Έκφραση Έκθεση Γ Λυκείου Βιβλιοτετράδια Επανάληψης

ÂÉÂËÉÏôåôñÜäéáÅÐÁÍÁËÇØÇÓ

¼íïìá:

Êáôåýèõíóç: ÃåíéêÞò Ðáéäåßáò

MÜèçìá: Ã´Ëõêåßïõ¸êöñáóç - ¸êèåóç

ÔÜîç:

Ëýêåéï:

ÖñïíôéóôÞñéï:

Åêðá ßäåõóç êýñïõò 130

ÐÁÍÔ

Á ÄÉÐ

ËÁÓÁÓ

ÐÁ.ÓÕ.Ö.

4 ÂÞìáï

3 ÂÞìáï

2 ÂÞìáï

1 ÂÞìáï

Åîáóêïýìáé ...

Ç åðáíÜëçøÞ óáò óå ðÝíôå âÞìáôá

ÂÞìá 1

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4

ÂÞìá 5

Πρόλογος

Τα Βιβλιοτετράδια είναι μια νέα πρωτότυπη σειρά εκπαιδευτικών βοηθημάτων,που έχει σχεδιαστεί για να χρησιμοποιηθεί κατά την επανάληψη της ύλης. Όπωςγνωρίζετε, το πιο κρίσιμο στάδιο, στην προσπάθεια που κάνουν οι μαθητές για τιςεξετάσεις, είναι η επανάληψη. Κατά τη διάρκειά της οι μαθητές απορροφούν γνώ-σεις με ταχύτερους ρυθμούς, διεισδύουν βαθύτερα στις έννοιες και μπορούν ναπραγματευθούν συνδυαστικά θέματα.Για το σκοπό αυτό, στο πλαίσιο της συνεργασίας των 130 Πανελλαδικώς Συνεργαζο-μένων Φροντιστηρίων, 300 φροντιστές συγγραφείς, σχεδιάσαμε και γράψαμε μιαπρωτοποριακή σειρά επαναληπτικών βιβλίων που καλύπτουν πλήρως την επανάλη-ψη. Τα Βιβλιοτετράδια δίνουν στο μαθητή τη δυνατότητα να κάνει οργανωμένατην επανάληψή του, χωρίς να χρονοτριβεί, με μια διαδικασία που την ονομάσαμε:

“Τα 5 βήματα για την επανάληψη”

Ειδικότερα, για τα γλωσσικά μαθήματα, όπως το μάθημα της Έκφρασης - ΈκθεσηςΓ΄ Λυκείου, τα πέντε βήματα προσαρμόζονται ανάλογα με τις ανάγκες της κάθεενότητας έτσι:

1η Ενότητα: “Η Περίληψη”: 1ο Βήμα: Προετοιμάζω την περίληψη2ο Βήμα: Γράφω την περίληψη3ο Βήμα: Ελέγχω και αξιολογώ την περίληψη4ο Βήμα: Εφαρμόζω τα τρία βήματα της θεωρίας5ο Βήμα: Εξασκούμαι ...

2η Ενότητα: “Η Πειθώ”: 1ο Βήμα: Κατανοώ τους τρόπους πειθούς2ο Βήμα: Κατανοώ τα είδη των συλλογισμών3ο Βήμα: Αξιολογώ ένα επιχείρημα4ο Βήμα: Κατανοώ τις μορφές πειθούς στη

διαφήμιση5ο Βήμα: Εξασκούμαι ...

3η Ενότητα: “Το Δοκίμιο”: 1ο Βήμα: Κατανοώ τους τρόπους ανάπτυξης τωνπαραγράφων

2ο Βήμα: Θεωρία του δοκιμίου3ο Βήμα: Δοκίμιο - Η οργάνωση του λόγου4ο Βήμα: Άλλα γραμματειακά είδη - Άρθρο -

Επιφυλλίδα - Επιστολή5ο Βήμα: Εξασκούμαι ...

Η συγγραφική ομάδα

ÂéâëéïôåôñÜäéáÅðáíÜëçøçò

Τα Επαναληπτικά μαθήματα αυτού του “Βιβλιοτετραδίου” επιμελήθη-καν τα μέλη της συγγραφικής μας ομάδας:

ΑΛΑΚΙΩΤΗ ΜΑΡΙΑ ΝΤΑΛΙΑΡΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ

ΒΑΛΤΑΛΗ ΟΛΓΑ ΠΛΕΣΣΑ ΜΑΙΡΗ

ΒΑΡΕΛΑ ΑΣΗΜΙΝΑ ΠΥΡΙΔΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ

ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΣΙΔΕΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

ΔΕΔΕ ΞΕΝΙΑ ΤΟΜΑΡΑΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ

ΖΥΡΜΠΑ ΑΘΗΝΑ ΤΟΜΑΡΑ ΛΙΝΤΑ

ΚΟΤΕΛΙΔΟΥ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΤΣΑΚΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΚΟΥΜΠΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΛΕΓΚΑΣ ΚΩΣΤΑΣ

ΜΠΟΤΣΙΟΥ ΣΟΥΖΑΝΑ ΦΛΕΣΣΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

Συγγραφική ομάδα: ΠΑ.ΣΥ.Φ.Πανελλαδικά Συνεργαζόμενα Φροντιστήρια

Τμήμα Φιλολόγων:ΑΓΑΛΙΩΤΟΥ Α.ΑΓΓΕΛΟΥΛΗ Ν.ΑΘΑΝΑΣΑΤΟΥ Ε.ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ Κ.ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΟΥ Δ.ΑΛΑΚΙΩΤΗ Μ.ΑΛΕΞΗΣ Τ.ΑΛΕΞΙΟΥ Μ.ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ Ε.ΑΛΜΥΡΟΥΛΗΣ Χ.ΑΝΑΓΝΟΥ Β.ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Ι.ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ Κ.ΑΝΕΣΤΗ Α.ΑΝΟΥΣΑΚΗ Α.ΑΝΤΩΝΙΑΔΟΥ Θ.ΒΑΘΡΑΚΟΚΟΙΛΗ Σ.ΒΑΛΤΑΛΗ Ο.ΒΑΡΕΛΑ Α.ΒΛΑΧΟΣ Γ.ΒΥΤΙΝΙΩΤΟΥ Π.ΓΑΡΑΤΖΙΩΤΟΥ Γ.ΓΑΣΠΑΡΗ Ρ.ΓΕΝΙΖΕΓΚΙΝΗ Ζ.ΓΕΩΡΓΙΟΥ Β.ΓΙΑΚΟΥΜΗΣ Γ.ΓΙΑΚΟΥΜΗΣ Π.ΓΙΑΛΜΑΝΙΔΟΥ Σ.ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ Ν.ΓΙΑΡΙΜΠΑΜΠΑ Β.ΓΙΟΜΠΑΖΟΛΙΑ Ζ.ΓΚΙΚΑ Δ.ΓΚΟΥΝΤΡΑ Φ.ΓΡΑΓΚΑ Δ.ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ Κ.ΔΑΜΟΥΛΟΥ Κ.ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ Α.ΔΕΔΕ Ξ.ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Ε.ΔΗΜΟΒΕΛΗ Γ.ΔΟΥΛΟΣ Γ.ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ Β.ΖΑΛΩΝΗ Μ.ΖΑΧΑΡΑΚΙΣ Ε.ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Ε.ΖΒΙΝΤΖΟΣ Β.ΖΕΡΒΑ Λ.ΖΕΡΒΟΣ Σ.ΖΥΡΜΠΑ Α.ΖΥΡΜΠΑ Σ.ΚΑΚΟΥΡΟΥ Κ.ΚΑΜΠΑΝΑΚΗΣ Μ.ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΑΚΗΣ Σ.ΚΑΡΑΜΟΥΖΑΣ Κ.

ΚΑΡΑΤΖΑ Φ.ΚΑΣΣΙΑΝΟΥ Δ.ΚΑΤΗΚΟΣ Γ.ΚΕΧΑΓΙΑ Μ.ΚΟΛΙΑ Ε.ΚΟΛΟΒΟΥ Κ.ΚΟΝΤΑΡΙΔΟΥ Ε.ΚΟΤΕΛΙΔΟΥ Ε.ΚΟΤΕΛΙΔΟΥ Σ.ΚΟΤΖΑΜΠΟΥΚΙΔΟΥ Τ.ΚΟΥΜΠΗΣ Γ.ΚΟΥΡΚΟΥΖΕΛΗ Μ.ΚΥΡΑΜΑΡΙΟΥ Κ.ΚΩΒΑΙΟΣ Β.ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ Μ.ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΑΘ.ΚΩΣΤΟΥΛΑ Β.ΚΩΤΣΗΣ Ν.ΛΑΓΟΥ Ε.ΛΑΖΑΡΑΚΟΣ Π.ΛΑΛΟΥΚΙΩΤΗ Β.ΛΑΠΠΑ Λ.ΛΕΝΗ Ι.ΛΙΑΝΕΡΗ Μ.ΛΙΑΡΟΠΟΥΛΟΥ Ε.ΜΑΚΑΡΩΝΗ Φ.ΜΑΛΤΕΖΟΥ Α.ΜΑΝΔΟΥΡΑΡΗ Μ.ΜΑΝΟΥΡΗ Ζ.ΜΑΡΚΑΚΗ Π.ΜΑΤΖΑΝΟΥΛΗΣ Α.ΜΑΥΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗ Γ.ΜΕΝΟΥΔΑΡΑΚΟΥ T.ΜΕΝΕΣΕΛΙΔΟΥ Κ.ΜΕΣΔΑΝΙΤΗΣ Ε.ΜΗΛΑΣ Λ.ΜΠΑΚΑΟΥΚΑΣ Ν.ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗ Δ.ΜΠΑΝΤΟΥΝΑ Α.ΜΠΑΡΜΠΟΥΝΗ Μ.ΜΠΕΖΑΣ Δ.ΜΠΙΡΠΑΝΑΓΟΥ Μ.ΜΠΟΤΣΙΟΥ Σ.ΝΙΚΗΤΟΠΟΥΛΟΥ Ε.ΝΙΞΑΡΛΙΔΟΥ Κ.ΝΟΤΑΣ Θ.ΝΤΑΛΙΑΡΗ Α.ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ Γ.ΠΑΛΤΙΔΟΥ Ε.ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ.ΠΑΝΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Χ.ΠΑΝΤΑΖΗ Ι.ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Κ.ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Μ.

ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Β.ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ Α.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑ Γ.ΠΕΤΡΟΜΕΛΙΔΗΣ Β.ΠΛΕΣΣΑ Μ.ΠΟΥΠΝΑΡΑ Β.ΠΥΡΙΔΟΥ Κ.ΡΑΠΤΗΣ Η.ΡΗΝΑ Μ.ΣΑΚΕΛΑΡΙΟΥ Δ.ΣΑΡΑΝΤΑΡΗΣ Ι.ΣΑΡΙΔΑΚΗΣ Γ.ΣΑΡΡΗΣ Κ.ΣΑΡΡΗΣ Σ.ΣΙΔΕΡΗ Β.ΣΙΔΕΡΗ Γ.ΣΚΙΑΔΑΡΕΣΗΣ Χ.ΣΚΟΥΡΗ Μ.ΣΜΥΡΝΗ Ι.ΣΟΦΗ Χ.ΣΤΡΑΪΤΟΥΡΗ Π.ΣΤΡΟΥΜΠΗ Μ.ΤΕΦΑΝΗ Χ.ΤΖΑΒΑΡΑ Δ.ΤΖΑΡΑ Ε.ΤΖΑΝΙΔΟΥ Π.ΤΟΛΟΓΛΟΥ-ΑΡΓΥΡΑΚΗ Ι.ΤΟΛΟΓΛΟΥ Ο.ΤΟΜΑΡΑ Λ.ΤΟΜΑΡΑΣ Θ.ΤΟΥΛΟΥΠΗ Α.ΤΡΙΒΕΛΛΑ Δ.ΤΡΙΧΙΑ Α.ΤΣΑΚΑΣ Δ.ΤΣΑΤΡΑΦΙΛΗ Σ.ΤΣΙΛΟΓΛΟΥ-ΜΠΟΤΣΙΟΥ Σ.ΤΣΙΜΑΤΣΙΔΟΥ Β.ΤΣΟΓΚΙΔΟΥ Α.ΤΣΟΥΚΝΙΚΑ Ν.ΤΣΟΥΜΑΝΗΣ Ι.ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ Σ.ΦΛΕΓΚΑΣ Κ.ΦΛΕΣΣΑΣ Χ.ΦΩΣΤΕΡΗ Ε.ΧΑΪΝΑ Ε.ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ Μ.ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΗ Α.ΧΑΤΖΟΓΛΟΥ Α.Χ΄ΚΑΛΛΙΝΙΚΙΔΟΥ Φ.ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΑΤΟΥ Α.ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΑΤΟΥ Γ.ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟΥ Σ.ΧΡΥΣΟΧΟΟΥ Φ.ΨΑΛΛΙΔΑΣ Ε.

Eκτύπωση Φεβρουάριος 2004Εκδοτικές Επιχειρήσεις Η. ΜΑΝΙΑΤΕΑ Α.ΕΛ. Ιωνίας 166 • 111 44 ΑΘΗΝΑ • τηλ.: 210 95 46 000

Copyright Eκδοτικές Επιχειρήσεις Η. ΜΑΝΙΑΤΕΑ Α.Ε.

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή του παρόντος βιβλίου, με οποιονδήποτετρόπο, χωρίς την έγγραφη άδεια του Εκδοτικού Οίκου.

Δ / ΝΣΗ Εκπαιδευτικής σειράς: Α. ΖΥΡΜΠΑΣ

Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση – Γραφικά: Κυριακίδου Ευαγγελία

1η Ενότητα: Η Περίληψη .................................................................. 9

Βήμα 1: Προετοιμάζω την περίληψη .............................................. 11Βήμα 2: Γράφω την περίληψη ......................................................... 12Βήμα 3: Ελέγχω και αξιολογώ την περίληψη ................................. 14Βήμα 4: Εφαρμόζω τα τρία βήματα της θεωρίας ............................ 15Βήμα 5: Εξασκούμαι ........................................................................ 21

2η Ενότητα: Η Πειθώ ........................................................................ 37

Βήμα 1: Κατανοώ τους τρόπους πειθούς........................................ 39Βήμα 2: Κατανοώ τα είδη των συλλογισμών ................................. 43Βήμα 3: Αξιολογώ ένα επιχείρημα ................................................. 45Βήμα 4: Κατανοώ τις μορφές πειθούς στη διαφήμιση ................... 49Βήμα 5: Εξασκούμαι ........................................................................ 54

3η Ενότητα: Το Δοκίμιο .................................................................... 67

Βήμα 1: Κατανοώ τους τρόπους ανάπτυξης των παραγράφων ...... 69Βήμα 2: Θεωρία του δοκιμίου ........................................................ 74Βήμα 3: Δοκίμιο - Η οργάνωση του λόγου .................................... 84Βήμα 4: Άλλα γραμματειακά είδη:

Άρθρο - Επιφυλλίδα - Επιστολή ....................................... 91Βήμα 5: Εξασκούμαι ........................................................................ 98

Περιεχόμενα

Åíüôçôá 1ç

"Ç Ðåñßëçøç"

Ο μαθητής που έχει μελετήσει την ενότητα “Η Περίληψη” θαπρέπει:

Στόχοι:

� να έχει κατανοήσει ότι η περίληψη είναι ένα δικό του κείμενο που δενπροδίδει, όμως, το πνεύμα του συγγραφέα.

� να έχει αντιληφθεί ότι η περίληψη είναι μια αφαιρετική διαδικασία και,συνεπώς, πρέπει να εντοπίζει το καίριο, με τις σημαντικές λεπτομέρειες,τους πλαγιότιτλους των παραγράφων, τις λέξεις κλειδιά.

� να έχει αντιληφθεί τα βασικά στοιχεία που πρέπει να προσέχει στησύνταξη της περίληψης.

� να έχει ασκηθεί σε ένα λόγο σαφή και νοηματικά πυκνό, οξύνονταςταυτόχρονα και την κριτική του ικανότητα.

Περιεχόμενο - μεθοδολογία:Περίληψη και έκταση

� αν η περίληψη που πρόκειται να γράψει είναι εκτενής, τότε βασίζεταιστη θεματική περίοδο και στις σημαντικές λεπτομέρειες κάθεπαραγράφου του κειμένου, από το οποίο θα προέλθει η περίληψη (όπωςκαι στις σημειώσεις από μια παράγραφο).

� αν η περίληψη είναι συνοπτική, τότε βασίζεται στα θεματικά κέντρα τωνπαραγράφων ή των ευρύτερων νοηματικών ενοτήτων του κειμένου.

Γ΄ Λυκείου Βιβλιοτετράδια 11

1) Κατανοώ το κείμενοα) Το διαβάζω μία φορά με τους εξής σκοπούς:

• να βρω το θέμα του κειμένου• να αντιληφθώ ποια είναι η στάση ή η άποψη του συγγραφέα για το θέμα

β) Το διαβάζω δεύτερη φορά με τους εξής σκοπούς:• να επιβεβαιώσω αυτά που κατάλαβα με την πρώτη ανάγνωση• να μελετήσω τη λογική οργάνωση του κειμένου

2) Εξετάζω τη λογική οργάνωση του κειμένουα) Εξετάζω την παράγραφο: Ανιχνεύω τη βασική δομή κάθε παραγράφου

(θεματική περίοδος, λεπτομέρειες, περίοδος κατακλείδα) και γράφω στοπρόχειρο τον πλαγιότιτλο.

β) Διακρίνω το ουσιώδες από το επουσιώδες: Σημειώνω στο πρόχειρο τιςκυριότερες ιδέες κάθε παραγράφου, προσέχοντας το ρόλο που έχουν μέσαστο κείμενο (υποστηρικτέα θέση, απορριπτέα θέση, επεξήγηση).

γ) Σημειώνω το είδος των συνδέσμων: Οι σύνδεσμοι με πληροφορούνγια την εσωτερική σύνδεση του κειμένου και τον τρόπο εξέλιξης τηςεπιχειρηματολογίας. Επισημαίνω τους συνδέσμους που δηλώνουν πρόθεση,αντίθεση, συνέπεια, παραχώρηση, αιτία, προϋπόθεση, χρονικότητα(χθες, σήμερα, αύριο), συγχρονία (κατά τα άλλα, εξίσου).

3) Καταστρώνω το πλάνο της περίληψηςΙεραρχώ με σαφήνεια τις βασικές ιδέες που σημείωσα από το κείμενο,προσπαθώντας να ακολουθήσω πιστά τη δομή και την πορεία της σκέψης τουσυγγραφέα.

ÂÞìá 1

Προετοιμάζω την περίληψη

1η Ενότητα Η Περίληψη12

1) Βασικές οδηγίες

Διαμορφώνω κατάλληλα, -χρησιμοποιώντας τις σωστές τεχνικές πύκνωσης-,τους πλαγιότιτλους των παραγράφων και των νοηματικών ενοτήτων, καθώςκαι τις ουσιώδεις ιδέες, ώστε να δημιουργήσω ένα συντακτικά ορθό καιπεριεκτικό κείμενο.

Μεταφέρω σε πλάγιο λόγο τις βασικές ιδέες -απόψεις του συγγραφέα

Τηρώ τη χρονική σειρά: αυτό που αναφέρεται στο παρελθόν ή στο μέλλοναπό το συγγραφέα πρέπει να τηρείται και στην περίληψη.

Χρησιμοποιώ προσωπική έκφραση: δεν πρέπει ν’ αντιγράψω αυτούσιακομμάτια του κειμένου (αν είναι απαραίτητο να συμπεριληφθούν, μπαίνουνσε εισαγωγικά). Βέβαια, μερικές λέξεις ή φράσεις του συγγραφέα δενεπιδέχονται ισοδύναμες ή συνώνυμες, οπότε τις διατηρώ ως έχουν.

Δεν χρησιμοποιώ τα παραδείγματα και τις αναλογίες.

Δεν σχολιάζω και δεν κρίνω το περιεχόμενο του κειμένου, έστω κι ανδιαφωνώ μ’ αυτό.

Τηρώ το όριο των λέξεων: περιορίζομαι στο όριο που μου τίθεται απότην εκφώνηση με μια απόκλιση 10-30 λέξεων.

2) Τεχνικές πύκνωσης του αρχικού κειμένου

Απαλοιφή πληροφοριών: π.χ. ένα λιμάνι με καθημερινή μεγάλη επιβατικήκίνηση και φασαρία ένα λιμάνι.

Γενίκευση: αντικαθιστώ ειδικές με γενικότερες λέξεις ή φράσεις. π.χ.χαρτιά, στυλό, γόμες, ξύστρες, χάρακες γραφική ύλη.

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2Γράφω την περίληψη


Αντιπροσώπευση μιας σειράς προτάσεων από την ενέργεια που τιςεπιγράφει: π.χ. άνοιξα τον υπολογιστή, συνδέθηκα με το διαδίκτυο, βρήκατην ηλεκτρονική διεύθυνση, πληκτρολόγησα και καταχώρισα την επιστολή έστειλα ηλεκτρονικό μήνυμα.

Αναγωγή σε υπερκείμενη έννοια (επινόηση θεματικής πρότασης): π.χ. οΈλληνας δεν αισθάνθηκε ποτέ ότι το κράτος είναι δική του υπόθεση, όχιεπειδή έχει τάσεις αναρχισμού αλλά επειδή οι κυβερνήσεις που τουεπιβλήθηκαν κατά καιρούς ήταν αποτέλεσμα ξένων επεμβάσεων μεαυταρχική συμπεριφορά ο Έλληνας αποξενώθηκε από το κράτοςεπειδή ήταν ξενόφερτο και καταπιεστικό.

Αντικατάσταση απαρίθμησης με περιεκτικό όρο: π.χ.οι εφημερίδες, ητηλεόραση, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο τα ΜΜΕ.

Κατάργηση συμπληρωματικών προτάσεων: π.χ. είναι φανερό ότι πρέπεινα περιμένουμε πως η εξέλιξη της Ευρώπης θ’ αλλάξει τις νοοτροπίες η εξέλιξη της Ευρώπης θ’ αλλάξει τις νοοτροπίες.

Αντικατάσταση ονοματικής φράσης με προθετική ή με επίθετο ή μεμετοχή: π.χ. - με το απλό πάτημα ενός πλήκτρου με ένα πλήκτρο.

- ο πάπυρος είχε στοιχεία αυθεντικότητας ο πάπυροςήταν αυθεντικός.

3) Πίνακας ρημάτων παρουσίασης του αρχικού κειμένου

Αφήγηση: αφηγείται, εκθέτει, αναπαριστά, παρακολουθεί, διηγείται,εξιστορεί κτλ.

Περιγραφή: περιγράφει, παρουσιάζει, εξετάζει, εντοπίζει, ξεχωρίζει,διακρίνει, κοιτάζει κτλ.

Επιχειρηματολογία: εκθέτει, συμβουλεύει, εξετάζει, σχολιάζει, έχει τη γνώμη,έχει την εντύπωση, έχει την πεποίθηση, έχει την άποψη,παρουσιάζει, καταθέτει, γνωστοποιεί, διατυπώνει,συνιστά, προτείνει, πιστεύει, θεωρεί, επιδοκιμάζει,αποδοκιμάζει, απορρίπτει, αμφισβητεί, αντιτίθεται,μέμφεται, κρίνει, εκτιμά, εξηγεί, υποστηρίζει, κ.τ.λ.


1) Τι πρέπει να ελέγξω μετά τη γραφή της περίληψηςα) ως προς τη μορφή:

έχω γραμματικά, ορθογραφικά και συντακτικά σφάλματα; χρησιμοποιώ τα σωστά σημεία στίξης; διατυπώνω με σαφήνεια και ακρίβεια τα ουσιώδη σημεία του αρχικούκειμένου;

β) ως προς τη δομή: υπάρχουν ασύνδετα σημεία που δημιουργούν πρόβλημα στην κατανόηση; ακολουθείται ο τρόπος οργάνωσης και η σειρά παρουσίασης των ιδεών τουαρχικού κειμένου; οι συνδετικές λέξεις απεικονίζουν τις λογικές σχέσεις των πληροφοριών τουαρχικού κειμένου;

γ) ως προς το περιεχόμενο: χρησιμοποίησα τις βασικές πληροφορίες του αρχικού κειμένου και όχι κάποιεςασήμαντες; διατύπωσα με δικά μου λόγια τις βασικές ιδέες; διαγράφεται με σαφήνεια το θέμα του κειμένου και η θέση του συγγραφέα; έχω αποφύγει προσωπικά σχόλια και αξιολογικές κρίσεις; έχω τηρήσει το όριο λέξεων;

2) Οι παράμετροι της αξιολόγησης στην περίληψηΠεριεχόμενο 8/25:Πρέπει να είναι σύμφωνο με το αρχικό κείμενο, χωρίς

σχόλια των αρχικών απόψεων και να περιέχονται ταουσιώδη σημεία.

Οργάνωση 5/25: Πρέπει να παρουσιάζονται με τη λογική ακολουθία τουαρχικού κειμένου τα βασικά επιχειρήματα του συγγραφέα.

Γλώσσα 5/25: Πρέπει να χρησιμοποιούμε το κατάλληλο λεξιλόγιο και τιςσυνδετικές λέξεις, ώστε να αποφεύγουμε την αντιγραφήσυγκεκριμένων αποσπασμάτων του αρχικού κειμένου.Αποφυγή γραμματικοσυντακτικών λαθών.

Αποτελεσματικότητα 7/25: Δεν μιμούμαστε το ύφος του αρχικού κειμένου,δεν χάνουμε τον κεντρικό νοηματικό άξονα τουαρχικού κειμένου, η περίληψή μας μπορεί νασταθεί ως αυτόνομο κείμενο.

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3 Ελέγχω και αξιολογώτην περίληψη


Κείμενο: “Εθισμός και επίγνωση”

Υπάρχουν δύο τρόποι να μυήσει κανείς τουςνέους στα θέματα της πολιτικής ζωής και ναδιαμορφώσει την πολιτική σκέψη καισυμπεριφορά τους: ο δογματικός του μονολόγουκαι ο κριτικός του διαλόγου. Τον πρώτο τονμεταχειρίζονται ανέκαθεν τα ανελεύθερα ήψευδελεύθερα καθεστώτα. ο δεύτερος ταιριάζειστη δημοκρατία. Μια μικρή ανάλυση θα δείξειτου καθενός τα φωτεινά σημεία και τις σκιές.

Ο εθισμός είναι πανάρχαια μέθοδος αγωγής.Στηρίζεται σε μια διαδικασία -θα έλεγε κανείς-περισσότερο φυσιολογική παρά ψυχολογική,δηλαδή στον τρόπο λειτουργίας των υποφλοιωδώνχώρων του εγκεφάλου, και μπορεί να έχειπεριορισμένης σημασίας αλλά θετικά και βέβαιααποτελέσματα. Με τον εθισμό “ντρεσάρονται” ταζώα, τα μικρά παιδιά, τα άτομα και οι ομάδες στιςπρωτόγονες, γενικά στις καθυστερημένεςκοινωνίες. Τους μηχανισμούς που αποτελούν τηβάση και τις προϋποθέσεις αυτής της μεθόδου,τους έχει μελετήσει και πειραματικά εξακριβώσειο Ρώσος φυσιολόγος Παύλωφ και η σχολή του.Είναι τα λεγόμενα στην επιστημονική γλώσσα:“εξαρτημένα ανακλαστικά” (reflexes condi-tionnes). Όταν με την έμμονη και τυπικήεπανάληψη ορισμένης συμπεριφοράς συνηθίσομεέναν οργανισμό να αποκρίνεται (με τους αδένες,τους μυώνες, το νευρικό δίκτυο, τα “προϊόντα”του εγκεφάλου του: παραστάσεις, συγκινήσεις,

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4Εφαρμόζω τα τρία βήματα

της θεωρίας

Τρόποι μύησης τωννέων στην πολιτική

ζωή.

Πρώτος τρόπος,ο εθισμός.


ορμές) σε διδόμενο ερέθισμα με την ίδια πάντοτε,σταθερή και ομοιόμορφη αντίδραση, δημι-ουργείται μεταξύ του ερεθίσματος και τηςαντίδρασης ένας τόσο στενός και άρρηκτος1

δεσμός, ώστε αρκεί και ένα μέρος ή μιαπαραλλαγή, ή και η μνημονική εικόνα τουερεθίσματος, να προκαλέσει πλήρη τηναντίδραση εντελώς αυτόματα -ούτε κρίσηπαρεμβαίνει εδώ, ούτε συναισθηματικόςδιακαθορισμός, ούτε βούληση. Η “συμπεριφορά”,από την απλούστερη (έκκριση αδένων) έως τηνπολυπλοκώτερη (αστερισμός ιδεών), πραγμα-τοποιείται μόνη της με την αναγκαστικότητα καιτην οριστικότητα που δίνει στην παραγωγή τηςμια καλοδουλεμένη μηχανή.

Δεν χρειάζεται πολλές διευκρινίσεις, για νακαταλάβει κανείς ότι με αυτή τη μέθοδοεργάζονται και φέρνουν τα αποτελέσματά τουςόλοι οι τύποι της προπαγάνδας. Υποβάλλουν (μεέμμεση ή άμεση πίεση) τις συνειδήσεις σε μιαδιεργασία ανάλογη μ’ εκείνη που περιγράψαμε:λέγουν και ξαναλέγουν σε όλους τους τόνους καιμε την ίδια πάντοτε ομοιομορφία ορισμένα, απλάκαι αδρά διατυπωμένα πράγματα (όσο πιοχοντροκομμένα είναι, τόσο χαράζονται πιοσίγουρα και πιο βαθιά), υποχρεώνουν και τουςακροατές, μόλις πάρουν την εντολή, να τα ειπούνκαι να τα ξαναειπούν, τα ίδια και απαράλλαχτα,σύντομα και χτυπητά, σα συνθήματα συνωμοτώνή κραυγές πανικού -και τότε στενεύει σε τέτοιοβαθμό ο πνευματικός ορίζων, γενικότερα οψυχικός χώρος των “πειραματόζωων”, τυπο-ποιείται και αποκρυσταλλώνεται τόσο στερεά τοσύστημα των αντιδράσεων, η “συμπεριφορά”τους, ώστε στο τέλος μεταβάλλονται σε μιαπειθήνια αγέλη ανώνυμων όντων που μπορείκανείς να την κυβερνά μ’ ένα νεύμα του μονάχα.Ιδού ο τρόπος με τον οποίο “διαπαιδαγωγούν”τους υπηκόους των, από τα τρυφερά τους κιόλας

1. άρρηκτος: αδιάσπαστος

Εθισμός, ο τρόποςτων μονολιθικών

καθεστώτων.


χρόνια (στο σχολείο, στο αθλητικό γήπεδο, στουςεπαγγελματικούς συλλόγους, στους ομίλουςψυχαγωγίας - με ρητορικούς λόγους, φυλλάδια καιεφημερίδες, σημαίες και εμβλήματα κάθε λογής)τα καθεστώτα τα μονολιθικά που τοποθετούνπολύ χαμηλά στην αξιολογική τους κλίμακα τονάνθρωπο και την ανθρωπιά, και υψηλότερα απόκάθε άλλο αγαθό: τη δύναμη και το μεγαλείο τουκράτους, που καταβάθος σημαίνει τη φιλαρχίακαι την πλεονεξία του ηγεμόνα και του θιάσουτων κολάκων του. Εδώ καταντά ο δογματισμόςτου πολιτικού μονολόγου ως μέθοδος αγωγής τωννέων: στον εξανδραποδισμό του συνόλου. Γιατί,όπως έχει αποδείξει ο Πλάτων στην “Πολιτεία”του, και ο ίδιος ο τύραννος είναι ανδράποδο-ευτελής δούλος των παθών του ...

Αλλάξετε τα μαθηματικά σημεία στη φόρμουλαπου παρουσιάσαμε, βάλετε στη θέση του συν τοπλην, και του πλην το συν, και θα έχετε τον τύποτης αντίστοιχης μεθόδου. Που την ονομάσαμεκριτική μέθοδο του πολιτικού διαλόγου. Όχι πιαδουλικός εθισμός με τον μηχανισμό τωνχαλκευόμενων ανακλαστικών, αλλά ελεύθερηεκλογή συνειδητών τοποθετήσεων υποκειμένωνστην αναθεώρηση. Όχι παθητική στάση άβουλουυπηκόου απέναντι σε αναντίλεκτα 2 δήθενκηρύγματα, αλλά στάση υπερήφανη ελεύθερουπολίτη που θεωρεί ευγένεια και εγγύηση τηςελευθερίας του το δικαίωμα του ελέγχου. Όχιυποταγή με τη βία, αλλά συνεργασία με τηνπειθώ. Όχι σκοτισμός της ψυχής με τηνπροπαγάνδα, αλλά φωτισμός του πνεύματος μετη διδαχή. Και διδαχή όχι με κουφά λόγια, αλλάμε την πράξη και το παράδειγμα. -Είναι, φαντά-ζομαι, αυτονόητο ότι άλλος τρόπος πολιτικήςαγωγής των νέων μέσα σ’ ένα γνήσιο δημο-κρατικό καθεστώς δεν υπάρχει από τη μέθοδο τουπολιτικού διαλόγου. Δεν εννοείται δημοκρατία μεμονόλογο, όπως δεν εννοείται και δημοκρατία με

2. αναντίλεκτος: αναντίρρητος, αναμφισβήτητος.

Διάλογος, η μέθοδοςτων γνήσιων

δημοκρατικώνκαθεστώτων.


μονοκομματισμό. Το ένα και μόνο κόμμα απο-κλείει το διάλογο, την ελευθερία των συζητήσεων,την εκλογή των πολιτικών τοποθετήσεων, τηνάμιλλα και τον ευγενή ανταγωνισμό- και θέτειτις συνειδήσεις (αν και όταν ξυπνήσουν από τολήθαργο, όπου τις ρίχνουν τα ναρκωτικά τηςπροπαγάνδας) μπροστά στο αποτρόπαιο δίλημμα:ή μέσα στο νόμο και δούλοι, ή έξω από το νόμοκαι προδότες. Η δημοκρατία στέκεται και πέφτειμαζί με τον ελεύθερο διάλογο και των πολιτώνμεταξύ τους και των πολιτικών συλλόγων (τωνκομμάτων) μέσα και έξω από τις συνελεύσεις (τακοινοβούλια ή τα συνέδρια). Όταν ο “πατριω-τισμός” και η “ορθοφροσύνη” μονοπωλούνταιαπό μια και μόνη πολιτική παράταξη και κάθεαντιγνωμία εκθλίβεται με τη βία (ή με “τεχνά-σματα” που η υποκρισία τους τα κάνει ηθικώςχειρότερα από τον ωμό εξαναγκασμό), τότεδημοκρατική ελευθερία δεν υπάρχει, αλλά μόνοτυραννία και εξανδραποδισμός.

