საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის...
-
Author
kakha-phoenix -
Category
Documents
-
view
1.929 -
download
7
Embed Size (px)
description
Transcript of საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის...
-
1saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
mitropoliti
anania jafariZe
gamomcemloba ` al ilo ~gamomcemloba ` al ilo ~gamomcemloba ` al ilo ~gamomcemloba ` al ilo ~gamomcemloba ` al ilo ~
T b i l i s iT b i l i s iT b i l i s iT b i l i s iT b i l i s i 2 0 02 0 02 0 02 0 02 0 0 99999
saqarTvelos samociqulo
eklesiis istoria
-
2 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
wignSi gadmocemulia saqarTvelos samociqulo marTlmadidebeli ek-wignSi gadmocemulia saqarTvelos samociqulo marTlmadidebeli ek-wignSi gadmocemulia saqarTvelos samociqulo marTlmadidebeli ek-wignSi gadmocemulia saqarTvelos samociqulo marTlmadidebeli ek-wignSi gadmocemulia saqarTvelos samociqulo marTlmadidebeli ek-
lesiis istoria uZvelesi xanidan vidre XXI saukunemde. naSromi srulilesiis istoria uZvelesi xanidan vidre XXI saukunemde. naSromi srulilesiis istoria uZvelesi xanidan vidre XXI saukunemde. naSromi srulilesiis istoria uZvelesi xanidan vidre XXI saukunemde. naSromi srulilesiis istoria uZvelesi xanidan vidre XXI saukunemde. naSromi sruli
saxiT 1996-1999 wlebSi gamosca gamomcemloba `meranma~ oTx tomad, iqamdesaxiT 1996-1999 wlebSi gamosca gamomcemloba `meranma~ oTx tomad, iqamdesaxiT 1996-1999 wlebSi gamosca gamomcemloba `meranma~ oTx tomad, iqamdesaxiT 1996-1999 wlebSi gamosca gamomcemloba `meranma~ oTx tomad, iqamdesaxiT 1996-1999 wlebSi gamosca gamomcemloba `meranma~ oTx tomad, iqamde
1989 wels wignis pirveli tomi gamoica axalcixeSi.1989 wels wignis pirveli tomi gamoica axalcixeSi.1989 wels wignis pirveli tomi gamoica axalcixeSi.1989 wels wignis pirveli tomi gamoica axalcixeSi.1989 wels wignis pirveli tomi gamoica axalcixeSi.
wignSi srulfasovnad aris aRwerili Cveni eklesiis cxovreba, uamraviwignSi srulfasovnad aris aRwerili Cveni eklesiis cxovreba, uamraviwignSi srulfasovnad aris aRwerili Cveni eklesiis cxovreba, uamraviwignSi srulfasovnad aris aRwerili Cveni eklesiis cxovreba, uamraviwignSi srulfasovnad aris aRwerili Cveni eklesiis cxovreba, uamravi
wyarosa da wyarosa da wyarosa da wyarosa da wyarosa da literaturliteraturliteraturliteraturliteraturis darTviT,is darTviT,is darTviT,is darTviT,is darTviT, wmida mociqulebis epoqidanve, wmida mociqulebis epoqidanve, wmida mociqulebis epoqidanve, wmida mociqulebis epoqidanve, wmida mociqulebis epoqidanve, amasTan, amasTan, amasTan, amasTan, amasTan,
mas win uZRvis qarTvelTa winaprebis sarwmunoebrivi cxovrebis mimoxilvamas win uZRvis qarTvelTa winaprebis sarwmunoebrivi cxovrebis mimoxilvamas win uZRvis qarTvelTa winaprebis sarwmunoebrivi cxovrebis mimoxilvamas win uZRvis qarTvelTa winaprebis sarwmunoebrivi cxovrebis mimoxilvamas win uZRvis qarTvelTa winaprebis sarwmunoebrivi cxovrebis mimoxilva
da ufali RmerTis mier qarTveli xalxis mravalsaukunovani momzadebada ufali RmerTis mier qarTveli xalxis mravalsaukunovani momzadebada ufali RmerTis mier qarTveli xalxis mravalsaukunovani momzadebada ufali RmerTis mier qarTveli xalxis mravalsaukunovani momzadebada ufali RmerTis mier qarTveli xalxis mravalsaukunovani momzadeba
qristianobis misaRebad.qristianobis misaRebad.qristianobis misaRebad.qristianobis misaRebad.qristianobis misaRebad.
monografias Tan erTvis saeklesio krebaTa dadgenilebebis ganxilva.monografias Tan erTvis saeklesio krebaTa dadgenilebebis ganxilva.monografias Tan erTvis saeklesio krebaTa dadgenilebebis ganxilva.monografias Tan erTvis saeklesio krebaTa dadgenilebebis ganxilva.monografias Tan erTvis saeklesio krebaTa dadgenilebebis ganxilva.
wigni gankuTvnilia farTo mkiTxveli sazogadoebisa da sasuliero aka-wigni gankuTvnilia farTo mkiTxveli sazogadoebisa da sasuliero aka-wigni gankuTvnilia farTo mkiTxveli sazogadoebisa da sasuliero aka-wigni gankuTvnilia farTo mkiTxveli sazogadoebisa da sasuliero aka-wigni gankuTvnilia farTo mkiTxveli sazogadoebisa da sasuliero aka-
demiis studentebisaTvis, romelTaTvisac 1995 wlidan es wigni warmoad-demiis studentebisaTvis, romelTaTvisac 1995 wlidan es wigni warmoad-demiis studentebisaTvis, romelTaTvisac 1995 wlidan es wigni warmoad-demiis studentebisaTvis, romelTaTvisac 1995 wlidan es wigni warmoad-demiis studentebisaTvis, romelTaTvisac 1995 wlidan es wigni warmoad-
gens saqarTvelos samociqulo eklesiis istoriis saxelmZRvanelos.gens saqarTvelos samociqulo eklesiis istoriis saxelmZRvanelos.gens saqarTvelos samociqulo eklesiis istoriis saxelmZRvanelos.gens saqarTvelos samociqulo eklesiis istoriis saxelmZRvanelos.gens saqarTvelos samociqulo eklesiis istoriis saxelmZRvanelos.
samSoblos did mamasa dasamSoblos did mamasa dasamSoblos did mamasa dasamSoblos did mamasa dasamSoblos did mamasa damoZRvars uwmidessa da unemoZRvars uwmidessa da unemoZRvars uwmidessa da unemoZRvars uwmidessa da unemoZRvars uwmidessa da une-----t ares s sruliad s a q arTvtaress sruliad s a q arTvtaress sruliad s a q arTvtaress sruliad s a q arTvtaress sruliad s a q arTv -----elos k aTolikos - p atri arqelos k aTolikos - p atri arqelos k aTolikos - p atri arqelos k aTolikos - p atri arqelos k aTolikos - p atri arqilia m eores mokrZ aleb iTilia m eores mokrZ aleb iTilia m eores mokrZ aleb iTilia m eores mokrZ aleb iTilia m eores mokrZ aleb iTvuZRvni am naSromsvuZRvni am naSromsvuZRvni am naSromsvuZRvni am naSromsvuZRvni am naSroms
redaqtorebi: kaxaber WabaSvili, Tamar revaziSvili
kompiuteruli momsaxureba: viqtor daviTaSvili
saZieblebi Seadgina Tamar revaziSvilma
teqnikuri redaqtori: aleqsi SoSiaSvili
m e o r e g a m o c e m am e o r e g a m o c e m am e o r e g a m o c e m am e o r e g a m o c e m am e o r e g a m o c e m a
misamarTi _ Tbilisi, leseliZis 27
E-mail: [email protected]
mitropoliti anania jafariZe gamomcemloba `alilo~
-
3saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
uwmidesisa da unetaresis, sruliad saqarTveloskaTolikos-patriarqis ilia II-is wmida sinodis mier
`uflis kvarTis ordeniT~ dajildovebisteqsts kiTxulobs mitropoliti anania jafariZe,
sveticxoveli, 14 oqtomberi, 2008 weli.
-
4 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
-
5saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
w i n a s i t y v a o b a
saqarTveloSi bolos da bolos dadga dro, roca qarTul eklesias
SedarebiT Tavisufali moRvaweobis saSualeba mieca. amave dros arnaxu-
lad gaizarda sazogadoebis interesi qarTuli eklesiis warsulisadmi.
magram sazogadoebriv cnobierebaSi eklesiis sasargeblod momxdar aseT
gardatexas qarTuli sabWoTa istoriografia maincdamainc momzadebuli
ver Sexvda, ara gvaqvs qarTuli eklesiis ganmazogadebeli istoria. mraval-
saukunovani qarTuli eklesiis istoriiT dainteresebuli mkiTxveli axal,
Tanamedrove mecnierebis doneze Sesrulebul gamokvlevas ver waikiTxavs.
qarTul istoriografiaSi aseTi CamorCenilobis mizezi, ZiriTadad, 1921
wlidan saqarTveloSi Seqmnili viTarebaa. garda imisa, rom 1921 wlis
Semdeg qarTuli eklesiis istoriis kvlevas sabWoTa xelisuflebis saTana-
do politika maincdamainc ar axalisebda (aseT pirobebSic ki iv. javaxiS-
vilma, k. kekeliZem, b. lomaniZem, z. aleqsiZem da sxvebma mniSvnelovani
wvlili Seitanes qarTuli eklesiis istoriis calkeuli sakiTxebis saqme-
Si), am mxriv arc revoluciamdel qarTul istoriografiaSi iyo kargad
saqme. da ai, ratom: qarTuli eklesiis istoriis Sesaxeb pirveli monogra-
fia cnobilma istorikosma p. ioselianma 1845 wels gamoaqveyna, xolo 1877
wels gamocemul g. sabininis gamokvlevaSi qarTuli eklesiis Sesaxeb Txroba
mxolod VI s-is bolomdea moyvanili. 1886 wels TbilisSi gamovida mose
janaSvilis ,,saqarTvelos saeklesio istoria~.
qarTuli eklesiis istoriis Seswavla gansakuTrebiT aqtualuri gaxda
ruseTis 1904-1905 wlebis revoluciis Semdeg, roca qarTvelma sazogadoe-
bam ruseTis saimperatoro karisa da wmida sinodis winaSe kategoriulad
dasva qarTuli eklesiis avtokefaliis sakiTxi. am dros ramodenime saga-
zeTo da saJurnalo werilis (am mxriv gansakuTrebiT unda aRiniSnos s.
gorgaZis werilebi) garda Seiqmna T. Jordanias, k. cincaZis, n. durnovis, m.
kelenjeriZis, n. maris monografiebi, romlebSic ZiriTadad qarTuli ek-
lesiis avtikefaliis aRdgenis kanoniereba iyo dasabuTebuli.
qarTuli eklesiis avtokefaliis aRdgenis moTxovna im xanad marcxiT
damTavrda. isev daiwyo ganmazogadebeli naSromebis Seqmna. XIX s-Si qarTuli
eklesiis sakiTxebi ganixila Tavis monografiaSi episkoposma (Semdgom
kaTalikos-patriarqma) kirionma. 1910 wels romSi frangul enaze gamoica
m. TamaraSvilis ganmazogadebeli monografia, 1918 wels quTaisSi - ev.
nikolaZis gamokvleva ,,saqarTvelos eklesiis istoria~. amis Semdeg, qarTu-
li eklesiis istoriis kvleva, albaT axal safexurze avidoda, magram
saqarTveloSi sabWoTa xelisufleba damyarda da kvlevac Seferxda.
ase rom, qarTuli eklesiis istoriis Sesaxeb mxolod revoluciamde
Seqmnili monografiebi gvaqvs, Tanac isini dReisaTvis bibliografiul iS-
viaTobas warmoadgens, ris gamoc qarTuli eklesiis istoriiT daintere-
-
6 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
sebuli farTo mkiTxveli sazogadoebisTvis xelmisawvdomi araa. dasaxele-
buli naSromebidan mxolod p. ioselianis, m. janaSvilis, m. TamaraSvilisa
da ev. nikolaZis monografiebSi aris qarTuli eklesiis istoriis ganmazo-
gadebeli Txroba. aq Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom p. ioselianis monografia
garda imisa, rom rusul enazea da Zalze moZvelebulia, xolo m. TamaraS-
vilisa - frangul enaze, gamodis, rom saqarTvelos eklesiis Sesaxeb qarTulad
mxolod ori wigni gvaqvs. da isinic siZvelisa da sqematurobis gamo
sruliad ar Seesabamebian mecnierebis Tanamedrove donis moTxovnebs.
yovelive zemoTqmulidan, vfiqrob, kargad Cans, raoden savalalo mdgo-
mareobaSia dReisTvis qarTuli eklesiis istoriis Seswavlis saqme. amitom
misasalmebelia, rom am didi laqis Sevseba, ukanasknel xanebSi saistorio
wyaroebSi axlad gamovlenili masalebisa da Tanamedrove qarTuli isto-
riografiis miRwevebis gaTvaliswinebiT, isev sasuliero pirma - mitro-
politma anania jafariZem iTava.
mitropolit ananias uzarmazari gamokvleva mravalwliani Tavdauzogavi
kvlevis nayofia. igi didi siyvaruliT da rudunebiT aris Sesrulebuli.
