Ο Άμλετ του Σαίξπηρ υπό το πρίσμα της Ιστορικής- Πολιτισμικής Ψυχολογιας

Μια παρουσίαση της Παπαδοπούλου Δανάης, για το «Ιστορική Πολιτισμική Ψυχολογία του Vygotsky», Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Ψυχολογίας.

Περιεχόμενα

Εισαγωγικά… Η Ζωή& το Έργο του

Βυγκότσκι Το Χωροχρονικό Πλαίσιο

Συνάντησης Σαίξπηρ- Βυγκότσκι

Η Ψυχολογία της Τέχνης Η Ψυχολογία του Ηθοποιού Τελικά…

Αντι Προλόγου

Το περιεχόμενο της εν λόγω παρουσίασης είναι μια ψυχολογική ανάλυση του Άμλετ και κατεύθυνση της, η ιστορική πολιτισμική ψυχολογία.

Στόχοι αυτής της παρουσίασης είναι:1) Η προώθηση της θεματικής του κλάδου ΙΠΨ2) Η εξοικείωση με τα 2 πρόσωπα-πρωταγωνιστές

Βυγκότσκι- Άμλετ3) Η κατανόηση, ο ανασχηματισμός της γνώσης

μέσω συζήτησης «Κτήμα ες αεί μάλλον ή αγώνισμα ες το

παραχρήμα ακούειν ξύγκειται». Θουκυδίδης

Η Ζωή& το Έργο του Βυγκότσκι

Το πρώτο βήμα προσέγγισης προς την ΙΠΨ είναι η εξέταση αυτού καθεαυτού του ρεύματος…

«Η πραγματικότητα καθορίζει την εμπειρία μας, το αντικείμενο της επιστήμης, τη μέθοδο της, και είναι εντελώς αδύνατη η εξέταση οποιασδήποτε έννοιας σε απόσπαση από την απεικονιζόμενη αυτή πραγματικότητα» (Вы́готский, 1996a, σελ.82-3)

Η Ζωή& το Έργο του Βυγκότσκι

Τα Πρώτα Χρόνια του Βυγκότσκι =Η προσωπική του ιστορία, το οικογενειακό του ανάφορο, θα είναι το πρώτο πλαίσιο που θα εξετάσουμε.

Να σας πω μια ιστορία…

Λέξεις- Κλειδιά: Μητέρα, Πατέρας, Το Σπίτι, Παιδεία, Προγκρόμ, Εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο

“Ο πατέρας του Vygotsky Semion L'vovich είχε σπουδάσει σε κάποιο τομέα εμπορίας και διαφήμισης και δούλευε ως διευθυντής στην τράπεζα του Gomel. Ήταν ένας άνθρωπος ευφυής, με έφεση στις ξένες γλώσσες και σεβαστός στην κοινότητα. Μάλιστα μια ευγενική του κίνηση ήταν να δημιουργήσει την δημοτική βιβλιοθήκη για όλους τους πολίτες της πόλης. Αν και ήταν ένας άνθρωπος δύσκολος, και πολύ ισχυρογνώμον, αυτό δεν τον εμπόδισε να είναι ένας στοργικός πατέρας.” (Gita Vygodskaya, 1995)

«Η μητέρα του, Tsetsilia ήταν η ψυχή του σπιτιού… ήπιος, ευαίσθητος άνθρωπος… δασκάλα αλλά δεν ασκούσε το επάγγελμα της. Όλη της η προσπάθεια και φροντίδα επικεντρώθηκε στην αρμονική, ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών της. Η ίδια μιλούσε με ευχέρεια την γαλλική και γερμανική γλώσσα και έτρεφε ιδιαίτερη συμπάθεια στους γερμανικούς ποιητές.» (Δαφέρμος, 2002, σελ. 49)

Προγκρόμ (погром)

Όταν «Οι Εβραίοι του Gomel αντιστάθηκαν με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί έντονη σύγκρουση μεταξύ των δυνάμεων που υποστήριζαν τα δικαιώματα των μειονοτήτων και των κρατικών κύκλων της αντίδρασης.» (Δαφέρμος, 2002 σελ. 50) Ο Βυγκότσκι ήταν μόλις 8 ετών.