Από το σημείο τούτο έως το συμπέρασμά μας ηαπόσταση είναι πλέον μικρή. Από πολλούς καισυχνά γίνεται στη χώρα μας η παρατήρηση ότι οινέοι μας σήμερα δεν ενδιαφέρονται (ή ενδια-φέρονται πολύ χαλαρά) για την πολιτική και τοφαινόμενο τούτο είναι κακός οιωνός για το μέλλοντης δημοκρατίας μας. Πώς θα ξυπνήσομε τοενδιαφέρον τους; Πώς θα τους δώσομε νακαταλάβουν ότι δεν είναι δυνατόν να στερεωθεί καινα ευδοκιμήσει το ελεύθερο δημοκρατικό πολίτευμαστη χώρα μας, όταν οι νέοι άνθρωποι δενετοιμάζονται πνευματικά από νωρίς, για ναασκήσουν τα πολιτικά τους καθήκοντα την ώρα πουθα διαδεχτούν στο στίβο την απερχόμενη γενεά; -Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά είναι μία: να τουςδιαπαιδαγωγήσομε από τα τρυφερά τους χρόνια. Ναθεωρήσομε σοβαρά και με θάρρος μέρος της γενικήςπαιδείας τους την πολιτική αγωγή. [...]

Ε. Π. Παπανούτσος, “Πρακτική Φιλοσοφία”

Η πολιτική αγωγήπρέπει να αποτελέσει

μέρος της γενικότερηςπαιδείας των νέων.


Οι δύο αντίθετοι τρόποιπολιτικοποίησης των νέων.

α) ο δογματικός τρόπος.β) ο κριτικός τρόπος.

Πρώτη μέθοδος αγωγής.Ο εθισμός: συμβατός με τα μο-νολιθικά καθεστώτα.

Χαρακτηριστικά του: Εξαρτημέναανακλαστικά. Λειτουργία ενστικτώδηςόπως των πρωτόγονων κοινωνιών.Μηχανική – αυτόματη επανάληψη. Ο-μοιόμορφες αντιδράσεις.

Προπαγάνδα:καλύτερος τρόποςαγωγής στον εθισμό. Επιβάλλε-ται στα ανελεύθερα καθεστώτα

Αποτελέσματά της: Μηχανικήομοιότητα, επανάληψη. Αδυναμίακριτικής σκέψης. Περιορισμός πνευ-ματικών οριζόντων. Πειθήνια αγέληανώνυμων ανθρώπων. Μονολιθικότη-τα. Εξανδραποδισμός του συνόλου.Υποταγή στις εντολές των ηγεμόνων.

Δεύτερη μέθοδος αγωγής.Κριτική μέθοδος: συμβατή μετη δημοκρατία.

Χαρακτηριστικά της: Συνειδητήτοποθέτηση του ανθρώπου. Ελεύθε-ρες επιλογές, βασισμένες στην ανάγκητης αναθεώρησης. Υπερηφάνεια, συ-νεργασία και πειθώ. Άμιλλα και πο-λυφωνία. Δημοκρατικές ελευθερίες.

Διαπίστωση: Μειωμένο το εν-διαφέρον των νέων για την πο-λιτική.

Προϋποθέσεις: Αναγκαία η πολιτι-κή και η πνευματική διαπαιδαγώγη-ση στις αρχές που προϋποθέτει τοδημοκρατικό πολίτευμα.

Ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας οργανώνει τις ιδέες του στο κείμενο

Διάγραμμα του κειμένου:

Θέμα του κειμένου: Τρόποι μύησης των νέων στην πολιτική ζωή.

Η θέση του συγγραφέα: Να τους διαπαιδαγωγήσομε από τα τρυφερά τους χρόνιαΝα θεωρήσομε σοβαρά και με θάρρος μέρος της γενικήςπαιδείας τους την πολιτική αγωγή.

Θέμα παραγράφου Λεπτομέρειες παραγράφου

2η παρ.

1η παρ.

3η παρ.

4η παρ.

5η παρ.


1η Περίληψη

Ο συγγραφέας, επικαλούμενος τη στρατηγική της λογικής τεκμηρίωσης, α-ντιπαραθέτει δύο μεθόδους για τη διαμόρφωση της πολιτικής συμπεριφοράς τωννέων. Στη μια πλευρά παρουσιάζεται η πανάρχαια μέθοδος πολιτικής αγωγήςπου στηρίζεται στον εθισμό. Στη μέθοδο αυτή ούτε η κρίση ούτε η σκέψη ούτε ηβούληση ούτε το συναίσθημα έχουν λόγο ύπαρξης. Είναι μέθοδος μηχανική καιαντανακλαστική που δημιουργεί άτομα εξαρτημένα, άβουλους αποδέκτες καιεκτελεστές εντολών. Στον αντίποδα της μεθόδου αυτής βρίσκεται η κριτικήμέθοδος, η μέθοδος δηλαδή του πολιτικού διαλόγου που επιτρέπει την ελευθερίατης σκέψης, της βούλησης και των επιλογών. Αυτή η δεύτερη μέθοδος προϋποτί-θεται στα ελεύθερα δημοκρατικά καθεστώτα όπου ευνοείται η πολυφωνία.

2η Περίληψη

Τα καθεστώτα, ανάλογα με το είδος τους, επισημαίνει ο συγγραφέας,επιλέγουν διαφορετικό τρόπο για να μυήσουν τους νέους στην πολιτική ζωή.Τα ανελεύθερα καθεστώτα επιλέγουν μια μέθοδο που βασίζεται στα“εξαρτημένα ανακλαστικά”, τα οποία υπαγορεύουν ορισμένη αντίδραση σεορισμένο ερέθισμα, μετά τη διαδικασία σύνδεσης ερεθίσματος - αντίδρασης.Η μέθοδος αυτή είναι η προπαγάνδα, η οποία μεταβάλλει τους ανθρώπους σεανώνυμο πλήθος, έτοιμο να υπακούσει σε ό,τι προστάζει η αρχομανία τουηγεμόνα. Αντίθετα, τα γνήσια δημοκρατικά καθεστώτα επιλέγουν το διάλογο,με τον οποίο οι άνθρωποι μαθαίνουν να καλλιεργούν την κριτική σκέψη. Καιβέβαια δε νοείται δημοκρατία με μονοκομματισμό, γιατί αναιρείται ο διάλογοςάρα και η ουσία της δημοκρατίας. Πρέπει, λοιπόν, η πολιτική αγωγή νααποτελέσει μέρος της γενικότερης παιδείας, αν θέλουμε να ενδιαφερθούν οινέοι για την πολιτική.


ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4

ÂÞìá 5 Εξασκούμαι ...

Να βάλετε τους πλαγιότιτλους στις παραγράφους των κειμένων πουακολουθούν και να συνθέσετε την περίληψη

1ο Κείμενο: “Τα Γλυπτά του Παρθενώνα”(Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 298-299)

Στην απαράμιλλη αρχιτεκτονική δημιουργία του Παρθενώνα προστέθηκε καιπρωτοϊδωτή γλυπτική κόσμηση. Ο Φειδίας έχει ριζοσπαστικές ιδέες και ο Περικλήςτου παρέχει τα μέσα να τις πραγματώσει. Αποφασίζει να κοσμήσει και τις 92 μετόπεςτου ναού με ανάγλυφα, κάτι που δεν τόλμησε ποτέ καμία ελληνική πόλη, γιατί ηδαπάνη ενός τέτοιου έργου ήταν ανυπολόγιστη. Τα θέματα που διάλεξε ιστορούναγώνες της Αθήνας και των Αθηναίων. Στην ανατολική πλευρά Γιγαντομαχία,στη δυτική Αμαζονομαχία, στη νότια Κενταυρομαχία, στη βόρεια σκηνές από τονΤρωικό πόλεμο. Οι μετόπες τοποθετημένες στο εξωτερικό του ναού, έπαθαν μεγάλεςζημιές και οι περισσότερες από όσες σώθηκαν (οι πιο πολλές της νότιας πλευράς)βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο.

Οι μετόπες έδωσαν στο Φειδία την ευκαιρία να ιστορίσει τους πανάρχαιους μύθουςτης Αττικής και την ιερή διήγηση της Γιγαντομαχίας, που αποκάλυπτε αρχέγονουςΤιτάνες και ύστερα τα νεότατα τέκνα του Ουρανού και της Γης, τους Γίγαντες,προτού βασιλεύσουν πανίσχυροι στον κόσμο επιβάλλοντας τη θεία τάξη. Αυτάόλα ήταν μια σπουδαία δημιουργία ικανή να δώσει σε ένα μεγάλο γλύπτη τηνευκαιρία να δείξει όλες του τις αρετές. Όχι όμως στον Φειδία. Αυτός, μαζί με τονΠερικλή και τους άλλους εμπνευσμένους ποιητές και φιλοσόφους της συντροφιάςτους, οιστρηλατημένους από τα οράματα της αθηναϊκής δημοκρατίας στην πιογόνιμη στιγμή της, έβαλε στο νου του κάτι μοναδικό και αξεπέραστο: νααπαθανατίσει επάνω στο μάρμαρο την Αθήνα, το λαό της, τους νέους και τουςώριμους άντρες και τις κοπέλες, και τους θεούς της, όλους μαζί, στην πιο λαμπρήκαι ευτυχισμένη μέρα της ζωής τους, όταν οι άνθρωποι ανέβαιναν πασίχαροι, με τιςκαρδιές τους να χτυπούν όλες μαζί σαν μία, να προσκυνήσουν με ευλάβεια τημεγάλη και αγαπημένη τους θεά, την Παρθένο Αθηνά, τριγυρισμένη από όλους


τους ευδαίμονες θεούς που συνεόρταζαν και αυτοί. Τον είχε δει τόσες φορές αυτό τολαό στην εορταστική πομπή των μεγάλων Παναθηναίων, μέσα στην καρδιά τουκαλοκαιριού, στα τέλη του Ιουλίου ( την 28η μέρα του Εκατομβαιώνος) κάτω από τοναστραφτερό ήλιο της Αθήνας, να οδεύει κύματα κύματα πίσω από το ιερό πλοίο, πουείχε κρεμασμένο ιστίο του τον πέπλο της Αθηνάς, υφασμένο από τα κορίτσια τηςΑθήνας, αυτόν που θα παρέδιδαν στους ιερείς της θεάς. Αυτό το όραμα, ζωντανήεικόνα της αθηναϊκής δημοκρατίας, φλόγιζε τις καρδιές των ταγών της. Του Περικλή,που την ύμνησε με πάθος στο Επιτάφιό του, λέγοντας στους πολίτες της να γίνουν“εραστές” μιας τέτοιας πόλης, καθώς βλέπουν με τα μάτια τους τη δύναμή της σταέργα της (και θα γύριζε περήφανος τη ματιά του στον Παρθενώνα, που μόλις είχετελειώσει). Του Σοφοκλή, που την τραγουδά με τον πιο δροσερό λυρισμό στο έξοχοχορικό του Οιδίποδα επί Κολωνώ γέρος πια, 90 χρόνων, στο κατώφλι του θανάτου.

Ο Φειδίας όμως ήταν πλάστης . και ο ύμνος δεν μεταμορφώνεται εύκολα σεπλαστική εικόνα . δεν αρκούν γι’ αυτό οι ωραίες προθέσεις, χρειάζεται και ο νουςτης μεγαλοφυίας και η μαστοριά του έμπειρου τεχνίτη, και η τόλμη τουπρωτοπόρου. Ένα τέτοιο όραμα, για να μετουσιωθεί επάνω στο μάρμαρο, απαιτείμια έκταση που δεν την πρόσφεραν ούτε οι μετόπες του δωρικού ναού ούτε ταεναέτια. Ήταν λοιπόν ανάγκη να νεωτερίσει και να προσθέσει στο δωρικό κτίριοένα μέλος που ανήκε στον ιωνικό ρυθμό: τη ζωοφόρο, μια συνεχή ζώνη από πλάκεςόπου μπορούσε να εικονίσει σε ανάγλυφο τη σύλληψή του. Αλλά έπρεπε να βρεθείμια κατάλληλα αρχιτεκτονική θέση για την πρόσθετη αυτή ζωοφόρο. Οεμνευσμένος δημιουργός δεν δίστασε . τοποθέτησε τη ζωοφόρο επάνω από τον κυρίωςναό, επάνω δηλαδή από το επιστύλιο του πρόναου και του οπισθόναου και στηνκορυφή των μακρών τοίχων του σηκού. Έτσι του προσφερόταν μια επιφάνεια πουείχε 160 μ. μήκος και ύψος 1,06 μ. Στα 160 αυτά μέτρα άπλωσε την εικόνα τηςπαναθηναϊκής πομπής με τρόπο ασύλληπτο. αρχίζοντας από τη ΝΔ γωνία κίνησετην πομπή προς δύο κατευθύνσεις . από την άκρη της δυτικής πλευράς προχωρούνοι ιππείς προς βορρά . στη ΒΔ γωνία η πομπή συνεχίζει στη βόρεια πλευρά μεκατεύθυνση τη ΒΑ γωνία. η άλλη πτέρυγα της πομπής κινείται στη νότια πλευράαπό τη ΝΔ γωνία προς τη ΝΑ. Τέλος, τα δύο ρεύματα, βόρειο και νότιο, ότανφτάσουν στην ανατολική πλευρά, συγκλίνουν προς το κέντρο της πλευράς αυτής,όπου με θεϊκή μεγαλοπρέπεια κάθονται οι θεοί. Από τη ζωοφόρο το δυτικό τμήματης, που μαζί με το ανατολικό αποτελούν τα πιο έξοχα μέρη και στη σχεδίαση καιστην εκτέλεση, βρίσκεται ολόκληρο επάνω στο κτίριο . η θέση του όμως δυσχεραίνειτο θεατή να το δει καλά και να εκτιμήσει την απαράμιλλη πλαστική του τελειότητα.Από την υπόλοιπη ζωοφόρο αρκετές πλάκες, μερικές από τις πιο καλές, βρίσκονταιμέσα στο μουσείο . οι περισσότερες όμως, μαζί με ό,τι σχεδόν απόμεινε από ταεναέτια, αποτελούν το καμάρι του Βρετανικού Μουσείου, όπου βρίσκονται από τηνεποχή που τα πούλησε σ’ αυτό ο λόρδος Έλγιν (1816).

Μανόλης Ανδρόνικος, “Ακρόπολη”


2ο Κείμενο: “Το μέλλον του τουρισμού” (Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 322-324)

ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ κινητικότητα των λαών ο τουρισμός αποκτά για την Ευρώπημια νέα διάσταση, πέρα από το συμβατικό περιεχόμενό του ως πηγής εθνικούεισοδήματος για τις ελκυστικές τουριστικά χώρες και ως αγαθού ποιότητας ζωήςγια τους τουρίστες. Αποτελεί μια ευκαιρία προσέγγισης των κατοίκων της Ευρώπης,καθώς και των κοινωνιών που αναπτύσσονται στα πλαίσια της Ευρώπης, αλλά μεδιαφορετικές πολιτισμικές και θρησκευτικές παραδόσεις.

Ο μαζικός συμβατικός τουρισμός στην Ευρώπη ήταν και είναι ως σήμερα, στομεγαλύτερο ποσοστό του, τουρισμός επίσκεψης μουσείων, μνημείων, ιστορικώνχώρων, φαγητού και διασκέδασης (πολλές φορές κακής ποιότητας), χωρίς ναδίνεται η ευκαιρία επικοινωνίας των επισκεπτών με τους κατοίκους της χώραςπου επισκέπτονται.

Σήμερα αρχίζει να γίνεται συνείδηση ότι η ανάπτυξη των ήπιων μορφώντουρισμού, ο τουρισμός στον αγροτικό χώρο και ιδιαίτερα ο αγροτουρισμός, πουχαρακτηρίζεται από τα στοιχεία του σεβασμού στον άνθρωπο και στο περιβάλλον,είναι πλέον κατάλληλες μορφές τουρισμού που θα μπορούσαν να συμβάλουν:στην καλύτερη γνωριμία και επικοινωνία των κατοίκων της Ευρώπης πουδιευρύνεται και ανακατατάσσεται, στην καλύτερη γνωριμία και επαφή τωνκατοίκων της Ευρώπης με το φυσικό πλούτο της αλλά και στη συνειδητοποίησήτους ότι οι φυσικοί πόροι αυτής της ηπείρου πρέπει να προστατευτούν, όχι μόνογια τους σημερινούς κατοίκους αλλά και για τις επόμενες γενιές και στη“διαπαιδαγώγηση” όλων των πολιτών της Ευρώπης, στην “ανεκτικότητα” τηςδιαφοράς, είτε αυτή είναι πολιτισμική είτε θρησκευτική.

Σήμερα, κατά τη γνώμη μας, αρχίζει να αναδεικνύεται καθαρότερα η άποψηότι ο “αγροτουρισμός” δεν πρέπει να συγχέεται με τον “αγροτικό τουρισμό” καιτα “ενοικιαζόμενα δωμάτια”. Και αυτό διότι, σε πολύ γενικές γραμμές, οαγροτουρισμός αναπτύσσεται μεν στον αγροτικό χώρο, μπορεί όμως ναπροσφέρεται από “κάθε μορφής επιχείρηση” και μάλιστα χωρίς “ειδικές ποιοτικέςπροδιαγραφές”.

Η αγροτουριστική παραγωγή αποτελεί τελικά ένα σύνολο ήπιων μορφώντουρισμού, οι οποίες έχουν σκοπό να ανταποκριθούν στις σύγχρονες ανάγκες καιπροσδοκίες των τουριστών που επιθυμούν να μετατραπούν, με αυξητική τάση, σεπεριηγητές. Οι υπηρεσίες αυτές σχετίζονται κυρίως:

- Με προσφορά καταλύματος, με διατροφή, με τοπικές πολιτισμικέςδραστηριότητες, με υπαίθριες δραστηριότητες, με πληροφόρηση των περιηγητώνκαι με άλλες αναγκαίες υπηρεσίες.

Ο παραπάνω ενδεικτικός κατάλογος υπηρεσιών αναφέρεται διότι δείχνει τηνπολυμορφία των ιδιωτικών και δημοσίων φορέων, οι οποίοι χρειάζεται νασυμμετέχουν για να καλυφθούν οι ανάγκες των περιηγητών, αλλά αναδεικνύεισυγχρόνως και το γεγονός ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα


ο αγροτουρισμός είναι “η οργάνωση των υπηρεσιών και της προσφοράς”.Ο “αγροτικός τουρισμός” και ο “αγροτουρισμός” τα τελευταία 20 χρόνια

αποτελούν για την Ευρώπη μια προσπάθεια να συγκρατηθεί και να αναχαιτισθείη επιθετικότητα του “βιομηχανοποιημένου τουρισμού”, να ενταχθούν οι αγροτικέςκοινωνίες σε ένα αναλογικότερο καταμερισμό του εθνικού τουριστικούεισοδήματος, να εξασφαλίσουν οι αγρότες συμπληρωματικό εισόδημα, νααναβιώσουν οι παραδοσιακοί οικισμοί, να προταχθεί η πολιτιστική κληρονομιάστο τουριστικό αγαθό, να μετατραπεί ο τουρίστας σε περιηγητή, οδοιπόρο καιταξιδιώτη, να εξανθρωπιστούν οι σχέσεις του επισκέπτη με τους κατοίκους τηςχώρας και όλοι μαζί να γίνουν ευαίσθητοι στην αξία της φύσης και των πόρωντης ανεξάρτητα από εθνικότητα.

Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ γενικά, κυρίως δε σε χώρες μικρές σαν την Ελλάδα, αποτελείμια ανθρώπινη δραστηριότητα η οποία εντάσσεται στις προσπάθειες οικονομικήςανάπτυξης της χώρας, περιέχει όμως πολλά στοιχεία αστάθειας στις σχέσειςανθρώπου και περιβάλλοντος και περικλείει πολλούς κινδύνους. Αρκεί ναθυμηθούμε ότι σε μικρές κοινωνίες (π.χ νησιά) ο ανθρώπινος πληθυσμός στηντουριστική περίοδο μπορεί και να δεκαπλασιαστεί, με όλα τα επακόλουθα αυτήςτης αύξησης για τους τοπικούς φυσικούς πόρους, τους ρυθμούς ζωής τηςσυγκεκριμένης κοινότητας και τον πολιτισμό της. Σε αυτή την κλίμακα τουκοινωνικού φαινομένου της απότομης πληθυσμιακής επίθεσης, η συμβατική λύσηπου δίνει ο βιομηχανοποιημένος τουρισμός είναι κατ’ ανάγκη επιθετική. Μεγάλαξενοδοχειακά συγκροτήματα βιάζουν πολλές φορές το περιβάλλον, “πακέτα” γιατην καλύτερη “εκμετάλλευση” των τουριστών ετοιμάζονται, αγροτικά προϊόνταγεμάτα χημικά στοιχεία και κακότεχνα προϊόντα “δήθεν” λαϊκής τέχνηςπαράγονται.

Ο αγροτουρισμός στην Ελλάδα δεν έχει παράδοση συγκρινόμενος με άλλεςχώρες της ΕΕ, έχει όμως τη μικρή αλλά αξιοπρόσεκτη ιστορία του που διδάσκειπώς μπορεί να υλοποιηθεί και να πετύχει ένα πρόγραμμα αγροτουρισμού σε μιανέα περιοχή. Από την ως σήμερα εμπειρία και σύμφωνα με την έκθεση τουεμπειρογνώμονα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Henri Grolleau, το πιο επιτυχημένοπρόγραμμα δομημένου αγροτουρισμού έχει αποδειχθεί το δίκτυο των ΓυναικείωνΑγροτουριστικών Συναιτερισμών, που ξεκίνησε το 1983 ως ιδέα και πρωτοβουλίατου Συμβουλίου ισότητας των δύο φύλων και λειτουργεί με αυξανόμενη επιτυχίαως σήμερα, έχοντας ανοίξει το δρόμο σε πολλούς νέους γυναικείους αγροτικούςσυνεταιρισμούς σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Τα πρώτα προγράμματα είναι τηςΠέτρας στη Λέσβο, του Αγίου Γερμανού και των Ψαράδων στις Πρέσπες, σταΜαστιχοχώρια της Χίου, στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας, στη Μαρώνεια τηςΘράκης, στην Αράχωβα της Βοιωτίας.

Εξάλλου, αρκετές αναπτυξιακές εταιρίες που στηρίζονται από τις περιφέρειες,τις νομαρχίες και την τοπική αυτοδιοίκηση καθώς και ιδιωτικές επιχειρήσεις με


παραδοσιακούς ξενώνες, αγροτοβιοτεχνικές και αγροτοοικοτεχνικές μονάδες έχουνπροωθήσει επιτυχημένα αγροτουριστικά προγράμματα τα οποία δείχνουν ότι οαγροτουρισμός: συμβάλει θετικά στη βιώσιμη περιφερειακή οικονομική καικοινωνική ανάπτυξη, εξασφαλίζει αυτοαπασχόληση και προσωπικό εισόδημαδημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα για νέους και γυναίκες, συμβάλλειστη διαφύλαξη του περιβάλλοντος, αναδεικνύει και διατηρεί την πολιτιστικήκληρονομιά και αξιοποιεί τα τοπικά αγροτικά προϊόντα (όπως η προσπάθεια τουαγροτουριστικού προγράμματος Επιδαύρου Αργολίδας σε συνδυασμό με τις ετήσιεςπολιτιστικές τοπικές εκδηλώσεις του “Ιουλίου”).

(από τον ημερήσιο Τύπο, Χρυσάνθη Λαΐου - Αντωνίου)

3ο Κείμενο: “Η ψευδής κληρονομιά της Ντόλη” (Θεμ. Κύκλοι, σ.σ. 354-56)

Η ανακοίνωση τον Φεβρουάριο του 1997 της γέννησης ενός προβάτου με το όνομαΝτόλη, ενός ακριβούς γενετικού αντιγράφου της μητέρας της, προκάλεσε παγκόσμιεςσυζητήσεις για τις ηθικές και ιατρικές συνέπειες της κλωνοποίησης. Μερικές πολιτείεςτων ΗΠΑ και μερικές ευρωπαϊκές χώρες απαγόρευσαν την κλωνοποίηση ανθρωπίνωνόντων. Εν τούτοις επιστήμονες από τη νότια Κορέα ισχυρίστηκαν τον περασμένο μήναότι έκαναν είδη το πρώτο βήμα. Στο πιο κάτω δοκίμιο για το περιοδικό ΤΙΜΕ οεμβρυολόγος Wilmut, ο οποίος ήταν επικεφαλής της ομάδας, η οποία έφερε στη ζωήτην Ντόλι στο ινστιτούτο Ρόσλιν της Σκωτίας, εξηγεί γιατί πιστεύει ότι η διαμάχη γιατην κλωνοποίηση των ανθρώπων έχει απολέσει κατά μεγάλο ποσοστό το στόχο.

Στις διαφωνίες για την ηθική της τεχνητής αναπαραγωγής ζωής δεν έχει ληφθείυπόψη το γεγονός ότι, προς το παρόν, η κλωνοποίηση είναι μεθοδολογία μικρήςαποδοτικότητας. Η συχνότητα θανάτων στα έμβρυα και στους απογόνους πουπαράγονται με κλωνοποίηση είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι είναι κατά τη φυσικήαναπαραγωγή - 10 φορές μεγαλύτερη από τη φυσιολογική πριν από τη γέννηση,σύμφωνα με τις μελέτες μας στο Ρόσλιν. Αυτές οι συχνότητες αποτυχιών είναιπολύ απογοητευτικές για τους ερευνητές που εργάζονται με πειραματόζωα καιασφαλώς δεν επιτρέπουν ούτε καν τη σκέψη για εφαρμογή τέτοιας μεθοδολογίαςσε ανθρώπους.

Ακόμα και αν η τεχνική βελτιωνόταν, θα έπρεπε να διερωτηθούμε ποια πρακτικήαξία θα είχε η κλωνοποίηση ολόκληρου όντος. Ποια θα ήταν η ακριβής διαφοράμεταξύ ενός “κλωνοποιημένου” βρέφους και ενός παιδιού που έχει γεννηθεί μεφυσικό τρόπο - και γιατί θα επιθυμούσαμε ένα κλωνοποιημένο;

Το κλωνοποιημένο παιδί θα ήταν ένα γενετικώς γνήσιο, ίδιο, δίδυμο του αρχικούκαι άρα φυσικώς πολύ όμοιο - πολύ περισσότερο όμοιο απ’ ό,τι ο φυσικός γονέαςπρος το παιδί του. Η ανθρώπινη προσωπικότητα όμως αναδύεται από τις επιδράσεις


των γονιδίων, που κληρονομούμε (απο τη φύση μας) και από τους περιβαλλοντικούςπαράγοντες, στους οποίους εκτιθέμεθα (από την ανατροφή μας). Δύο κλώνοι θααναπτύξουν διακεκριμένες προσωπικότητες, όπως οι δίδυμοι αναπτύσσουνμοναδικά χαρακτηριστικά ταυτότητας. Και επειδή το αντίγραφο θα γεννιέταισυχνά σε διαφορετική οικογένεια, τα κλωνοποιημένα δίδυμα θα είναι λιγότεροόμοια ως προς την προσωπικότητά τους από τα φυσικά γνήσια (ίδια) δίδυμα.

Αρχικώς τίθεται το ερώτημα: γιατί “να αντιγράφονται” άνθρωποι; Ζευγάριαπου δεν μπορούν να κάνουν παιδιά θα μπορούσαν να επιλέξουν να αποκτήσουνπαιδί αντίγραφο ενός από τους δύο συζύγους αντί να δεχθούν τη παρείσφρησηγονιδίων από δότη. Η γυναίκα μου και εγώ έχουμε δύο δικά μας παιδιά και έναυιοθετημένο, αλλά θα επιθυμούσα να διερευνήσω τι θα μπορούσε να συμβεί στογάμο μου εάν μπορούσε να παραχθεί ένα αντίγραφό μου για την αντιμετώπισηενδεχόμενης έλλειψης γονιμότητας. Η γυναίκα μου και εγώ πρωτοσυναντηθήκαμεστο γυμνάσιο. Πώς θα αισθανόταν απέναντι σε ένα φυσικό αντίγραφο του νεαρούάνδρα, τον οποίο ερωτεύτηκε; Πώς θα μπορούσε ο καθένας μας να ζήσει με τονεαυτό του (αντίγραφό μας) ως μέλος της οικογένειας; Ασφαλώς ο κλώνοςμεγαλύτερης ηλικίας - εγώ σ’ αυτήν την περίπτωση - θα πίστευα ότι γνωρίζω(καλύτερα) πώς θα έπρεπε να συμπεριφέρεται το αντίγραφό μου και θα ήτανπιθανότερο να επιβάλω τις προσδοκίες μου σ’ αυτό σε σύγκριση προς το μέσοπατέρα στο παιδί του. Πάνω απ’ όλα πώς ένας έφηβος θα αντιμετώπιζε εμένα,έναν μεγάλης ηλικίας άνδρα με φαλάκρα, στον οποίο θα έβλεπε το φυσικό τουμέλλον;

Καθένας από μας μπορεί να φανταστεί υποθετικές οικογένειες δημιουργημένεςμε την είσοδο σ’ αυτές κλωνοποιημένου παιδιού - για παράδειγμα αντίγραφοενός από τους συντρόφους σε μια ομοφυλόφιλη σχέση ή ενός ανύμφευτου ήανύπαντρου γονέα. Αυτό που λείπει απ’ όλη αυτή τη θεώρηση είναι η εξέτασητου ερωτήματος για το ποια είναι τα συμφέροντα του κλωνοποιημένου παιδιού.Επειδή δεν υπάρχει μορφή έλλειψης γονιμότητας, η οποία να αντιμετωπίζεταιμόνο με κλωνοποίηση, δεν θεωρώ αποδεκτές αυτές τις προτάσεις. Οιπροβληματισμοί μου δεν έχουν θρησκευτικές βάσεις, ούτε βασίζονται σε εσωτερικήηθική αρχή. Η άποψή μου είναι μάλλον ότι θα είναι δύσκολο σε οικογένειεςδημιουργημένες με αυτό τον τρόπο να προσφέρουν κατάλληλο περιβάλλον γιατο παιδί.

Η αντιγραφή προτείνεται επίσης σαν τρόπος, με τον οποίο οι γονείς θα αποκτούντο παιδί των ονείρων τους.

Ζευγάρια θα είναι πιθανόν να μπορούν να επιλέγουν την απόκτηση αντίγραφουενός σταρ του κινηματογράφου, ενός γνωστού αθλητή ή ενός επιστήμονα, ανάλογαμε τα ενδιαφέροντά τους.

Αλλά, επειδή η προσωπικότητα είναι εν μέρει μόνο αποτέλεσμα της γενετικήςκληρονομιάς του ατόμου, είναι βέβαιο ότι θα προκληθούν συγκρούσεις στην


περίπτωση, κατά την οποία το κλωνοποιημένο παιδί αποτύχει να αναπτύξει ταίδια ενδιαφέροντα με το πρωτότυπο. Τι θα συμβεί εάν το αντίγραφο του Αϊνστάινδεν δείξει ενδιαφέρον για την επιστήμη; Η επιτυχία εξαρτάται επίσης από τηντύχη. Τι θα συμβεί εάν το παιδί δεν ανταποκριθεί στις ελπίδες και τα όνειρα τουγονέα, απλώς από κακή του τύχη;

Κάθε παιδί πρέπει να είναι επιθυμητό γι’ αυτό που είναι ως άτομο. Παράγονταςένα αντίγραφο του εαυτού του ή ενός φημισμένου προσώπου ο γονεύςπροδιαγράφει σκοπίμως τον τρόπο που αυτός ή αυτή επιθυμεί να αναπτυχθεί τοπαιδί. Στα πρόσφατα χρόνια ιδιαιτέρως στις ΗΠΑ δίνεται σημασία στο δικαίωματων ατόμων να αναπαράγουν με τρόπους που επιθυμούν. Προτείνω ότι υπάρχειμεγαλύτερη ανάγκη να προσεχθούν τα συμφέροντα του παιδιού και νααπορριφθούν οι προταθείσες χρήσεις της κλωνοποίησης.

Επιπλέον υπάρχουν πολλά που δεν γνωρίζουμε όσον αφορά την κλωνοποίησησχετικώς με τη γήρανση. Καθώς γηράσκουμε επέρχονται μεταβολές στα κύτταρά,μας, οι οποίες περιορίζουν τις φορές που αυτά μπορούν να αναπαράγουν. Τορολόι της ηλικίας επανατοποθετείται στην αρχή με τη φυσιολογική αναπαραγωγή,με την παραγωγή σπέρματος και ωαρίων γι’ αυτό τα παιδιά κάθε νέας γενιάςέχουν πλήρη διάρκεια ζωής. Δεν είναι ακόμη γνωστό κατά πόσον η γήρανσηαναστρέφεται κατά την κλωνοποίηση ή εάν η φυσιολογική διάρκεια ζωής τουκλώνου περιορίζεται κατά τα χρόνια, τα οποία έχει ήδη ζήσει ο γονεύς του. Επίσηςυπάρχει το πρόβλημα των γενετικών λαθών που συσσωρεύονται στα κύτταρά μας.

Υπάρχουν συστήματα στον οργανισμό μας που αναζητούν και διορθώνουν ταλάθη κατά τη διάρκεια της φυσιολογικής αναπαραγωγής δεν είναι όμως γνωστόότι κάτι τέτοιο συμβαίνει κατά την κλωνοποίηση. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη ναγίνουν έρευνες, οι οποίες θα μετρήσουν τη διάρκεια ζωής και θα προσδιορίζουντις αιτίες θανάτου ζώων που παρήχθησαν με κλωνοποίηση.

Απομένουν επίσης σημαντικά ερωτήματα για το ποια είναι τα καταλληλότεραμέσα και οι τρόποι για τον έλεγχο της ανάπτυξης και για τη χρησιμοποίησηαυτών των τεχνικών. Θεωρείται δεδομένο ότι η παραγωγή και η πώληση φαρμάκωνθα ελέγχεται από τις κυβερνήσεις, αλλά δεν ήταν έτσι πάντα.

Υπάρχουν πολλά ακόμα που πρέπει να μάθουμε για τη βιολογία τηςκλωνοποίησης. Ο χρόνος που θα χρειασθεί γι’ αυτές τις έρευνες θα δώσει τηνευκαιρία σε κάθε κοινωνία να αποφασίσει πώς επιθυμεί να χρησιμοποιείται ητεχνική της κλωνοποίησης. Κάποτε στο μέλλον η κλωνοποίηση θα έχει πολλά ναπροσφέρει στην ιατρική των ανθρώπων, αλλά πρέπει να τη χρησιμοποιήσουμε μεπροσοχή.

