad axs na da marw mu ne be li araa. orga niz mi, ro­

gorc sicocx lis ma ta re be li, arse bi Tad gansxvav de ba araor ga nu li nivTie re bi sa gan,

da ami tom mis moqme de bas sruliad Ta vi se bu ri faq to ri gansazRv ravs: organiz mis qce­

Page 4: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

531

ganwyobis fsiqologia

vis mi zan Se wo ni le ba fi zi ko­qi mi ku ri proce se bis nia dag ze ro di ai ge ba; igi spe ci fi­

ku ri faqto ri dan gamomdinareobs, romel sac yo ve li coc xa li orga niz mi Sei cavs. es

faq to ri wmin da ara ma te ria lur a r s s an Z a l a s warmoad gens. zo gi mas ente le qias

uwo debs, zo gi f s i q o i d s , zo gi s a s i c o c x l o e n e r g i a s . igi damou ki deb lad moq me­

dobs organizm ze da Signi dan warmar Tavs mas ama Tu im mimar Tu le biT, imis mixed viT,

Tu ra sWir de ba organizms amJa mad. ase Cnde ba mi zan Se wo ni li qce va. es ukanask ne li, ma­

Sa sa da me, axsnas ar moiT xovs: cocxal organizms imTa viT ve aqvs Tandar Tu li sa gan ge­

bo Za la, rome lic mas mi zan Se wo ni li moqme de bis unars ani Webs. ase Tia vita lis tu ri

Tvalsaz ri si.

Tavis Ta vad igu lisx me ba, ar c er Ti es Tvalsaz ri si araa mi sa Re bi. meqa ni ciz mi coc­

xa li organiz mis speci fi ku ro bas uar yofs. ma Sa sa da me, si cocx le misTvis ganvi Ta re bis

axal sa fe xurs ar warmoad gens: igi kvlav araor ga nu li nivTie re bis ka non zo mie re ba Ta

fargleb Si rCe ba. vita liz mi meo re uki du re so ba Si var de ba: igi orga nul sa da araor ga­

nuls So ris gardu val ufsk ruls Txris, maT So ris abso lu tur gansxva ve bas sWvrets,

ramde na dac imas, rac spe ci fi ku ria organiz mi saT vis, ara ma te ria lu rad ac xa debs.

es sa kiT xi mxolod mate ria lis tu ri dialeq ti kis nia dag ze SeiZ le ba gadawy des:

orga nul sa da araor ga nuls So ris ufsk ru li ar ar se bobs: ramde na dac orga nu lic

mate riis moZrao bis erT­erT formas warmoad gens, isic araor ga nu lis msgavsad, mate­

ria lu ris kanon zo mie re bas emor Ci le ba. ma Sa sa da me, yve la fe ri, rac mas Si xde ba, gark­

veu li fizi kur­qi mi ku ri mize ziT un da iq nes axs ni li: or ga nu li, coc xa li, ise ro gorc

araor ga nu lic, mi zez­Se deg Ta uwyvet jaWv Sia Car Tu li; da imisT vis, rom mas Si rai me

movle nis ga ge ba moa xer xo, uTuod mi si mi ze zi un da ga mo na xo. er Ti sityviT, yve la fe ri

mize ziT aris gansazRv ru li.

vitaliz mis Zi ri Ta di Sec do ma isaa, rom or ga nizm Si igi Z a l i s arse bo bas gu lisx­

mobs, romlis moqme de ba sac mi ze zi ki ara, mi za ni gansazRv ravs: Tu organiz mi saT vis,

ma g: esa da es moZ rao baa xelsay re li, sa Wi ro, er Ti sityviT, mi zan Se wo ni li, es Z a l a

swored am moZrao bas warmoaqm ne vi nebs mas. magram arc isaa swo ri, ra sac me qa niz mi uW­

ers mxars: mar Ta lia, orga nu lic mate riis moZrao bis erT­er Ti for maa, da mi si araor­

ga nu li sa gan sru li mowy ve ta ar SeiZ le ba. magram igi coc xa li ma te riaa da, ro gorc

uf ro ma Ra li for ma mate riis gan vi Ta re bi sa, mi si o r g a n z a c i i s umaR les sa fe xurs

warmoad gens. ro gorc ase Ti, igi axal rome lo biT Tavi se bu re bas Sei cavs da, ma Sa sa da me,

mTlia nad araor ga nu lis ka non zo mie re ba ze ver daiy va ne ba: igi axal, speci fi kur kanon­

zo mie re bas, b i o l o g i u r kanon zo mie re bas gu lisx mobs, romlis gare Sec organiz mis

moqme de bis ga ge ba sruliad SeuZ le be li iq ne bo da.

2. mizan Se wo ni le bis prob le ma: ganw yo ba _ ro gor un da gavi goT organiz mis es

spe ci fi ku ri Ta vi se bu re ba? e n g e l s i am bobs, rom `mi zan Se wo ni li moq me de ba Cana sax Si

Page 5: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

532

dimitri uznaZe

yvelgan ar se bobs, sa dac ki protop laz ma aris, sa dac coc xa li ci la ar se bobs da rea gi­

rebs, e.i. Tund sul martiv moZrao bas iZ le va, ro gorc Se degs gare dan mom di na re gark­

veu li ga Ri zia ne bisas. aseT reaq cias aqac ki aqvs ad gi li, sa dac jer ki dev ara vi Ta ri

uj re di ar ar se bobs, miT ume tes, ner vu li uj re di~­o.

maS, na Te lia, rom yo ve li coc xa li arsisaT vis, yo ve li me tad Tu nakle bad rTu li

organiz mi saT vis Ziri Tad Si mi zan Se wo ni li qce vaa da ma xa sia Te be li. igi aris is spe ci­

fi ku ri Ta vi se bu re ba, rome lic or ga nu li mate riis ro me lo biTs mo na po vars warmoad­

gens da araor ga nu li saT vis sruliad ucxoa. Cve ni prob le ma, ma Sa sa da me, ima Si mdgo­

mareobs, rom gavark vioT, Tu ro go raa Se saZ le be li, rom organiz mis, ro gorc mate riis

erT­er Ti formis, qce va udaod mizezob ri vad iyos gansazRv ru li, magram ima ve dros

mizan Se wo ni lo bi Tac xasiaT de bo des.

vnaxoT jer, sai da naa, rom coc xa li arse bis qce va mizn Se wo ni li xasia Ti saa. udaoa,

rom qcevis es ni Sa ni coc xa li organz mis rome li Rac gansakuT re biT spe ci fi ku ri Tavi­

se bu re be bi dan un da gamomdi na reob des. ma Sa sa da me, pirvel rig Si gamo sark ve via, Tu

ra un da CaiT va los am speci fi kur Tavi se bu re bad, iseT Tavis ebu re bad, rom mis ga re Se

coc xa li organiz mis arse bo bac ki SeuZ le be li iyos.

dabe ji Te biT SeiZ le ba iTqvas, rom coc xa li organiz mis Zi ri Ta di gansakuT re biT

niSan dob li vi Ta vi se bu re ba, romli Tac igi mkveTrad gansxvav de ba araor ga nu li sxeu li­

sa gan, isaa, rom igi garemos Tan niv Tie re ba Ta gacv la­gamocv lis ganuwy ve tel urTier­

To ba Si im yo fe ba. ro gorc yvelam icis, ga re Se am urTier To bi sa, si cocx le sruliad

SeuZ le be li iq ne bo da. ̀ si cocx le cilo van niv Tie re ba Ta arse bo bis for maa, romlis ar­

se biTs moment sac ga re mo bunebas Tan niv Tie re ba Ta mud mi vi gacv la­ga mocv la Sead gens

da rome lic am gacv la­gamocv lis Sewyvetas Tan er Tad is po ba~­o, am bobs e n g e l s i .

rasak vir ve lia, nivTie re ba Ta gacv la­gamocv lis Sesa xeb araor ga nul sinamd vi le Sic

SeiZ le ba la pa ra ki, imi tom, rom qi mi ku ri pro ce sebs ar se bo ba yvelgan dastur de ba. ma­

gram aq sul sxvagvar gacv la­gamocvlas Tan gvaqvs saq me: `araor ga nul sxeul Ta SemTx­

ve va Si niv Tie re ba Ta gacv la­ga mocv la arR vevs maT, xo lo orga nul sxeul Ta SemTx ve va­

Si igi ma Ti arse bo bis au ci le bel piro bas warmoad gens~­o, gveub ne ba e n g e l s i . ami tom

niv Tie re ba Ta gacv la­ga mocv la, am sityvis namd vi li mniSvne lo biT, mxolod coc xa li

orga niz misT vi saa da ma xa sia Te be li.

amri gad, Cven vxe davT, rom coc xa li arse bis speci fi kur Tavi se bu re bas, ganvi Ta re­

bis ra safexur zec un da id ges igi, yvelgan niv Tie re ba Ta gacv la­ga mocv la Sead gens.

sxvanai rad es imas niS navs, rom cocxal organizms is ga re moe ba axa sia Tebs, rom igi

yovelT vis rai me m o T x o v n i l e b i s ma ta re be lia, rom mas yovelT vis rai me moTxov ni­

le ba, pirvel rig Si, niv Tie ri moTxov ni le ba aqvs. araor ga nu li sxeu lis Sesa xeb amis

Tqma, rasak vir ve lia, ar SeiZ le ba: nivTie re bis gacv la­ga mocv la mas ar esa Wi roe ba,

moT xovn le ba mas ara aqvs.

Page 6: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

533

ganwyobis fsiqologia

amri gad, Cven vrwmunde biT, rom cocxal organizms ori Ta vi se bu re ba aqvs, romlis

msgavssac araor ga nul si namd vi le Si ve ra fers vxvdebiT: er Ti _ m i z a n S e w o n i l i

q c e v a da meo re _ m o T x o v n i l e b a .

Zne li Se samC ne vi araa, rom maT So ris ueW ve li kav Si ri ar se bobs: mizan Se wo nil qce­

vas moTxov ni le bis faq ti udevs safuZv lad. Tu coc xa li orga niz mi qcevis aqts mi mar­

Tavs, amas mxolod imi tom Svre ba, rom sxvanai rad moTxov ni le bis dak ma yo fi le ba SeuZ­

le be lia. moTxov ni le ba Ta dakma yo fi le bis saSua le bebs mxolod ga re bu ne ba Sei cavs.

ma Sa sa da me, coc xa li ar se ba iZu le bu li xde ba, bunebas Tan sa Ta na do urTier To ba daam­

ya ros, e.i. garkveul qcevis aq tebs mimar Tos.

ma Sa sa da me, udavoa, rom qce va sazo ga dod moTxov ni le bis nia dag zea aR mo ce ne bu li,

rom igi moTxov ni le bis produqts warmoad gens.

magram ra to maa, rom es qce va mi zan Se wo ni lia? ro gor axer xebs orga niz mi, rom

swored mizan Se wo nil qcevas mi mar Tavs? un da vifiq roT, rom es sakiT xic moTxov ni le­

bis cnebas Tan dakav Si re biT un da gadawy des.

sa nam sxeu li mok le bu lia moTxov ni le bas, mas sa da danar Cen sinamd vi les So ris

sruliad indi fe ren tu li da mo ki de bu le ba ar se bobs: ra imoq me debs da ramde nad imoq­

me debs am sxeul ze, es su ler Tia. igi Tavi dan bo lom de pasiu rad ganic dis am zemoq­

me de bas. magram ra wams sxeuls moTxov ni le ba uCn de ba, im momen ti dan si namd vi le sa

da mas So ris indi fe ren tu li urTier To bis gagr Ze le ba SeuZ le be li xde ba: amier dan

coc xa li orga niz mi imi tom am ya rebs sinamdvi les Tan urTier To bas, rom mas moTxov ni­

le ba aqvs, romlis dakma yo fi le bac am urTier To bis ga re Se SeuZ le be lia. amie ri dan,

rasak vir ve lia, su ler Ti aRa raa misTvis, Tu ra imoq me debs da ro gor imoq me debs am

sinamd vi li dan mas ze. amie ri dan, rasak vir ve lia, su ler Ti aRa raa misTvis, Tu ra imoq­

me debs da ro gor imoq me debs am sinamd vi li dan mas ze. amie ri dan igi garemos Tan, ro­

gorc ara indife ren tul raRacas Tan, ara med ro gorc Ta vi si moTxov ni le bis s i t u a ­

c i a s T a n , awe sebs kav Sirs.

ma Sa sa da me, Tu aqam de sxeul sa da gare mos mov le na Ta So ris mxolod SemTx ve vi Ti

da mo ki de bu le ba arse bob da, amie ri dan coc xa li orga niz mi sa da gare mos urTier To ba

moTxov ni le bis nia dag ze ya lib de ba. es imas niS navs, rom amie ri dan yve la fe ri ki ar moq­

me dobs ga re si namd vi le Si cocxal ar se ba ze, ara med mxolod is, rac mi si moTxov ni le­

bis dakma yo fi le bis pi ro bebs Sei cavs, e.i. rac yo vels moce mul mo ment Si aqtua lu ri

moTxov ni le bis dakma yo fi le bis s i t u a c i a s warmoad gens.

amnai rad, na Te li xde ba, rom moTxov ni le bis ma ta re bels cocxal or ga nizm ze gare­

mos cal­cal ke mov le ne bi ki ar awar moe ben zemoq me de bas, ara med am movle ne bis mTe li

sis te ma, ramde na dac isi ni aqtua lu ri moTxov ni le bis dakma yo fi le bis pi ro bebs Sei ca­

ven, e.i. ramde na dac isi ni mis s i t u a c i a s warmoad ge nen.

Page 7: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

534

dimitri uznaZe

magram moTxov ni le bis faq ti ara mar to amas xdis gasa ge bad, e.i. im gare moe bas,

rom cocxal or ga nizm ze ga re mo, ro gorc mov le na Ta SemTx ve vi Ti Tavy ri lo ba ki ara,

ro gorc gansazRv ru li situa cia, ro gorc gark veu li mTlia ni sis te ma, ax dens zegav­

le nas. moTxov ni le bis faq ti meo re mniSvne lo van gare moe ba sac udevs safuZv lad, sa­

xel dobr Sem degs: araor ga nu li sxeu li yovelT vis mxolod obieqts warmoad gens sxva

obieqt Ta gverdiT _ mas ara fe ri aqvs ise Ti, rom miss swored aseTs da ara iseT damo­

ki de bu le bas moiTxov des sxva obieq teb Tan _ mas ara fe ri aqvs ise Ti, rom mas rai me

qcevas avaleb des. magram ra wams sxeuls moTxov ni le ba uCn de ba, mdgo ma reo ba ma Sin ve

icv le ba: ga re si namd vi le ex la mi si moTxov ni le bis dakma yo fi le bis saSua le bad, mi­

si moTxov ni le bis dakmay ofi le bis situa ciad iq ce va. ma Sa sa da me, or ga nu li sxeu li,

imis da mixed viT, Tu ra moTxov ni le ba aqvs mas, iZu le bu li xde ba, ama Tu im gark veu li

xasia Tis urTier To ba daam ya ros garesi namd vi les Tan _ igi iZu le bu li xde ba, gark­

veu li q c e v i s a q t e b s mimar Tos.

amri gad, Cven vxe davT, rom moTxov ni le bis faqtis nia dag ze coc xa li orga niz mi

i n d i v i d a d qcevis s u b i e q t a d iq ce va, xo lo mas ze moq me di ga re si namd vi le moTxov­

ni le bis dakma yo fi le bis s i t u a c i a d .

ras niS navs es? uwi na res yov li sa, na Te li xde ba, rom ga re si namd vi le cocxal ar se­

ba ze, ro gorc i n d i v i d z e , ro gorc m o T x o v n i l e b i s s u b e q t z e ax dens zemoq me de­

bas _ e.i. coc xa li arse bis ara ro me li me nawilob riv mo ment ze, mis ro mel sa me Za la ze

an funq cia ze, ara med mas ze, ro gorc mTlian ze, ro gorc indi vid ze, ro gorc moTxov­

ni le bis subieqt ze. ma Sa sa da me, na Te li xde ba isic, rom gare si namd vi lis zemoq me de bis

efeq ti pirvel rig Si cocxal ar se ba Si, ro gorc moTxov ni le bis subieqt Si, ro gorc

indi vid Si, iCens Tavs, da ma Sa sa da me, mxolod m T l i a n o b i T i xasia Tis SeiZ le ba iyos.

ukeT rom vTqvaT: es efeq ti moTxov ni le bis subieqt Si rai me nawi lob ri vi cvlile bis

sa xiT ki ar un da iCen des s a d m e Tavs, ara med TviTon indi vi dis cvllebas, TviTon

indi vi dis modifi ka cias un da warmoad gen des.

magram ro go ria Sinaar se u lad es mTlia no bi Ti efeq ti, es indi vi dis, ro gorc

moTxov ni le bis subieq tis ga dasx va fe re ba an ga da xa li se ba? gadamwy ve ti mniSv ne lo ba

CvenTvis am sakiT xis gadaW ras aqvs, imi tom, rom Cve ni Zi ri Ta di sakiT xis ga dawy ve ta

mTlia nad mas zea da mo ki de bu li.

ga re si namd vi le cocxal ar se ba ze, ro gorc indi vid ze, ma Sa sa da me, ro gorc m T e l ­

z e moq me dobs. magram Cven vi ciT, rom igi am SemTx ve va Si, ro gorc gansazRv ru li

moTxov ni le bis dakma yo fi le bis situa cia moq me dobs mas ze, ro gorc sis te ma, rome lic

am moTxov ni le bis dakmay ofi le bis pi ro bebs Sei cavs. ma Sa sa da me, im efeqt Si, romel sac

igi subieqt Si iw vevs, ga re si namd vi le SeiZ le ba mxolod ro gorc gansazRv ru li moTxov­

ni le bis dakma yo fi le bis situa cia _ da ara ro gorc SemTx ve vi Ti da indi fe ren tu li

ga re mo _ i y o s a s a x u l i . magram Cven vi ciT, rom es efeq ti TviTon subieq tis modi fi­

Page 8: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

535

ganwyobis fsiqologia

ka cias, TviTon subieq tis gada xa li se bas, mis gadastruq tu re bas warmoad gens, da ara

rai me nawilob riv cvlile bas, rome lic coc xa li arse bis ro mel sa me ker Zo mxares exe ba.

es ki, cxa dia, SeiZ le ba mxolod imas niSnav des, rom garesi namd vi les Tan urTier To bis

proces Si, qcevis subieq ti, rome lic am moTxov ni le bis dakma yo fi le bas eswraf vis, am

uka nask ne lis situa ciis Sesaty vi sad icv le ba. ma Sa sa da me, igi, ro gorc mTe li, ro gorc

qcevis subieq ti uk ve ma nam de, sa nam moqme de bas daiwyeb des, Ta vi si moTxovnil bis situa­

ciis Sesaty vis modi fi ka cias ganic dis, da ami tom mi si mo ma va li moq me de ba mo ce mu li

situa ciis Sesaty vi sad mo di fi ci re bu li arse bis moqme de bas warmoad gens. ma Sa sa da me,

ro gor imoq me debs moce mul situa cia Si esa Tu is coc xa li ar se ba, es gansazRv rul

fargleb Si, uk ve ma nam aris gark veu li, sa nam moq me de ba daiw ye bo des: es uka nask ne li

mo ce mu lia im modi fi ka ciis sa xiT, romel sac subieq ti gare mos zemoq me de bis Sede gad

ganic dis.

magram Tu igi ma nam dea mo ce mu li, sa nam daiw ye bo des, cxa dia, igi mxolod ro gorc

w i n a s w a r i mid re ki le ba, ro gorc gark veu li moqme de bis t e n d e n c i a a mo ce mu li. ma­

Sa sa da me, qcevas win usw rebs subieq tis mdgo ma reo ba, romel Sic, ro gorc obieq tu ri

situa ciis asax va Si, am qcevis saer To xasia Ti, mi si Zi ri Ta di rag va ro ba mi si obieq tu ri

viTa re bis Se saty vi so ba wi nas wa raa gansazRv ru li.

ra un da vuwo doT am speci fi kur mdgoma reo bas? fsi qo lo gia Si kar ga xania er Ti faq­

tia Se niS nu li, rome lic gansakuT re biT am bo lo xanebSi `g a n w y o b i s ~ saxel wo de biT

aRi niS ne ba xol me. am faqtis erT­erT nimu Sad Sem de gi SeiZ le ba CaiT va los: rode sac

ada mia ni, vTqvaT, p u r i s Sesa xeb russ esaub re ba, mas ena ze TavisTa vad ru su li sity va хлеб ad ge ba. xo lo rode sac igi, ma Ral, germanel Tan daiw yebs sau bars, ma Sin mas ki ara,

Se sa fe ri ger ma nu li sity va (Brot) agon de ba. ra tom? ra udevs am gare moe bas safuZv lad?

pa su xi ase Tia: rusTan saub ris dros ada mia ni rusu lad sala pa ra kod aris g a n w y o b l i ,

xo lo germa nel Tan saub ris dros _ germa nu lad sala pa ra kod. ma Sa sa da me, ra sity va mo­

gad ge ba ena ze yo vels ker Zo SemTx ve va Si, es ima zea da mo ki de bu li, Tu ra ena ze lapa ra­

kis g a n w y o b a gaqvs.

Cven davrwmun diT, rom sa nam coc xa li ar se ba sazo ga dod rai me mniSvne lo van qce­

vas Caiden des, igi uk ve ma nam dea ise mo di fi ci re bu li, rom man swored es qce va un da

Cai di nos. _ sxvanai rad asec SeiZ le bo da gveTq va: sa nam coc xa li ar se ba rai me qcevas

mimarTav des, mas uk ve ma nam de aqvs es qce va g a n w y o b i s sa xiT mo ce mu li.

ma Sa sa da me, im speci fi kur mdgoma reo bas, rome lic subieqt Si moTxov ni le bis dakmay ofi­

le bis obieq tu ri situa ciis zegav le nis Sede gad Cnde ba, g a n w y o b a SegviZ lia vuwo doT.

es ter mi ni gansakuT re biT imi to maa Se sa fe ri si, rom er Tis mxriv, igi im ga re moe ba­

ze miu Ti Tebs, rom saq me ara ro mel sa me garkveuls Sinaar seul cvlile bas exe ba, rome­

lic subieqt Si Cnde ba, ara med subieqts, ro gorc mTels; meo ris mxriv ­ im ga re moe ba ze,

Page 9: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

536

dimitri uznaZe

rom subieq tis es spe ci fi ku ri mdgo ma reo ba mas garkveul qcevi sa ken mou wo debs _ ma­

Sa sa da me, es qce va uk ve wi nas wa raa mas Si gansazRv ru li, da, dasas rul, _ im gare moe ba­

zec, rom es spe ci fi ku ri mdgo ma reo ba d i n a m i k u r i sa xis mov le naa, romel mac Ta vi si

ga mov le na subieq tis g a r k v e u l a q t i v o b a S i un da hpo vos.

amri gad, coc xa li ar se bi sa da gare mos urTier To ba, ramde na dac am uka nask nels

moTxov ni le bis dakmay ofi le bis im pul si udevs safuZv lad, sabo lood ise un da

warmovid gi noT: moTxov ni le bis dakma yo fi le bis impul siT amoq me de buls cocxal ar­

se ba ze ga re mo iw yebs zemoq me de bas da mas Si situa ciis Sesa fe ris garkveuls mTli an

cvlile bas, garkveul ganwyo bas iw vevs. amie ri dan ase Secv lils, gark veu li ganwyo bis

mqo ne subieqts, rasak vir ve lia, mxolod Ta vi si ganwyo bis Se sa fe ri si pro ce se bi sa da

aqte bis war moe ba SeuZ lia. amis da mixed viT, mi si qce va, am sityvis far To mniSvne lo­

biT, yo vel mona cem mo ment Si mi si a m a T u i m g a n w y o b i s r e a l i z a c i a d un da Ca­

iT va los.

ma Sa sa da me, coc xa li arse bis qcevas ga re mo gansazRv ravs. magram es gansazRv ra me­

qa ni ku ri xasiaTis rodia: ga re mo TviTon qcevis aq teb ze ki ar moq me dobs, uSua lod, igi

pirdapr ki ar iwvevs mas. ara, igi s u b i e q t z e moqmedebs, mas cvlis mTe li situa ciis

Sesa fe ri sad, mas Si gark veu li qcevis ganwyo bas iw vevs. TviTon qcevis aq tebs ki uSua­

lod amier idan am gark veu li ganwyo bis mqo ne subieq ti gansazRv ravs. igi im aq tebs da

pro ce sebs, er Ti sityviT, im qcevas mi mar Tavs, romlis ganwyo bac mas situa ciis zemoq­

me de bis Sede gad aqvs Se mu Sa ve bu li.

amis Semdeg Zne li ar aris im Zi ri Ta di sakiT xis gadaW rac, romelic coc xa li organiz­

mis qcevis mizan Se wo ni lo bis faqts exe ba da romlis ga moc meqa nis tu ri da vi ta lis­

tu ri Se xe du le be bi ego den mkveTrad upiris pir de bian urTierTs. meqa ni ciz mi sa da

vitaliz mis for mu la ga re mo sa da subieqts So ris urTierTdamo ki de bu le bis Sesa xeb

SeiZ le ba, ro gorc o r w e v r i a n i f o r m u l a , daxasiaT des. marTlac da, meqa ni ciz mi ca

da vitaliz mic am urTier To ba Si mxolod or­or wevrs gu lisx mobs. meqa nicz mis mixed­

viT, ga re mo pirda pir iw vevs or ga nizm Si ama Tuim qcevas. ma Sa sa da me, mi si formu lis

sqe ma ase Ti iqne ba: g a r e m o ­ q c e v a . vitaliz mis rwmeniT, orga niz mi mizandam sax vel Za­

las, e n t e l e q i a s Tu f s i q o i d s Sei cavs, da qcevas swored es Za la gansazRv ravs.

mi si formu lis sqemac or wev ria nia: f s i q o i d i ­ q c e v a .

Cven davrwmun diT, rom urTier To ba ga re mo sa da cocxal arse bas So ris sxvagva rad

un da iq nes warmod ge ni li. winaaRm deg meqa ni ciz mi sa da vi talz mi sa, es urTier To ba

samwev ria nia. Cve ni sqe ma ase Tia: g a r e m o _ s u b i e q t i (ganw yo ba) _ q c e v a .

gansakuT re biT sayu rad Re boa, rom qcevas sabo lood aqac ga re mo gansazRv ravs; ma­

gram es subieq tis Sua lo biT xde ba, romel Sic igi ve ga re mo situa ciis Sesaty vis ganwyo­

bas iw vevs, da es uka nask ne li qcevas, ro gorc Ta vis rea li za cias, war mo Sobs. qce va ganwyo­

Page 10: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

537

ganwyobis fsiqologia

biT aris uSua lod gansazRv ru li: igi aris mi si aRmo ce ne bis uSua lo mi ze zi. magram

ganw yo ba xom imas niS navs, rom orga niz mi uk ve wi nas wa raa gark veu li qcevisaT vis mo mar­

Tu li. maS, ro gor moiq ce va igi ama Tu im situa cia Si, es uk ve winas wa raa mis ganw yo ba Si

mo ce mu li, sa nam qce va daiw ye bo des. ma Sa sa da me, ganw yo ba ara mar to ro gorc namd vi li

m i z e z i moq me dobs qce va ze, ara med ama ve dros TiTqos m i z n i s msgavsa dac: ro gorc

mi zan Si wi nas wa raa mo ce mu li is, rac Semdeg Si un da moxdes, swored asea gan wyo ba Sic.

magram ganwyo bis sa xiT Cven xom situa ciis subieqt Si asaxvas Tan gvaqvs saq me. ma Sa sa­

da me, Tu qcevas ganw yo ba gansazRv ravs, Tu qce va ganwyo bis Sesaty vi sad wari mar Te ba, es

imas niS navs, rom igi situa ciis Sesa fe ri sad, ma Sa sa da me, mizan Se wo ni lad mimdinareobs:

coc xa li arse bis qcevas mi zan Se wo ni li xasia Ti aqvs.

ase wyde ba qcevis mizan Se wo ni lo bis sa kiT xi. ro gorc vxe davT, igi mTlia nad

m i z e z o b r i v rkal Sia Car Tu li: mi zez­Sede gis jaW vi aq ar sad ar wyde ba _ ar ar se­

bobs ara vi Ta ri ga re Se Za la (en te le qia, Tu fsi qoi di), rome lic sinamd vi lis mimdi na­

reo bis proces Si ereo des da mas nebis mier mimdi na reo bas aZlev des. miu xe da vad ami sa,

coc xa li arse bis qcevas mainc mi zan Se wo ni le ba axa sia Tebs.

3. ganw yo ba da ada mia ni _ aqam de Cven sazo ga dod coc xa li arse bis ganw yo ba ze

gvqon da sau ba ri. magram fsiqo lo gias xom pirvel rig Si specia lu rad ada mia ni ain te­

re sebs. ami tom buneb ri vad iba de ba sakiT xi: ra aris spe ci fi ku ri adamia ni saT vis? ra

cvli le ba iCens Tavs ganvi Ta re bis proces Si ise Ti, rom ada mia ni sa da cxove lis qce­

vis gansxva ve bu lo bis faqts gasa ge bad xdides? am sa kiTx ze uf ro dawvri le biT qvemoT

SevCer de biT. aq ki sak ma ri si iq ne ba, Tu rom mas prin ci pu li mxriv mainc Seve xe biT.

ise ro gorc cxove lis qcevas, bolos da bo los, ada mia nis qceva sac moTxov ni le ba

udevs safuZv lad. es udavo faq tia, rome lic yovelT vis mxed ve lo ba Si un da viqo nioT.

`ada mia ne bi­o, _ am bobs e n g e l s i , _ mieC vien, Ta vis moqme de bis axsni sas Ta vi si azrov­

ne bi dan gamodiod nen, da ara Ta vi si moTxov ni le bi dan; da ase gaCn da dro Ta msvle lo ba­

Si is idea lis tu ri msoflmxed ve lo ba, rome lic an ti ku ri qveyne bis dace mis epo qi dan

daw ye bu li ada mia nis gone bas flob da~.1

`imisaT vis rom~ is to ria Seqmnan, `adamianT uwi na res yov li sa sicocx lis SesaZ leb­

lo ba un da hqon desT. magram sicocxli saT vis pirvel rig Si saWmel­sas me lia sa Wi ro,

bi na, tansac me li da zo gi ram ki dev sxva. ma Sa sa da me, pir ve li is to riu li saq me _ es am

moTxov ni le be bis dasak ma yo fi le bel saSua le ba Ta war moe baa~­o, am bobs m a r q s i .

amri gad, sruliad udavoa, rom ada mia nis qceva sac moTxov ni le ba udevs safuZv lad,

da am Tvalsaz ri siT cxovel sa da adamians So ris gansx va ve ba marTlac ara fe ria.

magram miu xe da vad ami sa, namdvi lad gansx va ve ba maT So ris mainc d i d i a . saq me isaa,

rom cxove lis moTxov ni le baTa bu ne ba da wre erTxel da samu da mod aris gansazRv ru­

li: maT coc xa li organiz mis bio lo giu ri Ta vi se bu re be bi udevs safuZv lad. sul sxva

Page 11: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

538

dimitri uznaZe

su raTs warmoad gens ada mia nis moTxov ni le ba. ada mia ni i s t o r i u l i ar se baa, da mi si

moTxov ni le ba socia lur urTier To ba Ta ganvi Ta re bis nia dag ze ga nuwy ve te li qmnado­

bis proces Si im yo fe ba, amis Se de gi isaa, rom ara mar to Zve li moTxov ni le be bi icv le­

ba, ara med ganuwyvet liv axa la xa li moTxov ni le be bic Cnde ba, moTxov ni le be bi, romlis

msgavssac ki ve ra fers vna xavT cxovel Ta samkvid ro Si: ada mia ni Seuda reb lad uf ro

mraval fe ro va nis da mravalmx ri vi moTxov ni le bis pat ro nia, vid re cxo ve li.

am gare moe bas gadamwy ve ti mniSv ne lo ba aqvs ada mia nis qcevis Ta vi se bu re ba Ta naTel­

sa yo fad. ra wams cocxal arse bas mraval fe ro va ni moTxov ni le ba uCn de ba, rome lic

mi si is to riu li ganvi Ta re bis mim di na reo ba ze ufroa da mo ki de bu li, vid re mis bio lo­

giur Tavi se bu re beb ze, mi si urTier To ba garemos Tan safuZv lia nad icv le ba. marTlac­

da, cxo vels yo vels moce mul mo ment Si er Ti ga ba to ne bu li moTxov ni le ba aqvs, da ar

ar se bobs ima ve dros sxva rai me moTxov ni le ba, rom mas winaaRm de go bas uwev des. ami tom

mi si urTier To ba sinamdvi les Tan am er Ti moTxov ni le bis nia dag ze wesrig de ba, mis

qcevas am er Ti moTxov ni le bis dakma yo fi le bis im pul si udevs safuZv lad. ami tom ga sa­

ge bia, rom cxo vels aqtiu ri moTxov ni le bis situa cia Si sruliad gark veu li moqme de­

bis g a n w y o b a uCn de ba, romel sac ara fe ri uS lis xels ma Sin ve Se sa fe ri qcevis saxiT

gai Sa los.

magram vTqvaT, cocxal arse bas mraval fe ro va ni da mra valg va ri moTxov ni le ba

aqvs. Se saZ le be lia da sruliad bu neb ri vi, rom es moTxov ni le be bi zogierT SemTx­

ve va Si safuZv lia nad ewinaaRm de ge bod nen urTierTs, da er Tis dak ma yo fi le ba meo­

ris sazia nod iyos mi mar Tu li. ma g: Cveu leb ri vi bio lo giu ri moTxov ni le be bis gver­

diT adamians mo ra lu ri an es Te ti ku ri moTxov ni le be bic aqvs. xSi ria SemTx ve va, rom

es moTxov ni le be bi urTierTs ewinaaRm de ge bian. ma g: Se saZ loa, ro me li me aqtua lu ri

bio lo giu ri moTxov ni le bis im pul si ise Ti qcevi sa ken gvizidav des, rome lic Cvens

mora lur moTxov ni le bebs ewinaaRm de ge ba _ vTqvaT, mSie ri advi lad daik ma yo fi leb­

da Ta vis moTxov ni le bas, rom mas ne ba mie ca Ta vi si TavisT vis, Ta vi si amxa na gis ulu fa

qurdu lad an ZaliT mieT vi se bina.

magram vTqvaT, rom es qce va sruliad ar eTanx me ba mis mora lur moTxov ni le bas. ra

aris ase Ti mdgoma reo bis Se de gi? rasak vir ve lia, is, rom mSie ri sxvi si ulu fis miTvi­

se bis impulss ar emor Ci le ba da, amri gad, mona cem si tu cia Si Ta vi si moTxov ni le bis

dakma yo fi le bis cda ze xels iRebs. sxvanai rad: Sim Si li sa da mo na ce mi situa ciis, e.i.

sxvi si ulu fis miTvi se bis SesaZleb lo bis nia dag ze subieqts gark veu li qcevis ­ sxvi si

ulu fis miTvi se bis _ ganw yo ba uCn de ba. magram sa nam es uka nask ne li qce va Si gada vi do­

des, mi si meo re moTxov ni le ba _ m o r a l u r i moTxov ni le ba _ iR vi Zebs, da aR niS nu li

ganwyo bis qce va Si rea li za cias afer xebs. ma Sa sa da me, subieq ti sxvi si ulu fis miTvi­

se bis ganwyo bis aRmo ce ne bas Ta na ve ro di mi mar Tavs sa Ta na do qcevas _ mi si ganw yo ba

uSua lod ro di gada dis qce va Si. ara! subieq tis ganw yo ba sxva sa xiT pou lobs Ta vis rea­

Page 12: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

539

ganwyobis fsiqologia

li za cias. nacvlad imi sa, rom man subieq tis sa Ta na do qce va Si po vos ga mov le na, mas Si

gark veu li qcevis aq te bi gamoiw vios, igi mis c n o b i e r e b a S i ikv levs gzas da Ta vis

rea li za cias iq pou lobs _ nacvlad imi sa, rom subieqt ma sxvi si ulu fis miTvi se bis

rea lur aq tebs mimar Tos, igi jerje ro biT mxolod imiT kmayo fil de ba, rom am aqte bis

ganxor cie le bis s u r a T s w a r m o a d g e n s : sxvi si ulu fis miTvi se bis ganw yo ba TviTon

qce va Si ki ara, am qcevis w a r m o s a x v a S i , rea lu ri q c e v i s f s i q i k u r ek vi va lent Si

pou lobs rea li za cias.