SeiZleba, gadauWarbeblad iTqvas, rom qarTuli eklesiis istoriis Sesaxeb
aseTi yovlismomcveli gamokvleva revoluciamdel saqarTveloSic ki ar
Seqmnila.
qarTuli eklesiis istoria, ra Tqma unda, qarTuli saxelmwifoebriobis
istoriis nawilia da am grandiozul naSromSic qarTuli eklesiis isto-
ria saqarTvelos istoriasTan mWidro kavSirSi da mis fonzea gadmocemu-
li. aRniSnuli garemoeba, vfiqrob, naSromis erT-erT did Rirsebad unda
CaiTvalos.
farnavazis xanidan (Zv.w. III s.) mokidebuli XVIII s-is CaTvliT, ar darCe-
nila rogorc saqarTvelos istoriis, ise qarTuli eklesiis istoriis
metad Tu naklebad aqtualuri problema, romlis Sesaxebac a. jafariZes
Tavisi Tvalsazrisi ar hqonodes gamoTqmuli. yovelive es avtoris farTo
ganaTlebaze miuTiTebs.
misasalmebelia, rom sasuliero saqmeebiT dakavebuli piri wlebis man-
Zilze Tvals adevnebda qarTul (da ara marto qarTul) istoriografiaSi
Seqmnil yvela im werils da monografias, romelic mas gamokvlevaSi ganx-
iluli calkeuli sakiTxebis gaSuqebisas gamoadgeboda. aRniSnulis gamoa,
rom mis monografiaSi axali samecniero literatura saTanado sisruli-
Taa asaxuli. avtori axerxebs ara marto srulyofilad gadmosces qarTu-
li eklesiis itoria, aramed qarTuli eklesiisTvis dRes metad aqtualuri
problema axleburad dasvas. bevri sakamaTo sakiTxi monografiaSi axali
masaliTaa gamyarebuli da saTanado daskvnebicaa miRebuli.
naSromis erT-erT siaxled unda CaiTvalos mociqulTa droindeli
saqarTvelos vrceli da detaluri istoriis gadmocema, rasac aqamde sa-
Tanado yuradReba ar eqceoda. I-II ss-Si saqarTvelos teritoriaze mo-
-
7saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
ciqulTa mimosvlisa da qadagebis Sesaxeb Zvel wyaroebSi arsebuli masa-
la, mas Semdeg, rac 1900 wels iv. javaxiSvilma andria pirvelwodebulis
qarTlSi Semosvla uaryo ( im xanad aseTi Sexeduleba mxolod patrma
avrelio parmierim ar gaiziara), specialurad aRaravis ukvlevia. ax.w.aR-is
I-II ss-is saqarTvelos istoriisTvis es metad mniSvnelovani sakiTxi uyura-
dRebod iyo mitovebuli. ra Tqma unda, yovelive imaze, rac saqarTvelos
istoriisa da qarTuli eklesiis fesvebis kvlevas naTels mohfens, uaris
Tqma ar SeiZleba. umciresi masalac ki, saTanado gaanalizebis Semdeg,
qarTuli kulturis samsaxurSi unda iqnes Cayenebuli. swored am mxriv
miudga avtori saqarTveloSi mociqulTa Semosvlis sakiTxs.
rogorc monografiidan Cans, saqarTveloSi mociqulTa mosvlis Sesaxeb
(garda imisa, rom dabejiTebiT miuTiTebs Zveli qarTuli werilobiTi saist-
orio tradicia), mogviTxroben Zveli berZeni da laTini avtorebi. amitom,
misasalmeblia, rom sarecenzio monografiaSi es sakiTxi farTod da
amomwuravadaa warmodgenili, detaluradaa gaanalizebuli saqarTveloSi
mociqulTa Semosvlis gzebi da maTi qadagebis geografiuli areali. dama-
jerebladaa naCvenebi, rom Zvel avtorTa mier dasaxelebuli skviTeTi,
sadac andria pirvelwodebulma qristianuli rwmena iqadaga, amave avtorTa
(mag. dionise periegiti) cnobebidan gamomdinare, saqarTvelos teritoriad
unda CaiTvalos.
rogorc motanili masalidan dasturdeba, andria pirvelwodebulis gar-
da saqarTveloSi ramdenime mociquls uqadagia, romelTagan simon kananeli
anakofiaSi gardaicvala da iq arsebuli misi saflavi avtoris mier sa-
marTlianadaa miCneuli saqarTveloSi mociqulTa yofnis erT-erT damadas-
turebel faqtad. avtoris daskvniT, andria pirvelwodebulma ax.w.aR-is I s-
Si ara marto gaaqristiana qarTvelTa erTi nawili, aramed awyurSi pirve-
li saepiskoposo eklesiac daaarsa. damajerebelia Zvel qarTul saisto-
rio wyaroebis monacemebze dayrdnobiT gamoTqmuli mosazreba, andria pirvel-
wodebulis qarTlSi pirvelad ax.w.aR-is 30-35 wels, mefe aderkis zeobis
dros Semosvlis Sesaxeb. naSromSi aseve saTanadodaa dasabuTebuli
saqarTveloSi sxva mociqulTa (mataTa da sxva) yofna da maT mier axali
rwmenis qadageba. ra Tqma unda, rogorc avtoric miuTiTebs, ax.w.aR-is I-II ss-
is qarTlis samefos siZlieresa da mis saerTaSoriso avtoritets Tu
gaviTvaliswinebT, maSin mociqulebi saqarTvelos marTlac ver auvlidnen
gverds.
saqarTveloSi mociqulTa moRvaweobis Sesaxeb naSromSi motanili masaliT
avtori miznad isaxavs ufro didi problemis gadawyvetas. kerZod, mo-
ciqulTa mier (ax.w.) I-II ss-ebis saqarTveloSi qristianobis danergva episkopos
ananias safuZvels aZlevs, mociqulTa droindeli saqarTvelos eklesia
avtokefalurad miiCnios. naSromSi damajerebladaa dasabuTebuli im droi-
saTvis iseTi gziT warmoqmnili yvela avtokefaluri eklesiis Tanas-
-
8 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
woruflebianoba. saTanado masaliT Semagrebul aseT mosazrebas avtori
cnobili bizantieli kanonistis, T. balsamonis (XII s.) cnobiT adasturebs.
naSromSi sainteresodaa gadmocemuli qarTuli saxelmwifos, qarTveli
erisa da qarTuli enis Camoyalibebis procesi. naCvenebia, rom qarTvelebiT
gansaxlebuli teritoriis sazRvrebi im uZveles droSi qarTuli eklesiis
samwysos emTxveoda. qarTvel mecnier-istorikosTa naSromebze dayrdnobiT
avtori im daskvnamde midis, rom farnavazis droidan mokidebuli qarTli
da egrisi erTiani qarTuli qveyana - `yoveli saqarTvelo~ iyo, ris gamoc
mas ganmanaTlebelic erTi hyavda. aseTi mosazrebis erT-erT damadas-
turebel sabuTad motanilia qarTlis cxovrebis is cnoba, romlis Tanax-
mad qarTlis ganmanaTlebelma wmida ninom `naTeli sca yovelTa iverTa~.
rogorc cnobilia, aseTi Sexeduleba adre n. marma gamoTqva da maris
mosazreba saTanadod miTiTebulia kidec monografiaSi.
naSromSi didi adgili aqvs daTmobili imis mtkicebas, rom dasavleT
saqarTvelos zRvispira teritoria aseve iberiad (qarTlad) iwodeboda. es
sakiTxi jer kidev akad. s. yauxCiSvilma gaarkvia, magram misgan gansxvave-
biT mitropoliti anania zogjer iberiis teritoriad mTel dasavleT
saqarTvelos gulisxmobs da askvnis rom, radgan am erTian qarTul teri-
toriaze erTiani qarTveli xalxi cxovrobda, erTiani SegnebiT, erTiani
kulturiT, mTel am teritoriaze IV s-dan wirva-locva qarTul enaze iyo.
IV-V ss-ebis saqarTvelos istoriis amsaxvel qarTul saistorio wyaroebSi
(`moqcevaA qarTlisaA~, vaxtang gorgaslis `cxovreba~), radgan qarTuli
eklesiis meTaurad TiTo piria dasaxlebuli, qarTuli eklesiis istoriis
iseTi cnobili mkvlevari, rogorc akad. k. kekeliZe iyo, im daskvnamde
mivida, rom avtokefaliis mopovebamde (k. kekeliZe avtokefaliis mopovebas
468-472 ww. gansazRvravda) qarTlis samefo erT saepiskoposos warmoadgen-
da. k. kekliZis mosazrebas iziareben b. lomaniZe da a. bogveraZe. marTalia,
k. kekeliZis mosazreba Tanamedrove qarTul istoriografiaSi gabatonebu-
li araa, magram mainc misasalmebelia, rom qarTuli eklesiisTvis aseT
prestiJul sakiTxs mitropolitma ananiamac miaqcia yuradReba. misi daskvniT,
qristianobis Semosvlidan da gamarjvebidan moyolebuli, saqarTveloSi
ramdeni saerisTaoc iyo, imdeni saepiskoposo unda yofiliyo. aseTi mtkice-
bis erT-erT damadasturebel sabuTad monografiaSi samarTlianadaa miC-
neuli `moqcevaA qarTlisaA~-Si qarTlis eklesiis meTauris mTavarepisko-
posis tituliT moxsenieba da vaxtang gorgaslisdroindel qarTlSi episko-
posTa arseboba.
miuxedavad imisa, rom Zvel qarTul wyaroebSi mecnierTa araerTma Taobam
imuSava, vaxtang gorgaslis ` cxovrebis~ avtoris juanSeris gamoTqmiT, rom
qarTvelebma `keTilad ver ipyres wesi ioanes mcnebisa~, aravin daintere-
sebula. mitropolitma ananiam miaqcia yuradReba da azri gamoTqva, rom
juanSeris sityvaSi, am SemTxvevaSi ioane naTlismcemeli an ioane mociqu-
-
9saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
li ki ar igulisxmeba, aramed qarTlis eklesiis pirveli meTauri ioane.
iqve daasabuTa, radgan ioane episkoposis mier saqarTveloSi Semotanili
nikeis rwmenisaTvis qarTlis eklesias SemdgomSi aRar uRalatia, maSin,
roca TviT romis imperiaSi mravali mwvalebloba warmoiSva, juanSeris
gamoTqmaSi ioane episkoposis mier qarTlSi danergili rwmenisadmi erT-
guleba igulisxmeba da qarTuli wyaro zustad asaxavs im saeklesio poli-
tikas, romelic 451 wlis qalkedonis krebis Semdeg bizantiis imperiaSi
arsebobda. vfiqrob, juanSeris gamoTqmis aseTi interpretacia V s-is vi-
Tarebis gaTvaliswinebiT swori Cans da siaxlea rogorc qarTuli eklesi-
is istoriisaTvis, ise TviT juanSeris cnobaTa gagebis saqmeSi.
qarTuli eklesiis istoriis gadmocemisas mkvlevari, ra Tqma unda,
gverds ver auvlis vaxtang gorgasalsa da miqael episkoposs Soris momx-
dar konfliqts. am sakiTxs mitropolitma ananiamac miaqcia yuradReba. da
iqve saintereso mosazreba gamoTqva _ Tu ratom dawyevla miqaelma vax-
tangis spa. avtoris Tanaxmad, vaxtangi samefo laSqarze dayrdnobiT ebrZoda
simdidriT aRzevebul miqaels da am ukasasknelma amitom dauwyevla spa.
konfliqtis mizezTa kvlevisas am detalisTvis yuradReba aravis miuqce-
via. vfiqrob, miRebuli daskvna sayuradReboa.
rogorc iTqva, saTanado wyaroebis monacemebsa da samecniero liter-
aturaSi (i. troicki) gamoTqmul mosazrebze dayrdnobiT, mociqulTa dros
saqarTveloSi Seqmnili qristianuli Temebi (aqedan gamomdinare, eklesia)
monografiaSi avtokefalurad aris miCneuli. avtori Tvlis, rom qarTlis
taxtze vaxtangis asvlisas (V s-is 40-iani w.) saqarTvelos eklesia av-
tokefaluri iyo, Tumca imperiis eklesiasTan urTierToba hqonda. aRniS-
nulidan gamomdinare, ar iziarebs qarTul istoriografiaSi arsebul mo-
sazrebas avtkefaliis mopovebamde antioqiis sapatriarqosadmi qarTuli
eklesiis morCilebis Sesaxeb. im xanad antioqiis sapatriarqo, radgan bi-
zantiis eklesias warmoadgenda, qarTlSi ki irani batonobda, avtori Tvlis,
rom iranis xelisufleba ar dauSvebda qarTuli eklesia ierarqiul damok-
idebulebaSi yofiliyo misi mowinaaRmdege imperiis eklesiisadmi.
qarTuli eklesiis avtokefaliis sakiTxi am kuTxiT ar dasmula, amitom
gamoTqmuli mosazreba sayuradReboa. rogorc mitropoliti anania miu-
TiTebs, marTalia, 381 wels meore msoflio saeklesio krebis Semdeg Zli-
erma eklesiebma daiwyes susti eklesiebis damorCileba (konstantinepolis
eklesiam am dros gaauqma pontos da asiis avtokefaliebi) da antioqiis
eklesiis mier qarTul eklesiaze pretenziis gancxadeba mas aRniSnuli
movlenis gamoxatulebad miaCnia. magram antioqiis sapatriarqosadmi qarTuli
eklesiis ierarqiuli damokidebulebis Sesaxeb, radgan Zveli qarTuli
wyaroebic miuTiTeben, unda dasabuTdes qarTul wyaroTa cnobebis arar-
ealuroba, an maTi ucxoenovani wyaroebidan warmomavloba.
sainteresoa naSromis is nawili, romelSic micemulia iranis meSveobiT
qarTul eklesiaze somxuri eklesiis zemdgomobis damyarebis cda. rogorc
-
10 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
iTqva, qarTuli eklesia V s-Si ukve avtokefaluri iyo, magram VI s-dan
iranis zewoliT Seiqmna qarTul-somxur eklesiaTa erToba. qalkedonituri
mrwamsis qarTlis samefoSi monofizitoba momZlavrda. swored iranis Za-
lis saSualebiT somxeTis eklesiam SeZlo Zveli albaneTis eklesiis damor-
Cileba da RvTismsaxurebis enad somxuris damkvidreba. somxurma eklesiam
garkveul warmatebas saqarTveloSic miaRwia. magram mitropolit ananias
mosazrebis Tanaxmad, VI s-is Sua xanebSi qarTlSi Semosulma sirielma
mamebma garkveulwilad gaamyares qalkedonitebis poziciebi.
qarTul istoriografiaSi dRemdea kamaTi, Tu ra rwmenisa unda yofil-
iyvnen sirieli mamebi. mitropolit ananias dasabuTebuli msjelobidan
gamomdinare, isini marTlac SeiZleba, qalkedonitebi yofiliyvnen.
avtori fiqrobs, rom VII s-dan qarTulma eklesiam sabolood gawyvita
kavSiri somxur eklesiasTan da Tavisi aseTi statusi 681 wels I saekle-
sio krebis gadawyvetilebebiT dadasaturda.
gansakuTrebiT sainteresoa naSromis is nawili, romelic saqarTvelos
samefos ganapira mxareebis _ hereTis, qvemo qarTlisa da tao-klarjeTis
mosaxleobis religiur rwmenasa da maTi ,,gaqarTvelebis~ sakiTxs exeba.
monografiaSi naCvenebia monofizituri somxeTis gavlenaSi moqceuli am
mxareebis qalkedonitobaze moqceva - ,,gaqarTveleba~. Tumca, isini eTni-
kurad manamdec qarTvelebi iyvnen, somxuri ena am Zveli qarTuli terito-
riebis mosaxleobisaTvis mSobliuri ki ara, saeklesio iyo. rogorc avtori
miuTiTebs, swored aRniSnuliT iyo ganpirobebuli, rom qarTveli erovnebi-
sadmi kuTvnilebis gamo, Cvens eklesiaSi erovnul-kulturuli eklesiis
damkvidrebisaTvis mebrZol kirions monofizitebic edgnen mxarSi.
