ЭКОЛОГИЙН ҮНДЭС

.

Биосферийн тухай Популяцийн тухай Бүлгэмдэл Экосистем Экологийн солигдол буюу

сукцесс

Биосферийн тухай 1875 онд Австрийн эрдэмтэн Эудард

Зюсс БИОСФЕР хэмээх нэр томьёог хамгийн анх биологийн шинжлэх ухаанд оруулсан

20-р зууны эхээр Оросын эрдэмтэн В.И.Вернадский биосферийн тухай сургаалийг шинэ агуулга үзэл санаагаар баяжуулан боловсруусан

Энд ус агаар чулуу мандал дахь амьд биеийн тарахалт,гүйцэтгэх үүрэг,хувирган өөрчлөлт,зүй тогтлыг шинжлэх ухаанд оруулсан.

.

Манай дэлхийн амьд бие түүни й ул мөр таррррхсан оронзайг шим мандал буюу биосфер гэнэ.

Эрдэмтэд дэлхийг 4,5 тэрбум жил, биосферийш 3,5 миллиард жилийн өмнө үүсэн гэж үзэж байгаа.

Дэлхий дээр амьдрал анх бий болсон цагаасаа хойш аажим хөгжиж байснаа хөгжил яваандаа хурдассан өнөөгийн байдалд орсон хэмээн үздэг

Биосферийн хил хязгаар

Орчинд амьд бие болон тэдгээрийн оршин амьдрах нөхцөл боломж байгаа эсэх,амьдарлын ул мөр олдсон эсэхээр биосферийн хил хязгаарыг тогтоодог.

Усан мандал буюу гидросфер

Чулуун мандал буюу литосфер

Агаар мандал буюу атмосфер

Биосферийн бүрэлдэхүүн

Амьд биес Биоген бодис/газрын тос,нүүрс/ Биокос бодис/хөрс,байгалийн ус/ Биологийн бус гаралтай бодисууд Сансрын гаралтай

бодисууд/солир,тоосонцор/

Усан мандал буюу гидросфер

Эрдэмтэд анхны амьд бие усанд үүссэн гэж үздэг.

Амьд биесийн 70-98% нь ус эзэлдэг. Гидросферийн 98%-г далай

тэнгисийн ус эзлэх бөгөөд 1,24%-г мөс үлдсэнийг нь цэнгэг ус гол горхи нуурын ус эзэлнэ.

Усан орчинд нийт 150000 гаруй зүйлийн амьтан 10000 гаруй зүйлийн ургамал амьдардаг байна.

.

Усан мандлын онцлог Байгалийн аливаа усанд тодорхой

хэмжээний агаар ууссан байдаг.Ттодорхой энд хүчилтөрөгчийн горим үйлчилдэг байна.

Усанд төрөл бүрийн эрдэс бодис байнга уусаж байдаг.Энэ нь агууламжаараа өөр өөр байдаг.

Усанд хоол тэжээлийн зүйлс ихэвчлэн хөвөх маягаар агуулагддаг.

Өвөрмөц дулааны горимтой байдаг.Температурын хэлбэлзэл маш бага байдаг.

Гэрлийн горим нь босоо чиглэлд харилцан адилгүй эрс ялгавартай байдаг.

Ус байнгын хөдөлгөөнд оршино.

Агаар мандал буюу атмосфер Дэлхийн бөмбөрцгийг хүрээлэн

орших хийн бүрхэвч юм. Хийн мандлын үе давхаргаар нь:1. Тропосфер2. Стратосфер3. Мезосфер4. Термосфер Агаар мандал нь олон хийнээс

тогтдог бөгөөд давхарга бүрийн агаарын найрлага нь өөр байдаг .

.

Агаар мандал буюу атмосфер Агааргүйгээр бүх амьд биет оршин тогтнох

боломжгүй юм. Агаар мандлын далайн түвшнээс дээш 20

км-н андарт,зарим бактери хөх ногоон замаг олдсон.