Tavis Ta vad igu lisx me ba: subieqts rom w a r m o s a x v i s SesaZ leb lo ba ar hqo no da,

igi rom mok le bu li yo fi li yo c n o b i e r e b a s , mi si ganw yo ba myis qcevis sa xiT un da ga­

mov le ni li yo, da yo ve li ve mi si aqtua lu ri moTxov ni le bis impulss ma Sin ve sa Ta na do

qce va un da gamoew via.

moTxov ni le ba Ta gar Tu le bi sa da ganvi Ta re bis Sede gad adamians sakmaod gan vi Ta­

re bu li cno bie re ba umuSav deba; da es SesaZ leb lo ba aZ levs mas aqtua lu ri moTxov ni­

le bis situa ciis zegav le niT aRmo ce ne bul ganwyo bas, rea lu ri qcevis nacvlad, war mo­

sa xu li qcevis sa xiT misces ga mov le na da amnai rad aqtua lu ri ganwyo bis mono bi sa gan

Ta vi gaiTa vi suf los.

magram Tu es asea, ra Ra warmar Tavs ma Sin subieq tis qcevas? mar Ta lia, aqtua lu­

ri situa ciis nia dag ze aRmo ce ne bul ganwyo bas igi aRar emor Ci le ba, magram mas xom

am ganwyo bis Se saty vi si qcevis su ra Ti uCn de ba cno bie re ba Si! da es su ra Ti am qcevis

g a c n o b i e r e b a s warmoad gens; igi uC ve nebs subieqts, Tu ramde nad mi sa Re bia misT­

vis am qcevis rea lu ri ganxor cie le ba. amis mixed viT, e.i. Se saZ lo qcevis Rire bu le bis

gacno bie re bis mixed viT, subeqts mi si Sesru le bis Tu Seusru leb lo bis ganw yo ba uCn de­

ba, da ase xde ba, rom subieq ti gark veu li qcevis aqts mi mar Tavs.

amri gad, ada mia nis speci fi kur Tavi se bu re bas, ri Tac igi mkveTrad gansxvav de ba

cxove li sa gan, is ga re moe ba Sead gens, rom wamyvan rols mis c x o v r e b a S i cno bie re ba

as ru lebs. igi aqtua lu ri situa ciis nia dag ze aRmo ce ne bul ganwyo bas ar emor Ci le ba,

ro gorc amas cxove lis SemTx ve va Si aqvs ad gi li. igi winas war ac no bie rebs Ta vis qcevas

da ama Tu im aqts mxolod imis mixed viT mi mar Tavs, Tu ras mii Rebs am gacno bie re bis

Sede gad ­ mokled: c x o v e l i s g a n w y o b a s a q t u a l u r i i m p u l s i s s i t u a c i a

q m n i s , x o l o a d a m i a n i s g a n w y o b a s , r o m e l i c m i s q c e v a s u d e v s s a f u Z v ­

l a d , g a c n o b i e r e b u l i w a r m o s a x u l i s i t u a c i a .

4. ganwyo bis cne ba burJua ziul fsi qo lo gia Si _ ganwyo bis cne ba sul uf ro da

uf ro xSirad gvxvde ba Tana med ro ve fsi qo lo gia Si. gansakuT re biT did rols mas ger ma­

ne li fsi qo lo gi m a r b e mia wers, romlis mixedvi Tac ada mia nis mTe li qce va, mi si fsiqi­

kis mTe li muSao ba ganwyo bis funqcias warmoad gens. es de bu le ba Ziri Tad Si swo ria,

Page 13: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

540

dimitri uznaZe

oRond im SemTx ve va Si mxolod, Tu ganwyo bis cne ba marTebu lad iq ne ba ga ge bu li. magram

bur Jua ziu li fsiqo lo ge bis da, kerZod m a r b e s ganwyo bis cne ba sruliad araa da mak­

ma yo fi le be li. m a r b e s T v i s ganw yo ba subieq tis mTlians fsiqo fi zi kur mdgoma reo­

bas warmoad gens, rome lic an Tanda yol ilia da an pi ra di cxovre bis mim di na reo ba Si ama

Tu im gadamwy ve ti mniSvne lo bis mqo ne gancde bis e.w. `k r i t i k u l i g a m o c d i l e b i s ~

ze gav le ni Taa pi ro ba de bu li. da, ai, rode sac adamian ze rai me obieq tu ri vi Ta re ba moq­

me dobs, es uka nask ne li mas Si uk ve mzamza reul ganwyo bas xvde ba, rome lic mis gancdas

gansazRv ravs. ganw yo ba wmin da subieq tu ri mdgo ma reo baa da, ro gorc ase Ti, rasak­

vir ve lia, wmin da subieq tur faqto rad un da iq nes na gu lisx me vi. imas, rac ganwyo bas

Seaqvs ganc da Si, ma g: aRq ma Si Tu az rov ne ba Si, mxolod subieq tu ri sa fuZ ve li aqvs: igi

obieq tu ri viTa re bis asax vas ki ar uw yobs, ara med uS lis xels. ami tom ga sa ge bia, rom,

Cveuleb riv, ganwyo bis moqme de bis gasaTvalis wi neb lad mcda ri aRqme bis e.w. i l u z i e ­

b i s faqts imow me ben xol me.

ganwyo bis ase Ti subieq tu ri ga ge ba arc mar Te bu lia da arc xelsay re li. mar Ta lia,

ganw yo ba subieq tis mdgo ma reo baa, magram igi sruliad Ta vi se bu ri subieq tu ri mdgo­

ma reo baa. igi yovelT vis obieq tu ri viTa re bis zemoq me de bis Sede gad Cnde ba da iseT

mdgoma reo bas warmoad gens, romel Sic TviTon mi si ga momw ve vi obieq tu ri vi Ta re baa

asa xu li. ganw yo ba, ma Sa sa da me, wmin da subieq tu ri mdgo ma reo ba ki araa, igi obieq tu­

ri viTa re bis subieqt Si ga da ta naa, igi, ase vTqvaT, s u b i e q t S i g a d a s u l i o b i e q ­

t u r i v i T a r e b a a . ami tom ga sa ge bia, rom ganw yo ba, pirvel rig Si, sinamd vi lis mc­

dar gancdas an ilu zias ki ar udevs safuZv lad, ara med obieq tu ris swo ri gancdis

SesaZleb lo bas iZ le va.

imisaT vis, rom es naTlad gvqondes warmod ge ni li, yovelT vis un da gvaxsov des, rom

ganw yo ba p i r v e l a d a d subieq tis mzam za reu li mdgo ma reo ba ki araa, rome lic mas

sxva piro beb Si Seu mu Sav da da amie ri dan, yo ve li axa li viTa re bis gancdi sas, ma rad Tan

ax lavs da gansazRv ravs mas. ara! yo ve li axa li situa cia, rome lic gark veu li moTxov ni­

le bis mqo ne subieqt ze moq me dobs, pirvel rig Si, mas Sesaty vis ganwyo bas uqmnis, da da­

nar Ce ni, rac amierid an am subieqt Si mox de ba _ mi si ganc de bi, Tu qce va _ am ganwyo bis

nia dag ze iq ne ba aR mo ce ne bu li. p i r v e l a d a d , subieq ti mzam za reu li ganwyo biT ro­

di ud ge ba sinamd vi les da mis da Sesaty vi sad gardaqm nis mas, ara, ganw yo ba mas TviTon

an sinamd vi lis zemoq me de bis period Si uCn de ba da mis i Se saty vi si gancd isa da qcevis

SesaZleb lo bas aZ levs.

ganwyo bas aseT pirve lad faqtad bur Jua ziu li fsiqo lo ge bi dan ara vin Tvlis, da

ami to maa, rom maTTvis ganwyo bis meo re ar se bi Ti mxa re da fa ru li rCe ba, sa xel dobr

is, rom ganw yo ba coc xa li arse bis o b i e q t u r i v i T a r e b i s S e s a t y v i s m o d i f i k a ­

c i a s , mas Si, ro gorc mTel Si, o b i e q t u r i v i T a r e b i s a s a x v a s , warmoad gens. ganwyo­

Page 14: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

541

ganwyobis fsiqologia

bis cnebisaT vis ki gansakuT re biT swored amas aqvs ar se bi Ti mniSv ne lo ba, da amis ga re­

Se am cnebas ara vi Ta ri prin ci pu li Ri re bu le ba ar eq ne bo da fsi qo lo gia Si.

5. ganwyo bis subieq tu ri faq to ri _ ganwyo bis aRmoce ne bi saT vis ara mar to obieq­

tu ri vi Ta re baa sa Wi ro, ara med Tavis Ta vad igu lisx me ba, subieq tic, romel zec es obieq­

tu ri vi Ta re ba moq me dobs. amis da mixed viT, ueW ve lia, ganw yo ba or faq tors gu lisx­

mobs, obieq turs da subieq turs. sa Wi roa, SevCer deT am ori ve faqto ris ganxil va ze!

subieq tu ri faqto ris gasaTvalis wi neb lad Zi ri Ta di mniSv ne lo ba m o T x o v n i l e ­

b i s cnebas aqvs. yo ve li coc xa li ar se ba _ ma Sa sa da me, ada mia nic _ uTuod rai me

moTxov ni le bis nia dag ze am ya rebs urTier To bas garemos Tan, da am urTier To bis mTe­

li az ri isaa, rom man subieqts qvem de ba re moTxov ni le bis dakma yo fi le bis SesaZ leb­

lo ba un da misces.

ami tom ga sa ge bia, rom moTxov ni le bis ragva ro bas yovelT vis gadamwy ve ti gav le na

aqvs qce va ze. TviTon ga re mo Tavis Ta vad arasd ros ara vi Ta ri moqme de bis sti muls ar

aZ levs subeqts, Tu rom es uka nask ne li sruliad mok le bu lia moTxov ni le bas, roml­

is dakma yo fi le bac am gare mos piro beb Si iq ne bo da Se saZ le be li. ga re mo Cve ni moqme de­

bis aseT Tu iseT situa ciad mxolod imis mixed viT iq ce va, Tu ra moTxov ni le ba gvaqvs,

rode sac masTan urTier To bas vam ya rebT.

aqe dan cxa dia, rom ga re Se ama Tu im gark veu li moTxov ni le bis mo na wi leo bi sa, mar­

to gare mos zemoq me de bis piro beb Si, adamians arasd ros ara vi Ta ri qcevis ganw yo ba ar

gauCn de bo da. Cven qvemoT da vi na xavT, rom imisaT vis, rom rai me garkveul qcevis gan­

w yo ba gaCndes, sruliad au ci le be lia Cven ze gark veu li obieq tu ri ga re mo moqmedeb­

des _ am piro be bis ga re Se ganw yo ba verasd ros Ta vis garkveul, Ta vis konkre tul sa xes

ver mii Reb da. magram meo res mxriv, Cven vxe davT, rom ganwyo bis ragva ro bis gark veu lo­

ba ze moTxov ni le ba sac gadamwy ve ti gav le na aqvs.

ub ra lo maga li Tic sak ma ri si iq ne ba, ra Ta es de bu le ba sruliad na Te li gaxdes. vTq­

vaT, bu xar Si cecx lia dan Te bu li da oTax Si Sev di varT. Tu gvci va (e.i. siTbos moTxov ni­

le ba gvaqvs), es situa cia _ bu xa ri, cecx li Cven ze ise imoq me debs, rom Cven Si buxar Tan

ax lo daj do mi sa da SeiZ le ba cecxlis Sema te bis ganwyo bac gamoiw vios. xo lo im SemTx­

ve va Si, rode sac sawinaaRm de go moTxov ni le ba gviCn de ba _ vTqvaT, dagvc xa da sig ri le

mogvin da _ igi ve situa cia sruliad sawinaaRm de go moqme de bis ganwyo bas aRZ ravs, sa­

xel dobr, buxri dan mo So re bi sa da SeiZ le ba cecxlis Caqro bi sa sac.

amri gad, udavoa, rom ganw yo ba subieq tur faqtor sac gu lisx mobs da rom aseT

faqto rad uTuod moTxov ni le ba un da CaiT va los _ am sityvis far To mniSvne lo biT.

6. ganwyo bis obieq tu ri faq to ri _ rode sac coc xa li ar se ba rai me moTxov ni le­

bas ganic dis, igi mis dasakma yo fi leb lad gare mos mi mar Tavs; da sa gu lisx moa, rom aq mx­

Page 15: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

542

dimitri uznaZe

olod is situa cia iw vevs mis Za lebs samoq me dod, rome lic qvem de ba re moTxov ni le bis

dakma yo fi le bis pi ro bebs Sei cavs. Tu rom ase Ti situa cia ar sad Cans, coc xa li arse bis

aqti vo bis tenden cia kvlav inaq tur mdgo ma reo ba Si ga nagr Zobs arse bo bas: xo lo Tu

ase Ti situa cia gaCn da, ma Sin es uka nask ne li erTba Sad aqtua lu ri xde ba: igi subieqts

gark veu li mimar Tu le biT samoq me dod izi davs.

ra xde ba aq? ra to maa rom subieq ti erTba Sad aqti vo bas iw yebs? ueW ve lia, er Tis

mxriv, Cven aq saq me gvaqvs garemos Tan, rome lic gansazRv ru li moTxov ni le bis dakma­

yo fi le bis pi ro bebs Sei cavs, xo lo meo res mxriv, subieqt Tan, rome lic swored am gare­

mos Sesaty vis moTxov ni le bas grZnobs. mokled: xde ba m o T x o v n i l e b i s a da mi si S e ­

s a t y v i s i o b i e q t u r i s i t u a c i i s S e x v e d r a . Se de gi isaa, rom subieqts s r u l i a d

g a r k v e u l i aqti vo bis, s r u l i a d g a r k v e u l i qcevis g a n w y o b a uCn de ba, im aq ti­

vo bi sa, rome lic swored am moTxov ni le bis dakma yo fi le bis mi zans em sa xu re ba.

ma Sa sa da me, ganwyo bis aRmosa ce neb lad moTxov ni le bis Se saty vi si obieq tu ri situa­

ciaa au ci le be li, da swored es uka nask ne lia, rom ganwyo bis obieq tur faqto rad un da

CaiT va los.

amri gad, ganwyo bas ara mar to moTxov ni le bis mdgo ma reo ba qmnis Tavis Ta vad da

arc mar to obieq tu ri situa cia. imisaT vis, rom ganw yo ba gaCndes, moTxov ni le ba Ta vi si

dakma yo fi le bis piro be bis Semcv lels obieq tur situa cias un da Sexvdes.

k u r t l e v i n m a er Ti ueW ve li faq ti aR niS na, romel sac am SemTx ve va Si CvenTvis di­

di mniSv ne lo ba aqvs: rode sac adamians rai me moTxov ni le ba uCn de ba, am moTxov ni le bis

Se saty vi si sag ne bi da mov le ne bi mis mi marT gansa kuT re bu li Za liT aRiWur ve bian; isi ni

mas gansazRv ru li mimar Tu le biT moqme de bas aZa le ben, gark veu li qcevi sa ken iwve ven:

pu ri mSiers Wami sa ken mou wo debs, lo gi ni daR lils wamo sa wo lad izi davs. magram sa gan­

Ta es iZu le bi Ti, e s g a m o w v e v i T i Za la (Aifforderunscharakter) myis is po ba, ra wams Se­

sa fe ri moTxov ni le ba kmayo fil de ba. _ levi nis es swo ri dakvir ve ba, rome lic yo vel

wuTs SegviZ lia Sevamow moT da davadas tu roT, mxolod im SemTx ve va Si xde ba ga sa ge bia,

Tu l e v i n i s mier na gu lisx mevs u S u a l o b i s T e o r i a z e xels avi RebT da mxed ve­

lo ba Si g a n w y o b i s cnebas viqoniebT. ro gorc vi ciT, moTxov ni le bis mata re bel subi­

eqts, Sesaty vis sagneb Tan Tu movleneb Tan, Sesaty vis situa cias Tan Sexved ris SemTx­

ve va Si, sruliad gark veu li moqme de bis ganw yo ba uCn de ba; da es ganw yo baa, rom Ta vis

fsiqo lo giur gamo xa tu le bas levi nis mier aRwe ril faqt Si pou lobs: pu ri mSier Si

dauf le bi sa da SeWmis ganwyo bas iw vevs da ami to maa, rom igi erTg va ri mimzid ve lo bis

Za lis mqoned ga nic de ba.

7. ganwyo bis cnebis mcda ri ga mo ye ne ba _ ganwyo bis cnebis mcda ri gamo ye ne bis

nimu Sad ganvi xi loT er Ti gansakuT re biT cno bi li dakvir ve ba, romel Sic, Cveuleb riv,

Page 16: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

543

ganwyobis fsiqologia

ganwyo bis moqme de bas gulisxmo ben, da vnaxoT, ramde nad mar Te bu lia aq ganwyo bis Sesa­

xeb la pa ra ki.

er Ti fsi qo lo gi, r a d o s l a v l e v i C i , Semdeg sain te re so dakvir ve bas mog viTx­

robs: erT­erTs Ta vis cdis pirs man ise ameo re bi na dasamax sov re be li ma sa la, rom

Tur me aman arc ki ico da, rom es ma sa la un da daemax sov re bi na. 46 ganmeo re bis Semdeg

eqsperi men ta tor ma hkiT xa cdis pirs, SeuZ lia Tu ara mas am masa lis zepi rad gan meo re­

ba. `ro gor? ga na zepirad un da dames wav lao!~ ikiT xa gakvir ve biT cdispir ma; da amis

Semdeg eqv sio de ganmeo re bac ki sakmar isi aR moCn da, da cdispir ma uk ve mTe li ma sa la

zepi rad ico da. pirvel SemTx ve va Si, 46 ganmeo re bis miu xe da vad, cdis pirs TiTqmis ara­

fe ri ax sov da; xo lo meo re SemTx ve va Si eqv si ganmeo re bac sak ma ri si aR moCn da, ra Ta mas

mTe li ma sa la zepi rad daes wav la.

ro gor un da aixs nas es sakvir ve li faq ti? gavr ce le bu li pa su xi ase Tia: pirvel

SemTx ve va Si cdis pirs damaxsov re bis ganw yo ba ar hqo nia; meo re Si mas es ganw yo ba hqon da,

da damaxsov re bis ar se biTs piro bad swored es un da CaiT va lo so. amri gad, aq igu lisx me­

ba, rom damaxsov re bis g a n z r a x v a da damaxsov re bis g a n w y o b a er Ti da igi vea.

magram am dakvir ve bis uf ro swo ri ana li zi al baT ase Ti iq ne bo da: ro ca cdis pirs

gaa ge bi nes, rom mas zepi rad un da daes wav la ma sa la. ueW ve lia, amas, pirvel rig Si,

damaxsov re bis ganw yo ba ki ara, damaxsov re bis m o T x o v n i l e b a un da gamoew via mas Si:

man mi wo de bu li ma sa la zepi rad ar ico da, da mas am `danak li sis~ Sevse bis tenden cia

un da gaR vi Ze bo da. magram Tu es asea, ma Sin udavoa, rom aq ganwyobas Tan ki ara, jer

mxolod am uka nask ne lis subieq tur faqtor Tan ­ moTxovni le bas Tan ­ gvaqvs saq me.

rode sac ex la damaxsov re bis moTxov ni le bis mqo ne subieq tis wi na Se dasamax sov re be­

li ma sa la Cnde ba, es uka nask ne li, ro gorc obieq tu ri faq to ri, speci fi kur cvlile­

bas _ garkveul g a n w y o b a s _ iw vevs mas Si da mi wo de bu li masa lis ad vi li damax sov­

re ba amis nia dag ze xde ba.

ma Sa sa da me, Sec do maa, rode sac fiqro ben, TiTqos damaxsov re bis ganzrax va damaxsov­

re bis ganwyo bas warmoad gen des: igi mxolod er T­er Ti faq to ria, romel sac meo rec un­

da dae ma tos, ra Ta subieqts marT la namd vi li ganw yo ba gauCn des.

ami tom mxed ve lo ba Si un da viqo nioT, rom, sazo ga dod, araa swo ri, rode sac ganw yo­

ba ze lapa ra ko ben iq, sa dac saq me mxolod m o T x o v n i l e b a s T a n gvaqvs _ rogo ric

un da iyos es moTxov ni le ba, su ler Tia, bio lo giu ri, Tu socia lu ri.

* * *

Page 17: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

544

dimitri uznaZe

fiq si re bu li ganw yo ba

1. fiq si re bu li ganwyo bis cne ba _ imis mixed viT, rac ze mod ganwyo bis Sesa xeb

iyo naTq va mi, ueW ve li xde ba, rom am cnebas Zi ri Ta di mniSv ne lo ba un da hqondes fsi­

qo lo gia Si. Cven vi ciT, rom adamiani, Tu sxva coc xa li arse bis, garemos Tan urTier­

To bis proces Si pirvel rig Si ganw yo ba isa xe ba. es imas niS navs, rom am urTier To ba Si

subieq ti yve la ze ad re ro gorc mTlia ni icv le ba, da rom es cvli le ba o b i e q t u r i

s i t u a c i i s Se saty vi sia. rac See xe ba ex la mis gancdeb sa da moqme de bas, yve la fe ri es

_ ro gorc amgva rad Secv li li, amgva rad ganw yo bi li subieq tis ganc da da moq me de ba _

SeiZ le ba mxolod meo ra di, uSua lod am g a n w y o b i s f o n z e a R m o c e n e b u l i mov­

le ne bi iyos.

ga sa ge bia, rom ganwyo bis moq me de ba norma lur SemTxve veb Si sruliad ar gvxvde ba

Tval Si: igi saer Tod SeumCnev lad mimdinareobs, ramde na dac cxovre bis nor ma lurs

mizan Se wo nil msvlelo bas udevs safuZv lad.

magram aris SemTx ve ve bi, rode sac mdgo ma reo ba icv le ba, da ganw yo ba Sec do me bi sa

da mi zan Seu wo ne li qcevis wyaro dac iq ce va. am SemTx ve va Si, rasak vir ve lia, igi Cvens

sa gan ge bo yurad Re bas ipy robs, da rode sac fsiqo lo giur li te ra tu ra Si ganwyo bis

Sesa xeb lapa ra ko ben, uf ro xSirad, Tu yovelT vis ara, ganwyo bis moqme de bis swored

am SemTx ve vebs gulisx mo ben. es, rasak vir ve lia, swo ri araa. aq Cven ganwyo bis mxolod

erT­erTs ker Zo formas Tan gvaqvs saq me, formas Tan, rome lic, mar Ta lia, did rols

Ta ma Sobs Cvens cxov re ba Si, magram ganwyo bis mTel cnebas mainc vera vi Tar SemTx ve va Si

ver hfa ravs. ro go ria ganwyo bis es for ma?

vTqvaT, gark veu li situa ciis piro beb Si gark veu li ganw yo ba ga miCn da, da, vTqvaT,

am ganwyo bam Ta vi si ro li Seas ru la _ Cems garkveul qcevas mi mar Tu le ba mis ca. ra emar­

Te ba amis Semdeg mas? ikar ge ba igi sruliad ug zo­ukvlod, TiTqos arasd ros ar arse bu­

li yos, Tu rai me nai rad kvlav ga nagr Zobs arse bo bas da Cvens qce va ze kvlav gavle nis

moxde nis unars inar Cu nebs? Tu ganw yo ba subieq tis, ro gorc mTelis, modi fi ka cias

warmoad gens, ma Sin, cxa dia, rom, Seas ru lebs Tu ara igi Ta vis rols, im wams ve meo re

ganwyo bas un da uTmob des ad gils. _ ma Sa sa da me, un da qrebo des. magram es ar niS navs,

rom igi sabo lood da sruliad ara rao bad un da iqceo des. piri qiT, rode sac subieq ti

kvlav ima ve situa cia Si Cad ge ba, ma Sin mas gaci le biT uf ro advi lad un da gauCn des sa Ta­

na do ganw yo ba, vid re im SemTxv va Si, rode sac igi sruliad axa li situa ciis piro beb Si

im yo fe ba da sruliad axa li ganw yo ba un da Seqmnas. dabe ji Te biT SeiZ le ba iTqvas, rom

erTxel mi Re bu li ganw yo ba ar ikar ge ba, rom igi subieqts rCe ba, ro gorc x e l a x a l i

a q t u a l i z a c i i s m z a o b a _ sa Ta na do piro be bis ganmeo re bis SemTxve veb Si.

Tavis Ta vad igu lisx me ba, mzao ba yovelT vis erT nai ri araa. igi uTuod ima zea da mo­

Page 18: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

545

ganwyobis fsiqologia

ki de bu li, Tu ramde nad mtki ce iyo is ganw yo ba, rome lic am mzao bis sa xiT Ser Ca subi­

eqts. magram razea TviT es simt ki ce da mo ki de bu li? udavoa: rac uf ro xSirad viw vevT

erT sa da i ma ve ganwyo bas, miT uf ro mtki ce xde ba igi da miT uf ro Zlie ri aqtua li za­

ciis mzao ba uCn de ba mas: ganwyo bis simtki ces gan meo re ba gansazRv ravs.

gar da ami sa, aris SemTx ve ve bi, rom subieqt ze esa Tu is mov le na, Tu situa cia,

gansakuT re biT Zlier STabeW di le bas to vebs xol me. aseT SemTxve veb Si subieqts araC­

veu leb ri vi mtki ce ganw yo ba uCn de ba, ganw yo ba, rome lic aqtua li za ciis gansakuT re­

biT Zlie ri mzao biT xasiaT de ba. ex la sak ma ri sia, Tund m x o l o d m s g a v s m a movle­

nam Tu situa ciam imoq me dos subieqt ze, rom mas Si myis ama ve ganwyo bam iCi nos Ta vi da

subieq tis qce va Ta vis da Sesaty vi sad warmar Tos. ma Sa sa da me, aseT SemTx ve va Si subieq­

ti situa ciis adek va tur asax vas ver axer xebs: nacvlad Se saty vi si ganw yo bi sa, igi wi nan­

de li ganwyo bis nia dag ze aRiq vams moce mul situa cias da, cxa dia, ilu ziis msxverp li

xde ba.

amri gad, x S i r i g a n m e o r e b i s Tu d i d i p i r o v n u l i w o n i s ga mo ro me li me

gark veu li ganw yo ba SeiZ le ba imde nad advi lad agz ne ba di, imde nad Cveu li gaxdes, rom

igi ara Se saty vi si gamRizia neb lis zemoq me de bis SemTxve va Sic advi lad aqtual de bo­

des da amiT adek va tur ganwyo bas gamov le nis SesaZleb lo bas arTmev des.

aseTs ganwyo bas SeiZ le ba f i q s i r e b u l i g a n w y o b a vuwo doT.

2. fiq si re bu li ganwyo bis ilu zie bi _ fiq si re bu li ganwyo bis Seqm na Zalian ad vi­

lia, ramde na dac igi ganmeo re bis zegav le ni Tac SeiZ le ba gaCndes. es ga re moe ba SesaZleb­

lo bas iZ le va ganwyo bis am formis Sesaswav lad eqsperi men tul gzas mivmar ToT.

cdis pirs xelT aZle ven Sesada reb lad mravalg zis (10­15­jer). ors mocu lo biT

Tvalsa Ci nod gansx va ve buls, xo lo sxva mxriv sruliad erTnair sxeuls: marj ve na xel­

Si pata ras, marc xe na Si dids. im SemTx ve va Si, rode sac cdis pi ri serio zu lad Re bu lobs

mona wi leo bas am cda Si, mas Cve ni instruqciis zegav le niT amo ca nis Sesru le bis erTg­

va ri moTxov ni le ba (ganwyo bis s u b i e q t u r i faq to ri) uCn de ba. mi wo de bu li sxeu le­

bi (o b i e q t u r i faq to ri) am moTxov ni le bis mqo ne subieqt ze axde nen zegav le nas da

speci fi kur efeqts (g a n w y o b a s ) iwve ven, romlis niadag zec ma Ti mimar Te bis swo ri

Se fa se ba xde ba. ma Sa sa da me, yo ve li miwo de bi sas cdis pirs erTg va ri ganw yo ba uCn de ba

(`marcxniv di di, marjvniv pa ta ra~). mra valg zi si ganmeo re bis Sede gad es ganw yo ba imde­

nad Cveu li xde ba, rom yo ve li cal ke cdis SemTx ve va Si igi uk ve ma nam aqtual de ba, sa nam

mi wo de bu li obieq te bi rigia nad zegav le nis moxde nas moasw rebd nen. miva wo doT ex la

mas gansx va ve bu li mocu lo bis ki ara, to li mocu lo bis mqo ne sxeu le bi (k r i t i k u l i

cda). ra mox de ba? Tu wi na cdeb Si, gark veu li ganwyo bis Seqmnis mizniT, mas ise Ti obieq­

te bi eZleo da, rom isi ni maincdamainc di dad ar gansxvavde bod nen erTma ne Ti sa gan, ma­

Page 19: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

546

dimitri uznaZe

Sin Cveu li ganw yo ba Za la Si dar Ce ba, da to li obieq te bis Se fa se ba mis nia dag ze mox de­

ba: cdispirs marj ve na obieq ti uf ro pata rad moeC ve ne ba, vid re marc xe na. magram Tu

rom sa ganw yo bo cdeb Si mas Tvalsa Ci nod gansx va ve bu li mocu lo bis obieq te bi eZleo da

xelT da ex la, kriti kul cda Si, tol obieq tebs mi va wo debT, Zvel ma ganwyo bam obieq tu­

ri faqto ris tlan qi Seufe reb lo bis ga mo, Ta vi ve Rar un da iCi nos da mis nacvlad axa­

li un da gaCndes. cde bi amtki ce ben, rom es marTlac ase xde ba.

sain te re soa, rom Zve li ganwyo bis adgi las axa li ganw yo ba rom Cnde ba, igi to li

obieq te bis Se saty vi si ki ar aris, ara med sa ganw yo bo cdeb Si Seqm ni li ganwyo bis (`mar­

cxniv di di, marjvniv pa ta ra~) sawinaaRm de goa (`marcxniv pa ta ra, marjvniv di di~): cdis­

pirs to li burTe bi dan _ winaaRm deg Se mu Sa ve bu li ganw yo bi sa _ marc xe na pata rad eC­

ve ne ba da marj ve na di dad.

amrigad, udavoa, ori ve SemTx ve va Si sa ganw yo bo cdeb Si Se mu Sa ve bu li da ganmt ki ce­

bu li ganw yo ba Ta ma Sobs rols: to li obieq te bis Se fa se ba mis nia dag ze xde ba da, nacv­

lad swo ri aRq mi sa, ori ve SemTx ve va Si mcda ri aRq ma, e . w . i l u z i a Cnde ba.

magram erTg va ri gansx va ve ba mainc aris am or SemTxve vas So ris: pirvel SemTx ve va Si

(e.i. rode sac kriti kul cda Si mi wo de bu li obieq te bis mi mar Te ba di dad ar gansxvav de­

ba sa ganw yo bo cdeb Si mi wo de bu li mimar Te be bi sa gan) ilu zia uf ro xSirad ganwyo bis Se­

sa ba mi sia (a s i m i l a c i u r i ilu zia), xo lo meo re SemTx ve va Si, e.i. sa ganw yo bo cde bi sa

da kri ti ku li cdis obieq te bis mi mar Te ba Ta tlan qi gansxva ve bis SemTx ve va Si, ilu zia,

Cveuleb riv, Zve li ganwyo bis sawinaaRm de goa (k o n t r a s t u l i ilu zia).

amri gad, advi lad SegviZ lia, subieqts ganw yo ba fiqsi re bu lad gadavuq cioT da

Sede gad ilu ziu ri aRq ma miva Re bi noT.

ze mod Cven m o c u l o b i s iluzias Tan gvqon da saq me. magram es ilu zia mocu lo­

bis x e l i T Sefa se bas exe bo da (h a p t u r i mocu lo bis ilu zia) mocu lo bis Se fa se ba ki

Tvali Tac SeiZ le ba; da ai, Tu rom cdis pirs ganmeo re biT mi va wo debT TvaliT (opti ku­

rad) Sesada reb lad ors sxva dasx va mocu lo bis wres, an ro me li me sxva figu ras (sa ganw­

yo bo cde bi) da Semdeg erTba Sad tol wreebs miv cemT (kri ti ku li cda), am SemTxve va Sic

savse biT ise Ti ve ilu zia gaCn de ba, ro gorc xe liT Sefa se bis SemTx ve va Si (mocu lo bis

o p t i k u r i ilu zia).

ana lo giu ri ilu zia _ ori gansx va ve bu li s i m Z i m i s mimar Te bis Sefa se bis SemTx­

ve va Si _ jer ki dev f e x n e r m a aRmoa Ci na (1861 w.). ase Ti ve ilu zia SeiZ le ba gamoiw­

vios w n e v i s s i Z l i e r i s mimar Te bis Sefa se bi sa sac.

sa ganw yo bo cdeb Si c.p. Re bu lobs wyvils wnevas, romel Ta ga nac pir ve li Tvalsa Ci­

nod uf ro Zlie ria, vid re meo re, kriti kul cda Si ki wyvils Tanas wor wnevas. cda gviC­

ve nebs, rom c.p. pirvel wnevas, ro gorc uf ro susts ganic dis, vid re meo res (kontras­

tu li ilu zia), an da, Sesa bamis piro beb Si, piri qiT (asi mi la ciu ri ilu zia).

Page 20: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

547

ganwyobis fsiqologia

aseT sa ve ilu zias aqvs ad gi li mraval sxva SemTxve va Sic:

1 ) b g e r a T a i n t e n s i o b i s i l u z i a . cdis pirs eZ le va ganmeo re biT wyvil­wyvi­

lad bge re bi: pir ve li Zlie ri, meo re sus ti (sa ganw yo bo cde bi). kriti kul cda Si amaT

ad gils ori Ta na ba ri iten sio bis bge ra iWers. cdispiri saT vis, ro gorc we si, pir ve li

uf ro sustad mois mis, vid re meo re, an da, Sesaty vis piro beb Si, piri qiT (asi mi la ciu ri

ilu zia).

2 ) g a n a T e b a T a m i m a r T e b i s i l u z i a . sa ganw yo bo cdeb Si _ ori sinaT liT gansx­

va ve bu li are, kriti kul Si _ Tanab rad ga na Te bu li. Se de gi aqac ilu ziaa: piro be bis da

mixed viT _ kontras tu li ca da asi mi la ciu ric.

3 ) r a o d e n o b i T i m i m a r T e b i s i l u z i a . sa ganw yo bo cdeb Si cdis pirs eZ le va

ori dax Su li fi gu ra: erT Si wer ti le bia blomad Cas mu li, meo re Si _ nakleb. kriti kul

cda Si ma Ti ricx vi Ta nas wo ria, Se de gi aqac Cveu leb ri vi ilu ziaa.

ganwyo bis zo ga di fsiqolo gii saT vis

ganwyo bis ilu zia Ta mimdi na reo bis rag va ro ba, mi si ase Ti Tu ise Ti mi mar Tu le ba

Ziri Ta dad maT safuZv lad mde ba re ganwyo bis moq me de ba ze un da iyos da mo ki de bu li. ma­

Sa sa da me, uf le ba gvaqvs vifiq roT, rom am ilu zie bis mimdi na reo bis dakvir ve ba TviTon

ganwyo bis Sesaswav la dac ga mod ge ba. ganwyo bis ilu zie bis eqspe ri men tu li ga mow ve va,

ma Ti aRmo ce ne bis, mim di na reo bi sa da Cqaro bis piro be bis Seqm na da Secv la ad vi lia.

es ga re moe ba SesaZleb lo bas gviqmnis, ganwyo bis ilu zia Ta safuZv lis, fiq si re bu li

ganwyo bis, bu ne bi sa da moqme de bis Sesa xeb sakmaod far To eqspe ri men tu li ma sa la davag­

ro voT. am masa lis mixed viT, dRes fiq si re bu li ganwyo bis bu ne bi sa da moqme de bis Sesa­

xeb zo gi ram dabe ji Te biT SeiZ le ba iTqvas.

1) ganw yo ba ar aris wmin da lo ka lu ri an pe ri fe riu li pro ce si: igi arse bi Tad subieq­

tis, ro gorc mTelis, mdgoma reo bad un da CaiT va los. ma Sa sa da me, ar un da iyos swo ri

cal ke k u n T u r i s , Tu cal ke sxva dasx va s e n s o r u l i ganwyo bis Sesa xeb la pa ra ki, ro­

gorc es xSirad xde ba xol me.

amis ur yev sa buTs Sem de gi faq ti warmoad gens: cdis pirs, ganwyo bis Seqmnis mizniT,

xelT eZ le va Sesada reb lad ramo de ni me jer, vTqvaT 15­jer, ori, mocu lo biT gansx va­

ve bu li, xo lo sxva mxriv savse biT erT nai ri bur Ti: marjvniv pa ta ra, marcxniv di di.

am cdebis Sede gad, ro gorc vi ciT, mas fiq si re bu li ganw yo ba un da gauCn des. ro gor

SegviZ lia Sevamow moT, rom mas marT la gauCn da ganw yo ba? miva wo doT mas xel Si to li

bur Te bi, da Tu aR moCn de ba, rom igi adek va tu ri Sefa se bis nacvlad mcdars iZ le va, es

Page 21: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

548

dimitri uznaZe

imis maC ve ne be li iq ne ba, rom fiq si re bu li ganw yo ba Se mu Sa ve bu lia. magram jerje ro biT

Cven mxolod ima Si SeiZ le ba darw mu ne bu li vi yoT, rom cdis pirs ganw yo ba im or ga no Si

aqvs Se mu Sa ve bu li, romel zec sa ganw yo bo cde bi warmoeb da, sa xel dobr _ xel Si. ma­

gram vnaxoT ex la, ra mox de ba, cdis pirs rom sa ganw yo bo cdebis Semdeg xe liT ki ara,

TvaliT Seva da re bi noT bur Te bi erTmaneT Tan. sa Ta na do cde bi amtki ce ben, rom cdis­

pirs am SemTxve va Sic ilu zia uCn de ba. ma Sa sa da me, udavoa, rom ganw yo ba mas ga Ce nia ara

mar to im or ga no Si (xel Si), rome lic sa ganw yo bo cdeb Si Rebu lob da mona wi leo bas, ara­

med im orga no Sic (Tval Si), romel sac ara fe ri ar hqon da saer To am cdebTan.

magram SeiZ le ba cda Sebru ne bu la dac dava ye noT, e.i. sa ganw yo bo cde bi mxedve lo­

bis are Si Cava ta roT, xo lo kri ti ku li ­ aqtiu ri Sexe bis are Si (haptur Si); Se de gi igi ve

iq ne ba: ganw yo ba aR moCn de ba ganmt ki ce bu li ara mar to sa ganw yo bo cdebis are Si, ara med

kri ti ku li cdebis are Sic.