Tavis droze n. maris mier gamoTqmuli antimecnieruli mosazreba, TiTqos
VIII-IX saukuneebamde tao-klarjeTis mosaxleoba araqarTuli iyo da am
mxareebis qarTuli kulturis Zeglebi somxuri Zeglebis nangrevebze aSen-
da, k. kekeliZem da i. abulaZem gaiziares. marTalia, n. maris Teoriis
kritika jer kidev p. ingoroyvam mogvca, magram winamdebare naSromSi, radgan
saqarTvelos ganapira mxareebis mosaxleobis mrwamszec aris saubari, mit-
ropoliti anania am sakiTxsac Seexo. aCvena n. maris mosazrebis usafuZvloba,
- ra mavne Sedegebi gamoiRo n. maris Teoriam, rogor gamoiyenes igi. n.
tokarskim, a. iakobsonma, v. mixakovma da sxvebma tao-klarjeTis Zveli qarTu-
li arqiteqturis Zeglebis araqarTulad gamosacxadeblad.
jer kidev naSromis dasawyisSi aris gamoTqmuli survili, aRdges qarTuli
eklesiis Zveli saxelwodeba da mas ,,saqarTvelos samociqulo eklesia~
ewodos. naSromis meore tomSi mosazrebis dasadastureblad didZali da
saintereso masalaa motanili. naCvenebia, Tu ratomaa somxuri da albanuri
eklesiebis msgavsad qarTuli eklesiac samociqulo, saqarTvelos eklesiis
mamamTavrebi mociqulTa taxtze rom sxedan. aqve naCvenebia, rom ,,wmida
kaTolike samociqulo eklesia sveticxoveli~, an mcxeTis samociqulo ek-
lesia ewodeboda.
-
11saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
vfiqrob, naSromSi sakmao damajereblobiTaa dasabuTebuli, rom mironi
saqarTveloSi qalkedonis meoTxe saeklesio krebis (451 w.) dadgenilebis
safuZvelze ikurTxeboda. berZnulenovani sabuTebi qarTuli realobis saw-
inaaRmdegod rom metyveleben, avtori amas samarTlianad xsnis ucxoelTa
batonobisagan gaRaribebuli antioqiisa da konstantinepolis sapatriarqoebis
finansuri mdgomareobis gauaresebiT. maT Zvel sabuTebSi Sesworebani Se-
hqondaT, raTa sxva eklesiebi eiZulebinaT maTTvis Sesawiri miecaT.
saintereso masalaa motanili mironis kurTxevis wesis Sesaxeb. naCvenebia,
rom igi VI s-Si unda SeedginaT, xolo VI msoflio saeklesio krebas (681
w.) daedasturebina. uaryofilia b. lominaZis mosazreba, TiTqos mironis
kurTxeva saqarTveloSi IX s-Si dawesda.
misaRebi Cans, giorgi merCules Txzulebis teqstis im adgilis, romelSic
saqarTveloSi mironis kurTxevis dawesebazea saubari, qaragma ,,a-s~ gaxsna
afxazeTad (da ara aRmosavleTad, rogorc es dResaa miRebuli). qaragmis
aseTi gaxsnis Semdeg naTeli xdeba afxazeTis eklesiaSi ratom daiwyes
ierusalimidan motanili mironis magier mcxeTaSi nakurTxi mironis gamoy-
eneba. ierusalimidan mironis motana, rogorc monografiaSia aRniSnuli, im
xanad marTlac konstantinepolSi mimdinare brZolebiT iyo ganpirobebuli.
naSromSi sworadaa miTiTebuli, rom afxazeTis sakaTalikosos daarseba
damoukidebeli afxazeTis samefos warmoqmnis Sedegi iyo. iqve saTanado
masalis motaniT, naCvenebia afxazeTis sakaTalikoso, erTian qarTul ekle-
siaSi rom Sedioda. XI saukunis saqarTvelos istoriis gadmocemisas monogra-
fiaSi kargadaa naCvenebi bizantiasa da saqarTvelos Soris politikuri
viTarebis garTuleba rogor moqmedebda am qveynebis saeklesio urTierTo-
baze. rogor da ra pirobebSi miiRo saqarTvelos eklesiis meTaurma kaTa-
likos-patriarqis wodeba. aqve sainteresodaa gaanalizebuli XI saukunis
saqarTveloSi Seqmnili is viTareba, romelmac ganapiroba adre somxeTTan
eklesiuri siaxlovis dros Seqmnili saeklesio literaturis xelaxali
redaqtireba, amjerad ukve berZnulTan dasaaxloeblad. giorgi da eqvTime
mTawmidelebis, efrem mcires roli am saqmeSi. rogorc mitropoliti anania
miuTiTebs, dasaxelebulma moRvaweebma, rogorc zogi mkvlevari fiqrobs,
xelaxla ki ar Targmnes sasuliero literatura berZnulidan, aramed
ukve Targmnils udarebdnen berZnuls, raTa maTSi somxur eklesiasTan
siaxlovis kvali aRmoefxvraT. amiT qarTvelma moRvaweebma berZnebs mous-
pes sababi saqarTvelos eklesia mwvaleblur eklesiad gamoecxadebinaT da
udidesi roli Seasrules qarTuli eklesiis ZvelTaganve arsebuli av-
tokefaliisa da saqarTvelos sapatriarqos aRorZinebis saqmeSi.
saqrTvelos sapatriarqos sazRvrebis ganxilvisas naCvenebia, rom Crdilo-
aRmosavleTiT qarTuli eklesiis sazRvari xersonisTan mdebare kafamde aRwev-
da. aqve miTiTebulia qarTuli eklesiis samxreTi da aRmosavleTi sazRvrebi.
sainteresoa naSromis is nawili, romelic msoflio diptixSi saqarTve-
los eklesiis sakiTxs Seexeba. saTanado masalaa motanili imis saCvene-
-
12 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
blad, rom saeklesio ganxeTqilebamde (1054 w.) saqarTvelos eklesias
ierusalimis eklesiis Semdeg VI adgili eWira. avtori aqve asabuTebs, rom
diptixSi es adgili 1054 wlis wina droindeli sabuTebidan momdinare
Cans. msoflio diptixSi qarTul eklesias marTlac VI adgili rom ekava,
naSromSi amis damadasturebel sabuTad motanilia 1438 wlis ferara-
florenciis saeklesio krebaze saqarTvelos eklesiis warmomadgelis VI
adgilze jdoma. am mxriv, motanili masala, vfiqrob, imdenad saintereso da
damajerebelia, rom naSromis es nawili ucxo enaze unda gamoqveyndes.
saTnado dokumenturi masalaa motanili qarTuli eklesiis Sinagani dip-
tixis _ episkoposTa sxdomis saCveneblad.
naSromis bolos gaanalizebulia XVIII saukunis saqarTveloSi Seqmnili
religiuri viTareba, roca araerTi qarTveli iZulebuli Seiqmna ,,somxur
sarwmunoebaze~ (grigorianeloba) gadasuliyo. naCvenebia anton kaTaliko-
sis didi roli qarTvelobis dacvisaTvis brZolaSi. uxvi masalaa motani-
li imis saCveneblad, rom grigorianobaze gadasuli qarTvelebi Tavis
erovnebad qarTvelobas asaxelebdnen.
sabolood unda davZino: mitropolit ananias naSromSi imdeni sain-
tereso sakiTxia dasmuli da gaanalizebuli, rom yvela maTganis recenzia-
Si Sefaseba SeuZlebelia (ra Tqma unda, amas upirveles yovlisa naSromis
didi moculoba da masSi wamoWrili sakiTxebis simravle arTulebs). Cvens
winaSea metad saintereso, titanuri Sromis Sedegad Seqmnili ,,saqarTve-
los samociqulo eklesiis istoria~, romelSic qarTuli eklesiis Tvramet-
saukunovani istoriis zogierTi sakiTxi SeiZleba sakamaTodac mogveCvenos,
magram es romelime konkretuli sakiTxis Sesaxeb an qarTul istoriogra-
fiaSi arsebuli sxvadasxva SexedulebiT aris gamowveuli, an sakiTxis
garSemo arsebuli saistorio wyaroTa simciriT. saerTod ganxiluli naS-
romis Sefasebisas mxedvelobaSi unda miviRoT is garemoeba, rom mitro-
polit ananias wigniT qarTuli eklesiis monografiuli Seswavlis saqmeSi
mxolod pirveli nabiji idgmeba.
yovelive zemoT aRniSnulis gamo, umniSvnelo tiraJiT gamocemuli saqarTve-
los samociqulo eklesiis istoriis (axalcixe, rabaTi, 1983-88 ww.) xelmeo-
red gamoqveyneba sasurvel da gadaudebel saqmed mimaCnia, rac myar safuZ-
vels Seuqmnis qarTuli eklesiis istoriis Semdgom kvlevas.
vaxtang vaxtang vaxtang vaxtang vaxtang gggggoilaZeoilaZeoilaZeoilaZeoilaZe
1996 weli1996 weli1996 weli1996 weli1996 weli
-
13saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
saqarTvelos samociqulo
eklesiis istoria
mitropoliti anania jafariZe
arqimandrit ananias episkoposad kurTxeva
uwmidesisa da unetaresis, sruliad saqarTvelos
kaTolikos-patriarqis ilia II-is mier,
sveticxoveli, 15 marti, 1981 weli.
-
14 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
patiosanno da didebulno qarTvelno!patiosanno da didebulno qarTvelno!patiosanno da didebulno qarTvelno!patiosanno da didebulno qarTvelno!patiosanno da didebulno qarTvelno!
Cveni Zveli wmida mamebi ambobdnen _ `satrfialoCveni Zveli wmida mamebi ambobdnen _ `satrfialoCveni Zveli wmida mamebi ambobdnen _ `satrfialoCveni Zveli wmida mamebi ambobdnen _ `satrfialoCveni Zveli wmida mamebi ambobdnen _ `satrfialosasmenelia pirvel winaparTa istoria~.sasmenelia pirvel winaparTa istoria~.sasmenelia pirvel winaparTa istoria~.sasmenelia pirvel winaparTa istoria~.sasmenelia pirvel winaparTa istoria~.`qarTlis cxovreba~ da `moqceva`qarTlis cxovreba~ da `moqceva`qarTlis cxovreba~ da `moqceva`qarTlis cxovreba~ da `moqceva`qarTlis cxovreba~ da `moqcevaAAAAA qarTlisa qarTlisa qarTlisa qarTlisa qarTlisaAAAAA~ qarTve-~ qarTve-~ qarTve-~ qarTve-~ qarTve-
li xalxis Tavgadasavals uZvelesi droidanve gad-li xalxis Tavgadasavals uZvelesi droidanve gad-li xalxis Tavgadasavals uZvelesi droidanve gad-li xalxis Tavgadasavals uZvelesi droidanve gad-li xalxis Tavgadasavals uZvelesi droidanve gad-mogvcemen, maT cnobebs garkveulwilad eTanxmebian damogvcemen, maT cnobebs garkveulwilad eTanxmebian damogvcemen, maT cnobebs garkveulwilad eTanxmebian damogvcemen, maT cnobebs garkveulwilad eTanxmebian damogvcemen, maT cnobebs garkveulwilad eTanxmebian daavseben axali mecnieruli gamokvlevebi.avseben axali mecnieruli gamokvlevebi.avseben axali mecnieruli gamokvlevebi.avseben axali mecnieruli gamokvlevebi.avseben axali mecnieruli gamokvlevebi.Zvel matianeTa monacemebis urTierTSejerebiT gadavw-Zvel matianeTa monacemebis urTierTSejerebiT gadavw-Zvel matianeTa monacemebis urTierTSejerebiT gadavw-Zvel matianeTa monacemebis urTierTSejerebiT gadavw-Zvel matianeTa monacemebis urTierTSejerebiT gadavw-
yviteT gadmogveca qarTveli eris sarwmunoebrivi isto-yviteT gadmogveca qarTveli eris sarwmunoebrivi isto-yviteT gadmogveca qarTveli eris sarwmunoebrivi isto-yviteT gadmogveca qarTveli eris sarwmunoebrivi isto-yviteT gadmogveca qarTveli eris sarwmunoebrivi isto-ria sadideblad yovladwmida samebisa, erovnuli TviTSem-ria sadideblad yovladwmida samebisa, erovnuli TviTSem-ria sadideblad yovladwmida samebisa, erovnuli TviTSem-ria sadideblad yovladwmida samebisa, erovnuli TviTSem-ria sadideblad yovladwmida samebisa, erovnuli TviTSem-ecnebisa da cnobierebis gansamtkiceblad.ecnebisa da cnobierebis gansamtkiceblad.ecnebisa da cnobierebis gansamtkiceblad.ecnebisa da cnobierebis gansamtkiceblad.ecnebisa da cnobierebis gansamtkiceblad.SesaZloa, Temis uCveulobis da sxva mizezTa gamoSesaZloa, Temis uCveulobis da sxva mizezTa gamoSesaZloa, Temis uCveulobis da sxva mizezTa gamoSesaZloa, Temis uCveulobis da sxva mizezTa gamoSesaZloa, Temis uCveulobis da sxva mizezTa gamo
gagvepara uzustobani, Secdoma-lafsusebi, magram imedigagvepara uzustobani, Secdoma-lafsusebi, magram imedigagvepara uzustobani, Secdoma-lafsusebi, magram imedigagvepara uzustobani, Secdoma-lafsusebi, magram imedigagvepara uzustobani, Secdoma-lafsusebi, magram imedigvaqvs Tqveni gulmowyalebisa da viTxovT Sendobas.gvaqvs Tqveni gulmowyalebisa da viTxovT Sendobas.gvaqvs Tqveni gulmowyalebisa da viTxovT Sendobas.gvaqvs Tqveni gulmowyalebisa da viTxovT Sendobas.gvaqvs Tqveni gulmowyalebisa da viTxovT Sendobas.