(Ίαν Γουίλματ, Περ. “Time”, από τον ημερήσιο τύπο)


4ο Κείμενο: “Οι αρχηγοί κρατών ερωτούν τους επιστήμονες”“Επιστήμη και ηθική”(Θεμ. Κύκλοι, σ.σ. 370-371)

ΖΑΚ ΝΤΕΛΟΡ: Ενώ η επιστήμη, από την εποχή της Αναγέννησης, είναισυνυφασμένη με την ιδέα της αντικειμενικότητας, της αλήθειας και της προόδου,συμβαίνει να βρίσκεται στην πηγή μιας βιομηχανικής ανάπτυξης οι αντιφάσειςτης οποίας καθίστανται όλο και περισσότερο προφανείς (σπατάλη, υπανάπτυξη,καταστροφή του περιβάλλοντος). Σύμφωνα με την εμπειρία σας γύρω από τιςσχέσεις επιστήμης και βιομηχανίας, επιστήμης και κοινής γνώμης, επιστήμηςκαι πολιτικής, πού και πώς μπορεί να τοποθετήσει κανείς ασφαλιστικές δικλείδες;Πιστεύετε ότι θα πρέπει να υιοθετηθούν σε παγκόσμια κλίμακα ηθικοί κανόνεςπου να ρυθμίζουν την εφαρμογή των επιστημονικών ανακαλύψεων; Ως επιστήμων,δέχεστε την υπαγωγή της επιστήμης στην ηθική;

ΖΑΚ-ΥΒ ΚΟΥΣΤΩ: Πράγματι, κύριε Πρόεδρε, κάθε σημαντική απόφαση θαπρέπει να λαμβάνει υπόψη της όλους τους παράγοντες: οικονομικούς, οικολογικούς,τεχνικούς, κοινωνιολογικούς, φιλοσοφικούς και γεωπολιτικούς. Αξίζει όμως νααναρωτηθεί κανείς αν η επιστήμη, η οποία είναι η πηγή της γνώσης και άρα -κατ’ αρχήν- η πηγή της ηθικής προόδου, πρέπει να παρεμβαίνει άμεσα,διακινδυνεύοντας να παραστρατήσει καθώς συγκρούεται με τα ιδιωτικάσυμφέροντα. Αν αναγκαζόμαστε σήμερα να θέσουμε αυτό το ερώτημα, είναι γιατίέχει επέλθει μια σύγχυση ανάμεσα στην αληθινή επιστήμη, την εφαρμοζόμενηεπιστήμη και την τεχνολογία. Οι δύο τελευταίες εκφάνσεις της επιστήμης έχουνδώσει τροφή στην απληστία των εκμεταλλευτών και σε έναν καταιγισμό έργωνεπιστημονικής φαντασίας.

Προκειμένου να αποφύγουμε τις αντιφάσεις μιας βιομηχανικής ανάπτυξης, ηανθρώπινη κοινότητα θα πρέπει οπωσδήποτε να τοποθετήσει ασφαλιστικέςδικλείδες ανάμεσα στη θεμελιώδη επιστήμη, από τη μια πλευρά, και στηβιομηχανία, την κοινή γνώμη και τη γεωπολιτική, από την άλλη πλευρά. Θαπρέπει να τοποθετήσει με σοφό τρόπο φωτεινούς σηματοδότες σε πολλούς τομείςκαι να δίνει κόκκινο ή πράσινο φως κατά περίπτωση: να ενθαρρύνει τη μόρφωσηκαι όχι μόνον την εκπαίδευση, να κρατήσει τον όρο “επιστήμη” μόνο για τηνκαθαρή έρευνα και να χρησιμοποιεί τον όρο “τεχνολογία” για την εφηρμοσμένηέρευνα.

Θα ήταν ευχής έργον αν οι περισσότερες χώρες παραχωρούσαν ένα τμήμα τηςεθνικής τους κυριαρχίας σε μιαν ανώτατη αρχή με εξουσίες ελέγχου και ανυιοθετούσαν τα Ηνωμένα Έθνη ένα κείμενο που θα προστάτευε το δικαίωμα τωνεπερχόμενων γενεών στην ελευθερία και την αξιοπρέπεια.

Όσο για τη σχέση της επιστήμης με τις ηθικές αξίες, και εδώ υπεισέρχεται ησύγχυση που προανέφερα ανάμεσα στην επιστήμη και την τεχνολογία. Η


επιστήμη έχει ως μοναδική αποστολή τη γνώση και δεν έχει καμία σχέση με τηνηθική. Η συμμαχία αντιθέτως, της τεχνολογίας, της πρωτογενούς ή της ψευδούςπληροφορίας των μαζικών μέσων ενημέρωσης και των εθνικών ή δημοσίωνσυμφερόντων εναντίον της φύσης αποτελεί ένα σύμπλεγμα που επιβάλλεται ναυπαχθεί πάραυτα σε ηθικές αξίες. Η καθαρή επιστήμη και η ηθική δεν έχουνκανένα απολύτως πρόβλημα συγκατοίκησης.

5ο Κείμενο: “Γράμμα από τη φυλακή για τους Ευρωπαίους”(Θεματικοί κύκλοι, 388-391)

Ο Γεώργιος Α. Μαγκάκης, καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών,συνελήφθη και φυλακίστηκε από τη Χούντα (Δικτατορία 1976 - 1974) ως μέλος τηςαντιστασιακής οργάνωσης “Δημοκρατική Άμυνα”. Έγραψε το κείμενο που ακολουθείκρυφά στις φυλακές και κατόρθωσε να το στείλει στα ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης.Δημοσιεύτηκε, από το 1971 και μετά, σ’ όλες τις μεγάλες εφημερίδες του κόσμου (“Τάιμς”του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης, “Μοντ” των Παρισίων κτλ.), δόθηκε ως διδακτικήύλη σε αμερικάνικα πανεπιστήμια, διαβάστηκε από τον Άγγλο ηθοποιό σερ ΛώρενςΟλίβιε σε επίσημη τελετή εμπρός στη βασίλισσα της Αγγλίας και εκδόθηκεεπανειλημμένα στο εξωτερικό από ελληνικές και ξένες οργανώσεις.

Κρατώ αυτά τα τσαλακωμένα από τους κρυψώνες χαρτιά μου και τα διαβάζω.Έτσι που γραφτήκανε και κρατηθήκανε κρυφά από τους δεσμοφύλακές μου,εκφράζουν μια κάποια διάσωση της ανεξαρτησίας μου και γι’ αυτό μου είναιαγαπητά, ακόμη μάλιστα και σαν αντικείμενο, σα χαρτί. Γραφτήκανε σε ώρεςπου προσπαθούσα να υπερνικήσω μ’ αυτά την αγωνία της φυλακής μου. Γι’ αυτόδεν είναι ούτε διατύπωση σκέψεων, ούτε βέβαια γράμματα. Είναι ακριβώςαποσπάσματα αυτής της αγωνίας. Κι όμως δεν τα έγραψα μόνο για μένα, όσοφτωχά κι’ αν είναι. Η αγωνία της φυλακής είναι μαζί με τόσα άλλα και βαθειάανάγκη για επικοινωνία με τους όμοιούς σου. Μια ανάγκη που την νιώθεις ώρες- ώρες σαν ασφυξία. Τώρα ξέρω γιατί, καθώς λένε, οι ναυαγοί στα ξερονήσιαβάζανε μηνύματα μέσα σε μποτίλιες και τα ρίχνανε στο πέλαγος. Κάτι τέτοιοείναι κι’ αυτά τα γραφτά. Δεν είμαι βέβαια ναυαγός, κι ούτε αισθάνομαι καθόλουγια τέτοιος. Μα νιώθω την ίδια αγωνία για επικοινωνία κι έτσι γράφω τα φτωχάτης μηνύματα. Ξέρω μάλιστα για ποιους γραφτήκανε. Σε ποιους θέλω ναφτάσουνε. Σ’ αυτούς που δεν είναι μέσα στο δράμα του τόπου μου, μα που μπορούνσωστά να το καταλάβουν.

Αμύνομαι. Γι’ αυτό γράφω. Έτσι κρατώ τη σκέψη μου απ’ τη μεριά μου. Αντην αφήσεις αστήριχτη χωρίς τα σχήματα των γραμμένων συλλογισμών,αφηνιάζει. Παίρνει παράξενους δρόμους και καταλήγει να γεννά τέρατα. Περνά


έτσι απ’ τη μεριά του δεσμοφύλακα. Γιατί αυτό θέλουν με τη φυλακή. Σε κλείνουνσ’ ένα χώρο τρία βήματα μπρος, τρία πίσω. Να περπατάς έτσι με τις ώρες, με τιςμέρες, ασταμάτητα. Στην αρχή βαδίζεις μαζί με τη σκέψη σου. Τα λέτε οι δυοσας και ξεκαθαρίζεις νοήματα. Βρίσκεις τις ιδέες που είναι οι φίλοι σου.Συλλαμβάνεις το κακό με σαφήνεια. Αυτό που ταπεινώνει τον άνθρωπο. Είσαιδικαιωμένος και γι’ αυτό δυνατός. Αντέχεις, λες, τη φυλακή. Υπάρχεις μέσα στοκελί σου να στηρίζεις κι εσύ με τον τρόπο σου το ακατάλυτο ιδεόγραμμα τουανθρώπου. Είσαι κατά κάποιο τρόπο σαν εκείνες τις κουρελιασμένες σημαίες τηςμάχης που κρατιούνται ακόμη στο κοντάρι τους και παίζουν έτσι το ρόλο τους.Μα πώς να περπατάς τρία βήματα μπρος, τρία βήματα πίσω σ’ ένα χρόνο κενό,φιλικά κουβεντιάζοντας με τον εαυτό σου; Δε γίνεται. Τα βήματα αυτά βαθμιαίαυφαίνουν τον ιστό του ιλίγγου σου. Δεν μπορείς να κουβεντιάζεις ασταμάτηταμονάχα με τη σκέψη σου. Αυτός ο δυισμός του εαυτού σου, φυσικός στην αρχή,με τον καιρό απειλεί να σου σχίσει τα φρένα. Χρειαζόμαστε και τη σκέψη τουάλλου ανθρώπου για να τα’χουμε καλά με τη δική μας. Χρειαζόμαστε και τηνκενή από σκέψη ώρα. Καθώς περπατάς μαζί με τη σκέψη σου, αρχίζει ύπουλα μεκάτι παράξενες διαφωνίες που όμως κουβεντιάζονται. Αυτό είναι. Αυτό θέλει ηφυλακή, ν’ αρχίζεις να κουβεντιάζεις μέσα σου το παράδοξο. Γιατί έτσι αρχίζειςνα χάνης τις θέσεις σου. Ασυναίσθητα μπαίνεις σ’ ένα στροβίλισμα, που με τονκαιρό δυναμώνει και σε απειλεί με ξερρίζωμα. Έτσι αρχίζει η διάσπαση μέσασου, που καταλήγει να σε κάνει εχθρό με τη σκέψη σου. Γινόσαστε δυο εχθροί,κλεισμένοι μαζί, μοναχοί στον ελάχιστο χώρο του κελιού σου, μέσα σ’ ένα χάοςχρόνου. Αναγκαστικά έρχεται ο αλληλοσπαραγμός. Παλεύεις με μια έξαλλημαινάδα, που επιτίθεται στις ελάχιστες βεβαιότητές σου. Σ’ αυτές ακριβώς πουόσο τις έχεις σώζεσαι,, υπάρχεις ακόμη σαν άνθρωπος. Μα άμα τις χάσεις, πας,άδειασες. Έμεινες ένα κενό κέλυφος. Αν δεν σου ’μεινε το άγχος θα έλεγα πωςγίνεσαι ένας πρώην άνθρωπος. Αυτό θέλει η φυλακή. Να καταλήξει η ανθρωπιάσου να είναι μόνο το άγχος σου. Τίποτε άλλο. Κι αυτή τη δουλειά, την αναθέτειστη σκέψη σου, με το να σε κλείνει κατάμονο μαζί της στις, αδυσώπητα,ομοιόμορφες κενές μέρες σου. Έτσι την μεταβάλλει από το μόνο σύντροφό σουσε έξαλλο εχθρό. Γίνεσαι ακριβώς ένας τέρας. Δυο σιαμαίοι αδελφοί που μισούνταιθανάσιμα. Αυτός είναι ο εφιάλτης της μέρας.

Τον πολεμώ με το γράψιμο. Αυτό είναι η μόνη μου άμυνα, γιατί συγκρατεί τονεαυτό μου στις σωστές διαστάσεις. Είμαι με δύο χέρια, δύο πόδια, ένα κεφάλι.Με μια σκέψη. Παραμένω όμοιος με τους ομοίους μου. Να ξέρανε αυτοί πουφτιάχνουνε το χαρτί και το μολύβι πόσο τους ευλογεί ο φυλακισμένος. Σκέπτομαιτα ανθρώπινα δάχτυλά τους να δουλεύουν και δακρύζω. Μου δίνουν τη μόνηδυνατότητα να σταθώ στην ανθρώπινη θέση μου. Να μην γίνω αυτό που θέλει ηφυλακή. Να σωθώ. Γράφοντας δεν είμαι φυλακή. Περνώ χαλινάρι στη σκέψημου, την κρατώ δίπλα μου σύντροφο και μαζί της ζω στον κόσμο των απλώννοημάτων. Ζω κι εγώ σαν ένας κάποιος άνθρωπος.[...]


Ζω με κάτι ιδέες που αγαπώ. Αυτές γεμίζουν τις μέρες και τις νύχτες μου. Σ’αυτή την ύπουλη ομοιομορφία των ακίνητων ωρών μου αντιτάσσω την συνομιλίαμε τις ιδέες μου. Τώρα πια τις ξέρω καλύτερα και τις παραδέχομαι περισσότερο.Περνώντας από την ανάκριση έμαθα την πιο απλή μα και πιο βαθειά ουσία τηςανθρώπινης αξιοπρέπειας. Περνώντας από το στρατοδικείο πείνασα για δικαιοσύνηκαι περνώντας από τη φυλακή δίψασα για ανθρωπιά. Η βία που στραγγαλίζει τηχώρα μ’ έμαθε πολλά. Ανάμεσα σ’ αυτά και την αξία της άρνησης να υποταχτείς.

Κάθομαι και σκέπτομαι όλα αυτά και γεμίζω με μια παράξενη δύναμη. Μια δύναμηπου δεν μοιάζει σε τίποτα μ’ αυτή που έχουν οι δεσμοφύλακές μου. Γιατί δεν έχεικαθόλου φωνές και θρασύτητα. Τη δύναμη της υπομονής. Αυτής που γεννιέται απότο συναίσθημα πως έχεις δίκιο. Έτσι αντιμετωπίζω την αδιάκοπη επίθεση από άδειεςμέρες που΄χει εξαπολυθεί εναντίον μου. Την αποκρούω κάθε φορά στο ξεκίνημά της.Αρχίζω την κάθε μέρα μου προφέροντας την λέξη “Ελευθερία”. Είναι η ώρα πουπηγαίνει να χαράξει. Βγαίνω από τον ύπνο και αισθάνομαι πάντα μια πικρή έκπληξησυνειδητοποιώντας κάθε μέρα κι απ’ την αρχή πως βρίσκομαι στη φυλακή. Τότεπροφέρω την αγαπημένη μου λέξη. Πριν προφτάσει και με κυριαρχήσει η συνείδησητης φυλακής. Με τη λέξη αυτή το κελί μου γεμίζει ιδέα. Είναι μαγική. Και τότεσυμφιλιώνομαι με την καινούργια μου άδεια μέρα.

Σκέφτομαι τους συντρόφους μου. Τους πολιτικούς κρατούμενους, που βρήκαστις διάφορες φυλακές. Αυτούς που αντισταθήκανε και τώρα βαδίζουνε μέσα στακελιά τους το Γολγοθά τους μ΄αυτά τα τρία μικρά νευρικά βήματα μπρος και πίσω.Όλοι τους είναι βασικά από το ίδιο ψυχικό υλικό φταγμένοι, κι ας διαφέρουν τόσοκατά τα άλλα. Έχουνε όλοι τους μια πολύ σπάνια ευαισθησία. Αυτήν την βλέπειςνα εκδηλώνεται και στα πιο παραμικρά και πιο μεγάλα. Μιλάνε και προσέχουνε,μην αγγίξουνε την ψυχή του άλλου. Κι είναι δίπλα του να του δώσουνε νερό προτούνα το ζητήσει. Να ένα κάποιο παράδειγμα αυτής της ευαισθησίας: Πριν από μέρεςήτανε να αποφυλακισθεί ένας μας. Βρισκότανε στο νοσοκομείο της φυλακής.Μπορούσε να φύγει από ’κει, όμως καθυστέρησε μόνος του την αποφυλάκισή τουμια βδομάδα, για να ’ρθει να μας αποχαιρετήσει. Εφτά μέρες εθελοντικά φυλακήγια να χαιρετήσεις τους συντρόφους σου. Αυτό είναι. Έχουνε λοιπόν πάρει πάνωτους πραγματικά ολάκερο το σημερινό πρόβλημα τ’ ανθρώπου.

Σηκώνουνε συνειδητά το βάρος της τιμής του ταπεινωμένου λαού μας. Κιαισθάνονται νάναι κοντά σ’ όλους τους κατατρεγμένους της γης. Έτσισυλλαμβάνουνε το νόημα σ’ όλα τα γεγονότα του κόσμου μέσα από μια βασικήενότητα. Την ενότητα της λαχτάρας του ανθρώπου να γλυτώσει από την όποιακαταπίεση. Όποιος αντιστέκεται, σ’ όποιο μέρος της γης, είναι αδελφός τους.Πριν από καιρό είχανε φέρει στη φυλακή μας δύο Παλαιστίνιους αντάρτες. Απότην πρώτη μέρα γινήκαμε ένα μαζί τους. Και ήτανε πραγματικά ένα. Όλοι όσοιαισθάνονται σαν πραγματικό τους χρέος να αντισταθούνε στην καταπίεση, είναιαπό την ίδια μεριά. Είναι δικοί τους. Η ευαίσθητη συνείδηση για το δράμα τουκόσμου είναι δηλαδή όχι μονάχα μια κοινή ιδιότητα, αλλά τελικά κάτι σαν κοινή


6ο Κείμενο: “Παράδοση και μοναξιά” (Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 443-444)

Η παράδοση είναι συνέχεια, είναι δεσμός των περασμένων με τα τωρινά και ταμελλούμενα, είναι επίσης ενότητα ανάμεσα σε ανθρώπους σύγχρονους πουδέχονται από κοινού την επίδρασή της. Είναι σύνδεσμος πνευματικός καιανθρώπινος μέσα στην ιστορική διάρκεια και μέσα στο παρόν, ας πούμε: στο

καταγωγή. Με τέτοιους συντρόφους είναι σπαρμένες οι τόσες φυλακές στον τόπομου και σε άλλους τόπους. [...]

Μιλάμε για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Την έζησα. Υπάρχει πραγματικάσαν ευαίσθητο, ατσάλινο ελατήριο στο βυθό του εαυτού μας. Είναι κάτι τελείωςάσχετο με την ατομική μας αξιοπρέπεια. Βρίσκεται ριζωμένη μέσα μας πολύβαθιά απ’ αυτήν. Στην κόλαση της ανάκρισης είχα χάσει την προσωπική μουαξιοπρέπεια. Αντί γι’ αυτήν είχα τόσο πόνο. Όμως η αξιοπρέπεια του ανθρώπουήτανε μέσα μου χωρίς να το ξέρω. Κάποια ώρα την αγγίξανε. Σε μια προχωρημένηφάση της ανάκρισης. Δεν την γνωρίζουνε κι έτσι δεν μπορούνε να τηνυπολογίσουνε. Λειτούργησε σαν ελατήριο που τίναξε πάνω τα σκορπισμέναψυχικά μέλη μου. Δεν ήμουνα εγώ που ανασηκώθηκα, ήταν ο ένας οποιοσδήποτετου γένους μου. Η αξιοπρέπεια αυτή είναι ο πιο ουσιαστικός σύνδεσμος μεταξύμας. Ανήκουμε σ’ ένα ευαίσθητο γένος. Αυτή την ευαισθησία του γένους μουμόλις ένιωσα, άρχισα να υπερνικώ την ανάκριση. Δεν ήταν πια μια προσπάθειαμονάχα για μένα. Ήταν για όλους μας. Μαζί αντέξαμε.[...]

Τους μήνες που έμεινα μέσα στη μηχανή της ανάκρισης, μόνος απέναντι σ’αυτούς με τα πολλά μάτια της αράχνης και με τα ίδια μαζί της αισθήματα, μιανύχτα ένας σκοπός χωροφύλακας μου χαμογέλασε. Την ώρα εκείνη αυτός οάνθρωπος ήτανε για μένα όλοι οι άνθρωποι. Όταν ύστερα από τέσσερις μήνεςαπόλυτης απομόνωσης μπήκε στο κελί μου ο αντιπρόσωπος του Ερυθρού Σταυρού,στο φιλικό του πρόσωπο είδα ξαφνικά όλους τους ανθρώπους. Όταν κάποια μέραμε βάλανε επιτέλους σ’ ένα κελί μ’ έναν άλλο κρατούμενο και κείνος άρχισε να μουμιλά για το πάθος της ζωής του, τις βάρκες και τα καΐκια, και πάλι αυτός ο έναςήτανε όλοι οι άνθρωποι. Είναι λοιπόν αλήθεια πως υπάρχουνε καταστάσεις που οκαθένας μας αντιπροσωπεύει όλη την ανθρωπότητα. Έτσι και τώρα, τα χαρτιά μουαυτά τα δίνω σ’ έναν δυστυχισμένο Ιταλό κρατούμενο που αποφυλακίζεται καιδέχθηκε να προσπαθήσει να τα βγάλει στον ελεύθερο αέρα. Μ’ αυτόν ελπίζω ναφτάσουνε σε σας. Ο άνθρωπος αυτός είναι ξανά όλοι οι άνθρωποι για μένα.

Όμως είναι καιρός να τελειώνω. Το νεύμα μου έγινε. Έτσι ευτυχώς υπάρχουμεόλοι μας. Εμείς στη φυλακή κι εσείς σύμφωνοι μαζί μας.Λοιπόν “Ελευθερία, αγάπη μου”.

Γεώργιος - Αλέξανδρος Μαγκάκης,από τον ημερήσιο Τύπο


χώρο και στο χρόνο. Αυτό είναι, άλλωστε, το έθνος, σε τελευταία ανάλυση, δενείναι τίποτα άλλο: μια κοινή παράδοση που διαμορφώνει μιαν ομαδική συνείδηση.Η έξαρση του “αίματος”, της “φυλής” με τη βιολογική έννοια, είναι καθαρήμυθολογία που αποδείχθηκε μάλιστα, στα χρόνια μας, νοσηρή και επικίνδυνη γιατην υπόσταση του ανθρώπου. Το “αίμα” δεν αναλύεται σε ποσότητα ούτε καιδιαιρείται σε καλής και κακής ποιότητας. Από την αυγή της ιστορίας, όλα ταέθνη προέρχονται από το αδιάκοπο και αξεδιάλυτο ανακάτωμα των αιμάτων καικανένα στον κόσμο δεν μπορεί να καυχηθεί πως είναι καθαρόαιμο. Τηνπροσωπικότητα ενός εθνικού ομίλου δεν την προσδιορίζουν βιολογικά στοιχεία,αλλά η παράδοση, στοιχείο πνευματικό κατ’ εξοχήν.

Είναι ωστόσο κάθε παράδοση καλή; Απλοϊκό θα ήταν να δώσει κανείς, στοσημείο αυτό, απάντηση ανεπιφύλακτα καταφατική. Αναπόφευκτα, καθώς τοξέρουμε όλοι κι από την πείρα, η παράδοση σέρνει μέσα της και στοιχεία πουξεπεράστηκαν οριστικά και νεκρώθηκαν και δεν χρησιμεύουν πια για το καλό. Ητάση της είναι να τα απορρίπτει αργά-αργά, να αφομοιώνει νέες εισφορές και ναανανεώνεται ολοένα. Το πρόβλημα είναι να τη βοηθούμε να ανανεώνεται χωρίςνα σπάσει.

Δεν μπορούμε όμως, άραγε να ζήσουμε και χωρίς παράδοση: Υλικά, βέβαια,μπορούμε. Λαοί ολόκληροι έκαμαν αρκετές φορές το πείραμα να σπάσουν ριζικάτην παράδοσή τους, να ξαναρχίσουν τη ζωή τους από το άλφα, χωρίς το στήριγμάτης. Και άτομα αμέτρητα, πνευματικά και ηθικά ξερριζωμένα, υπάρχουν σήμερακαι συχνά ευημερούν έξω από κάθε παράδοση, θρησκευτική, γλωσσική, εθνική,εθιμική ή άλλη, σαν απλοί αριθμοί ριγμένοι στο στρόβιλο των μεγάλωνκοσμουπόλεων και της τεχνοκρατίας του καιρού μας.

Εκείνο που μπορούμε να απαντήσουμε στα ερωτήματα που προκύπτουναυθόρμητα από αυτήν τη συζήτηση είναι ότι ό άνθρωπος είναι καλύτερος καιαισθάνεται καλύτερα μέσα στην παράδοση, παρά έξω απ’ αυτήν. Η παράδοσητον ενώνει ψυχικά με μια μεγάλη ανθρώπινη πραγματικότητα, μέσα σε χώρο καισε χρόνο, καθώς έλεγα πριν. Η ανθρώπινη θερμότητά της τον παρηγορεί, το κύροςτων πνευματικών αξιών που αυτή αντιπροσωπεύει τον στηρίζει ηθικά, η αιωνόβια,αργή δύναμή της τον τονώνει, τον βοηθεί να προχωρήσει στο δύσκολο δρόμο τηςζωής.Έξω από την παράδοσή του θα βρεθεί μοιραία μόνος, έρημος, πικρός και γεμάτοςάγχη μέσα στο χάος ενός παράλογου, φοβερού κόσμου που θα του φανεί να μηνέχει ούτε νόημα ούτε αιτία ή σκοπό. Μπορεί τότε να προσφέρει στον εαυτό τουτην παγερή ικανοποίηση ότι ελευθέρωσε τη διάνοιά του από τα παραδομένα καιέγινε έτσι πιο έξυπνος και πιο σπουδαίος από τους άλλους που διατηρούν τουςπατροπαράδοτους δεσμούς, θα αισθανθεί όμως τον πόνο της πικρής μοναξιάς νατον σφίγγει ανελέητα και την εσωτερική του ισορροπία να κλονίζεται επικίνδυνα.

Γιώργος Θεοτοκάς, “Πολιτικά Κείμενα”


7ο Κείμενο: “Ομιλία στη Στοκχόλμη”(Θεματικοί κύκλοι, σ.σ. 472-473)

Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η ΣουηδικήΑκαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες,αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση.Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να -εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σεξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα -πρώτα από τον εαυτό μου.

Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχειάλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου.Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμαπου τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσαδεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχθηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό,αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσηςείναι η αγάπη της για την ανθρωπιά. κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαίατραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο,πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ο ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμαπρόκειται για φυσικά φαινόμενα: “Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα” λέει οΗράκλειτος “ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν”.

Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονοςεπιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο γιαμένα, συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσοπολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικούκόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα,γράφει: “...θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε...”. Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματοςείχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδατων ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσοκαι η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι ηΣουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά,ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ’ ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πωςτούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο καιανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινηανάσα - και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξηεμπιστοσύνης - κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στηστέρηση εμπιστοσύνης.

Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύμεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στηλογοτεχνία. παρατήρησαν πως ανάμεσα σ’ ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένασημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του ανθρώπου δε μοιάζει ναέχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν’ακούει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που


κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται.Κυνηγημένη, ξέρει που να βρει καταφύγιο απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάεινα ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι’ αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα καιμικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπωντης γης. Έχει τη χάρη ν’ αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία.Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα“πρέπει” να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάςπου έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός .

να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής,

για να θυμηθώ τον Σέλλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νόμπελ,αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τημεγαλοσύνη της καρδιάς του.

Σ’ αυτό τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τουςάλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται.

Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή τουέθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξηχάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμετην απόκριση του Οιδίποδα.

Γιώργος Σεφέρης, “Δοκιμές”

Åíüôçôá 2ç

"Ç Ðåéèþ"

Ο μαθητής που έχει μελετήσει την ενότητα “Η Πειθώ” θα πρέ-πει να είναι σε θέση:

� να διακρίνει τους τρόπους πειθούς (επίκληση στη λογική, επίκλησηστο συναίσθημα του δέκτη, επίκληση στην αυθεντία, επίκληση στοήθος του πομπού και επίθεση στο ήθος του αντιπάλου).

� να διακρίνει τα μέσα πειθούς (επιχειρήματα, τεκμήρια, περιγραφή,αφήγηση ...).

� να διακρίνει το είδος της συλλογιστικής πορείας (παραγωγική -επαγωγική) που ακολουθείται σε ένα κείμενο ή σε μια παράγραφο.

� να αξιολογεί τα μέσα πειθούς.

Πιο συγκεκριμένα:

� να ελέγχει την αλήθεια, την εγκυρότητα και την ορθότητα ενόςεπιχειρήματος.

� να ελέγχει την αξιοπιστία των τεκμηρίων.

� να διακρίνει τους τρόπους και τα μέσα πειθούς.- στη διαφήμιση, (σ.σ. 50, 51-56, 57, σχολ. βιβλ.)- στον πολιτικό λόγο, (σ.σ. 68, 77, σχολ. βιβλ.)- στον επιστημονικό λόγο, (σ.σ. 84-86, σχολ. βιβλ.)

Έτσι θα μπορεί:

� να εντοπίζει σε ένα δοκίμιο/άρθρο το θέμα, την άποψη του συγγρα-φέα, τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί, για να τεκμηριώσει τηνάποψή του, τις προτάσεις του για την αντιμετώπιση του προβλήματοςκτλ. .


Α. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ (επιτυγχάνεται με επιχειρήματα και τεκμήρια)

α. Επιχειρήματα β. Τεκμήρια

α. Τι είναι επιχείρημα; συλλογισμός ή σειρά συλλογισμών για τη στήριξη ήαπόρριψη μιας θέσης.

Τι είναι συλλογισμός; σειρά προτάσεων ή κρίσεων. Ξεκινούν από τις προ-κείμενες (μία ή περισσότερες προτάσεις που χρησι-μεύουν ως βάση του συλλογισμού) και καταλήγουνστο συμπέρασμα.

Παράδειγμα:Προκείμενες: • Οι επιμελείς μαθητές μελετούν

συστηματικά.• Ο Γιώργος μελετά συστηματικά.

ΆραΣυμπέρασμα: Ο Γιώργος είναι επιμελής μαθητής.

β. Τι είναι τα τεκμήρια; αποδεικτικά στοιχεία που θεμελιώνουν μια θέση καιοδηγούν στην εξαγωγή συμπεράσματος.

Ποια είναι τα τεκμήρια; παραδείγματα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία, γεγο-νότα, αλήθειες.

Παράδειγμα τεκμηρίων:“Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η τεράστια αύξησητου αριθμού των φοιτητών κατά τη δεκαετία του΄60 είναι άσχετη με την αύξηση του πληθυσμού που,σύμφωνα με την απογραφή του 1971, μόλις έφτασετο ποσοστό 4,53% μεταξύ του 1961 και του 1971(έφτασε όμως το 11% κατά την επόμενη δεκαετία1971-1981).

ÂÞìá 1

Κατανοώτους τρόπους πειθούς

2η Ενότητα Η Πειθώ40

Ανάμεσα σε τόσα ρεκόρ γιατί όχι και μιατελευταία θέση: Σύμφωνα με τα στοιχεία τηςΔιεθνούς Τράπεζας, γύρω στο 1980 οι δημόσιεςδαπάνες για την παιδεία μας ήταν πολύ λιγότεροαπό “μαζικές” και μόλις έφταναν το 2,2% τουακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Το ποσοστόαυτό ήταν όχι μόνο το χαμηλότερο στην Ευρώπη,αλλά από τα χαμηλότερα στον κόσμο, χαρίζονταςστη χώρα μας την 121η θέση ανάμεσα σε 133 χώρεςτου πίνακα της Διεθνούς Τραπέζης, ίσα ίσα πιοπάνω από την Ουγκάντα, τη Νιγηρία, τιςΦιλιππίνες, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν καιμερικές ακόμα [...]” (σ. 25, σχολ. βιβλ.)

� Οι παράγραφοι 1 και 2 αποτελούν τεκμήρια τωνπροβλημάτων της ανώτατης παιδείας καθώς είναιστατιστικά στοιχεία.

Β. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ

α. Ποια συναισθήματα προσπαθείνα διεγείρει ο πομπός;

ανησυχία, αγάπη, οργή, αγανάκτηση,μίσος, φθόνο, οίκτο, ευθύνη...

β. Ποια είναι τα μέσα για τηνεπίκληση συναισθημάτων;

περιγραφή, αφήγηση, χιούμορ, ειρωνεία,συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις,εικονοπλαστικός λόγος

Παράδειγμα:“Αυτά έφεραν την ακατάπαυτη φθορά και, για να θυμηθώ τα πιο διαβόητα, αυτάθέλησαν να γίνει ο Παρθενώνας μπαρουταποθήκη κι έστησαν στον αντικρινό λόφοτα κανόνια του Μοροζίνη ή οδήγησαν την πουριτανική “φιλανθρωπία” του Έλγκιν-όπως την ονομάζουν οι απολογητές του- να κατακρεουργήσει τον έκθετο ναό, γιανα “προστατέψει” στον ίσκιο ενός ανήλιαγου μουσείου όσα σπαράγματα μπόρεσενα σηκώσει.” (σ. 134, § 9, σχολ.βιβλ.)

� Χρήση ειρωνικών σχολίων (π.χ. “φιλανθρωπία”)� Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και φράσεις (π.χ. σπαράγματα, να

κατακρεουργήσει τον έκθετο ναό, ανήλιαγου μουσείου ...).


Γ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ

Πώς γίνεται; Ο πομπός μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο, επικαλείται τη στάση τουσε περιπτώσεις της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής.

Παράδειγμα:“Δεν έρχομαι ενταύθα ως αρχηγός νέου και εσχηματισμένουκόμματος. Έρχομαι απλώς σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεώνκαι υπό την σημαίαν ταύτην καλώ πάντας εκείνους, οίτινεςσυμμερίζονται τας ιδέας ταύτας, εμπνέονται από τον ιερόν πόθονν’ αφιερώσωσι πάσας τας δυνάμεις της ψυχής και του σώματος,να συντελέσωσιν εις την επιτυχίαν των ιδεών τούτων.

Η ιθύνουσα την πολιτείαν μου κεντρική αρχή είναι ότι ο πολιτικόςανήρ οφείλει να έχη γνώμονα πάσης αυτού πράξεως το κοινόνσυμφέρον και εις το συμφέρον τούτο να υποτάσση άνευ ενδοιασμούτο τε συμφέρον του κόμματος, εις ο ανήκει, και το των μελών τουκόμματος τούτου.” (σ. 43, σχολ. βιβλ.)

� Ο ομιλητής χρησιμοποιεί α΄ πρόσωπο και αναφέρεται στηνυπεύθυνη πολιτική του στάση.

Δ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ

Πώς γίνεται; Ο πομπός επικαλείται τη θέση μιας αυθεντίας, δηλαδή την άποψηενός ατόμου που δίνει κύρος και ισχύ στη θέση του. Θα πρέπει,βέβαια, η αυθεντία που επικαλείται κάποιος να είναι ειδική με τοπρος εξέταση ζήτημα, για να έχει η γνώμη του αποδεικτική αξία.