SeiZ le ba ki dev uf ro Sors wavi deT da igi ve cde bi uf ro daSo re bul organoeb zec

gada vi ta noT: aqac xSirad Sevxvde biT SemTx ve vebs, rom ganw yo ba ara mar to sa ganw yo bo

cdebis are Si, ara med sul sxva areeb Sic iq ne ba aR mo ce ne bu li.

aqe dan daskv na na Te lia: g a n w y o b a a r y o f i l a w m i n d a a d g i l o b r i v i (lo ka lu­

ri) m o v l e n a ; i g i c a l k e u l i o r g a n o s m d g o m a r e o b a r o d i y o f i l a , a r a m e d

s u b i e q t i s , r o g o r c a s e T i s , e . i . r o g o r c m T e l i s .

STabeW di le ba ise Tia, TiTqos erT adgi las Seqm ni li ganw yo ba sxva adgileb zec

vrcelde bo des, g e n e r a l i z i r e b u l o b d e s anu, ro gorc fizio lo ge bi ambo ben,

i r a d i i r o b d e s . amis da mixed viT, Cven SegveZ lo fiq si re bu li ganwyo bis es mxa re i r a ­

d i u l o b i s an g e n e r a l i z i r e b u l o b i s saxel wo de biT aRgve niS na.

2) magram Tu ganw yo ba subieq tis, ro gorc mTelis, mdgo ma reo baa, ma Sin sa fiq re be­

lia, rom igi rai me gark veu li, ganc da di, ker Zou li fsi qi ku ri Sinaar sis sa xiT ar gveZ­

le va, rom igi cno bie re ba Si moce mu lo bis ga re Se moq me debs, rom am az riT igi a r a f e ­

n o m e n a l u r proce sad SeiZ le ba CaiT va los.

ro gorc cno bi lia, Rrma hipno tur mdgo ma reo ba Si subieq ti mTel garemos Tan ro­

di swyvets kav Sirs: hipnoti zor Tan igi kontaqts inar Cu nebs, masTan sakmaod rTul

urTier To bas ga nagr Zobs: es mis mi si la pa ra ki, as ru lebs mis da va le bebs (amas r a ­

p o r t s uwo de ben). magram rode sac hip no tu ri Zi li gaiv lis, rode sac subieq ti gaiR­

vi Zebs, aR moCn de ba, rom mas ar c er Ti Ta vi si Rrma hip no tu ri Zilisd roin de li ganc da

ar ax sovs; yve la fe ri es mas safuZv lia nad da viw ye bu li aqvs (e.w. p o s t h i p n o t u r i

a m n e z i a ). es ga re moe ba Zalian xelsay rel piro bas warmoad gens Cve ni sakiT xis eqsperi­

men tu lad gadaW ris miznisaT vis. igi SesaZleb lo bas qmnis sa ganw yo bo cde bi hip no tu ri

Zi lis mdgo ma reo ba Si Cava ta roT da Semdeg vnaxoT, gahy ve ba Tu ara Cvens cdis pirs am

cdebis nia dag ze Seqm ni li ganw yo ba sifxiz le Sic _ miu xe da vad sru li posthip no tu ri

Page 22: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

549

ganwyobis fsiqologia

am ne zii sa, e.i. miu xe da vad imi sa, rom gaRvi Ze bis Semdeg sa ganw yo bo cdebis Sesa xeb mas

sruliad aRa ra fe ri ax sovs. hip no tu ri Zi lis Sewyve tis Semdeg Ca ta re bu li kri ti ku li

cdebis Sede geb ma na Te li un da mohfi non am sakiTxs.

hip no tu ri Zi lis dros cdis pirs xel Si eZ le va, ganmeo re biT, mocu lo bis mxriv

Sesada reb lad, ori bur Ti: marcxniv ­ di di, marjvniv ­ pa ta ra. gaRvi Ze bis Semdeg mas

tol bur Tebs vaZ levT xelT Sesada reb lad. miu xe da vad imi sa, rom cdis pirs sruliad

ara fe ri ax sovs sa ganw yo bo cdebis Sesa xeb, igi tol bur Tebs mainc ver afa sebs sworad:

mas Cveu leb ri vi ganwyo bis ilu zia uCn de ba.

aqe dan, cxa dia, Zi lis dros Seqmnil ganwyo bas odna va dac ver uS lis xels is ga re­

moe ba, rom cdispi ris cno bie re ba Si sa ganw yo bo cdebis Sesa xeb sruliad ara fe ria dar­

Ce ni li.

amri gad, damtki ce bu lad SeiZ le ba CaiT va los, rom ganw yo ba ada mia nis fsiqi kis

muSao bas ro gorc er T­er Ti ganc da Ta ga ni ro di gansazRv ravs, ara med ro gorc subieq­

tis mTlia ni mdgo ma reo ba, rome lic, ro gorc ase Ti, arc SeiZ le ba cal keu li gancde bis

sibrt ye Si iq nes mo Tav se bu li.

3) rode sac cdis pirs, Cvens Cveu leb rivs sa ganw yo bo cdebis Semdeg, tol obieq tebs

vaZ levT urTierT Tan Sesada reb lad, ro gorc vi ciT, am uka nask nel Ta Se fa se ba winas­

war Se mu Sa ve bu li ganwyo bis nia dag ze xde ba, da er Ti maT ga ni uf ro di dad ga nic de ba,

vid re meo re. magram es, Cveuleb riv, ma Sin xde ba, rode sac kri ti ku li obieq te bis eqs po­

zi cia xanmok lea, da isi ni, ase vTqvaT, arse bul ganwyo bi sad mi Ta vi si Seufe reb lo bis

gamov le nas ver aswre ben. rom gavaxangrZ li voT ma Ti eqspo zi ciis dro da amiT subieqt­

ze sakma ri sad xangrZ li vi zemoq me de bis saSua le ba mivceT maT, ma Sin mdgoma reoab

Seicv le ba: kri ti ku li obieq te bi, SeiZ le ba iTqvas, pirda pir cdispi ris Tvalwin erT ma­

neTs gauTanas wor de bian. is, rome lic di di Can da, Sei kum Se ba, dapa ta rav de ba da meo ris

to li gax de ba: ilu zia aRik ve Te ba. ma Sa sa da me, ganw yo ba, bolos da bo los, ver uZ lebs

Seu fe re be li obieq tu ri viTa re bis zemoq me de bas da iZu le bu li xde ba am uka nask ne lis

Sesaty vis ganwyo bas dauT mos ad gi li.

ro gor xde ba es? ro gor mimdinareobs Seu fe re be li obieq tu ri viTa re bis zegav le­

niT ga mow veu li ganwyo bis likvi da ciis pro ce si? am sakiT xis gadasawyv ve tad gansakuT­

re biT na yo fie ri aR moCn da Sem de gi xer xi: nacvlad imi sa, rom kri ti ku li obieq te bis

moqme de bis gaZlie re bis mizniT ma Ti eqspo zi ciis dro gavaxangrZ li voT, SeiZ le ba ima ve

efeqts kri ti ku li obieq te bis g a n m e o r e b i T i mowo de bis gziTac mivaR wioT. kriti­

kul cdeb Si cdis pirs, Cveuleb riv, ilu zia uCn de ba: er T­er Ti obieq ti uf ro di di eC­

ve ne ba, vid re meo re. mravalg zis rom ganvi meo roT es cde bi, bolos da bo los ro gorc

pirve lad siste ma tu rad es b. x a W a p u r i Z i s cdeb Sia naC ve ne bi _ ganw yo ba, ro gorc

Seu fe re be li, dairR ve va, da mis nacvlad obieq tu ri viTa re bis Se saty vi si ganw yo ba gaCn­

de ba: ilu zia aRik ve Te ba, igi adek va tur Sefa se bas dauT mobs ad gils. magram, ro gorc

Page 23: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

550

dimitri uznaZe

mosalod ne lic iyo, es erTba Sad ro di xde ba. sa nam ganw yo ba sabo lood aRik ve Te bo des,

man un da ganvlos reg re su li ganvi Ta reb is gark veu li pro ce si, rome lic Teo riu lad

mainc, e q v s gansxva ve bul fa zas Sei cavs;

a) pirvel fa za Si fiq si re bu li ganw yo ba Ta vi si u m t k i c e s i sa xi Taa warmod ge ni­

li. es ima Si iCens Tavs, rom kri ti ku li cdebis er Ti wye ba zedi zed mxolod k o n t r a s ­

t u l i l u z i a s iZ le va.

b) dge ba mo men ti, rode sac kri ti ku li eqspo zi cie bis obieq tu ri viTa re bis, e.i.

t o l o b i s gan meo re bi Ti zemoq me de bis ga mo, ganwyo bis pir ve li Ser ye va xde ba: igi

erTgva rad sust de ba, da cdis pi ri, Seda re biT xSi ri kontras tu li ilu zieb is gverdiT,

aqa­iq a s i m i l a t u r iluzieb sac iZ le va. es ganwyo bis reg re su li ganvi Ta re bis meo re

fa zad SeiZ le ba CaiT va los.

g) ganwyo bis Sesus te bis pro ce si ki dev uf ro win mi dis da Semdeg safe xur ze asi mi­

la tu ri da kontras tu li ilu zie bis ricx vi urTierTs uax lov de ba: iw ye ba namd vi li

rxe va ilu ziis o ri ve am sa xes So ris.

d) fiq si re bu li ganwyo bis dasus te bis Semd go mi sa fe xu ri asi mi la tu ri ilu ziis

SemTx ve va Ta ga ba to ne ba Si iCens Tavs: kontras tu li ilu zia ex lac gvxvde ba, magram

gaci le biT uf ro iSvia Tad, vid re asi mi la tu ri.

e) rasak vir ve lia, ganwyo bis ki dev uf ro me ti dasus te bis Sesa xeb SeiZ le ba la pa ra­

ki, rode sac kontras tu li ilu zie bis SemTx ve ve bi sruliad aRar gvxvde ba, da cdis pi ri

mxolod asi mi la tur ilu zias iZ le va.

v) am momen tam de fiq si re bu li ganw yo ba jer ki dev ganuwyvet liv aqtua lur mdgo­

ma reo ba Si im yo fe ba; mar Ta lia, igi sagrZnob lad Se sus te bu lia, magram jer ki dev ar

iZ le va obieq tu ri viTa re bis adek va tu ri aRqmis SesaZleb lo bas: cdis pi ri jer ki dev

erTxe lac ver axer xebs ilu zii sa gan Ta vis daRwe vas. rasak vir ve lia, ganwyo bis Semd go­

mi dasus te bis axal fazas Tan gvaqvs saq me, rode sac es mdgo ma reo ba icv le ba, da cdis­

pi ri kriti kul cda Si mi wo de bu li obieq te bis tolo bis dadas tu re bas xanda xan mainc

axer xebs. magram es mi si uka nask ne li fa zac aris: ra wams igi zedi zed ra mo de ni mejer

SesZ lebs kri ti ku li viTa re bis adek va tur Sefa se bas da ilu zias mxolod gamonak li­

sis sa xiT Tu dauT mobs ad gils, Cven uk ve fiq si re bu li ganwyo bis likvi da ciis Sesa xeb

SegveZ le ba vila pa ra koT.

magram yve la am fa zis ga mok ve Ti li ar se bo ba mxolod Teo riu lad SeiZ le ba daSve­

bul iq nes. praqti ku lad, Tu gansakuT re biT pa To lo giu ri ganwyo bis moqme de bis

SemTxveveb sac mi vi RebT mxed ve lo ba Si, SeiZ le ba jerje ro biT mxolod sa mi fa za iq nes

sagan ge bod ga mo yo fi li:

a) kontras tu li ilu zie bis fa za,

b) asi mi la tu ri ilu zie bis mona wi leo bis fa za,

Page 24: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

551

ganwyobis fsiqologia

g) tolo bis mona wi leo bis fa za.

d) fiq si re bu li ganwyo bis likvi da ciis Sesa xeb am SemTx ve va Si mxolod piro bi Tad

SeiZ le ba la pa ra ki. saq me isaa, rom sa kiT xi aq iseT mdgoma reo bas exe ba, rode sac fiqsi­

re bul ganw yo ba ze Seu fe re be li (kri ti ku li) obieq tu ri vi Ta re ba ganuwyvet liv an

ganmeo re biT moq me debs. irk ve va, rom aseT piro beb Si marTlac SeiZ le ba fiq si re bu li

ganwyo bis likvi da ciis Sesa xeb vila pa ra koT: bolos da bo los, obieq tu ri viTa re bis

swor Sefa se bas ganw yo ba xels ve Rar uS lis.

magram niS navs ga na es, rom ganwyo bis marT la sa bo loo likvida cias Tan gvaqvs saq­

me? niS navs ga na es, rom fiq si re bu li ganw yo ba kri ti ku li cdebis Sewyve tis Semde gac

ara so des xe lax la ar wa mo yofs Tavs? rasak vir ve lia, ara! sa Ta na do cdebis Se de ge bi

amis utyuar sa buTs iZ le va. vTqvaT, erT dRes cdis pirs sa ganw yo bo cdebis sak ma ri si

rao de no ba mive ciT: Sede gad mas fiq si re bu li ganw yo ba uCn de ba. Cven vwyvetT cdas da

gark veu li xnis Semdeg mas m x o l o d kriti kul eqspoziciebs vaZ levT. miu xe da vad imi­

sa, rom es sa ganw yo bo cdebis ganumeo reb lad xde ba da, miu xe da vad imi sa, rom wi na cdeb­

Si igi kri ti ku li eqspo zi ciis swo ri Sefa se bis mdgoma reo bam de, ma Sa sa da me, fiq si re bu­

li ganwyo bis aRkve Tam de iq na miy va ni li, cdis pi ri mainc xe lax la ima ve ilu zias iZ le va.

ueW ve lia, ganw yo ba kvlav ga nagr Zobs moqme de bas; da sain te re soa, rom zogjer es sak­

maod xangrZ li vi drois Semde gac ki xde ba. sruliad udavoa, f i q s i r e b u l i g a n w y o ­

b a a q t i v a c i i s m z a o b a s s a k m a o d d i d i x n i T i n a r C u n e b s .

magram ro gor Ra un da gavi goT ma Sin is sakvir ve li faq ti, rom ganw yo ba am mzao bas

mas Semde gac xeluxleb lad icavs, rac igi, kri ti ku li cdebis mra valg zi si ganmeo re bis

gziT, TiTqos sabo lood iq na lik vi di re bu li? ro gorc Cans, sa bo loo lik vi da cia ze

la pa ra ki aq mar Te bu li ar un da iyos. et yo ba, xSi ri zedi zed ganax le bis ga mo, kri ti­

ku li viTa re bis Se saty vi si ganw yo ba (tolo bis ganw yo ba) imde nad Zlie ri xde ba, rom am

piro beb Si igi fiqsi re bul ganwyo bas Crdi lavs da mas gamov le nis SesaZleb lo bas ar aZ­

levs; xo lo TviTon subieq tis axal fiqsi re bul ganwyo bad jer ki dev ver iq ce va, ra Ta

sa ganw yo bo cdeb Si war mo So bi li Zve li ganw yo ba sabo lood gandev nos da mi si ad gi li

TviTon dai ka vos. ami to mac, sak ma ri sia, subieqts kri ti ku li eqs po zi cie bi ma Ti ga mud­

me bu li ganmeo re bis situa ciis gare Sec mie ces, rom fiqsi re bul ma ganwyo bam kvlav iCi­

nos Ta vi, da to li obieq te bi ara to lad ganac de vi nos.

ro gorc vxe davT, drois zemoq me de bis mi marT ganw yo ba sak mao s t a b i l o b a s

amJRav nebs, gaci le biT mets, vid re erTi da i ma ve gamRizia neb lis gan meo re bi Ti zemoq­

me de bis mi marT, ro gorc es, ma g: kri ti ku li cdebis gan meo re bi Ti zemoq me de bis SemTx­

ve va Si xde ba. es, al baT, imiT aixs ne ba, rom drois mim di na reo ba Si subieqt ze moqme de ben

nair nai ri gamRi zia neb le bi, romel Tac sruliad ara fe ri aqvT saer To mis fiqsi re bul

ganwyobas Tan, ma Sin rode sac kriti kul cdeb Si swored ise Ti gamRi zia neb le bi moqme de­

ben, romel nic, mar Ta lia, ar se bu li ganwyobi saT vis adek va tu ri ar arian, magram mainc

Page 25: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

552

dimitri uznaZe

imde nad ax lo dganan masTan, rom ma Ti Se fa se ba, Cveuleb riv, am ganwyo bis nia dag ze xde­

ba. sakvir ve li araa, rom am piro beb Si ganw yo ba drois mi marT sta bi lu ria, magram kri ti­

ku li eqspo zi cie bis ganmeo re bis mi marT ara.

amri gad, Cven vxe davT, rom fiq si re bu li ganw yo ba, ra ki gaCn de ba, sakmaod di di xnis

ganmav lo baSi inar Cu nebs aqtua li za ciis unars; igi, ase vTqvaT, q r o n i k u l mdgoma­

reo bad, erTgvar d i s p o z i c i u r mdgoma reo bad iq ce va. Cven vxe davT ag reT ve, rom igi

ase Tad rCe ba mas Semde gac, rac igi kri ti ku li cdebis ganmeo re bis zegav le niT TiTqos

sabo lood lik vi di re bu li xde ba.

5) ro gor Cnde ba fiq si re bu li ganw yo ba? Cven Tavi dan ve gvqon da aR niS nu li, rom igi

sa ganw yo bo cdebis, ma Sa sa da me, g a n m e o r e b i s Sede gad iCens Tavs. gan meo re ba rom

marT la Zi ri Ta di mniSvne lo bis moments warmoad gens am SemTx ve va Si, es udavoa: eqsperi­

men tu lad cno bi lia, rom rac uf ro didia sa ganw yo bo cdebis ricx vi, e.i. rac uf ro

xSirad awar moe bi neb cdis pirs sa ganw yo bo obieq te bis Se da re bas, Cveuleb riv, miT uf­

ro mtki ce ganwyo bas Seu mu Sa veb mas. es dakvir ve ba imde nad xSi ria, rom TiTqos sru li

sa fuZ ve li gveZ le va, ganwyo bis simt ki ce pirda pir g a n m e o r e b i s f u n q c i a d ga­

movac xa doT. magram uf ro yu rad Re bi Ti dakvir ve ba amt ki cebs, rom es de bu le ba mx­

olod garkveul fargleb Si SeiZ le ba sworad CaiT va los. saq me isaa, rom Se saZ loa zo­

gierT SemTx ve va Si sruliad ar hqondes cdis pirs sa ganw yo bo obieq te bis Seda re bis

n a m d v i l i m o T x o v n i l e b a , da am aqts igi mxolod zeda pi ru lad, mxolod meqa ni­

ku rad awarmoeb des. ras mogv cems am SemTx ve va Si sa ganw yo bo cdebis gan meo re ba? ueW ve­

lia, ara fers. ra ki ganwyo bis subieq tu ri faq to ri sruliad ar aris mo ce mu li, cxa dia,

Cven ver vityviT, rom TiToeu li cal ke Seda re bis aq ti sa Ta na do ganwyo bis nia dag ze

xdebo des. ma Sa sa da me, sa ganw yo bo cdebis gan meo re ba mxolod gareg nu lad warmoad gens

ganmeo re bas: TviTon ganwyo bis ganmeo re bas Tan aq saq me ara gvaqvs da, ma Sa sa da me, fiq­

si re bu li ganwyo bis Seqmnis Sesa xeb la pa ra ki am SemTx ve va Si sruliad zed me tia: sai dan

un da Seiqm nas igi, rode sac TviTon pir ve la di ganw yo ba, rome lic fiqsi re bu lad un da

gadaiq ces, jer ki dev ar sad Cans.

aqe dan na Te lia, rom fiq si re bu li ganwyo bis Sesaqm ne lad Sem de gi pi ro be bia au ci­

le be li: sa ganw yo bo obieq te bis Seda re bis n a m d v i l i m o T x o v n i l e b a , ro gorc au­

ci le be li pi ro ba p i r v e l a d i g a n w y o b i s aRmosa ce neb lad, da g a n m e o r e b a am

Seda re bis aq ti sa, ro gorc erT i da i ma ve ganwyo bis mra valg zi si ga nax le bi sa da ganmtki­

ce bis pi ro ba.

aqe dan naTlad Cans, rom gan meo re ba mxolod imi tom un da iyos fiq si re bu li

ganwyo bis aRmosa ce neb lad au ci le be li, rom igi ganwyo bis ganmtki ce bas uw yobs xels.

warmovid gi noT ise Ti mdgo ma reo ba, rom subieqts imTa viT ve Zlie ri ganw yo ba uCn de ba.

es, ra Tqma un da, yovelT vis Se saZ le be lia moxdes: sa Wi roa oRond ganwyo bis faq to re­

bi _ subieq tu ri da obieq tu ri _ ori ve gansa kuT re bu li Za liT moqmedeb des. am SemTx­

Page 26: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

553

ganwyobis fsiqologia

ve va Si, udavoa, rom gan meo re ba sa Wi ro aRar iq ne ba: Zlie ri ganw yo ba ui mi so dac fiqsi­

re bu lad gadaiq ce va.

amri gad, fiq si re bu li ganw yo ba mar to ganmeo re bis Sede gad ro di Cnde ba. adamians,

ueW ve lia, ara er Ti da ori SemTx ve va aqvs cxov re ba Si, rom mas ze esa Tu is ga re moe ba

gansakuT re biT Zlier STabeW di le bas stoveb des. aseT SemTxve veb Si mi si ganw yo ba imTa­

viT ve fiqsir de ba, da Semd go mi mi si cxovre bis mim di na reo ba bevris mxriv ima zea da mo ki­

de bu li, Tu ro go ria mis amgva rad fiqsi re bul ganw yo ba Ta wre.

ganwyo bis dife ren ciu li fsiqolo gii saT vis

Cven vi ciT, rom ga re mo, pirvel rig Si, ada mia nis ganw yo ba ze ax dens gavle nas; vi ciT,

rom mTe li mi si qce va da ganc da am ganwyo bis nia dag ze Re bu lobs Ta vis garkveul sa­

xes. magram, ro gorc davi na xeT, subieqts yovelT vis SeiZ le ba Ta vi si warsu li dan esa

Tu is ganw yo ba hqondes, romel sac SesaZ leb lo ba aqvs garemos Tan urTier To bis aqt Si

Cae rios, axa li Se saty vi si ganwyo bis aRmo ce ne bas daasw ros, daCrdi los igi da es aq ti

TviTon warmar Tos.

ueW ve lia, amis da mixed viT, rom ada mia nis war suls, mi si fiq si re bu li ganwyo bis

wres da Za las, sruliad gansa kuT re bu li mniSv ne lo ba un da hqondes mi si qcevis gasa ge­

bad.

meo ris mxriv, gadamwy ve ti mniSv ne lo ba un da hqondes ima sac, Tu ro go ria ama Tu im

SemTx ve va Si ganwyo bis moqme de bis, mi si, ase vTqvaT, meqaniz mis Ta vi se bu re ba. ada mia nis

in di vi dua lo ba ara mar to mi si warsu lis vi Ta re ba zea da mo ki de bu li, ara mar to ima ze,

Tu ro go ria Sinaar seu lad mi si fiq si re bu li ganw yo ba, ara med ima zec, Tu ro go ria es

uka nask ne li f o r m a l u r a d .

1) aq, pirvel rig Si, sayu rad Re bo iq ne bo da ga mog verk via, Tu ramde nad advi lad umu­

Sav de ba subieqts fiq si re bu li ganw yo ba, ramde nad a g z n e b a d i a igi am mxriv. ueW ve­

lia, ganwyo bis agz ne ba do ba er T­er Ti mniSv ne lo va ni for ma lu ri mo men ti iq ne bo da,

rome lic ada mian Ta gansxva ve bu lo bas bevris mxriv Suqs mo fen da.

sa Ta na do cdebi dan irk ve va, rom ganwyo bis agz ne ba do ba marT la sxvadasx vag va­

ria. arian ada mia ne bi, romel Tac orio de sa ganw yo bo eqspo zi ciis Sede ga dac advi lad

ufiqsir de baT sa Ta na do ganw yo ba. magram arian ise Te bic, romel Tac amisaT vis 15­20

eqspo zi ciac ar hyof nisT.

2) ra emar Te ba ganwyo bas kri ti ku li eqspo zi ciis xangrZ li vi zegav le nis Sede gad?

igi uTuod qre ba da ad gils uT mobs adek va turs ganwyo bas, Tu es yovelT vis ase xde ba?

cde bi amtki ce ben, rom aq or urTier Tis mo pir da pi re tips aqvs ad gi li. er Tis mxriv,

Cven saq me gvaqvs iseT SemTxvevas Tan, rode sac erTxel Se mu Sa ve bu li ganw yo ba imde nad

Page 27: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

554

dimitri uznaZe

uZ ra vi da iner tu lia, rom igi sruliad ar uT mobs ad gils adek va tur ganwyo bas, ra­

gind mravalg zi sac un da imoq me don mas ze kri ti ku li cdis obieq teb ma. am SemTx ve va Si

subieq ti Tavs ver aR wevs ilu zias, igi ver axer xebs gzis gakvle vas obieq tu ri viTa re­

bi sa ken. aseT uZ rav sa da ur yev ganwyo bas SeiZ le ba s t a t i k u r i vuwo doT _ ganwyo bis

im tipi sa gan gansxva ve bu lad, rome lic moce mul piro beb Si ad re Tu gvian gan ze dge ba

da adek va tur ganwyo bas uT mobs ad gils. Tu pir ve li tipisaT vis isaa da ma xa sia Te be li,

rom igi usas ru lo ilu ziis msxverplad gvaq cevs, meo re, romel sac SeiZ le ba d i n a m i ­

k u r i vuwo doT, aseT uZrao bas ar iCens da, bolos da bo los mainc, adek va tu ri aRqmis

SesaZleb lo bas gvaZ levs.

3) sta ti ku ri iq ne ba ganw yo ba Tu di na mi ku ri, sul erTia, Se saZ loa igi met­nak­le bi

p l a s t i k u r o b i T xasiaT de bo des. ro gorc sa Ta na do cdebi dan Cans, aris SemTx ve ve bi,

rom ganw yo ba, cdebis gan meo re bi Ti zemoq me de bis ga mo, Tanda Ta no biT sust de ba da, ra­

mo de ni me fa zis ganvlis Semdeg, sabo lood ro mel sa me maTgan ze Cer de ba (s t a t i k u r i

ganw yo ba), an da yve la fa zis gavlis Semdeg sruliad aRik ve Te ba (d i n a m i k u r i ganw yo­

ba). am ori ve SemTx ve va Si Cven p l a s t i k u r ganwyobas Tan gvaqvs saq me. magram sxvagvar

SemTxveveb sac aqvs ad gi li: ganw yo ba an gamud me biT erT ro mel sa me fa za ze rCe ba ga yi nu­

li, an da pirve lad mo ce mu li fazi dan Tanda Ta no biT ki ar gada dis danar Ce neb ze, ara­

med erTba Sad, yo ve li Tanda Tano bi Ti dasus te bis ga re Se, is po ba. aq ori ve SemTx ve va Si

ganwyo bis s i t l a n q e s T a n gvaqvs saq me.

4) Cven ze moT aRvniS neT, rom ganwyo bas g e n e r a l i z a c i a an i r a d i a c i a axa sia­

Tebs. rasak vir ve lia, Se saZ le be lia sxva dasx va SemTx ve va Si es uka nask ne li met­nak le bi

ganfe ni lo biT iyos warmod ge ni li. es ga re moe ba sruliad ar ewinaaRm de ge ba ganwyo bis

mTlia no biT bune bas: ganw yo ba yvelgan subieq tis, ro gorc mTelis, mdgo ma reo baa maSi­

nac, rode sac igi far To daa mas Si gavr ce le bu li, da maSi nac, rode sac igi TiTqos mx­

olod zogierT ares exe ba. sa Ta na do cdebis Sede gad gamoirk va, rom sa ganw yo bo cdebis

nia dag ze aR mo ce ne bu li ganw yo ba Se saZ loa Zalian farTod iyos gavr ce le bu li; ma g:

aqtiu ri Sexe bis sfe ro Si Seqm ni li ganw yo ba mxedve lo bis are Sic iyos gavr ce le bu li.

magram Se saZ loa isic, rom igi im orga nos sazRv rebs ar scilde bo des, rome lic sa ganw­

yo bo cdeb Si iReb da mona wi leo bas; mag: Tu sa ganw yo bo cdeb Si mar to ca li Tva li an

ca li xe li Rebu lob da mona wi leo bas, Se saZ loa, ganwyo bis gavr ce le bu lo ba mar to am

ca li xe liT Tu ca li TvaliT ganisazRv ros.

5) aris SemTx ve ve bi, rom ganw yo ba samu da mod Ta vi si moqme de bis erT sa da i ma ve tips

inar Cu nebs: Tu, ma g: igi plas ti ku ria da di na mi ku ri, igi yovelT vis ase Ti rCe ba, miu xe­

da vad imi sa, dRes iq ne ba igi sa Ta na do saga nw yo bo cdebis Sede gad mi Re bu li, Tu xval.

am SemTx ve va Si Cven k o n s t a n t u r i ganwyo bis Sesa xeb un da vila pa ra koT. magram ganw yo­

ba yovelT vis konstan tu ri rodia. aris ise Ti SemTxve ve bic, rom ganw yo ba c v a l e b a d i

Page 28: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

555

ganwyobis fsiqologia

( v a r i a b i l u r i ) xde ba: dRes rom igi Ta vi si moqme de bis erT tips gviC ve nebs, xval sul

sxva su raTs gvaZ levs.

6) ganwyo bis er T­erT ni Sans s t a b i l o b a warmoad gens. magram igi yovelT vis erT­

nai ri rodia. aris SemTx ve ve bi, rom ganw yo ba, an u c v l e l i s an S e c v l i l i sa xiT, did

xans sZlebs xol me (k o n s t a n t u r ­ s t a b i l u r i da v a r i a b i l u r ­ s t a b i l u r i ), an­

da Seda re biT ma le is po ba _ ar erTba Sad (konstan tur­la bi lu ri).

7) Se niS nu lia, rom zogierT SemTx ve va Si orio de kri ti ku li eqspo zi ciac an am

uka nask ne lis od nav gaxangrZ li ve bac sak ma ri sia, rom subieqt ma mo wo de bu li obieq te­

bis swo ri Se fa se ba mogvces. magram aris ise Ti SemTxve ve bic, rom ama ve efeq tis mi Re­

ba mxolod sakmaod xangrZ li vi kri ti ku li eqspo zi ciis, Tu kri ti ku li eqs po zi cia Ta

mra valg zi si ganmeo re bis Semdeg xerx de ba. ueW ve lia, es imi tom un da xdebo des, rom

ganwyo bas yovelT vis er Ti da i gi ve s i m t k i c i s do ne ar un da axasia Teb des, rom un da

arsebob des uf ro mtki ce da nakleb mtki ce ganwyo bis SemTx ve ve bi.

ganw yo ba paTo lo giur SemTxve veb Si

1. ganw yo ba da pa To lo gia _ Tu ganw yo ba marT la ego den did rols Ta ma Sobs Cve ni

qcevis Tu gancdis mim di na reo ba Si, Tu marT la isaa, rom pirvel rig Si icv le ba sinamdvi­

les Tan Cve ni urTier To bis Secvlas Tan er Tad da Cve ni gancdis Tu qcevis Tavi se bu re­

bas gansazRv ravs, ma Sin, cxa dia, rom paTo lo giur SemTxve veb Si ganwyo bis Seswav las

sruliad gansa kuT re bu li mniSv ne lo ba eni We ba. saq me isaa, rom aq, paTo lo giur SemTxve­

veb Si, qcevis mkveTrad ga mov le ni li gadax ris an gamru de bis sxva dasx va formas vx­

vdebiT; da es ga re moe ba pirda pir gvafiq re bi nebs, rom, Tu Cve ni de bu le ba ganwyo bis

mniSvne lo bis Sesa xeb swo ria, ma Sin aq, am paTo lo giur SemTxve veb Si, ganwyo bis moqme de­

bis ueW ve lad amde nad ve gansxva ve bul formeb Tan un da gvqondes saq me.

paTo lo giur ma Tavi se bu re beb ma gansakuT re biT mkveTrad swored f i q s i r e b u l i

ganwyo bis moq me de ba Si un da iCi non Ta vi. imi tom, rom, ro gorc cno bi lia, avadm yo fu ri

fsiqiki saT vis gansakuT re biT sxvadasx vag va ri f i q s a c i i s mov le ne bia da ma xa sia Te­

be li. da marTlac, sa Ta na do cdebis Sede gad sabo lood gamork veu lad SeiZ le ba CaiT­

va los, rom fiq si re bu li ganwyo bis moq me de ba paTo lo giur SemTxveveb Si sazo ga dod

sakmaod Ta vi se bu ria; da, gar da ami sa, irk ve va isic, rom es moq me de ba sxva dasx va daa va­

de bis SemTx ve va Si imde nad spe ci fi ku ria, rom amis mixed viT am uka nask nel Ta sakmaod

Sorsmwv do mi dife ren cia cia xerx de ba.

pirvel rig Si, un da aRiniS nos Sem de gi: ze moT, rode sac ganwyo bis proce sis Sesa xeb

gvqon da sau ba ri, Cven davrwmun diT, rom igi, Teo riu lad mainc, eqvs gansxva ve bul sa fe­

Page 29: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

556

dimitri uznaZe

xurs an fa zas Sei cavs. magram praqti ku lad, cal keu li nor ma lu ri ada mia ne bis SemTx ve­

va Si, es fa ze bi arasd ros sisru liT ar gveZ le va: ro gorc we si, isi ni mWidrov de bian da,

Cveuleb riv, arse bi Tad sul sams Tu oTx fa za Si erTian de bian.

sul sxvaa pa To lo giu ri pire bis SemTx ve va Si; rasak vir ve lia, eqv si ve fa zis sru li

gamov le nis faqtTan arc aq gvaqvs saq me. magram aq arc maT imgvar SemWid roe bas aqvs ad­

gi li, rogor sac nor ma lu ri, janmr Te li ada mi a ne bis SemTx ve va Si vxvdebiT.

uf ro da ma xa sia Te be li aq Sem de gi ga re moe ba aR moCn da: ama Tu im daa va de bis SemTx­

ve va Si win iwevs ganwyo bis moqme de bis ro me li me er Ti an me ti cal keu li fa za, xSirad

is, rome lic jan sa Ri ada mia nis SemTx ve va Si imde nad daCr di lu lia, rom mi si ar se bo ba

mxolod Teo riu lad Tu SeiZ le ba igu lisx mo. sain te re soa, rom sxva dasx va daa va de bis

dros swored sxva dasx va fa za wamoi wevs xol me pirvel plan ze. ro gorc vxe davT, es ga­

re moe ba im mxri va caa sain te re so, rom ganwyo bis reg re su li ganvi Ta re bis is fa ze bi,

romlis arse bo bac janmr Te li ada mia nis SemTx ve va Si mxolod Teo riu lad un da iq nes

mi Re bu li, aq, pa To lo giu ri qcevis SemTx ve va Si, xelSesa xeb faqtad iq ce va.

meo re ga re moe ba, rome lic da ma xa sia Te be li aR moCn da, es isaa, rom pa To lo giu­

ri SemTxveve bi saT vis ganwyo bis moqme de bis swored is saxee bia spe ci fi ku ri da, ase

vTqvaT, Cveu leb ri vi, romel nic nor ma lu ri cdispi re bis Semow me bis dros mxolod

gamonak li sis sa xiT Tu gvxvdebian. sani mu Sod gavec noT ganwyo bis moqme de bas ra mo de­

ni me gansakuT re biT cnobil daa va de ba Ta SemTxve veb Si, sa xel dobr, epilef siis, Si zof­

re nii sa da iste riis SemTxve veb Si.