kurTxeva uflisa TqvenzedakurTxeva uflisa TqvenzedakurTxeva uflisa TqvenzedakurTxeva uflisa TqvenzedakurTxeva uflisa Tqvenzeda
-
15saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
Tavi I
qarTvelTa winaprebis
bibliuri istoria
adamidan iesomde
-
16 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
qarTvelTa winaprebis bibliuri istoriaadamidan iesomde
s a m y a r o s S e q m n as a m y a r o s S e q m n as a m y a r o s S e q m n as a m y a r o s S e q m n as a m y a r o s S e q m n a
WeSmaritebisa da sicocxlis gzaze Tanaxmad `qarTlis cxovrebisa~,
qarTvelTa pirvelwinaprebs win waruZRva sityva RmrTisa, TviT RmerTi
macxovari Cveni ieso qriste:
ori aTasi wlis win, amaRlebis Semdgom, yovladwmida RvTismSobels eCve-
na ufali da qarTveli eris momavali cxovrebis Sesaxeb amcno:
`hoi dedao Cemo, ara ugulebel vyo eri igi sazepuro ufrois yovelTa
naTesavTa, meoxebiTa SeniTa maTTvis~ (q.c. I, gv. 38), rac Tanamedrove qarTu-
liT ase gamoiTqmis _ ` hoi, dedao Cemo, me ar ugulebelvyof xalxTa Soris
didebul qarTvels ers, maTTvis Seni meoxebiT~. yovladwmida dedam mis
wilxvedr saqarTveloSi, misi Zisa da Cveni macxovris ieso qristes davalebiT,
gamoagzavna mociquli andria pirvelwodebuli, romelmac daafuZna saqarTve-
los samociqulo eklesia.
da, ai, ori aTasi welia Cveni mama-papani erTgulad msaxureben RmerTs _
`romelman qmna cani gulisxmisyofiT, rameTu ukunisamdea wyaloba misi~
(fs. 135,5), ` romelman qmna cani da qveyana, zRva da yoveli rai ars mas Sina~
(fs. 145,6), `romelman Seqmna samyaro ZaliTa mis mieriTa, zegardmo arsni
suliTa yvna zeciT monaberiTa~ (rusTv.), ` romelman gardasul TaobebSi neba
uboZa yvela xalxs, evloT TavianTi gziT~ (saqme, 14,16).
igi isaa, romelic ar ugulebelyofs mis gzaze myof Cvens ers, rameTu mis
mier Seiqmna yoveli xalxi da eri _ ` yovelive mis mier Seiqmna da Tvinier
misa arca erTi ra iqmna, raodeni ra iqmna~ (ioan. 1.3).
Cveni mamebis yovlad keTilma, yovlad wmida, yovlismcodne, yovlisSem-
Zlebelma, saxierma, sulgrZelma da mravalmowyale RmerTma eqvs dReSi
Seqmna xiluli qveyana uxilavis Semdgom `rameTu man Tqva da iqmnes, amcno
da daebadnes~ (fs. 32,9).
`Tavdapirvelad RmerTma Seqmna ca da miwa. miwa iyo usaxo da udaburi.
bneli ido ufskrulze da suli RvTisa iZvroda wylebs zemoT. Tqva RmerT-
ma: iyos naTeli! da iqmna naTeli (dab. 1. 1-3).
meore dRes RmerTma Seqmna samyaro cisa, mesame dRes misi brZanebiT
cisqveSeTSi erTgan Segrovda wyali, gamoCnda xmeleTi, aRmoacena miwam
mcenareuli, meoTxe dRes _ man Seqmna mnaTobebi, mexuTe dRes _ wylis
suldgmulebi, cis frinvelebi.
-
17saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
meeqvse dRes Tav Tavis gvarisda mixedviT cxovelTa Seqmnis Semdgom _
`Tqva RmerTma: gavaCinoT kaci Cvens xatad, Cvens msgavsebad. epatronos
zRvaSi Tevzs, caSi frinvels, pirutyvs, mTels dedamiwas da yvela qvemZroms,
rac ki dedamiwaze daxoxavs. Seqmna RmerTma kaci, Tavis xatad Seqmna igi,
mamakacad da dedakacad Seqmna isini.
akurTxa RmerTma isini da uTxra: inayofiereT da imravleT, aavseT dedamiwa,
daeufleT mas, epatroneT zRvaSi Tevzs, caSi frinvels, yovel cxovels, rac
ki dedamiwaze daxoxavs~ (dab. 1.26-28).
meSvide dRes, samyaros Seqmnis Semdeg ganisvena man, romlis saqmeni ` didad
Svenier arian, da simarTle misi hgies ukuniTi ukunisamde~ (fs. 110, 3).
Semoqmedma dasabamidan kacad da qalad Seqmna adamianebi (maTe, 19,4).
`aiyvana adami ufalma RmerTma da daasaxla edemis baRSi mis dasamuSave-
blad da dasacavad. gaafrTxila ufalma RmerTma adami da uTxra: yvela
xis nayofi geWmeva am baRSi, mxolod keTilis da borotis Secnobis xis
nayofi ar SeWamo, radgan, rogorc ki SeWam, mokvdebio~ (dab. 2, 15-17), magram
gvelis mier Secdenilma evam akrZaluli nayofi Wama da qmarsac aWama.
aexilaT Tvali orives (dab. 3,7).
`Tqva ufalma RmerTma, aha, gaxda adami, rogorc erTi CvenTagani, Semcnobe-
li keTilisa da borotisa. ar gaiwodos axla xeli da ar mowyvitos
sicocxlis xis nayofic, ar SeWamos da maradiulad ar icocxlos. gauSva
igi ufalma RmerTma edemis baRidan, rom daemuSavebina miwa, saidanac iyo
aRebuli. gandevna adami. edems ki aRmosavleTiT qerubimebi da cecxlovani,
mbrunavi maxvili dauyena, raTa sicocxlis xesTan misasvleli daecvaT~
(dab. 3. 22-24).
madlierebis nacvlad pirvelma adamianma ufali RmerTisagan micemuli
pirveli mcneba daarRvia Tavisi urCobiT da pirveli codva Caidina.
`erTi kacis urCobiT mravali gaxda codvili~ (rom. 5, 19).
`erTis Secodebisagan yvela kacis Tavze moiwia sasjeli~ (rom. 5, 18).
`erTis SecodebiT mravalni mokvdebian~ (5, 15).
Taobidan Taobas gadaecema adamis codva da codvis gamo _ sikvdili
(rom. 5, 12).
ganidevna adami edemis baRidan, dawyevlili miwa unda daemuSavebina,
romlisganac tanjviT miiRebda sazrdos. ZeZvsa da ekals aRmoucenebda
miwa, pirofliani Wamda purs, sanam miwadve gadaiqceoda, saidanac iyo aRebu-
li, radgan mtveri iyo da mtvrad gadaiqceoda (dab. 3, 17-19).
edemidan gandevnis Semdeg ` Seicno adamma eva, Tavisi dedakaci, daorsul-
da eva da Sva kaeni da Tqva: kaci SemeZina uflisagan. mere Sva misi Zma
abeli. abeli mecxvare iyo, kaeni miwis muSaki. gamoxda xani da miarTva
kaenma ufals ZRveni _ miwis nayofi~ (dab. 4,1-3). abelmac Seswira ufals
msxverpli _ gamoarCia Tavisi faris rCeuli pirutyvidan pirvelSobilni,
misTvis yvelaze Zvirfasni. `mohxeda ufalma abels da mis ZRvens, xolo
-
18 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
kaensa da mis ZRvens ar mohxeda~ (dab. 4. 4-5), rameTu `rwmeniT Seswira
abelma RmerTs kaenisaze ukeTesi msxverpli, romliTac miiRo mowmoba, rom
marTalia igi, rogorc RmerTma daamowma mis ZRvenTa Sesaxeb~ (ebr. 11,4).
Zmis sikeTiT gamwarebulma kaenma Tavi CaRuna. codva gabatonda masze _
gaiyvana abeli velad da mokla.
`uTxra RmerTma _ es ra Caidine? Seni Zmis sisxli miwidan SemomRa-
Radebs. daiwyevla kaeni, devnili da miusafari Seiqmna qveynad. amuSavebda
miwas. uflis pirisagan gadaxvewili kaeni gamravlda da misgan boroti
STamomavloba warmosdga _ daiviwyes Semoqmedi RmerTi da keTili saqmeni,
ewodaT maT `kacTa Svilebi~.
mwuxare adamsa da evas RmerTma momadla sxva naSieri nacvlad abelisa
_ SeTi. `SeTsa SeeZina vaJi da uwoda saxelad enoSi, maSin daiwyo uflis
saxelis xseneba~ (dab. 4.26). ewoda mis STamomavlebs `RvTis Svilebi~. maT-
gan warmosdga noe _ Svili lameqisa.
iwyes gamravleba adamianebma dedamiwaze. Seerivnen `kacTa Svilebs~ `Rv-
Tis Svilebi~ da SeiZines maTgan yovelive ukeTuri Cveuleba.
`dainaxa ufalma RmerTma, rom imata adamianTa ukeTurebam am qveynad, rom
ukeTuri iyo mudamJams maTi yoveli gulisTqma. inana ufalma, rom Seqmna
adamiani amqveynad da Sewuxda. Tqva ufalma _ miwis pirisagan aRvgvi adami-
ans, romelic Sevqmeni, adamianidan dawyebuli pirutyvamde, qvewarmavlamde,
cis frinvelamde, radgan vnanob, rom gavaCine. mxolod noes epova madli
uflis TvalSi. es aris ambavi noesi: marTali, sruli kaci iyo noe Tavis
TaobaSi, RmerTTan dadioda noe. Sva noem sami vaJi: semi, qami da iafeTi~
(dab. 6. 5-10).
ufalma RmerTma ineba miwis pirisagan adamianisa da yoveli xorcielis
aRgva wylis warRvniT. noes ki ubrZana kidobnis gakeTeba. aswavla misi
momzadeba. Seiyvana noem kidobanSi yovelgvari cxoveli, yovelgvari xor-
cieli, rasac ki sicocxlis suli edga, yvela wyvil-wyvilad, wmida piru-
tyvisagan Svid-Svidi waiyvana, uwmindurisagan or-ori. Sevidnen kidobanSi
noe da misi Svilebi, colebi, raTa ganridebodnen warRvnas, meSvide dRes
movida warRvna qveynad (dab. 7. 7-10).
as ormocdameaTe dRis bolos dadga wyali da Sewyda wvima. araratis
mTebs miadga kidobani. TandaTan iklebda wyali da gamoCnda mTis mwverval-
ebi. jer kidev idga wyali miwis pirze da ver ipoves brWyalis mosaWidi
noes mier kidobnidan gaSvebulma frinvelebma. meSvide dRes xelaxla
gauSva mtredi kidobnidan, ` dabrunda mtredi saRamoJams da aha, zeTisxilis
nedli rto eWira niskartiT. mixvda noe, rom damwdariyo wyali dedami-
waze~ (dab. 8. 11).
gadmovida noe Tavisi col-SviliT da kidobans Sefarebuli yoveli ar-
seba. augo noem samsxverplo ufals da miiyvana yovladdasawvel Sesawirad
TiTo-TiTo yoveli wmida pirutyvidan da frinvelidan.
-
19saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
iynosa ufalma keTilsurneleba da Tqva Tavis gulSi: aRar davwyveli
miwas adamianis gamo, aRar gavanadgureb cocxal arsebas.