Хэт ягаан туяаны үйлчлэлээс хамаарч үүнээс дээш амьдрал огтнох үндэсгүй.

Тропосферийн давхаргад цаг уурын бүхий л үзэгдлүүд ажиглалагддаг.

Стратосферт озоны давхраа байрлаж амьд бие организмуудыг хэт ягаан туяаны үйлчлэлээс хамгаалж байдаг байна.

Агаар мандлын онцлог Чийгшилт багатай Даралт өндрөөсөө шалтгаалан

өөрчлөгддөг Нягт ямагт бага байдаг Хүчилтөрөгчийн хангамж байнга

өндөр байдаг. Гэрэлтүүлгийн эрчим харьцангуй мх Газарзүйн байрлал улирлаас

шалтгаалж дулааны горим өөр өөр байна.

Чулуун мандал буюу литосфер Дэлхийн бөмбөрцгийн хатуу бүрхэвч Энэ амьдарлын нөхцөл

хязгаарлагдмал Доошлох тусам температур ихэсдэг. 4 км-н гүнд амьдарлын ул мөр

илрүүлээд байна. Хөрсөнд хамгийн нягтшилтайгаар

оршдог. Ус болон агаарын харьцаа урвуу

хамааралтай байдаг.

..

Биосфер дахь бодисын эргэлт Бодисуудын эргэлтүүдийг геологийн их

эргэлт ,бага эргэлт гэж 2 хуваадаг. Бодисын байнгын эргэлт эргэлт явагдах

механизм бүрэлдэн тогсон явдал нь биосферийн үндсэн шинж чанар юм.

Биосфер дахь бодисын эргэлт нь амьд биесийн оролцоотойгоор тасралтгүй үргэлжилдэг

Хүчилтөрөгчийн эргэлт Нүүрстөрөгчийн эргэлт Азотын эргэлт Усны эргэлт

.

.

.

Популяцийн тухай Тодорхой газар нутгийг эзлэн орших бие

биеэсээ харьцангуй тусгаар нэг зүйлийн хэсэг бүлэг бодгалийг популяци гэнэ.

POPULUS гэдэг латин үгнээс гаралтай бөгөөд ард түмэн гэсэн утгатай

Популяци нь зүйл оршин тогтнох хэлбэр юм.

Популяциийг дотор нь хэд хэд ангилдаг.1. Эгэл популяци2. Экологийн популяци3. Газарзүйн популяци

Популяциийн үндсэн шинж

1. Популяциийн тоо толгой2. Төрөлт3. Үхэл,хорогдол4. Популяцийн цэвэр өсөлт5. Популяцийн нягтшил 5 нь

популяцийн үндсэн шинжийг бүрдүүлнэ.

Популяцийн бүтэц

Оронзайн бүтэц/оронзайд хэрхэн тархаж байгааг ажиглан гаргаж ирсэн бөгөөд тархалтын 3 үндсэн хэлбэр байдаг./

Хүйсийн бүтэц/тухайн популяцид эсрэг хүйсийн бодгалиуд байгаа тохиолдолд авч үздэг.

Зарим амьтдад эрс хүйс байдаггүй бөгөөд эр эм бодгальд 2лаа байдаг амьтдад энэ бүтцийг авч үздэггүй./

Насны бүтэц/ямар ч амьтдад байдаг, популяцийн өсөлт бууралтанд чухал байр суурь эзэлдэг.

Зан араншингийн бүтэц/өөрийнх нь өвөрмөц онцлогоос хамаарч өөр өөр байдаг./

Популяцийн тоо толгойн динамик

Популяцийн тоо толгойн өөрчлөлт гэсэн үг юм.

Төрөлт Үхэл хорогдол Шилжилт /миграци/ Шилжин ирэгсэд Шилжин явагсад (Төрөлт- Үхэл)+ (Шилжин ирэгсэд-

Шилжин явагсад )=тоо толгойн өөрчлөлт

Популяцийн гомеостас-тоо толгойн авто зохицуулга

Өөрөө өөрийнхөөрөө тоо толгойг зохицуулах чадвар юм.