2. ganw yo ba Sizof re niis dros _ Sizof re niis SemTxve ve bis ana liz ma Tavi dan ve na­

Telh yo, rom fiq si re bu li ganw yo ba aq sruliad spe ci fi kurs, janmrTeli saT vis uCveu­

lo for mebs Re bu lobs: 1) jer er Ti, igi gansakuT re biT advi lad agz ne ba di aR moCn da:

sul orio de sa ganw yo bo cda sak ma ri sia, ra Ta avadm yofs ise Ti ve Ca mo ya li be bu li fiq­

si re bu li ganw yo ba gauCn des, ro gorc 15­20 sa ganw yo bo eqspo zi ciis Semdeg vRe bu lobT

xol me. 2) Sizof re niis ganwyo bas araCveu leb riv mtki ce g e n e r a l i z a c i a axa sia Tebs:

haptur are Si ga mow veu li ganw yo ba ukleb liv opti kur sfero zec vrcel de ba da aq iseT­

sa ve mka fio iluziebs iw vevs, rogor sac Ta vi si aRmo ce ne bis pir ve lads are Si. 3) ki dev

uf ro da ma xa sia Te be lia, SeiZ le ba iTqvas, spe ci fi ku ria, am daava de bi saT vis ganwyo bis

s i t l a n q e da gansakuT re biT s t a t i k u r o b a : Si zof re ni ki Tavs ver aR wevs erTxel

Seqmnil ganwyo bas, da sain te re soa, rom es sta ti ku ro ba mis ganwyo bas ara mar to Ta vi­

si aRmo ce ne bis pir ve lads are Si aqvs, ara med sxvaga nac, sa dac ki igi vrcel de ba. amis da

mixed viT, Si zof re niks rom, ma g: or jer mis ce xelT Sesada reb lad ori sxva dasx va mocu­

lo bis bur Ti _ er Ti da i ma ve wesri giT _ es sak ma ri si aR moCn de ba, rom Cveu leb rivs

kriti kul cdeb Si man erTxe lac ver SesZlos mi wo de bu li burTe bis tolo bis da das tu­

re ba, ra gind bevrje rac un da gaa sinj vi no mas xel Si es to li bur Te bi. amri gad, Si zof­

Page 30: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

557

ganwyobis fsiqologia

re ni ki usas ru lo ilu ziis msxverplad iq ce va. magram gansakuT re biT sain te re so isaa,

rom es usas ru lo ilu zia maSi nac Za la Si rCe ba, rode sac Si zof re niks TvaliT aCve neb

ama ve bur Tebs: ex la isi ni ara mar to xel Si eC ve ne ba mas uto lod, ara med Tvali Tac, miu­

xe da vad imi sa, rom Tva li sa ganw yo bo cdeb Si ara vi Tar mona wi leo bas ar Rebu lob da.

ro gorc Cans, erTxel Seqm ni li fiq si re bu li ganw yo ba mTlia nad moi cavs Sizof re ni kis

pirov ne bas da ar aZ levs mas SesaZleb lo bas, obieq tu ri viTa re bi sa ken gza gaikv lios.

amri gad, Sizof re niis SemTx ve va Si daa va de bu lis fiq si re bu li ganw yo ba Tvalsa­

Ci nod gansxvav de ba norma lu ri sa gan: igi t l a n q i a , s t a t i k u r i da f a r T o d i r a ­

d i r e b u l i ; miu xe da vad ami sa, igi advi lad a g z n e b a d i a da ama ve dros uaR re sad

ko n s t a n t u r i da s t a b i l u r i . er Ti sityviT, Sizof re ni kis ganw yo ba ueW ve lad Ta­

vi se bu ria: mi si sta ti ku ro ba, ira diu lo ba, konstan to ba da sta bi lo ba Sors dgas nor­

ma lu ri ada mia nis ganwyo bis moqme de bis tipiu ri mimdi na reo bi sa gan.

3. ganw yo ba epilef siis dros _ epilef siis SemTx ve va Si ganwyo bis moqme de bis kidev

uf ro gamok ve Til Tavise bu re bas Tan gvaqvs saq me. epilep ti kis ganwyo bac agz ne ba dia,

tlan qia da sta ti ku ri. am mxriv TiTqos ara vi Ta ri gansx va ve ba ar Cans mas sa da Si zof­

re niks So ris. magram Semd go mi dakvir ve ba gviC ve nebs, rom gansx va ve ba mainc didia da

ama ve dros Zalian dama xa sia Te be lic. saq me isaa rom epilep ti kis ganwyo bis ira dia cia

u a R r e s a d S e m o f a r g l u l i aR moCn da. igi ara Tu er Ti sen so ru li ari dan meo re ze

ver gada dis, igi T v i T a m e r T s s e n s o r u l a r e s a c v e r f a r a v s . kerZod, epilep­

ti ks rom ganmeo re biT mis ce xelT Sesada reb lad ori sxva dasx va mocu lo bis bur Ti er­

Ti da i ma ve we siT da Semdeg to li bur Te bi daa na xo da erT ma neTs Sea da re bi no, igi maT,

Sizof re ni ki sa gan gansxva ve biT, im wams ve, to lad Sea fa sebs. ro gorc Cans, aqtiu ri Sexe­

bis are Si Seqm ni li ganw yo ba aq ve rCe ba, igi uf ro Sors ar vrcel de ba. ki dev me ti: Sevuqm­

naT mas ax la ganw yo ba erT xel Si, xo lo to li bur Te bi meo re Si mivceT Sesada reb lad.

ra mox de ba? ilu zia arc ex la iCens Tavs. daskv na na Te lia: e p i l e p t i k i s g a n w y o b a

l o k a l u r i a . aRsa niS na via, rom igi ise ve mtkiced k o n s t a n t u r i da s t a b i l u r i

aR moCn da, ro gorc Sizof re ni kis ira di re bu li ganw yo ba.

rasak vir ve lia, Cven Sevxvde biT e.w. epilep tik Ta So ris iseTeb sac, ro mel Ta ganwyo­

bac sul ase Ti araa; magram es mxolod um niSv ne lo um ci re so baa, da ga dax ra am SemTx­

ve va Si araa sak ma ri si, zemoaR niS nu li kanon zo mie re bis faq tiu ro ba Si rom eW vi Sevi ta­

noT, miT ume tes, rom am gadax ras Ta vi si sa fuZ ve li moe po ve ba, ra sac aq ver Seve xe biT.

4. ganw yo ba iste riis SemTxve veb Si _ Ta vi se bu ri aR moCn da ganwyo bis moq me de ba

i s t e r i i s SemTxve va Sic. jer er Ti, Si zof re nii sa da epilef sii sa gan gansxva ve biT, is­

te ria ganwyo bis moqme de bis erTs garkveul tips ar iZ le va: a) erTxel rom orio de sa­

ganw yo bo eqspo zi ciac qmnis sakmaod gamok ve Til ganwyo bas, meo re jel sa ganw yobo eqs­

Page 31: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

558

dimitri uznaZe

po zi cia Ta di di ricxvic ver iZ le va efeqts, da is te riu li adamiani kriti kul cdeb Si,

Cveuleb riv, adek va tur Sefa se bas aZ levs xol me tol obieq tebs, b) sxva piro beb Si Cven

Si zof re ni ku li ganwyo bis SemTxveveb sac vxvdebiT da epilef siu ri sa sac. magram es uka­

nask ne li ise mkveTrad lo ka lu ri mainc araa, ro gorc namd vi li epilef siis SemTxve veb­

Si: Se saZ loa, isteriuls erT senso rul are Si Seqm ni li ganw yo ba meo re ze ar uvrcel de­

bo des, magram TviTon im senso rul are Si, romel Sic sa ganw yo bo cde bi warmoeb da, igi

daubrko leb liv vrcel de ba: cal xel Si Seqm ni li ganw yo ba meo re xelzec gada dis.

er Ti sityviT, ar iTqmis: isterii saT vis ganwyo bis moqme de bis er Ti ro me li me spe ci­

fi ku ri ti pi iyo da ma xa sia Te be li.

amas savse biT eTanx me ba is Sede ge bic, romel sac cal ke pi reb ze konstan to bi sa da

stabi lo bis cdebis Ca ta re ba iZ le va: isteriu li saT vis swored ganwyo bis v a r i a b i l o ­

b a da la bi lo ba aR moCn da da ma xa sia Te be li; mi si gan wyo ba advi lad icv le ba sxva dasx va

dros da ma le sust de ba da qre ba, Tu mas yoveld Riu rad axa li sa ganw yo bo eqs po zi cie­

bi ar amag rebs.

5. janmrTe lo bis gaum jo be se ba da ganw yo ba _ CvenTvis aq sa Wi ro araa sxva paTo­

lo giur SemTx ve va Ta ganxil va. ueW ve lia, rom ganw yo ba marT la ar se bi Ti mniSvne lo bis

faqts warmoad gens. amis udavo sa buTs Sizof re niis, epi lef sii sa da iste riis SemTxve­

veb Si ganwyo bis moqme de bis spe ci fi ku ri gadax ris faq te bi iZle vian.

magram ama ve paTo lo giur SemTxve veb Si ganwyo bis Tavi se bu re bis kvle vis dros Cven

wavawy diT meo re faqtsac, rome lic ki dev uf ro demonst ra ciu lad amt ki cebs Cve ni

debu le bis siswo res. Tu pirov ne bis qcevis Ta vi se bu re ba mi si ganwyo bis moqme de bis

Sesaty vis Tavi se bu re bas gu lisx mobs, ma Sin udavoa, rom yvelgan, sa dac pa To lo giu ri

pi rov ne ba gajan sa Re bis gzas daad ge ba, sa dac mi si qceva norma lur Tan daax loe bas daiw­

yebs, iq sa Ta na do cvli le ba ganwyo bis moqme de bis sfero Sic un da moxdes: iq ganwyo bis

moqme de bis ti pi nor ma lurs un da dauax lov des. pa To lo giu ri ganwyo bis eqspe ri men ta­

lu ri Seswav lis proces Si swo red am faqt ma iCi na Ta vi: yvelgan, sa dac avadm yo fi gaum­

jo be se bis gzas ad ge bo da, gansakuT re biT iq, sa dac marT la gajan sa Re bis Sesa xeb SeiZ­

le bo da la pa ra ki, magram xSirad iqac, sa dac igi droe biT mainc kargad grZnob da Tavs,

mi si ganwyo bis ti pi Tvalsa Ci nod icv le bo da da garkve viT imas uax lov de bo da, rac am

subieq ti saT vis, ro gorc gark veu li xasia Tis patroni saT vis, janmrTe lo bis dros iyo

an un da yo fi li yo da ma xa sia Te be li.

ar se bobs mTe li ri gi cde bi, ro mel Ta Sede ge bic udavod xdis am debu le bas. sa gu­

lisx moa, rom es ara mar to er Ti ro me li me avadm yo fo bis Sesa xeb iTqmis, ma g: ara mar to

iste riis, an epilef siis Sesa xeb, ara med Sizof re niis Sesa xe bac. eqim i. bJala vas cdebis

masa le bi dan, rome lic man qafu riT warma te biT mkurna lo bis Semdeg Caa ta ra Sizof re­

ni keb ze, naTlad Cans, rom gankur ne bis Semdeg Sizof re ni kic ganwyo bis norma lur tips

ub run de ba.

Page 32: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

559

adamianis qcevis formebi

qcevis cnebas sruliad gansakuTrebuli adgili ekuTvnis fsiqologiaSi. marTalia,

bihevioristuli fsiqologiis mtkiceba, rom qceva Cveni mecnierebis Seswavlis

ZiriTad sagans warmoadgens, araviTar SemTxvevaSi dasabuTebulad ar SeiZleba

CaiTvalos, magram is mainc ueWvelia, fsiqologiis namdvili sagnis _ fsiqikuri

cxovrebis _ SeswavlisaTvis am cnebas sruliad gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs.

saqme isaa, rom istoriulad fsiqikuri cxovreba garemosTan urTierTobis, praqtikis

an qcevis niadagzea aRmocenebuli, da yvela ZiriTadi Tavisebureba, romelic mas

axasiaTebs, mTeli is kanonzomiereba, romelic masSi iCens Tavs, praqtikis procesSia

Seqmnili da ganviTarebuli. cxadia, fsiqologiuri kvleva unayofo iqneboda, Tu am

fuZemdebel garemoebas angariSs ar gauwevda da qcevas saTanado yuradRebiT ar

moepyroboda. burJuaziuli fsiqologiis abstraqtuli da metafizikuri xasiaTi, misi

sqematizmi da formalizmi, misi unayofoba konkretuli fsiqikuri sinamdvilis gagebis

amocanaTa mimarT, gansakuTrebiT am debulebis Seufaseblobidanac gamomdinareobs.

TavisTavad igulisxmeba, namdvils mecnierul fsiqologiaSi qcevis cnebas sruliad

gansakuTrebuli adgili unda eTmobodes.

miuxedavad amisa, jer kidev ar SeiZleba iTqvas, am cnebis Tund ZiriTadi fsi­

qologiuri Sinaarsis Sesaxeb saboloo SeTanxmeba arsebobdes. ise rogorc mraval

sxva SemTxvevaSi _ da SeiZleba kidev ufro metadac _ sakiTxis marTebul gadaWras

aqac, sxvaTa Soris, is sabediswero winamZRvari uSlis xels, romelzec arsebiTad

mTeli burJuaziuli fsiqologiaaa agebuli da romlis mixedviTac mTeli fsiqikuri

da motoruli procesebi uSualo mizezobriv kavSirSi imyofebian urTierTTan da

garemosTan. am u S u a l o b i s h i p o T e z i s mixedviT, gamodis, rom qceva subieqtis,

pirovnebis, rogorc konkreti mTlianobis, arsebiTi monawileobis gareSe xdeba,

rom igi ara subieqtis, aramed misi calkeuli fsiqikuri da motoruli procesebis

urTierTobas warmoadgens garemosTan, rom igi pirvelad ori wevris uSualo

urTierTobiT ganisazRvreba _ motoruli an fsiqikuri procesebisa da maTi

stimulisa da gamRizianeblis urTierTobiT, da rom, maSasadame, mis gasagebad am ori

wevris gaTvaliswinebis meti araferia saWiro. rac Seexeba TviTon subieqts, rogorc

konkretul mTlianobas, romelic am urTierTobas garemosTan amyarebs, raTa amiT

Page 33: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

560

dimitri uznaZe

Tavisi miznebi daikmayofilos, _ rac Seexeba am subieqts, misi moTxovnilebebiTurT,

u S u a l o b i s h i p o T e z i s niadagze qcevis analizisas igi, rogorc zedmeti, mTlianad

mxedvelobis gareSe rCeba. maSasadame, yvelaferi, is rac am subieqts warmoadgens

qcevaSi _ azri, mniSvneloba _ arsebiTad qcevis cnebaSi ar Sedis; igi ucxo danarTi

elementi gamodis, romelsac TviTon qcevis gasagebad araviTari mniSvneloba ar aqvs.

amitomaa, rom igi qcevis cnebidan sruliad gamoricxulia da masSi zemoaRniSnuls ors

urTierTobaSi myof wevrs rCeba adgili: procesebs an aqtebs (fsiqikurs da motoruls)

da maTs gamRizianeblebs. mokled: qceva stimulsa da mis pasuxs warmoadgens.

aviRoT magaliTi: yoveldRiur cxovrebaSi qcevis saxelwodebiT aseTi SemTxveve­

bi aRiniSneba: studenti wigns kiTxulobs, kolmeurne yanas Toxnis, iulius cezari

rubikonze gadadis, napoleoni ruseTze ilaSqrebs.… rogorc vxedavT, aq yvelgan moZ­

raobaTa TanmimdevrobasTan gvaqvs saqme, romelic aucileblad raime konkretul

situaciaSi xdeba da garkveuli subieqtis _ qcevis subieqtis _ sruliad garkveul

moTxovnilebas akmayofilebs. subieqts rom es moTxovnileba ar gasCenoda da es

garkveuli situacia ar hqonoda, igi qcevis am garkveul aqts ar mimarTavda. udavoa,

moZraobaTa Tanmimdevrobas namdvil qcevad mxolod es garemoeba (moTxovnileba da

situacia) aqcevs.

ugulebelvyoT axla subieqti Tavisi moTxovnilebebiT, romelTa dasakmayofile­

bladac igi garkveul situaciaSi am Tu im zemoaRniSnul qcevas mimarTavs. ras miviRebT

amis Sedegad? qcevis TiToeuli SemTxveva Tavis specifikur Taviseburebas dahkargavs

da gansxvaveba maT Soris mxolod is iqneba, rom zogSi elementaruli moZraobebis erT

Tanamimdevrobas eqneba adgili da zogSi _ meores. maSasadame, namdvil qcevad am Sem­

TxvevaSi es garkveuli elementaruli moZraobebi unda CaiTvalon da ara maTi esa Tu

is kompleqsebi, romelTac TavisTavad specifikuri da, maSasadame, sagangebod Sesas­

wavli aRaraferi aqvT.

ras warmoadgenen es elementaruli moZraobebi? qcevis yvela zemoCamoTvlil Sem­

TxvevaSi Cven erTsa da imave garemoebasTan gvaqvs saqme: sxeulis grZnobier zedapirze

garedan raime garkveuli gamRizianebeli moqmedebs. igi nervul boWkoSi garkveul

fiziologiur process iwvevs, romelic nervul centrSi vrceldeba, aqedan eferen­

tul nervze gadadis da dasasrul kunTis SekumSviT mTavrdeba. bihevioristebis rw­

meniT, yoveli konkretis qcevis SemTxveva mxolod aseTi elementaruli procesebis­

gan Sedgeba. amisda mixedviT, rodesac Cvens winaSe qcevis raime konkretuli aqtia, igi

mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba CaiTvalos Seswavlilad, Tu garkveulia, ra elemen­

taruli procesebi Seadgenen mas. amerikeli fsiqologi t o l m e n i am elementarul

procesebs m o l e k u l a r u l qcevas uwodebs, xolo qcevis rTul, konkret formebs,

romlis magaliTebic zemoT gvqonda dasaxelebuli, m o l a r u l s .

Page 34: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

561

adamianis qcevis formebi

bihevioristul fsiqologias, maSasadame, namdvil qcevad molekularuli qceva

miaCnia. misi rwmeniT, adamianis cxovreba mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba mecnieru­

lad Seswavlilad CaiTvalos, Tu rom igi mTlianad molekularuli qcevis aqtebze

iqna dayvanili, Tu rom, amrigad, is WeSmariti fiziologiuri procesebi iqna mikvleu­

li, romelTac martodmarto da namdvilad aqvT adgili organizmSi, rogorc namdvil

arss qcevisas. magram fsiqologia maSin konkretuli adamianis qcevis mecnierebad ve­

Rar CaiTvleboda, imitom, rom konkretuli qceva, rogorc viciT, yovelTvis raime

moTxovnilebas emsaxureba, raime azrs, raime MmniSvnelobas Seicavs: fsiqologia re­

fleqsis mecnierebad, fiziologiad gadaiqceoda. aqedan naTelia: Tu rom SesaZlebe­

lia mecniereba adamianis konkretuli fsiqikuri cxovrebis Sesaxeb, qcevis bihevior­

istuli, molekularuli gageba misTvis unayofod da Seuwynareblad unda CaiTvalos

da misi adgili molaruli qcevis cnebam unda daikavos.

geStalt­Teoriis ZiriTadi principebis Tanaxmad, araviTar SemTxvevaSi ar SeiZle­

ba iTqvas, rom fiziologiur areSi mimdinare procesebi uTuod molekularul proces­

ebs warmoadgenen, rom aq, am areSi, molarul fenomenebs ara aqvT adgili. verThaimeris

ZiriTadi hipoTezis mixedviT, romelic gansakuTrebiT v. keleris mier iyo ganviTare­

buli da i z o m o r f i z m i s saxelwodebiTaa cnobili, mtkicdeba, rom tvinis atomebisa

da molekulebis moZraoba fundamenturad ki ar gansxvavdeba azrebisa da grZnobebisa­

gan, aramed molaruli aspeqtiT, rogorc ganfenili procesi, identuria amaTTan, rom,

maSasadame, fiziologiuri procesebic geStaluria. aqedan, imave k o f k a s sityviT,

mxolod aseTi daskvna gamomdinareobs: `Tu fiziologiuri procesebi ganfenilobaSi

mimdinare procesebs warmoadgens, Tu isini, nacvlad imisa, rom molekularuli iyvnen,

molaruli arian, maSin aRar arsebobs araviTari saSiSroeba, molekularuli qcevis sa­

sargeblod, molaruli qcevis ganze datovebisa~ da adamianis mTliani azriani qcevis

yovelgvar azrs moklebul procesebze dayvanisa.

amrigad, geStalt­Teoriis mixedviT, dasabuTebulad SeiZleba CaiTvalos, rom

sinamdvileSi ara molekularul, aramed molarul qcevas aqvs adgili da, maSasadame,

fsiqologias SesaZlebloba aqvs, adamianis namdvili qceva Seiswavlos.N

magram SeiZleba ki geStalt­Teoriis molaruli qceva marTlac azrian qcevad vig­

uloT? k o f k a s mixedviT, adamianis qceva imitom unda CaiTvalos ufro molarulad,

vidre molekularulad, rom igi ganfenili procesia, romelsac ara gancalkevebuli,

lokaluri, urTierTisagan sruliad damoukidebeli kavSirebi gansazRvraven, aramed

farTo v e l i , romelSic es procesebi mimdinareobs _ ara calkeuli n e r v u l i g z e b i

o r g a n i z m S i , aramed vrceli g a r e m o , romlis dinamikur zegavlenasac igi ganicdis

da romelsac k o f k a ` q c e v i s g a r e m o s ~ uwodebs. a z r i , m n i S v n e l o b a mxolod

imi tom aqvs da imdenad aqvs qcevas, ramdenadac igi garkveuli mTliani struqturis,

Page 35: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

562

dimitri uznaZe

geStaltis aucilebel moments warmoadgens, ramdenadac masSi garkveuli adgili uka­

via da garkveul rols asrulebs.

magram qcevis azris, qcevis mniSvnelobis Sesaxeb ise laparaki, rom mxedvelobaSi

ar gvqondes mizani, romelsac es qceva emsaxureba, yovel SemTxvevaSi bunebrivad ar

SeiZleba CaiTvalos da geStalt­Teoria iZulebuli xdeba am SemTxvevaSi swored aseT

bunebriv gzas mimarTos. mizezi isaa, rom qcevis mizanze mxolod imas SeuZlia ilapara­

kos, vinc qcevas garkveuli moTxovnilebis mqone aqtiur s u b i e q t s ukavSirebs, vinc

qcevas am subieqtia gareSe ar moiazrebs. geStalt­Teoriis qcevis cneba ki arsebi­

Tad sruliad ar gulisxmobs aqtiuri subieqtis monawileobas. imisaTvis, rom esa Tu

is qceva gaigo geStalt­Teoriis mixedviT, sruliad araa saWiro subieqtis cnebas

mimarTo. gadamwyvet rols TviTon subieqti ki ara, garemo asrulebs: qcevis Tavise­

bureba mxolod garemos ZalTa dinamikis nawarmoebs warmoadgens; garemo u S u a l o d

gansazRvravs qcevas, rogorc ganfenil process, rogorc rTul mTlianobas, rogorc

moralur da ara molekularul Sinaarss.

rogorc vxedavT, ise rogorc biheviorizmi, geStalt­Teoriac uSualobis pozici­

aze ganagrZobs dgomas. amitomaa, rom subieqtis cneba misi moZRvrebis gareT rCeba da

qcevis azrisa da mniSvnelobis dasabuTeba egoden arabunebrivi gziT xdeba. namdvilad

geStalt­Teoriis qcevis cnebaSic iseve mcire adgili rCeba azrisa da mniSvnelobi­

saTvis, rogorc biheviorizmis qcevis cnebaSi: arsebiTad geStalt­Teoriis qcevac,

bihevioristulis msgavsad, wminda meqanikur process warmoadgens.

magram arc imis Tqma SeiZleba, rom geStalt­Teoriis qcevis koncefciaSi qcevis

moraluri xasiaTi mainc iyos sakmarisad dasabuTebuli. saqme isaa, rom aqtiuri subi­

eqtis cnebis gareSe qceva mxolod rogorc molekularuli SeiZleba iqnas gagebuli,

miuxedavad imisa, rom SesaZloa es qceva ganfenil processac warmoadgendes, rogorc

es geStalt­Teoriis qcevis SemTxvevaSia. es naTlad Cans Semdegi mosazrebidan: vTqvaT,

Cvens winaSe subieqtia, romelic ficars randavs. ra qcevasTan gvaqvs Cven am SemTxveva­

Si saqme? rom vTqvaT randvasTanTqo, rogorc geStalt­Teoria ityoda, Cven amiT qce­

vis arss sruliad ver gamovxatavdiT. saqme isaa, rom SesaZloa subieqti, am SemTxvevaSi

an Sromobdes an swavlobdes an TamaSobdes an erTobodes, e.i. sruliad gansxvavebuli

miznebiT xelmZRvanelobdes da, maSasadame, arsebiTad gansxvavebuli qcevis saxeebs

mimarTavdes. miuxedavd imisa, rom Sroma, swavla, TamaSi, garToba, rogorc amaSi gansa­

kuTrebiT qvemoT davrwmundebiT, sul sxvadasxva qcevis formebia, randvis aqti yvel­

gan SeiZleba Sediodes. maSasadame, marto im moZraobaTa gaTvaliswineba, romelTac

randva ewodeba, sruliad araa sakmarisi imis gasagebad, Tu ra qcevasTan gvaqvs am Sem­

TxvevaSi saqme. randva mxolod calkeuli aqtia, romelic qcevis erT mTlianSic Sei­

Zleba Sediodes da meoreSic. am mxriv, igi igi qcevis m o l e k u l s ufro warmoadgens,

Page 36: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

563

adamianis qcevis formebi

vidre mTlians qcevas. maSasadme, naTelia, geStalt­Teoriis qcevac arsebiTad ufro

m o l e k u l a r u l i a , vidre m o l a r u l i .

rogorc vxedavT, qcevis problemis gadawyveta uSualobis Teoriis niadagze ver

xerxdeba. qceva aqtivobaa da subieqtis arsebiTi mniSvnelobis gaTvaliswinebis gareSe

misi wvdoma sruliad SeuZlebelia.

yoveli aqtivoba subieqtis gare sinamdvilesTan, garemosTan mimarTebas niSnavs.

subieqts raime konkretuli moTxovnileba uCndeba da igic, am ukanasknelis dakmayo­

filebis mizniT, Tavis Zalebis gare sinamdvileze garkveuli mimarTulebiT iwyebs

moqmedebas. ase Cndeba qceva. rogorc vxedavT, igi gulisxmobs, erTi mxriv, subieqtis

moTxovnilebas da Zalebs, xolo, meore mxriv, garemos sagans, romelmac es moTxovnile­

ba unda daakmayofilos. qceva am Zalebis amoqmedebaa da misi gageba moTxovnilebisa

da Zalebis gareSe, romelic mas akmayofilebs, rasakvirvelia, sruliad SeuZlebelia:

Zalebi imitom moqmedeben garkveuli saxiT, rom garkveuli moTxovnileba arsebobs,

romlis dakmayofileba garkveul sagans SeuZlia. maSasadame, ra Zalebs aamoqmedebs

subieqti da rogori iqneba es moqmedeba, es saganzea damokidebuli, romelic subieqts

esaWiroeba da romliskenac misi Zalebia mimarTuli: moqmedebis aqtivobas, qcevis

ragvarobas sagani gansazRvravs. aqtivoba mudam sagnobrivia, usagno moqmedeba yovel

garkveulobas moklebuli qaoturi, uazro procesi iqneboda, romelsac qcevas ve­

ravin uwodebda.

magram sagani uSualod, refleqsirebulad rodi gansazRvravs am Tu im qcevis

aqts. es SesaZlebeli iqneboda mxolod im SemTxvevaSi, rom am aqtebs damoukidebeli

arseboba hqonodaT, rom isini garkveul mTlianobas, cocxal arsebas, subieqts ar gu­

lisxmobdnen, romlis calkeul aqtebsac isini warmoadgenen. magram cocxali arseba,

rogorc subieqti, organizmi, iseTi mTlianobaa, romelSic mTeli win uswrebs nawi­

lebs, romelSic nawilebi, kerZo movlenebi, pirveladi mTlianobis Semdgomi dife­

renciaciis niadagze arian aRmocenebuli, romelSic maSasadame, mTeli ki ar aris

nawilebze damokidebuli, aramed, piriqiT, nawilebia mTelze damokidebuli. es amas

niSnavs: cocxalma organizmma rom raime garkveuli moZraoba, raime qceva an sazoga­

dod raime calkeuli aqti mogvces, amisaTvis igi, rogorc mTeli, sruliad garkveul

mdgomareobaSi unda imyofebodes; e.i. misi moqmedebis, misi qcevis yoveli kerZo SemTx­

veva subieqtis, rogorc mTlianis, individualurad garkveuls, sruliad konkretul

mdgomareobas gulisxmobs, romelic ise gansazRvravs Tavisi aqtivobis am kerZo aqts,

rogorc mTelma unda gansazRvros Tavisi nawilebis ragvaroba. imisaTvis, rom cocx­

alma arsebam Tund erTi garkveuli nabiji gadadgas, amisaTvis igi, rogorc mTeli, wi­

naswar unda Cadges garkveul mdgomareobaSi; Tu mas swored am nabijis gadadgma unda,

maSin igi, rogorc mTeli, swored am nabijis gadasadgmelad unda g a n e w y o s .

Page 37: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

564

dimitri uznaZe

magram rogor axerxebs subieqti swored ise ganewyos, rogorc es saTanado qcevis

aqtisTvisaa aucilebeli, Tu rom es aqti jer kidev arsad Cans, Tu rom man jer kidev

araferi icis mis Sesaxeb: mokled, ra gansazRvravs subieqtis, rogorc mTelis im md­

gomareobas, romelic win uswrebs misi qcevis aqtebs, ra gansazRvravs mis ganwyobas?

pasuxi naTelia: gare sinamdvilesTan, saganTan subieqti awesebs urTierTobas da gas­

agebia, rom am urTierTobis procesSi gare sinamdvile, sagani axdens masze uSualo gav­

lenas da mas, rogorc mTels, Tavis Sesatyvisad cvlis, masSi, rogorc ZalTa mTliano­

baSi, Tavis Sesaferis ganwyobas iwvevs.

amrigad, qcevis procesi ase isaxeba: garkveuli moTxovnilebis mqone subieqti

gare sagnobriv sinamdviles mimarTavs, raTa moTxovnileba daikmayofilos. sinamd­

vile uSualod moqmedebs masze da im sagnis Sesabamisi moqmedebisaken g a n a w y o b s,

romelic mocemuli moTxovnilebisTvisaa saWiro. amis Sedegad subieqti garkveuli

mizanSewonili qcevis aqtebs mimarTavs, e.i. im Zalebs amoqmedebs, romelnic swored

saWiro sagnis Sesatyvisad unda CaiTvalon, da ise amoqmedebs am Zalebs, rogorc es am

sagnis dasaflobadaa aucilebeli.

maSasadame, ganwyobis cneba SesaZleblobas iZleva gavigoT, Tu ratomaa, rom qceva

mizanSewonilia, azriania, e.i. erTsa da imave dros subieqtsac uwevs angariSs da sagno­

briv sinamdvilesac, erTsac Seesatyviseba da meoresac; gasagebad xdis, Tu ratomaa,

rom qcevaSi monawile Zalebi swored garkveul sagans gulisxmoben _ misi arsebobis

SemTxvevaSi samoqmedod gviwveven da mis gareSe arsdros namdvil qcevas ar qmnian.

rogorc zemoTac gvqonda aRniSnuli, fsiqika sinamdvilesTan urTierTobis, praq­

tikis an qcevis procesSi Caisaxa da Tavisi ganviTarebis im safexurs miaRwia, romelzec

dRes imyofeba. aqedan cxadia, rom misi Seswavlis cda am debulebis mxedvelobaSi

miRebis gareSe uTuod unayofod unda CaiTvalos; amitom fsiqologiisaTvis qcevis

sakiTxebis Seswavlas sruliad gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs.

am sakiTxTa Soris, pirvel rigSi, qcevis sxvadasxva saxeobis diferenciacia, ase

vTqvaT, qcevis formaTa klasifikacia unda davayenoT. Tu ar viciT qcevis ra da ra

ZiriTadi formebi arsebobs, rasakvirvelia, Cven ver SevZlebT adamianis fsiqika Se­

viswavloT mis konkretul aqtivobasTan dakavSirebiT. winamdebare gamokvleva aseTi

klasifikaciis cdas iZleva. ra unda daedos safuZvlad adamianis qcevis formebis

klasifikacias? raki adamianis qcevis gaTvaliswinebisas fuZemdebel rols ganwyobis

cneba asrulebs, ueWvelia, rom mas aqac igive roli ekuTvnis. magram marto ganwyobis

cneba aq ar kmara. arsebiTi mniSvneloba aqvs aqtivobis motoris an aqtivobis wyaros

problemasac da aq gadamwyveti roli m o T x o v n i l e b i s cnebas unda mivakuTvnoT. Tu

am cnebebs miviRebT mxedvelobaSi, Cven davinaxavT, rom adamianis qcevaTa erToblioba

or ZiriTad kategorias Seicavs.

Page 38: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

565

adamianis qcevis formebi

romelia es kategoriebi?

rodesac adamians raime mo T x o v n i l e b a uCndeba, romlis dasakmayofilebladac

garkveuli sagnobrivi Sinaarsia saWiro, mag: rodesac adamians Wamis moTxovnileba

uCndeba, romlis dakmayofileba garkveuli sakvebis, vTqvaT, puris saSualebiT Sei­

Zleba, igi iZulebuli xdeba mocemuli situaciis pirobebSi Seqmnili ganwyobis reg­

ulaciiT swored is Zalebi aamoqmedos, romelic am sagnobrivi Sinaarsis (mag: puris)

misaRebadaa aucilebeli. rogorc vxedavT, subieqtis qcevis ganwyobasa da qcevas aq

is sagani gansazRvravs, romlis moTxovnilebac mas aiZulebs aqtivobas mimarTos; am

SemTxvevaSi, qceva TiTqos garedan (sagnidan) Rebulobs impulsebs da garedan gansaz­

Rvruli ganwyobiT warimarTeba. aseT qcevas Cven e q s t e r o g e n u r i SegviZlia vu­

wodoT.

magram aris sxvagvari mdgomareobac. aris SemTxveva, rom subieqts ara aqvs raime

sagnobrivi Sinaarsis moTxovnileba, ase vTqvaT, praqtikuli moTxovnileba, romlis

dasakmayofilebeli saSualebac man garesinamdvilidan unda miiRos. maSasadame, amJa­

mad igi aRaraa iZulebuli garesinamdvileze zemoqmedebas mimarTos. magram es ar niS­

navs, rom igi sruliad pasiurs, umoqmedo, mconare mdgomareobaSi rCebodes. adamia­

nis bunebrivi mdgomareoba aqtivobaa da umoqmedod _ da isic SedarebiT umoqmedo

yofna mas mxolod dasvenebis periodSi Tu SeuZlia. amitom misi aqtivobis aRmosacene­

blad sruliad araa saWiro, rom mas uTuod raime praqtikuli moTxovnileba hqondes.

e. i. moTxovnileba, romlis dasakmayofilebladac raime sagnobrivi Sinaarsia aucile­

beli. mas TviTon a q t i v o b i s moTxovnilebac aqvs, e.i. moTxovnileba im Zalebisa da im

mimarTulebiT amoqmedebisa, romelnic ama Tu im mizeziT mas umoqmedo mdgomareobaSi

darCa, moTxovnileba, romelic f u n q c i o n a l u r i t e n d e n c i s saxelwodebiT Segvi­

Zlia aRvniSnoT. da ai, im SemTxvevaSi, rodesac adamiani aRaraa iZulebuli praqtikuli

moTxovnilebis dasakmayofileblad imoqmedos, funqcionaluri tendencia iCens Tavs

da adamiani kvlav iwyebs aqtivobas. aq aqtivoba, qceva ukve garedan ki ar aRaraa gansaz­

Rvruli, aq igi Sinagani impulsidan gamomdinareobs da im ganwyobiT warimarTeba, ro­

melic pirvelad TviTon procesSi rodi yalibdeba, aramed garkveuli saxiT subieqtis

warsulidan momdinareobs. aq qceva Tavisufalia gare iZulebisagan da igi savsebiT

SinawarmoSvebisad unda CaiTvalos. aseT qcevas i n t r o g e n u r i qceva SegviZlia vu­

wodoT.

amrigad, qcevis ori ZiriTadi kategoria unda iqnas urTierTisagan gamoyofili:

e q s t e r o g e n u r i qceva da i n t r o g e n u r i qceva. TiToeuli MmaTgani qcevis da­

moukidebeli formebis mTel rigs Seicavs. romelia es qcevis formebi?