Παράδειγμα:“Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνιολόγοι που έχουν μελετήσει τοφαινόμενο, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο κομφορμισμός αυτός,τάση ισχυρή και επίμονη, πηγή του έχει την κοινωνική φύση τουανθρώπου. Ζώο κατ’ εξοχήν κοινωνικό (ο Αριστοτέλης το ονομάζειστη γλώσσα του “πολιτικόν”) ο άνθρωπος, όταν έρχεταιαντιμέτωπος με σημαντικές για τη συλλογική ζωή “δοξασίες τηςμάζας”, αισθάνεται ζωηρότερο ενδιαφέρον για τη συντήρηση τωνλαϊκών εξηγήσεων που κρατούν συμπαγή την ομάδα, παρά για τιςκριτικές αναλύσεις που μπορούν να τη διαιρέσουν και να τηδιαλύσουν. Συμφέρει την κοινωνία να δίνεται απεριόριστη πίστωσηστις παρατηρήσεις (τεκμήρια, ενδείξεις, μαρτυρίες) πουεπιβεβαιώνουν τις “τρέχουσες” ιδέες και αποκλείουν τις αντίθετέςτους (Thomas Szasz).” (σ. 116. § 5 σχολ. βιβλ.)

� Ο συγγραφέας επικαλείται τις θέσεις του Αριστοτέλη και τουΤhomas Szasz.


Ε. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ

Πώς γίνεται; Με άσκηση κριτικής στο χαρακτήρα, στις απόψεις και στην ιδιωτικήζωή του αντιπάλου, που μπορεί να φτάσει ως την προσωπική επίθεσηκαι τη λασπολογία.

Παράδειγμα:Συμπολίται,Γνωρίζετε ποία υπήρξαν τα αίτια τα οποία προεκάλεσαν την

εξέγερσιν του Αυγούστου παρελθόντος έτους, επομένως δεν έχωανάγκην να υπομνήσω αυτά εις υμάς διά μακρών [...]

Κυβέρνησις καταναλίσκουσα το πλείστον της δραστηριότητός τηςουχί εις προαγωγήν των δημοσίων συμφερόντων, αλλ’ εις τηνικανοποίησιν, ως επί τα πολλά αθεμίτων αξιώσεων, δι’ ωνδιενεργείται η συναλλαγή μεταξύ εκλογέως και βουλευτού αφ’ ενός,μεταξύ βουλευτού και Κυβερνήσεως αφ’ ετέρου, ήτις Κυβέρνησιςδιά τούτο, πλην του προέδρου αυτής, απετελείτο, ως επί τα πολλά,ουχί εκ των ικανωτάτων προς εξυπηρέτησιν του δημοσίουσυμφέροντος, άλλ’ εκ των επιτηδειοτάτων, όπως εξυπηρετήσωσιτας ανάγκας της συναλλαγής. Αντιπολίτευσις εις ουδέν συνήθωςάλλο αποβλέπουσα ή την κάλυψιν της Αρχής, χάριν της οποίαςεθυσιάζετο πολλάκις πάσα άλλη αρχή και κάθε άλλο συμφέροντου Κράτους. Νόμος αποβάς ιστός αράχνης, δυνάμενος μεν νασυλλαμβάνη τους ασθενέστερους, αλλά κατασχιζόμενος θράσεωςαπό πάντα ισχυρόν. [...] (σ. 44, σχολ. βιβλ.)

� Γίνεται άσκηση κριτικής στο χαρακτήρα και στις πράξεις τηςκυβέρνησης.


Α. ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

1. Παραγωγικός: Απο μία γενική και αφηρημένη άποψη καταλήγουμε σεμία ειδική και επιμέρους. Τα συμπεράσματα είναι βέβαια.

Παράδειγμα:Προκείμενες: • Τα μέταλλα είναι ανόργανα στοιχεία.

• Ο χρυσός είναι μέταλλο.Άρα

Συμπέρασμα: Ο χρυσός είναι ανόργανο στοιχείο.

2. Επαγωγικός: Από μία ειδική και συγκεκριμένη θέση καταλήγουμε σεμία γενική και αφηρημένη.

Παράδειγμα:Προκείμενες: • Η μηλιά, η αχλαδιά ... είναι οργανισμοί.

• Η μηλιά, η αχλαδιά ... είναι φυτά.Άρα

Συμπέρασμα: Τα φυτά είναι οργανισμοί.

* Σε βραχυλογικούς επαγωγικούς συλλογισμούς τοσυμπέρασμα μπορεί να προτάσσεται.

Παράδειγμα:Συμπέρασμα: Ο Γιάννης είναι αναξιόπιστο πρόσωπο.Προκείμενη: • Κλέβει στη μονόπολη.

3. Αναλογικός: Απο μία ειδική άποψη καταλήγουμε πάλι σε μια ειδική.

Παράδειγμα:Προκείμενες: • Ο Γιάννης είναι ευέξαπτος, γι’ αυτό

δεν έχει και φίλους.• Ο Κώστας είναι επίσης ευέξαπτος.

ΆραΣυμπέρασμα: Ο Κώστας (πιθανόν) να μην έχει φίλους.

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

Κατανοώ τα είδητων συλλογισμών


Β. ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

1. Κατηγορικός: Όταν οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις.

Παράδειγμα:Βλ. το παράδειγμα του παραγωγικού συλλογισμού.

2. Υποθετικός: Όταν μια τουλάχιστον προκείμενη είναι υποθετική πρό-ταση.

Παράδειγμα:Προκείμενες: • Αν οι βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέ-

λεγκτα, το περιβάλλον ρυπαίνεται.• Στη βιομηχανική ζώνη Περάματος οι

βιομηχανίες λειτουργούν ανεξέλεγκτα.Άρα

Συμπέρασμα: Το περιβάλλον του Περάματος ρυπαίνεται.

3. Διαζευκτικός: Όταν μία τουλάχιστον προκείμενη είναι διαζευκτικήπρόταση.

Παράδειγμα:Προκείμενες: • Οι περιοχές που θα ήθελα να μείνω είναι

ή η Ηλιούπολη ή η Γλυφάδα.• Στη Γλυφάδα δεν υπάρχουν σπίτια προς

ενοικίαση.Άρα

Συμπέρασμα: Θα μείνω στην Ηλιούπολη.


Α. ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ - ΑΛΗΘΕΙΑ - ΟΡΘΟΤΗΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ

Εγκυρότητα: Αν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σ’ ένα βέβαιοσυμπέρασμα.

Αλήθεια: Αν το περιεχόμενο των προκειμένων ανταποκρίνεται στηνπραγματικότητα.

Ορθότητα: Τότε το επιχείρημα είναι και έγκυρο και αληθές.

Παράδειγμα:Προκείμενες: • Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά.

• Ο ελέφαντας είναι ζωντανό πλάσμα.Άρα

Συμπέρασμα: Ο ελέφαντας είναι θνητός. (σ. 17, σχολ. βιβλ.)

� Το επιχείρημα είναι έγκυρο, γιατί οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότηταστο συμπέρασμα.� Το επιχείρημα είναι αληθές, γιατί το περιεχόμενο των προκειμένων ανταποκρίνεται

στην πραγματικότητα.� Το επιχείρημα είναι ορθό, γιατί είναι έγκυρο και αληθές.

B. AΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ

1. Ελέγχω αν οι προκείμενες είναι αληθείς.2. Ελέγχω αν το συμπέρασμα απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις προκείμενες,

αν δηλαδή το επιχείρημα είναι έγκυρο.� Στο παραπάνω παράδειγμα οι προκείμενες είναι αληθείς και το επιχείρημα

έγκυρο.� Το συμπέρασμα που προκύπτει από τον αναλογικό συλλογισμό της σ. 8 δεν

έχει αποδεικτική αξία, γιατί το επιχείρημα δεν είναι έγκυρο. Πρόκειται,λοιπόν, για παραλογισμό.

Προσοχή: Ειδικά για την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών θα πρέπεινα έχουμε υπόψη μας ότι βέβαιο συμπέρασμα προκύπτει μόνο από την τέλεια

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

Αξιολογώ ένα επιχείρημα


επαγωγή. Έχουμε τρία είδη επαγωγικού συλλογισμού, οπότε διαφορετικάαξιολογούμε το καθένα:

Τα είδη του επαγωγικού συλλογισμούκαι η αξιολόγησή τους

α) Συλλογισμός με γενίκευση

• Το συμπέρασμα που προκύπτει από γενίκευση θεωρείται βέβαιο, αν η γενίκευσηλαμβάνει υπόψη όλα τα επιμέρους.

ΠαράδειγμαΠροκείμενες: • Το σώμα α θερμαινόμενο διαστέλλεται.

• Το σώμα β θερμαινόμενο διαστέλλεται.• Το σώμα γ θερμαινόμενο διαστέλλεται.• Τα σώματα α, β, γ ... είναι μέταλλα.

ΆραΣυμπέρασμα: Όλα τα μέταλλα θερμαινόμενα διαστέλλονται. (σ. 19, σχολ. βιβλ.)

� Ο παραπάνω συλλογισμός οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα, γιατί η γενίκευσηστηρίζεται σε επαρκή στοιχεία

ΠαράδειγμαΠροκείμενες: • Η καταστροφή νήσων σαν τη Μύκονο ή τη Σαντορίνη από

τη χυδαία ανάπτυξη του τουρισμού δεν φαίνεται να μαςανησυχεί ιδιαίτερα.

• Ακόμη και τα νησιά που είχαν ως σήμερα διασωθείπαραδίδονται το ένα μετά το άλλο στο εφήμερο κέρδος,θυσιάζοντας την καλαισθησία τους.

ΆραΣυμπέρασμα: Στην Ελλάδα δεν είμαστε ικανοί να διασώσουμε τίποτα.(Αξιολόγηση των μαθητών της Γ΄ Λυκείου, ΚΕΕ)

� Ο παραπάνω συλλογισμός οδηγεί σε συμπέρασμα με πιθανολογικόχαρακτήρα, γιατί καταλήγει σ’ αυτό με ένα λογικό άλμα.

β) Συλλογισμός με αίτιο - αποτέλεσμα

• Η αιτιώδης σχέση υφίσταται αν τα δεδομένα συνδέονται όντως λογικά και όχιαπλώς χρονολογικά.

• Η αιτιώδης σχέση είναι ισχυρή όταν, για να προκύψει το αποτέλεσμα, η αιτίαείναι αναγκαία και επαρκής.


ΠαράδειγμαΠροκείμενες: • Η θερμοκρασία του νερού είναι 100ο C.

• Οι συνθήκες ατμοσφαιρικής πίεσης είναι κανονικές.Άρα

Συμπέρασμα: Το νερό θα βράσει.(σ. 18, σχολ. βιβλ.)

� Στο παραπάνω παράδειγμα, η επαγωγή θεωρείται τέλεια, γιατί οι αιτίες πουαναφέρονται είναι και αναγκαίες και επαρκείς για το βρασμό του νερού.

ΠαράδειγμαΠροκείμενες: • Έχει συννεφιά.

ΆραΣυμπέρασμα: Θα βρέξει.

� Ο παραπάνω επαγωγικός συλλογισμός θεωρείται ατελής, γιατί η αιτία πουαναφέρεται είναι μεν αναγκαία, αλλά όχι επαρκής για το συμπέρασμα πουπροκύπτει.

γ) Συλλογισμός με αναλογία

1. Η μεταφορική αναλογία πρέπει να έχει ίση αποδεικτική ισχύ με ένα λογικόεπιχείρημα.

ΠαράδειγμαΠροκείμενες: • Το ποδόσφαιρο είναι σαν τη ζωή. Διδάσκει στα παιδιά τη

συνεργασία, την υπευθυνότητα και την επίμονη προσπά-θεια μέχρι την τελική νίκη.

• Αυτά τα μαθήματα μας δίνει και η ζωή.Άρα

Συμπέρασμα: Προτείνω να διδάσκεται το ποδόσφαιρο υποχρεωτικά στοσχολείο. (σ. 19, σχολ. βιβλ.)

� Πρόκειται για μεταφορική αναλογία που οδηγεί σε συμπέρασμα χωρίςαποδεικτική αξία (ατελής επαγωγή).

2. Η κυριολεκτική αναλογία, προκειμένου να μην είναι αυθαίρετη, πρέπει νακαταδεικνύει τις ομοιότητες ανάμεσα στα συγκεκριμένα αντικείμενα με επαρκήκαι εύστοχα επιλεγμένα στοιχεία, ώστε να είναι σχετικά με το θέμα.


ΠαράδειγμαΠροκείμενες: • Τα πολιτικά πάθη που κυριάρχησαν στην Ελλάδα κατά το

πρώτο μισό του εικοστού αιώνα οδήγησαν στον εμφύλιοσπαραγμό των ετών 1946-49.

• Οι πολιτικές διαφορές των υπερδυνάμεων Η.Π.Α. καιΡωσίας τον εικοστό αιώνα οδήγησαν την ανθρωπότητα σταπρόθυρα μιας παγκόσμιας σύρραξης.

ΆραΣυμπέρασμα: Τα πολιτικά πάθη και οι διαφορές αποτελούν απειλή για τηνπαγκόσμια ειρήνη.

� Πρόκειται για κυριολεκτική αναλογία με αποδεικτική αξία που οδηγεί σεβέβαιο συμπέρασμα (τέλεια επαγωγή).


B. Γλώσσα της διαφήμισης

• λεκτικός πληθωρισμός (ακυριολεξίες και ασάφειες)

• κατάχρηση επιθέτων και επιρρημάτων, κυρίως στον υπερθετικό βαθμό.

• εκφράσεις εντυπωσιασμού

• συνθηματολογικός τόνος

Α. Τεχνικές διαφημιστικής πειθούς

• συνειρμός ιδεών

• αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων ενός προϊόντος

• επίκληση στην αυθεντία (σ’ έναν ειδικό, επιστήμονα, δημοφιλές πρόσωπο)

• επίκληση στο συναίσθημα

• επίκληση στη λογική (επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος, σοφιστικά τεχνά-σματα)

• λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός (υφέρπουσα αξιολόγηση που λειτουρ-γεί δεσμευτικά για το δέκτη)

Η πειθώ στη διαφήμισηΘεωρητικό πλαίσιο

Ορισμός:Διαφήμιση είναι η μορφή μιας πληρωμένης δημόσιας ανακοίνωσης,που έχει σκοπό να προωθήσει την πώληση ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας,να υποστηρίξει μια ιδέα ή να προκαλέσει ορισμένα αποτελέσματα, που επιθυμείο διαφημιζόμενος. Encyclopedia Britannica

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4 Κατανοώ τις μορφές πειθούςστη διαφήμιση


Ç äéáöÞìéóç ùò ìïñöÞ åðéêïéíùíßáò

ÌïñöÝò äéáöçìéóôéêïý ìçíýìáôïò

ÌÝóá / ôå÷íéêÝò äéáöçìéóôéêÞò ðåéèïýò

ðïìðüò ìÞíõìá äÝêôçò

---

-

åôáéñåßáïñãáíéóìüòäçìüóéïò Þéäéùôéêüò öïñÝáòðïëéôêü êüììá

ìÞíõìá ðïõ áíáðôýóóåôáéìå Üìåóï ôñüðïáöçãçìáôéêü ìÞíõìáìÞíõìá ìïíïëüãïõ-äéáëüãïõ

óõíåéñìüò éäåþíáíáëõôéêÞ ðåñéãñáöÞ êáé åðßäåéîçôùí éäéïôÞôùí ôïõ ðñïúüíôïòåðßêëçóç óôçí áõèåíôßá

ìÞíõìá ðïõ åðåîçãåß ôçí åéêüíáìÞíõìá ðïõ óôçñßæåôáé óå ôå÷íÜóìáôáìÞíõìá ðïõ ðñïóöÝñåé åðé÷åéñÞìáôá

åðßêëçóç óôï óõíáßóèçìáåðßêëçóç óôç ëïãéêÞëáíèÜíùí áîéïëïãéêüò ÷áñáêôçñéóìüò

ôï äéáöçìéóôéêü ðñïúüí

ôï êáôáíáëùôéêü êïéíü

Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, η διαφήμιση αποτελεί μια πράξηεπικοινωνίας ανάμεσα σε έναν πομπό (εταιρεία, δημόσιο οργανισμό ή ιδιωτικόφορέα, πολιτικό κόμμα, ...) και έναν δέκτη (το καταναλωτικό κοινό) που έχει ωςστόχο την παρακίνηση του δέκτη να αγοράσει το διαφημιζόμενο προϊόν. Για τηνεπίτευξη αυτού του στόχου χρησιμοποιούνται διάφορες μορφές διαφημιστικώνμηνυμάτων και μέσων/τεχνικών πειθούς.

Παραδείγματα (βλ. σ.σ. 81-82, Κριτήρια Αξιολόγησης Έκφραση Έκθεση, εκδ.Εκδοτικές Τομές Ορόσημο).

α. Μορφής διαφημιστικού μηνύματοςκαι

β. Τεχνικών διαφημιστικής πειθούς


Στο παράδειγμα αυτό οι τεχνικές της διαφημιστικής πειθούς χρησιμοποιούνται απότο κράτος (Υπουργείο Ανάπτυξης), στο πλαίσιο μιας εκστρατείας για το συμφέροντου καταναλωτικού κοινού, τη συγκράτηση των τιμών.πομπός:Υπουργείο Ανάπτυξης, Γενική Γραμματεία Εμπορίου.δέκτης: το καταναλωτικό κοινό.

Το μήνυμα της διαφήμισης οργανώνεται σε τρία μέρη.

Η ελεύθερη αγορά δίνει ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Το πλεονέκτημα τηςεπιλογής!Διάλεξε προϊόντα και υπηρεσίες που σου προσφέορυν την καλύτερη σχέσηποιότητας-τιμής. Αν το κάνουμε όλοι μας αυτό, η αγορά θα έρθει στα μέτραμας.Πριν αγοράσεις λοιπόν, δες, ψάξε, υπολόγισε.

Μορφή διαφημιστικού μηνύματος

ÏñãÜíùóç ôïõ ìçíýìáôïò

Ôå÷íéêÝò äéáöçìéóôéêÞò ðåéèïýò

á) “ óå ôéìÞ ;ÁöÞóôå ôï óôï ñÜöé!”

Small extra large â) “Ç åëåýèåñç áãïñÜ ...äåò, øÜîå, õðïëüãéóå.”

ã) “Óýãêñéíå ... ôéò ôéìÝò ìßêñõíå.”

ëïãïðáßãíéï + ÷éïýìïñ ðñïóöÝñåé åðé÷åéñÞìáôá.

ëïãïðáßãíéï ôå÷íÜóìáôá.ðïõ óôçñßæåôáé óå

E:

ðßêëçóç óôç ËïãéêÞÅðé÷åéñÞìáôá “Ç åëåýèåñç áãïñÜäßíåé Ýíá ìåãÜëï ðëåïíÝêôçìá. ÔïðëåïíÝêôçìá ôçò åðéëïãÞò!”

Eðßêëçóç óôï Óõíáßóèçìá“ÄéÜëåîå ðñïúüíôá ... áí ôïêÜíïõìå üëïé ìáò ... øÜîå,õðïëüãéóå.”

1ο παράδειγμα:


Στο συγκεκριμένο παράδειγμα με τα επιχειρήματα του δεύτερου μέρους “Η ελεύθερηαγορά ... υπολόγισε”, συνδυάζονται σοφά η επίκληση στη λογική με τοσυναισθηματικό επηρεασμό των αναγνωστών για να πείσουν ότι είναι ευθύνηόλων μας η συγκράτηση των τιμών και να δημιουργήσουν έτσι μια πετυχημένηδιαφήμιση.


πομπός:Γενική Τράπεζαδέκτης: όσοι ενδιαφέρονται να πάρουν δάνειο για να επεκτείνουν την επιχείρησήτους


Προνομιακό επιτόκιο σταθερό για ένα χρόνοΕξόφληση μόνο τόκων ανά τρίμηνοΕυελιξία στον τρόπο αποπληρωμής του κεφαλαίουΕπαναχορήγηση του κεφαλαίουπου έχει καταβληθεί


Μορφή διαφημιστικού μηνύματος:Πρόκειται για μήνυμα που επεξηγεί την εικόνα, η οποία χωρίς το κείμενο θαφαινόταν άσχετη με το διαφημιζόμενο προϊόν. Στη συνέχεια παρέχονταιπληροφορίες/ επιχειρήματα για το συγκεκριμένο προϊόν, γίνεται όμως και έναλογοπαίγνιο με τη λέξη εξέλιξη, καθώς έχει τη μορφή Xlιξη (XL = extra large,δηλ. πολύ μεγάλο).

Τεχνικές διαφημιστικής πειθούς:Επίκληση στο συναίσθημα: η διαφήμιση στηρίζει την πειστική της δύναμη κυρίωςστην επίκληση στο συναίσθημα, καθώς δημιουργεί προσδοκίες για την εκπλήρωσητων επαγγελματικών σχεδίων όσων επιλέξουν το διαφημιζόμενο τραπεζικό προϊόν.Επίκληση στη λογική:με την αναλυτική περιγραφή των ιδιοτήτων τουπροϊόντος παρέχει επίσης επιχειρήματα για τη λογική στήριξή του.


Οι ασκήσεις που ακολουθούν καλύπτουν όλο το φάσμα της θεωρίαςτου κεφαλαίου

Ασκήσεις:

1. Να αξιολογήσετε το επιχείρημα:

“... η ανθρωπική αρχή αποτελεί ηθική δικαίωση του ανθρώπου. ανασύρει καιπάλι τον άνθρωπο από την ασημαντότητα και τον τοποθετεί σε θέση περίοπτη”

Βλέπε σ. 14, Κριτήρια Αξιολόγησης Έκφραση Έκθεση,εκδ. Εκδοτικές Τομές Ορόσημο.

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

2. Να προσδιορίσετε τους τρόπους πειθούς, να βρείτε τα μέσα με τα οποίαπραγματοποιούνται και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

“Από οικολογική άποψη επιμένουμε κυρίως στο γεγονός ότι η βιοποι-κιλότητα αποτελεί την αιτία της επιτυχίας της ζωής πάνω στη Γη, μια επιτυχίαπου διαρκεί περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια. Οι οικολόγοι έχουνυπογραμμίσει ότι όσο πιο πλούσιο σε είδη είναι ένα οικοσύστημα τόσο πιοσθεναρά ανθίσταται σε οποιονδήποτε πιθανό εισβολέα, τόσο λιγότεροεπηρεάζονται τα είδη του από παθογόνους παράγοντες, τόσο ταχύτερααποκαθίσταται μετά την αταξία.”

Βλέπε σ.σ. 20-21, Κριτήρια Αξιολόγησης Έκφραση Έκθεση,εκδ. Εκδοτικές Τομές Ορόσημο.

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4

ÂÞìá 5Εξασκούμαι ...


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

3. Ποιον τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας; Να αιτιολογήσετε την απάντησήσας.

“Το πρόβλημα είναι ότι η αναστροφή αυτή προϋποθέτει τολμηρές αποφάσεις,παγκόσμια συνεργασία και ατομική υπευθυνότητα. Ακόμη περισσότερο,προϋποθέτει αλλαγή νοοτροπίας και αξιών. “Χρειάζεται να καταλάβουμε”γράφει ο Α. Βεργανελάκης “ότι η ανθρωπότητα μπήκε σε μια εντελώς νέαεποχή, για την οποία το παρελθόν δεν μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα. Τατελευταία σαράντα χρόνια ο άνθρωπος άρχισε να αλληλεπιδρά με τη φύση μεκαινούργια μέσα και τρόπους. Η αντιμετώπιση των προβλημάτων είναι ένασυλλογικό έργο, που επιβάλλεται να γίνεται σε τοπική, εθνική και διεθνήκλίμακα”.”


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


4. α. Σε ποιο είδος συλλογισμού ανήκει το επιχείρημα ανάλογα με το είδος τηςπροκείμενης και την πορεία της σκέψης;

β. Να ελέγξετε την εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα του επιχειρήματος.

“Αν βέβαια, επιδιώκουμε νηφάλια και ψύχραιμα να εκθέσουμε το πρόβληματης περιβαλλοντικής κρίσης, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι το ζήτημα αυτόαποτελεί ,στην ουσία, αντικατόπτρισμα της πολύ βαθύτερης πολιτισμικής καιαξιακής κρίσης των ημερών μας.”


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

5. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία της παραγράφου;

“Δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα. Για να το πούμε ακριβέστερα: εν έτει1998 δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα και κανείς δεν μπορεί να γνωρίζειαν θα υπάρξουν στο μέλλον. Η διαπίστωση αυτή είναι αναπόδραστη, ανεπιθυμούμε να ορίσουμε την έννοια του “δικαιώματος” και του “ανθρώπινουδικαιώματος” αυστηρά και αδιαφορώντας απέναντι σε πολιτικές - ιδεολογικέςσκοπιμότητες. “Δικαίωμα” δεν είναι κάτι που απλώς διάγει βίο φαντάσματοςμέσα στα κεφάλια των φιλοσόφων ή που ευδοκιμεί στα χείλη τωνπροπαγανδιστών. Στην ουσία του δικαιώματος ανήκει εξ ορισμού η δυνατότητανα απαιτείται και να επιβάλλεται. Και ως “ανθρώπινο δικαίωμα” επιτρέπεταινα θεωρείται μονάχα ένα δικαίωμα το οποίο απολαμβάνουν όλοι οι άνθρωποιμόνο και μόνο επειδή είναι άνθρωποι, δηλαδή χωρίς τη διαμεσολάβησηεξουσιαστικών αρχών και συλλογικών υποκειμένων (π.χ. εθνών και κρατών)που, από εννοιολογική και φυσική άποψη, είναι στενότερα από τηνανθρωπότητα ως σύνολο.”


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

6. α. Ποιο το είδος του συλλογισμού;β. Αναζητήστε τεκμήρια.

“Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών δεν έχει καμία αμφιβολία. Εκτιμά σε έκθεσήτου ότι η έκρηξη των γεννήσεων στις φτωχές περιοχές του πλανήτη θα αυξήσειτον πληθυσμό της Γης κατά 50% σε πενήντα χρόνια και υπολογίζει ότι το2050, ο γαλάζιος πλανήτης θα φιλοξενεί 9,3 δισ. ψυχές από 6,1 δισ. ανθρώπουςπου θρέφει σήμερα. Τούτη η πληθυσμιακή έκρηξη θα προκαλέσει, κατά πάσαβεβαιότητα, παλιρροϊκά κύματα μετανάστευσης από τις φτωχές περιοχές της Ασίαςκαι της Αφρικής στις ακτές του πλούσιου βιομηχανικού Βορρά.”

Βλέπε σ. 52, Κριτήρια ΑξιολόγησηςΈκφραση Έκθεση, εκδ. Εκδοτικές Τομές Ορόσημο.

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

7. α. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθείται στο παρακάτω κείμενο.β. Να ελέγξετε την αλήθεια, την εγκυρότητα και τη λογική ορθότητά του.

“Σήμερα τα κράτη δεν μπορούν να αφανίσουν ολότελα ένα άλλο κράτοςκαι οι άνθρωποι δεν μπορούν να σκοτώσουν όλους τους εχθρούς τους.Στην καλύτερη περίπτωση, μπορεί να πετύχουν ένα προσωρινό αποτέλεσμα,μία φαινομενική νίκη. Η νίκη αυτή όμως θα είναι πύρρειος”.


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

8. α. Να διακρίνετε το είδος του συλλογισμού του συγγραφέα ανάλογα με την πορείατης σκέψης.

β. Να αναφέρετε τεκμήρια.

“Μόνο κατά το δικό μας αιώνα γεννήθηκε η έννοια του “παγκόσμιουπολέμου”, που μπορεί να εμπλέξει και κοινωνίες χωρίς ιστορία, όπως γιαπαράδειγμα τις πολυνησιακές φυλές. Με την ανακάλυψη της ατομικήςενέργειας, της τηλεόρασης, των αεροπορικών μεταφορών και με τη γέννησηδιαφόρων μορφών πολυεθνικού καπιταλισμού, επαληθεύτηκαν ορισμένεςσυνθήκες σύμφωνα με τις οποίες ο πόλεμος είναι αδύνατος. Τα πυρηνικάόπλα έπεισαν τους πάντες ότι μια ατομική σύρραξη δεν θα είχε νικητές,παρά μόνο έναν και μοναδικό ηττημένο: τον πλανήτη. Αν όμως, τον πρώτοκαιρό, είχαμε συνειδητοποιήσει ότι ο ατομικός πόλεμος είναιαντιοικολογικός, αργότερα συνειδητοποιήσαμε ότι κάθε αντιοικολογικόςπόλεμος είναι ατομικός, και ότι, τελικά, κάθε πόλεμος, τώρα πια, δεν μπορείπαρά να είναι αντιοικολογικός. Όποιος ρίχνει μιαν ατομική βόμβα (ή όποιοςρυπαίνει τη θάλασσα) κηρύσσει τον πόλεμο όχι μόνο στους αντίπαλους,αλλά στη γη στο σύνολό της…”


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


Κάποτε, δεν έβλεπες την ώρα να βγεις από το σπίτι για να παίξεις με τα αυτοκινητάκιασου. Η μητέρα σου, σου φώναζε να προσέχεις και να πηγαίνεις από το πεζοδρόμιο. Ναείσαι καλό παιδί και να πάρεις τον σωστό δρόμο.Τώρα που μεγάλωσες, όμως, μπορείς να βγεις απ’ αυτόν!

Με το Mazda Tribute. Το zoom-zoom για μεγάλα παιδιά. Γιατί με κινητήρες 2000cc& 3000, 4 αερόσακους, 5 ζάντες αλουμινίου16΄΄, ABS με EBD, air-condition,cruise control, προβολείς ομίχλης και πολλά άλλα στον βασικό εξοπλισμό, το MazdaTribute συνδυάζει πολυτέλεια, άνεση και άψογη οδική συμπεριφορά, μέσα στην πόληαλλά και off-road.Γιατί σαν μεγάλο παιδί, μπορείς να συχνάζεις σε όποιο δρόμο θέλεις.

Από € 29.000Στους επίσημους εμπόρους Mazda σε όλη την Ελλάδα.

ΕΛΜΑ ΑΕΒΕΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Πολυκράτους 41, 104 42 Αθήνα,Τηλ: 210.5156.000ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ: Έκθεση: Βασ. Γεωργίου 2-4, 546 40 Θεσσαλονίκη,Τηλ.: 2310.835.548, www mazda. gr, e-mail: [email protected]

Mazda TributeDon’ t just escape ... Zoom-Zoom!


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

9. Ποιες τεχνικές διαφημιστικής πειθούς χρησιμοποιεί ο διαφημιστής; Νατεκμηριώσετε την απάντησή σας.


Ένα μυθικό όνομα για τηντέχνη του γραψίματος.Από την εποχή της δημιουργίας τηςτο 1845 η εταιρεία Cross περνάστα τέλη του 2002 σε μια ριζικήανανέωση της γραμμής τηςπροσφέροντας μια πλήρη σειράτων αξεσουάρ Cross.Σχεδιασμένη να γοητεύει,φτιαγμένη να πρωταγωνιστεί,δοκιμασμένη να διαρκεί.Τα αξεσουάρ της Cross,καινοτομικά και λειτουργικά,αφήνουν μια διαρκήαίσθηση τελειότητας.

10. Ποιες τεχνικές χρησιμοποιεί ο διαφημιστής για να πείσει;


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


11. Να ελέγξετε το πρώτο αντεπιχείρημα που βρίσκεται στην αρχή της δεύτερηςπαραγράφου του κειμένου που ακολουθεί ως προς το είδος του συλλογισμού,την αλήθεια, την εγκυρότητα και τη λογική ορθότητά του.

“Η συζήτηση γύρω από τη σκοπιμότητα αλλά και την ορθότητα -ακόμα καιτη συνταγματικότητα- της ποινής του θανάτου είναι πάντα ζωηρή και επίκαιρη.Ως βασικά επιχειρήματα για την κατάργηση της ποινής του θανάτουπροβάλλονται: η αντίθεση της ποινής αυτής προς το κοινό αίσθημα, ηβαναυσότητά της που έγκειται ιδιαίτερα στη γνώση του επικείμενου θανάτουκαι στην ψυχική τυραννία του μελλοθανάτου, η ανικανότητά της να αποτρέψειαπό τη διάπραξη σοβαρών εγκλημάτων τους αποφασισμένους να τα τελέσουν,η ανελαστικότητα της ποινής αυτής τόσο κατά τη νομοθετική οριοθέτηση όσοκαι κατά τη δικαστική επιμέτρησή της, το ανεπανόρθωτο σε περίπτωσηδικαστικής πλάνης, το ανεπίτρεπτο της αφαιρέσεως ανθρώπινης ζωής απότην κρατική εξουσία, με τον ισχυρισμό ότι το έννομο αγαθό της ζωής είναιυπέρτερο από το έννομο αγαθό του κράτους. Υποστηρίζεται ακόμη ότισύμφωνα με το νέο Σύνταγμα (άρθρο 2 § 1 Συντ. 1975), η θανατική ποινήείναι “αντισυνταγματική”, γιατί προσκρούει στην αρχή του απαραβίαστου τηςανθρώπινης προσωπικότητας που κατοχυρώνεται με συνταγματική διάταξηυπέρτερης ισχύος (άρθρο 2 § 1 Συντ. 1975) απέναντι στην επίσης συνταγματικήδιάταξη που προβλέπει τη θανατική ποινή (7 § 1 Συντ. 1975).

Τα επιχειρήματα αυτά είναι πολύ σοβαρά αλλά όχι ακαταμάχητα. Η αντίθεσητης θανατικής ποινής στο κοινό αίσθημα είναι αμφίβολη ή πάντως αναπόδεικτη.Υπάρχουν ίσα-ίσα περιπτώσεις που το “κοινό αίσθημα” απαιτεί την επιβολήτης θανατικής ποινής, όπως αποδείχτηκε πρόσφατα στη Γαλλία με την απαγωγήκαι τη δολοφονία ενός μικρού παιδιού.”

Βλέπε σ. 84, Κριτήρια Αξιολόγησης Έκφραση Έκθεση, εκδ. Εκδοτικές Τομές Ορόσημο.

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


12. Να εντοπίσετε στο απόσπασμα τους τρόπους πειθούς και τα μέσα με τα οποίααυτοί πραγματοποιούνται.

“Καθόλου. Ο Έλγιν δεν είχε άδεια. Κανένας δεν είδε το περίφημο φιρμάνι. Μόνομια μετάφρασή του. Σημειώστε πως δεν υπάρχει έγγραφο σε Οθωμανική Βιβλιοθήκηγια οποιοδήποτε τέτοιο φιρμάνι. Επιπλέον, ακόμη και από τη μετάφραση πουπαρουσιάζεται ως αυθεντική δεν προκύπτει ότι δίδεται σε κανέναν η άδεια νααφαιρέσει οτιδήποτε από το ναό του Παρθενώνα. Το συγκεκριμένο έγγραφομιλά για μετατόπιση χαραγμένων πλακών και βράχων. Όχι για την καταστροφήτου κτιρίου. Όχι για την αφαίρεση κομματιών από αυτό. Τα Γλυπτά πρέπει ναεπιστραφούν στην Ελλάδα και κανένας στην Αγγλία δεν θα αισθανθείπροδομένος.”