Διακρίσεις, και η Εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο

Ο Βυγκότσκι τελείωσε το γυμνάσιο με χρυσό έπαινο (άριστα). Όλοι οι καθηγητές του μιλούσαν για ένα παιδί που συνδυάζει καλοσύνη και καλή απόδοση στα μαθήματα. Διέθετε τότε όλα τα προσόντα που θα διασφάλιζαν την επιτυχημένη εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο… Όμως εκείνη την περίοδο η τσαρική κυβέρνηση αποφάσισε να αλλάξει ριζικά το σύστημα εισαγωγής στα πανεπιστήμια της χώρας με δύο τρόπους…Ωστόσο η τύχη ευνόησε τον Vygotsky χαρίζοντας του μια θέση στο πανεπιστήμιο της Μόσχας στο τμήμα της Ιατρικής. (Δαφέρμος, 2002)

Η ‘Γνωριμία’ του Βυγκότσκι με τον Άμλετ

«Η κάθε βαθειά διείσδυση στην πραγματικότητα απαιτεί μια πιο ελεύθερη σχέση της συνείδησης προς τα στοιχεία αυτής της πραγματικότητας, που παρουσιάζεται άμεσα στην πρωτογενή αντίληψη (και τη δημιουργία) δυνατοτήτων όλο και πολυπλοκότερων διαδικασιών με τη βοήθεια των οποίων η γνώση της πραγματικότητας γίνεται πιο σύνθετη και πλούσια» (Вы́готский, 1982b, σελ.453)

Η ‘Γνωριμία’ του Βυγκότσκι με τον ‘Αμλετ

… συνέβη στη Μόσχα των φοιτητικών του χρόνων. Η γνωριμία τους, είναι πλαισιοθετημένη από μερικά πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου (1913-1917)

1)Βρισκόταν σε εξέλιξη ο ΑΠΠ2)Ο Βυγκότσκι ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για την

Ψυχολογία και ξεκίνησε να τη μελετά3)Επέλεξε για θέμα της διπλωματικής του εργασίας την

ανάλυση της τραγωδίας του Σαίξπηρ «Άμλετ», διατυπώνοντας την άποψη ότι ο Άμλετ εκφράζει την θλίψη της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτή ήταν και η πρώτη διπλωματική του εργασία.

«Τότε που κυριαρχούσε η απογοήτευση και η απαισιοδοξία στους κόλπους της διανόησης και όλης της κοινωνίας ο Vygotsky διατύπωσε την άποψη ότι η τραγωδία Άμλετ του Σαίξπηρ είναι κτισμένη στη θλίψη για την ανθρώπινη ύπαρξη.» (Δαφέρμος, 2010)

Κατά δεύτερον, θεωρούμε ότι ο Vygotsky επηρεάστηκε και από την πραγματοποίηση της Οκτωβριανής- Ρώσικης Επανάστασης. «Μετά από ένα ισχυρό σόκ ή φόβο, μια ιστορία χάνεται.» με τα λόγια του Μίλτου Φρίντμαν (1944) «Θα πρέπει να κατανοήσουμε το πλαίσιο των κρίσεων. Μόνο μια κρίση, πραγματική ή εικονική μπορεί να φέρει αληθινή αλλαγή. Όταν εμφανίζεται αυτή η κρίση, οι νέες πρωτοβουλίες καθορίζονται από τις ιδέες που προϋπάρχουν.»

Επιπρόσθετα, την εποχή εκείνη έκαναν το ξεκίνημα τους οι Ρώσοι Φορμαλιστές. Ο Ρωσικός Φορμαλισμός δεν είναι μια άγνωστη πτυχή της ιστορική εξέλιξης του πράγματος. (Ψυχολογία της Τέχνης)

(Στη δεύτερη εργασία του για τον Άμλετ, επηρεάζεται από το ρεύμα του δομισμού. -> Ψυχολογία του Ηθοποιού)

Επιστροφή στο Γκομέλ

Όταν το 1917 ο Vygotsky τελείωσε

τις σπουδές του επέστρεψε στο

Gomel. Την εποχή εκείνη η πόλη βρισκόταν υπό

γερμανική κατοχή, και οι κάτοικοι της

αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα.