`akurTxa RmerTma noe da misi Svilebi da uTxra: inayofiereT, imravleT
da aavseT qveyana: (dab. 9, 1). Tqveni SiSi hqondes yovel suldgmuls, rac ki
iZvris dedamiwaze, Tqvens xelT arian isini, saWmelad gaZlevT. mis sulTan
_ mis sisxlTan erTad nu SeWamT, me ki Tqvens sisxls Tqveni sicocxlis wil
movikiTxav. `vinc adamianis sisxls daRvris, adamianis mierve daiRvreba
misi sisxli, radgan RvTis xatad Seiqmna adami, inayofiereT da imravleT,
moefineT qveyanas da gamravldiT masze~ (dab. 9. 6-7).
b a b i l o n i s g o d o l i s d a c e m a , e n a T ab a b i l o n i s g o d o l i s d a c e m a , e n a T ab a b i l o n i s g o d o l i s d a c e m a , e n a T ab a b i l o n i s g o d o l i s d a c e m a , e n a T ab a b i l o n i s g o d o l i s d a c e m a , e n a T ad a t o m T a w a r m o q m n ad a t o m T a w a r m o q m n ad a t o m T a w a r m o q m n ad a t o m T a w a r m o q m n ad a t o m T a w a r m o q m n a
noes Svilebi gamravldnen, `maTgan mTeli dedamiwa iqna dasaxlebuli~,
kacobrioba am droisaTvis erTiani iyo, erTi enis mqone, eTnikurad erTgvari.
jer kidev ar iyvnen erebi _ `erTpiri iyo mTeli dedamiwa da erT enaze
metyveli. roca daiZrnen aRmosavleTidan, hpoves veli Sinyaris qveyanaSi
da iq damkvidrdnen. uTxres erTmaneTs: modi, movziloT Tixa da gamovwvaT,
qvis magivrad aguri hqondaT, kiris magivrad fisi. Tqves: aba, avaSenoT
qalaqi da godoli da cas mivuwvdinoT misi Txemi. aRvmarToT niSan-sveti,
rom ar gavifantoT dedamiwis zurgze, Camovida ufali, rom enaxa qalaqi da
godoli, romelsac adamianebi aSenebdnen, Tqva ufalma: aha, erTi xalxia es
da erTi ena aqvs yvelas. raki es saqme wamouwyiaT, amieridan daubrkole-
bliv gaakeTeben yvelafers, rasac ki ganizraxaven. aba, Caval da enas avurev
maT, rom veraferi gaagebinon erTmaneTs. gafanta isini ufalma iqidan mTels
dedamiwis zurgze da maTac Sewyvites qalaqisa da godolis Seneba. amito-
mac ewoda saxelad babiloni, radgan swored aq aRria ufalma mTeli dedami-
wis ena da aqedan gafanta isini ufalma dedamiwis zurgze~ (dab. 11. 1-9).
noes Ze _ `qami iyo qanaanis mamamTavari~, _ weria dabadebaSi. semma _
ebraul da sxva semitur tomebs daudo safuZveli. iafetma ki _ evropasa
da aziaSi gavrcelebul mraval xalxs. TviTon sityva `iafeti~ niSnavs
`gavrcelebas~. sxvadasxva xalxis mamamTavarTa Soris bibliis Zveli, gan-
sakuTrebiT ki qristiani komentatorebi qarTvelTa mamamTavarsac asaxele-
ben _ zogierTi cnobiT, is yofila iafetis Ze Tubali. saerTod iafetis
STamomavlebi, noes dalocvis Sesabamisad, raodenobiTac da RirsebiTac
upiratesni iyvnen sxva mamamTavarTa STamomavlebze. noem iafeti ase dalo-
ca _ ganufarTos RmerTma iafets, semis karvebSi daemkvidros, daemorCilos
mas qanaani (dab. 9. 27).
-
20 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
iafetis STamomavloba aseTia:
_ ` iafetis Zeni: gomeri, magogi, madai, iavani, Tubali, meSeqi da Tirasi.
gomeris Zeni: aSqenazi, rifaTi da Togarma.
iavanis Zeni: eliSa, TarSiSi, qiTimi da dodanimi. amaTgan ganifantnen
zRvispira xalxebi Tav-Tavis qveynebSi, TiToeuli Tavisi enis mixedviT, Tavi-
si tomis mixedviT, Tav-Tavis xalxSi~ (dab. 10. 2-5).
bibliis komentatori ase ganmartavs am saxelebs:
`gomeri~ _ ...am xalxis saxels sxvaganac vxvdebiT bibliaSi _ winaswarmetyvel
ezekielTan, romelic maT aRwers, rogorc mezobels Tubalisa da mosoxisa (38, 6)
da sxva xalxebis rigSi, romelnic saxlobdnen Crdilo siriaSi da mcire aziaSi.
`magogi~ ... ezekielTan es tomebi gamodian, rogorc gamocdili da dax-
elovnebuli moisarni (38, 16. 39, 3). isini cxovroben zemoT dasaxelebulebT-
an mezoblad, odnav maT CrdiloeTiT. zogierTni maTSi xedaven skviTebs,
romelnic cxovroben azovis zRvis piras. magogSi aseve skviT-Turanelebs
xedaven. skviTebis bediswera asrulda ezekielis winaswarmetyvelebis Tanaxmad,
maTi ganadgurebis Sesaxeb samon-gogis dablobze, roca isini dabrundnen
palestinaSi da daavaddnen, rogorc aRwers herodote (1, 105-106).
`madai~... am saxeliT iwodebodnen arielebi, mcxovrebni dasavleT aziaSi
_ midielebi. maTi didi nawili TandaTanobiT gadasaxlda aRmosavleTSi da
miiRo indusebis saxeli. midielebis sparselebTan da, saerTod, arielebTan
naTesaobis Taobaze werda winaswarmetyveli danieli (V, 28).
`iavani~ _ miuTiTebs berZnebze, upirvelesad ionielebze.
`Tubal mesexi~... _ rogorc dabadebaSi, aseve wmida werilis mraval
adgilas es ori xalxi, rogorc wesi, erTiandebian da erTad gamoisaxebian
magogis moxarkeebad (ezek. 38, 2. 39, 1). erTxel sxvaTaSoris iavanTan erTi-
andebian (e. 37, 13). da kidev or adgilas maTi sacxovrisi ganisazRvreba
palestinis CrdiloeTiT. asirieli mefeebis analebSi arcTu iSviaTad moix-
senieba Muski da Tabal, viTarca ori mezobeli xalxi, mcxovrebi kilikiaSi.xolo herodote ambobs tibarekebsa da iberianelTa (iberTa) da mosoxTa
Sesaxeb, kolxidis mezoblad mcxovrebTa Sesaxeb. mecnierebi Tvlian, rom
Tavdapirvelad orive xalxi cxovrobda tigrosisa da evfratis saTaveebSi,
midiasa da skviTias Soris, e.i. kolxeTsa da iberiaSi (Tubal _ savaraudoa
iberebi anu qarTvelebi).
`gomeris Zeni~: aSqezani... ` _ imaze dayrdnobiT, rom Tanamedrove ebraelebi
germanias `askenazs~ uwodeben, iudevel ganmmartebelTa umravlesoba aq
xedavs miTiTebas germanelebze... advilad SesaZlebelia aseve is, rom es
erovneba Tavis Tavdapirvel sacxovrisad (igulisxmeba mcire azia) gasv-
lis Semdeg, droTa viTarebaSi damkvidrda dasavleT evropaSi da aq daudo
safuZveli momavali germaniis cxovrebas.
`Togarma~ ... es saxeli kidev orjer gvxvdeba ezekielTan, rogorc cx-
enebisa da virebis momwodebeli tireli vaWrebisaTvis (ezek. 27, 14. 38, 6).
-
21saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
tradiciis Tanaxmad, romelic Semonaxulia mose xorenacisTan, somxeTis
mcxovrebTa mamamTavrad iTvleboda Togarmas Svili~ (ix. ` ~,
t. I, 1904. s. 70).
m s o f l i o e n a T a o j a x e b im s o f l i o e n a T a o j a x e b im s o f l i o e n a T a o j a x e b im s o f l i o e n a T a o j a x e b im s o f l i o e n a T a o j a x e b i
ramdenad Seefardeba mecnierul Tvalsazriss bibliaSi gadmocemuli
Txroba enaTa da xalxTa warmoqmnis Sesaxeb? amasTan dakavSirebiT komenta-
tori wers, rom genealogiuri cxrilebi aRmosavleTis Zveli xalxebi-
saTvis warmoadgendnen yvelaze mniSvnelovan da farTod gavrcelebul
movlenas, umTavres da TiTqmis erTaderT istorias warsulisas, is saimedod
iyo daculi da Taobidan Taobas gadaecemoda.
bibliis genealogiuri cxrilebi, ueWvelad uZvelesi, warsulis Zeglebia,
wamosuli abramis epoqidan, Cans, TviT noes ojaxidan. axal aRmoCenaTa
wyalobiT, Tanamedrove mecnierebi ufro da ufro rwmundebian xalxTa
bibliuri cxrilebis sinamdvilesa da simarTleSi, magaliTad, mas `Zvel
msoflioSi xalxTa gansaxlebis gansakuTrebiT Zveli, gansakuTrebiT Zvir-
fasi da sruli istoriis~ dokuments uwodebs cnobili frangi orientalis-
ti lenormani da ambobs, rom `mis sinamdviles gasaocrad adasturebs
SedarebiTi enaTmcodneoba da fiziologiuri gamokvleva sxvadasxva erisa~.
cxrili amtkicebs kacobriobis erTa erTobis WeSmaritebas, uCvenebs, rom
mTeli kacobrioba warmoiSva mxolod am sami (semi, qami, iafeti) Stosagan,
romelnic Tavis mxriv gamovidnen erTi saerTo Ziridan (ix. `tolkovaia
biblia~, peterburgi, 1904, gv. 68).
dabadeba meaTe TavSi CamoTvlis semitur, qamitur da iafetur xalxebs,
maT eTnarqebs da bolos ambobs: `es aris noes ZeTa STamomavloba Tav-
Tavisi modgmis mixedviT, Tav-Tavis xalxSi. maTgan ganStovdnen xalxebi
qveyanaze warRvnis Semdeg~ (dab. 10, 32).
Tanamedrove enaTmecnierebi semitur enaTa ojaxebs akuTvneben asurul-
babilonurs, anu aqadurs, Zvel ebrauls (anu bibliis enas), finikurs, arameuls,
siriuls, arabuls, eTiopurs.
qamitur enaTa ojaxs akuTvneben berberulsa da kuSitur enebs, Zvel
egvipturs, kopturs (S. ZiZiguri, saenaTmecniero saubrebi, 1982, gv. 98).
msoflios yvelaze farTod ganfenili enaTa ojaxia indoevropuli, rogorc
nabrZanebia _ ` ganufarTos RmerTma iafeTs~, masSi Sedis enaTa induri, iran-
uli, slavuri, baltikuri, germanuli, romanuli, kelturi, berZnuli Stoebi,
calkeuli enebi.
indoevropul enaTa ojaxSi Sedis 86-ze meti ena, ganfenilni atlantis
okeanidan indoeTisa da wynar okeanemde. am ojaxis enaTa calkeul Stoeb-
Sic aTeulobiT ena Sedis, magaliTad, romanul (italikur) StoSi Sedis 13
-
22 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
ena, germanuli Stos sxvadasxva jgufSi _ 11 ena, indur StoSi _ 12 ena,
aseve iranulsa da sxva StoebSi, miuxedavad imisa, rom aRniSnuli enebi
amJamad Zlier daSorebulni arian erTmaneTs, mecnierebi gamokvlevebis
Sedegad mividnen daskvnamde, rom aRniSnuli enebi warmoSobilni arian
erTi indoevropuli fuZe enis diferenciaciis, daSla-danawevrebis Sede-
gad. isini aRniSnul monaTesave enaTa SejerebiT da SedarebiT rwmundebian
rom, miuxedavad droTa viTarebiT gamowveuli cvlilebisa, maT SeinarCunes
saerTo struqturuli niSnebi. mecnierTa daskvniT, fuZe indoevropul enas
Tavdapirvelad gamoeyvnen winareitalikebis, winarebaltielebis, winareger-
manelebis, indoiranelebis, xeTebisa da sxvaTa enebi, romelnic Semdgom
Tavis mxriv daiSalnen calkeul enebad. xalxTa uzarmazari indoevropuli
jgufi Tavdapirvelad warmoadgenda mTlian, jer kidev dauSlel gaerTianebas,
romelic saerTo enaze metyvelebda. saerTo fuZe indoevropuli ena mecni-
erTa TvalsazrisiT daunawevrebeli saxiT arsebobda `Cvens eramde IV
aTaswleulSi~, unda aRiniSnos, rom zogierTi RvTismetyvelis Tanaxmad, msof-
lio warRvna moxda 3246 wels qristeSobamde, qronologia faqtobrivad
Tanmxvedria.
`msgavsadve yvela semitur enasa da yvela qamitur enas amJamad erTmane-
Tisagan daSorebulsa da gantotvils, warsulSi gaaCndaT saerTo fuZeena,
romlisganac diferencirebis Sedegad warmodgnen isini~. aseTia azri
lingvistebisa. amas mowmobs enaTa da xalxTa warmoSobis Sesaxeb wmida
werilic.
`dabadeba~ sxva Tavdapirvel xalxTa Soris qarTvelTa winaprebs _ To-
bels, mosoqsa da aseve Torgams, _ pirvel rigSi CamoTvlis. Tobeli da
mosoqi (mosoxi) iyvnen iafetis Zeni, xolo Torgami iafetis Zis Ze iyo.