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

13. α. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται ο λογικός συλλογισμός που περιέχεται στοπαρακάτω χωρίο;

β. Να ελέγξετε την αλήθεια, εγκυρότητα και λογική ορθότητα του επι-χειρήματος.

“Οι πολιτισμοί δεν έχουν φυσικούς κληρονόμους, κληρονόμοιαναδείχνονται όσοι αξιοποιούν δημιουργικά το κληροδότημα. Τα γλυπτάτου Παρθενώνα ανήκουν στους λαούς που έχουν την καλλιέργεια νακατανοήσουν τη διαχρονική αξία και σημασία τους για τη σύνοληανθρωπότητα - ανήκουν στους λαούς που αναδείχθηκαν εκ των πραγμάτωνκληρονόμοι του αρχαιοκλασικού πολιτισμού. Τέτοιοι είναι,εδώ και αιώνες,μόνο οι λαοί της ευρωπαϊκής Δύσης.”


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

14. Να βρείτε τους τρόπους και τα μέσα πειθούς της παραγράφου.

“Η αντίληψη ότι οι Νεοέλληνες χρωστούν την ελληνικότητά τους στονεκδυτικισμό τους συνιστά, αν μη τι άλλο, τουλάχιστον αφελή τοποθέτηση.Ήταν, άλλωστε, λογικό και επόμενο οι Ευρωπαϊκοί λαοί να επικαρπωθούντα ήδη δοκιμασμένα από το χρόνο ανθρωπιστικά ιδεώδη και να ταενσωματώσουν γόνιμα στη δική τους παράδοση, καθώς βρίσκονταν σε θέσηισχύος. Υπό αυτό το πρίσμα εύκολα κατηγοριοποιούσαν τους λαούς μεγνώμονα τη δική τους πολιτιστική στάθμη. Απλουστευτικά και αβασάνισταείχαν καταλήξει, λοιπόν, στο συμπέρασμα ότι, οι Νεοέλληνες έπρεπε πρώτανα εκδυτικιστούν και στη συνέχεια να διεκδικήσουν πειστικά την ελληνικότητάτους. Όσα εξάλλου μας καταλογίζουν οι Βρετανοί, σχετικά με την ιστορικήλήθη και την άγνοια της αξίας των θησαυρών μας, είναι εξίσου τρωτά καιαστήρικτα επιχειρήματα.”


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


15. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας κατά την ανάπτυξη τηςπαραγράφου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

“Οι νέες οικονομικές αλήθειες του επόμενου αιώνα κάνουν πολύ πιο απίθανοτο ότι η αγορά ή ο δημόσιος τομέας θα μπορέσουν γι’ άλλη μια φορά να σώσουντην οικονομία από την αυξανόμενη τεχνολογική ανεργία και τη μειούμενηκαταναλωτική ζήτηση. Οι τεχνολογίες της πληροφορικής και τωντηλεπικοινωνιών απειλούν με την απώλεια δεκάδων εκατομμυρίων θέσεωνεργασίας στα χρόνια που έρχονται και με μια σταθερή πτώση απασχόλησης σεπολλές βιομηχανίες και κατηγορίες επαγγελμάτων. Οι τεχνολογικοί οπτιμιστέςαντιτείνουν ότι τα νέα προϊόντα και οι υπηρεσίες της επανάστασης της υψηλήςτεχνολογίας θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας κι επισημαίνουν το γεγονόςότι στις αρχές του αιώνα μας μπορεί το αυτοκίνητο να αχρήστευσε το άλογοκαι την άμαξα, αλλά έφερε μαζί του εκατομμύρια καινούριες δουλειές. Αν καιείναι αλήθεια ότι πολλά από τα προϊόντα της Εποχής της Πληροφορικήςαχρηστεύουν παλαιότερα προϊόντα και υπηρεσίες, χρειάζονται πολύ λιγότεραεργατικά χέρια για την παραγωγή και τη λειτουργία τους. Ας πάρουμε γιαπαράδειγμα τις πολυσυζητημένες λεωφόρους της πληροφορικής, μιαεπαναστατική νέα μορφή αμφίδρομης επικοινωνίας που θα μπορεί να φέρνειμια γκάμα πληροφοριών και υπηρεσιών απευθείας στον καταναλωτή, παρακάμ-πτοντας παραδοσιακούς διαύλους μεταφοράς και διανομής. Η καινούργιαλεωφόρος των δεδομένων θα απασχολήσει έναν όλο και μεγαλύτερο αριθμόεπιστημόνων στο χώρο των ηλεκτρονικών υπολογιστών, μηχανικών,παραγωγών, συγγραφέων και καλλιτεχνών για τον προγραμματισμό, τον έλεγχοκαι τη διοίκηση των δικτύων. Παρ’ όλα αυτά, οι αριθμοί τους θα ωχριούν σεσύγκριση με τα εκατομμύρια υπαλλήλων στους τομείς της χονδρικής καιλιανικής πώλησης, οι εργασίες των οποίων θα έχουν γίνει περιττές καιακατάλληλες από το νέο μέσο.”


..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................

..............................................................................................................................


Κριτήριο Αξιολόγησης

Πώς θέλει ο Χίτλερ τη διαπαιδαγώγηση τωννέων

Η διαπαιδαγώγησή μου είναι σκληρή. Ηαδυναμία πρέπει να διώχνεται με μαστίγιο. Στασχολεία μου θα ανδρωθεί μια νεολαία που θααλλάξει τον κόσμο. Θέλω μια νεολαία απότομηκαι σκληρή. Η νεολαία οφείλει να συγκεντρώνειόλα αυτά τα στοιχεία. Πρέπει να υπομένει τονπόνο. Δεν πρέπει να υπάρχει σ’ αυτήν κανέναίχνος αδυναμίας ή τρυφερότητας. Το ελεύθερο καιυπέροχο αγρίμι πρέπει να ξαναλάμψει στα μάτιατης. Δυνατή και όμορφη, έτσι ονειρεύομαι τηνεολαία μου. Θα είναι ικανή να πραγματοποιείόλες τις φυσικές ασκήσεις. Θέλω να δημιουργήσωμια αθλητική νεολαία. Αυτός είναι ο πρώτος καικυριότερος στόχος. Έτσι θα κατορθώσω ναεξαλείψω χιλιετίες ανθρώπινης υποτέλειας. Έτσιθα έχω μπροστά μου τον καθαρό και ευγενικόκαρπό της φύσης. Έτσι θα αναδημιουργήσω τονάνθρωπο. Δε θέλω πνευματική καλλιέργεια. Ηεπιστήμη θα διέφθειρε τη νεολαία μου. Αυτό πουθα προτιμούσα είναι ό,τι μαθαίνει να το εφαρμόζειστο παιχνίδι. Αλλά οφείλει να μάθει νααυτοκυριαρχείται. Θέλω να μάθει να νικά, και στιςσκληρότερες δοκιμασίες, το φόβο και το θάνατο.Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα μιας ηρωικήςνεολαίας, από αυτή θα ξεπηδήσει ο ελεύθεροςάνθρωπος, μέτρο και κέντρο του κόσμου, οάνθρωπος δημιουργός, ο άνθρωπος Θεός. Στοσχολείο μου θα λατρεύεται η εικόνα του ωραίουκαι αυτοκυρίαρχου ανθρώπου.

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Ράουσιγκ,Συνομιλίες με τον Χίτλερ. Παρατίθεται στο βιβλίοτων Σκουλάτου Β., Δημακόπουλου Ν. και ΚόνδηΣ., Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, τεύχος Γ΄,Γ΄Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β., σ. 187)

Ανοικτίρμονα,αντιδημοκρατική,

χωρίς ανθρωπιστικάκαι αισθητικά ιδεώδη

θέλει ο Χίτλερ“τη νεολαία του”.


Ασκήσεις:

1. Να αποδώσετε περιληπτικά το νόημα του κειμένου σε μια παράγραφο περίπου80 λέξεων.

μονάδες 25

2. Ο πολιτικός λόγος, όταν στοχεύει στην παραπλάνηση ή τον εκφοβισμό τουακροατηρίου, αντικαθιστά τα επιχειρήματα με αυταπόδεικτες έννοιες ή λέξειςμε τέτοια ηθική διάσταση που εμποδίζουν το λογικό έλεγχο. Ποιες είναι οιέννοιες που παραποιούνται και οι αξίες που στρεβλώνονται στοσυγκεκριμένο απόσπασμα πολιτικού λόγου;

μονάδες 12

3. Ο λεκτικός πληθωρισμός, η βεβαιωτική διατύπωση, η έντονη συναισθηματικήφόρτιση και η μεγαλοστομία είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά του πολιτικούλόγου που επισημαίνει η Άννα Φραγκουδάκη (σχολ. Βιβλίο, σελ. 83). Ναεντοπίσετε στο κείμενο παραδείγματα αυτών των χαρακτηριστικών.

μονάδες 8

4. Να ετυμολογήσετε τις λέξεις και να δώσετε τη σημασία τους: ανδρωθεί,εξαλείψω,υποτέλειας, διέφθειρε, κατόρθωμα.

μονάδες 5

5. “Χρέος του δημοκράτη είναι να συντελέσει στην ανάπτυξη της παιδείας προςεκείνες ακριβώς τις κατευθύνσεις που φοβάται ο ολοκληρωτισμός”. Με αφορμήτη ρήση αυτή του Ρ. Ρούφου να αναφερθείτε στον προσανατολισμό που πρέπεινα έχει μια δημοκρατική παιδεία. Το κείμενό σας θα αποτελέσει την εισηγητικήομιλία σε ημερίδα για την παιδεία που οργανώνει το σχολείο σας. Στην ομιλίασας, που δε θα υπερβαίνει τις 600 λέξεις, να επικαλεσθείτε τη λογική, αλλάκαι το συναίσθημα του ακροατηρίου σας.

μονάδες 50

Åíüôçôá 3ç

"Ôï Äïêßìéï"

Ο μαθητής που έχει μελετήσει την ενότητα “Το Δοκίμιο” θα πρέ-πει να είναι σε θέση:

� να διακρίνει το δοκίμιο από άλλα συγγενή είδη του λόγου, όπως τοάρθρο και η επιφυλλίδα.

� να διακρίνει το καίριο και το ουσιώδες σε ένα κείμενο.

� να επισημαίνει τη διαδικασία που ακολουθείται για τις σημειώσεις, τοδιάγραμμα και την περίληψη.

� να κατανοεί την οργάνωση ενός κειμένου, δηλαδή:• να εντοπίζει τα βασικά μέρη (πρόλογο, κύριο μέρος, επίλογο) και

τις νοηματικές ενότητες του κειμένου.• να επισημαίνει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους

οργανώνεται ο λόγος, π.χ. (με αιτιολόγηση, με σύγκριση και αντίθεση,με ορισμό, με διαίρεση, με παράδειγμα, με συνδυασμό μεθόδων.

• να διακρίνει την οργάνωση/δομή ενός δοκιμίου (λογική ή συνειρμικήοργάνωση, παραγωγική ή επαγωγική συλλογιστική πορεία).

� να διερευνά τη γλώσσα του κειμένου (λεξιλόγιο, στίξη,μορφοσυντακτικά φαινόμενα, λειτουργίες της γλώσσας, ύφος κ.τ.λ).


� να πυκνώνει ένα κείμενο, να κάνει την περίληψή του, να δίνει έναντίτλο στο κείμενο ή πλαγιότιτλους σε παραγράφους� να οργανώνει το διάγραμμα του κειμένου� να αναπτύσσει μια φράση, μια παράγραφο, ένα επιχείρημα του

κειμένου.� να οδηγείται στην παραγωγή διαφόρων ειδών του γραπτού λόγου.


Α) Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου:

Ο τρόπος ανάπτυξης μιας παραγράφου εξαρτάται από το νοηματικό περιεχόμενοτης θεματικής περιόδου. Αυτή θα σταθεί ο σίγουρος οδηγός σας, γιατί αυτήεκφράζει την κύρια ιδέα που θέλετε να αναπτύξετε. Μια παράγραφος, λοιπόν,ανάλογα με τη θεματική της περίοδο, μπορεί να αναπτυχθεί με: παραδείγματα,σύγκριση και αντίθεση, αιτιολόγηση, ορισμό, διαίρεση, αίτια και αποτελέσματα,αναλογία καθώς και με συνδυασμό μεθόδων.

1. Συγκεκριμένα παραδείγματα: συχνά η θεματική πρόταση διασαφηνίζεταικαι αναπτύσσεται καλύτερα με την παράθεση συγκεκριμένων παραδειγμάτων.

Παράδειγμα:

Όσο πιο κοντά μας διαδραματίζεται ένα γεγονός, τόσο πιο ενδιαφέρον είναι.Για την αθηναϊκή εφημερίδα [η διακοπή του ρεύματος στην Αθήνα είναι ηπρώτη είδηση, για τους “Τάιμς της Ν. Υόρκης” δεν είναι ούτε μονόστηλο.] [Οιδέκα πρόσκοποι που χάθηκαν στην Πάρνηθα είναι για μας σπουδαίο θέμα, ενώοι εκατό Ινδοί στρατιώτες που χάθηκαν στα Ιμαλάια πάνε κατευθείαν στοκαλάθι]. Η έδρα της εφημερίδας ή του πρακτορείου ειδήσεων παίζει αποφασιστικόρόλο στην επιλογή και την ιεράρχηση των ειδήσεων. [Για την τοπική εφημερίδατης Καλλιθέας πρώτο θέμα είναι ο θάνατος του δημάρχου της και όχι ο θάνατοςτου Μπρέζνιεφ]. Το δεύτερο, λοιπόν, αστέρι της είδησης είναι η εγγύτητα.

(Χ. Πασαλάρης, Μια ζωή τίτλοι)

2. Σύγκριση και αντίθεση: όταν έχουμε να συγκρίνουμε δυο πρόσωπα, πράγματαή ιδέες, σημειώνουμε τις ομοιότητες και διαφορές τους. Αντίθετα, όταναντιθέτουμε το ένα στο άλλο, τονίζουμε τις διαφορές τους.


Ένα χάσμα χωρίζει το Σωκράτη από τους σοφιστές. Ο Σωκράτης ζήτησε τημία και καθολική έννοια, τη μία και καθολική αλήθεια, ενώ οι σοφισταί

ÂÞìá 1

Κατανοώ τους τρόπουςανάπτυξης

των παραγράφων

3η Ενότητα Το Δοκίμιο70

υποστήριζαν τις πολλές γνώμες για το ίδιο πράγμα. Επίσης και στον τρόποτης ζωής υπάρχει ριζική αντίθεση μεταξύ σοφιστών και Σωκράτους. Οισοφισταί ήταν έμποροι γνώσεων, ενώ ο Σωκράτης υπήρξε ένας άμισθοςδάσκαλος και ερευνητής της αλήθειας. Το μόνο κοινό μεταξύ των σοφιστώνκαι του Σωκράτους ήταν ότι και αυτός και εκείνοι διαπίστωσαν ότι ηπαραδεδομένη μόρφωση και παιδεία δεν ήταν αρκετή για την εποχή τους.

(Ιστορ. του Ελληνικού Έθνους)

Παρατήρηση - Οδηγία: για πετυχημένες συγκρίσεις και αντιθέσεις:α) Στη θεματική περίοδο αναφέρετε τους ανθρώπους, τα αντικείμενα ή τις ιδέες

που σκοπεύετε να συγκρίνετε ή να αντιθέσετε.β) Διαλέξτε τις πιο χαρακτηριστικές ομοιότητες και διαφορές τους.γ) Αριθμήστε τις και τοποθετείστε τις στη σειρά που θέλετε. Ίσως αποφασίσετε

να εκθέσετε τελευταία την πιο χτυπητή ομοιότητα ή διαφορά.δ) Σύμφωνα με τη σειρά που σχεδιάσατε απαριθμήστε τις λεπτομέρειες στο με-

σαίο τμήμα της παραγράφου.ε) Στην πρόταση κατακλείδα διατυπώστε το συμπέρασμά σας από τη σύγκριση

ή αντίθεση που έχετε κάνει.

3. Αιτιολόγηση: η μέθοδος αυτή ακολουθείται όταν η άποψη που εμπεριέχεταιστη θεματική περίοδο χρήζει αιτιολόγησης, για να αποδειχθεί η αλήθεια τουισχυρισμού.

ΠαράδειγμαΟ σημερινός σύζυγος και πατέρας, δεν θέλει να σκεφτεί τον εαυτό του σε θέσηίση με τη γυναίκα του και να συνεργαστεί μαζί της για τα κοινά προβλήματα τουσπιτικού τους. Αυτό συμβαίνει, γιατί πριν λίγα χρόνια ο τωρινός σύζυγος καιπατέρας έζησε σαν παιδί, μέσα σε μια λειτουργική αυστηρότητα του οικογενειακούτου περιβάλλοντος, η οποία τον είχε καταπιέσει κι ακόμα του είχε κάνει βίωμαζωής, πως ο άντρας έχει την πρωτοκαθεδρία, είναι νοικοκύρης, ενώ η γυναίκαείναι η νοικοκυρά και το κοινωνικά ετερόνομο άτομο. Δεν τολμούσε νααντιμιλήσει στο γονιό, που ήταν η εξουσία. Ο διάλογος ήταν ανύπαρκτος, αφούο νοικοκύρης αποφάσιζε για την τύχη των μελών της μονοκρατορικήςοικογενειακής επικράτειας.

Γιάννης Σκληρός


Παρατήρηση - Οδηγία: κατά την ανάπτυξη παραγράφου με αιτιολόγηση έχετευπόψη σας τα ακόλουθα:α) Διατυπώστε έτσι τη θεματική σας περίοδο, ώστε κάθε λογικός άνθρωπος να

ζητήσει να μάθει το “Γιατί;”.β) Φέρτε πειστικές αιτιολογήσεις, για να αποδείξετε τη θέση που διατυπώσατε

στη θεματική σας περίοδο.γ) Εκφράστε κάθε αιτιολογία σας με μια καλή πρόταση.δ) Γράψτε, αν χρειαστεί, μια πρόταση κατακλείδα που να ολοκληρώνει την

ιδέα που υποστηρίχτηκε στην παράγραφο.

4. Ορισμός: με τη μέθοδο του ορισμού στην αρχή της παραγράφου ορίζεται ηκεντρική θεματική έννοια και στη συνέχεια αναλύεται με διάφορες ειδικέςλεπτομέρειες, παραδείγματα κλπ.

Παράδειγμα

Στα λεξικά, στις εγκυκλοπαίδειες και στα βιβλία, η διαφήμιση ορίζεται σανη γνωστοποίηση στο κοινό, με διάφορα μέσα (διαλαλητές, έντυπα,ραδιόφωνο, τηλεόραση, κ.λπ.) των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν ένα προϊόνμε σκοπό την αύξηση των πωλήσεών του. Εντούτοις, ο ορισμός τηςδιαφήμισης σαν γνωστοποίησης αποτελεί ευφημισμό που δεν ανταποκρίνεταιούτε στο ελάχιστο στη σημερινή μορφή της διαφήμισης. Η διαφήμιση ξεκίνησεκαι αναπτύχθηκε σαν φαινόμενο συνδεδεμένο στενά με την οικονομική ζωήτων επιχειρήσεων. Σήμερα όμως έχει φτάσει στο σημείο, χωρίς να χάσει τονοικονομικό της χαρακτήρα και παράλληλα μ’ αυτόν, να επιτελεί πρόσθετεςουσιαστικές λειτουργίες, έμμεσα αλλά αποτελεσματικά.

5. Διαίρεση: διαίρεση είναι το κομμάτιασμα ενός όλου στα μέρη του. Ο τρόποςαυτός ανάπτυξης των παραγράφων μας αποκαλύπτει τα συστατικά στοιχείααπό τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια έννοια και μας βοηθάει στηνπληρέστερη κατανόησή τους, γιατί διασαφηνίζει συγχρόνως και τα κύριαχαρακτηριστικά τους.


Ο πολιτισμός έχει δύο όψεις: την υλική και την πνευματική. Η πρώτη αποβλέπειστην εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών του ανθρώπου και περιλαμβάνει όλατα ορατά επιτεύγματά του, από τα ατελή παλαιολιθικά εργαλεία μέχρι τηντηλεόραση και τους υπολογιστές. Η δεύτερη έχει στόχο να ικανοποιήσει τιςπνευματικές ανησυχίες του ανθρώπου, να απαντήσει στα προαιώνια ερωτήματάτου για τη ζωή, το θάνατο, τη φύση, την αλήθεια, την ελευθερία. Εκφράζεταικατά κύριο λόγο με τη θρησκεία, την επιστήμη και την τέχνη.

Θόδωρος Λιανός


6.Αίτια και αποτελέσματα: με τον τρόπο αυτό αναφέρετε στη θεματική περίοδοτις αιτίες πρόκλησης ενός φαινομένου και στα σχόλια αναλυτικά τααποτελέσματα.


“Τέλος, και άλλες εμπειρίες αποδείξανε ότι το μεγαλύτερο μέρος τωνανθρώπων συγκρατεί ευκολότερα τα μηνύματα που επιβεβαίωναν την άποψήτους από εκείνα που την αντιστρατεύονται. Γι’ αυτό το λόγο γίνεται εν γένειαποδεκτό πως τ’ αποτελέσματα των μέσων μαζικής επικοινωνίας τείνουν,τις περισσότερες φορές, να ενδυναμώσουν και να σταθεροποιήσουν τις ήδηδιαμορφωμένες γνώμες. Τ’ αποτελέσματα μεταστροφής δεν είναι ανύπαρκτα,αλλά είναι σπανιότερα. Ή - για να ακριβολογήσουμε- δυνατόν να υπάρξουν,όταν υιοθετηθούν γνώμες που τις εμφανίζουν ως νέες, ενώ είναι πάρα πολύδύσκολο να πείσεις, όταν αντιτίθεσαι ανοιχτά σε προϋπάρχουσες αντιλήψεις.

(Ζαν Καζνέβ)

7. Αναλογία: για να γίνουν πιο κατανοητά ορισμένα στοιχεία του περιγραφόμενουαντικειμένου, δίνονται κάποια ανάλογα παραδείγματα από άλλους χώρους πουείναι πιο οικείοι στον αναγνώστη / δέκτη. Στην παράγραφο που αναπτύσσεταιμε αναλογία υπάρχουν δύο μέρη . το ένα μέρος αναφέρεται στο περιγραφόμενοαντικείμενο, ενώ το άλλο σε ένα αντικείμενο που παρουσιάζει ομοιότητεςαναλογίες προς αυτό.


Μια ανθρώπινη ψυχή χωρίς την πρέπουσα παιδεία μοιάζει με ένα μάρμαρολατομείου, που δεν αποκαλύπτει καμιά από τις ομορφιές του, ως τη στιγμήπου η τέχνη του μαρμαρά αποκαλύψει τα χρώματα και φέρει στο φως κάθεαπόχρωση, κηλίδα και φλέβα που περνά μέσα απ’ τον κορμό του. Με τονίδιο τρόπο και η παιδεία, όταν επενεργήσει πάνω σ’ ένα έξοχο πνεύμα, μαςαποκαλύπτει όλες τις κρυφές αρετές και τα προτερήματά του, που χωρίς μιατέτοια βοήθεια δε θα μπορούσαν να βγουν στο φως.

8.Συνδυασμός μεθόδων: είναι δυνατός ο συνδυασμός όλων των προανα-φερθέντων μεθόδων ανάπτυξης παραγράφου. Αν και οι παράγραφοιαναπτύσσονται με μια απλή μέθοδο, εντούτοις πολλές φορές οι συγγραφείςχρησιμοποιούν ένα συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων μεθόδων. Ο λόγος πουεπιβάλλει το συνδυασμό είναι το ότι ο συγγραφέας γράφοντας την παράγραφότου δεν έχει συγκεντρωμένη όσο πρέπει την προσοχή του πάνω στη μέθοδο · τονενδιαφέρει πιο πολύ το τι θέλει να πει και πώς μπορεί να το πει καλύτερα στουςαναγνώστες του. Συγκεντρώνεται επομένως στη μετάδοση των ιδεών του.



Με τις αποδημίες συμβαίνει το ίδιο. Είτε είναι βίαιες είτε ειρηνικές, είναιόπως τα φυσικά φαινόμενα: συμβαίνουν και κανείς δεν μπορεί να τις ελέγξει.Υπάρχει “αποδημία” όταν ένας ολόκληρος λαός, σιγά σιγά, μετακινείταιαπό τη μια περιοχή στην άλλη (και δεν είναι καθοριστικό πόσοι θα μείνουνστην περιοχή προέλευσης, αλλά σε ποιο βαθμό οι αποδημούντες αλλάζουνριζικά τον πολιτισμό της περιοχής στην οποία μετακινήθηκαν). Υπήρξανμεγάλες αποδημίες από ανατολή προς δύση, στη διάρκεια των οποίων οιλαοί του Καυκάσου άλλαξαν την κουλτούρα και τη βιολογική ταυτότητα τωναυτοχθόνων. Υπήρξαν οι μετακινήσεις των λεγόμενων “βαρβαρικών” φύλωνπου πλημμύρισαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και δημιούργησαν νέα βασίλειακαι νέους πολιτισμούς, οι οποίοι ονομάστηκαν ακριβώς “ρωμαιοβαρβαρικοί”ή “ρωμαιογερμανικοί”. Υπήρξε η ευρωπαϊκή αποδημία προς την αμερικανικήήπειρο, από τη μια πλευρά των ακτών της Ανατολής ως την Καλιφόρνια,από την άλλη, από τα νησιά της Καραϊβικής και το Μεξικό ως το άκρο τουCono Sur. Έστω και εν μέρει υπήρξε πολιτικά προσχεδιασμένη, μιλώ γιααποδημία, γιατί οι λευκοί που ήλθαν από την Ευρώπη δεν είναι τόσο ότιπήραν τις συνήθειες και την κουλτούρα των ντόπιων, όσο ότι ίδρυσαν ένανέο πολιτισμό στον οποίο ακόμη και οι ντόπιοι (όσοι επέζησαν)προσαρμόστηκαν.

Ουμπέρτο Έκο, “Πέντε ηθικά κείμενα”

� Η συγκεκριμένη παράγραφος αναπτύσσεται με ορισμό και παραδείγματα.


Η επικοινωνιακή ταυτότητα του δοκιμίουΠομπός: δοκιμιογράφος (επιστήμονας, λογοτέχνης, δημοσιογράφος κ.α.)

Δέκτης: ευρύ κοινό που έχει κάποιο μορφωτικό επίπεδο, αλλά δε διαθέτει εξειδι-κευμένες γνώσεις και πληροφόρηση για το θέμα.

Είδος λόγου::::: το δοκίμιο είναι ένα είδος πεζού λόγου, με μέση συνήθως έκταση,που είναι δύσκολο να οριοθετηθεί, γιατί συνδυάζει στοιχεία επιστημονικού καιλογοτεχνικού λόγου και παίρνει ποικίλες μορφές. Μπορούμε να πούμε ότι κινείταιστο χώρο ενός συνεχούς που ορίζεται από τη μία πλευρά από τον επιστημονικόλόγο και από την άλλη πλευρά από τη λογοτεχνία.

Θεματική: το δοκίμιο καλύπτει μια ευρεία θεματική. Μπορεί να αναφέρεται σεζητήματα φιλοσοφίας, ηθικής, ιστορίας, πολιτικής, λογοτεχνίας, γλώσσας,εκπαίδευσης, καθώς επίσης και σε ζητήματα γενικού ενδιαφέροντος από το χώροτων θετικών επιστημών π.χ. της φυσικής, της ιατρικής, της βιολογίας κτλ.

Σκοπός: το δοκίμιο αποτελεί μια απόπειρα για την προσέγγιση ενός θέματος. Οδοκιμιογράφος θέτει κάποια ερωτήματα και, επιστρατεύοντας τις γνώσεις, τις σκέψειςκαι την εμπειρία του, προσπαθεί να δώσει στα ερωτήματα αυτά μια επαρκή, έστωκαι προσωρινή, απάντηση. Απώτερος στόχος του είναι να εκθέσει τις ιδέες του, ναμοιραστεί τον προβληματισμό του με τον αναγνώστη. Επιδιώκει, λοιπόν, με το κείμενότου να πληροφορήσει τον αναγνώστη, να τον προβληματίσει, να τον πείσει, να τονδιδάξει δηλαδή με την ευρύτερη έννοια. Ο δοκιμιογράφος, ωστόσο, δεν απευθύνεταιμόνο στη νόηση αλλά και στο συναισθηματικό κόσμο του αναγνώστη, επιζητεί νατον συγκινήσει και να τον τέρψει.

Η γλώσσα του δοκιμίου� Γλώσσα δηλωτική (κυριολεκτική) ή συνυποδηλωτική (μεταφορική) ανάλογα με τοσκοπό του συγγραφέα

Παράδειγμα: δηλωτικής γλώσσας

“Έως ποιο βαθμό οι αντιλήψεις, οι κρίσεις, οι αποφάσεις μας στην καθημερινήζωή είναι “δικές μας” και όχι αποτέλεσμα επιρροής της μικρής και της μεγάληςκοινωνίας απάνω μας; […]”

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

Θεωρία του δοκιμίου

Ε.Π. Παπανούτσος


Παράδειγμα: συνυποδηλωτικής γλώσσας

“Ποια ακριβώς είναι η ελευθερία του υπηκόου της καταναλωτικής κοινωνίας,που βομβαρδίζεται νύχτα-μέρα από μιαν επιστημονικά οργανωμένη, ακατανίκητηδιαφήμιση, και αποκτά όλο περισσότερες, ανυποψίαστες ίσαμε χτες, υλικέςανάγκες;”

Άγγελος Τερζάκης

� Λόγιες λεκτικές επιλογές


“…καμιά επιρροή, λέγουν, δεν έχουν…”, “…να νομίζομε ότι …”, “…Χορτάσετέτον, γιατρέψετέ τον, …”

� Χρήση διαφόρων τεχνικών ομαλής μετάβασης, όπως χρήση συνεκτικών μορίωνκαι εκφράσεων, χρήση φράσεων-γεφυρών κ.λπ.


“…πλαισιωμένη από μια θέληση της ζωής, την οποία ο άνθρωπος αντιλαμβάνεταιμόνος του κάθε φορά που στοχάζεται πάνω στον εαυτό του και στον κόσμο πουτον περιβάλλει.

Όπως η θέλησή μου για τη ζωή περιλαμβάνει μια…”Άλμπερτ Σβάιτσερ

� Χρήση μορίων και εκφράσεων που φανερώνουν μια στάση του συγγραφέα απέναντιστο θέμα (π.χ. πιθανώς, ενδεχομένως, βεβαίως κ.λπ.)

� Χρήση υποτακτικού λόγου


“…Δεν είμαι ζηλωτής της σύγχρονης “τουριστοκρατίας” που θαμπώνει τα χρόνιαμας, αλλά τη στιγμή που συλλογίζομαι μια εργασία που, δίκαια νομίζω, φιλοδοξείνα αποτελέσει αξιόλογη συνεισφορά στην πλατύτερη γνώση των αρχαίων μνημείωνμας, αυτούς τους “συνδετικούς κρίκους των παλαιών με τους σημερινούς”, δενεδυσκολεύτηκα να σημειώσω το παραπάνω περιστατικό.

Γ. Σεφέρης


� Συχνά προφορικότητα στην έκφραση, η οποία δεν οφείλεται στο λεξιλόγιο ούτεστη σύνταξη, αλλά προκύπτει από την οικειότητα στον τόνο και το γεγονός ότι οδοκιμιογράφος δεν περιορίζεται αυστηρά σε ένα θέμα, όπως συμβαίνει και στηνοικεία συνομιλία.


Η οργάνωση του δοκιμίουΤο δοκίμιο παρουσιάζει μια ποικιλία μορφών ως προς την οργάνωση. Άλλαδοκίμια έχουν αυστηρότερη λογική οργάνωση, ενώ άλλα έχουν πιο ελεύθερηοργάνωση και σε άλλα πάλι η οργάνωση είναι μάλλον συνειρμική. Τα δοκίμιαπου οργανώνονται λογικά προσεγγίζουν περισσότερο τον επιστημονικό λόγο, ενώ ταδοκίμια που έχουν πιο ελεύθερη οργάνωση προσεγγίζουν μάλλον τη λογοτεχνία.

� I. Αποδεικτικά δοκίμιαΤα αποδεικτικά δοκίμια έχουν αυστηρή λογική οργάνωση.Πρόλογος: Ο συγγραφέας εκθέτει το θέμα με στόχο να προκαλέσει το ενδιαφέροντου αναγνώστη και διατυπώνει την κατευθυντήρια ή κύρια ιδέα που αποτελεί καιτη θέση του πάνω στο θέμα.Κύριο μέρος: Ο συγγραφέας παραθέτει το υλικό του για να διασαφηνίσει τηνκύρια ιδέα ή να αποδείξει τη θέση που διατυπώθηκε στον πρόλογο.Επίλογος: Στον επίλογο παρουσιάζει συμπυκνωμένα ό,τι έχει αποδείξει ήεπανεκθέτει την αρχική του θέση.� II. Δοκίμια με ελεύθερη οργάνωση (στοχαστικά)Χωρίς ξεκάθαρο διάγραμμα. Η δομή τους δεν καθορίζεται από τη σχέση απόδειξηςανάμεσα στη θέση του συγγραφέα και την υποστήριξη αυτής της θέσης.

Τα είδη του δοκιμίουΤα δοκίμια μπορούν να διαιρεθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες με βάση τηναντικειμενική ή την υποκειμενική σκοπιά από την οποία αναπτύσσει το θέμα οδοκιμιογράφος. Έτσι διακρίνουμε:

Οργάνωση / Δομή

Αποδεικτικόή δοκίμιο Πειθούς

Δοκίμιο με ελεύθερηοργάνωση ή Στοχαστικό

• Λογική οργάνωση /Δομή απόλυτα διακριτή(πρόλογος, κύριο μέρος,επίλογος)

• Δομή συνειρμική, χωρίςξεκάθαρο διάγραμμα

Σκοπός: • Ο δοκιμιογράφος κρίνει ήπροσπαθεί να εκλαϊκεύσειεπιστημονικά θέματα,διασαφηνίζοντας κάποιασημεία που δεν είναι κα-τανοητά, να μεταδώσει γνώ-σεις φιλτραρισμένες μέσααπό τη δική του προσωπι-κότητα, να πληροφορήσεικαι τελικά να πείσει

• Ο δοκιμιογράφος περιδιαβάζειελεύθερα πάνω σε ένα θέμα καιεκφράζει τις προσωπικές παρα-τηρήσεις, εκτιμήσεις και προ-βληματισμούς του που αντλείαπό τη γενική πείρα της ζωήςτου


Τρόπος πειθούς • Επίκληση στη λογική ή στην αυθεντία

• Επίκληση στο συναίσθημα

Γλώσσα • Κυριαρχεί η αναφορικήλειτουργία της γλώσσας

• Κυριαρχεί η ποιητικήλειτουργία της γλώσσας

Κοινά χαρακτηριστικά: αποδεικτικού - στοχαστικού δοκιμίου� ο υποκειμενισμός, πάντως, αποτελεί σταθερό γνώρισμα σε όλες τις μορφές των

δοκιμίων και συχνά ορισμένα δοκίμια παίρνουν τον προσωπικό τόνο του ημερολογίουή της εξομολόγησης� άμεσο, οικείο ύφος που επιτυγχάνεται με τη χρήση προφορικών εκφράσεων και

προσβλέπει στην επικοινωνία με τον αναγνώστη� ο τόνος ενός δοκιμίου εξαρτάται από το σκοπό του συγγραφέα. Μπορεί να είναι

σοβαρός, όταν ο συγγραφέας θέλει να πληροφορήσει τον αναγνώστη, φιλοσοφικόςή σατιρικός, αν σκοπεύει να τον διδάξει, χιουμοριστικός, όταν θέλει να τονδιασκεδάσει, να τον τέρψει

Σημείωση: Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι πάντα δυνατόν να διαγραφούν σαφήόρια ανάμεσα στα δύο είδη δοκιμίων και ότι οι περιπτώσεις που ένα δοκίμιο είναι καθαράστοχαστικό, με ασαφές θεματικό κέντρο και συνειρμική σύνδεση των νοημάτων, είναι σπάνιες.