1. rogorc viciT, eqsterogenuri qcevisaTvis is garemoebaa damaxasiaTebe;li, rom

am SemTxvevaSi organizmis ZalTa amoqmedebas raime moTxovnilebis dakmayofilebis

Page 39: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

566

dimitri uznaZe

saWiroeba iwvevs: sagans aq yovelTvis MmoTxovnileba gansazRvravs. organizmis ZalTa

amoqmedeba am SemTxvevaSi SeiZleba orgvari iyos: erTi, rodesac sagani mocemulia, ma­

gram moTxovnilebis daskmayofileblad misi asimilacia xdeba saWiro. am SemTxvevaSi

organizms im Zalebis aqtivacia uxdeba, romelnic amis SesaZleblobas iZlevian. mag:

cxoveli SimSils ganicdis, mis winaSe sakvebia da isic, imis mixedviT, Tu ra sakvebT­

an gvaqvs saqme, garkveuli Zalebis amoqmedebas iwyebs, garkveul moZraobebs mimar­

Tavs: cxoveli Wams. rodesac mas wyuria, igi sxvagvar moZraobebs iyenebs: igi s v a m s .

yvelaferi es Taviseburi formaa cxovelis qcevisa. Cveulebriv, mas m o x m a r e b a ewo­

deba.

magram gana marto Wamisa da smis moZraobebi Seadgenen am SemTxvevaSi moxmarebas?

ueWvelia, ara. vTqvaT cxoveli balaxs Zovs, ueWvelia, moxmarebas ara marto balaxis

mogleja da Zova Seadgens, aramed isic, rom cxoveli TandaTanobiT adgils icvlis,

TandaTanobiT win miiwevs, imis mixedviT, Tu sad ufro met balaxs poulobs. vTqvaT,

rom adamiani wyals svams: smas ara marto wylis gadaylapva Seadgens, aramed isic, rom

wyali mas sakuTari xeliT pirTan miaqvs. erTi sityviT, moxmarebiTi qceva moZraobaTa

or mTavar jgufs mainc Seicavs: erTi mxriv, momxmarebel organos moZraobebs (kbeCa,

ReWva, ylapva), xolo, meore mxriv, im moZraobebsac, romelnic sagnis (mag: saWmlis an

sasmlis) momxmarebel organoTa gadasacemadaa aucilebeli, mag: cxovelis lokomacia

balaxis an wyaros mimarTulebiT.

moZraobaTa es ori jgufi arsebiTad gansxvavebuli bunebis moZraobebs Seicavs.

pirveli _ Tandayolils, nawilobriv avtomaturs da nawilobriv instinqtur moZ­

raobebs, xolo meore _ umTavresad, SeZenil moZraobebs e. w. pirobiTs refleqsebs.

TavisTavad igulisxmeba, es ukanasknelni gacilebiT ufro rTuli Semadgenlobisani

arian, vidre pirvelni. da ramdenadac isini cxovelis gamocdilebis niadgze SenaZen

aqtebs Seicaven, amis mixedviT maTi sirTule met­naklebi moculobis SeiZleba iyos.

bunebrivad ibadeba sakiTxi: sadaa sazRvari, romlis iqeTac yvela es moZraoba ukve

qcevis axali formis Sinaarsad unda CavTvaloT?

marTlacda, rodesac mwyurvali cxoveli wyals xedavs da Tavisi moTxovnilebis

dasakmayofileblad misken garbis. SeiZleba iTqvas, rom aq misi lokomacia arsebiTad

imave bunebisaa, rogoric, magaliTad, mis mier TandaTanobiT adgilgadanacvleba bal­

axis Wamis dros; magram rodesac igive cxoveli wylis sasmelad daSorebuli wyarosak­

en garbis, romelsac amJamad TviTon verc ki xedavs, aq mdgomareoba SedarebiT ufro

rTulia. magram, rodesac nadiri Sors raime cxovels igrZnobs da gamoedevneba, rode­

sac igi Tavis msxverpls mwvave brZolis Semdeg igdebs xelT, maSin, ueWvelia, Seudare­

blad ufro rTul aqtebTan gvaqvs saqme da SeiZleba sakiTxi daisvas: kvlav moxmarebis

qcevas aqvs aq adgili Tu sxva ram qcevis formas? kidev ufro rTuli an saeWvo xdeba

Page 40: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

567

adamianis qcevis formebi

mdgomareoba, rodesac, vTqvaT, frinveli budes agebs an melia soros Txris. am SemTx­

vevaSi, udavod, moTxovnilebis dakmayofilebis niadagze aRmocenebul qcevis aqtebT­

an gvaqvs saqme. magram aris es moxmarebis aqti, Tu sxva, ufro rTuli qcevis formaa.

rodesac mSieri adamiani nadirs klavs, atyavebs mas, anTebs cecxls, masze Tavis nana­

direvs wvavs da SimSils mxolod amis Semdeg ikmayofilebs, ibadeba kiTxva: Sromobs igi

Tu mxolod moxmarebis garTulebul aqts asrulebs?

ueWvelia, am SemTxvevaSi Znelia dasmul sakiTxze pasuxis gacema. Tu sakiTxs al­

ternatiulad davayenebT, moxmarebasTan gvaqvs analogiur SemTxvevaSi saqme, Tu

SromasTan _ maSin ufro swori iqneba, Tu mas moxmarebis sasargeblod gadavwyvetT.

yovel SemTxvevaSi aq Cvens winaSe yvelgan moZraobaTa erTgvari kompleqsia, romelic

garkveuli, aqtualuri moTxovnilebis dakmayofilebis konteqstSi Sedis: cocxali

arseba yvela am aqts erTi garkveuli aqtualurad moqmedi moTxovnilebis dakmayo­

filebis mizniT gansazRvravs. magram Tu zusti pasuxis moZebnas davisaxavT miznad, ma­

Sin gacilebiT ufro swori iqneba Tu vityviT, rom arsebiTad aq arc moxmarebis aqtTan

gvaqvs saqme arc Sromis aqtTan.

ueWvelia, arsebobs sxva qcevis formebic, romelnic marTalia moxmarebis aqtTan

ufro axlos dganan, vidre SromasTan, magram mainc qcevis gansxvavebul formebs war­

moadgenen. SeiZleboda gveTqva, rom isini moxmarebis qcevis diferenciaciis niadagze

aRmocenebul aqtebs Seadgenen.

moxmarebis aqtis diferenciacia gansakuTrebiT mkafiod adamianis cxovrebaSi

gvaqvs mocemuli. amitom ufro mizanSewonili iqneba, Tu Semdegi analizis dros, pirvel

rigSi, adamianis qceva gveqneba mxedvelobaSi. adamianis ZiriTadi biologiuri moTx­

vnileba sma­Wama da sqesobrivi moTxovnilebaa. am moTxovnilebaTa dakmayofilebis

uSualo aqtebi moxmarebis qcevis Sinaarss Seadgenen. magram amis gverdiT adamians sxva

moTxovnilebebic aqvs, romelTac kvlav misi fizikuri organizmi aqvT mxedvelobaSi:

sxeuls sisufTave esaWiroeba, siTbo, Cacma da daxurva da sxv. yvela is aqti, romlis

uSualo Sedegsac am moTxovnilebaTa dakmayofileba warmoadgens, moxmarebis qcevis

srul analogad SeiZleba CaiTvalos. adamiani pirs ibans, Tmas ivarcxnis, tanT icvams

an ixdis, rodesac saWiroa. yovelive es garkveuli aqtualuri moTxovnilebis impul­

sidan gamomdinare aqtebad ganicdeba _ swored ise, rogorc sma­Wamis moZraobebi,

magram gansxvaveba mainc TvalsaCinoa: iq adamians organizmis siRrmidan gamomdinare

moTxovnilebebis gancda aqvs, aq ki TiTqos imave organizmis periferiuli areebidan.

amitom Cveulebriv metyveleba imTaviTve ganasxvavebs qcevis am formebs: pirvels igi

m o x m a r e b i s saxelwodebiT aRniSnavs, xolo meores _ T a v i s m o v l i s saxelwodeb­

iT. erTic da meorec adamianis ganviTarebi kvalobaze TandaTanobiT rTuldeba: mox­

marebis aqtebs axali aqtebi emateba, romelic Tumca savsebiT aqtualuri moTxovnile­

Page 41: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

568

dimitri uznaZe

bebidan gamomdinare aqtebad ganicdebian, magram am moTxovnilebis dakmayofilebasTan

uSualod ar arian dakavSirebuli. vTqvaT, adamiani: igi pirdapir rodi daavlebs xels

mag: qaTams da kbilebiT glejs da Wams mas, aramed winaswar danas moZebnis, daklavs mas,

daanTebs cecxls, wamoagebs Samfurze, Sewvavs da mxolod amis Semdeg mimarTavs mox­

marebis uSualo aqtebs. asea Tavis movlis SemTxvevaSic: xSirad igi aqac sakmaod rTul

aqtebs mimarTavs. gaaZrobs tyavs cxovels, ganviTarebis SedarebiT maRal safexurze,

gamosWris mas, keravs da mxolod amis Semdeg icvams mas. ZiriTadi ganwyoba aqac igivea:

mas garkveuli aqtualuri moTxovnileba aqvs da mis dasakmayofileblad moZraobaTa

sakmaod rTul kompleqss mimarTavs, romelTac marTalia, uSualod moTxovnilebis

dakmayofileba ar sdevs Tan, magram romelnic erT mTlian, erTsa da imave moTxovnile­

bebis niadagze gaerTianebul kompleqss warmoadgenen, romelsac mxolod manade aqvs

Rirebuleba da azri, sanam es garkveuli moTxovnileba arsebobs da misi dakmayo­

filebis saWiroeba ganicdeba. adamianis am qcevisD formas Cveulebrivi metyveleba

T v i T m o m s a x u r e o b i s saxelwodebiT aRniSnavs.

principulad igive mdgomareoba rCeba, rodesac adamiani marto Tavisi viwro pi­

radi moTxovnilebis gancdiT ki ar aris Semofargluli, aramed, ase vTqvaT Tavisi

gafarToebuli pirovnebis moTxovnilebaTa gancdiTac. coli an Svili, mama da deda,

erTi sityviT, ojaxi _ es pirveladi formaa adamianis pirovnebis gafarToebisa. Tavis

movla da TviTmomsaxureoba gafarToebuli pirovnebisaTvis sxvisi movlisa da sxvisi

momsaxureobis saxes Rebulobs.

amrigad, sakuTari sxeulis Signidan momdinare moTxovnilebis impulsis niadagze ada­

mians m o x m a r e b i s qcevis forma uCndeba. amave sxeulis periferiuli moTxovnilebis

aqtualuri gancda misi meore qcevis formas _ T a v i s m o v l a s edeba safuZvlad. magram

amave aqtualuri moTxovnilebis gancdis niadagze garTulebuli qcevis aqtebi iCens Tavs,

romelnic arapirdapir imave moTxovnilebis dakmayofilebis farglebiT ganisazRvrebi­

an: isaxeba mesame forma qcevisa, e. w. T v i T m o m s a x u r e b a , rodesac subieqti Tavis ga­

farToebul me­s, pirvel rigSi, Tavis ojaxisa da ojaxis wevrebis aqtualur moTxovnile­

bas ganicdis, igi s x v i s i m o v l i s a d a s x v i s m o m s a x u r e o b i s qcevis aqtebs iZleva.

qcevis yvela es forma m o x m a r e b i T i q c e v i s irgvliv erT monaTesave jguf­

Sia gaerTianebuli. damaxasiaTebeli mTeli am jgufisaTvis isaa, rom masSi Semavali

TiToeuli qceviTi aqtis Rirebuleba da azri marto aqtualuri moTxovnilebis dak­

mayofilebis farglebiT ganisazRvreba: yvelaferi, rasac es qceviTi aqtebi iZlevian,

mxolod imdenadaa subieqtis gancdaSi Rirebuli, yvelafers mxolod manam aqvs azri

da fasi, sanam aqtualuris, am garkveul momentSi gancdili moTxovnilebis dakmayo­

filebis mizans emsaxureba. rogorc ki ganxorcieldeba es mizani, rogorc ki dakmayo­

fildeba moTxovnileba, qcevis aqtebi, ise, rogorc yvelaferi, rasac es aqtebi qmnian

Page 42: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

569

adamianis qcevis formebi

an iZlevian, Tavis mniSvnelobas kargaven da subieqtisTvis ararsebulad iqcevian. Sei­

Zleba iTqvas, maTi dro aqtualuri moTxovnilebis drois farglebiT ganisazRvreba:

am farglebis gadaRma fsiqologiurad maTi arsebobis vadac, rogorc azrianisa da Ri­

rebulebis matareblis, Tavdeba. mokled, SeiZleba iTqvas, rom qcevis yvela aRniSnuli

formis saerTo damaxasiaTebeli momenti is aris, rom TiToeuli maTgani mxolod maSin

iCens Tavs da manam grZeldeba, rodesac da sanam aqtualuria is moTxovnileba, romlis

impulsiTac igi warmoiSveba.

Tu am mosazrebebs mxedvelobaSi viqoniebT, maSin qcevis kidev erT formaze mogvix­

deba SeCereba, romelic qcevis amave jgufSi unda moTavsdes. adamians ara marto fizi­

kuri, sxeulTan dakavSirebuli da sxeulidan momdinare moTxovnilebebi aqvs. aranak­

leb damaxasiaTebeli da specifikuricaa misTvis sxva moTxovnilebebi, moTxovnilebebi,

romelnic misi socialuri ganviTarebis niadagze arian aRmocenebulni da imdenad

mis fizikur organizms ar exebian, ramdenadac garTulebul fsikikur cxovrebas.

amaT Soris gansakuTrebiT mniSvnelovnad da sayovelTaod cnobilad, adamianisaT­

vis gansakuTrebiT damaxasiaTebeli _ i n t e l e q t u a l u r i moTxovnileba, c n o b i s ­

m o y v a r e o b a unda CaiTvalos yvela im formiTurT, romelsac igi ganviTarebis maRal

safexurebze Rebulobs da romelic saboloo angariSSi c o d n i s w y u r v i l i s saxiT

ganicdeba. eWvi ar aris, rom am moTxovnilebis dasakmayofileblad adamiani iZule­

buli xdeba, gansazRvrul farglebSi zogjer sakmaod rTuli aqtivoba ganaviTaros.

yovel SemTxvevaSi, ueWvelia, rom Cveni qcevis inventarSi codnis wyurvilis niadagze

aRmocenebul aqtivobas aq umniSvnelo xvedriTi wona ekuTvnis. yuradRebiTi analizi

aq or gansxvavebul qcevis formas adasturebs.

vTqvaT, risame gageba mainteresebs: amisaTvis ori arsebiTad garkveuli gzis arCe­

va SeiZleba: a)SemiZlia visme mivmarTo da im cnobis mowodeba vTxovo, romelic amJamad

Cemi interesis sagans Seadgens; igulisxmeba, rom mas Cemi cnobismoyvareobis dakmayo­

fileba SeuZlia: mas ukve aqvs CemTvis saWiro cnobebi da mas mzamzareuli saxiT mawv­

dis. am SemTxvevaSi Cemi aqtivoba imiT ganisazRvreba, rom jer erTi, me am cnobis mqone

pirs vpoulob da mas saTanado kiTxviT mivmarTav da, meore, misgan mowodebul cnobas

aRviqvam (vismen an vkiTxulob) da viTviseb. Cvens yoveldRiur cxovrebaSi aseTi aqti­

vobis SemTxvevebi Zlier xSiria: Cven gvinda gavigoT, Tu ra xdeba qveynad da yovel­

dRiurad gazeTebs vkiTxulobT. Cven gvinda sinamdvilis romelime sferos Sesaxeb

zusti cnobebi miviRoT da am mizniT saTanado mecnierul wignebsa da gamokvlevebs

vkiTxulobT, anda, dasasrul, gansakuTrebiT xSirad, Cvens nacnobebsa da maxloblebs

vesaubrebiT da am saubarSi `r a ~­s da `r a t o m ~­s Zlier sapatio adgili uWiravs.

b) magram aris meore gzac: nacvlad imisa, rom sxvisgan mzamzareuli cnobebi miviRo

da Cemi wyurvili amiT davikmayofilo, me TviTon vcdilob es cnobebi sakuTari Zal­

RoniT movipovo. am mizniT me iZulebuli vxdebi sakuTari kvleva­Zieba vawarmoo da,

Page 43: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

570

dimitri uznaZe

nacvlad sityvieri codnisa, namdvili, sakuTari gonebiT gancdili codna movipovo.

arc aqtivobis es saxea iSviaTi movlena Cvens cxovrebaSi.

ibadeba kiTxva: qcevis ra formasTan gvaqvs am SemTxvevaSi saqme? Cveni analizidan

naTlad Cans, rom, jer erTi, aq garkveul moTxovnilebas (codnis wyurvils) aqvs ad­

gili da Semdeg subieqtis aqtebs, romelnic am aqtualuri moTxovnilebis uSualo

dakmayofilebis mizans emsaxurebian. yvelaferi es ki niSnebia, romliTac e.w. m o x ­

m a r e b i s qceva xasiaTdeba. es garemoeba gvaZlevs uflebas davskvnaT, rom analogiur

SemTxvevaSi moxmarebis Tavisebur saxeobasTan unda gvqondes saqme. principul gan­

sxvavebas Cveulebrivi moxmarebisa da cnobismoyvareobis aqtebs Soris ver vxedavT,

specifikuri am ukanasknelisaTvis mxolod isaa, rom aq wamyvani roli ara fizikur,

aramed fsiqikur, kerZod, inteleqtualur aqtebs aqvs dakisrebuli. am mizezis gamo,

ar iqneba marTebuli, cnobismoyvareobis dakmayofilebis ganzraxviT, gaerTianebuli

aqtebi moxmarebis Cveulebriv saxeobaTa (Wama, sma, sqesobrivi moTxovnilebis dakmay­

ofileba) xazze movaTavsoT; ufro swori iqneba, Tu maT qcevis calke formad vaRi­

arebT, romelic tipologiurad moxmarebis qcevis analogiur formas warmoadgens da

esTetikur tkbobas uaxlovdeba.

2. eqsterogenuri qcevis aqtebis meore ZiriTad formas Sroma warmoadgens. mox­

marebis, movlisa da momsaxurebis aqtebi xSirad imdenad rTul saxes Rebuloben, xolo

Sroma zogjer imdenad martivi bunebisa da Sinaarsis aris xolme, rom Zneli xdeba ga­

reSe meTvalyurisaTvis, zogjer sruliad SeuZlebelic, qcevis es formebi urTier­

Tisagan gaarCios. magaliTad, vinme tyeSi xes Wris da iqve ruze mis gadebas cdilobs.

Sromobs igi Tu TviTmomsaxurebas eweva? sruliad SeuZlebelia am sakiTxis gadaWra,

sanam gareSe meTvalyuris Tvalsazriss ar gadavcdebiT da, ase vTqvaT, TviT subi­

eqtis gulSi ar CavixedavT. vTqvaT, rom Cvens winaSe monadirea. mas tyeSi mozrdili

Rele Sexvda, romelzec gadasvla ver moaxerxa, nadiri ki mas swored meore napirze

eguleba; ai, igi Wris xes da Releze gadebas cdilobs, raTa meore napirze gadavides.

mas garkveuli moTxovnileba aqvs, romelic amJamad aqtualuria masSi: igi meore na­

pirze unda gadavides da esaa, rom mas am garkveuli saxiT amoqmedebs. mas sruliad ara

aqvs miznad ukanve amave gziT dabrundes anda sxva dros rodisme es improvizebuli

xidi gamoiyenos. gasdo xidi, gadavida wyalze, morCa da gaTavda. amieridan mis mier

gadebuli xidi, misTvis rogorc xidi, aRar arsebobs. mas yoveli azri da Rirebuleba

daekarga: man Tavisi roli Seasrula da amiT misi azriani arsebobis vadac dasrulda.

aravin ityvis, rom am SemTxvevaSi aRniSnuli subieqti namdvilad Sromis aqts eweoda.

albaT, yvela dameTanxmeba, Tu vityviT, rom aq TviTmomsaxurebis aqtTan ufro gvaqvs

saqme, vidre Sromis aqtTan.

magram mdgomareoba imwamsve icvleba, Tu vigulisxmebT, rom aRniSnuli subieqti

marto Tavisi aqtualuri moTxovnilebis impulsiT rodi xelmZRvanelobda, aramed im

Page 44: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

571

adamianis qcevis formebi

ganzraxviT, rom aseTi ram aego, rac mudam yovelTvis, yovel SemTxvevaSi, ara marto

mocemul momentSi iqneboda garkveuli Rirebulebis matarebeli. am SemTxvevaSi wyal­

ze gadebuli xe subieqtis aqtualuri moTxovnilebis xlarTs, mTeli monacemi situa­

ciis konkretulobas gamoeyofoda da garkveuli i d e i s , garkveuli cnebis _ x i d i s

_ realizaciad iqneboda nagulisxmevi. wyalze gadebuli xe, amieridan xidi, am SemTx­

vevaSi ase vTqvaT, zesubieqturi da zedrouli Rirebulebis matareblad gadaiqceoda.

Cvens winaSe subieqtis ZalTa amoqmedeba aqtualuri moTxovnilebis dakmayofilebis

SiSveli impulsiT rodi iqneboda gamowveuli, aramed o b i e q t u r i R i r e b u l e b i s

m q o n e n a w a r m o e b i s Seqmnis ganzraxviT.

TavisTavad cxadia, aq ukve moxmarebis, movlisa an momsaxurebis Sesaxeb lapara­

ki sruliad dausabuTebeli iqneboda. udavoa, aq Sromis ueWvel faqtTan gveqneboda

saqme.

maSasadame, SromiTi qcevisaTvis isaa damaxasiaTebeli, rom principulad igi

subieqtis aqtualuri moTxovnilebis impulsis gareSe mimdinareobs da, yovel SemTx­

vevaSi, mis procesSi Seqmnili Rirebuleba am moTxovnilebis konkreti gansazRvru­

lobis farglebs Sordeba: S r o m a o b i e q t u r i a z r i s , o b i e q t u r i m n i S v n e l o ­

b i s p r o d u q t s q m n i s . maSasadame, igi mxolod iseTi arsisaTvis aris SesaZlebeli,

romelsac am obieqturi Rirebulebis idea aqvs, romelsac konkreti mocemulobis

farglebis gadabijeba SeuZlia da masSi nagulisxmevi azris wvdomis Zala Seswevs _

mokled, iseTi arsisaTvis, romelsac cnebebiT azrovnebis unari Seswevs.

magram Secdoma iqneboda gvefiqra, rom martodmarto obieqtis, e.i. `zesubieqtu­

ris~ da `zedrouli~ Rirebulebis mqone nawarmoebis Seqmnis ganzraxva yovelTvis mx­

olod SromiTi qcevis damaxasiaTebel niSans warmoadgens. Cven qvemoT gveqneba saubari

qcevis iseT formebzec, romelTaTvisac Sromis saxelwodeba sruliad Seufereblad

unda CaiTvalos, magram Cven vnaxavT, rom am niSniT isini arian aRbeWdilni. ara! Sromi­

saTvis isicaa damaxasiaTebeli, rom igi yovelTvis raime moTxovnilebasTan aris dakav­

Sirebuli, ramdenadac mis procesSi Seqmnili Rirebuleba yovelTvis am moTxovnilebis

dasakmayofilebladaa ganzraxuli. gansxvaveba, am mxriv, moxmarebis, movlisa da mom­

saxurebis qcevis formaTagan mxolod da gansakuTrebiT imaSi mdgomareobs, rom es

garkveuli, konkreti, amJamad aqtualuri moTxovnileba warmoadgens qcevis impulss,

maSin, rodesac Sromis SemTxvevaSi, aseT rols moTxovnilebis idea asrulebs. am azriT

SeiZleboda gveTqva, rom moxmarebis, movlisa da momsaxurebis aqtebi mudam konkret­

ulis, mudam individualurad gansazRvruli moTxovnilebebis badeSi CarTul aqtebs

warmoadgenen maSin, rodesac Sroma ufro ganyenebul, individualurad gansazRvruli

moTxovnilebis xlarTidan gaTavisuflebul aqtebs Seicavs.

magram Tu es asea, maSin gasagebia, rom moxmareba, movla da principulad momsax­

urebis aqtebic instinqturi tendenciebis niadagze aigebian, maSin rodesac Sroma ar­

Page 45: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

572

dimitri uznaZe

sebiTad nebelobis ganviTarebis dones gulisxmobs: pirvelni instinqtiT arian piro­

badebuli, xolo meore _ nebelobiT.

aqedan TavisTavad gamomdinareobs, rom Sroma socialuri garemos da socialuri

gamocdilebis arsebobasa da Tanamonawileobas gulisxmobs, imitom rom obieqturi

Rirebulebis idea, cnebiTi azrovneba da nebeloba _ yovelive es mxolod socialuri

pirobebis niadagze aRmocenebuli aqtivobis formebs warmoadgens: robinzoni Tavis

ganmartoebul kunZulze, moklebuli socialur garemos, mxolod nawilobriv SeiZle­

ba mSromel arsebad CaiTvalos, ramdenadac igi mainc moazrovne, mnebeli da social­

uri gamocdilebiT aRWurvili adamiani iyo.

sruliad zedmetia imaze laparaki, rom SeuZlebelia Sromis SemTxvevebs sadme

cxovelTa samyaroSic hqondes adgili. cxovelTaTvis, pirvel rigSi, moxmarebis aq­

tia damaxasiaTebeli da amis GgverdiT movlisa da momsaxurebis elementebic. magram

SeiZleba Tqvas vinmem: xom agebs budes frinveli! maSasadame, igi nawarmoebs qmnis, ro­

melic garkveuli Rirebulebis matarebelia. maSasadame, igi Sromobs. gare meTvaly­

urisaTvis es ueWvelad asea. magram sakmarisia am `Sromis~ Sinagan mxares CavakvirdeT,

raTa im wamsve naTeli gaxdes, rom Sromaze aq sruliad umarTebulo iqneboda lapara­

ki. rogorc cnobilia, jer kidev marqsma aRniSna, rom cxoveli xSirad Tavis uaRresad

rTul qceviT aqtebSic instinqtiT aris gansazRvruli maSin, rodesac adamiani winas­

war Seqmnili ideiT xelmZRvanelobs da am ideis realizaciis mocemas Sromis saSuale­

biT axerxebs.

magram esec ar iyos, budes cxovelTaTvis mxolod individualuri moTxovnilebi­

sa da garkveuli drois farglebSi aqvs Rirebuleba _ am droisa da individual­

uri moTxovnilebis konteqstSi aqvs azri da mniSvneloba: Tavisi budis agebisas igi

marto amJamad aqtualuri moTxovnilebis impulsiT xelmZRvanelobs da ara Tavisi

moTxovnilebis i d e i T , ara imiT, rom bude mas momavalSic dasWirdeba, anda sxvas,

radganac aseTi moTxovnileba ara marto mas, aramed sxvasac, mis msgavs cxovelebsac

aqvT. mas sazogadod ara aqvs idea arc moTxovnilebis, arc sxvisi da arc drois: igi

praqtikul sinamdvileSi cxovrobs, da es ukanaskneli mxolod imdenad arsebobs misT­

vis, ramdenadac mis aqtualur moTxovnilebasTanaa dakavSirebuli; obieqturi sinamd­

vile, rogorc obieqturi Rirebuleba, man ar icis. amitom sakvirveli araa, rom mas arc

warsulis warmodgena aqvs da arc gansakuTrebiT momavlis. gasagebia, rom am pirobeb­

Si bude misTvis mxolod aqtualuri moTxovnilebis konteqstSi Sedis da mis gareSe

igi iseve neitraluria, iseve ararealuri, rogorc yvelaferi mis irgvliv am farTo

sinamdvileSi, rac ki misi moTxovnilebis dakmayofilebis procesSi ar monawileobs,

rac inaqtiuria misTvis praqtikulad.

amrigad, budis ageba moxmarebasTan mWidrod dakavSirebul momsaxurebis aqts

ufro warmoadgens, vidre Sromas.

Page 46: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

573

adamianis qcevis formebi

igive unda iTqvas ciyvis Sesaxebac, romelic sazamTrod sakvebs imzadebs. STabeW­

dileba iseTia, TiTqos cxoveli ara aqtualuri, aramed momavali moTxovnilebis ide­

iT xelmZRvanelobdes: rogorc cnobilia, igi rodi Wams yvelafers, rasac Soulobs,

aramed nawils erT adgilas agrovebs da zamTramde xeluxlebels stovebs. miuxedavad

imisa, rom cxovelis qcevis es suraTi garegnulad savsebiT momavlis ideis xelmZRvan­

elobiT warmoebul qcevas waagavs, namdvilad igi bevriT arafriT gansxvavdeba Cveu­

lebrivi cxoveluri qcevisagan. rom ciyvi momavlis ideiT ar xelmZRvanelobs, rom mis

mier dagrovebuli kakali, romelsac igi zamTarSi moixmars, namdvilad m a r a g s ar

niSnavs, es im cnobili uazro qcevidanac naTlad Cans, romelsac datyvevebuli ciyvi

oTaxSi mimarTavs: igi aqac ise iqceva, TiTqos kakals agrovebdes, miuxedavad imisa,

rom aq am qcevas araviTari azri ara aqvs.

magram yvelaferi es, pirvel rigSi, fizikuri Sromis cnebas exeba. bunebrivad

ibadeba sakiTxi, nuTu namdvil Sromad mxolod fizikuri Sroma unda CaiTvalos? nuTu

e.w. gonebrivi Sroma qcevis gansakuTrebul formas warmoadgens? rodesac fizikur

Sromas awarmoebs, mas araerTxel uxdeba gonebriv operaciebsac mimarTos: azrovnebis

mtkice monawileobis gareSe namdvili, warmoebiTi, adamianuri Sromis aqtebi warmoud­

geneli iqneboda; uamisod mas Sromad aravin CaTvlida. misTvis, rom fizikuri Sroma

nayofierad Mmimdinareobdes, masalis Taviseburebis, iaraRis moqmedebis, teqnikuri

xerxebis gonebrivad gaTvaliswinebaa aucilebeli. subieqtis winaSe sakiTxTa mTeli

rigi dgeba, romelic, pirvel rigSi, misi gonebrivi Zalebis amoqmedebas moiTxovs. ma­

gram mTeli es misi SemecnebiTi aqtivoba fizikuri Sromis koteqstSia Caqsovili da

am mizezis gamo nivTieri produqtis Seqmnis ganwyobis niadagzea organizebuli. amis

Sedegi isaa, rom mTeli es aqtivoba _ gonebrivi da fizikuri _ fizikuri Sromis aq­

tivobad ganicdeba.

magram adamianis ganviTarebis maRal safexurze Sromis gonebrivi komponentebi

erTgvar damoukideblobas pouloben: isini gamoeyofian konkretuli Sromis pro­

cesebs da TavisTavadi Rirebulebis matareblad iqcevian. isaxeba mecnierebis calke

dargebi, romelnic fizikuri Sromis procesSi SemecnebiTi problemebis gadaWras cdi­

loben: amis nimuSs teqnikuri samecniero dargebi warmoadgenen. SemdegSi ganviTareba

kidev ufro Sors midis da adamianis SemecnebiTi aqtebi aramarto fizikur SromasTan

dakavSiebul problemebs exeba, aramed iseTebsac, romelTac Sromis procesebTan uSu­

alo kavSiri aRar aqvs. isaxeba da viTardeba Teoriuli mecnieruli dargebi, romelnic

adamianis codnis garTulebuli interesis dakmayofilebas emsaxurebian.

amrigad, SemecnebiTi interesi damoukidebel moTxovnilebad iqceva, romlis dak­

mayofilebac sakmaod rTul gonebriv aqtivobas moiTxovs, rogorc vxedavT, inteleq­

tualuri moTxovnileba: Tu ra Zalebi moqmedebs yovel kerZo SemTxvevaSi da rogorc,

Page 47: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

574

dimitri uznaZe

es TviTon am Zalebze rodia damokidebuli, aramed gadasawyveti problemis bunebaze.

amdenad, ueWvelia, am SemTxvevaSi aqtivobis eqsterogenul formasTan gvaqvs saqme.

magram aqvs Tu ara adgili aqac warmoebis Seqmnis ganzraxvas, rogorc es SromiTi

qcevisTvisaa damaxasiaTebeli? aqtualur interess, romelsac gonebrivi aqtivo­

bis procesi emsaxureba, TviTon aqtivoba, rogorc procesi rodi akmayofilebs _

amitom iyo, rom igi qcevis eqsterogenul formad CavTvaleT. ara, am interess, am

moTxovnilebas mxolod is Sedegi esaWiroeba, romelsac inteleqtualuri aqtivobis

procesi aRwevs.

es Sedegi Sesamecnebeli sinamdvilis sferos Sesaxeb SemuSavebuli azris an deb­

ulebis saxiT gveZleva da amdenad igi gonebrivi aqtivobis nawarmoebad SeiZleba CaiT­

valos. Cveulebriv es azri, es debuleba obieqturad gaformebul saxesac Rebulobs:

mecnieri mas sityviers _ werilobiTs Tu zepir _ formaSi gvaZlevs (vTqvaT, wignis

saxiT). magram gonebrivi aqtivobis produqti ukve manamdec mzad aris, sanam misi sab­

oloo sityvier­werilobiTi gansaxiereba moxdebodes. gonebrivi muSaoba Tavis azrsa

da Rirebulebas am produqtSi poulobs. amdenad arsebiTi gansxvaveba massa da Sromas

Soris arc nawarmoebi produqtis TvalsazrisiT arsebobs.

am mosazrebaTa gamo, sruliad marTebulad unda CaiTvalos, rom gonebrivi aqtivo­

ba, Cveulebriv, Sromis, saxeldobr, g o n e b r i v i S r o m i s saxelwodebiT aRiniSneba.

maSasadame, Cven sruli ufleba gvaqvs davaskvnaT, rom fizikuri Sromis gverdiT e.w.

g o n e b r i v i S r o m a c arsebobs.