SemTxveviT ar uwodebda lenormani bibliis genealogiur sias msoflioSi
xalxTa gansaxlebis srul istorias. arc isaa SemTxveviTi, rom kaenis _
pirveli adamianis Zis Zeebsac _ iabeli, iubeli, Tubal-kaeni ewodebodaT.
yvela amaT qarTvelur tomTa winaprebad gulisxmobdnen gamoCenili is-
torikosebi. bibliis genealogiuri cxrilis safuZvelze mkvlevarebs ufleba
eZlevaT ganacxadon, rom msoflios Tavdapirvel xalxTa Soris qarTvelTa
winaprebs eWiraT mniSvnelovani raodenobrivi wili. Tavis mxriv, am mo-
sazrebas ganamtkicebs lingvist mecnierTa Teoriebi, romlis Tanaxmadac,
indoevropul fuZeenaze gavlena mouxdenia protoqarTvelur enas. mar-
Tlac, aTaswleulTa win, kacobriobis gariJraJze, jer kidev dauyofel pro-
toindoevropul enaze gavlenas ver moaxdenda proqarTveluri, am enis
matarebel eTnoss mniSvnelovani adgili rom ar sWeroda mesopotamiasa da
mcire aziaSi _ kacobriobis Tavdapirvel samSobloSi. protoqarTvelur
enas, rogorc aRiniSna, urTierToba hqonia protosemiturTanac, es kidev
erTxel amtkicebs lenormanisa da sxva mecnierTa azrs bibliis geneal-
ogiuri cxrilis istoriulobis Sesaxeb, agreTve im azrsac, rom Tavdapirvel
-
23saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
protoqarTvelebs mniSvnelovani adgili eWiraT zemoaRniSnul regionSi.
winareindoevropul, winaresemitur da winareqarTvelur enaTa sistemeb-
is qronologiuri da arealuri urTierTdamokidebulebis Sesaxeb weren:
`indoevropul winare enis arealuri kontaqtebi semitur da qarTvelur
enebTan gamovlenili leqsikur nasesxobaTa masalebiT kargad jdebian semi-
tur da qarTvelur winare enaTa sistemebis qronologiur da arealur
ganawilebaTa CarCoebSi. saerTo semituri enis arseboba unda mivakuTvnoT
periods ara ugvianes IV aTaswleulisa... rac qronologiurad emTxveva
saerTo indoevropuli enis daTariRebas. winaresemituris areali unda
yofiliyo axlo aRmosavleTis gansazRvruli olqi, sadac SeiZleboda hqono-
daT kontaqtebi semitur enebs, rogorc indoevropul winare enaTa sistemebTan,
aseve samxreT kavkasiur (qarTvelur) winare enis sistemasTan~ (T. gamyreliZe,
v. ivanov. `indoevropeiskii iazik i indoevropeici~ t. II. 1984. s. 380).
p r o t o q a r T v e l u r i e n i s m a t a r e b e l ip r o t o q a r T v e l u r i e n i s m a t a r e b e l ip r o t o q a r T v e l u r i e n i s m a t a r e b e l ip r o t o q a r T v e l u r i e n i s m a t a r e b e l ip r o t o q a r T v e l u r i e n i s m a t a r e b e l i
e T n o s i s g a n s a x l e b ae T n o s i s g a n s a x l e b ae T n o s i s g a n s a x l e b ae T n o s i s g a n s a x l e b ae T n o s i s g a n s a x l e b a
babilonis godolis dacemis Semdeg enaTa aRrevis Sedegad warmoqmnili
Tavdapirveli xalxebi ` gafanta ufalma RmerTma dedamiwis zurgze~. Tavda-
pirvel xalxTa Soris, rogorc iTqva, dabadeba asaxelebs qarTvelTa winapre-
bad miCneul Tobelsa da mosoxs. isini sxva xalxebTan erTad, cxadia, unda
wasuliyvnen yvela xalxis saerTo samSoblodan _ mesopotamiidan _ qvey-
nierebis sxvadasxva kideSi, gafantuliyvnen dedamiwaze. SeZles Tu ara
protoqarTvelebma gafantvis Semdeg TavianTi eTnikuri saxis SenarCuneba,
romel qveyanaSi Cans maTi kvali? es sakiTxi yovelTvis ainteresebdaT
eklesiis mamebs, aseve istorikosebs, lingvistebs, bibliis komentatorebs.
Zvel samyaroSi, jer kidev qristeSobamde, espanel da kavkasiel iberebs
erTi warmoSobis xalxad Tvlidnen. Rirsi mama ioane mTawmideli espaneTs
qarTvelebiT dasaxlebulad miiCnevda.
XIII-XIV saukuneTa istorikoss nikifore qsantopuloss, romelsac aqvs
18 wignisagan Semdgari `saeklesio istoria~, miaCnda, rom saqarTvelos
iberebi `ispaniis iberTagan arian gadmosaxlebulni~ (georgika, VII, 1966),
kidev ufro adre qarTvelTa warmoSobis Sesaxeb werdnen eklesiis mamebi.
iberTa, anu qarTvelTa sacxovrisis Sesaxeb mogviTxroben eklesiis istori-
kosebi evsevi kesarieli (260-340), sokrati sqolastikosi, gelasi kesarieli,
rufinusi (IV-V ss.) da sxvebi.
amJamad sabolood damtkicebulia, rom qarTvelebi wina aziis Zvel mkvidr
mosaxleobas ekuTvnian, isini naTesaurad iyvnen dakavSirebulni msoflios
uZveles kulturul mosaxleobasTan, ufro metic, `cnobil mecnierebs fr.
-
24 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
homels, ed. maiers, kiperts, leman-haupts, lenormans, akad. n. mars, akad.
turaevs da sxvebs araerTxel aRuniSnavT, rom qarTveli tomebi memkvidre-
ni arian Sumerebis, xeTebis, mitanelebis, xaldebisa da sxva, romlebic wina
aziis uZvelesi xalxebi iyvnen da romlebmac Seqmnes sakacobrio kultur-
is yvelaze adrindeli kerebi. amgvarive mosazreba ganaviTara da mravalmxrivi
faqtiuri masalebis moSveliebiT kidev ufro daasabuTa Tavis SromebSi
akad. iv. javaxiSvilma~ (S. mesxia, simon janaSia, 1950, gv. 39).
rogorc zemoT aRiniSna, enaTmecnierebaSi arsebobs Teoria, romlis Tanax-
madac, indoevropuli fuZe enis matarebeli eTnosi xmelTaSuazRvispireTsa
da wina aziaSi Semovida romeliRac mxridan. manamde es mxareebi (e.i. wina
aziis, pirineis, apeninis, balkaneTis naxevarkunZulebi) dasaxlebulni iyvnen
araindoevropuli enis matarebeli tomebiT. akademikosma Tamaz gamyrel-
iZem, rogorc aRniSnuli iyo, wamoayena axali Teoria, romlis Tanaxmadac
indoevropelebi qristeSobamde IV aTaswleulSi wina aziaSi cxovrobdnen,
warmoadgendnen jer kidev aradiferencirebul, mTlian gaerTianebas, romelic
metyvelebda saerTo enaze. Semdgom maTgan warmosdgnen (dayofis Sedegad)
winare italikebi, winare baltielebi, winare germanelebi, indoiranelebi,
xeTebi, momavali slavebi da sxvebi. gansakuTrebiT isaa aRsaniSnavi, rom am
winare indoevropul enas urTierToba hqonia winare qarTvelur da winare
semitur enebTan, amitomac qarTveluri da semituri winare enebidan usesx-
ebia bevri sityva. Tu am Teorias SevadarebT n. maris Teorias, davinaxavT
garkveul msgavsebas. n. maris mixedviT, qarTvelur-kavkasiur-mediteranuli
enebi warmoadgendnen im substrats, romelzedac aRmocendnen da gaiSalnen
indoevropelebi _ `...indoevropelebi arsaidan ar mosulan, aramed isini...
igive iafetelebi arian da indoevropuli enebi iafeturi enebis Semdgomi
safexuri, maTi transformaciaa axal stadiaze~. Tamaz gamyreliZis Tanaxma-
dac, indoevropelebi `arsaidan ar mosulan~, maTi winare samSoblo wina
aziaa, sadac maT urTierToba hqoniaT qarTvelurTan, anu n. maris mixedviT
`iafeturTan~.
indoevropul winareenas, Tanaxmad T. gamyreliZisa, urTierToba hqonia
ara marto winareqarTvelurTan, aramed winaresemiturTanac. n. maris Tanax-
madac qarTvelurs urTierToba hqonia semiturTan. da radganac qarTve-
lurs, anu iafeturs mWidro kavSiri hqonda indoevropulTan, semiturTan
misi dakavSirebiT gamomzeurda enaTa `msoflio kavSiris idea~. n. mari
`...qarTuli da semituri enebis~ naTesaobas cxadyofs da amiT ki msoflio
kavSiris ideas amzeurebs~ (d. karbelaSvili, n. maris saiubileo krebuli,
1934. gv. XVIII).
n. mari ar gamoricxavda kavkasiis iafeturi enebis kavSirurTierTobas
qamitur enebTanac, is ambobda _ ` CvenTvis, romlebic iafeturi enaTmecniere-
bis Teoriis mTeli sistemis agebisas amovdivarT iafeturi enebis semitur-
-
25saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
Tan naTesaobis faqtobrivi monacemebidan, gasagebia, gamoricxuli ar aris
kavkasiis Zireuli enebis, e.i. kavkasiis iafeturi enebis, kavSirurTierToba
qamitur enebTan...~. aqedan Cans, rom baskologiaSi adre gamoTqmuli hipoteza
qamitur enebTan baskuris naTesaobisa n. marisaTvis misaRebia (gavixsenoT
magaliTad, hugo Suxardtis debuleba: baskuri enaTesaveba erTsa da imave
dros qarTvelur-kavkasiurs da qamituri modgmis enebs)... (S. ZiZiguri, baskur-
kavkasiuri problema, gv. 65).
n. maris ` msoflio kavSiris idea~ qarTulis meSveobiT albaT aseTi saxiT
gamoisaxeba (ix. sqema):
iafetur enaTa ojaxi, n. maris Tanaxmad, moicavda dedamiwis vrcel re-
gions, xmelTaSuazRvispireTs, kavkasias, pamirs, afrikas (d. karbelaSvili,
dasax. naSr. gv. XXXVIII).
marTlac, enaTmecnierebis mniSvnelovani nawili gamowvlilviTi gamokv-
levebis Sedegad ar gamoricxavs qarTulis, anda fuZe qarTveluri enis
kavSirs wina aziis uZveles xalxebTan, SumerebTan, protoxeTebTan, xuritebTan,
aseve pelasgur-etruskul-iberiul enobriv samyarosTan. amitomac unda vi-
fiqroT, rom babilonis godolis dacemis Semdgom protoqarTveluri enis
sem
semituri
qarTvelur-kavkasiur-mediteranistuli
iafet
i a f e t u r i
pelasguri
baskuri
etruskuli
qam
qamituri
indoevropuli
-
26 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
matarebeli eTnosis erTi nawili darCa wina aziaSi, xolo sxvebi gaifant-
nen dedamiwis zurgze, kerZod, dasaxldnen kavkasiaSi, xmelTaSuazRvispire-
Tis qveynebSi, balkaneTSi, apeninisa Tu pirineis naxevarkunZulze. maT, rogorc
enaTmecnierTa monacemebidan Cans, SeunarCunebiaT TavianTi eTnikuri saxe
da garkveul dromde enac.
simon janaSiam pirvelqarTuli eTnosis Sesaxeb Camoayaliba Tavisi kon-
cefcia _ `uZveles droSi, daaxloebiT eqvsi aTasi wlis winaT, wina aziis
uzarmazar miwa-wyalze da samxreT evropaSic (balkaneTi, apeninisa da
pirineis naxevarkunZulebi) erTi modgmis xalxebi cxovrobdnen. Semdeg am
modgmis xalxTa adgilsamyofeli TandaTan izRudeboda. Zv.w.aR-is II aTaswleu-
lis damdegisaTvis wina aziis mkvidri xalxebidan cnobili iyvnen xeTebi
da subarebi. xeTi subarebi qarTvel tomTa winaprebi arian. xeTebi mcire
aziaSi mosaxleobdnen, subarebs ki eWiraT teritoria CrdiloeT mesopota-
miidan moyolebuli kavkasionamde. am xeTa-miTanis samefoebis xanaSi kavkasiis
miwa-wyali xeTur-subaruli modgmis mosaxleobas ekava. ...xeTur-subaruli
mosaxleoba mraval wvril samTavrod daiqsaqsa. xeTur-subaruli tome-
bidan ufro Zlierni yofilan muskebi, mermindeli mesxebi, IX saukuneSi ki
yvelaze energiul brZolebs asurelebs Tubalebi umarTavdnen. Zv.w.aR-is
IX-VII ss. xeTur-subarulma tomebma axali Zlieri saxelmwifo Seqmnes _
urartu. aqve, mezoblad arsebobda xeTur-subaruli samefo mana...~ s. jana-
Sias koncefciam Zlieri gavlena iqonia... samecniero literaturaSi damkvi-
dreba iwyo mis mier Semotanilma terminebma: `xeTur-iberiuli xalxebis
jgufi~ (pireneis iberebi, etruskebi apeninis naxevarkunZulze) balkaneTis
pelazgebi, Sumerebi, xeTebi da subarebi (xuritebi), urartu, muSqebi da
Tabali, qarTvelebi da sxva kavkasieli xalxebi~ da a.S. (g. meliqiSvili,
`qarTvelebi, maTi warmomavlobis sakiTxi~, saq. ist. narkv. I, gv. 327).