I. Το αποδεικτικό δοκίμιο και τα χαρακτηριστικά του

• Δίνεται έμφαση στην ανάλυση και επεξεργασία μιας ιδέας.• Κυριαρχεί η λογική σε σχέση με το συναίσθημα.• Η δομή είναι αυστηρή και προσεκτικά μελετημένη και υπηρετεί το σκοπό του

συγγραφέα, δηλαδή την παρουσίαση ενός θέματος και την προβολή θέσεων ήεισηγήσεων.

• Η γλώσσα είναι κυριολεκτική, σαφής και ακριβής.• Ο δοκιμιογράφος χρησιμοποιεί περισσότερο τις γνώσεις παρά τη φαντασία

του, τη δεξιότητα τεκμηρίωσης των ιδεών του παρά τη συναισθηματική φόρτισήτους.

• Το ύφος του αποδεικτικού δοκιμίου είναι αντικειμενικό, χωρίς πρόθεση ναεντυπωσιάσει, αλλά να πείσει για τη λογική ορθότητα των συλλογισμών.

• Κυριαρχεί ο διδακτικός τόνος.


Παράδειγμα αποδεικτικού δοκιμίου.“Τα δύο βασικά βάθρα της δημοκρατίας”

Βασικός όρος της δημοκρατίας, ως πολιτεύματος με βάση το διάλογο, υπήρξεαρχήθεν η ισηγορία, δηλαδή το δικαίωμα όλων εξίσου των πολιτών, παιδευμένωνη απαίδευτων, πλούσιων ή φτωχών, να λάβουν το λόγο στην εκκλησία του δήμουκαι να μετάσχουν ενεργά στη λήψη των αποφάσεων, των καθοριστικών τηςνομοθεσίας και της κυβερνητικής πολιτικής. Συμπλήρωμα της ισηγορίας ως όρουβασικού της δημοκρατίας υπήρξε και είναι η καθόλου ισοπολιτεία, δηλαδή τοδικαίωμα όλων κατ’ αρχήν των πολιτών να τιμηθούν με την ανάθεση καθηκόντωνκυβερνητικών, διοικητικών, δικαστικών, αλλά και αντίστοιχα η υποχρέωσή τουςνα υπέχουν επίσης κατά ισότητα κάπως τα δημόσια βάρη, όπως φόρους,στράτευση και τα όμοια. Όποια εξέλιξη και αν είχε το πολίτευμα της δημοκρατίας,προπάντων με την ανάπτυξη της αντιπροσωπευτικής μορφής του, επιβεβλημένηςαπό το εδαφικό ή και πληθυσμιακό μέγεθος των μετακλασικών πολιτικώνκοινωνιών, η αρχή της ισηγορίας και ισοπολιτείας παραμένει πάντοτε λειτουργικόβάθρο του ελληνογέννητου αυτού πολιτεύματος, αλλά και ονομασμένουοικουμενικά με την ελληνική λέξη δημοκρατία.

Ο άλλος σπουδαίος επίσης όρος του δημοκρατικού πολιτεύματος, προβλημένοςπιο έντονα στους Νεότερους Χρόνους, είναι οι διάφορες ελευθερίες των πολιτών,εκτός δηλαδή από την “πολιτική ελευθερία” συνώνυμο της ισηγορίας καιισοπολιτείας. Οι ελευθερίες αυτές είναι όχι απλώς η “προσωπική ελευθερία”, ηκοινωνικά δηλαδή κατοχυρωμένη ευχέρεια των ενήλικων ανθρώπων προςαυτοκαθορισμό της ατομικής ζωής τους, κάτι ευρύτερα ή στενότερα υπαρκτό μεοιοδήποτε πολίτευμα και σε οιοδήποτε καθεστώς, αλλά επίσης και προπάντων οιλεγόμενες “ατομικές ελευθερίες” και οι λεκτέες “κοινωνικές ελευθερίες”.

Με την έκφραση “ατομικές ελευθερίες” εννοούμε κάτι με αρνητική μορφή,δηλαδή τις μη παραβιαστέες, από ετεροκαθορισμό οπουδήποτε, περιοχές τουπεδίου της “προσωπικής ελευθερίας”, όπως και η κατοικία, η αλληλογραφία, οιτηλεφωνικές συνδιαλέξεις, ο στοχασμός και οι απότοκές του πεποιθήσεις, οιμετακινήσεις από τόπο σε τόπο και όμοια. “Ατομικές ελευθερίες” άρα, θεωρούμετο απαραβίαστο, κατ’ αρχήν της κατοικίας, το απόρρητο επίσης τηςαλληλογραφίας και των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων, τη μη αναγκαστική επιβολήθρησκευτικών είτε φιλοσοφικών πεποιθήσεων, το ανεπίτρεπτο αυθαίρετωνσυλλήψεων είτε κρατήσεων, τη μη απαγόρευση ταξιδιών και τα όμοια.[...]

Κ. Δεσποτόπουλος

� κυριαρχεί η επίκληση στη λογική� η δομή είναι αυστηρή και διαγράφεται ξεκάθαρα το θέμα� η γλώσσα είναι κυριολεκτική και σαφής� το ύφος είναι αντικειμενικό


ΙΙ. Το στοχαστικό δοκίμιο και τα χαρακτηριστικά του.• Συχνά το θέμα δεν γίνεται αντιληπτό από τον πρόλογο

• Οι επιμέρους ιδέες συνδέονται συνειρμικά

• Δεν υπάρχει ένα καθαρό διάγραμμα

• Ο δοκιμιογράφος περιδιαβάζει ελεύθερα στο χώρο των ιδεών

• Κυριαρχεί η μεταφορική (συνυποδηλωτική) χρήση της γλώσσας

• Συχνή η επίκληση στο συναίσθημα

• Η έμφαση δεν δίνεται τόσο στην πειθώ, όσο στην πληροφόρηση και στηντέρψη

Παράδειγμα στοχαστικού δοκιμίου.

“Πάντα πλήρη θεών”Τούτες τις μέρες, σε μια μουντή αίθουσα αναμονής, βρέθηκε τυχαία στα χέρια

μου αμερικάνικο εικονογραφημένο πλατιάς κυκλοφορίας. Σκόνταψα σε μιαέγχρωμη ολοσέλιδη διαφήμισή του: παράσταινε τη δυτική πρόσοψη τουΠαρθενώνα. Στη δεξιά γωνία της ζωγραφιάς, παράμερα, σαν αφηρημένη οπτασία,δυο νεαροί τουρίστες ακουμπούσαν, μπροστά σε δυο γεμάτα ποτήρια, σ’ ένασπόνδυλο κολόνας που τους χρησίμευε για τραπεζάκι. Τούτη η ρεκλάμαδιατυμπάνιζε: “Όσο περισσότερα ξέρετε για την αρχαία αρχιτεκτονική, τόσοπερισσότερο σας αρέσει η Ακρόπολη” (“The more you know about ancient archi-tecture the more you like the Acropolis”). Σκοπός αυτής της σκηνοθεσίας ήταν ηδιάδοση ενός αγγλοσαξονικού ποτού.

Δεν είμαι ζηλωτής της σύγχρονης “τουριστοκρατίας” που θαμπώνει τα χρόνιαμας, αλλά τη στιγμή που συλλογίζομαι μια εργασία που, δίκαια νομίζω, φιλοδοξείνα αποτελέσει αξιόλογη συνεισφορά στην πλατύτερη γνώση των αρχαίων μνημείωνμας, αυτούς τους “συνδετικούς κρίκους των παλαιών με τους σημερινούς”, δενεδυσκολεύτηκα να σημειώσω το παραπάνω περιστατικό. Δείχνει, αλήθεια, σε τιαπόσταση βρίσκεται το σημερινό παρόν, αυτό που απορροφούμε με όλους τουςπόρους του κορμιού μας, από εκείνα τα βαθιά περασμένα.

‘Όσο περισσότερα ξέρετε για την αρχαία αρχιτεκτονική...”Δεν ξέρω καθόλου τι θα κέρδιζε η απόλαυση στην Ακρόπολη των δυο αυτών

νεαρών, αν αδειάζαμε ξαφνικά στο κεφάλι τους λίγες κάπως πιο ειδικές, αλλ’αρκετά γνωστές, αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες. Ότι λ.χ. δεν υπάρχει στονΠαρθενώνα ούτε μια πραγματικά ευθεία γραμμή· ότι ο παραλληλεπίπεδος, όπωςμας φαίνεται, τούτος ναός, αν τον προεκτείναμε από το έδαφος ένα ή δύο χιλιόμετρα,θα έπαιρνε την όψη πυραμίδας· ότι όλες αυτές και άλλες λεπτότητες, αδιόρατες


για μας (χρειάστηκαν οι σημερινοί να κάμουν προσεκτικές καταμετρήσεις για νατις εξακριβώσουν), ήταν ωστόσο ορατές για τα μάτια των καιρών εκείνων. Έτσι,πολύ το φοβούμαι, η διαφήμιση που κέντρισε την προσοχή μου, πρέπει να μησημαίνει πραγματικά τίποτε άλλο παρά κάποιας λογής δεισιδαιμονία τηςτεχνοκρατικής εποχής μας, που σπρώχνει τον άνθρωπο να συσσωρεύσειπληροφορίες και λεπτομέρειες, λίγο-πολύ ασύνδετες, πάνω στο καθετί.

Και αναρωτιέμαι μήπως δε με συγκινούν περισσότερο άνθρωποι άλλωνχρόνων, που οι γνώσεις τους μπορεί να έφερναν σήμερα θυμηδία, αλλά που είχαναισθήσεις πιθανότατα πιο κοντά στην ισορροπία που θα λαχταρούσα να έβλεπακάπου-κάπου στις ψυχές των τριγυρινών μου.

Ο ένας που έτυχε να έχω στο νου, είναι ένας αγράμματος Έλληνας τωναρχών του περασμένου αιώνα. Τα λιγοστά γράμματα που ήξερε, τα είχε μάθειστα τριανταπέντε του χρόνια για να γράψει Απομνημονεύματα, πασίγνωστασήμερα. Μιλά, καθώς το σημειώνει, σε κάτι στρατιώτες, προς το τέλος τηςΕλληνικής Επανάστασης, που γύρευαν να πουλήσουν σε “Ευρωπαίους” δύοαρχαία αγάλματα· τους λέει: “Αυτά, και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε,μην το καταδεχθείτε να βγουν από την πατρίδα μας. Γι’ αυτά πολεμήσαμε”.Μνημόνευα τον Μακρυγιάννη (Β’ 303). Τα λόγια του δεν είναι ρητορείεςσοφολογιότατου. Λέγουνται από έναν άνθρωπο που ήξερε, καθώς το μαρτυρά ηζωή του και το βάρος της λαλιάς και το βάρος του πόνου.

Ο άλλος είναι ένας μωαμεθανός ταξιδιώτης σπουδαγμένος στη δική τουπαράδοση (γεννήθηκε στην Πόλη) και απηχεί, δεν ξέρω ως ποιο βαθμό, τα όσαάκουσε στις περιπλανήσεις του. Τ’ όνομά του Εβλιά Τσελεμπή· ταξίδεψε καιστην Ελλάδα κατά το 1667 [...]

Όσο και να φαίνεται παιδικά χαμηλή η επιστημονική στάθμη και του Έλληνακαι του Τούρκου, βρίσκω πως μαρτυρούν και οι δυο τέτοιο σεβασμό και συγκίνησηγι’ αυτά τα πράγματα, που δύσκολα τον συναντούμε στον υπερεπιστημονικό καιρότων μηχανικών αυτοματισμών που ζούμε. [...]

Γ. Σεφέρης, Δοκιμές

Θεωρία διαγράμματος

Το διάγραμμα του δοκιμίουΠρόλογος: - Το θέμα του δοκιμίου

- Η προσωπική θέση του συγγραφέα

Κύριο μέρος:Ι. Κύρια ιδέα ή πληροφορίαα. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορίαα.1. Αποσαφήνιση της δευτερεύουσας ιδέας και πληροφορίας


β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορίαβ.1. Αποσαφήνιση της δευτερεύουσας ιδέας και πληροφορίας

ΙΙ. Κύρια ιδέα ή πληροφορίαα. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορίαα.1. Αποσαφήνιση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίαςβ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορίαβ.1. Αποσαφήνιση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας

Επίλογος

Κείμενο: Θέμα πανελλαδικών εξετάσεων, Ιούνιος 2002

Ο εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται ως αιώνας των μεγαλύτερων καισημαντικότερων κοινωνικο-οικονομικών αλλαγών. Με τη ραγδαία εξέλιξη τηςτεχνολογίας, ο μέσος “Δυτικός άνθρωπος” ζει στο κατώφλι του 21ου αιώνα μίαπολύ διαφορετική καθημερινή ζωή από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του20ου αιώνα. Ένα σημαντικό ποσοστό ευθύνης γι’ αυτές τις δραματικές αλλαγέςστην καθημερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόμενες βιοϊατρικές επιστήμες.

Η ανακάλυψη της δομής του DΝΑ, πριν από 45 περίπου χρόνια, και η επακόλουθη“έκρηξη γνώσης” στους τομείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής φέρνουντην ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μία νέα τάξη πραγμάτων. Έχουμε πλέον επιλύσεισε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα της στειρότητας με τη χρήση μεθόδων τεχνητήςαναπαραγωγής και ταυτόχρονα είμαστε σε θέση να επιλέξουμε το φύλο του παιδιούμας. Η πλήρης χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος αλλά και η υφιστάμενηαπομόνωση και ο χαρακτηρισμός της λειτουργίας μερικών εκατοντάδων γονιδίωνθα οδηγήσουν πιθανότατα στο εγγύς μέλλον στη θεραπεία πολλών ασθενειών.Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί και τρόφιμα υπόσχονται ότι θα επιλύσουν τοπρόβλημα του υποσιτισμού, όμως ταυτόχρονα δημιουργούν τεράστια βιοηθικάπροβλήματα. Παράλληλα, η πρόσφατη κλωνοποίηση ζωντανών οργανισμών μπορείνα επιλύσει και αυτή θέματα υποσιτισμού και επάρκειας οργάνων, όμωςεγκυμονείται κίνδυνος δημιουργίας γενεών πανομοιοτύπων οργανισμών προςεκμετάλλευση και ταυτόχρονα αναδεικνύει επικίνδυνες απόψεις περί δημιουργίαςμιας “αρίας φυλής”.

Πού βαδίζουμε, άραγε; Για χάρη ποιας προόδου και μελλοντικής ευδαιμονίαςη επιστημονική κοινότητα αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα πρέπει, αλόγιστα,να συνεχίσει αυτό τον δρόμο;

Το μείζον ερώτημα της ανθρωπότητας και η διαχρονική αγωνία της είναι ναεξηγηθεί ο σκοπός και το νόημα της ζωής και του θανάτου. Εάν προσεγγίσουμεκάποτε την αλήθεια αναφορικά με αυτά τα θεμελιακά ερωτήματα, ίσως

Άσκηση: Να οργανώσετε το διάγραμμα του κειμένου που ακολουθεί.


μπορέσουμε τότε να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες μας και τους τρόπουςεπίτευξής των. (...). Αποτελεί κανόνα της φύσης, κανόνα της βιολογίας, ναυπάρχει και “θεϊκά” να μη διαταράσσεται η θεμελιώδης ακολουθία, γένεση, ζωή,αναπαραγωγή, θάνατος. Με βάση τα προαναφερόμενα, εάν οι άνθρωποι ήταναθάνατοι ή γενικότερα κάποια μορφή ζωής ήταν αθάνατη, το οξύμωροσυμπέρασμα είναι ότι: το συγκεκριμένο είδος ζωής θα εξέλιπε μέσα σε λίγεςσχετικά γενεές, διότι το περιβάλλον θα άλλαζε και δεν θα μπορούσαν αυτοί οιζωντανοί οργανισμοί που το απαρτίζουν να αλλάξουν, ώστε να προσαρμοστούνστις νέες συνθήκες. (..)

Μέχρις ότου απαντηθούν, εάν ποτέ, τέτοιου είδους φιλοσοφικά ερωτήματα, ηδυνατότητα επίτευξης αθανασίας φαίνεται να βρίσκεται εκτός των γνωστώνβιολογικών νόμων της φύσης. Αντίθετα, είναι προτιμότερο να βρεθούν εκείνοι οιτρόποι, ώστε να μετατραπεί το “ζην” σε “ευ ζην”. Δηλαδή να προσδιοριστούνκαι να εφαρμοστούν εκείνα τα τεχνολογικά επιτεύγματα, τα οποία θα έχουναποτέλεσμα οι άνθρωποι να γεννιούνται, να ζουν και να γερνούν με υγεία.

Είναι βέβαιο πως η Μοριακή Βιολογία και η Γενετική έχουν ανοίξει νέουςορίζοντες στη μελέτη και κατανόηση της λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού.Αυτό το ταξίδι, το οποίο ξεκίνησε πριν από λίγα σχετικά χρόνια στον άγνωστοκαι μαγευτικό κόσμο των βιολογικών νοημάτων της ζωής, δεν είναι ούτε εύκολοούτε γρήγορο. Οι ταξιδιώτες πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με υπομονή, μεπερίσσεια γνώση, με αμφισβήτηση, αλλά προπαντός με ηθική δεοντολογία. Σεκάθε περίπτωση, η πολιτεία πρέπει να κρίνει και να αξιολογεί τους καρπούς καιτις εμπειρίες τέτοιων εγχειρημάτων. Υπάρχουν άραγε γονίδια αθανασίας; Θαδιαλευκανθούν πλήρως οι μοριακοί μηχανισμοί που διέπουν τη ζωή και τον θάνατο;Θα αποδεχθεί, ηθικά, η ανθρωπότητα σε μια τέτοια περίπτωση να παρέμβει;Αποτελεί προσωπική εκτίμηση ότι είναι προτιμότερο να στοχεύεται η ανεύρεσητρόπων βελτίωσης της ποιότητας της καθημερινής ζωής παρά τα επικίνδυναταξίδια με γνώμονα την ανθρώπινη ματαιοδοξία. Άλλωστε, όπως και ο ποιητήςέχει δηλώσει:

…..ηδονικά παντοτινά ζητάμε, μάταια πάντα …..

(Διασκευή άρθρου του ερευνητή - βιολόγου Στάθη Γκόνουπου δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος των “ΙΑΤΡΙΚΩΝ” της “Ε”)


Πρόλογος: 1η § Η πρόοδος των βιοιατρικών επιστημών επιφέρει ραγδαίεςαλλαγές

Κύριο μέρος: 2η-5η §

1η. Κύρια ιδέα: Με την ανάπτυξη της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικήςεπιλύονται πολλά προβλήματα αλλά και ανακύπτουν ηθικοίπροβληματισμοί.α. δευτερεύουσα ιδέα: Αντιμετώπιση της στειρότητας και

δυνατότητα επιλογής του φύλουβ. δευτερεύουσα ιδέα: Θεραπεία ασθενειώνγ. δευτερεύουσα ιδέα: Προοπτική επίλυσης του υποσιτισμούδ. δευτερεύουσα ιδέα: Κίνδυνος δημιουργίας γενεών πανο-

μοιότυπων οργανισμών προς εκμετάλλευση

2η. Κύρια ιδέα: Προβληματισμός για τον προσανατολισμό της επιστήμης

3η. Κύρια ιδέα: Ζητούμενο για την ανθρωπότητα είναι η εξήγηση του σκοπούκαι του νοήματος της ζωής και του θανάτουα. δευτερεύουσα ιδέα: Η εξήγηση θα οδηγήσει στον επανα-

προσδιορισμό των αξιώνβ. δευτερεύουσα ιδέα: Αδιατάρακτη η ακολουθία γένεση, ζωή,

αναπαραγωγή, θάνατοςγ. δευτερεύουσα ιδέα: Η αθανασία θα επέφερε εξάλειψη της

ανθρώπινης ζωής

4η. Κύρια ιδέα: Η αθανασία βρίσκεται εκτός των βιολογικών νόμων της φύσηςδευτερεύουσα ιδέα: Στόχος της επιστήμης πρέπει να είναι ηευδαιμονία των ανθρώπων

Επίλογος: 6η § Η επιστήμη διανοίγει νέους κόσμους στην εξερεύνηση τωνοποίων συνοδοιπόρος πρέπει να είναι η ηθική.

Απάντηση: Η διαγραμματική απόδοση του κειμένου σ.σ. 71 -72.


ΔοκίμιοΗ οργάνωση του λόγου

Χρήση Ερωτημάτων:

Ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτημάτων συνήθως επιχειρεί:• να προσδώσει αμεσότητα και ζωντάνια στο κείμενο• να ευαισθητοποιήσει και να αφυπνίσει το αναγνωστικό κοινό• να καταστήσει τους αναγνώστες κοινωνούς των προβληματισμών του


Έχουμε λοιπόν καταδικαστεί να είμαστε αιχμάλωτοι της συμβιωτικής ομάδας;Θα παρεξηγούσε τη θέση μας εκείνος που θα την ερμήνευε με αυτό τον τρόπο. Όχιυποχείριος· υποκείμενος στις ιδέες και στις τάσεις του κοινωνικού σώματος είναιο άνθρωπος. Ποιος άνθρωπος όμως; (Η διευκρίνιση αυτή είναι απαραίτητη, γιανα προληφθούν πολλές παρανοήσεις). Εκείνος που οι ανθρωπολόγοι συνηθίζουννα τον ονομάζουν homo sapiens και που κατά την τρέχουσα φάση της ύπαρξηςτου έχει γράψει την ιστορία του πολιτισμού με τις “πνευματικές” (πώς να τιςπούμε αλλιώς) κατακτήσεις του. Ό,τι χαρακτηρίζει αυτόν τον ανθρώπινο τύποείναι ο δεινός αγώνας να δαμάσει τα ενστικτά του είτε με την απεγνωσμένηαντίσταση στην πίεση τους, είτε με το πονηρό ξεγέλασμά τους.

Χρήση παρενθέσεων: Λειτουργούν επεξηγηματικά – συμπληρωματικά καιδιευκρινίζουν έννοιες - όρους, ώστε να γίνουν κατανοητές από τους αναγνώστες.


Έως ποιο βαθμό οι αντιλήψεις, οι κρίσεις, οι αποφάσεις μας στην καθημερινήζωή είναι “δικές μας” και όχι αποτέλεσμα επιρροής της μικρής και της μεγάληςκοινωνίας απάνω μας; (Μικρήν εννοώ τον στενό οικογενειακό, φιλικό καιεπαγγελματικό κύκλο και μεγάλη όλο τριγύρω μας το ανθρώπινο περιβάλλονμέσα και έξω ακόμη από τον εθνικό και γεωγραφικό μας χώρο).

(Άγγελος Τερζάκης, Ποντοπόροι)

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3


Χρήση εισαγωγικών: Στην αρχή και στο τέλος των λόγων τρίτου προσώπουπου μνημονεύονται κατά λέξη.


Τα εγγόνια έλεγαν στον παππού: “Πες μας, παππού, πάλι το παραμύθι τηςΓοργόνας”.

� Τα λόγια άλλου που αναφέρονται σε εισαγωγικά πρέπει να διατυπώνονται ακριβώςόπως ειπώθηκαν.

Άλλες περιπτώσεις που επιβάλλεται η χρήση εισαγωγικών:

• Για να ξεχωρίσουν λέξεις, φράσεις και ρητά που δεν ανήκουν στη συνηθισμένηγλώσσα.


Από ένα από τους μεγαλύτερους διδασκάλους της αρχαίας Ελλάδας, από τονΠλάτωνα, το ξέρουμε, ότι το “μέγιστον μάθημα ρητόν ο«δαμÿς ïστιν ’ςÖλλα μαθήματα”.

• Για να δηλωθεί ότι η/οι λέξη/εις που κλείνονται εντός εισαγωγικών καιχρησιμοποιούνται με ειδική σημασία.


Το αίσθημά μου είναι ότι τούτοι οι αρχαίοι ναοί της Ελλάδας, της ΜεγάληςΕλλάδας, της Ιωνίας, είναι με κάποιον τρόπο σπαρτοί, ριζωμένοι στα τοπία τους.Αφού χαλάστηκαν και ερειπώθηκαν οι “καλύβες” αυτές των αθανάτων, οι άστεγοιθεοί γύρισαν εκεί που άρχισαν, χύθηκαν ξανά έξω στο τοπίο και μας απειλούν μεπανικούς φόβους ή και με θέλγητρα.

Χρήση άνω τελείας: Στο εσωτερικό μιας φράσης χωρίζει δύο μέρη της πουσχετίζονται μεταξύ τους, αλλά και που έχουν διαφορές, ιδιαίτερα όταν το δεύτεροεπεξηγεί το πρώτο ή έρχεται σε αντίθεση μαζί του.


Αυτός δεν ήταν άνθρωπος . ήταν θεριό, δράκος, στοιχειό.

Χρήση α΄ προσώπου

Με τη χρήση του α΄ ενικού προσώπου ο συγγραφέας• παρουσιάζει καθαρά προσωπικές θέσεις• εκφράζει προσωπικά βιώματα• διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους



Παρ’ όλα αυτά τάσσομαι με αυτούς που είναι αντίθετοι στην πρόταση Κλάιν. Καιαυτό όχι λόγω ξενοφοβίας, επαρχιωτισμού ή αρχαιολατρείας (τρία θλιβεράχαρακτηριστικά του νεοελληνικού συντηρητισμού), αλλά για έναν τελείωςδιαφορετικό λόγο. Πιστεύω πως ζούμε σε μια εποχή κατά την οποία ο καλλιτεχνικόςχώρος, ειδικά, και ο πολιτισμικός, πιο γενικά, έχει χάσει την αυτονομία του -αφού η ιδιαίτερη λογική και οι αξίες του υποσκάπτονται συστηματικά από τη λογικήτου χρήματος και της αγοράς. Μιλάω, με άλλα λόγια, για αυτό που ο Χάμπερμαςαποκαλεί αποικιοποίηση του “βιοκόσμου” από την κυρίαρχη εργαλειακή λογικήτου οικονομικού συστήματος. Αυτή η αποικιοποίηση έχει προχωρήσει σε τέτοιοβαθμό στις σύγχρονες μεταβιομηχανικές κοινωνίες που το θεωρούμε αναχρονιστικό,αν όχι αλλόκοτο, όταν κάποιος επιμένει στο πέρασμα από την κυριαρχία του πρώτουπάνω στο δεύτερο, στην ισορροπία μεταξύ των δύο στοιχείων.

Με τη χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου ο συγγραφέας• ενσωματώνει τον εαυτό του σε ένα σύνολο στο οποίο ανήκουν και οι δέκτες• αποδέχεται απόψεις που επικρατούν στο ευρύ κοινό• προσδίδει αμεσότητα και τόνο οικειότητας


Μας απομένει η αξίωση της ελευθερίας σαν από κεκτημένη ταχύτητα, ένα κειμήλιοπρογονικό. Δεν έχουμε υπονοιαστεί πως το ξεπουλήσαμε μεθυσμένοι. Κάποιοιανάμεσά μας, έχοντας περισσότερο από τους άλλους επίγνωση όχι μόνον τηςαξίας αυτού του κειμηλίου αλλά και του τι συνεπάγεται σε μεταγενέστερη φάση ηαπώλειά του, ξεσηκώνονται, καλούν σε συναγερμό τις ψυχές, ειδοποιούν για τοανεπανόρθωτο που βρίσκεται επί θύραις. Ας ξέρουμε ωστόσο πως το ερώτηματης Μοίρας είναι γενικότερο· θα κάνουμε έτσι, εγκαίρως, και την αναγκαίααναμέτρηση δυνάμεων. Μιας και ξεφύγαμε από τη φύση και παραδοθήκαμε στονάνθρωπο, αλλάξαμε αφέντη, με την ελπίδα πως ο όμοιός μας θα ήτανανθρωπινότερος. Λάθος! Ο οπλισμένος με παντοδυναμία είναι περισσότεροαπανθρωπισμένος από τις φυσικές δυνάμεις.

Χρήση του ευθέος λόγου.

Ο ευθύς λόγος• προσδίδει αμεσότητα, παραστατικότητα• κεντρίζει την προσοχή του αναγνώστη• η εναλλαγή ευθέος και πλάγιου λόγου προσφέρει ζωντάνια στο ύφος του κειμένου



- Βλέπω με τα δικά μου μάτια, λέμε, και κρίνω με το δικό μου μυαλό.- Με δική μου πρωτοβουλία αποδοκιμάζω αυτήν την ιδεολογία και είμαι υπεύθυνος.- Η αλήθεια που υποστηρίζω είναι ολοφάνερη· δε μου την υπέβαλαν άλλοι.

Συνοχή - Συνεκτικότητα παραγράφων και κειμένων

Ο όρος συνοχή υποδηλώνει τη μορφική σύνδεση προτάσεων, περιόδων ήπαραγράφων και επιτυγχάνεται:• με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων• με την επανάληψη σημαντικής λέξης ή φράσης• μέσω αντωνυμιών, κυρίως δεικτικών

Με τις διαρθρωτικές λέξεις συνήθως δηλώνεται:

α. Αντίθεση – Εναντίωση: αλλά, όμως, ωστόσο, από την άλλη πλευρά, αντίθετα,ειδάλλως, ενώ, αντθέτως, μολονότι

β. Αίτιο – Αποτέλεσμα: επειδή, διότι, έτσι, γι’ αυτό το λόγο, κατά συνέπεια

γ. Χρονική σχέση: αρχικά, προηγουμένως, ύστερα, πρώτα, εντωμεταξύ,τέλος, όποτε, όταν, καθώς

δ. Όρος – Προϋπόθεση: αν, εκτός αν, σε περίπτωση που κτλ.

Η νοηματική συνάφεια (συνεκτικότητα) στις παραγράφους γενικότερα επιτυγχά-νεται με:

την ενότητα, δηλαδή την άμεση συσχέτιση του περιεχομένου με την κατευ-θυντήρια ιδέα του θέματος.τη λογική αλληλουχία, δηλαδή την παράθεση των ιδεών με λογική και φυσικήσειρά.

Πιο συγκεκριμένα επιτυγχάνεται με:

τη σαφή διάκριση των μερών (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος) και τωνυποτμημάτων του κύριου μέρους καθώς και με:τη χρονολογική και λογική διάταξη των ιδεών με την οποία καταδεικνύεταιη νοηματική αλληλουχία μεταξύ των παραγράφων.


ε. Επεξήγηση: δηλαδή, με άλλα λόγια, με όσα είπα προηγουμένωςεννοούσα, για να γίνω σαφέστερος

στ. Έμφαση: είναι αξιοσημείωτο ότι, θα ήθελα να τονίσω το εξής,να επιστήσω την προσοχή σας, είναι αξιοπρόσεκτοτο γεγονός, πρέπει να σημειωθεί ακόμη,

ζ. Παράδειγμα: π.χ., λ.χ., για παράδειγμα κτλ.

η. Απαρίθμηση επιχειρημάτων, πρώτο ... δεύτερο, καταρχάς (πρώτα πρώτα), καταρχήνεισαγωγή μιας καινούριας (κατά βάση), τελικά, το επόμενο επιχείρημα / θέμαιδέας: που θα μας απασχολήσει

θ. Διάρθρωση κειμένου: το άρθρο / η μελέτη / η εισήγηση / η ομιλία μουχωρίζεται σε τρία μέρη: στο πρώτο κτλ.

ι. Συμπέρασμα/ για να συνοψίσουμε, συγκεφαλαιώνοντας / επιλογικά συγκεφαλαίωση: συμπερασματικά θα λέγαμε ότι… κτλ., λοιπόν, άρα,

κατά συνέπεια, έτσι

ια. Προσθήκη: ακόμη, επιπρόσθετα, παράλληλα, επιπλέον, επίσης

ιβ. Τοπική σχέση: εδώ, κοντά, μακριά, επάνω, κάτω

ιγ. Γενίκευση: γενικά, ευρύτερα, τις περισσότερες φορές ...

ιδ. Διαίρεση / Ταξινόμηση: αφενός - αφετέρου,από τη μια - από την άλλη ...

Χαρακτηριστικά επιστημονικού λόγου.

Τα κυριότερα γνωρίσματα του επιστημονικού λόγου είναι:

• η χρήση ειδικού επιστημονικού λεξιλογίου

• προσεκτική τεκμηρίωση μιας άποψης με έγκυρα επιστημονικά δεδομένα.

• κριτική στάση απέναντι στη βιβλιογραφία, επιδίωξη της αντικειμενικότητας.

• σαφήνεια και ακρίβεια στη διατύπωση.

• αυστηρή λογική οργάνωση του κειμένου.

• οι αξιολογικές κρίσεις και τα τεκμήρια είναι ευδιάκριτα.

• επίκληση στη λογική


Άσκηση: Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου στο κείμενοπου ακολουθεί.

Κείμενο: “Κριτική στην ισχυρή ανθρωπική αρχή.”

Αν τα “Σύμπαντα” είναι πραγματικά διαχωρισμένα μεταξύ τους ή υπάρχουνπολλές εντελώς διαφορετικές περιοχές ενός Σύμπαντος, τότε τα γεγονότα πουσυμβαίνουν σε κάποιο άλλο Σύμπαν δεν έχουν παρατηρήσιμες συνέπειες στοδικό μας Σύμπαν. Αντίθετα αν δεν είναι διαχωρισμένα μεταξύ τους, αλλά είναιαπλώς διαφορετικές περιοχές ενός Σύμπαντος, οι νόμοι της Φυσικής πρέπει ναείναι οι ίδιοι σε καθεμιά από αυτές τις περιοχές, αλλιώς δε θα υπήρχε συνέχειαμεταξύ τους και δε θα μπορούσε κανείς να περάσει από τη μια περιοχή στηνάλλη.