Хэт олширсон үед төлөрхөг чанар ихэсдэг зүй тогтолтой

Энэ нь зүйлээ хамгаалж үлдэх байгалийн шалгарал юм

Амьтанд гомеостаз хатуу ширүүн болон зөөлөн 2 янзаар явагддаг.

Биоценоз буюу бүлгэмдэл

Тодорхой нутаг дэвсгэр эзлэн тархаж түүхэн урт хугацаанд бүрэлдэн хоорондоо нарийн нягт хлбоотой зүйлийн организмын харьцангуй тогтвортой нэгдлийг бүлгэмдэл гэнэ.

Бүлгэмдэл нь хэдэн мянгаар тоологдох зүйлүүдээс тогсон байдаг.

Зохиомол бүлгэмдэл /хүний аргаар бүтсэн/нь 100 орчим зүйлтэй байдаг байна.

Бүлгэмдэл дэх амьд бие махбодийн харилцан холбоо

Амьдрах орчины холбоо Тээжээлийн гинжин холбоо Барьж цуглуулах холбоо Амьд бодисуудыг байгуулах холбоо Зүйл хоорондын холбоо

Зүйл хоорондын холбоо

Нейтрализм/ 2 зүйл организмын хувьд ямар нөлөөлөлгүй/ /0:0/

Аменсализм/2 зүйл организмын хувьд нэгд нь нөлөөгүй нөгөөд нь хортой/ /0:-/

Комменсализм /2 зүйл организмын хувьд нэгд нь ашигтай нөгөөд нь нөлөөгүй/ /-:-/

Мутуализм /2 зүйл организмын хувьд харилцан ашигтайгаар хамтран амьдрах хэлбэр/ /+:+/

Конкуренци /2 зүйл организмын хувьд 2ууланд нь хортой нөлөөтэй/ /-:-/

Хоёр зүйлын хоорондох харилцан холбоо

Махан идэштэн ба золиос / нэгд нь ашигтай нөгөөд нь хортой / Нэг зүйл нөгөө зүйл организмыг идэш тэжээл болгон ашиглах /+:-/

Паразит ба эзэн амьтан / нэгд нь ашигтай нөгөөд нь хортой/ Нэг зүйл нөгөө зүйл организмыг идэш тэжээл орон байраа болгох үзэгдэл. /+:-/

Экосистем түүний ойлголт

Бүлгэмдэл сав ертөнцийн хчин зүйл 2 хоорондоо харилцан үйлчилж экологийн систем буюу экосистемийг бий болгоно.

Экосистем нэр томьёог анх английн эрдэмтэн А.Тэнсли 1935 онд экологийн шинжлэх ухаанд оруулсан.Биогеоценоз нэр томьёог оросын эрдэмтэн В.Н.Сука 1942 онд гаргасан.

Экосистемийн хил хязгаарыг ургамалжилтын хилээр тогтооно.

Экологийн сукцесс

Сукцесс гэдэг нь тухайн газар нутаг дахь бүлгэмдлийн солигдлыг хэлнэ.

Сукцессийг 2 ангилдаг.1. Анхдагч сукцесс/анхдагч амьдрал

байхгүй газарт амьдрал үүсэхийг хэлнэ./

2. Хоёрдогч сукцесс /амьдарлын хэлбэр солигдолтыг хэлнэ./

Экосистемийн хэлбэрүүд

Шилмүүст ойн экосистем Хээрийн экосистем Цөлийн экосистем Нуурын экосистем Далайн экосистем Халуун орны навчит экосистем Тундрын экосистем

Шилмүүст ойн экосистем

Хээрийн экосистем

Цөлийн экосистем

Нуурын экосистем

Далайн экосистем

.

Халуун орны навчит экосистем

Тундрын экосистем

.

.

.

Анхаарал тавьсан явдалд баярлалаа

Эх дэлхийгээ хайрлан хамгаалья!!!

2013он