simon janaSias Teoria CvenTvis imiTaa saintereso, rom erTmaneTis monaTe-
save ` xeTur-iberiuli~ xalxebi wina aziidan, TavianT Tavdapirveli samSob-
lodan gavrcelebulan dasavleTisaken _ afrikis CrdiloeT sanapiroze da
samxreT evropaSi _ `evropaSi am gvartomobis xalxebi win uswrebdnen
Semdeg mosul indoevropelebs, romelTac damxvduri mosaxleobisa da misi
kulturis Zlieri gavlena ganicades. ase iyo pirineis, anu iberiis naxe-
varkunZulze, sadac Zveli iberiuli mosaxleobis STamomavalni, baskebad
wodebulni, dRemde arian SemorCenilni. aseve moxda apeninis naxevarkunZu-
lze, sadac etruskebma Seqmnes italiis uZvelesi civilizacia, romelmac
Semdgom mZlavri zemoqmedeba iqonia romis kulturaze. dasasrul, balkane-
Tis naxevarkunZulze gvian mosul indoevropel berZnebsac pelazgebis
dawinaurebuli mosaxleoba daxvdaT.
am xalxTa mier Seqmnil maRali kulturis keraTagan yvelaze ufro
mniSvnelovnad winaaziuri kerebi unda CaiTvalos. wina aziaSi ...adre Caisaxa
-
27saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
saxelmwifoebrioba. evfratisa da tigrosis auzTa qvemo nawilSi Sumerebma
(Semeberebma) jer kidev Zv.w.aR-is IV aTaswleulSi ganaviTares saqalaqo
cxovreba, safuZveli Cauyares saxelmwifos da gamoigones msoflioSi uZve-
lesi damwerloba _ jer ieroglifuri, xolo Semdgom lursmuli~ (s.
janaSia, Sromebi, t. V, 1987, gv. 20).
damoukideblad imisgan, namdvilad aqvs Tu ara qarTul enas genetikuri
kavSiri wina aziis uZveles enebTan, mecnierTa mier dadasturebulia, rom
xuritebis, xeTebisa da urartuelebis garkveuli nakadi Serwymia qarTvel
ers _ `enobrivi monacemebi cxadyofs, rom qarTvel tomebSi unda gaTqve-
filiyo da qarTveli xalxis SemadgenlobaSi unda Sesuliyo ZvelaRmosav-
luri civilizaciis Semqmneli, samxreTSi mcxovrebi xalxebis (xuritebis,
xeTebis, urartulebis) garkveuli nakadi. amisi nakvalevi Tavs iCens qarTvelTa
enaSi~ (g. meliqiSvili, dasax. naSromi, gv. 357). amdenad qarTvelebs ufleba
aqvT TavianTi Tavi maT memkvidreebad miiCnion.
qristeSobamde III aTaswleulSi saqarTveloSi arsebuli TrialeTis Sua
brinjaos xanis kulturis Zlieri kavSiri Sumerul samyarosTan mkvle-
varebs afiqrebinebs, rom winaaziuri warmoSobis zogierTma tomma saqarTvelo-
Si SemoaRwia (iqve, gv. 353). ` TrialeTis kulturas metad mkafio paralele-
bi moepoveba ara marto Crdilo-dasavleT iranis materialur kulturaSi,
aramed xeTur samyaroSic~ (iqve, gv. 354). saerTod TrialeTis kulturis
gamoCenas amierkavkasiaSi ukavSireben xuritebis tomis eqspansias (iqve, gv.
355). arqeologiac emxroba zemomotanil azrs.
dadasturebuli faqtia qarTul-indoevropuli enobrivi siaxlove, Tumca
ki qarTuli enaTa damoukidebel ojaxs ganekuTvneba, es imiTaa saintereso,
rom wina aziis uZvelesi mosaxleoba indoevropelebi aRmoCndnen, qarTvelebs
mWidro kontaqtebi hqoniaT maTTan, imdenad, rom uZveles qarTvelur enas
Zlieri transformacia ganucdia indoevropuli substratis gavleniT.
fiqroben, rom es garemoeba Sedegia im xangrZlivi da mWidro kontaqtebisa,
romelTac adgili unda hqonoda uZveles xanebSi qarTvelur tomebsa da
uZveles indoevropul dialeqtebze molaparake tomebs Soris (g. meliqiS-
vili, dasax. naSr. gv. 345).
yuradRebas ipyrobs garkveuli msgavseba qarTvel da Zvel anatoliur
indoevropul (xeTur, luviur, palaur) enebs Soris (ix. g. giorgaZe, indo-
evropul-qarTul (qarTvelur) enobrivi paralelebis xasiaTis Sesaxeb, saenaT-
mecniero krebuli 1979, gv. 62).
saerTo anatoliuri indoevropuli fuZeenis daSlis procesi dawyebula
gvarovnuli wyobis dros III aTaswleulSi qristeSobamde, anatoliaSive
(iqve, gv. 67). nesitebi TandaTan gavrcelebulan centralur da aRmosavleT
anatoliaSi, romelic manamde dasaxlebuli iyo xeTebis (protoxeTebis)
tomebiT (zogierTi mecnieris azriT, swored protoxeTebs hqoniaT kavSiri
-
28 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
qarTvelebTan). nesitur-xaturi urTierTobis dros, romelic gagrZelda
aseulobiT wlobiT, protoxeTuri ena STanTqa nesiturma, romelmac Tavis
mxriv ganicada garkveuli cvlileba (fonetikaSi, leqsikaSi, morfologia-
Si). Serevis da Sejvarebis Sedegad indoevropelebisa da xeTebis tomebs
Soris Camoyalibda xeTuri eTnosi. daaxloebiT XVII saukuneSi qristemde
Seqmnilma xeTurma samefom mTlianad SeiTvisa protoxeTebis mdidari
tradiciebi (iqve, gv. 67).
Tavis mxriv, xeTur saxelmwifosTan urTierToba unda hqonoda pirvel
qarTul saxelmwifoebs (politikur warmonaqmnebs) _ diauxis (daianis _
asiriuli wyaroebiT) da kulxas _ Woroxisa da dasavleT evfratis yara-
sus raionebSi, sadac ZvelTaganve cxovrobdnen qarTuli tomebi, isinive
iyvnen samxreTuli periferiebi pirvelqarTuli saxelmwifoebisa. arsebobs
safuZveli vifiqroT, rom am olqebSi, SeiZleba samxreTiT an samxreT-
dasavleTiT, ZvelTaganve imyofeboda ZiriTadi teritoria saerTo qarTve-
luri fuZeenis matarebeli tomisa, romlisgan TandaTan gamoiyvnen sxva-
dasxva dialeqturi erTeulebi (svanuri, megruli, Wanuri). ivaraudeba aseve
urTierToba ara xeTebsa da qarTvel tomebs, aramed ufro adre saerTo
anatoliur indoevropul enobriv erTeulsa da saerToqarTuls Soris.
simon janaSia protoxeTebs, anu xatebs qarTvelTa uSualo winaprebad
miiCnevda wina aziis sxva Zvel tomebTan erTad. is werda _ `mTeli wina
aziis teritoria uZveles xanaSi dasaxlebulia iseTi xalxebiT, romelTac
ara aqvT araviTari kavSiri arc indoevropelebTan, arac semitebTan, arc
Turqul-monRolur tomebTan. yvelaze mniSvnelovanni wina aziis am uZve-
les xalxTagan arian sumerebi, xatebi anu xetebi, mitanelebi, urartus
(vanis) qaldebi da sxvebi. swored am xalxebma Seqmnes kacobriobis uZvele-
si kulturuli kera... Semdeg es xalxebi TiTqos qrebian, nuTu ukvalod? ra
Tqma unda ara. sxva tomebis mowolis gamo isini icvlian teritorias da
axal-axal kerebs qmnidnen. yvelaze samxreTiT mdebare raionebidan maT
amoiwies mcire aziasa da mesopotamiaSi, aqedan Savi zRvis samxreT sana-
piroebsa da vanis tbis raionSi, iqidan kidev Tanamedrove amierkavkasiaSi.
satomo saxelebis istoria am mxriv did sayuradRebo masalas Seicavs~ (s.
janaSia, t. III, 1959, gv. 194).
rogorc vxedavT, s. janaSia amierkavkasiis mkvidr mosaxleobas (upirve-
lesad, cxadia, qarTvelebs) miiCnevs adgilmonacvlebuli Sumerebis, xatebis,
mitanelebisa da urartuelebis STamomavlebad. es xalxebi, misi azriT,
saerTo warmoSobisa SeiZleboda yofiliyvnen.
safiqrebelia, rom kavSiri arsebobs xatebis, xaldebis, anu qaldebis,
xalibebis saxelebs Soris. Zveli berZeni mwerlebi pirdapir amboben, rom
xaldebi winaT xalibebad iwodebodneno. Semdeg sayuradReboa, rom xaldebi
cxovrobdnen, rogorc Savi zRvis samxreT sanapiroze, ise vanis tbis garSemo.
cxadia, es erTi xalxis ori Sto unda iyos.
-
29saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
aseve sayuradReboa asurul warwerebSi moxsenebuli muskebisa da kaske-
bis saxelebi. muskebi arian mermindeli mosxebi an mesxebi. kaskebi kidev
kolxebi, rogorc es aRniSnulia ukve prof. iv. javaxiSvilis mier. mesxebisa
da kolxebis ambavi yvelasTvis cnobilia. friad sarwmunoa iberebis kavSi-
ri tibarenebTan da tabal-TobalTan. aseve safiqrebelia, rom termini ` qarTve-
li~ dakavSirebulia qald-Tan (iqve, gv. 195).
arnold Ciqobavas daskvniT, rac ufro Sors vixedebiT qarTveluri da
sxva iberiul-kavkasiuri enebis istoriul warsulSi, miT ufro xelSesaxebi
xdeba am enaTa warmoSobiTi kavSiri wina aziisa da SuamdinareTis Zveli
civilizaciis enebTan (urartulTan, huritulTan, xeTurTan, ulamurTan, Sum-
erulTan). S. ZiZiguris azriT, `mecnierebaSi dgas sakiTxi winaelinuri
(pelasgur-anatoliuri) kulturis Semqmnel xalxebTan iberiul-kavkasiuri
enebis kavSiris Sesaxeb. jer kidev adre SeamCnies, rom berZnul enaSi
gamoiyofa fena, romelic ar aixsneba indoevropuli enebis safuZvelze.
maSasadame, es danaleqi unda ganekuTvnebodes xmelTaSua zRvis uZveles
mkvidrTa samyaros... winaberZnuli egeosuri enebis amocnobis gzebi miima-
rTeba iberiul-kavkasiuri enebisaken, kerZod qarTveluri enebis samyaro-
saken~ (baskur-kavkasiuri problema, gv. 51).
egeosuri mosaxleobis istoriis sakiTxebis mkvlevaris, r. gordezianis
azriT, Sexvedrebi iberiul-kavkasiur da egeosur enebs Soris namdvilad
mniSvnelovania, aseve egeosur-anatoliur geografiul saxelebs garegnu-
lad TiTqmis zusti paralelebi aqvT kavkasiurTan, kerZod ki qarTul
toponimikasTan (ix. r. gordeziani, `iliada~ da egeosuri mosaxleobis
istoriisa da eTnogenezis sakiTxebi, 1970, gv. 299-301).
CvenTvis saintereso sakiTxs _ uZvelesi qarTuli eTnosis migracias
xmelTaSua zRvis qveynebSi exeba mecnieri sxva SromaSic _ etruskulis
kavkasiurTan da baskurTan mimarTebisas igi varaudobs, rom Zv.w.aR-is III
aTaswleulis miwurulSi kavkasiidan italiaSi saberZneTis gavliT gada-
saxlebula kavkasiur tomTa erTi nawili, romelsac Seuqmnia e.w. kavkasiuri
substrati Semdgom formirebuli etruskulisaTvis (r. gordeziani, etruskuli
da qarTveluri, 1980, gv. 6).
etruskul-qarTvelur mravalricxovan enobriv paralelebs r. gorde-
ziani akavSirebs xalxTa migraciasTan, `gansakuTrebiT ki kavkasiur tomTa
mZlavr gadasaxlebebTan egeidasa da dasavleT xmelTaSuazRvis auzSi
adre brinjaos xanis dasawyisSi~ (iqve, gv. 6).
misi azriT, e.w. kavkasiur-pelazguri Sre italiaSi qristeSobamde II
aTaswleulSi dawyebul migracias unda Seetana, `isini dakavSirebulni
unda yofiliyvnen e.w. apeninis kulturis damkvidrebasTan italiaSi... Tavis
mxriv TviT Sua heladuri kulturis warmoqmna Cven migvaCnia egeidaSi
kavkasiuri, upiratesad qarTveluri tomebis migraciis Sedegad Zv.w.aR-is II
aTaswleulis damdegs. rogorc irkveva, maT egeosur samyaroSi Semoitanes
-
30 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
aSkarad qarTveluri komponenti, rac winare berZnul enobriv samyaroSi
aTobiT wminda qarTveluri struqturis sityvisa da terminis arsebobiT
dasturdeba, rogorc Cans, es talRa Zv.w.aR-is II aTaswleulis ganmavlobaSi
gavrcelda dasavleT xmelTaSua zRvis auzSi, risi Sedegic unda iyos aq
Suaheladuri tipis kulturebis aRmoceneba da pelazgur-kavkasiuri eno-
brivi elementebis gavrceleba. swored migraciaTa am talRam moumzada,
Cvenis azriT, safuZveli Semdgom formirebul etruskul enas. rogorc Cveni
gamokvlevebis Sedegebi gviCvenebs, pelazgur-qarTveluri elementebi albaT
yvelaze ufro arsebiTia etruskulSi~ (r. gordeziani, etruskuli da qarTve-
luri, gv. 60).