Η ισχυρή ανθρωπική αρχή θεωρεί ότι ένα τρισεκατομμύριο γαλαξίες τουΣύμπαντος υπάρχουν για ένα και μόνο λόγο, απλώς και μόνο για χάρη τωνκατοίκων ενός μικρού πλανήτη. Είναι λοιπόν αντίληψη που απορρέει από τηναλαζονεία και την αυταρέσκεια του ανθρώπου να θεωρεί ότι τα πάντα έχουναφετηρία και τέρμα το εγώ του. Είναι τουλάχιστο υπερβολικό να υποθέτουμεπως υπάρχουν άπειρα άλλα Σύμπαντα - από τα οποία ελάχιστα μπορούμε ναπαρατηρήσουμε - μόνο και μόνο για να παρατηρήσουμε εμείς “το δικό μας”.

Η ισχυρή ανθρωπική αρχή παραγνωρίζει ολόκληρη την ιστορία της φυσικής.Οι κοσμολογικές θεωρίες εξελίχθηκαν από τη δογματική θεολογία τηςγεωκεντρικής θεωρίας του Αριστοτέλη στην αμφισβήτησή της με τηνηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου και του Γαλιλαίου και έφτασαν στηνκοσμολογία του Shapley που έβγαλε τον Ήλιο από το κέντρο του Γαλαξία. Μεαυτό τον τρόπο κατανοήσαμε ότι: δεν είμαστε κάτι ξεχωριστό, η Γη είναι έναςμικρός πλανήτης που κινείται γύρω από ένα άστρο, αυτό το άστρο είναι ένα απότα εκατό δισεκατομμύρια άστρα ενός σπειροειδούς γαλαξία, που και αυτός είναιένας από τους περίπου ένα τρισεκατομμύριο γαλαξίες του παρατηρήσιμουΣύμπαντος, το οποίο, όπως απέδειξε ο Edwin Hubble, συνεχώς διαστέλλεται καιόλοι οι γαλαξίες απομακρύνονται από τη Γη και μάλιστα τόσο πιο γρήγορα, όσοπιο απομακρυσμένοι είναι. Το Σύμπαν είναι πεπερασμένο, αλλά δεν έχει όρια.Κανένας δηλαδή γαλαξίας δε βρίσκεται στα άκρα του Σύμπαντος. Αντίθετα κάθεγαλαξίας “αισθάνεται” ότι περιβάλλεται από όλους τους υπόλοιπους. Αν θέλει οκάτοικος της Γης, όπως και ο κάτοικος οποιουδήποτε άλλου πλανήτη, μπορεί ναθεωρήσει το γαλαξία ή τον πλανήτη του το κέντρο του κόσμου. Αυτή η εκδοχήείναι ψευδαίσθηση και όχι πραγματικότητα.

Η άποψη που διατυπώνεται και από Έλληνες Φυσικούς ότι “η ανθρωπική αρχήαποτελεί ηθική δικαίωση του ανθρώπου ανασύρει και πάλι τον άνθρωπο από τηνασημαντότητα και τον τοποθετεί σε θέση περίοπτη” (Γραμματικάκης, ‘Η κόμητης Βερενίκης’) και ότι “μας δίνει την αίσθηση πως κάτι αξίζουμε και κάποιο


ρόλο παίζουμε μέσα στο αχανές Σύμπαν” (Ξανθόπουλος, “Περί αστέρων καισυμπάντων”) είναι αφελής και προκλητική.

Εν κατακλείδι η ανθρωπική αρχή αποτελεί μεταφυσική-θεολογική καιντετερμινιστική ερμηνεία του κόσμου στο βαθμό που θέτει ως κέντρο τουΣύμπαντος τον παρατηρητή του, το σκεπτόμενο δηλαδή ον, όχι απλώς ως σημείοαναφοράς αλλά ως σκοπό της δημιουργίας του Σύμπαντος.

Κλέαρχος Δ. Σμυρναίος,Εκπαιδευτική εφημ., “Το διάλειμμα”.

Απάντηση: Στο παραπάνω κείμενο τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά του επιστημονικούλόγου είναι:• ειδικό λεξιλόγιο (σύμπαν, ανθρωπική αρχή, κοσμολογικές θεωρίες)• επιδίωξη αντικειμενικότητας (χρήση παραδειγμάτων και τεκμηρίων

στην τρίτη παράγραφο)• τεκμηρίωση απόψεων (χρήση παραδειγμάτων, αυθεντιών, αληθειών).


Άλλα γραμματειακά είδη

Άρθρο Επιφυλλίδα Επιστολή

Θεωρητικό πλαίσιο

Το άρθρο είναι κείμενο που δημοσιεύεται σε εφημερίδαή σε περιοδικό και στο οποίο, αναπτύσσονται θέματαγενικού ενδιαφέροντος που αφορούν την επικαιρότητα.

Όταν ένα άρθρο δημοσιεύεται στην πρώτη σελίδα τωνεφημερίδων σημαίνει ότι εκφράζει τη θέση τηςεφημερίδας για το πιο σημαντικό γεγονός τηςεπικαιρότητας.

Το ύφος του κειμένου είναι συνήθως απλό, ώστε ναγίνεται κατανοητό από το ευρύ κοινό.

Κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας

Τι είναι

Η λειτουργικότητά του

Το ύφος του

Γλώσσα

ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4

Άρθρο

Διαφορές Άρθρου - Δοκιμίου άρθρο Διαφορές δοκίμιο ο χαρακτήρας τουΈχει επικαιρικό χαρακτήρα,κινείται στο χώρο της ερμη-νευτικής δημοσιογραφίας ήτης επιστήμης και απέχειαπό τη λογοτεχνία.

Αντίθετα, το δοκίμιο κινεί-ται ανάμεσα στην επιστήμηκαι τη λογοτεχνία ή τηφιλοσοφία.

το ύφος τουΑπρόσωπο, αντικειμενικό Προσωπικό και οικείο.η γλώσσα τουΚυριαρχεί η αναφορική

λειτουργία της γλώσσας.Στο δοκίμιο ευρεία είναι ηχρήση της δηλωτικής αλλάκαι της συνυποδηλωτικήςλειτουργίας της γλώσσας.

Η έκτασή του: το άρθρο είναι συνήθως συντομότερο από ένα δοκίμιο. Παρατήρηση: το άρθρο συνήθως τιτλοφορείται.


Τα χαρακτηριστικά του άρθρου

• Θέμα με επικαιρικό χαρακτήρα• Το ύφος του κειμένου είναι απλό και γίνεται κατανοητό στο ευρύ κοινό• Κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας• Επικρατεί η τριτοπρόσωπη διατύπωση που προσδίδει αντικειμενικότητα• Κινείται στο χώρο της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας

Άσκηση:Να ανιχνεύσετε ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που χαρακτηρίζουν το κείμενο ωςάρθρο.

Κείμενο: Λονδίνο: “Δεν τα δίνουν ούτε ως δάνειο!”

“Τα γλυπτά του Παρθενώνα δεν θα επιστραφούν ποτέ στην Ελλάδα, ούτε και ωςδάνειο” δήλωσε κατηγορηματικά στη βρετανική εφημερίδα “Σάντεϊ Τέλεγκραφ” οδιευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, Νιλ Μακ Γκρέγκορ. Ανακοίνωσε επίσης ότιτερματίζει τις όποιες “διαπραγματεύσεις” με τη βρετανική Επιτροπή για τον Επανα-πατρισμό των Μαρμάρων ενώ πρότεινε να δεχθεί η Ελλάδα μια “εικονικήαναπαράσταση” του μνημείου.

“Προς το παρόν δεν υπάρχει κοινό έδαφος μεταξύ των δύο πλευρών στο ζήτηματων Μαρμάρων και είναι κουραστικό να επαναλαμβάνονται τα ίδια επιχειρήματα.Η ανοικοδόμηση του Παρθενώνα δεν είναι δυνατή. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν νασυνενώσουμε εικονικά όσα στοιχεία του έχουν διασωθεί” υποστηρίζει ο κ. Μακ Γκρέγκορ.

Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα, ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείουυπογράμμισε ότι λόγω μιας ευτυχούς ιστορικής συγκυρίας τα μισά από τα γλυπτάπου έχουν διασωθεί βρίσκονται σήμερα στο Λονδίνο. “Τα γλυπτά του Παρθενώναεπιτελούν το μέγιστο καλό στο μουσείο που βρίσκονται διότι οι επισκέπτεςμπορούν να τα δουν στο ευρύτερο ιστορικό τους πλαίσιο. Το Βρετανικό Μουσείοείναι ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας,καθώς σ’ αυτό μπορούν να συγκεντρωθούν τα επιτεύγματα του ανθρώπου σεκάθε γωνιά της Γης” δήλωσε ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου.

Ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου αναγνωρίζει ότι πολλοί άνθρωποιυποστηρίζουν ότι το θέμα του Παρθενώνα πρέπει να εξεταστεί ως ειδικήπερίπτωση. Αλλά…..

“Πρόκειται απλώς για μία άποψη – και όχι για γεγονός. Προσωπικά δεν βλέπωδιαφορές ανάμεσα στην ελληνική τέχνη και παράδοση και την ολλανδική ή τηνιταλική, που επίσης είναι διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο” είπε χαρακτηριστικά οκ. Μακ Γκρέγκορ.

Μπορεί ο κ. Μακ Γκρέγκορ να ήταν ο πρώτος διευθυντής του ΒρετανικούΜουσείου που δέχθηκε να συναντηθεί με τον Έλληνα υπουργό Πολιτισμού και


τη Βρετανική Επιτροπή, όμως οι δηλώσεις του “εξανεμίζουν πλέον τις ελληνικέςελπίδες για επιστροφή των γλυπτών στους Ολυμπιακούς της Αθήνας καιεξοργίζουν τόσο τις ελληνικές αρχές όσο και τη Βρετανική Επιτροπή για τονεπαναπατρισμό”, γράφει η “Τέλεγκραφ”.

Ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου προτείνει στην Ελλάδα να δεχθεί μιαεικονική αναπαράσταση του Παρθενώνα όπως ήταν πριν από 2.500 χρόνια.“Ελπίζω έτσι να βελτιωθούν οι σχέσεις μας με την ελληνική πλευρά”, δηλώνει οκ. Μακ Γκρέγκορ, που υποστηρίζει ότι έχει αναπτύξει τη συγκεκριμένη πρότασησε επιστολή του προς τον καθηγητή Δημήτριο Παντερμαλή, επικεφαλής τουοργανισμού για την οικοδόμηση του Μουσείου της Ακρόπολης.

Η εικονική οικοδόμηση του Παρθενώνα θα γίνει μέσω ηλεκτρονικώνυπολογιστών με τη λήψη χιλιάδων φωτογραφιών του ναού και τμημάτων ήαντικειμένων που έχουν αφαιρεθεί από το χώρο και βρίσκονται σε διάφοραμουσεία.

Εξοργισμένα είναι ύστερα από τις εξελίξεις τα μέλη της Βρετανικής Επιτροπήςγια τον Επαναπατρισμό των Μαρμάρων. Συγκεκριμένα, ο πρόεδρος τηςΒρετανικής Επιτροπής, καθηγητής Άντονι Σνοντγκράς, κατηγορεί το ΒρετανικόΜουσείο για “διπροσωπία” στις διαπραγματεύσεις με την Αθήνα. Ο καθηγητήςΣνοντγκράς πρόσθεσε ότι θα ήταν ικανοποιημένος με την πρόταση για “εικονικήαναπαράσταση του Παρθενώνα, μόνο αν στόλιζε το Βρετανικό Μουσείο σεαντικατάσταση των γλυπτών”.

Άρθρο, από την “Ελευθεροτυπία”, 24-2-2003.Επιμέλεια, Ιωάννα Νιαώτη.

Απάντηση:Στο παραπάνω άρθρο απαντώνται όλα τα χαρακτηριστικά του είδους του.Συγκεκριμένα η ανακίνηση του θέματος της επιστροφής των Γλυπτών τουΠαρθενώνα είναι ένα ζήτημα επίκαιρο, απασχολεί την κοινή γνώμη, άραπροσιδιάζει στο χαρακτήρα του άρθρου. Επίσης το άρθρο έχει ξεκάθαροχαρακτήρα: “Τα γλυπτά του Παρθενώνα δε θα επιστραφούν ποτέ στην Ελλάδα…”. Ηεικονική οικοδόμηση του Παρθενώνα θα γίνει μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών. Γι’ αυτότο λόγο επικρατεί στο άρθρο η αναφορική λειτουργία της γλώσσας: “Η ανοικοδόμησητου Παρθενώνα δεν είναι δυνατή …” διότι οι επισκέπτες μπορούν να τα δουν στο ευρύτεροιστορικό τους πλαίσιο. Το ύφος, είναι λιτό και λείπει ο προσωπικός και οικείος τόνος.Τέλος, από άποψη έκτασης, το άρθρο είναι σύντομο ώστε να ανταποκρίνεται στιςανάγκες για πληρέστερη και έγκαιρη ενημέρωση του αναγνωστικού κοινού.



Επιφυλλίδα είναι ένα είδος σύντομουδημοσιογραφικού άρθρου, με θέμα, συνήθως,φιλολογικό, επιστημονικό, καλλιτεχνικό ή πολιτικόκαι γράφεται από πρόσωπο ειδικό στο θέμα.

Επειδή, συχνά, ο επιφυλλιδογράφος κατά τηδιαπραγμάτευση του θέματος προχωρεί σεπαρατηρήσεις, σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρακαι γενικότερου ενδιαφέροντος, γι’ αυτό θεωρείταικείμενο δοκιμιακού χαρακτήρα.

Πολλές φορές η επιφυλλίδα ορίζεται ως σύντομοάρθρο. Τη διακρίνουμε όμως, από αυτό, γιατί δενέχει τον έντονο επικαιρικό του χαρακτήρα.

Επιφυλλίδα

Τι είναι Επιφυλλίδα;

Ο δοκιμιακός χαρακτήραςτης επιφυλλίδας

Δυσδιάκριτα τα όρια επι-φυλλίδας και άρθρου

Το κείμενο που ακολουθεί είναι επιφυλλίδα καθώς:

• Αφορμάται από ένα θέμα επικαιρικού χαρακτήρα (δημοσιοποίηση πουκαταδεικνύει την άγνοια των Ελλήνων για την πολιτιστική κληρονομιά τους) καιπροχωρεί σε παρατηρήσεις, σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρα ανιχνεύοντας τηναιτιολογία του φαινομένου.

• Η γλώσσα του κειμένου είναι δηλωτική.• Το ύφος είναι σοβαρό.• Στόχος η πληροφόρηση των αναγνωστών αλλά και ο προβληματισμός.Κινείται επομένως στο διάμεσο δοκιμίου και άρθρου.

Κείμενο:

Την Κυριακή λοιπόν της 5ης του Οκτώβρη στα Κυριακάτικα παρουσίασανανάμεσα στα άλλα και μια μικρή ταινία-έρευνα κάποιου συντάκτη πουσταματούσε στους δρόμους της Αθήνας ανύποπτους περαστικούς και περαστικές,νέους και νέες, ώριμους και ώριμες, υπερώριμους και υπερώριμες, τέλος πάντωνχαρακτηριστικό δείγμα για δημοσκόπηση ή σφυγμομέτρηση, νεοελληνιστί“γκάλοπ”, των γνώσεών τους για την πολιτιστική μας κληρονομιά. Το ερώτημαφαινόταν απλό, απλοϊκό θα το υπέθετε κανείς, όμως αποδείχθηκε τραγικά εύστοχο·αυτό έκανε την “ανατριχιαστική” αποκάλυψη. Το ερώτημα ήταν: “Τι είναι οΠαρθενώνας;” Όλοι όσοι ρωτήθηκαν, δέκα δεκαπέντε, δεν μπορώ να είμαι βέβαιος,


ΕπιστολήΧαρακτηριστικά επιστολής:

• Στην επιστολή υπάρχει προσφώνηση και αποφώνηση• Αναφέρεται σε ποικίλα θέματα, κυρίως γεγονότα της προσωπικής ζωής• Η γλώσσα είναι απλή και χρησιμοποιείται περισσότερο το α΄ και β΄ ρηματικό

πρόσωπο• Έχει συγκεκριμένο αποδέκτη (σε αντίθεση με το δοκίμιο που απευθύνεται σε ευρύ

κοινό)• Το ύφος της επιστολής είναι απλό, καθημερινό, ελεύθερο, οικείο ή και επίσημο• Σκοπός είναι η επικοινωνία, η ενημέρωση του αποδέκτη της επιστολής.• Χρησιμοποιείται επίκληση στη λογική και στο συναίσθημα

εκτός από έναν τελευταίο νέο, όλοι λοιπόν όχι μονάχα αγνοούσαν τι είναι οΠαρθενώνας, αλλά έδωσαν τις πιο απροσδόκητες απαντήσεις με το πιοαπερίγραπτο (κυριολεκτικά) ύφος. Αν απαντούσαν: “Δεν ξέρω”, θα έλεγα πωςαποκαλύφθηκε η άγνοια των Νεοελλήνων, η αδιαφορία τους για ό,τι βλέπουνκαθημερινά, η έλλειψη της πιο απλής περιέργειας κ.λπ. Όμως δεν ήταν αυτή ηαπάντηση· η αντίδρασή μου ήταν τέτοια, ώστε δεν κατόρθωσα να συγκρατήσωμε ακρίβεια την ποικιλία των απαντήσεων· ανατρίχιασα από όσα έβλεπα καιάκουγα. Μια νεαρή με το πιο ηλίθιο χαμόγελο του κόσμου είπε πως “δενασχολείται με τέτοια”· κάποιος είπε πως είναι βέβαια παλιός, κάπου στα χίλιαοχτακόσια τόσα, άλλος πως ήταν δικαστήριο, άλλος σχολείο, ένας αγανάκτησεπου δεν τον άφηναν στις σκοτούρες του και τον απασχολούσαν με τέτοιες ανοησίεςκαι ούτω καθεξής. Ο συντάκτης είχε την έξυπνη ιδέα να θέσει το ίδιο ερώτημασε μερικούς ξένους. Αν δεν ήταν όλοι απόλυτα ενήμεροι, κανείς βέβαια δεναπάντησε τόσο ανόητα, όσο οι Έλληνες· και είναι χαρακτηριστικό πως η τελευταίααπάντηση, που δόθηκε από κάποιον Ιάπωνα, ήταν ακριβέστατη σε όλα τα σημεία.

Από τη μέρα εκείνη αναλογίζομαι αδιάκοπα τι σημαίνει για μας πολιτιστικήκληρονομιά· και όχι μόνο κληρονομιά· τι σημαίνει πολιτιστική ζωή, λαϊκήεπιμόρφωση, πολιτιστικές εκδηλώσεις και όλα τα άπειρα ηχηρά παρόμοια πουακούμε και διαβάζουμε από το πρωί ως το βράδυ καθημερινές και Κυριακές,προπάντων τους θερινούς μήνες του πολιτιστικού οργασμού, όταν τα φεστιβάλσυναγωνίζονται σε αριθμό και πάθος τους χειμερινούς ποδοσφαιρικούς αγώνες.

Μ. Ανδρόνικος, Ελληνική Κιβωτός, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1994


Αντιπροσωπευτικό δείγμα επιστολής:

Αγαπητέ Χρήστο καλημέρα,

στο προηγούμενο γράμμα σου μου ανέφερες για τη συμμετοχή του σχολείου σουστις κινητοποιήσεις του Οργανισμού Διεθνούς Αμνηστίας για την κατάργησητης θανατικής ποινής στην πολιτεία σας τη Φλόριντα. Επιπλέον, μου έστειλες τοκείμενο της διακήρυξης με την προτροπή να αναλάβουμε και στη χώρα μαςανάλογες πρωτοβουλίες.

Πρώτα πρώτα θέλω να σε ευχαριστήσω για την αφορμή που μου έδωσες νασυζητήσουμε ένα τόσο καυτό και ενδιαφέρον θέμα. Συμφωνώ ότι οι νέοιχρειάζεται να παρεμβαίνουν σε κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα τόσο τουτόπου τους, όσο και διεθνώς. Πρέπει, ωστόσο, να σε πληροφορήσω ότι στηνΕλλάδα η επιβολή και πολύ περισσότερο η εκτέλεση της θανατικής ποινής έχειμε νόμο καταργηθεί, αρκετά χρόνια τώρα. Παρακολουθούμε όμως τις συζητήσειςπου διεξάγονται στην Αμερική, στις Αραβικές χώρες και όπου αλλού αυτήεφαρμόζεται. Όπως ξέρεις, η χώρα του παππού και των προγόνων σου, η Ελλάδα,είναι από την αρχαιότητα ευαίσθητη σε θέματα αναγνώρισης δικαιωμάτων στονάνθρωπο. Στη σοφιστική σκέψη των κλασικών χρόνων εντοπίζονται τα πρώταεπιχειρήματα για την κατάργηση των βασανιστηρίων, τα οποία επεξεργάστηκεο Διαφωτισμός και οι σύγχρονες Δημοκρατίες τα συμπεριέλαβαν σταΣυνταγματικά τους κείμενα και στις οικουμενικές Διακηρύξεις για τα Δικαιώματατου Ανθρώπου.

Αυτό που μου προκαλεί κατάπληξη είναι πως χώρα τόσο αναπτυγμένη, όπως ηΑμερική, μπορεί να ακολουθεί μια τέτοια βάναυση μέθοδο επίλυσης των διαφόρωντης με ένα δικό της πολίτη που εγκληματεί. Καταρχήν, αυτό φαίνεται αντιφατικό.Εφαρμόζοντας την ποινή του θανάτου ένα κράτος είναι σαν να υιοθετεί μια πρακτικήπου το ίδιο αποδοκιμάζει, δηλαδή το έγκλημα. Επιπρόσθετα, πρόκειται για παραδοχήμιας μεγάλης του αδυναμίας. Αφαιρώντας μια ανθρώπινη ζωή είναι σαν να ομολογείέμπρακτα ότι αδυνατεί να τη σωφρονίσει. Ενώ αποστολή του κράτους είναι ναπροσπαθεί ετερόκλητους ανθρώπους να τους κάνει να συμβιώνουν αρμονικά. Κανέναςδεν είναι περιττός. Από τη θετική αξιοποίηση όλων μας προάγεται ο πολιτισμός.

Εκτός των λογικών, μια σειρά συναισθηματικών επιχειρημάτων έχουν τη δικήτους δύναμη. Επεξηγηματικά, η εκτέλεση ενός θανατοποινίτη δεν παύει να είναιένας “εκ προ μελέτης και εν ψυχρώ” φόνος, μια πράξη άκρας αγριότητας. Ωςτέτοια λοιπόν ανασύρει στη μνήμη του ανθρώπου αρχέγονα ένστικτα βίας, δίψαγια αίμα, που με πολλούς αγώνες έχει απωθήσει. Περαιτέρω, το θεολογικόεπιχείρημα ότι η ζωή και ο θάνατος δεν είναι ανθρώπινο διακύβευμα, αλλά θεϊκό,μας κάνει να σκεφτούμε ότι η δυνατότητα παρέμβασης του κράτους στη ζωή,ίσως θα πρέπει να είναι μηδενική.

Από την άλλη πλευρά, η έμφαση που δίνεται στην αποτρεπτική δύναμη τηςεσχάτης των ποινών δε φαίνεται αρκούντως πειστική. Θα προσπαθήσω να τοτεκμηριώσω. Η θανατική ποινή επιβάλλεται για πολύ σοβαρά εγκλήματα. Δεν


πρόκειται για κοινές, αλλά για ιδιαίτερες περιπτώσεις. Η αιτιολογία τουςαποδίδεται σε οργανωμένα σχέδια (εμπόριο ναρκωτικών, τρομοκρατία) ή σεπαράγοντες που άπτονται της ψυχοπαθολογίας (βιασμός). Όπως εύκολα μπορείνα αντιληφθούμε δεν εμποδίζεται κάποιος από τη διάπραξη ενός τέτοιουεγκλήματος από το φόβο της ηλεκτρικής καρέκλας. Έχει να αντιπαλέψει με πολύμεγαλύτερες, σκοτεινές δυνάμεις, συχνά τον ίδιο του τον εαυτό, και χρειάζεταιψυχολογική υποστήριξη, γενναιόψυχη τη συμπαράσταση της κοινωνίας και όχιτην απειλή του θανάτου να επικρέμεται. Συνεπώς, η θανατική ποινή δε λειτουργείπροληπτικά, αντίθετα, ενδέχεται να οδηγήσει σε σπασμωδικές κινήσεις απελπισίαςή αντίδρασης.

Βέβαια, δε συμμερίζομαι τον αντίλογο ότι ο θάνατος δε θα πρέπει ναεπιβάλλεται, γιατί στην περίπτωση δικαστικού σφάλματος η επανόρθωση δενείναι εφικτή. Η άποψή μου είναι ότι καμία διόρθωση δεν μπορεί να επέλθει, ανέχει διαπραχθεί λάθος. Μπορείς μήπως να σκεφτείς απόλυτη αποκατάσταση ήποιο νόημα έχει η συγγνώμη για κάποιον που φυλακίστηκε άδικα; Σημασία έχειη Δικαιοσύνη να απονέμεται με τη δέουσα σοβαρότητα και προσοχή και να μηνεπιτρέπονται, εκ των προτέρων, περιθώρια σφάλματος, στη σκέψη ότι μπορεί ναδιορθωθεί.

Φίλε Χρήστο, απορώ ακόμα ποιοι λόγοι επιβάλλουν τη διατήρηση μιας τόσοαναχρονιστικής μεθόδου, τη στιγμή που οι φωνές από όλο τον κόσμο μιλούν γιαΕιρήνη, Συναδέλφωση λαών και Αγάπη στις μεταξύ μας σχέσεις. Προφανώς ηαπάντηση βρίσκεται στις πολιτικές σκοπιμότητες που υπηρετούνται.Ευελπιστώντας σε συχνότερη επικοινωνία μας, περιμένω νεότερα από τηνπρωτοβουλία σας. Σκέφτομαι μάλιστα να μιλήσω στους συμμαθητές μου και νασας στείλουμε ένα μήνυμα συμπαράστασης.

Σου στέλνω τους χαιρετισμούς μου,Αντώνης.


ÂÞìá 1

ÂÞìá 2

ÂÞìá 3

ÂÞìá 4


Ασκήσεις:1. Να βρεθεί ο τρόπος / μέθοδος ανάπτυξης / οργάνωσης των παρακάτω παραγράφων.

α. “Η κατάσταση στο σημερινό κόσμο είναι σαφής: δεν επιτρέπεται σε όλουςτους ανθρώπους, υπό μόνη την ιδιότητά τους ως ανθρώπων, να κατέχουνόλα τα δικαιώματα (είτε αυτά λέγονται πολιτικά και αστικά είτε λέγονταιανθρώπινα) ανεξάρτητα από το πού γεννιούνται ή το πού βρίσκονται.Ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία θα άξιζαν πράγματι αυτό το όνομα, θαμπορούσε να παραχωρήσει μονάχα ένα παγκόσμιο κράτος, προς το οποίοόλα τα άτομα θα βρίσκονταν σε ίση και άμεση σχέση, δηλαδή θα αποκτούσανάμεσα όλα τους τα δικαιώματα απ’ αυτό ως τον εκπρόσωπο ολόκληρης τηςανθρωπότητας. Μόνο όποιος εκπροσωπεί ολόκληρη την ανθρωπότητα μπορείκαι να θεωρήσει τον κάθε άνθρωπο υπό μόνη την ιδιότητά του ως άνθρωπο,ανεξάρτητα από φυλετικά ή εθνικά κατηγορήματα, και να του παραχωρήσειανθρώπινα δικαιώματα. [...]” (από τον Τύπο)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

β. “Μια τέτοια στήριξη όμως της κρατικής αυθεντίας είναι βασικά αντίθετηπρος τη φύση της δημοκρατικής πολιτείας. Η προστασία της αξίας τουανθρώπου και η άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων προϋποθέτουν λογικάκαι πρακτικά τη φυσική του ύπαρξη. Αυτό όμως το “δικαίωμα στη ζωή” καιτην αξία του ανθρώπου που αυτό στηρίζει, προσβάλλει η θανατική ποινή. Ηνομοθετική επομένως πρόβλεψη της ποινής αυτής είναι αντίθετη προς τηνπρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας που συνίσταται στο σεβασμό και στην


προστασία της αξίας του ανθρώπου. Γι’ αυτό το λόγο η θανατική ποινή είναιαντισυνταγματική.”

(Αλέξανδρος Μαγκάκης, καθηγητής Νομικής,πρώην Υπουργός Δικαιοσύνης)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

γ. “Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον21ο αιώνα τονίζεται ότι η διά βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στουςπαρακάτω τέσσερις πυλώνες, που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης:

1. Μαθαίνω πώς να αποκτώ τη γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μιαευρύτατη γενική παιδεία με τη δυνατότητα εμβάθυνσης σε ορισμένα θέματα.

2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποκτώ όχι μόνοεπαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα νααντιμετωπίζω διάφορες καταστάσεις και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες.

3. Μαθαίνω να συμβιώνω, κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωσητων κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων -συμβάλλοντας στην πραγματοποίησηκοινών δράσεων και στη διευθέτηση των συγκρούσεων- με σεβασμό στιςαξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και της ειρήνης.

4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναπτύσσω την προσωπικότητάμου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερηκρίση και προσωπική υπευθυνότητα. Για το λόγο αυτόν η εκπαίδευση δενπρέπει να παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη,τη λογική κρίση, την αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμουκαι τη δεξιότητα της επικοινωνίας, με παράλληλη ευαισθησία στη χρήσητης μητρικής γλώσσας.”

(από τον Τύπο)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................


...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

δ. “Το οικογενειακά οργανωμένο σπίτι ήταν από αιώνες το κέντρο όπου (μεκοινωνική αναγνώριση και προστασία) ικανοποιούνταν οι βασικές ανάγκεςτης ζωής του ανθρώπου: όχι μόνον ο έρωτας και η τεκνογονία, η αγωγή τωνπαιδιών και η ψυχαγωγία της “συντροφιάς”, αλλά και το μαγείρεμα, τονοικοκύρεμα και η περίθαλψη στην αρρώστια και στα γηρατειά. Όλα αυτά τααγαθά άλλοτε δεν μπορούσε να τα αποκτήσει και να τα εξασφαλίσει κανείςπαρά με το γάμο και τη σύσταση οικογένειας. Σήμερα στις “εξελιγμένες”κοινωνίες τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά. Οι πιο πολλές από τις ανάγκεςπου αναφέραμε ικανοποιούνται χωρίς την οικογένεια.”

Ε. Παπανούτσος

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

ε. “Η ανισοτιμία άντρα και γυναίκας στα πλαίσια της οικογένειας έχει στις μέρεςμας καταλυτικές επιπτώσεις, εφόσον η γυναίκα διεκδικεί ίσα δικαιώματα χωρίςνα εισακούεται. Η σύγκρουση του αντρόγυνου είναι αναπόφευκτη. Οι διαμάχεςκαι ο ανταγωνισμός δηλητηριάζουν την καθημερινή ζωή. Ο αλληλοσεβασμός,η στοργή και η αλληλοκατανόηση παραχωρούν σιγά – σιγά τη θέση τους στηνεχθρότητα, στη μνησικακία και τελικά στην αδιαφορία. Όσον αφορά τουςθεατές αυτής της “μάχης”, τα παιδιά, αποκτούν όλο και περισσότερα ψυχικάτραύματα, ενώ πολύ συχνά διαμορφώνουν προβληματική συμπεριφορά. Είναιτα τραγικά θύματα της ανωριμότητας των γονιών τους”.

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................


στ. “Άλλωστε η αλματώδης αριθμητική υπεροχή των γυναικών σε κάποιοεπάγγελμα, όπως διαπιστώνεται από τους ειδικούς, ισοδυναμεί με σήμακινδύνου. Γι’ αυτό χρειάζεται να αναζητηθεί κάποια αρνητική κατάσταση ήεξέλιξη στο επάγγελμα αυτό. Στις συνθήκες άσκησης του, στο ύψος τωναμοιβών, στις προοπτικές του. Π.χ. τρεις βιομηχανικοί κλάδοι (υφαντικέςβιομηχανίες, βιομηχανίες ένδυσης και υπόδησης και καπνοβιομηχανία) πουσυγκεντρώνουν μάλιστα το 60% των απασχολούμενων στη βιομηχανίαγυναικών, είναι ταυτόχρονα ‘έντονα γυναικείοι’ και ‘έντονα φθίνοντες’”.

(Εφημ. “ΤΑ ΝΕΑ”, διασκευή από τον τύπο)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

ζ. “Υπάρχουν δύο ψυχικές εκφράσεις του μίσους: το μίσος για τον άλλο και τομίσος για τον εαυτό μας, το οποίο συχνά δεν παρουσιάζεται ως τέτοιο. Αλλάπρέπει να καταλάβουμε ότι και τα δύο έχουν κοινή ρίζα, την άρνηση τηςψυχικής μονάδας να δεχθεί αυτό που για την ίδια είναι ξένο. Η οντολογικήαυτή διάρθρωση του ανθρώπου επιβάλλει αξεπέραστους εξαναγκασμούς σεκάθε κοινωνική οργάνωση και σε κάθε πολιτικό πλάνο. Καταδικάζειαμετάκλητα κάθε ιδέα για μια “διαφανή” κοινωνία, σε κάθε πολιτικό πλάνοπου αποσκοπεί στην άμεση οικουμενική συμφιλίωση.”

(Κορνήλιος Καστοριάδης)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

η. “Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στη διεθνή κοινότητα όσοναφορά την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Διότι, όσο εντονότεροςκαθίσταται ο μειονοτικός “μικροεθνικισμός”, τόσο τείνει σε έμπρακτηαμφισβήτηση της κυριαρχίας της εδαφικής ακεραιότητας του συγκεκριμένουκράτους. Οπότε τούτο, για να αντιμετωπίσει αυτή την αμφισβήτηση -έστωκαι αν με την πολιτική του είχε ίσως προκαλέσει την έξαρση του μειονοτικούεθνικισμού- ενδέχεται να λάβει κατασταλτικά μέτρα ρατσιστικού χαρακτήρα.”

Αριστόβουλος 1. Μάνεσης, από τον ημερήσιο τύπο


...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

θ. “Αγνοούν οι γονείς ότι τα παιδιά τους στην περίοδο αυτή επιθυμώντας νααποκτήσουν την αυτονομία τους και να επιβεβαιώσουν την ανεξαρτησία τους,ενεργούν συχνά αντίθετα προς τις πατρικές επιθυμίες και ορέξεις. Και ηαντίδραση αυτή είναι τόσο μεγαλύτερη όσο πιο έντονη είναι η επιμονή τωνγονέων στη συμμόρφωση των παιδιών τους προς το πατρικό μοντέλο τρόπουζωής. Αν π.χ. αρέσουν στους γονείς τα κοντά μαλλιά και μιλούν συχνά μεειρωνεία για τους “μακρυμάλληδες”, εξωθούν με τον τρόπο τους αυτόνπερισσότερο τον έφηβο γιο τους να γίνει “μακρυμάλλης”, παρά να προτιμήσειτα κοντά μαλλιά. Αν αρέσει στους γονείς η κλασική μουσική ή τα παλιάτραγούδια, ενώ η μοντέρνα μουσική αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση, οιπροτιμήσεις των παιδιών θα στραφούν μάλλον προς τη μοντέρνα έξαλλημουσική. Αν υπερτονίζεται στην οικογένεια η αξία της σεμνής ενδυμασίας καιαποδίδεται μεγάλη σημασία στην εξωτερική εμφάνιση, οι πιθανότητες ναπροτιμήσει ο έφηβος το έξαλλο ντύσιμο είναι πάρα πολλές. Αν οι γονείςεκτιμούν ιδιαίτερα την καλή συμπεριφορά και αποδίδουν μεγάλη σημασίαστο τυπικό “savoir-vivre”, το παιδί, επιδιώκοντας να απαλλαγεί από τηνπατρική κηδεμονία, μπορεί να κάνει ακριβώς το αντίθετο. Πάμπολλα είναιτα παραδείγματα, τα οποία θα μπορούσε κανείς να αναφέρει σχετικά με αυτήντην τάση των εφήβων να δρουν αντίθετα προς τις επιθυμίες των γονέων τουςμε πρόδηλη συχνά την πρόθεση να τους ερεθίσουν.”