«Είμαι έτοιμος. Να είσαι έτοιμος είναι το παν. Ο Άμλετ είναι έτοιμος. Δεν αποφάσισε, αλλά είναι έτοιμος. Όχι αποφασιστικότητα, αλλά ετοιμότητα.»

«Δεν είναι υπερβολή να ονομάσουμε τον L. Vygotsky μεγαλοφυΐα. Για παραπάνω από πέντε δεκαετίες στην επιστήμη δεν συνάντησα άνθρωπο, ο οποίος έστω σε κάποιο βαθμό να τον προσεγγίσει στην καθαρότητα του μυαλού, στην ικανότητα να διακρίνει την ουσία συνθετότατων προβλημάτων, στο πλάτος γνώσεων τόσων τομέων της επιστήμης και στην ικανότητα πρόβλεψης των μελλοντικών δρόμων ανάπτυξης της ψυχολογίας.» (Luria, 1982, σελ.25)

«Ψυχολογία της Τέχνης»

Στην «Ψυχολογία της Τέχνης» ο Vygotsky αναγνώρισε την αξία της τέχνης και επικεντρώθηκε τον θεραπευτικό για την ανθρώπινη ψυχή χαρακτήρα δραματικής τέχνης. (Επίσης Πλάτωνας/ Αριστοτέλης)

Κριτική της λογοτεχνίας και της ψυχολογίας της εποχής του.

«Το θεμελιώδες σφάλμα της λογοτεχνικής κριτικής είναι η απόδοση πρώτης σημασίας στην αισθητική απόλαυση και αισθητική εκτίμηση ενός έργου. Η εκτίμηση αυτή είναι μάλλον αυθαίρετη, και τα χαρακτηριστικά αυτά φαίνονται να διαδραματίζουν ρόλο δεύτερης ή τρίτης σημασίας στην καλλιτεχνική συμπεριφορά» (Vygotsky, 1971)

Κεφάλαιο 8: Η τραγωδία του Άμλετ, πρίγκιπα της Δανίας

Υπόθεση του Σαιξπηριακού Άμλετ = Ο Άμλετ είναι ο πρίγκιπας της Δανίας. Η μητέρα του Γερτρούδη έχει μόλις παντρευτεί τον Κλαύδιο, θείο του Άμλετ, αδελφό του παλιού βασιλιά. Ο Άμλετ είναι αντίθετος με το γάμο και γνωρίζει βαθιά μέσα του ότι αυτός είναι αφύσικος. Το ίδιο βράδυ εμφανίζεται στον Άμλετ ο παλιός βασιλιάς ως φάντασμα και του διηγείται το θάνατό του. Ο Άμλετ δεν εκπλήσσεται ότι ο Κλαύδιος ήταν υπεύθυνος για το θάνατό του. Εξαγριωμένος με το νέο ορκίζεται να εκδικηθεί τον θείο του. Αυτή είναι η αρχή του έργου. Στο υπόλοιπο έργο βλέπουμε τον Άμλετ να παλεύει να συμβιβαστεί με τη γνώση που απέκτησε και κυρίως τον βλέπουμε αναποφάσιστο για τις ενέργειές του. (Σαίξπηρ, 2007)

«Η τραγωδία Άμλετ αποτελεί ένα αίνιγμα. Διαφέρει από τα υπόλοιπα έργα του Σαίξπηρ αλλά και από τα άλλα άλλων δημιουργών υπό την έννοια ότι δεν σταματάει ποτέ να εκπλήσσει τον αναγνώστη. Για αυτό το λόγο και εξαιτίας της σύγχυσης που μας δημιουργείται, όλοι προσπαθούμε να λύσουμε το αίνιγμα του Άμλετ» Vygotsky (1971)

«Δεν υπάρχει η ύπαρξη μιας μόνο ιδέας ή μαγικής φόρμουλας ικανής να ερμηνεύσει τον αινιγματικό χαρακτήρα του Άμλετ, όπως και συμβαίνει και στη ζωή» (Vygotsky, 1971)

Τα Ερωτήματα του Βυγκότσκι, 1

Πρόβλημα! Η μικρή παρουσία του Φαντάσματος- βασιλιά έναντι της μεγάλης σε όγκο ανάλυσης του από τους ερμηνευτές.