3. magram arsebobs profesiaTa mTeli rigi, romelTac araviTari nawarmoebis Se­

qmna ara aqvT uSualod mxedvelobaSi. miuxedavd amisa, isini adamianTa sakmaodD didi

jgufis mTeli cxovrebis Sinaarss qmnian. sanimuSod SeiZleba t r a n s p o r t i s pro­

fesiebi aviRoT. mZRoli, romelic dilidan saRamomde Tavis manqanaSi zis da mudam­

dRe mraval kilometrs ganvlis, ueWvelia, uSualod araviTar produqts, araviTar

nawarmoebs ar qmnis: igi mxolod adgils ucvlis sxvis mier Seqmnil Rirebulebas, erTi

adgilidan meoreze gadaaqvs. rasakvirvelia, mZRoli Tavis energias usargeblod ar

xarjavs. misi profesia iseve aucilebelia sazogadoebisaTvis, rogorc mwarmoeblisa,

magram, radganac mZRolis profesia nawarmoebis SeqmnaSi uSualo monawileobas ar Re­

bulobs, SeiZleba daisvas sakiTxi: `Sromobs~ mZRoli? Tu misi egoden sasargeblo en­

ergiis xarjva adamianis qcevis romelsame gansxvavebul formas warmoadgens?

rodesac sakiTxi raime masalis transports exeba, romlisganac mwarmoebeli rames

akeTebs, maSin transporti warmoebis monawiled SeiZleba CaiTvalos: maSin isic qmnis

ase Tu ise nawarmoebs. magram transportis cnebaSi, ra Tqma unda, sruliad ar igulisx­

meba, rom igi mxolod masalas exebodes.

arsebobs ara marto sabargo, aramed samgzavro matarebeli an manqanebi, da bargic

SeiZleba ara marto masala iyos, aramed sruliad mzamzareuli produqtebic. maSadame,

Page 48: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

575

adamianis qcevis formebi

transporti a r s e b i T a d warmoebis uSualo monawile araa. Tumca, SeiZleba S e m T x ­

v e v i T warmoebaSic TvalsaCino monawileobas Rebulobdes.

maS raa transporti?

transportis Canasaxs cxovelTa samyaroSic vxvdebiT: rodesac, vTqvaT qori wi­

wilas itacebs, igi iqve rodi glejs da Wams mas, aramed sadme mifarebul alagas gadaaqvs

da iq Seeqceva mas. rodesac mgeli cxvars itacebs, isic aseve iqceva anda kidev ufro

martivi magaliTi, oRond adamianTa cxovrebidan: rodesac purs vtex da pirisaken mi­

maqvs, esec transportis elementarul saxed SeiZleba CaiTvalos. ueWvelia, am ukanask­

nel SemTxvevaSi mainc Sromis SemTxvevaze ver vilaparakebT. samagierod, Cven viciT,

rom igi qcevis aqtebis im jgufs ekuTvnis, romelsac Cven zemoT m o m s a x u r e b a vu­

wodeT.

amisda mixedviT t r a n s p o r t i arsebiTad momsaxurebis erT­erT nairsaxeobad

unda CaTvliliyo. magram socialuri cxovrebis ganviTarebis maRal safexurebze _

Sromis ganawilebis niadagze _ igi, Cveulebriv, calke xelSi gadadis. amis gamo, subi­

eqturad e.i. im pirisaTvis, vinc mas awarmoebs, igi konkreti moTxovnilebis ideas sw­

ydeba da sruliad damoukidebel Rirebulebad iqceva: am SemTxvevaSi transportis

muSaki ara garkveuli piris konkreti moTxovnilebis daskmayofileblad, aramed am da­

moukidebeli RirebulebebisTvis muSaobs. mis gamo transporti subieqtisaTvis yvela

im moments iZens, rac SromisTvisaa damaxasiaTebeli: igi savsebiT Sromad ganicdeba.

is, rac transportis Sesaxeb iTqva mutatis mutandis moqmedebis mraval sxva aqtze

ganmeordes. marto erTi magaliTi: vTqvaT vinme wyalSi gadavarda da ixrCoba. meore

saswrafod tanT iZrobs da mRelvare talRebSi eSveba, raTa is gadaarCinos: mZime da

xangrZlivi brZolis Semdeg mas napirze gamohyavs igi. ra unda vTqvaT am SemTxvevis Ses­

axeb? Cven vityviT, rom aq sanaqebo TavganwirulobasTan, ueWvel gmirobasTan gvaqvs

saqme. ki, magram, TviTon qceva ras warmoadgens? Sromobda mcuravi, rodesac adamianis

sicocxlis gadasarCenad talRebs ebrZoda, Tu igi am SemTxvevaSi sxva ram qcevis for­

mas avlenda?

principulad, aq, ueWvelia, qcevis im formasTan gvaqvs saqme, romelsac zemoT

m o v l i s saxelwodebiT gavecaniT: Tavganwiruli saqcieli mxolod mas SeuZlia, vinc

sxvas Tavisad Tvlis.

magram cxovrebis garTulebis kvalobaze movlis aqtebic pouloben damoukide­

blobas: isini T a v i s T a v a d R i r e b u l e b a d iqcevian, TiTqos pirovnebas, romlis

movlis aqtebsac isini warmoadgenen, TviTon rogorc aseTs, maincdamainc mniSvneloba

ar hqondes: garkveuli pirovnebis adgils adamianis idea iWers, adamianis sazogadod,

vinc unda iyos igi sulerTia; da SesaZlebeli xdeba movlis qceva calke profesiadac

gadaiqces. dRes marTlac arsebobs aseTi profesionali, mag: mcuravi, romelic daqi­

Page 49: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

576

dimitri uznaZe

ravebulia daniSnul adgilas dgas da saWiroebisda mixedviT mzadaa wyalSi CaeSvas da

gaufrTxilebeli mobanave daxrCobas gadaarCinos.

amrigad, SeiZleba iTqvas, rom rogorc movlis, ise momsaxurebis aqtebi, sazoga­

doebis ganviTarebis SeadarebiT maRal safexurze, fsiqologiurad Tavis damokide­

bul xasiaTs kargaven, obieqturi Rirebulebis matareblad iqcevian da subieqtis mier

SromiTs aqtivobas ganicdian.

magram kargaven amis gamo qcevis es aqtebi Tavis specifikur Taviseburebas da

savsebiT Cveulebrivi Sromis aqtebad ganicdebian, Tu aris maTSi mainc raRac, rac

fsiqologiurad maT Taviseburi qcevis formad aqcevs?

rodesac subieqti raime masalas ise aformebs, rom misgan damoukidebeli Rireb­

ulebis mqone produqts qmnis, e.i. rodesac igi, am sityvis namdvili mniSvnelobiT Sro­

mobs, igi Sinaganad am produqtebisaken aris mimarTuli _ Tvalwin mudam produqtis

idea utrialebs. xolo, rodesac mZRoli muSaobs, an mcuravi adamianis gadasarCenad

talRebs ebrZvis igi imdenad produqtisaken ar aris mimarTuli, ramdenadac TviTon

qcevis mimdinareobisake masalis gadatanisaken, adamianis gadarCenisaken. amitom Cveu­

lebrivi metyvelebis mixedviT, qcevis am formisaTvis s a q m i s saxelwodeba ufro

gamodgeba, vidre Sromisa: momsaxurebisa da movlis procesSi nawarmoebi ki ara, s a q m e

keTdeba. es garemoeba sabuTs gvaZlevs vifiqroT, rom fsiqologiurad am SemTxvevaSi

erTgvarad gansxvavebul saxesTan gvaqvs saqme, romelic ara Sromis, aramed s a q m i ­

a n o b i s a n s a q m i s saxelwodebiT SeiZleba aRiniSnos.

rom gadavavloT axla Tvali qcevis im zogad kategorias, romelic eqstero­

genuris saxelwodebiT iqna Cvens mier gamoyofili, davinaxavT, rom igi or Ziri­

Tad gansxvavebul, Tavis areSi dominantur qcevis formas Seicavs, romlis irgvliv

ramdenime gansxvavebuli, magram damokidebuli qcevis forma iyris Tavs. rogorc

davrwmundiT, pirveli aris m o x m a r e b a , xolo meore S r o m a . pirvelis gverdiT

unda moTavsebul unda iqnas m o v l a d a m o m s a x u r e b a (Tavisi Tavisa da sxvisi),

xolo meoris gverdiT _ gonebrivi S r o m a d a s a q m e .

rogorc zemoTac iyo aRniSnuli, eqsterogenuri imitom vuwodeT yvela am qcevis

formas, rom adamianis aqtivobis impulsi aq moTxovnilebidan gamomdinareobs. da is,

Tu rogori unda iqnas es aqtivoba, e.i. rogori unda iqnas sagani, romlis Sesatyvisi

Sinagani Zalebi unda amoqmeddnen, es am moTxovnilebis bunebazea damokidebuli: sa­

gani Cvens Zalebs ara TviT Zalebis, aramed moTxovnilebis viTarebis karnaxiTB eZleva.

eqsterogenuri qcevis aqtebi amisda mixedviT, iZulebiTi qcevis aqtebia.

magram adamianis ZalTa saganZuri marto imiT rodi amoiwureba; rasac ama Tu im mo­

mentSi esa Tu is moTxovnileba aRZravs da amoqmedebs: ara, Cvens gankargulebaSi sxva

Zalebic, sxva funqciebic moipoveba. f u n q c i o n a l u r i tendenciis cneba, romelic

Page 50: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

577

adamianis qcevis formebi

Cven sxva konteqstSi gvaqvs dasabuTebuli, gasagebad xdis, rom funqcias, Sinagan Za­

las ara marto moTxovnilebis zemoqmedebiT, aramed avtonomiuradac SeuZlia aqtivo­

bis gaSla. am SemTxvevaSi sagani, romelsac TiToeuli am Zalis moqmedeba gulisxmobs,

ukve garedan iZulebiT rodi eZleva subieqts an mis Zalebs, aramed Sinaganad, avtono­

miurad ganisazRvreba. am SemTxvevaSi, rogorc ukve zemoTac iyo ganmartebuli, Cven

moqmedebis calke tipebTan gvaqvs saqme. qcevis gansazRvrul formebTan, romlebic

adamianis qcevis meore ZiriTad kategorias warmoadgenen, imas, rasac zemoT i n t r o ­

g e n u r i vuwodeT.

ibadeba sakiTxi: qcevis ra formebi Sedis aq, qcevis formaTa am meore jgufSi?

am ramdenime xnis winaT me SemTxveva mqonda TamaSis erTgvari Teoriuli koncefcia

gamomeqveynebina, romlis mixedviTac igi, TamaSi, adamianis introgenuri qcevis for­

maTa Soris unda moTavsdes. Zvelad Zveli sakiTxi, Tu ratom TamaSobs bavSvi da ratom

TamaSobs swored ise, rogorc TamaSobs, Tavis saboloo gadawyvetas funqcionaluri

tendenciis cnebis niadagze poulobs. es ki imas niSnavs, rom TamaSis procesSi bavSvis

Sinagani Zalebi raime Sinaarseuli moTxovnilebis aqtualuri zegavleniT rodi aRiZ­

vrian samoqmedod, aramed sakuTari Sinagani impulsiT. sagans, romlis gareSec aravi­

Tari aqtivoba ar SeiZleba, aq garegani moTxovnilebidan momdinare warmoSoba rodi

aqvs, aramed Sinagani, TviTon samoqmedod ganwyobil ZalTa viTarebidan gamomdinre.

maSasadame, TamaSi ara eqsterogenuri, aramed ufro introgenuri qcevis formad unda

CaiTvalos, ramdenadac TamaSi adamianis yvela Zalisa da maTi memkvidreobiT ganmt­

kicebuli kompleqsebis spontanuri amoqmedebis formas warmoadgens, igi, ueWvelia,

qcevis yvelaze ufro g e n e r a l u r saxes unda Seadgendes. masSi ara marto ZalTa is

kompleqsebi iwyeben moqmedebas, romelnic mxolod erTs romelsame qcevis formaSi

Camoyalibdnen, aramed yvela danarCeni qcevis formebis Sesatyvisi interfunqciona­

luri kompleqsebi: TamaSis saxiT SesaZlebelia adamianis qcevis yvela zemoTaRniS­

nulma formam iCinos Tavi _ SeiZleba moxmarebis, movlis, momsaxurebis, Sromisa da

saqmis yvela SesaZlo forma TamaSis sagnad iqnas dasaxuli. zerele damkvirvebelmac

icis, rom bavSvis TamaSSi adamianis aqtivobis yvela SesaZlo forma gvxvdeba. ram aq maT

ara Sesatyvis moTxovnilebaTa dakmayofilebis aucilebloba iwvevs, aramed bavSvSi

garkveul ZalTa kompleqsebis faqtiuri mocemuloba da maTi funqcionaluri tenden­

ciis impulsebi. amitomaa, rom TamaSs egoden didi obieqturi azri aqvs: amitomaa, rom

igi g r o s i s ar iyos, cxovrebis namdvili `mosalodneli skolaa~.

magram TamaSi bavSvis qcevis formaa. rogorc cnobilia, adreuli bavSvobis asakSi

mTeli cxovrebis wamyvan Sinaarss TamaSi warmoadgens. qcevis yvela danarCeno forma,

gansakuTrebiT eqsterogenuri an sruliad ar aris am asakSi warmodgenili, anda Zlier

sustad. gamonakliss moxmarebiTi qceva warmoadgens, magram isic metwilad mxolod

Page 51: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

578

dimitri uznaZe

Tavisi Tandayolili motoruli SinaarsiT. mozrdili adamianis qcevis formaTa So­

ris TamaSi gamonaklisis saxiT gvxvdeba: yovel SemTxvevaSi, igi ufro bavSvobis xanis

specifikums warmoadgens, da rodesac igi Tavisi wminda saxiT didis cxovrebaSic iCens

Tavs, ueWvelia, bavSvobis drois rudimentis gamococxlebasTan gvaqvs saqme.

magram es ar niSnavs, rom zrdadasrulebul adamians mxolod eqsterogenuri Sinaar­

sis qcevis aqtebi axasiaTebdes. ara! mis aqtivobas funqcionaluri tendenciac xSirad

udevs safuZvlad. sxvanairad arc SeiZleba yofiliyo, moTxovnilebis dakmayofilebis

mizniT aRZruli aqtivobis SemTxvevebi SeuZlebelia yovelmxriv akmayofilebdes misi

aqtivobis moTxovnilebas. piriqiT, aris SemTxvevebi, rom, yoveldRiur moTxovnileba­

Ta iZulebiT, adamianis Zalebs sakmaod xangrZlivad mxolod nawilobrivi da mxolod

calmxrivi moqmedeba uxdeba. am pirobebSi, sanam adamians sxva Zalebic SerCenia, igi,

ueWvelia, am ukanasknelTa amoqmedebis impulss igrZnobs da maTi Sesatyvisi sagnis Se­

qmna da gamoZebna, e.i. am Zalebis amoqmedeba misTvis aucilebeli gaxdeba. maSasadame,

ueWvelia, introgenuri qcevis formebi zrdadasrulebul adamiansac unda hqondes:

uamisod _ marto eqsterogenuri aqtivobis amara _ adamianis ZalTa ganviTareba

al baT ufro calmxrivad warimarTeboda: `ZalTa Tavisufali TamaSi~ absoluturad

aucilebelia adamianiasaTvis.

magram Tu TamaSis saxiT ara, maSin ra saxiT gveZleva zrdadasrulebuli adamianis

cxovrebaSi es `Tavisufali ZalTa TamaSi~? ra da ra introgenuri qcevis forma gvx­

vdeba zrdadasrulebulis cxovrebis mimdinareobaSi?

ueWvelia, yvela es qcevis forma adamianis cxovrebis im momentebSi unda veZioT,

rodesac igi Tavisufalia Tavis seriozul moTxovnilebaTa dakmayofilebisaTvis

zrunvisagan, rodesac igi, ase vTqvaT, moclilia. udavoa, rom misi moclilobis mTel

dros marto Zili ar avsebs: xSirad igi fxizelia da, Tumca yoveldRiuri sazrunavisa­

gan Tavisufalia, mainc rasme `akeTebs~, magram, saxeldobr, ras?

ufro xSirad igi e r T o b a . g a r T o b a mconaroba rodia: igi, ueWvelad, erT­erTi

formaa qcevisa. xSirad mas da TamaSs uerTierTisagan ar arCeven xolme da marTlac,

aris SemTxveva, rom adamiani TamaSSi erToba. magram gana es imas niSnavs, rom sxvagvarad

garToba mas ar SeuZlia da TamaSi da garToba urTierTs faravs? SeiZleba adamiani imi­

Tac erTobodes, rom, vTqvaT, rasme kiTxulobdes, TeatrSi, koncertze an kinoSi iyos,

mRerodes an cekvavdes, an kidev seirnobdes, an Tavis nacnobTan baasobdes, an Wadraks

TamaSobdes. udavoa, marto TamaSi rodi iZleva garTobas: garToba metia, vidre Tama­

Si. magram TamaSic ar aris marto garToba. rogor unda gvesmodes garToba da aris Tu

ara igi qcevis marTlac Taviseburi forma?

ukve is yvelasaTvis cnobili faqti, rom TamaSis erT­erT efeqts garTobac war­

moadgens, imaze migviTiTebs, rom raRac saerTo maT Soris uTuod unda iyos. TamaSi,

Page 52: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

579

adamianis qcevis formebi

rogorc viciT adamianis ZalTa spontanuri Tavisufali moqmedebaa. arc garTobaa

pasiuri mdgomareoba: igic erTgvari aqtivobaa, magram, ueWvelia, ara iZulebiTi, ara

yoveldRiur moTxovnilebaTa impulsiT gamowveuli, aramed sruliad Tavisufali da

nebayoflobiTi aqtivoba. maSasadame, igi ara eqsterogenuris, aramed introgenuri

qcevis erT­erT formas warmoadgens: rogorc TamaSis, misi warmmarTveli impulsic

funqcionaluri tendenciidan unda momdinareobdes.

magram es aris da es, rac mas saerTo aqvs TamaSTan. sxva mxriv maT Soris TvalsaCino

gansxvavebaa. rogorc zemoTac aRvniSneT, TamaSi qcevis erT­erTi generaluri for­

maa: eqsterogenuri TamaSis formebi yvela SeiZleba TamaSis Sinaarsad iqces. amitom

TamaSi yovelTvis viTom esa Tu is seriozuli qcevis formaa: igi adamianis seriozu­

li cxovrebis `gaTamaSebaa,~ misi, ase vTqvaT, `warmodgena~. namdvili TamaSi yovelT­

vis i l u z i i s TamaSia. sul sxvaa garToba. aq sxva mdgomareobasTan gvaqvs saqme: aq

araviTar warmodgenas, gaTamaSebas, iluzias ara aqvs adgili. aq, yvelaferi, rac keT­

deba, arsebiTadac is aris, rac aris igi fenomenalurad. aviRoT magaliTad wignis

kiTxva. SeiZleba igi TamaSis Sinaarssac Seadgendes da garTobisasac. pirvel SemTx­

vevaSi bavSvi marTlac rodi kiTxulobs wigns, aramed `viTom kiTxulobs~; meore Sem­

TxvevaSi ki Cven m a r T l a c vkiTxulobT, oRond ara im mizniT, rom raime seriozuli

moTxovnileba, codnis an esTetikuri moTxovnileba davikmyofiloT, aramed mxolod

imisaTvis, rom wavikiTxoT, Cvens sulier Zalebs sakvebi mivceT, Sinagan funqciebs sa­

gani mivawodoT, raTa maT amoqmedebis SesaZlebloba hqondeT. anda, rodesac vmReriT,

vcekvavT, vseirnobT, Wadraks vTamaSobT an vinmesTan vmusaifobT, gana aq rasme `war­

movadgenT~? gana simRera, cekva, Wadraki da musaifi sxva rames niSnavs, garda imisa,

rac TviTon aris, da gana aq namdvil simReras, namdvil cekvas, namdvil Wadraks ara

aqvs adgili? TamaSis SemTxvevaSi ki es ase ar iqneboda: iq yovelTvis `viTom simRera,

viTom cekva, an viTom musaifi~ gveqneboda.

amrigad, SeiZleba iTqvas, rom garToba iseT aqtebs Seicavs, romelic TamaSis ms­

gavsad, funqcionaluri tendenciis impulsiT aris gamowveuli. magram mizans Tavisi

fenomenologiuri SinaarsiT aRwevs da ara maTSi nagulisxmevi `azris~ an `mniSvn­

elobis~ gaTamaSebiT. garTobis aqti yovelTvis rogorc dasvenebis aqti ganicdeba,

maSin, rodesac TamaSis Sesaxeb es ar iTqmis.

garTobasTan axlos dgas qcevis mere Taviseburi forma, romlis elementebic jer

kidev adreuli bavSvobis asakSi gvxvdeba da romelic SemdegSi s p o r t i s saxelwo­

debiT yalibdeba. garTobis mizniT xSirad s p o r t s a c mivmarTavT xolme; magram ise,

rogorc TamaSis SemTxvevaSic, es garemoeba ar gvaZlevs sakmaris sabuTs, raTa qcevis

orive es forma urTierTisagan ar gavarCioT. saqme isaa, rom subieqtis ZiriTadi ganc­

da orive SemTxvevaSi gansxvavebulia da fsiqologiurad es ukve sakmarisi sabuTia,

isini qcevis gansxvavebul formebad CavTvaloT.

Page 53: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

580

dimitri uznaZe

ras vgulisxmobT, rodesac Cveulebriv, sportis Sesaxeb vlaparakobT? sporti,

pirvel rigSi, motorul funqciebs exeba. amaTi pirveladi daniSnuleba yovelTvis raime

miznis, raime moTxovnilebis samsaxuria: motorul funqciebs arc erTs TavisTavadi

Rirebuleba ar gaaCnia. es imdenad naTelia adamianisaTvis, rom misi Cveulebrivi rw­

meniT yoveli moZraoba uTuod raime gare momentiT aris gamowveuli: an raime mizeziT

an raime mizniT. TviTon moZraoba, rogorc spontanuri aqti, mas gaugebrad eCveneba.

Tanaxmad gavrcelebuli Sexedulebisa, yovelgvari moZraoba bolos da bolos re­

fleqsze SeiZleba iqnas dayvanili. e.w. refleqsologia am Tvalsazrisis ukidures gan­

viTarebas warmoadgens: igi ara marto imas, rac TvalsaCinod motorul funqciad unda

CaiTvalos, aramed sxva yovelgvar adamianur funqciasac moZraobisa da, maSasadame,

refleqsis tipis movlenad Tvlis. miuxedavad amisa, mainc udavo faqtia, rom cocxali

organizmi gansakuTrebiT ki adamiani, araiSviaTad iseT SemTxvevaSic iZleva ama Tu im

_ zogjer sakmaod rTul_ mozraobaTa mTel kompleqsebs, rodesac amisaTvis gare

sababi araferi Cans da arc arsebobs. am SemTxvevaSi impulsi TviT funqciaSi an TviTon

subieqtSi unda vigulisxmoT. k . b i u l e r m a gansakuTrebuli xazgasmiT aRniSna, rom

funqcioba _ pirvel rigSi ki motoruli aparatis funqcioba _ TavisTavad iZleva

siamovnebas. misi rwmeniT, es e . w . f u n q c i i s s i a m o v n e b a damoukidebel motorad

iqceva, romelic cocxali organizmis motoruli aparatis amoqmedebas iwvevs im SemTx­

vevaSic, rodesac araviTari biologiuri momTxovneloba ar arsebobs iseTi, rom amis

saWiroebas qmnides. motorul aqtebs, maSasadame, damoukidebeli genezisic SeiZleba

hqondeT. Tu b i u l e r i s am Sexedulebas hedonizmis elementebs CamovacilebT, maSin

igi uTuod mniSvnelovan mecnierul monapovrad SeiZleba CaiTvalos. magram maSin am

debulebis marTebuli birTvi sakmaod gansxvavebuli saxiT unda warmovidginoT. mo­

torul funqcias marTlac SeiZleba hqondes damoukidebeli xasiaTi, magram ara mx­

olod moCvenebiTi, rogorc es b i u l e r i s mixedviT gamodis, aramed WeSmaritad da­

moukidebeli. misi motori masSi unda veZioT da ara im SedegSi, romelic SeiZleba Tan

sdevdes mas. SeuZlebelia funqciis siamovneba win uswrebdes, rogorc gamomwvevi im­

pulsi, motoruli funqciis amoZravebas. igi SeiZleba mxolod Sedegi iyos misi. magram

Tu igi mxolod funqciis aqtivaciis Sedegad iCens Tavs, SeuZlebelia igi principulad

mis motorad CaiTvalos: xom unda gvqonoda odesme pirvelad organizmis sicocxleSi

motoruli funqciis iseTi amoqmedebis SemTxveva, rodesac funqciis siamovneba jer

kidev ucnobi iyo misTvis. magram maSin raRa gansazRvravda am funqciis amoqmedebis

faqts! ueWvelia, moZraobis funqcia TviT Seicavs amoqmedebis impulsebs: funqcia, ase

vTqvaT, TviTon iswrafvis amoqmeddes, mas funqciobis tendencia aqvs.

aqedan gasagebi xdeba, rom adamiani xSirad mimarTavs moZraobebs, romelTac sru­

liad ara aqvT gansaxorcielebeli raime garedan micemuli mizani: aq moZraoba TiTqos

Page 54: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

581

adamianis qcevis formebi

TviTonve moZraobisaTvis warmoebdes da ara sxva raimesaTvis. am faqtSi moZraobis

funqciis TviTganmtkicebis impulsTan gvaqvs saqme. magram moZraobis TviTganmtkice­

ba mis ganviTarebasac niSnavs, da gasagebia, rom adamiani, rogorc cnobierebis mqone

arseba, Segnebulad xvdebodes Tavisi motoruli aparatis funqcionaluri tendenciis

impulsebs da sagangebo pirobebs qmnides mis gamosavlenad, mis asamoqmedeblad: TviT

uqmnides Sesatyvis gare pirobebs, sagans, Tavisi Sinagani Zalebis tendenciebs. rode­

sac adamiani Tavisufalia Tavisi yoveldRiuri sazrunavisagan, rodesac mas sakmarisi

mocaleba aqvs, maSin mas SesaZlebloba eZleva, Tavisi motoruli aparatis funqciona­

lur tendencias gauwios angariSi da gamovlenis SesaZlebloba misces. igi moZraobs:

darbis, daxtis, simZimeebs wevs maRla, burTs TamaSobs, curavs, yinulze srialebs...

igi xedavs, rom amis gamo, misi motoruli aparati sul ufro da ufro viTardeba, am

faqts igi v a r j i S i s saxelwodebiT aRniSnavs da ramdenadac varjiSis cnebaSi fun­

qciis gaumjobeseba, ganmtkiceba, gaZliereba ganicdeba, xolo es ukanaskneli Sedar­

ebiT niadagze xdeba TvalsaCino, adamianis cxovrebaSi Sejibrebis idea da Sejibrebis

impulsic isaxeba. ase iqceva funqcionaluri tendenciis amoqmedeba v a r j i S a d da

es ukanaskneli Sejibrebad da s p o r t a d .

magram Secdoma iqneboda gvefiqra, rom yvelafers amas mxolod motoruli aparat­

isa da misi funqciebis mimarT aqvs Zala. uklebliv igive SeiZleba iTqvas yvela sxva

funqciis, kerZod, gonebrivi funqciebis Sesaxebac, sporti amitom ara marto sxeulis

funqciebs exeba, aramed metad Tu naklebad gonebriv funqciebsac: Tu fexburTi, mag­

aliTad, motoruli sportis cnebis SinaarsSi Sedis, Wadraks aranakleb aqvs sportuli

xasiaTi, miuxedavda imisa, rom aq motoruli aparatis monawileoba minimaluria.

amrigad, rodesac subieqti romelime Tavisi funqciis unarianobis gazomvisa da

gawvrTnis mizniT ganmeorebiT misi amoqmedebis pirobebs qmnis, igi damoukideblad

qcevis formis, s p o r t i s subieqti xdeba.

sportis elementebi adreuli bavSvobis asakSic gvxvdeba, rodesac bavSvi Tavisi

sicocxlis pirveli wlis mimdinareobaSi sxeuls avarjiSebs: ganmeorebiT erTsa da

imave moZraobas iZleva _ fexze dadgomas an gavlas cdilobs, rodesac igi, b i u l e ­

r i s termini rom vixmaroT, `funqcionalur TamaSs~ awarmoebs, Cvenis gagebiT, igi

rodi TamaSobs, aramed sportis qcevis elementarul aqtebs iZleva. magram rodesac

ganviTarebis ufro maRal safexurze _ saxeldobr, saskolo asakSi _ analogiur moZ­

raobebs funqciis Zalis Semowmebisa da misi gawvrTnis gancdac erTvis Tan, maSin fro

sportis qcevis ufro garkveul formasTan gvaqvs saqme.

S. b i u l e r i , sxvaTa Soris, sports TamaSis ganviTarebis erT­erT safexurad Tv­

lis. Cven vxedavT, rom es ase ar aris. marTalia sportis dasawyisi elementebi adreu­

li bavSvobis xanaSic moipoveba. magram mxedvelobaSi unda viqonioT, rom mkveTrad

Page 55: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

582

dimitri uznaZe

Camoyalibebuli qcevis formebi patara bavSvs sazogadod ara aqvs da ise, rogorc

yvelaferi, qcevis formebi ganviTarebis procesSi isaxebian, izrdebian da diferen­

cirdebian. amitom, cxadia, mkveTri gamoyofa sportisa da patara bavSvis sxva qcevis

formaTagan Znelia. magram, miuxedavdad amisa, mainc SesaZlebelia aRmoCenil iqnas

bavSvis qcevis inventarSi zogierTi aqti, romelic swored sportis (da ara, mag: Tama­

Sis) Canasaxad unda CaiTvalos.

ra aris xelovnuri Semoqmedeba? aris igi Sromis erT­erTi saxeoba da, maSasadame,

qcevis eqsterogenur formaTa Soris unda moTavsdes, Tu misi adgili ufro aq, intro­

genur qcevaTa Soris aris? xelovnuri Semoqmedeba yovelTvis raime n a w a r m o e b i T

mTavrdeba. uamisod mas Semoqmedebas aravin uwodebda: Semoqmedeba risame Seqmnas gu­

lisxmobs. am mxriv, massa da Sromas Soris gansxvaveba ar aris. Tu amas imasac davumatebT,

rom es nawarmoebi uTuod obieqtur Rirebulebasac Seicavs da, maSasadame, garkveul

moTxovnilebas unda akmayofilebdes, maSin TiTqos massa da Sromas Soris yovelgvari

sazRvari iSleba. miuxedavad amisa, sagulisxmoa da simptomuri, rom xelovnur Semo­

qmedebas mainc aravin uwodebs Sromas: es saxelwodeba Sromis aqtebs sruliad ar eg­

ueba, ise, rogorc, ueWvelad, uxerxulobas vigrZnobdiT, SemoqmedebiTi aqtebisaTvis

vinmes Sroma ewodebina. Cveni metyveleba raRac gansxvavebas grZnobs da adasturebs

qcevis saxeTa Soris.

raSia es gansxvaveba da ramdenad dasabuTebulia igi?

rodesac adamiani Sromas iwyebs, mas pirvel rigSi, Tavisi Sromis produqti aqvs

mxedvelobaSi, romelmac uTuod gakveuli moTxovnileba unda daakmayofilos.

moTxovnilebis dakmayofilebis unari ZiriTadi, ase vTqvaT, wamyvani aspeqtia, ro­

melic mTels Sromis aqts azrsa da Rirebulebas aZlevs: adamiani imitom Sromobs, rom

mas garkveuli moTxovnileba aqvs mxedvelobaSi, romlis dakmayofilebac mxolod

garkveuli produqtis, garkveuli nawarmoebis NsaSualebiT SeiZleba, da mTavari da

ZiriTadi SromisaTvis am moTxovnilebis dakmayofilebis unaris mqone produqtis Se­

qmnis ganzraxvaa, amisda mixedviT, igi iZulebuli xdeba, swored is Zalebi aamoZraos,

romelnic am moTxovnilebis dakmayofilebis unariT aRWurvili produqtis Seqmnis

SesaZleblobas uzrunvelyofen.

sul sxva mdgomareobaa xelovnuri Semoqmedebis SemTxvevaSi. ar SeiZleba iTqvas,

rom xelovans raime garkveuli, Tund esTetikuri tkbobis moTxovnileba uCndebodes

da isic iseTi xelovnuri nawarmoebis Seqmnas cdilobdes, romelic am moTxovnilebas

daakmayofilebda. saqme rom esTetikuri moTxovnilebis dakmayofilebaSi iyos, maSin

albaT sakuTari xelovnuri Semoqmedebis impulsi arasdros gaCndeboda: aseT SemTx­

vevaSi sruliad bunebrivi iqneboda, xelovans sxvaTa nawarmoebebisaTvis miemarTa da

Tavisi moTxovnileba maTi saSualebiT daekmayofilebina. swored ase iqceva yoveli ada­

Page 56: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

583

adamianis qcevis formebi

miani da, kerZod, TviTon xelovanic, rodesac mas esTetikuri moTxovnilebis dakmayo­

fileba swadia. igi midis samxatvro galereaSi, raTa gamoCenil xelovanTa WeSmaritad

mxatvruli nawarmoebebi ganicados, igi xels kidebs goeTes an rusTavelis nawarmoebs

da araviTar SemTxvevaSi TviTon ar iwyebs winaswar xatvas an leqsis weras, raTa Semdeg

sakuTari nawarmoebis saSualebiT Tavisi esTetikuri moTxovnileba daikmayofilos.

ara, SeuZlebelia, mxatvruli Semoqmedebis impulsi esTetikuri tkbobis moTxovnile­

bidan gamomdinareobdes, maSin rodesac SromisaTvis swored moTxovnilebis dakmayo­

filebis aspeqtia yvelafris ganmsazRvreli.

maS sadRa unda veZioT xelovnuri Semoqmedebis impulsi? amis pasuxi Zneli ar iqne­

ba, Tu meore sakiTxs davayenebT, saxeldobr: ras eswrafvis xelovani Tavisi Semoq­

medebis procesSi, Tu ZiriTadi misTvis is ki ar aris, rom iseTi xelovnuri nawarmoebi

Seqmnas, romelic mis esTetikur moTxovnilebas maqsimalurad daakmayofilebda? ra

SemTxvevaSi grZnobs xelovani Tavisi mxatvrul SemoqmedebiT kmayofilebas da, maSa­

sadame, Tu ara esTetikuri tkbobis moTxovnilebas, ras emsaxureba mxatvruli Semoq­

medeba? mxatvrul Semoqmedebas imitom rodi ewodeba mxatvruli, rom misi nawarmoebni,

Cveulebriv, xatovani Sinaarsis arian, rom isini raRac obieqturad arsebulis adekva­

tur gamoxatulebas iZlevian. es rom ase ar yofiliyo, maSin fotografiaze ukeTesi

xelovneba warmoudgeneli iqneboda. namdvilad ki, miuxedavad imisa, rom fotografia

sinamdvilis uzustes gamoxatulebas iZleva, xelovnurad mas aravin Tvlis. ara! xe­

lovneba ara obieqturad mocemuli sagnebis Sesatyvisi gamoxatulebis mizans emsax­

ureba, aramed TviTon xelovanis intimur ganwyobaTa gamoxatvis mizans: xelovneba Sin­

aganis gansaxierebis formaa da amitom igi sinamdvilis fotografiul reproduqcias

rodi iZleva, aramed sinamdvilis axal formebs qmnis, rogorc xelovanis pirovnebis

ganwyobaTa obieqtivacias. magram Tu xelovnuri nawarmoebi Semoqmedis intimur ganc­

daTa obieqtivaciaa, maSin igi arsebuli sinamdvilis gamdidrebaa, axali sinamdvilis

Semoqmedebaa.

magram Tu es asea, maSin advili gasagebia, Tu ra amoZravebs xelovans, rodesac mx­

atvrul Semoqmedebas iwyebs. ueWvelia, xelovnuri Semoqmedebis impulsi xelovanis

ganwyobaTa gansaxierebisadmi da, maSasadame, maTi dasrulebisa da realizaciisadmi

miswrafebaSi unda veZioT. xelovnuri Semoqmedeba mxatvris ganwyobaTa adekvaturi

gansaxierebisaTvis brZolaSi mdgomareobs da, cxadia, rac ufro warmatebiT mimdin­

areobs es brZola, rac ufro adekvaturi gansaxierebis formebs poulobs mxatvari,

miT ufro meti kmayofilebiT ganicdeba mxatvruli Semoqmedebis procesi.

aqedan cxadia, rom mxatvruli Semoqmedebac erT­erTi formaa qcevisa, romlis

impulsic funqcionaluri tendenciis wiaRidan gamomdinareobs da romlis adgil­

ic, maSasadame, introgenuri qcevis formaTa Soris unda moiZebnos. rogorc garTo­

Page 57: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

584

dimitri uznaZe

baSi, sportsa da TamaSSi, ise xelovnur SemoqmedebaSic siamovnebisa da kmayofilebis

grZnobas sabolood aqtivobis Sedegi ki ara, misi procesi iwvevs: qcevis yvela am for­

mas procesualuri xasiaTi aqvs.

miuxedavad amisa, xelovnuri Semoqmedeba mainc specifikurad gansxvavdeba yvela

danarCeni introgenuri qcevis formebisagan. produqts, nawarmoebs aq gacilebiT meti

roli aqvs mTeli qcevis mimdinareobisa da xasiaTisaTvis, vidre sxva SemTxvevaSi. ram­

denad poulobs aq funqcionaluri tendencia dakmayofilebas, es sabolood imazea

damokidebuli, Tu rogori gamova Semoqmedebis produqti: Tu ramdenad damakmayo­

filebelia subieqtisaTvis Semoqmedebis procesualuri mxare, es sabolood imazea

damokidebli, Tu ramdenad adekvatur gansaxierebas warmoadgens misi Sina gancdebisas

xelovnuri nawarmoebi. am ukanasknelis idea ar marto yovel wams gansazRvravs Semoq­

medebiT process, aramed damTavrebisa da dasrulebiskenac mouwodebs mas. xelovnuri

Semoqmedebis process ekargeba Rirebuleba, Tu igi manam wydeba, sanam xelovnuri

nawarmoebi dasrulebodes, TamaSSi es ase ar aris: aq procesis yovel monakveTs Tavis

damoukidebeli Rirebuleba aqvs da amitomaa, rom principulad da faqtobrivadac

SesaZlebelia, igi yovel wams Sewydes. asea garToba da asevea sportic. aq, ra Tqma unda,

raime warmoebis Seqmnaze laparakic ki zedmetia; samagierod, mTavari aq w a r m a t e ­

b a a , romelic dasrulebuli sportis SemTxvevaSi, r e k o r d i s saxeliT aRiniSneba;

arsebiTad igi nawarmoebis rols asrulebs, magram gansxvaveba isaa, rom TviTon aqtis,

TviTon funqciis niSania da ara Sedegi, romelsac funqciis amoqmedebis produqtad

vRebulobT. amitom sportsac wminda procesualuri saxe aqvs. xelovnuri Semoqmede­

ba, amisda mixedviT, Sromis procesTan ufro axlos dgas. miuxedavad imisa, rogorc

zemoT davrwmundiT, igi mainc procesualuri qcevis formad unda CaiTvalos.

xelovnuri Semoqmedebis TeoriaTa Soris cnobilia S i l e r i s a da g r o s i s Teo­

ria, romlis mixedviT xelovneba TamaSidan unda gamomdinareobdes. ramdenadac orive

_ xelovnuri Semoqmedebac da TamaSic _ ararealizebul ganwyobaTa da funqciona­

luri tendenciis niadagze aRmocenebuli qcevis formebs warmoadgens, am Teorias

saRi mosazreba udevs safuZvlad. magram ramdenadac erTica da meorec specifiku­

rad gansxvavebul qcevis procesebs Seadgenen, maT Soris saerTo meti araferi unda

iyos. zemoT ukve gvqonda SemTxveva, TamaSi da xelovnuri Semoqmedeba urTierTisaT­

vis dagvepirispirebina. iq Cven davinaxavT, rom qcevis es formebi marTlac specifiku­

rad gansxvavdebian urTierTisagan. es debuleba, rom gansakuTrebiT naTeli gaxdes,

mivmarToT aseT magaliTs: vTqvaT bavSvebi `omobanas~ TamaSoben. vTqvaT axla, magal­

iTad, scenaze omis warmodgenas cdiloben. erTnairi iqneba qceva orive SemTxvevaSi

Tu ara? ueWvelia, arsebiTad gansxvavebuli. pirvel SemTxvevaSi TamaSi Tavisuflad

mimdinareobs, TiToeuli monawile gansazRvrul, magram sakmaod farTo farglebSi,

Page 58: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

585

adamianis qcevis formebi

ise iqceva, rogorc mas moexasiaTeba. mas SeuZlia Tavi daanebos TamaSs roca surs:

amiT mis TamaSs mniSvneloba da azri ar daekargeba da arc daakldeba. xolo, rodesac

scenaze omis warmodgenaSi Rebulobs monawileobas, misi qceva Tavisuflebas kargavs,

igi mZafrad ganisazRvreba omis maqsimaluri adekvatobiT gansaxierebis gansazRvriT.