(Μ. Κασσωτάκης, Ο έφηβος και τα προβλήματά του, Αθήνα 1980, σ. 56)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

ι. “Η Κοινωνία της Πληροφορίας περιλαμβάνει δύο βασικούς άξονες ανάπτυξης:την πληροφορική υποδομή που επιτρέπει τη διακίνηση της πληροφορίας (ήχο,εικόνα, ψηφιακά δεδομένα κλπ.) σε επιχειρήσεις, νοικοκυριά και απλούςπολίτες με ταχύ και αξιόπιστο τρόπο και τις εφαρμογές ή το περιεχόμενο τουδικτύου αυτού, που είναι αυτό που τελικά ενδιαφέρει τον κάθε συνδρομητή


του δικτύου. Θα μπορούσε να κάνει κανείς μια αντιστοίχηση με το δίκτυοπαροχής νερού: το δίκτυο πληροφορικής υποδομής αντιστοιχεί στους αγωγούςύδρευσης, ενώ το περιεχόμενο του δικτύου αντιστοιχεί στο νερό που παίρνουνοι καταναλωτές.”

(Γιώργος Χρυσολούρης, εφημ. ‘ΤΟ ΒΗΜΑ’)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

2.α. Το κείμενο που ακολουθεί είναι επιφυλλίδα. Να ανιχνεύσετε τα χαρακτηριστικάτου συγκεκριμένου γραμματειακού είδους.

Πολιτική και οικονομική εξουσία

“Ο δισεκατομμυριούχος Τζορτζ Σόρος δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξη Τύπουότι είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου να μην επανεκλεγεί ο Τζορτζ Μπους και ότιθα χρησιμοποιήσει την οικονομική του δύναμη για να στηρίξει το αντίπαλοΔημοκρατικό Κόμμα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ισχυρά οικονομικά συμφέροντα ανταγωνίζονταιαντιστοίχως πολιτικά στην άσκηση εξουσίας. Αυτό συνδέεται - όπως θα φανείπιο κάτω - με μια τάση που είναι σύμφυτη με την οικονομική δύναμη. Όταναυτή ξεπερνά ορισμένα όρια έχει τον πειρασμό να παίξει εξουσιαστικό ρόλοκατακτώντας την εξουσία - περίπτωση Μπερλουσκόνι - ή επηρεάζοντάς την -περίπτωση Σόρος, αν νικήσει ο εκπρόσωπος του Δημοκρατικού Κόμματος πουο ίδιος υποστηρίζει.

H επιδίωξη ενός πανίσχυρου οικονομικά προσώπου να επηρεάσειαποφασιστικά τα πολιτικά πράγματα δεν έχει τίποτε το πρωτότυπο. Ο πλούτοςαφ’ εαυτού προσθέτει πολύ λίγη ικανοποίηση στον φορέα του πέρα από ένασημείο κορεσμού. Όταν η οικονομική δύναμη ενός ατόμου ξεπερνά κατά πολύτον ορίζοντα των καταναλωτικών του δυνατοτήτων ή φαντασιώσεων, εκείνοπου έχει σημασία για το ίδιο δεν είναι να αυξήσει τον πλούτο του, αλλά τηδύναμη επιβολής του πάνω σε άλλους, δηλαδή την εξουσία του.

Πολλοί οδηγούνται από αυτή τη διαπίστωση στην ιδέα ότι ο οικονομικάισχυρός ασκεί “οικονομική εξουσία”, που είναι το αντίστοιχο της πολιτικήςεξουσίας. Αυτό όμως δεν ισχύει. Τουναντίον, όταν ο οικονομικά ισχυρός

* Πολιτική: σημαίνει πριν απ’ όλα επιβολή της θέλησης ορισμένων πάνω στη θέληση άλλων


αισθάνεται την ανάγκη να ασκήσει εξουσία προβαίνει σε πολιτικές παρεμβάσεις·επιδίδεται σε πολιτικές δραστηριότητες.

Αυτό συμβαίνει διότι πολιτική σημαίνει πριν απ’ όλα άσκηση εξουσίας, δηλαδήεπιβολή της θέλησης ορισμένων πάνω στη θέληση άλλων. Περί αυτού πρόκειται,πέρα από την ηθική βάση, τη νομιμότητα ή τη συναίνεση που συνοδεύουν τηνάσκηση εξουσίας υπό συνθήκες δημοκρατίας. Αυτό διαφοροποιεί απόλυτα τηνπολιτική από την οικονομική σφαίρα. Στην τελευταία είναι δυνατόν - θεωρητικά,τουλάχιστον - να υπάρχει ισότητα, εφόσον ο πλούτος μπορεί να μοιρασθεί σταίσα ανάμεσα σε όλους τους μετέχοντες σε αυτήν. Το ίδιο όμως δεν μπορεί ναγίνει στην πολιτική. H εξουσία δεν θα ήταν εξουσία - συνεπώς, δεν θα υφίστατοη πολιτική - αν μπορούσε να μοιραστεί, εφόσον το ίδιο της το νόημα προϋποθέτειτη διαίρεση ανάμεσα σε κυβερνώντες και σε κυβερνώμενους.

Είναι βέβαια δυνατόν να αντιτάξει κανείς σε αυτό ότι η οικονομική δύναμηαποτελεί μορφή εξουσίας, εφόσον δίνει τη δυνατότητα στον φορέα της να ασκήσειπίεση στους οικονομικώς ασθενέστερους. Επομένως, σύμφωνα με αυτό τοεπιχείρημα, καταλήγουμε στο ίδιο: ο ανίσχυρος υποτάσσεται στον ισχυρό και ηδιαφορά ανάμεσα στην άσκηση πολιτικής και οικονομικής εξουσίαςεκμηδενίζεται.

H πίεση όμως που μπορεί να ασκήσει ο οικονομικά ισχυρός δεν παίρνειαπειλητική ή τυραννική μορφή παρά μόνον όταν μεταφράζεται σε πολιτικήπίεση: όταν επηρεάζει με θεμιτά ή - συχνότερα - αθέμιτα μέσα την πολιτικήεξουσία, όταν μπορεί να τη διαφθείρει και ενδεχομένως να την αλώσει. Όταναυτό δεν γίνεται, δεν μπορεί κανείς να κυριολεκτήσει αναφερόμενος σε “εξουσία”οικονομικής φύσεως, διότι τότε ο οικονομικώς ισχυρός παίζει απλώς σε έναπαιχνίδι ανταλλαγής μη μηδενικού αθροίσματος, ενώ το πολιτικό παιχνίδι είναικατ’ εξοχήν μηδενικού αθροίσματος.

Εξηγούμαι. Ο δισεκατομμυριούχος μπορεί να με πείσει να του παραχωρήσωτο σπίτι μου χάρη στην οικονομική του δύναμη, με το δέλεαρ “μιας προσφοράςπου δεν μπορώ να αρνηθώ”, κατά τη φημισμένη έκφραση του Κορλεόνε στον“Νονό”. Μπορώ όμως - πάλι μέσα από “μια προσφορά που δεν μπορώ νααρνηθώ” - να “πεισθώ” να παραχωρήσω την ιδιοκτησία του σπιτιού αυτούστο κράτος, υπό την απειλή βίας, αν αποφασίσει τη δήμευση ή την κατάσχεσητης προσωπικής μου περιουσίας.

Και στις δύο περιπτώσεις αποχωρίζομαι ένα περιουσιακό στοιχείο, μέσα απόμια “πίεση”. Αλλά υπάρχει πίεση και πίεση. Στην πρώτη περίπτωση δεν βιάζεταιη θέλησή μου και δεν βγαίνω χαμένος από τη συναλλαγή. Στη δεύτερη περίπτωσηη “συναλλαγή” είναι μόνο σχήμα λόγου, εφόσον βιάζεται η ελευθερία μου καιαναγκάζομαι παρά τα θέλησή μου να αποχωρισθώ ένα περιουσιακό στοιχείο.Στην πρώτη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος,εφόσον οι δύο συναλλασσόμενοι ωφελούνται αμοιβαίως. Στη δεύτερη περίπτωσηισχύουν όροι παιγνίου μηδενικού αθροίσματος, από τη στιγμή που το όφελος


του ενός ισούται με τη ζημιά που υφίσταται ο άλλος. H άρνηση να αναγνωρίσεικανείς αυτή την ασυμμετρία αποτελεί λογικό σφάλμα πρώτου μεγέθους στοοποίο περιπίπτουν όσοι εξισώνουν την οικονομική με την πολιτική δύναμη.

Ακόμη και στην περίπτωση που ο οικονομικώς ισχυρός επιβάλλει τους όρουςτου σε άλλους ανίσχυρους, το φαινόμενο της διαπλοκής είναι πάντα παρόν,δηλαδή το πλέγμα αλληλεξαρτήσεων μεταξύ των φορέων πολιτικής καιοικονομικής δύναμης. Και μόνο μέσα από τη διαπλοκή η δύναμη τουοικονομικώς ισχυρού γίνεται πολιτική και νοθεύει το νόημα της δημοκρατίας,διότι δεν είναι δυνατόν να μην τη διαφθείρει. Γι’ αυτό και αποτελεί την κύριααπειλή εναντίον της στον καιρό μας.”

Δ. Δημητράκος, εφημ. “Το Βήμα”.Ο κ. Δημήτρης Δημητράκος είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στοΠανεπιστήμιο Αθηνών.

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

2.β. Το κείμενο που ακολουθεί είναι δοκίμιο. Να ανιχνεύσετε τα χαρακτηριστικάτου συγκεκριμένου γραμματειακού είδους.

[…] “Ο μεγάλος καλλιτέχνης”, όπως είπαν, “δεν είναι της εποχής του, είναιαυτός ο ίδιος η εποχή του”. Και αληθινά, η ζωή του ποιητή: αυτό το σύνολοτων εντυπώσεων, των αισθήσεων, αντιδράσεων που είναι το υλικό του έργουτου, είναι συνάμα ένα κομμάτι της ανθρωπότητας που τον περιστοιχίζει μετους καημούς της, τους πόνους της, το μεγαλείο της, τους εξευτελισμούς της.Όσο περισσότερο “όμοιος εαυτώ” είναι ο καλλιτέχνης - και θα ήθελα τούτο νανοηθεί όχι με την έννοια μιας επιφανειακής συνείδησης, αλλά μιας γνώσης πουανατρέχει στα πιο βαθιά και αγνοημένα στρώματα της ανθρώπινης ύπαρξης -τόσο πιο πλέρια μεταγγίζει την εποχή του στο έργο του. Ο δεσμός του ποιητήμε την εποχή του δεν είναι ο διανοητικός ή και ο αισθηματικός ακόμη δεσμόςπου συνδέει τους ανθρώπους σε μια πολιτική διαδήλωση, αλλά ένας ομφάλιοςλώρος όπως το έμβρυο με τη μητέρα του, ένας δεσμός καθαρά βιολογικός.

(Γ. Σεφέρης Η Τέχνη και η Εποχή, Δοκιμές σ.σ. 265-6)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................


...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

2.γ. Το κείμενο που ακολουθεί είναι άρθρο. Να ανιχνεύσετε τα χαρακτηριστικά τουσυγκεκριμένου γραμματειακού είδους.

“Μία συζήτηση για τη σχέση “Εξουσίας και Μ.Μ.Ε”ως μέσων επικοινωνίας/ενημέρωσης και για τα “Μ.Μ.Ε ως φορέα εξουσίας”, είναι κατά βάση μιασυζήτηση- αυτοκριτική. Στις σημερινές συνθήκες διαπλοκής αυτή η σχέση θαμπορούσε να χαρακτηριστεί κάλλιστα “τρίγωνο”: “μια χαρούμενη παρέαπολιτικών, επιχειρηματιών και δημοσιογράφων γευματίζει, διασκεδάζει καιαποφασίζει στο τρίγωνο των Βερμούδων, Κολωνακίου - Συντάγματος -Μυκόνου, σε μία “παρά φύση” μετάλλαξη κοινωνικής συνύπαρξης, αμοιβαίωνσυμφερόντων, ταυτόσημης ιδεολογίας”.[...]

Καθώς μάλιστα εκπρόσωποι οργανωμένων συμφερόντων που ελέγχουνΜ.Μ.Ε καταφέρνουν να ηγεμονεύσουν και στην πολιτική, όπως πρόσφατασυνέβη στην Ιταλία, για να μην ασχοληθούμε με τα ιθαγενή φαινόμεναμεταπήδησης δημοσιογράφων-στελεχών Μ.Μ.Ε στον πολιτικό στίβο(υπουργοποιήσεις, βουλευτικά αξιώματα, δημοτικές υποψηφιότητες), τότε αυτήη συζήτηση δεν είναι μόνο επίκαιρη αλλά και αναγκαία.

Με αυτή την έννοια και η χρησιμότητα του ένατου ΠανελλήνιουΔημοσιογραφικού Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στη Σαμοθράκη γύρω απότις προαναφερθείσες θεματικές ενότητες.[...]

Στην πρώτη θεματική ενότητα συζητήθηκε πώς η δημοσιογραφία απόλειτούργημα τα τελευταία χρόνια πήρε τη μορφή επιχείρησης, εξυπηρετώνταςσυμφέροντα και κέρδη, ενώ η συγκέντρωση Μ.Μ.Ε σε ένα πρόσωπο είναι απότα πλέον ανησυχητικά φαινόμενα της εποχής.[...]

Κοινός τόπος η μετάλλαξη της πληροφόρησης από κοινωνικό αγαθό σεεμπόρευμα, η κατεύθυνση προς ένα μοντέλο ομογενοποιημένης ενημέρωσηςως αποτέλεσμα του πλέγματος διαπλοκής πολιτικής εξουσίας, οικονομικώνσυμφερόντων και δημοσιογραφίας. Κοινή διαπίστωση η ανάγκη ανατροπής τουσκηνικού, αυτοεξυγίανσης, αντίστασης στην απαξίωση.

Άλλωστε, το φαινόμενο της διαπλοκής Μ.Μ.Ε-εξουσίας δεν είναι καινούργιο.“Η μορφή του φαινομένου είναι καινούργια σήμερα καθώς παρατηρείται έναείδος αναδιανομής στην πίτα της εξουσίας. Οι πολιτικοί χάνουν από το μερίδιότους, οι επιχειρηματίες κερδίζουν και τα Μέσα ψάχνουν το ρόλο τους. Ρόλοςπου καθίσταται πολύ σημαντικότερος της συμμετοχής, ειδικά όταν αυτή είναιεξασφαλισμένη”, επισημαίνει ο επικοινωνιολόγος Π. Ματία, τον οποίονεπικαλέστηκε ένας από τους συνέδρους.

Σε αυτό το σημείο ο ρόλος του δημοσιογράφου αντλεί επιχειρήματα από τηνιστορική του αφετηρία αφήνοντας τη μοναδική αχτίδα αισιοδοξίας να λάμψει:


Ο λόγος στο όραμα, το ξεβόλεμα, για να ανοίξει ο δρόμος για τους νέους, τηναξιοπρέπεια, την υπόμνηση ότι ο δημοσιογράφος είναι φύσει και θέσειαντιεξουσιαστής απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία.[...] Η αποστολή του Τύπουείναι “Να βολεύει τους κατατρεγμένους και να κατατρέχει τουςβολεμένους”,λέει ένα αμερικάνικο ρητό που επιστράτευσε ένας εισηγητήςκαλώντας σε μια πορεία ανάκτησης του προθέματος “αντί” από την ΤέταρτηΕξουσία που πήρε αυτήν την ονομασία ακριβώς γιατί κάποτε δεν ήταν μέροςκανενός εξουσιαστικού τριγώνου, αλλά ακριβώς απέναντι στο τρίπτυχο τηςτότε έκφρασης του “ευγενών, θρησκείας, απολυταρχίας”.

Ιωάννα Σωτήρχου εφημ. “Ελευθεροτυπία”(άρθρο ελαφρά διασκευασμένο από τον ημερήσιο τύπο)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

3. Να καταρτίσετε το διάγραμμα του κειμένου.

Δορυφορική εξαπάτηση...

Τα τελευταία χρόνια οι εξελίξεις στο χώρο της δορυφορικής τηλεόρασης είναιραγδαίες και ριζικές. Διαμορφώνεται ένα εντελώς νέο τοπίο, το οποίο απότεχνολογικής απόψεως χαρακτηρίζεται ως ανεκτίμητης αξίας επίτευγμα που οίδιος ο άνθρωπος δημιούργησε με τις πνευματικές του δυνάμεις. Από την άποψητης ψυχαγωγίας και της μόρφωσης γίνεται δεκτό ότι η δορυφορική τηλεόρασηπροσφέρει ανεξάντλητες ευκαιρίες για την ικανοποίηση όλων ανεξαιρέτως τωναναγκών του ανθρώπου. Τα όρια των εθνικών πολιτισμών καταργούνται, οιδιαπολιτισμικές επαφές και αλληλεπιδράσεις γίνονται τώρα πραγματικότητα.Με άλλα λόγια η εικόνα που σχηματίζει κανείς για το καθεστώς της δορυφορικήςτηλεόρασης είναι περισσότερο από ειδυλλιακή.

Τα πράγματα όμως εμφανίζονται εντελώς διαφορετικά αν εξετάσει κανείς τοφαινόμενο της δορυφορικής τηλεόρασης από τη σκοπιά της θεωρίας τηςπολιτιστικής βιομηχανίας. Πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να προσεγγίσουμετη δορυφορική τηλεόραση έξω από τα καθιερωμένα σχήματα σκέψης καιστοχασμού (επιστήμες της τεχνολογίας και κοινωνιολογία μαζικών μέσων κ.α),να απαλλαγούμε από την αληθοφάνεια της επιχειρηματολογίας του κοινού νου.Η έξοδος λοιπόν από τον κοινό νου οδηγεί αναπόφευκτα στη διαπίστωση ότι“στη σύγχρονη κοινωνία η τεχνική έχει αποκτήσει μια ειδική δομή και θέσηεντελώς άσχετη με τις ανάγκες των ανθρώπων”. (Horkheiner / Adorno).


Πράγματι, η ανάπτυξη της δορυφορικής τηλεόρασης σύμφωνα με την κυρίαρχηεπιχειρηματολογία παρέχει απεριόριστες δυνατότητες στον τηλεθεατή ναεπικοινωνήσει με ξένους πολιτισμούς, να εμπλουτίσει τις γνώσεις του, νασυσσωρεύσει εν γένει πληροφορίες. Ωστόσο όμως η γένεση της ανάγκης γιαπερισσότερη πληροφορία συνδέεται άρρηκτα με την ανάπτυξη της δορυφορικήςτηλεόρασης ως τμήματος της ευρύτερης πολιτιστικής βιομηχανίας. Με άλλαλόγια η ίδια η τεχνολογική ανάπτυξη κατασκευάζει την ανάγκη για πληροφορία.

Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στο φαινόμενο: οι νέες ανάγκες της αστικήςκοινωνίας να προκύπτουν όχι από εσωτερικές κοινωνικές διεργασίες αλλά νααποτελούν κατασκευάσματα του τεχνολογικού μηχανισμού, ο οποίος, κατά τηνεπιχειρηματολογία της νομιμοποίησης, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγοδιαμορφώνεται: να καλύψει τη νέα ανάγκη για πληροφορία. Πρόσφατο παράδειγμανομιμοποιητικής επιχείρησης αποτελεί η λεγόμενη “ελεύθερη ραδιοφωνία”.

Αλλά και η ανάπτυξη της δορυφορικής τηλεόρασης αποκαλύπτει την απάτηκαι το ψεύδος της πολιτιστικής βιομηχανίας. Επιπλέον αποδεικνύει ότι η“τεχνολογική ορθολογικότητα είναι σήμερα η ορθολογικότητα της ίδιας τηςκυριαρχίας” (Horkheiner / Adorno). Πράγμα που σημαίνει ότι η δορυφορικήτηλεόραση αναπτύσσεται όχι τόσο σε πλαίσια φιλελευθερισμού και δημοκρατίας,όπως ισχυρίζεται η θεωρία της νομιμοποίησης, αλλά προωθεί και επιβάλλειτον “καταναγκαστικό χαρακτήρα της αποξενωμένης από τον εαυτό τηςκοινωνίας”. Στην εικόνα της δορυφορικής τηλεόρασης δεν αντανακλάται ηκοινωνία ως πολύπλοκη και γεμάτη αντιφάσεις κατάσταση, αλλά μια κοινωνίαχωρίς αντιφάσεις, μια, υποτίθεται, συμφιλιωμένη κοινωνία.

Κατά συνέπεια ο διψασμένος για πληροφορίες τηλεθεατής όταν παρακολουθείμια τηλεοπτική σειρά π.χ. τύπου Δυναστείας δεν διευρύνει τις γνώσεις του γιατην αμερικάνικη κοινωνία. Αντιθέτως, τα περιθώρια της τηλεοπτικήςσυμπεριφοράς του δεν καθορίζονται από τις δικές του ιδιαίτερες και προσωπικέςανάγκες, αλλά προδιαγράφονται από τα βιομηχανικά κέντρα παραγωγής καιδιανομής των τηλεοπτικών προϊόντων. Η αυτενέργεια ή ορθότερα ηψευδαίσθηση της αυτενέργειας στη συμπεριφορά του εξαντλείται στην αλλαγήτηλεοπτικών καναλιών πατώντας απλώς το κουμπί. Κάτι τέτοιο δυστυχώςονομάζεται ελευθερία επιλογής από τη θεωρία της νομιμοποίησης. Δεν είναι όμωςπαρά συμπεριφορά που υπαγορεύεται και ελέγχεται από τα κέντρα παραγωγής.“Κάθε εκδήλωση της πολιτιστικής βιομηχανίας αναπαράγει αναντιρρήτως τουςανθρώπους κατά το πρότυπο που έχει κατασκευάσει γι’ αυτούς η ίδια η πολιτιστικήβιομηχανία ως όλο” επισημαίνουν οι Horkheiner / Adorno.

Για ποια ελευθερία επιλογής λοιπόν μιλάει κανείς στη περίπτωση του τηλεθεατήόταν ο ίδιος ο τηλεθεατής είναι κατασκεύασμα της πολιτιστικής βιομηχανίας;Για ποια διεύρυνση της ελευθερίας και για ποια κάλυψη της ανάγκης γιαπληροφορία μιλάει κανείς, όταν η ίδια η ανάγκη είναι κατασκεύασμα τηςπολιτιστικής βιομηχανίας; Εύλογα λοιπόν αναρωτιέται κανείς: μήπως οι μέρες


τηλεοπτικού πλουραλισμού που υπόσχεται η ανάπτυξη της δορυφορικήςτηλεόρασης έχουν την καταγωγή τους στα σκοτάδια της μεγάλης νύχτας τηςπολιτιστικής βιομηχανίας;

(Θεόδωρος Γεωργίου, από τον ημερήσιο τύπο)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

4. Να ελέγξετε τη συνοχή μεταξύ των παραγράφων του κειμένου της προηγούμενηςάσκησης.

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................


5. Να εντοπίσετε τις διαρθρωτικές λέξεις της παραγράφου και να επισημάνετε τηνοηματική σχέση που δηλώνουν.

“Επιπλέον, ένα γνήσιο ανθρώπινο δικαίωμα θα πρέπει να ισχύει και νααπολαμβάνεται παντού όπου υπάρχουν άνθρωποι, δηλαδή παντού όπουεπιθυμεί να εγκατασταθεί ο καθένας. Ώστε, σε τελευταία ανάλυση, δεν υπάρχουνανθρώπινα δικαιώματα δίχως απεριόριστη ελευθερία κίνησης και εγκατάστασηςκαι δίχως αυτόματη νομική εξίσωση όλων των ατόμων με όλα τα άτομα χάρηστην οικουμενική ισχύ μιας ενιαίας νομοθεσίας. Όσο ο Αλβανός, π.χ. δεν έχειστην Ιταλία τα ίδια δικαιώματα με τον Ιταλό, μπορούμε stricto sensu να μιλάμεγια πολιτικά και αστικά, όχι για ανθρώπινα δικαιώματα.”

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

6. Να σχολιάσετε τη χρήση των παρενθέσεων και του ερωτήματος.

“Κατά τη γνώμη μου, ο επιστήμονας πρέπει να υποστηρίζει τις θέσεις του,αλλά και να αναγνωρίζει τα λάθη του, να παραδέχεται τις άστοχες εκτιμήσειςτου. Δεν είναι όμως, μέσα στο ρόλο (και στην ηθική της λειτουργίας του) ηυπεράσπιση της κομματικής γραμμής σ’ επιστημονικά θέματα. Δεν υπάρχουνεπιστήμονες- υπάλληλοι του συστήματος οι οποίοι απαλλοτριώνουν τιςαπόψεις τους. Δεν είναι δυνατόν ο νομικός, ο πολιτικός επιστήμονας, οκοινωνιολόγος, να λειτουργούν ως οπαδοί, ως φερέφωνα, ως έμποροι(επικαλούμενοι την πίστη στον αρχηγό αντί της πίστης στις αρχές της επιστήμηςτους). Νομίζει πράγματι κανείς από αυτούς που υιοθέτησαν τη σπειροειδή ήαιδήμονα σιωπή, τη συνωμοτική έκφραση γνώμης στο αυτί του αρμόδιουυπουργού, τη συκοφάντηση της άλλης άποψης ότι μετά τον ορυμαγδό και μόλιςοι πολιτικοί αισθανθούν ασφαλείς θα τους το ανταποδώσουν; Κάνουν μεγάλοπολιτικό λάθος που προστίθεται στο ηθικό τους ολίσθημα. Τα επιστημονικάπειραματόζωα της εξουσίας είναι μίας μόνο χρήσης.”

(Γιάννης Πανούσης, Εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 15-10-2002)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................


7. Να βρείτε τα χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου.

“Σύμφωνα με την ανθρωπική αρχή το Σύμπαν είναι αυτό που είναι, επειδήεμείς οι άνθρωποι είμαστε αυτοί που είμαστε. Το Σύμπαν είναι όπως είναι,επειδή εμείς υπάρχουμε. Η ανθρωπική αρχή πρωτοδιατυπώθηκε από τον R.Dicke, στις αρχές της δεκαετίας του ‘70 και αναπτύχθηκε από τους John Barrowκαι Frank Tipler στο βιβλίο τους The Antropic Cosmological Principle (1986).Έχουν διατυπωθεί δύο εκδοχές της ανθρωπικής αρχής, η ασθενής (weakanthropic principle) και η ισχυρή (strong anthropic principle). Η ασθενήςανθρωπική αρχή ασχολείται με τη χωροχρονική θέση της νοήμονος ζωής.Επιχειρεί να εξηγήσει γιατί οι συνθήκες είναι ακριβώς κατάλληλες για την ύπαρξηνοήμονος ζωής. Αν οι συνθήκες δεν ήταν ακριβώς κατάλληλες, τότε δε θαβρισκόμασταν εδώ τώρα, αλλά κάπου αλλού και σε κάποια άλλη κατάλληληεποχή. Παράδειγμα εφαρμογής της ασθενούς αρχής είναι η ερμηνεία τηςΜεγάλης Έκρηξης που έγινε πριν από δέκα δισεκατομμύρια χρόνια όσο περίπουχρειάζεται για να αναπτυχθεί η νοήμων ζωή. Στην αρχή σχηματίστηκαν οιπρώτες γενιές άστρων. Αυτά τα άστρα μετέτρεψαν κάποιο μέρος του αρχικούυδρογόνου και ηλίου σε στοιχεία όπως ο άνθρακας και το οξυγόνο από τοοποίο αποτελούμαστε. Στη συνέχεια αυτά τα άστρα εξερράγησαν και ταυπολείμματα των εκρήξεων σχημάτισαν άλλα άστρα και πλανήτες, όπως τονΉλιο και τη Γη που έχουν ηλικία περίπου πέντε δισεκατομμυρίων ετών. Ηαρχή αυτή χρησιμοποιήθηκε από τους Dicke και Carter για την επίλυση τουζητήματος που είχε προκύψει από τις εντυπωσιακές αριθμητικές σχέσεις πουσυνδέουν τις φυσικές σταθερές (σταθερά της παγκόσμιας βαρύτητας, μάζα τουπρωτονίου, μάζα – πυκνότητα - ηλικία του σύμπαντος, ταχύτητα του φωτός,σταθερά του Planck.”).

(Κλέαρχος Δ. Σμυρναίος, Εκπαιδευτική εφημερίδα, “Το διάλειμμα”)

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

Åíüôçôá 2ç

"Ç Ðåéèþ"

Ο μαθητής που έχει μελετήσει την ενότητα “Η Πειθώ” θα πρέ-πει να είναι σε θέση:

� να διακρίνει τους τρόπους πειθούς (επίκληση στη λογική, επίκλησηστο συναίσθημα του δέκτη, επίκληση στην αυθεντία, επίκληση στοήθος του πομπού και επίθεση στο ήθος του αντιπάλου).

� να διακρίνει τα μέσα πειθούς (επιχειρήματα, τεκμήρια, περιγραφή,αφήγηση ...).

� να διακρίνει το είδος της συλλογιστικής πορείας (παραγωγική -επαγωγική) που ακολουθείται σε ένα κείμενο ή σε μια παράγραφο.

� να αξιολογεί τα μέσα πειθούς.

Πιο συγκεκριμένα:

� να ελέγχει την αλήθεια, την εγκυρότητα και την ορθότητα ενόςεπιχειρήματος.

� να ελέγχει την αξιοπιστία των τεκμηρίων.

� να διακρίνει τους τρόπους και τα μέσα πειθούς.- στη διαφήμιση, (σ.σ. 50, 51-56, 57, σχολ. βιβλ.)- στον πολιτικό λόγο, (σ.σ. 68, 77, σχολ. βιβλ.)- στον επιστημονικό λόγο, (σ.σ. 84-86, σχολ. βιβλ.)


� να εντοπίζει σε ένα δοκίμιο/άρθρο το θέμα, την άποψη του συγγρα-φέα, τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί, για να τεκμηριώσει τηνάποψή του, τις προτάσεις του για την αντιμετώπιση του προβλήματοςκτλ. .


Α. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ (επιτυγχάνεται με επιχειρήματα και τεκμήρια)

α. Επιχειρήματα β. Τεκμήρια

α. Τι είναι επιχείρημα; συλλογισμός ή σειρά συλλογισμών για τη στήριξη ήαπόρριψη μιας θέσης.

Τι είναι συλλογισμός; σειρά προτάσεων ή κρίσεων. Ξεκινούν από τις προ-κείμενες (μία ή περισσότερες προτάσεις που χρησι-μεύουν ως βάση του συλλογισμού) και καταλήγουνστο συμπέρασμα.

Παράδειγμα:Προκείμενες: • Οι επιμελείς μαθητές μελετούν

συστηματικά.• Ο Γιώργος μελετά συστηματικά.

ΆραΣυμπέρασμα: Ο Γιώργος είναι επιμελής μαθητής.

β. Τι είναι τα τεκμήρια; αποδεικτικά στοιχεία που θεμελιώνουν μια θέση καιοδηγούν στην εξαγωγή συμπεράσματος.

Ποια είναι τα τεκμήρια; παραδείγματα, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία, γεγο-νότα, αλήθειες.

Παράδειγμα τεκμηρίων:“Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η τεράστια αύξησητου αριθμού των φοιτητών κατά τη δεκαετία του΄60 είναι άσχετη με την αύξηση του πληθυσμού που,σύμφωνα με την απογραφή του 1971, μόλις έφτασετο ποσοστό 4,53% μεταξύ του 1961 και του 1971(έφτασε όμως το 11% κατά την επόμενη δεκαετία1971-1981).

ÂÞìá 1

Κατανοώτους τρόπους πειθούς


Ανάμεσα σε τόσα ρεκόρ γιατί όχι και μιατελευταία θέση: Σύμφωνα με τα στοιχεία τηςΔιεθνούς Τράπεζας, γύρω στο 1980 οι δημόσιεςδαπάνες για την παιδεία μας ήταν πολύ λιγότεροαπό “μαζικές” και μόλις έφταναν το 2,2% τουακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Το ποσοστόαυτό ήταν όχι μόνο το χαμηλότερο στην Ευρώπη,αλλά από τα χαμηλότερα στον κόσμο, χαρίζονταςστη χώρα μας την 121η θέση ανάμεσα σε 133 χώρεςτου πίνακα της Διεθνούς Τραπέζης, ίσα ίσα πιοπάνω από την Ουγκάντα, τη Νιγηρία, τιςΦιλιππίνες, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν καιμερικές ακόμα [...]” (σ. 25, σχολ. βιβλ.)

� Οι παράγραφοι 1 και 2 αποτελούν τεκμήρια τωνπροβλημάτων της ανώτατης παιδείας καθώς είναιστατιστικά στοιχεία.

Β. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ

α. Ποια συναισθήματα προσπαθείνα διεγείρει ο πομπός;

ανησυχία, αγάπη, οργή, αγανάκτηση,μίσος, φθόνο, οίκτο, ευθύνη...

β. Ποια είναι τα μέσα για τηνεπίκληση συναισθημάτων;

περιγραφή, αφήγηση, χιούμορ, ειρωνεία,συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις,εικονοπλαστικός λόγος

Παράδειγμα:“Αυτά έφεραν την ακατάπαυτη φθορά και, για να θυμηθώ τα πιο διαβόητα, αυτάθέλησαν να γίνει ο Παρθενώνας μπαρουταποθήκη κι έστησαν στον αντικρινό λόφοτα κανόνια του Μοροζίνη ή οδήγησαν την πουριτανική “φιλανθρωπία” του Έλγκιν-όπως την ονομάζουν οι απολογητές του- να κατακρεουργήσει τον έκθετο ναό, γιανα “προστατέψει” στον ίσκιο ενός ανήλιαγου μουσείου όσα σπαράγματα μπόρεσενα σηκώσει.” (σ. 134, § 9, σχολ.βιβλ.)

� Χρήση ειρωνικών σχολίων (π.χ. “φιλανθρωπία”)� Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις και φράσεις (π.χ. σπαράγματα, να

κατακρεουργήσει τον έκθετο ναό, ανήλιαγου μουσείου ...).