«Μήπως απομακρυνόμαστε από τον πραγματικό χαρακτήρα του έργου του Σαίξπηρ;»

Τα Ερωτήματα του Βυγκότσκι, 2-3

Θα πρέπει ακόμα να λάβουμε υπόψη την συγκεκριμένη τεχνική που ακολουθεί ο Σαίξπηρ, τη τεχνική της εποχής τους, που διαφέρει από τον τρόπο που εμείς αναπαριστούμε την τραγωδία του Άμλετ.

Μπορεί να επιδράσει μια τέτοια τεχνική- ‘ανατομική’ διαφορά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα; (Vygotsky, 1971)

«Δεν είναι τυχαίο που υπάρχουν τόσο διαφορετικές ερμηνείες του χαρακτήρα- Άμλετ. Όλες είναι σωστές και όλες είναι εξίσου λάθος. Πολύ περισσότερο ο Άμλετ αποτελείται εξίσου από μια κινητήριο δύναμη και μια αναβλητική δύναμη. Δεν είναι μια προσωπικότητα, αλλά μια μάσκα.» (Vygotsky, 1971)

Μια Νέα Προσέγγιση

«Το πρώτο βήμα για την ψυχολογική ανάλυση του Άμλετ είναι να απορρίψουμε τους 1100 τόμους σχολίων που προσπαθούν να συλλάβουν την ιδέα-Άμλετ. Τα τέχνη θα πρέπει να εξετάζεται σε σχέση με την τεχνική της, και όχι σε σχέση με το πώς θα μπορούσε να προσληφθεί από τον θεατή.» Vygotsky (1971)

Το δέυτερο βήμα για μια τέτοιου είδους προσέγγιση δεν θα μπορούσε παρά να είναι η τεχνική ανάλυση της πλοκής. …

Μια πρώτη Ανάλυση Πλοκής> Στην αρχή, το φάντασμα του αδικοχαμένου πατέρα ζητά από τον

νεαρό Άμλετ να εκδικηθεί τον θάνατό του. Για να αφοσιωθεί πλήρως στη μυστική αυτή αποστολή ο Άμλετ θα διαγράψει όλες τις σκέψεις, όλα τα συναισθήματα και όλα τα όνειρα του. (θα απαρνηθεί με λίγα λόγια την ζωή, αλλά μήπως είναι ήδη νεκρός;)

Στο πρώτο μέρος του δράματος, και μέχρι τον φόνο του Πολώνιου

βρίσκεται μετέωρος μεταξύ δύο επιλογών: να σκοτώσει εκδικούμενος για τον πατέρα του ή να μη σκοτώσει; Ο Άμλετ καθυστερεί πολύ να λάβει μια απόφαση. (Vygotsky, 1971)

Όταν ,μετά το πέρας της δράσης, ο βασιλιάς αποκαλύπτεται ένοχος, ο Άμλετ δεν αμφιβάλλει πλέον για την αλήθεια των λόγων του φαντάσματος. Όταν η μητέρα του θα τον καλέσει στην κάμαρα της, πείθει τον εαυτό του να μη υψώσει το σπαθί εναντίον της. (Vygotsky, 1971)

Πιο συγκεκριμένα…ΑΜΛΕΤ: «σκληρός ας είμαι, αλλά όχι τέρας. Μαχαιριέςνα τις δώσει η γλώσσα μου, καμιά το χέρισε αυτό ψυχή και γλώσσα μου να υποκριθούνκαι με όσα λόγια η γλώσσα και αν την φοβερίσειποτέ η ψυχή μου μη δεχθεί να τα σφραγίσει!»(Πράξη 3η, σκηνή 2η, μτφρ. Ρώτα Β. )

Ο Άμλετ είναι τώρα έτοιμος να σκοτώσει, και φοβάται ότι μπορεί να βλάψει ακόμα και την ίδια τη μητέρα του. Περιέργως αυτή η διαπίστωση συνοδεύεται από προσευχή:

ΑΜΛΕΤ: «Τώρα μπορούσα να το κάνω φίνα τώρα που προσεύχεται και τώρα θα το κάμω και έτσιπάει στον παράδεισο κι έτσι έχω βρει το δίκιο μου;(Πράξη 3η, σκηνή 3η: μτφρ. Ρώτα Β.)  Λίγους στίχους μετά ο Άμλετ θα δώσει έναν εντελώς νέο λόγο για την αναβλητικότητα

του: Δεν θέλει να σκοτώσει τον βασιλιά

ΑΜΛΕΤ: «Αυτό θέλει μέτρημα καλά, ένας αχρείοςσκοτώνει τον πατέρα μου, κι εγώ ο μοναχογιός του,τον ίδιο αχρείο αυτόν τον στέλνω στον παράδεισο.Μα αυτό είναι ανταμοιβή, είναι χάρη και όχι εκδικιωμός »(Πράξη 3η, σκηνή 3η, μτφρ. Ρώτα Β.) εκδόσεις

Πιο συγκεκριμένα… Στην επόμενη σκηνή ο Άμλετ θα σκοτώσει τον Πολώνιο, ο οποίος κρύβεται

πίσω από μια κουρτίνα, με ένα απροσδόκητο πέρασμα με το σπαθί του και αναφωνώντας «Ένα ποντίκι!» Από την πράξη του αυτή, καθώς και τα λόγια του καταλαβαίνουμε ευθύς εξαρχής ότι προοριζόταν να σκοτώσει τον βασιλιά και θείο του Κλαύδιο. Η προηγούμενη αναβλητικότητα του εξαφανίζεται. Αλλά τώρα ντρέπεται για την μεγάλη αστοχία του, να μπερδέψει τον Πολώνιο με τον Κλαύδιο. Δέχεται να εξοριστεί στην Αγγλία ως τιμωρία του θανάτου του Πολώνιου, και φεύγει από τη σκηνή λέγοντας τα εξής λόγια:

ΑΜΛΕΤ: «Ω στο εξής ο φόνος μόνη μου έννοια,Φόνος η σκέψη μου, ειδεμή είναι τιποτένια!»(Πράξη 3η, σκηνή 3η, μτφρ. Ρώτα Β.)

Αργότερα, όταν βρίσκουμε τον Άμλετ στο νεκροταφείο, ή όταν θα μιλήσει με τον Οράτιο, ή τέλος κατά τη διάρκεια της μονομαχίας, δεν υπάρχει καμιά αναφορά σε εκδίκηση. Τα λόγια του είναι τα εξής:

ΑΜΛΕΤ: «Αν είναι για τώρα, δεν είναι για άλλοτε,Αν δεν γίνει άλλοτε θα γίνει τώρα, αν δεν γίνει τώρα ,Θα έρθει η ώρα του, το παν είναι να είσαι έτοιμος»(Πράξη 3η, σκηνή 3η, μτφρ. Ρώτα Β.)

Ο Θάνατος του Άμλετ

Ο Άμλετ αισθάνεται ότι ο θάνατος του πλησιάζει. Μαζί του και το θεατρικό κοινό. Θα σκεφτεί την εκδίκηση όχι πριν το τέλος της μονομαχίας. «Ο Άμλετ δεν σκοτώνει τον βασιλιά για να διατηρήσει την υπόσχεση του προς το φάντασμα. Ο θεατής μαθαίνει ότι ο Άμλετ είναι σχεδόν νεκρός, ένα θανάσιμο δηλητήριο κυλάει στο αίμα του δίνοντας του λιγότερο από μισή ώρα ζωής. Μόνο τότε θα σκοτώσει τον βασιλιά.» (Vygotsky, 1971)