Tu warmodgenaSi monawileobis miReba unda, mas ar SeuZlia Tavis survilze Sewyvi­

tos TamaSi, winaaRmdeg SemTxvevaSi warmodgena, dramatuli xelovnuri nawarmoebis

nacvlad, ubralo TamaSad gadaiqceva. omis adekvaturi warmodgenis, misi Sesatyvisi

gansaxierebis tendencia Tavidan bolomde gansazRvrul, iZulebul formebs aZlevs

qcevas maSin, rodesac Cveulebrivi `omobanas~ SemTxvevaSi TamaSis TiToeuli momenti

TavisTavad damoukidebel Rirebulebas warmoadgens, arc arsebiTad gansazRvravs

mTlians da arc arsebiTad ganisazRvreba miT. es magaliTi naTlad gviCvenebs, rom

fsiqologiurad `warmodgena~ an xelovnuri Semoqmedeba da TamaSi arsebiTad gansx­

vavdebian urTierTisagan; miuxedavad imisa, rom orive SemTxvevaSi TviT moqmedeba an

TviTaqtivobaa, rac monawileTa interesis centrSi dgas, TamaSis dros es aqtivoba

fsiqologiurad yovel monacems momentSi damoukidebelia, xolo xelovnuri Semo­

qmedebisas igi mTelSia ganuyrelad Caqsovili da misganaa Tavidan Bbolomde gansaz­

Rvruli. iq qcevis calke aqtebi TviTon warmoadgenen TavisTavad Rirebulebas, aq

isini mxolod saSualebas warmoadgenen, romelnic mTelis gansaxierebis ideas emsax­

urebian. miuxedavad, amisa, subieqti aq qcevis aqtebs imitom ki ar mimarTavs, aramed

imitom, rom TviTon am mTeliT gansazRvruli aqtebis Sesrulebis impulss grZnobs.

ra unda iTqvas, esTetikuri tkbobis Sesaxeb? ueWvelia, adamiani xSirad Tavise­

bur moTxovnilebas grZnobs, romlis dakmayofilebac xelovnuri Semoqmedebis nawar­

moebTa an bunebaSi mocemuli mSvenierebis gancdis saSualebiT SeiZleba. esTetikuri

tkboba swored is mdgomareobaa, rodesac subieqti am Tavis moTxovnilebas akmayofi­

lebs. ise, rogorc sxva Cveulebrivi mdgomareobis dakmayofilebis SemTxvevaSi, aqac

aqtTa ori kategoria unda gavarCioT. pirveli TviT moTxovnilebis dakmayofilebis

aqtebi (esTetikuri tkbobis SemTxvevaSi _ xelovnuri nawarmoebis Wvreta) _ da meore

_ aqtTa kompleqsi, romelic am aqtebis realizaciis SesaZleblobis pirobebs qmnian

(esTetikuri tkbobis SemTxvevaSi _ Teatris bileTis SeZena, TeatrSi wasvla, adgi­

lis moZebna da sxv.) aqedan naTeli xdeba, rom esTetikuri tkboba qcevis im formebs

ekuTvnis, romelic zemoT m o x m a r e b i s saxelwodebiT iyo aRniSnuli. magram sakma­

risia CaukvirdeT esTetikuri tkbobis arsebas, raTa davrwmundeT, rom igi mainc sak­

maod gansxvavdeba moxmarebis Cveulebrivi aqtebisagan. aviRoT, sanimuSod, Wamis aqti.

subieqts kvebis moTxovnileba aqvs: mis organizms garkveuli nivTiereba (sakvebi) es­

aWiroeba. moTxovnilebis dakmayofilebas am nivTierebis organizmSi gadayvana da misi

asimilacia iwvevs. rac Seexeba TviT aqtebs, romelnic amisTvis arian aucilebeli (mok­

Page 59: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

586

dimitri uznaZe

beCa, ReWva da sxv.), TviT es aqtebi moTxovnilebis dakmayofilebaSi pirdapir monaw­

ileobas ar Rebuloben; mSieri organizmis moTxovnilebis dakmayofileba am aqtebis

gareSec SeiZleba: pirdapir rom mivawodoT organizms, Wamis aqtebis monawileobis ga­

reSe, sakvebi nivTiereba, misi moTxovnileba mainc dakmayofilebuli iqneba: cnobilia,

rom xelovnuri kvebis saSualebiT didi xniT SeiZleba SevunarCunoT sicocxle orga­

nizms.

esTetikuri tkbobis SemTxvevaSi analogiur mdgomareobasTan gvaqvs saqme Tu

ara? ise, rogorc, Cveulebriv, aqac garkveuli sagani _ xelovnuri nawarmoebi _ aris

saWiro moTxovnilebis dasakmayofileblad. magram sagani aq sagrZnoblad gansxvave­

bul rols TamaSobs. maSin, rodesac iq _ mag: kvebis SemTxvevaSi _ piriqiT, ZiriTadi

da arsebiTi mniSvneloba TviT aqtebs aqvT: moTxovnilebis dakmayofilebas TviT sa­

gani ki ar iwvevs, aramed im aqtebis realizacia, romelic sagnis, xelovnuri nawarmoe­

bis zegavleniT xorcieldeba, saxeldobr, esTetikuri Wvreta. kvebis moTxovnileba

rom Wamis aqtebis (kbeCis, ReWvis, ylapvis) amoqmedebaSi yofiliyo da ara TviT sakve­

bi masalis asimilaciaSi, maSin esTetikur tkbobas da mas Soris arsebiTi gansxvaveba

ar iqneboda da, cxadia, igi qcevis calke formad ver CaiTvleboda. raki es ase araa,

raki, piriqiT, xelovnur nawarmoebs mxolod imdenad aqvs esTetikuri moTxovnilebis

dakmayofilebisaTvis mniSvneloba, ramdenadac swored saWiro aqtebis amoqmedebis

SesaZleblobas iZleva, igi araTu Cveulebrivi moxmarebis qcevis saxeobad, aramed

sazogadod eqsterogenuri qcevis formadac ver CaiTvleba. meore mxriv, rogorc

Cveni analizidan Cans, isic udavoa, rom moxmarebis qcevasTan mis naTesaobas veravin

uaryofs. amisda mixedviT, Cven vrwmundebiT, rom Tu qcevis introgenur formaTa So­

ris xelovnuri Semoqmedebis saxiT Sromis analogs vxvdebiT, esTetikuri tkbobis sax­

iT iq moxmarebis qcevis analogiasTan gvaqvs saqme.

qcevis formebi:

eqsterogenuri _ moxmareba, momsaxureba, movla, Sroma, cnobismoyvareoba, saqme;

introgenuri _ esTetikuri tkboba, xelovnuri Semoqmedeba, TamaSi, sporti, gar­

Toba;

amrigad, adamianis qcevaTa formis mravalsaxianoba or mTavar jgufs Seicavs,

romelTaganac TiToeulSi qcevis specifikurad gansxvavebuli formebia moTavsebu­

li. es yvela forma SeiZleba amnairad iqnes dalagebuli:

Secdoma iqneboda gvefiqra, rom qcevis es formebi garduvali zRudeebiT arian

urTierTisagan gamoyofili. piriqiT, adamianis yoveldRiur cxovrebaSi isini ise

mWidrod ukavSirdebian erTmaneTs, rom xSirad Zneli xdeba adamianis esa Tu is konkre­

tuli qceva romelsame aRniSnul formas mivakuTvnoT. ramdenadac qcevis formaTa

Page 60: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

587

adamianis qcevis formebi

klasifikacias safuZvlad fsiqologiuri Tvalsazrisi aqvs dadebuli, unda vifiqroT,

rom imis gadasawyvetad, Tu umTavresad qcevis ra formebTan gvaqvs saqme yovel mo­

cemul momentSi, mxolod subieqtur ZiriTad gancdas aqvs mniSvneloba. saintereso

iqneboda sagangebod gveCvenebina, Tu ramdenad xSiria SemTxvevebi, rom obieqturad

TiTqos savsebiT erTi da igive qceva, imisda mixedviT Tu rogoria subieqtis ZiriTadi

gancda, namdvilad arsebiTad gansxvavebul qcevis formebs warmoadgens. es erT­erTi

uZleveli sabuTi iqneboda im azris sasargeblod, rom bihevioristuli fsiqologi­

is niadagze qcevis namdvilad nayofieri kvleva sruliad uimedo saqmes warmoadgens.

magram amaze sagangebod SeCereba Zlier Sors wagviyvanda. aq CvenTvis isic sakmarisi

iqneba, Tu mkiTxvels gavafrTxilebT, rom Cvens mier urTierTisagan gamoyofili qce­

vis formebi konkret sinamdvileSi mkveTrad ar arian urTierTisagan gamoyofili da

xSirad erTimeoreSi gadadian.

magram amoiwureba ki adamianis qceva mxolod zemoT dadasturebuli formebiT,

Tu aris SemTxveva, rodesac ver ityvis kaci, Tu romels zemoaRniSnul formas mia­

kuTvno igi?

aviRoT magaliTad, s w a v l a ! sruliad ueWvelia, rom mas Zlier TvalsaCino adgili

ukavia cocxali organizmis, gansakuTrebiT ki adamianis cxovrebaSi. ra aris igi? aris

igi qcevis calke forma, Tu igi SeiZleba qcevis erT­erT zemodaxasiaTebul formas

mivakuTvnoT? Cveulebriv, fiqroben, rom swavla Sromis, kerZod, ki, gonebrivi Sromis

erT­erTi saxeobs da mets arafers warmoadgens. es Sexeduleba imdenad gavrcelebu­

lia, rom SeiZleba mkiTxvels Cveni sakiTxis dayenebac ki ucnaurad moeCvenos. marT­

lacda rogor SeiZleba eWvis Setana imaSi, rom swavla, gansakuTrebiT ki saskolo swav­

la, SeuZlebelia sxva ram iyos, Tu ara g o n e b r i v i Sromis erT­erTi saxeoba. aseTia

sayovelTaod gavrcelebuli Sexeduleba. miuxedavd amisa, sakmarisia sul mcire dak­

virvebac, raTa davrwmundeT am azris srul usafuZvlobaSi.

ra udevs safuZvlad am mcdari Sexedulebis gavrcelebas? rodesac vambobT,

TiTqos swavla gonebrivi Sromis saxeobas warmoadgens, ueWvelia, winaswar swavlis

Taviseburi gageba gvaqvs mxedvelobaSi. ueWvelia, Cven vfiqrobT, rom swavlas raRac

Rirebulebis, Cvevis an codnis miRebis mizani aqvs dasaxuli. magram imisaTvis, rom es

mizani ganxorcieldes, garkveul aqtivobas unda mivmarToT, romelsac Sedegad am Cve­

vis da codnis SeZena moyveba. ise rogorc Sromis SemTxvevaSia mTavari Sromis produq­

ti, xolo TviTon aqtivobas, romelic am produqts iZleva, ara damoukidebeli, ar­

amed, rogorc yovel saSualebas sazogadod, sruliad damokidebuli Rirebuleba aqvs,

swored asea swavlis SemTxvevaSic: umTavres saqmed aq codna an Cveva iTvleba, rogorc

produqti swavlisa, xolo TviT swavla am produqtis misaRwevad aucilebeli energi­

is xarjvas warmoadgens, rac mxolod imitomaa saWiro da mniSvnelovani, rom uamisod

Page 61: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

588

dimitri uznaZe

mzamzareuli saxiT arc Cveva mogvecemoda da arc codna. maSasadame, aq winaswar aris

nagulisxmevi, rom, rogorc Sromas araviTari azri ar eqneboda, ise swavlac sruliad

zedmeti iqneboda, rom qvemdebare Cveva an codna uamisodac mocemuli yofiliyo, erTi

sityviT, Tanaxmad winaswari Seumowmebeli Sexedulebisa, swavlas TavisTavad aravi­

Tari damoukidebeli Rirebuleba ara aqvs: fasi da mniSvneloba mxolod im Cvevebsa da

codnas aqvs, romelsac swavlis saSualebiT vRebulobT.

magram vnaxoT, arsebobs Tu ara swavlis produqtsa da Sromis produqts Soris im­

deni analogia, rom aRniSnuli Sexedulebis dasabuTeba SeiZlebodes. rodesac Sromas­

Tan gvaqvs saqme, mxedvelobaSi yovelTvis is garkveuli produqti gvaqvs, romlisTvi­

sac iZulebuli SeviqeniT SromiTi energia dagvexarja, garda am produqtis Seqmnisa,

Sromis Seqmna araviTari sxva efeqtis mocemas ar gulisxmobs. garkveul SromiT pro­

cess am garkveuli individualuri produqtis mocemis meti sxva araferi evaleba. ase­

vea Tu ara swavlis SemTxvevaSic? vTqvaT, bavSvs weras vaswavliT: man ukve iswavla ori­

ode asos werac. ra aris am SemTxvevaSi swavlis efeqti? nuTu am oriode asos wera?

ueWvelia, ara! garda imisa, rom axla bavSvma am asoebis wera icis, man kidev SeiZina

sxva ram, rac mas winaT ar hqonia da SeiZina swored imis gamo, rom mas am asoebis weras

vaswavlidiT: man SeiZina unari Tavisi mcire kunTebis MmuSaobis gansazRvrul farg­

lebSi aqtiuri warmarTvisa; amitom man oriode asos weris swavlis Sedegad ara marto

am asoebis wera icis, aramed SeZenili aqvs SesaZlebloba sxva asoebis ufro advilad

Seswavlisac. da rodesac man ukve ramdenime sityvis dawera iswavla, man ara marto am

sityvebis dawera icis, aramed axla sxva sityvaTa daweris unaric ganuviTarda. amito­

maa, rom weris swavlisaTvis sruliad araa saWiro yvela im sityvis wera viswavloT,

romlis daweris SemTxvevac SemdegSi odesme mogvecema, wera­kiTxvis mcodnes, ra Tqma

unda, iseTi sityvis dawerac SeuZlia, romlis ara Tu wera arasdros uswavlia, aramed,

romlis msgavsic ki mas arasodes ar gaugonia.

is, rac weris swavlis Sesaxeb iTqva, SeiZleba uklebliv yovelgvari sxva swavlis

Sesaxeb ganmeordes. sul sxvaa Sroma: igi mxolod erTs garkveul produqts iZleva da

mets arafers. sxvanairad rom igive azri gamovTqvaT, swavlas ara marto im konkret­

uli, individualuri Cvevis an codnis mopoveba aqvs mxedvelobaSi, romelsac ama Tu

im momentSi vswavlobT, aramed metic: saxeldobr, misi mTavari ganzraxva moswavlis

saTanado Zalebis ganviTarebisaken aris mimarTuli.

amitomaa, rom swavlis SemTxvevaSi arasdros ar vambobT, rom moswavles am sityvis

Tu im sityvis weras vaswavliT, aramed sazogadod weras, rom mas am magidis gakeTe­

bas vaswavliT, aramed sazogadod magidis gakeTebas, maSin rodesac Sromis SemTxvevaSi

s a z o g a d o d magidis an s a z o g a d o d raime sagnis gakeTebis Sesaxeb laparaki sru­

liad uazroba iqneboda.

Page 62: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

589

adamianis qcevis formebi

rom es marTlac asea, rom am mxriv Sromasa da swavlas Soris marTlac arsebiTi

gansxvaveba arsebobs, es sxva mosazrebidanac naTeli xdeba. sainteresoa, rom swavlis

cnebis moculoba Seudareblad ufro farToa, vidre ara marto gonebrivi Sromis,

aramed Sromis cnebisa sazogadod. romeli qcevis formac ar unda aviRoT, suler­

Tia, swavla SeiZleba yvelas exebodes: SeiZleba adamianma swavlis sagnad moxmarebis

aqtebic gadaaqcios _ yovel SemTxvevaSi is aqtebi, romlebic pirobiTi refleqsebis

bunebis arian, magram moxmarebis qcevis kompleqsSic erTiandebian, _ Sromis yvela

forma, movlisa da momsaxurebis, ise, rogorc gonebrivi Sromisa da saqmianobis aqte­

bic. erTi sityviT, ar arsebobs arc erTi, yovel SemTxvevaSi, eqsterogenuri qcevis

forma, rom misi swavlis sagnad gadaqceva ar SeiZlebodes. ara! metic SeiZleba iTqvas.

yvela qcevis forma am Tu im saxiT da ama Tu im donemde mxolod swavlis Sedegad xdeba

Cvens kuTvnilebad. ukve es ueWveli faqtic sakmarisi unda yofiliyo, rom Sromisa da

swavlis igiveobis azri saeWvo mainc gamxdariyo.

magram ras miuTiTebs swavlis es, ase vTqvaT, generaluri xasiaTi? ueWvelia, swav­

las, rogorc aqtivobis erT­erT saxeobas. is produqti, is sagnobrivi mocemuloba

rodi unda hqondes pirvel rigSi mxedvelobaSi, romelTan dakavSirebiTac misi proce­

si mimdinareobs, aramed im Zalebis ganviTarebis mizani, romelnic am procesSi aqtivo­

bis mdgomareobaSi modian. swavlis procesSi aRmocenebuli aqtivoba, maSasadame, ara

mxolod saSualebis Rirebulebas Seicavs, aramed TviTon warmoadgens damoukidebel

Rirebulebas, e.i. swavlaSi ZiriTadi mniSvneloba im produqts ki ara aqvs, romelsac

igi konkreti Cvevis an konkreti Sinaarsis mqone codnis saxiT gvaZlevs, aramed gansaz­

Rvruli mimarTulebiT moswavlis Zalebis ganviTarebas: swavlaSi ZiriTadi konkreti

Cveva da codna rodia, aramed im Zalebis ganviTareba, romelnic swavlis procesSi Re­

buloben monawileobas. marTlacda, arasdros SromiTi procesis mizans ZalTa ganvi­

Tareba ar Seadgens: Sroma mxolod produqtisaTvis warmoebs da ara im Zalebis gan­

viTarebisaTvis, romelnic masSi Rebuloben monawileobas. marTalia, obieqturad

SromiT process adamianTa Zalis ganviTarebac mosdevs, magram es misi, rogorc aqti­

vobis garkveuli saxis, aucilebeli Tanmxlebi movlenaa da ara misi arsi, romelic mis

specifikur niSans Seadgens. piriqiT, Sroma Tavisi arsebiT damTavrebul, dasrulebul

Zalebs gulisxmobs. mas maTi gamoyeneba ainteresebs da ara maTi ganviTareba. da gana

TviT ganviTarebis donec amiT ar gaizomeba, Tu ramdenad arian Zalebi Sromis warmoe­

bisaTvis momzadebuli! politeqnikuri skola imitom ki ar aris Sromis skola, rom igi

swavlas Sromad aqcevs, an Sromas swavlad, aramed swored imitom, rom mas Secdomad mi­

aCnia skolis qarxnad anda qarxnis skolad gadaqceva. piriqiT, misi ZiriTadi idea isaa,

rom adamianis SromiTi Zalebis ganviTarebac sagangebo zrunvas, swavlas moiTxovs da

es zrunva swored adamianis zogadi ganviTarebisaTvis zrunvasTan unda iyos ganuyre­

Page 63: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

590

dimitri uznaZe

lad dakavSirebuli, anda, ukeT, masTan erTaderT mTlianobaSi gaerTianebuli. es ki

imas niSnavs, rom politeqnikuri Sromis swavla ara profesionaluris, aramed zogadi

ganaTlebis skolis saqmea da es ukanaskneli ara calmxrivi aRzrda­ganaTlebis, aramed

politeqnikuri Sromis skola unda iyos.

erTi sityviT, swavla arsebiTad gansxvavdeba qcevis im specifikuri formisagan,

romelic zemoT warmoebiTi Sromis saxelwodebiT iyo aRniSnuli.

rogorc cnobilia, qcevis arc erTi formisaTvis ar aris mozardis ZalTa ganvi­

Tarebis intencia ise specifikuri, rogorc TamaSisaTvis. meore mxriv, da swored am

mizezis gamo, rogorc zemoTac iyo aRniSnuli, TamaSi qcevis generaluri formaa.

magram, rogorc davrwmundiT, swored orive es niSani axasiaTebs swavlasac. aqedan

TiTqos TavisTavad unda gamomdinareobdes daskvna, rom swavla da TamaSi qcevis erT­

sa da imave formas unda warmoadgendes da marTlac, pedagogiuri azrovnebis isto­

riaSi am azrs araerTgzis uCenia Tavi. J a n ­ J a k r u s o da sazogadod e.w. T a v i s u ­

f a l i s k o l i s momxreni saboloo angariSSi swored swavlisa da TamaSis igiveobis

ideas emyarebodnen. radganac r u s o s idea zogan poulobs momxreebs, xolo, meore

mxriv, farTod gavrcelebuli Sexedulebis mixedviT, TamaSsa da swavlas Soris saer­

To araferi ar unda iyos, aucilebeli xdeba am sakiTxze cota xans mainc SevCerdeT.N

mTeli Cveni msjeloba, romelic swavlisa da Sromis cnebaTa urTierTobas exeboda,

iqiT iyo mimarTuli, rom naTeli gamxdariyo, Tu raoden gansxvavdeba swavla Sromis­

agan da raoden uaxlovdeba igi TamaSs. TiTqmis yvela is ZiriTadi niSani, romlebic

swavlis cnebas Sromis cnebisagan ansxvavebs, swored is niSani aRmoCnda, romelic

TamaSisTvisaa damaxasiaTebeli. gansakuTrebiT gadamwyveti mniSvneloba ki erTsa aqvs,

saxeldobr, imas, rom swavlaca da TamaSic arsebiTad ZalTa ganviTarebis mizans eyrd­

nobian da emsxurebian. vfiqrobT, rom yovelive amis Semdeg zedmetad unda CaiTvalos

kvlav TamaSisa da swavlis cnebaTa naTesaobis mtkicebaze SeCereba. piriqiT, azrTa

mTeli mimdinareoba aqamde iseTi iyo, rom mkiTxvels bunebrivad qcevis orive am for­

mis igiveobis azri gauCndeboda, vidre maTi gansxvavebulobisa. amitom axla swored am

azris marTebulobaze unda SevCerdeT: marTlac imdenad hgavs swavla TamaSs, rom maT

gaigivebaze ifiqros kacma?

Tu swavla aqtivobis formaa, romlis azric Sinagan ZalTa ganviTarebaSi unda ve­

ZeboT, cxadia, rom aq araviTari gare moTxovnileba ar arsebobs, rom winaswar gansaz­

Rvravdes im sagans, romelic am aqtivobisTvisaa aucilebeli, maSasadame, swavlac ise­

Ti formaa aqtivobisa, romelsac gare moTxovnilebis impulsi rodi aRZravs: am rols,

TamaSis msgavsad, aqac funqcionaluri tendencia unda asrulebdes. es ki imas niSnavs,

rom swavlaSi aqtivobisaTvis aucilebeli sagani subieqts ara garedan da iZulebiT

eZleva, aramed Sinaganad, samoqmedod ganwyobili Zalebis Sesatyvisad da Tavisu­

Page 64: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

591

adamianis qcevis formebi

flad. es mosazreba erTxel kidev amtkicebs im azrs, TiTqos swavla da TamaSi erTi

da igive iyos, yovel SemTxvevaSi, swavla qcevis iseTive introgenuri forma iyos, ro­

gorc TamaSi. namdvilad ki es ase ar aris. swavla yovelTvis gulisxmobs raRacas, rac

iswavleba: igi TviT cnebis SinaarsSi Seicavs raRac gareganis ideas, romelic moswav­

les swored garedan eZleva da ara misi Zalebis Tavisufali impulsis niadagze aigeba.

Cven xom raRacas vaswavliT moswavles, e.i. Cven vaZlevT sagans am Zalebs da ara isini

irCeven an qmnian mas Tavisuflad. ganviTarebis gansazRvrul safexurze mozardSi,

vTqvaT, metyvelebis funqciebi imdenad mwifdeba, rom maTi amoqmedebis tendencia an

impulsi uCndebaT. magram metyvelebis funqciebis amoqmedeba xom metyvelebas niS­

navs! metyveleba ki mxolod romelsame garkveul enaze SeiZleba. maSasadame, sruliad

SeuZlebelia, metyvelebis funqciuri tendencia dakmayofildes, Tu mas garedan ar

mivcemT sagans, e.i. romelime garkveuli enis masalas. swavla swored am garedan mo­

wodebuli sagnis, masalis niadagze sametyvelo funqciaTa amoqmedebaSi mdgomareobs.

anda meore magaliTi: vTqvaT, bavSvs imdenad moumwifda angariSis warmoebis gone­

brivi funqciebi, rom maTi amoqmedebis tendenciam iCina Tavi. Tavis Tavze mindobili

bavSvi albaT iZulebuli iqneboda am SemTxvevaSi Tavisi funqciebi ise emoqmedebina,

rom mxolod is safexurebi gaevlo, romelic Tavisi naturaluri ganviTarebis pro­

cesSi pirvelyofili adamianis ariTmetikulma azrovnebam gaiara. Cvens sinamdvileSi

ki, Cvens skolaSi, mozardis ariTmetikuli azrovnebis funqciebi Cveni kulturuli

ganviTarebis dRevandel safexurze dauflebuli ariTmetikuli masalisa da wesebis

niadagze iwyebs funqciobas. magram am masalasa da am wesebs mozardis funqciebi TviTon,

damoukideblad rodi qmnian, aramed yvelafers amas Cven, maSasadame g a r e d a n , vawvdiT

mas da angariSis swavlac amas ewodeba: bavSvis ariTmetikuli azrovnebis funqcia am gare­

dan mowodebuli masalis niadagze viTardeba. amrigad, Cven vrwmundebiT, rom, marTalia,

swavla mozardis Sinagani Zalebis funqcionaluri tendenciis gamovlenas gulisxmobs,

magram es gamovlena mxolod im masalaze xdeba, romelic garedan Cven mier eZleva mas.

swavlis SemTxvevaSi Sinagani TviTon rodi poulobs, irCevs, an qmnis Tavis Sesatyviss, Ta­

visi aqtivaciisaTvis aucilebel garegans, rogorc es TamaSis SemTxvevaSi xdeba, aramed

es ukanaskneli mozrdilis arCeviT ganisazRvreba. maSasadame, ganviTareba aq ara Tavisu­

flad arCeul masalaze xdeba, rogorc amas TamaSis SemTxvevaSi aqvs adgili, aramed im ma­

salaze, romelic mozrdils miaCnia MmizanSewonilad.

ibadeba sakiTxi: ratom xdeba ase? nuTu swavla aucilebelia? nuTu ar SeiZlebo­

da, rom mozardi Tavisi sakuTari TavisTvis migvendo, misi ganviTarebis bedi savse­

biT funqcionaluri tendenciis niadagze aRmocenebuli alRos xelmZRvanelobis qveS

dagvetovebina? am sakiTxis gadawyveta Zneli araa, Tu funqcionaluri tendenciis cne­

bas marTebulad gavigebT. calke funqcia mxolod rogorc Cveni mecnieruli analizis

Page 65: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

592

dimitri uznaZe

sagani warmoadgens realobas. konkret sinamdvileSi igi mxolod mTlianSi, e.i. sxva

funqciebTan urTierTmimarTebaSi, interfunqcionalur kavSirSi arsebobs. funqcio­

naluri tendencia am mTlianis amoqmedebis impulss niSnavs; da rodesac vlaparakobT,

rom zogjer adamianis aqtivobis formas funqcionaluri tendencia udevs safuZvlad,

es SeiZleba mxolod im azriT iqnas gagebuli, rom adamians ganviTarebis gansazRvrul

safexurze gansazRvruli interfunqcionaluri kompleqsebis amoqmedebis impulsi

uCndeba. es kompleqsebi ki erTxel da samudamod gansazRvruli saxiT rodia mocemu­

li organizmSi. igi kacobriobis ganviTarebis procesSi muSavdeba da TiToeuli kerZo

adamianis arsebaSi, SesaZleblobis saxiT, memkvidreobiT gadadis. maSasadame, kacobri­

obis ganviTarebis yovel safexurze adamianisSvils _ am ganviTarebis specifikurobis

mixedviT _ Taviseburi interfunqcionaluri mTliani kompleqsebi aqvs, romlebic mis

winaprebs xangrZlivi ganviTarebis niadagze aqvT miRweuli. maSasadame, es kompleqse­

bi kulturuli ganviTarebis produqts warmoadgenen da maT asamoqmedeblad, cxadia,

Sesatyvisi masala, Sesatyvisi sagania aucilebelia. mag: martivi SemTxveva rom aviRoT:

SevadaroT primitivis Svilis ariTmetikuli azrovnebis SesaZlebloba! SeiZleba Tu

ara iTqvas, rom orsave SemTxvevaSi savsebiT erTnair interfunqcionalur SesaZle­

blobasTan gvaqvs saqme? rasakvirvelia ara, SeiZleba Tu ara, imisda mixedviT, iTqvas,

rom am SesaZleblobaTa asamoqmedeblad savsebiT erTi da igive sagani, erTi da igive

masalaa saWiro? rasakvirvelia, ara. Tu funqciebi gansxvavebulia, amdenadve gansx­

vavebuli unda iyos is sagani an masalac, romelic maTi amoqmedebis aucilebel piro­

bas warmoadgens, primitivis Svilebis ariTmetikuli azrovnebis gasaaqtiveblad da mis

gasaviTareblad aravin da arasdros iyenebda da verc gamoiyenebda im rTul maTemati­

kur masalas, romelsac dRevandeli kulturuli adamianisSvilis maTematikuri ganvi­

TarebisaTvis mivmarTavT. es masala, ise, rogorc misi Sesatyvisi funqciebic, rogorc

interfunqcionaluri mTliani, mxolod kulturuli ganviTarebis Sedegad iqna miReb­

uli; igi kulturul monapovars warmoadgens da, maSasadame, dRevandeli bavSvis ganvi­

Tarebac am kulturuli ganviTarebis procesSi SeZenili masaliT SeiZleba moxerxdes.

magram es kulturuli masala, Tanamedrove maTematika, iseTia, rom bavSvi mas, ra Tqma

unda, Tavisi ZalebiT, TviTon damoukideblad, Tavisi maTematikuri azerovnebis amoq­

medebis mizniT ver Seqmnis: igi aucileblad garedan unda mieces mas, im mozrdili ada­

mianis xeliT, romelsac es masala aqvs dauflebuli, ramdenadac savsebiT ukulturo,

savsebiT primituli, naturaluri adamiani SeuZlebelia odesme arsebuliyo, imitom,

rom TviT cneba adamianisa uaryofs amis SesaZleblobas, inda vifiqroT, rom swavla,

rogorc ganviTarebaSi myofi ZalebisaTvis masalis miwodeba, adamianis aRzrdis marad

ganuyrel nawils Seadgenda. is, rac kulturuli ganviTarebis procesSi iqna adamianis

mier SeZenili, SeuZlebelia adamianisSvilma am kulturuli zegavlenis gareSe, savse­

biT naturaluri gziT SeiZinos.

Page 66: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

593

adamianis qcevis formebi

amrigad, sruliad ueWvod unda CaiTvalos, rom swavlis procesSi, adamianis Za­

lebis aqtivacia ara am Zalebis mier spontanurad gamonaxuli an Seqmnili Sesatyvisi

sagnis niadagze warmoebs, aramed mozrdilis mier miwodebuli masalis niadagze: swav­

lis procesSi mozardis Zala spontanurad rodi poulobs sagans, aramed igi garedan,

sxvis mier eZleva mas. am mxriv swavla Sromas hgavs da TamaSisagan arsebiTad gansx­

vavdeba. e.i. qcevis eqsterogenuri forma ufroa, vidre introgenuri. magram, miuxe­

davd amisa, namdvilad, qcevis eqsterogenur formad igi mainc ver CaiTvleba. saqme

isaa, rom qcevis eqsterogenuri formebis SemTxvevaSi subieqts ise eZleva sagani, rom

misi Zalebis aqtualuri moTxovnileba sruliad ar aris mxedvelobaSi miRebuli. mag:

ra moTxovnileba gauCndeba adamians am Tu im momentSi da, maSasadame, ra Zalebi unda

Caayenos man moTxovnilebis dasakmayofileblad aqtiur mdgomareobaSi, es sruliad

ar aris damokidebuli imaze, Tu, saxeldobr, romeli misi Zalebia amJamad samoqmedod

ganwyobili: romelime intensiuri gadaudebeli moTxovnileba, romelic Zalebis sak­

maod did daZabvas moiTxovs, SeiZleba maSinac gauCndes adamians, rodesac igi avad­

myofobis gamo sruliad dauZlurebulia anda xangrZlivi muSaobis gamo daqanculi.

swavlis SemTxvevaSi es ase ar aris. raki swavlis mTavari intenci moswavlis Zalebis

ganviTarebisaken aris mimarTuli, sruliad SeuZlebelia, rom mozrdilma, romelic

swavlas xelmZRvanelobs, Segnebulad iseTi amoqmedeba daavalos mas, romelnic amJa­

mad, ganviTarebis am safexurze, sruliad ar arian samoqmedod ganwyobilni. winaaRm­

deg SemTxvevaSi, igi winaswar iqneboda Tavisi swavlebis srul unayofobaSi darwmuneb­

uli. ara, maswavlebeli yovelTvis iZulebuli xdeba, kulturul monapovarTa swored

is formebi miawodos moswavles, romelnic misi amJamindeli saaqtivaciod ganwyobili

Zalebis asamoqmedeblad gamodgebian. maSasadame, is, Tu ras vaswavliT mozards, misi

Zalebis ganviTarebazea damokidebuli. magram, ra Tqma unda ara marto masze, aramed

imazec, Tu ra Zalebis ganviTareba gvainteresebs masSi, ra funqcionaluri SesaZle­

blobis, e.i. agreTve imazedac, Tu rogori adamianis aRzrda gvaqvs miznad dasaxuli.

erTi sityviT swavla ori mxriT gansazRvrul process warmoadgens: (Zalebis mxriv,

romelTa aqtivaciis tendencia Cndeba ganviTarebis mocemul safexuze, da) aRmz­

rdelis idealis mxriv, romelic swored am Zalebis ganviTarebas Tvlis Rirebulebis

mqoned da ara im Zalebisas.

swavla amisda mixedviT, TiTqos introgenuri qcevis formadac SeiZleba CaTvlil­

iyo da eqsterogenuradac, Tumca cal­calke igi arc erTs warmoadgens da arc meores.

igi ufro gardamavali formaa qcevis or ZiriTad kategorias Soris; igi gardamavali

safexuria, romelic TamaSis Semdgom unda ganvlos adamianma, raTa Sromis unariT aR­

Wurvili adamianis donemde amaRldes.

swavlis am koncefciidan naTlad Cans, Tu raoden cdeboda J a n ­ J a k r u s o an

e . w . T a v i s u f a l i s k o l i s pedagogika, rodesac swavlas TamaSis donemde aqveiTeb­

Page 67: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

594

dimitri uznaZe

da, anda, meores mxriv, sqolastikuri skola, romelic swavlas mxolod aRmzrdelis

miznebis mixedviT warmarTavda ise, rom mozardis Sinagan SesaZleblobaTa ganviTa­

rebis donesa da tendenciebs araviTar angariSs ar uwevda.

skola araa saTamaSo moedani, magram igi arc qarxanaa, sadac adamianebis Zalebs

gansazRvruli produqtebis momzadebas avaleben da, maSasadame, samuSaod mxolod mas

iReben, visac ukve aqvs amisaTvis saWiro Zalebi ganviTarebuli. aqedan naTeli xdeba, Tu

ra principze unda iyos agebuli skolis muSaoba, rogorc Tavisi Sinaarsis, ise meTo­

debis mxrivac. rodesac sazogadoebaSi moTxovnileba Cndeba, vTqvaT eleqtromanqa­

nebi xdeba saWiro, maSin am moTxovnilebis dasakmayofileblad saTanado morTulobis

qarxanas ageben da iq samuSaod iseT pirebs SearCeven, romelnic am manqanebis warmoe­

bisaTvis saukeTesod arian momzadebuli, sawinaaRmdego mdgomareobasTan gvaqvs saqme

swavlis SemTxvevaSi. aq ZiriTadi mizani mozardis Zalebis ganviTarebaa. amitom Tu ro­

gori unda iyos yovel mocemul momentSi swavlis Sinaarsi da meTodebi, amis saboloo

gadawyveta mxolod am Zalebis gaTvaliswinebis, e.i. pedagogiuri dasabuTebis Semdeg

SeiZleba. nayofieri Sroma fsiqoteqnikurad dasabuTebul organizacias gulisxmobs,

nayofieri swavla _ pedagogiurad dasabuTebul Sinaarss da organizacias.

amrigad, swavla qcevis Taviseburi formaa, romelic ara Tu TamaSTan an SromasTan

ar SeiZleba iqnas gaigivebuli, aramed arcerTs sxva qcevis formasTan maSin, rodesac

yvela Cven mier dadasaturebuli qcevis forma an introgenur jgufs ekuTvnis da an

eqsterogenurs, swavla orives elementebs Seicavs da amdenad TiToeuli maTganisagan

gansxvavdeba.