sabolood, albaT unda iTqvas, rom babilonis godolis daqcevis Semdgom
warmoqmnil enaTa da xalxTa Soris arsebobda protoqarTveluri enac, es
cnobilia bibliis uZvelesi komentatorebisTvisac, romelnic iafetis ZeTa
Soris qarTvelTa winaprebsac asaxeleben. protoqarTveluri eTnosi, sak-
maod mravalricxovani yofila, rac iqidan Cans, rom TviT warRvnamdec
kaenis bolo STamomavalTa Soris lameqis Zeebs ewodaT iabeli (IV, 20),
iubali da Tubal-kaeni. mecnierTa erTi nawili, saxelebidan gamomdinare
(aq unda gavixsenoT, rom iafetis Ze Tubali _ qarTvelTa mamamTavrad
iTvleboda) maT miiCnevdnen qarTuli tomebis mosaxeleebad. iabels _ karavSi
mcxovrebTa da mejogeTa mamas, iubals _ meCangeTa da mestvireTa mamas,
Tubal-kaens _ rvalisa da rkinis saWurvelTa mWedels, maTi azriT, saxele-
bi SerqmeviaT ZvelqarTul tomTa saqmianobasTan dakavSirebiT. warRvnas
isini ver gadaurCnen, magram maTi saxelebisa da Tobelis saxelis msgavseba
mecnierebs afiqrebinebT, rom protoqarTveluri eTnosi sakmaod mraval-
ricxovani iyo uZveles epoqaSi. godolis daSlis Semdeg, qarTvelTa winaprebi,
rogorc zemoT iyo aRniSnuli, gavrcelebulan qveynierebis sxvadasxva kideSi,
SuamdinareTidan _ wina aziasa da kavkasiisaken, xmelTaSuazRvispira qvey-
nebSi, Crdilo afrikaSi. maT yvelgan safuZveli daudviaT Sesabamisi kul-
turebisaTvis, romelnic Semdgom auTvisebiaT sxvebs.
a R T q m a R m e r T i s a e r T a na R T q m a R m e r T i s a e r T a na R T q m a R m e r T i s a e r T a na R T q m a R m e r T i s a e r T a na R T q m a R m e r T i s a e r T a n
dedamiwis zurgze gafantvis Semdgom adamianebma TandaTan daiviwyes
TavianTi winaprebisagan gagonili da naswavli gadmocemebi RmerTze, amas
xels isic uwyobda, rom siSorisa Tu urTierTqiSpis gamo xalxebs Soris
misvla-mosvla da kavSiri Semcirebuli, anda Sewyvetili iyo. WeSmariti
RmerTis daviwyebis Semdgom gavrcelda crumorwmuneoba, zeciuri da qvey-
niuri qmnilebebis Tayvaniscema, amitomac erTi uxilavi RmerTis magier
Tayvani sces mraval cru ` RmerTs~, maT gamosaxulebebs _ kerpebs emsaxure-
bodnen da msxverpls swiravdnen maT.
-
31saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
TandaTan kerpTayvanismcemlad iqca msoflios yvela xalxi, amitomac
ufalma ineba dedamiwaze yofiliyo erTi xalxi mainc, romelSic daculi
iqneboda WeSmariti sarwmunoeba, romelsac ecodineboda igi da Tayvans
scemda mas da mxolod mas.
ufalma ineba aseTi eri warmoeSva erTi kacis _ abramis STamomavlobis-
agan. abrami WeSmariti RmerTis madidebeli iyo, warmoSobiT Suamdinareli,
misi mamis samSoblo qveyana iyo qaldea, qalaqi uri. am droisaTvis qaldea
erqva qveyanas tigrossa da evfrats Soris TiTqmis sparseTis yuredan
babilonamde. aq, rogorc aRniSnuli iyo, cxovrobdnen sxvadasxva epoqaSi
jer Sumerebi, Semdgom xuritebi da protoqarTvelebis monaTesaved miCneu-
li sxvadasxva tomebi semitebTan erTad. CvenTvis sainteresoa, rom qaldea
ufro mogvianebiT ewodeboda dRevandeli saqarTvelos mezoblad mdebare
qveynebsac _ urartudan pontos CaTvliT gadaSlil mxares. urartuelTa
uzenaes RmerTs `xald~ _ qald ewodeboda da isini TavianT Tavs qalde-
velebad miiCnevdnen. `safiqrebelia, rom termini `qarTveli~ dakavSirebu-
lia qald-Tan da misi meSveobiT, sxva amave Ziris winaaziur uZveles
saxelebTan~, _ werda s. janaSia (t. III, 1959, gv. 195). saxel qaldeas ivane
javaxiSvilic akavSirebda qarTvelebTan. ` dakvirvebam dagvarwmuna, rom qarT-
megruli Stos tomebis sakuTar saxelebSi (qarTueli, karduxi) erTi da
igive qveynis saxeli gvxvdeba. igi aris qarTu anu kardu. raki am qveynis
saxeli orive Stos tomebis saxelwodebaSi moipoveba, ueWvelia igi qarTveleb-
is Tavdapirveli samSoblo unda yofiliyo. am samSoblos xsovna mesame
Stos warmomadgenels, svanebsac aqvT SerCenili _ es karTu anu qarTu
ganTqmuli qveyana qaldea aris~ (qarTveli eris istoria, I, 1951, gv. 403-404).
ase rom, qaldea ara marto abraamis winaparTa samSobloa, is qarTvelTa
pirvelsamSoblodac SeiZleba CaiTvalos. aseTi versiis arseboba unda miu-
TiTebdes, rom qaldevelTa qveyana semitebTan erTad albaT qarTvelTa
monaTesave, anda protoqarTveluri tomiTac iyo dasaxlebuli.
rogorc wina Tavidanac Canda, SuamdinareTSi qarTvelTa monaTesave tomebs
qristeSobamde aTaseuli wlebiT adre daculi hqondaT mcire marcvali
WeSmariti sarwmunoebisa. qaldevelTa urSi mcxovreb abrams ki hqonda
Seuryeveli sarwmunoeba RmerTze.
`mohkida xeli Teraxma Tavis Zes abrams, Tavis SviliSvil lots, hara-
nis Zes, Tavis rZals sarais, Tavisi Zis abramis cols da gavidnen erTad
qaldevelTa uridan qanaanis qveyanaSi wasasvlelad. miadgnen xarans da iq
damkvidrnen~ (dab. 11, 31).
qaldevelTa urs, sadac cxovrobda mama abramisa Tarra anu Teraxi, Cveu-
lebriv aigiveben samxreT mesopotamiis qalaq urTan, saidanac is ojaxTan
erTad gadasaxlebula qalaq xarranSi mesopotamiis Crdilo nawilSi. igi
iqve gardaicvala. rogorc aRiniSna, mesopotamiaSi sazogadod saukuneTa
-
32 m itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZem itropoliti an an i a jafariZe
manZilze sxvadasxva xalxebi cxovrobdnen. istorikosTa Tanaxmad, qriste-
Sobamde IV-III aTaswleulSi aq mcxovrebma Sumerebma Seqmnes pirveli qalaqi-
saxelmwifoebi (eridu, uri, uruki, lagaSi, nipuri). Semdgom aq Semodian
semituri tomebi, romlebmac aiTvises SumerTa kultura. qristemde III
aTaswleulSi aq sargon mefem Seqmna erTiani semituri mesopotamiis mom-
cveli saxelmwifo _ aqadi. amave III aTaswleulSi aq SeiWrnen kvlav
semituri _ amorevelTa tomebi, maT mier Seqmnili saxelmwifos dedaqalaqi
iyo babiloni. Zvelbabilonuri saxelmwifos Semqmneladaa miCneuli mefe
xamurabi _ kanonmdebeli. xamurabianTa dinastia daamxes xeTurma tomebma
1530 wels qristeSobamde. II aTaswleulis Sua xanebSi mesopotamiaSi gamoCnd-
nen xuritebi, saxelmwifo miTanis Semqmnelebi. xuritebi, istorikosTa erTi
nawilis Tanaxmad, qarTvelTa winaprebadaa miCneuli, iseve rogorc zogier-
Ti xeTuri tomi da gansakuTrebiT protoxeTebi. abraamis mamis _ Tarras _
qaldevelTa uridan gamosvlis droisaTvis qaldea, marTlac qarTvelTa
winapari tomebiT yofila dasaxlebuli.
msoflio warRvnis Semdeg ufalma RmerTma aRTqma dado, anu kavSiri
Sekra mTel kacobriobasTan _ noes saSualebiT. Semdgom abraamis saSu-
alebiT _ adamianTa TanamonaTesave jgufTan, xolo sinas mTaze ufali
RmerTi daukavSirda mxolod da mxolod erT xalxs, iakobis STamomavlebs
_ israelTa Svilebs. man misca maT kanoni, gadaaqcia is Tavis rCeul erad.
xaranSi yofnisas, abraami (maSin jer kidev abrami erqva) iRebs RvTisagan
brZanebas _ ` uTxra ufalma abraams: wadi Seni qveynidan, Seni samSoblodan,
mamaSenis saxlidan im qveyanaSi, romelsac me giCveneb. gaqcev did xalxad,
gakurTxeb da ganvadideb Sens saxels da kurTxeuli iqnebi. vakurTxeb Sens
makurTxebels da davwyevli Sens mawyevars. kurTxeuli iqneba SenSi miwi-
erTa mTeli modgma~ (dab. 12.1-3). `uTxra ufalma abrams mas Semdeg, rac
loti gaeyara: aaxile Tvali da gaixede am adgilidan, sadac Sen dgaxar,
CrdiloeTisaken, samxreTisaken, aRmosavleTisaken da dasavleTisaken. mTeli
es qveyana, rasac xedav, SenTvisa da Seni modgmisaTvis momicia samaradisod.
qviSasaviT uricxvs gavxdi Sens STamomavlobas. Tu vinme SesZlebs qviSis
daTvlas, Seni STamomavlobac daiTvleba~ (dab. 13. 14-16).
Semdgomi sityva aRTqmisa azustebs wina aRTqmebis monacemebs: `am dRes
daudo ufalma aRTqma abrams da uTxra: Seni STamomavlobisaTvis mimicia
es qveyana egviptis mdinaridan did mdinaremde _ evfratis mdinaremde...~
(dab. 15. 18).
Semdeg kidev ufro gamowvlilviTaa Camoyalibebuli _ `oTxmocdacxra
wlis iyo abrami, rom gamoecxada ufali abrams da uTxra: me var RmerTi
Zlieri. iare Cems winaSe da sruli iyavi. davdeb aRTqmas Cemsa da Sens
Soris da didad, didad gagamravleb. pirqve daemxo abrami da ase elapar-
aka mas RmerTi: `es me var, da aha, Cemi aRTqmac: `uamrav xalxTa mama
-
33saqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istorias aqarTvelos samociqulo eklesi is istoria
Seiqmnebi! aRar gerqvas ameridan saxelad abrami, aramed abraami iyos Seni
saxeli, radganac uamrav xalxTa mamad gaqcev. didad, didad gagamravleb,
xalxebad gaqcev da mefeni gamovlen Sengan. davdeb aRTqmas Cemsa da Sens
Soris da Sens STamomavalTa Soris Taobidan Taobamde, samaradiso aRTqmas,
rom Seni da Seni STamomavlobis RmerTi viqnebi. mogcem Sen da Sens
STamomavlobas Seni mdgmurobis qveyanas, qanaanis mTels qveyanas, samarad-
iso sakuTrebad da Tqveni RmerTi viqnebi. uTxra RmerTma abraams: oRond
daicaviT Cemi aRTqma Sen da Senma STamomavlobam Taobidan Taobamde~...
(dab. 17. 1-9). aRTqmis piroba iyo winadacveTa abraamisa da misi STamomav-
lobisa. winadacveTiloba iyo niSani RvTis xalxis kuTvnilebisa.
abraami 100 wlisa iyo, roca saram, RvTis dapirebis Tanaxmad, Sva Ze,
romelsac uwodes isaaki. manamde abraams saras nebiT mxeval agarTan
eyola ismaili _ ismaitelTa mamamTavari, aseve xeTTurasTan hyavda _
madiani, madianelTa mamamTavari. isaakma SeirTo rebeka, romelmac Sva tyupi
vaJebi esavi _ edomelTa mamamTavari da iakobi _ israelianTa mamamTavari.
marTalia, esavi pirmSo iyo, magram iakobma Tavisi moxerxebiT miiRo pirm-
Soeba da mamis kurTxevac. amis Semdeg gaeqca esavis risxvas. gaemarTa
mesopotamiaSi, xaranis sanaxebSi, dedis naTesavebTan. gzaze dauRamda, daido
lodi sasTumlad da dawva erT adgils _ `esizmra: miwaze kibe dgas da
TaviT cas swvdeba, uflis angelozebi adi-Camodian kibeze. aha, ufali dgas
kibeze da eubneba: me var ufali RmerTi abraamisa, mamaSenisa da RmerTi
isakisa. es miwa, romelzedac wevxar, SenTvis da Seni STamomavlobisaTvis
momicia. Seni STamomavloba qviSasaviT mravalricxovani iqneba da ganivr-
cobi dasavleTisaken, aRmosavleTisaken, CrdiloeTisaken da samxreTisaken,
SeniTa da Seni STamomavlobiT ikurTxeba miwierTa mTeli modgma. aha,
SenTana var da yvelgan dagifarav, sadac ki waxval, kvlav dagabruneb am
miwaze. ar migatoveb, vidre ar agisruleb yvelafers rac giTxari~ (dab. 28,
12-15). xarranSi iakobs SerTes lia da raxili, maTTan da agreTve maT
mxevlebTan iakobs eyola Tormeti vaJi da erTi qali, maTgan warmoiSva
israelis Tormeti tomi. Tavisi ojaxiT ukan dabrunebisas iakobs `uTxra
RmerTma: iakobia Seni saxeli