Η τελευταία σκηνή, σύμφωνα με τον Vygotsky, δεν αφήνει καμία απολύτως αμφιβολία ότι ο Άμλετ σκοτώνει τον βασιλιά εκδικούμενος τις τελευταίες πράξεις του βασιλιά, την δηλητηρίαση δηλαδή της μητέρας του, και του ίδιου. Πράγματι δεν υπάρχει καμία μνεία στον θάνατο του πατέρα του. Οι κριτικοί αργότερα θα συμφωνήσουν ότι παρότι συνέβη ο θάνατος του Κλαύδιου, υπάρχει ακόμα μια αίσθηση ανεκπλήρωσης. «Μετά τον θάνατο του βασιλιά το αίνιγμα θα έπρεπε να είχε εξαφανιστεί, παρόλα αυτά τότε αναδεικνύεται στα μάτια του έκπληκτου θεατή.» (Vygotsky, 1971)

Τα τελευταία του λόγια «Λέξεις, λέξεις, λέξεις… Τα υπόλοιπα είναι σιωπή»

Η Ψυχολογία του Ηθοποιού

«Ψυχολογία του Ηθοποιού» είναι ελεύθερη η αποτύπωση του τίτλου «Σχετικά με το πρόβλημα της ψυχολογίας της δημιουργικής εργασίας του ηθοποιού» και πρόκειται για ένα βιβλίο του Vygotsky που δημοσιοποιήθηκε το 1932

Ιστορικά το βιβλίο αυτό συγγράφηκε στην εποχή της λεγόμενης «Μεθοδολογικής Κρίσης της Ψυχολογίας» (1920-1930) Ο Vygotsky αυτή την εποχή συμφωνεί με τον Politzer και υιοθετεί την άποψη του ότι «Η Ψυχολογία είναι μια επιστήμη για το δράμα της ζωής» Έτσι, η ψυχολογία μπορεί να μάθει πολλά πράγματα από την θεατρική τέχνη.

Κύρια λογοτεχνική επιρροή του Βυγκότσκι εκείνη την εποχή ήταν το κίνημα του δομισμού.

Θέατρο& Κοινωνικοποίηση «Ο ηθοποιός δημιουργεί στη σκηνή άπειρα συναισθήματα και

αισθήσεις που έπειτα γίνονται συναισθήματα ολόκληρου του θεατρόφιλου κοινού. Πριν αυτά αποτελέσουν κομμάτι του ηθοποιού, (πολύ πριν από μένα και σένα), τους είχε δοθεί μια λογοτεχνική διατύπωση, γεννήθηκαν στον αέρα στην κοινωνική συνείδηση.» (Vygotsky,1932)

Συμπεράσματα;- η κοινωνικοποίηση είναι αυτή που αναπτύσσει

συναισθήματα στον άνθρωπο.- Το δεύτερο, ότι τελικά η εμπειρία του ηθοποιού δεν είναι

μια αυστηρά προσωπική εμπειρία και ούτε αντανακλά αποκλειστικά δικά του συναισθήματα, αλλά είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και ως εκ τούτου διέπεται από τις αρχές της αντικειμενικότητας (κοινωνικής πραγματικότητας)

- Τρίτο, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη γλώσσα ως μέσο έκφρασης των συναισθημάτων και συστηματοποιήθηκε η μελέτη της.

Η Ψυχολογία του Ηθοποιού- Άμλετ

«Να ζεις, να μην ζεις. Αυτή είναι η ερώτηση.

Τι συμφέρει στον άνθρωποΝα πάσχει, να αντέχει σωπαίνοντας τις

πληγέςΑπό μια μοίρα που ταπεινώνει δίχως έλεοςΉ να επαναστατεί, να αντισταθείΣτην ατέλειωτη παλίρροια των λυπημένων

κόπων.Να πεθάνεις. Να κοιμηθείς. Αυτό είναι όλο.Να κοιμηθείς και να κοιμηθούνΌλοι οι πόνοι που από αυτούς είσαι

πλασμένος.» ΑΜΛΕΤ, Πράξη Γ’, Σκηνή 1η. (μτ.φ: Γιώργος

Χειμωνάς)

Οι δομιστές λένε… Η εξήγηση ,κατά Vygotsky, θα έρθει από το στόμα του Κλώντ Λεβί Στρως,

θεμελιωτή της θεωρίας του δομισμού και μελετητή του Άμλετ.