Page 68: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

595

fsiqologia da pedagogika

fsiqologiis erT­erT umniSvnelovanes amocanas pedagogikisa da pedagogis dax­

mareba warmoadgens. amas aravin uaryofs, arc pedagogi, arc fsiqologi. miuxedavad

amisa, ar SeiZleba iTqvas, rom dRes sabolood gadawyvetili iyos, Tu ras niSnavs am

SemTxvevaSi daxmareba, ra moeTxoveba fsiqologias, raTa man pedagogikis mimarT Ta­

visi movaleoba Seasrulos. xSirad pedagogs ase esmis daxmarebis cneba: rodesac mis

winaSe raime Zneli pedagogiuri sakiTxi dgas _ vTqvaT, Segnebuli disciplinis aRzr­

dis sakiTxi _ igi uSualo monawileobis miRebas avalebs fsiqologs am pedagogiuri

sakiTxis gadaWraSi _ TiTqos fsiqologia mowodebuli iyos aswavlos pedagogikas, Tu

rogor unda gadaiWras pedagogiuri sakiTxebi.

xSiria SemTxveva, rom, samwuxarod, fsiqologsac ase esmis pedagogikis mimarT dax­

marebis amocana da Cveulebriv ase iqceva, rodesac raime fsiqologiur sakiTxs ikv­

levs, mag: nebisyofis sakiTxs, igi miRebuli Sedegebis gadmocemiT rodi kmayofildeba,

aramed pedagogiuri daskvnebis mocemasac cdilobs. es wesi imdenad gavrcelebulia,

rom igi ara marto pedagogiur fsiqologiaSi gvxvdeba, aramed Zalian xSirad zogadi

fsiqologiis kursebsa da saxelmZRvaneloebSic. sakmarisia davasaxeloT Tund prof.

kornilovis redaqciiT gamosuli saxelmZRvanelo, romelSiac TiTqmis yoveli calke

Tavi pedagogiuri daskvnebis CamoTvliT Tavdeba, rom es debuleba yvelasaTvis naTe­

li da udavo Seiqnes.

didi SorsmWvreteloba ar aris saWiro, rom kacma gaigos, Tu raoden mcdaria da

SeiZleba mavnebelic daxmarebis cnebis ase gageba. marTlacda udavoa, pedagogiuri

daskvnebi, saidanac ar unda gamomdinareobdnen isini, pedagogikur debulebebs war­

moadgenen. maSasadame, rodesac fsiqologi aseT daskvnebs akeTebs, igi fsiqologiis

sazRvrebs tovebs da pedagogikis farglebSi iWreba: igi pedagogikis saqmis gakeTe­

bas cdilobs. cxadia, am SemTxvevaSi `pedagogikis Tavis uflebebSi aRdgenis~ Sesaxeb

laparakic zedmetia.

magram esec ar iyos, fsiqologiis mier wamoyenebuli pedagogikuri debulebe­

bi, ramdenadac isini fsiqologiuri monacemebidan gamomdinare daskvnebs warmoad­

genen, ar SeiZleba principulad, pedagogiurad CaiTvalon. saqme isaa, rom debulebe­

bi mxolod fsiqologiur safuZvlebs eyrdnobian, maSin rodesac pedagogikas garda

Page 69: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

596

dimitri uznaZe

fsiqologiisa, sxva damxmare mecnierebebic aqvs, imitom, rom misi debulebebi ara

marto fsiqologiuriT, aramed sxva aspeqtebiTac unda iyos dasabuTebuli. fsiqolo­

gias, rogorc aseTs, ra Tqma unda, SeuZlebelia es aspeqtebic mxedvelobaSi hqondes

da amitom misi pedagogiuri daskvnebi principulad yovelTvis calmxrivia. mokled,

fsiqologizmi pedagogikaSic mcdar Tvalsazriss warmoadgens da fsiqologiisaTvis

pedagogiuri daskvnebis gamotanis davaleba NniSnavs swored fsiqologizmis Setanas

pedagogikaSi.

aqedan naTeli xdeba, rom pedagogiuri daskvnebis gamotana fsiqologiis saqme ar

aris, Tund es daskvnebi fsiqologiuri monacemebidanac gamomdinareobdnen. aseTi

daskvnebiT fsiqologia rodi exmareba, aramed xels uSlis pedagogikas, dezorienta­

cia Seaqvs masSio, ramdenadac sxva mniSvnelovan aspeqtebs, romlebic arsebiTia peda­

gogikisaTvis, ugulebelayofinebs. pedagogiuri debulebis SemuSaveba, ra Tqma unda,

mxolod da mxolod pedagogikis saqmea da fsiqologias swored aq evaleba daxmareba

gauwios mas. saqme isaa, rom pedagogiuri debulebis SesamuSaveblad bevri ramaa saWiro

da gansakuTrebiT fsiqologiuri masalac: imisaTvis, rom adamianis aRzrdis warmarT­

va SesaZlo gaxdes, saWiroa misi fsiqikis ganviTarebis kanonzomierebas gauwio anga­

riSi: pedagogikas iSviaTad aqvs saqme iseT sakiTxTan, romlis warmatebiT gadawyveta

saTanado fsiqologiuri masalis gaTvaliswinebis gareSe SeiZlebodes, pedagogika,

maSasadame, verc erTs aseT sakiTxs ver gadaWris saTanadod Tu mas fsoqlogiuri ma­

sala ar eqna xelT, Tu igi moklebil iqna fsiqikis im mxaris kanonzomierebaTa codnas,

romlis aRzrdis sakiTxic dgas amJamad mis winaSe. magram saidan miiRos pedagogikam es

fsiqologiuri masala? visgan unda Seityos man fsiqikuri cxovrebis kanonzomiere­

baTa Seasaxeb? rasakvirvelia, mxolod da mxolod im mecnierebebisagan, romelsac

yvelafris amis kvleva evaleba: rasakvirvelia, fsiqologiisagan. pedagogika mets

arafers sTxovs fsiqologias, garda sinamdvilis im sferos fsiqologiur kanonzom­

ierebaTa Seswavlisa, romelic misi interesis sagans warmoadgens: pedagogika mxolod

im mxriv sTxovs daxmarebas fsiqologias, rom man swavla­aRzrdis, pedagogiuri pro­

cesis calkeuli mniSvnelovani momentebis fsiqologiuri Seswavla awarmoos, da amiT

SesaZlebloba miscesc mas Tavisi pedagogiuri debulebebis SemuSavebisas misTvis

esoden mniSvnelovan fsiqologiur sinamdvilesac Sesaferi angariSi gauwios. fsiqo­

logias imas ki ar sTxoven, rom man pedagogiuri debulebis damuSaveba daiwyos Tund

fsiqologiuri debulebebidan gamomdinare pedagogiuri daskvnebis saxiT. ara, mas imas

sTxoven sferos Sesaxeb, romelic aRzrdis mecnierebas _ pedagogikas ainteresebs.

Tu am debulebas mxedvelobaSi viqoniebT, maSin cxadi Seiqneba isic, Tu ra aris e.w.

pedagogiuri fsiqologia, ra amocanebi SeiZleba idges mis winaSe. samwuxarod, xSiria

SemTxveva, rom pedagogiur fsiqologias raRac Tavisebur narev mecnierebad gulisx­

Page 70: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

597

fsiqologia da pedagogika

moben _ pedagogikadac da fsiqologiadac erTsa da imave dros. es naTlad Cans am mec­

nieruli disciplinis Sinaarsidan, rogorc es ukanasknel mis tradiciul kursebSia

mocemuli. rogorc wesi, aq nacadia jer pedagogiuri TvalsazrisiT romelime mniS­

vnelovani procesis, mag. angariSis, weris, kiTxvis fsiqologiuri bunebis gaSuqeba

da Semdeg im pedagogiuri debulebis wamoyenebac, romlebic am procesis fsiqologi­

idan gamomdinareobs. mokled: aq am procesebis fsiqologiacaa mocemuli da, misgan

gamomdinare pedagogiuri daskvnebis saxiT, pedagogikac. TavisTavad igulisxmeba,

aseTi difuziuri mecniereba ar SeiZleba arsebobdes: pedagogiuri fsiqologia ar

SeiZleba pedagogikadac gadaiqces marto imis gamo, rom igi pedagogiuri Tvalsaz­

risiT mniSvnelovan procesebs ikvlevs _ TiTqos fsiqologia, rogorc aseTi, uTuod

praqtikuli TvalsazrisiT arasaintereso procesebs unda swavlobdes. pedagogiuri

fsiqologia, ra Tqma unda, fsiqologiaa da pedagogiuri debulebebis SemuSavebas mas

veravin daavalebs. pedagogiur fsiqologias mxolod imitom ewodeba pedagogiuri,

rom swavla­aRzrdis TvalsazrisiT uSualod mniSvnelovani procesebisa da faqtebis

fsiqologiur kvlevas awarmoebs: igi agrovebs im fsiqologiur masalas, romlis uSua­

lo, gaTvaliswinebis gareSec pedagogika Tavis sakiTxebs warmatebiT ver gadswyvetda.

pedagogiuri fsiqologia fsiqologiis is dargia, romelic uSualod samsaxurs uw­

evs pedagogikas _ Teoriulsa da praqtikuls _ ramdenadac swored im konkretuli

sakiTxebis fsiqologiur masalas agrovebs, romelic swavla­aRzrdis problemis wre­

Si Sedis.

magram uwevs ki Tanamedrove fsiqologia saTanado daxmarebas pedagogikas? aZlevs

igi mas im procesebis, namdvili fsiqologiuri procesebis codnas, romelic mas ain­

teresebs? unda iTqvas, rom pedagogika sruliad ar aris kmayofili imiT, rasac mas

fsiqologia awvdis. pedagogiuri fsiqologia didi xania arsebobs, didi xania, rac mas

araerTi pedagogiurad mniSvnelovani procesis fsiqologiis Seswavla ucdia. amis

miuxedavd, pedagogika dRemde ukmayofiloa fsiqologiisa: igi ver gviwevs im daxmare­

bas, romelic moeTxovebao.

ra aris amis mizezi? pasuxi cnobilia: tradiciuli fsiqologia abstraqtuli mec­

nierebaa; igi warmoadgens ara cocxali, konkretuli adamianis fsiqologias, aramed

misi calkeuli fsiqikuri funqciebis fsiqologias. pedagogikas ki konkretuli ada­

mianis, cocxali pirovnebis aRzrdasTan aqvs saqme da, maSasadame, mas am konkretuli,

cocxali arsebis moqmedebis kanonzomierebaTa codna esaWiroeba. fsiqologia, sam­

wuxarod, swored amas ver aZlevs mas, vinaidan igi sazogadod yuradRebis, mexsierebis,

warmosaxvis da sxva ganyenebuli funqciebis Sesaxeb awarmoebs kvleva­Ziebas da ara

konkretuli, aqtiuri adamianis Sesaxeb. amitom gasagebia, rom pedagogika ukmayofilo

rCeba fsiqologiisa: igi saTanado daxmarebas ver gviwevso.

Page 71: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

598

dimitri uznaZe

tradiciuli fsiqologiis es unayofoba SeniSnulia sxva mecnierebebSic, romelT­

ac fsiqologiis daxmareba esaWiroeba, gansakuTrebuli xazgasmiT amas jer kidev me­19

sauk. bolos aRniSnavdnen da axalis, ufro konkretulisa da ufro nayofieri fsiqolo­

giis SemoRebas moiiTxovdnen. sakmarisia, movigonoT dilTais kritika, romelsac igi

eqsperimentuli fsiqologiis mimarT awarmoebda, da mis saxelTan dakavSirebuli moZ­

raoba, romelic gansakuTrebiT germaniaSi ganviTarda da axali fsiqologiis _ kult­

mecnieruli fsiqologiis (geises-wissenschaftliche Psychologie) dasabuTebas cdilobda.

dRes fsiqologias Zalian kargad aqvs Segnebuli tradiciuli fsiqologiis gan­

yenebuli funqcionalizmis, sruli ukmaroba da igi konkretuli, cocxali adamianis

fsiqologiis Camoyalibebas eswrafvis, am mxriv, arsebobs sruli SeTanxmeba ara Tu

fsiqologebs Soris, aramed pedagogikasa da fsiqologias Sorisac. yvela im azrisaa,

rom ganyenebuli usicocxlo mecnierebis adgili cocxali, aqtiuri adamianis fsiqo­

logiam unda daikavos, da maSin, kerZod, pedagogikac sakmaris daxmarebas miiRebs

fsiqologiisagan.

amrigad, amocana cxadia da udavo: konkretuli adamianis, aqtiuri pirovnebis

fsiqologia unda Seiqmnas. magram rogor, ra gziTaa es mosaxerxebeli?

dRes xazgasmiT aRniSnaven, rom tradiciuli fsiqologiis ZiriTadi nakli _ misi

ganyenebuloba iqidan gamomdinareobs, rom igi fsiqikas Cveni konkretuli qcevis, Cveni

yoveldRiuri praqtikis gareSe swavlobs (ix. mag. rubinSteinis `zogadi fsiqologiis

safuZvlebi~). maSasadame, saWiroa es mdgomareoba Seicvalos, saWiroa fsiqika aqti­

uri adamianis qcevasTan dakavSirebuli iqnes kvleuli da Sedegad cocxali adamianis

konkretul fsiqologiasTan gveqneba saqmeo. unda iTqvas, rom es Sexeduleba mxolod

sanaxevrod aris marTebuli: konkretuli fsiqologiis asagebad fsiqikis marto praq­

tikis formebTan dakavSirebiT Seswavla sruliad araa sakmarisi. gana cota viciT Sem­

Txveva, rom tradiciuli fsiqologia adamianis praqtikis sxvadasxva formas (swavlas,

TamaSs, Sromas) ikvlevda da amis gamo sruliad konkretuli Sinaarsis fsiqologiad ar

gardaqmnila! saqme marto is ki araa, rom tradiciuli fsiqologia adamianis fsiqikas

Cveni aqtivobis, Cveni praqtikis gareSe ikvlevs. ara. saqme isaa, rom igi adamianis fsiq­

ikas cocxali adamianis, aqtiuri subieqtis gareSe ikvlevs, da esaa misi ganyenebulo­

bis, misi usicocxlobis ZiriTadi mizezi. amitom, rodesac igi adamianis praqtikis sax­

eebis, mag. swavlis an Sromis fsiqologiur Seswavlas hkidebs xels, misi Sedegebi mainc

ganyenebuli, mainc araa konkretuli, mainc usicocxlo rCeba, imitom, rom usubieqto

praqtika araa is praqtika, romelic sinamdvileSi arsebobs; igi ganyenebuli, usicocx­

lo `praqtikaa~.

saidan gamomdinareobs tradiciuli fsiqologiis es nakli? ra aris yvela amis

ZiriTadi wyaro? me udavod mimaCnia, rom es is winaswar _ Seumowmeblad aRiarebuli,

Page 72: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

599

fsiqologia da pedagogika

tradiciulad ganmtkicebuli azria fsiqikuri mizezobriobis Sesaxeb, romelic dRemde

ganagrZobs batonobas ara marto fsiqologiaSi, aramed yvela im samecniero dargSic,

romelTac fsiqikurTan aqvT saqme, maSasadame, pedagogikaSiac. am azris fesvebi adami­

anis azrovnebis winare mecnieruli periodidan momdinareobs da Tavis sakvebs dRe sac

iqidan Rebulobs, im periodidan, rodesac suli damoikidebel metafizikur realobad

iyo cnobili da, rogorc aseTs, mxolod uSualo urTierToba SeeZlo daemyarebina mis

gareT arsebul sinamdvilesTan. suli TavisTavadi damoukidebeli realobaa, romelic

SeiZleba SeuerTdes sxeuls, gaSordes mas, imoqmedos masze da TviTonac miiRos zemo­

qmedeba misgano _ fiqrobdnen maSin. mokled: suli uSualo urTierTobaSi imyofeba

gare sinamdvilesTan, igi uSualod ganicdis mis zemoqmedebas da TviTonac uSualod

moqmedebs maszeo.

dRes Cveni mecnierebis ganviTarebis Tanamedrove doneze, ukve aRaravin fiqrobs

seriozulad damoukidebeli, metafizikuri arsis, sulis arsebobis Sesaxeb. dRes

mxo lod empiriulad mocemul gancdebze an sulier faqtebze laparakoben. miuxeda­

vad amisa, saocaria, rom Zveli rwmenis sisworeSi _ sulsa da gare sinamdviles Soris

uSualo urTierTobis arsebobis azrSi eWvi aravis Seaqvs, yovel SemTxvevaSi mTeli

tradiciuli fsiqologia Tavidan bolomde isea gagebuli, rom yvela kanonzomiereba,

romelsac igi adasturebs, kvlav wminda uSualobis principis uryeobas gulisxmobs:

yvelaferi, rac fsiqikaSi xdeba, yvelaferi, rac fsiqikurs emarTeba, garedan moqme­

di stimulis uSualo zemoqmedebis Sedegs warmoadgens. mokled: stimuli, fizikuri

aqti iqneba igi, Tu fsiqikuri, sul erTia, uSualod moqmedebs fsiqikaze da saTanado

efeqts masSi uSualodve iwvevs.2 mag. erTi warmodgena uSualodaa meoresTan dakav­

Sirebuli da es kavSiri kanonzomieri xasiaTisaa: ase vRebulobT cnobil asociaciis

kanonebs; Cveni cnobierebis emocionaluri Sinaarsebi, rogorc wesi, inteleqtualur

SinaarsebTanaa dakavSirebuli: tkbili siamovnebas iwvevs, mware _ usiamovnebas da

a.S. intensiuri gaRizianeba uSualod moqmedebs adamianis yuradrebaze; erTi sityviT,

yoveli cvlileba, romelsac adgili aqvs fsiqikaSi, tradiciuli fsiqologiis rwme­

niT, uTuod raime stimulis _ Sinaganis Tu gareganis _ uSualo efeqts warmoadgens

da mis asaxsnelad, maSasadame, araviTari Sua wevri araa saWiro: fsiqika uSualod gan­

icdis sinamdvilis zemoqmedebas, uSualod amyarebs masTan urTierTobas, rogorc

TavisTavadi damoukidebeli realoba meore TavisTavad, damoukidebel realobasTan.

amitom tradiciuli empiriuli fsiqologia gverds uqcevs subieqts, pirovnebas, rom­

lis iaraRsac fsiqika warmoadgens da fsiqikuri faqtebis an fsiqikuri funqciebis

fsiqologiad iqceva. subieqti mas sruliad ar esaWiroeba imitom, rom fsiqikuri mov­

lenebi, misi rwmeniT, uSualo kavSirSi imyofebian sinamdvilesTan. amitom sruliad

bunebrivia, rom tradiciul empiriul fsiqologiaSi aqtiuri subieqtis, pirovnebis

Page 73: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

600

dimitri uznaZe

cnebas adgili ara aqvs da igi calke samecniero dargis, qaraqterologiis problemad

iTvleba. empiriuli fsiqologia usubieqto fsiqologias warmoadgens, igi mTliani

cocxali subieqtidan moglejil, maSasadame, ganyenebuli funqciebis fsiqologiad

iqceva.

aqedan gasagebi xdeba isic, Tu ratomaa, rom tradiciuli fsiqologia adamianis

fsiqikas praqtikis mizanSewonili qcevis an moqmedebis gareSe da ara masSi da masTan

dakavSirebiT swavlobs: praqtika cocxali subieqtis, konkretuli pirovnebis, aqti­

vobis procesia da, bunebrivia, rom usubieqto fsiqologias igi yuradRebis gareSe

rCeba.

pedagogikas swavla­aRzrdis problemebi aqvs gadasawyveti, problema sruliad

garkveuli, konkretuli adamianuri praqtikisa. bunebrivia, rom uSualobis prin­

cipze mdgomi ganyenebuli usubieqto funqciebis fsiqologia saTanado samsaxurs ver

gauwevda mas. saqme isaa, rom fsiqikuri mizezobriobis sakiTxs arsebiTi mniSvneloba

aqvs pedagogikisaTvis, rogorc aRzrdis mecnierebisaTvis. tradiciuli fsiqolo­

giis fundamentaluri Secdoma ki, rogorc viciT, swored am sakiTxis gadaWraSi md­

gomareobs, saxeldobr, uSualobis principis aRiarebaSi, romelsac igi fsiqologi­

uri kauzalobis principad Tvlida. es principi Teoriul pedagogikaSic imTaviTve

uryevi debulebis rols asrulebda. Cveulebriv, ase gulisxmoben: imisaTvis, rom

aRzardo, mis fsiqikaze unda imoqmedo _ mis azrovnebaze, mis nebelobaze, mis emo­

ciaze. amitomaa, rom bavSvis fsiqikis TaviseburebaTa codna pirdapir aucilebelia

pedagogikisTviso.

am debulebaSi aseTi azria dafaruli: radganac bavSvis fsiqikaze unda imoqmedo,

cxadia, am fsiqikis TaviseburebaTa gaTvaliswinebaa saWiro; uamisod es zemoqmedeba

nayofieri ver gamodgebao. azri naTelia: aRzrdis procesi fsiqikaze uSualo zemo­

qmedebis process warmoadgens. maSasadame, aRzrdis procesSi subieqti an sruliad

ugulebelyofilia, anda igi TviTon fsiqikasTanaa gaigivebuli. magram TavisTavad

igulisxmeba, aRzrdis sagans ara fsiqikuri funqciebi, ara fsiqika sazogadod, aramed

konkretuli adamiani, cocxali aqtiuri pirovneba warmoadgens. ueWvelia, uSualobis

principi pedagogikaSic mavne rols asrulebda. ramdenadac fsiqologia TviTon iyo

am uSualobis principze agebuli. igi, cxadia, pedagogikaSi am principis gaZlierebas

ufro Seuwyobda xels, vidre dasustebas an aRkveTas.

amrigad, tradiciuli fsiqologia, romelic uSualobis principzea agebuli da

amitom ganyenebul, usubieqto fsiqologias warmoadgens, ormxrivaa, meti rom ar vTq­

vaT, usargeblo pedagogikisaTvis: igi ver awvdis mas cocxal fsiqologiur masalas

sinamdvilis im sferoebis Sesaxeb, romelic pedagogikas ainteresebs da, garda amisa,

igi aZlierebs masSi uSualobis principidan gamomdinare mavne tendenciebs.

Page 74: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

601

fsiqologia da pedagogika

aqedan aseTs, sruliad udavo daskvnas vRebulobT: uSualobis principi unda gaid­

evnos Ffsiqologiidan. fsiqikuri mizezobriobis problema ise gadawydes, rom fsiqo­

logia cocxali, konkretuli, aqtiuri adamianis fasiqologiad gadaiqces. es imas

niSnavs, rom subieqtis cnebam fsiqologiaSi, mas rom Seefereba, iseTi adgili unda

daikavos: igi safuZvlad unda daedos _ sxva aranakleb mniSvnelovan cnebebTan erTad

_ mTel fsiqologias. usubieqto, ganyenebuli funqciebis fsiqologiam adgili unda

dauTmos subieqtis, moqmedi pirovnebis fsiqologias.

rasakvirvelia, es mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba moxdes, Tu fsiqologia Tavis

amosaval wertils dasaxavs ara analizis Sedegad miRebuls sinamdvilis ganyenebul,

nawilobriv mxareebSi, aramed TviTon cocxal, konkretul, mTlianobiTs sinamdvile­

Si Tu fsiqologia adamianis calke fsiqikurisa da calke fizikuri mxaris gaTval­

iswinebis gziT ki ar wava cocxali adamianis Seswavlis miznisaken, aramed TviTon aq­

tiuri subieqtiT daiwyebs, yovel SemTxvevaSi mTlianiT, konkretuliT da am mTlianis

kanonzomierebaTa wvdomas SesZlebs.

magram rogor unda moxdes es? sad, raSi unda daiWiros mecnierulma kvlevam es

mTlianoba, raTa misi konkretuli Seswavla awarmoos?

dRes fsiqologias ukve sruli SesaZlebloba aqvs, garkveuli pasuxi gasces am

sakiTxs. mis gankargulebaSi moipoveba sakmao faqtiuri masala, romelic am mTlianobis

konkretuli mecnieruli kvlevis ueWvel SesaZleblobasa da nayofierebas amowmebs.

Cven mxedvelobaSi gvaqvs ganwyobis fsiqologia, romelmac ganwyobis saxiT, mTliani,

aqtiuri subieqtis konkretuli mecnieruli kvlevis sagnad gadaqceva moaxerxa da amiT

damarwmuneblad daamtkica, rom sruliad araa aucilebeli, fsiqologia uTuod iSua­

lobis debulebaze iyos agebuli da imTaviTve, principulad, ganyenebul mecnierebas

warmoadgendes. ganwyobis fsiqologiam gviCvena, rom SesaZlebelia namdvili mecni­

eruli fsiqologia cocxali aqtiuri subieqtis fsiqologia iyos.3 man daamtkica, rom

ganwyobis cnebas am SemTxvevaSi gadamwyveti rolis Sesruleba SeuZlia, ramdenadac

es cneba Tavis Sinaarsad iRebs ara romelime nawilobriv moments _ fsiqikurs, an

fiziologiurs, aramed TviTon subieqts, rogorc mTlianis, garkveul mocemulobas,

da amiT igi mTlianobis kanonzomierebaTa uSualo Seswavlis SesaZleblobas hqmnis.

gansakuTrebiT aRsaniSnavia, rom ganwyobis cnebaSi orive kardinaluri momentia

mocemuli, romelic konkretuli fsiqologiis asagebad da, maSasadame, sxvaTa Soris,

pedagogikis moTxovnilebaTa dasakmayofilebladac aucileblad aris cnobili _

pirovnebis momenti da praqtikis momenti. marTlacda, ganwyoba mTlianobiTi bunebis

faqtia, igi aqtiuri subieqtis, rogorc mTelis, daxasiaTebaa. magram imave dros igi

am aqtiuri subieqtis samoqmedod mzadyofnasac niSnavs. maSasadame, ganwyobis cnebaSi,

orive momenti erTad igulisxmeba moqmedebac da aqtiuri pirovnebac. aqedan cxadia,

Page 75: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

602

dimitri uznaZe

rom ganwyobis fsiqologiisaTvis pirovnebisa da aqtiobis anu moqmedebis cneba prin­

cipulad aris urTierTTan dakavSirebuli da misTvis TavisTavad igulisxmeba, rom

namdvil mecnierul fsiqologiaSi orive es cneba _ pirovneba da moqmedeba _ fuZem­

debel rols asrulebs.

amrigad, Cven vxedavT, rom ganwyobis cnebaze agebul fsiqologias gansakuTrebu­

li daxmarebis gaweva SeuZlia yvela im mecnierebisaTvis, romelsac swored pirovnebis

aqtiobasTan aqvs saqme, pirvel rigSi, rasakvirvelia, pedagogikisaTvis.

magram ganwyobis fsiqologias ara marto imitom SeuZlia namdvili daxmarebis gaw­

eva pedagogikisaTvis, rom igi aqtiuri pirovnebis, konkretuli adamianis fsiqologias

warmoadgens. ara! arsebobs sabuTebi vifiqroT, rom garda amisa mas, rogorc swored

ganwyobis fsiqologias, specifikuri mniSvnelobac aqvs pedagogikisaTvis. saqme isaa,

TviTon ganwyobis cnebas aqvs gansakuTrebuli pedagogiuri Rirebuleba, imdenad gan­

sakuTrebuli, rom momavalSi igi albaT pedagogikis erT­erT fundamentalur cnebad

gadaiqceva. aRzrda, swavla, ganviTareba _ yvelaferi es iseTi procesebia, rom maT

gasagebad arafers imdeni mniSvneloba ara aqvs, ramdenic ganwyobis cnebas da es imi­

tom, rom adamianis aRzrdis procesi ar SeiZleba gansakuTrebiT intimur kavSirSi ar

imyofebodes mis ganwyobasTan.

Tu ra rols asrulebs ganwyoba aRzrdis procesSi, amis gageba namdvili aRzrdis

udavo faqtebis dakvirvebiTa da analiziT SeiZleba. marTlacda, rasakvirvelia, yov­

elTvis yofilan da dResac arseboben niWieri aRmzrdelebi da kargi maswavleblebi,

romelTac Tavis praqtikul pedagogiur muSaobaSi mniSvnelovani warmateba hqoniaT.

aseTi SemTxvevebi mSvenier masalas iZlevian namdvili pedagogiuri kvleva­ZiebisaT­

vis. xom udavoa, rom aq yvelgan swori pedagogiuri zemoqmedebis faqtebTan gvaqvs

saqme. raSi mdgomareobs am zemoqmedebis siswore, saxeldobr, riT aRwevs aRmzrdeli

aseT warmatebas Tavis muSaobaSi, es mas, rogorc wesi, arc ki aqvs sagangebod gaazre­

buli da amitom, rodesac mas amis Sesaxeb ekiTxebiT, igi swori pasuxis mocemas ver

axerxebs: faqtis Sesaxeb mas angariSis mocema advilad SeuZlia. magram ras emyareba es

faqti, ratom aris igi aseTi, es ukve Teoriis saqmea da swori Teoriis micema yvelas

ar SeuZlia, miuxedavad imisa, rom igi rogorc praqtikosi sayuradRebo Sedegebs aR­

wevs. imisaTvis, rom swori pedagogiuri zemoqmedebis safuZvlebi moinaxos, saWiroa

am saqmes pedagogikurma Teoriam mohkidos xeli. pedagogikis saqme swored esaa.4 WeS­

maritebis wyaro praqtika da mecniereba amis Teoriaa, amis ganzogadebaa.

da ai, warmatebiTi pedagogiuri praqtikis faqtebi rom gavaanalizoT, Cven vnaxavT,

rom am SemTxvevaSi pedagogi arasdros iseT zomebs ar mimarTavs, rom, pirvel rigSi,

TviTon mozardis pirovneba ar hqondes mxedvelobaSi. pedagogiuri taqti mas nebas

ar aZlevs, pirovneba, rogorc mTlianoba, ganze dastovos da uSualod mis fsiqikaze

Page 76: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

603

fsiqologia da pedagogika

awarmoos zemoqmedeba. arsebobs sabuTebi, romlebic gvafiqrebinebs, rom saTanado

ganwyobis Seqmna am SemTxvevaSi gadamwyvet rols asrulebs. warmatebiTi pedagogikuri

praqtikis magaliTebi naTlad mowmobs, rom yovel SemTxvevaSi uSualobis principi ar

udevT maT safuZvlad: pedagogi fsiqikaze _ azrovnebaze, Tu emociaze _ rodi moq­

medebs uSualod, aramed, pirvel rigSi, mozardis pirovnebaze da misi fsiqikuri ganvi­

Tarebis SesaZleblobas uwinares yovlisa amiT uzrunvelyofs.

pedagogikas cocxali aqtiuri pirovnebis fsiqologia gauwevs namdvil daxmarebas

_ es udavoa. magram aseTi fsiqologia Tavisi sruli saxiT jer kidev momavlis saqmea.

maSasadame, SeiZleba ifiqros vinmem, pedagogikam am axali fsiqologiis Camoyalibebas

unda ucados; xolo sanam es moxdebodes, Tavi unda Seikavos da saWiro daxmarebisaT­

vis arsebul fsiqologiur mecnierebas ar unda mimarTos.

magram aseTi daskvna udavod Semcdari iqneboda. saqme isaa, rom fsiqologia mec­

nierebaa, da tradiciuli, klasikuri fsiqologia am mecnierebis ganviTarebis erT­

erT safexurs warmoadgens. es ki imas niSnavs, rom igi araviTar SemTxvevaSi mxolodRa

SecdomaTa Tavyrilobad ar SeiZleba CaiTvalos. fsiqologia Tavisi ganviTarebis

procesSi, rasakvirvelia win midioda da Cveni droisaTvis man imdeni mniSvnelovani

dakvirveba daagrova, rom Semdgomi ganviTarebisaTvis misi principuli gadaxaliseba

Seiqna aucilebeli. ra Tqma unda, es gadaxalisebis sakiTxi ar dadgeboda, rom fsiqo­

logia ase ar gazrdiliyo da ganviTarebuliyo da misi dagroveba Zvels principulsa

da meTodologiur CarCoebSi SeuZlebeli ar gamxdariyo.

mokled, klasikuri fsiqologia araerTs Zvirfas dakvirvebas, araerT sagulisxmo

debulebas, araerT `WeSmaritebis marcvals~ Seicavs da, rasakvirvelia, masze xelaRe­

biT uaris Tqma didi Secdoma iqneboda. pedagogikas mainc bevri ram SeuZlia Zvel

fsiqologiaSi, rac uTuod gamosadegi iqneboda misTvis.

magram aseTi daskvna uTuod Semcdari iqneboda. saqme isaa, rom sakmarisi fsiqolo­

giuri ganaTleba unda hqondes, rom man SesZlos fsiqologiis mdidar masalaSi sworad

garkveva da iq swored imis danaxva, rac marTla sasargebloa misTvis. dRes­dReobiT

ki, samwuxarod, pedagogika da pedagogi am mxriv unugeSo mdgomareobaSi imyofeba:

fsiqologiuri momzadebis dabali donis gamo, man arc ki icis, Tu ras warmoadgens

fsiqologia ganviTarebis Tanamedrove etapze, da ra aris masSi iseTi, risi gamoyene­

bac marTla sasargeblo iqneboda. mokled: man ar icis sakmarisad fsiqologia da, maSa­

sadame, verc gamoiyenebs mas. fsiqologia misTvis usargeblo mecnierebaa, magram imi­

tom ki ara, rom igi marTla aseTia obieqturad, aramed imitom, rom Mmas saTanadod ver

iyeneben. rasakvirvelia, tradiciuli, ganyenebuli, usicocxlo fsiqologia princi­

pulad SeuZlebelia sakmarisad akmayofilebdes pedagogikis moTxovnilebebs, magram

es mdgomareoba ar Seicvleba arc maSin, rodesac Zveli fsiqologiis adgils axali

daiWers, Tu pedagogs fsiqologiuri momzadebis done igive darCeba.

Page 77: დიმიტრი უზნაძე- განწყობის ფსიქოლოგია

604

dimitri uznaZe

amrigad, fsiqologiisa da pedagogikis urTierToba ori damoukidebeli mec­

nierebis urTierTobaa: fsiqologia mxolod fsiqologiur kvlevas awarmoebs da ped­

agogika _ pedagogiurs. daxmareba, romelsac fsiqologia unda uwevdes pedagogs,

principulad SeiZleba mxolod imaSi mdgomareobdes, rom jer erTi igi (fsiqologia)

swor fsiqologiur cnobebs awvdis pedagogs, romelsac sazogadod, fsiqikasTan aqvs

saqme da romlisTvisac aseTi cnobebi yovelTvis aucilebelia, da, meore, im sakiTxebis

fsiqologiur masalas amzadebs, romelic swored pedagogikis uSualo interesebs

exeba. magram, meores mxriv, pedagogikas uwevs daxmarebas fsiqologia: pedagogiuri

zegavlenis warmatebiTi praqtika da misi swori Teoria adamianis fsiqikuri ganvi­

Tarebis safuZvlbs gvacnoben da amiT fsiqologiis erT­erTi ZiriTadi problemis

_ fsiqikuri ganviTarebis problemis _ gadawyvetaSi monawileoben. fsiqologia da

pedagogika ori damoukidebeli mecnierebaa, magram isini mowyvetili rodi arian urTi­

erTs: isini exmarebian da avseben erTmaneTs.

1. Энгельc, Диалектика природы, стр. 68

2. ix. ufro dawvrilebiTi Cemi `zogadi fsiqologia~ gv. 34­40 da ganwyobis Teo riis ZiriTadi

debulebebi _ universitetis Sromebi. t. 19.

3. ix. d. uznaZe, `zogadi fsiqologia~. ix. agreTve _ ganwyobis Teoriis ZiriTadi debulebebi.

universitetis Sromebi, t. 19.

4. es debuleba 30 wlis winaT maqvs dasabuTebuli Cems `eqsperimentuli pedagogikis Sesaval­

Si~.