«Αυτή την αντίθεση την διατυπώνει ο Άμλετ, με τη μορφή μιας αφελούς επιλογής. Δεν απόκειται στον άνθρωπο να διαλέξει ανάμεσα στην ύπαρξη και τη μη ύπαρξη… Η πάλη ανάμεσα στην ύπαρξη και τη μη ύπαρξη είναι η κινητήριος δύναμη της ανθρώπινης σκέψης. … Έχουμε την πραγματικότητα της ύπαρξης, την οποία ο άνθρωπος βιώνει στα μύχια της ψυχής του, … Συγχρόνως, ωστόσο, έχουμε την πραγματικότητα της μη ύπαρξης την οποία ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ως ενιαία με την ύπαρξη, μια και η μοίρα του είναι να ζει και να αγωνίζεται, να σκέφτεται και να πιστεύει και, προπάντων, να διατηρεί το θάρρος του, δίχως να αποχωρίζεται ποτέ την αντίξοη βεβαιότητα ότι στο παρελθόν δεν ήταν παρών σε τούτη τη γη, ότι η παρουσία του εδώ δεν θα διαρκέσει αιώνια και ότι, με την αναπόφευκτη εξαφάνισή του από την επιφάνεια ενός επίσης καταδικασμένου να χαθεί πλανήτη, ο μόχθος του, τα βάσανά του, οι χαρές, οι ελπίδες και τα έργα του θα είναι σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Καμία συνείδηση δεν θα επιβιώσει ώστε να διατηρήσει την ανάμνηση της εφήμερης δράσης του, πέρα από μερικά ίχνη που γρήγορα σβήνουν. Έχοντας εξαλειφθεί από ένα κόσμο με πρόσωπο στο εξής αδιάφορο, όλα αυτά δεν θα είναι παρά μια σύντομη μαρτυρία της αλλοτινής παρουσίας του, εν ολίγοις, δεν θα υπάρχει τίποτα.» (Strauss 1971, Steiner 2007)

Τελικά…

Ταυτόχρονα, μέσα από εργασίες του Vygotsky που αφορούν την Τέχνη μπορεί κανείς να διαγνώσει πολλές σημαντικές θέσεις που κάνουν θεραπευτική τη συνεισφορά της Τέχνης στον άνθρωπο.

Μέσα από αυτή τη διαδικασία, συμπεραίναμε ότι η τέχνη μορφώνει, μαθαίνει, δείχνει ενδιαφέρον και δράμα στη ζωή μας. (Άποψη με την οποία θα συμφωνούσε και ο Vygotsky)

Τελικά, η Τέχνη είναι και αυτή μια μορφή ιστορίας. Πολύ περισσότερο ξεπερνά την συλλογικότητα της ιστορίας και γίνεται η ιστορία του καθενός μας.

Σας ευχαριστώ πολύ!...!

 Βιβλιογραφία

Βυγκότσκι, Λ. (1993) , Σκέψη και Γλώσσα, (μτφρ: Α.Ρόδη) Αθήνα: Γνώση.

Κοτ Γ.,(1970). Σαίξπηρ, ο σύγχρονός μας, , Αθήνα: Ηριδανός. Δαφέρμος, Μ. (2002). Η πολιτισμική - ιστορική θεωρία του

Vygotsky. Αθήνα: Ατραπός. Κλαιν Ν. ,(2010). Το Δόγμα του Σόκ, Αθήνα: Λιβάνη. Mπασλής, Γ., (2006). Εισαγωγή στη διδασκαλία της Γλώσσα,

Αθήνα: Νεφέλη. Μπλούμ, Χ. (2004). Πως και γιατί διαβάζουμε, Αθήνα: Τυποθήτω. Ρώτας, Β. (1997). Άμλετ, Αθήνα: Επικαιρότητα. Στάινερ, Γ. (2007). Η Νοσταλγία του Απόλυτου, Αθήνα: Άγρα. Τουργκένιεφ, Ι. (2004) . Άμλετ και Δον Κιχώτης, Αθήνα: Αρμός. Φρίντμαν, Μ. (22 Οκτωβρίου 1944). Από τον Λόγο στη Λαμία. Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (2007). Άμλετ (μτφρ. Γ. Χειμωνάς) Αθήνα:

Κέδρος. Vygodskaya, G. (1995). His Life, School Psychology International,

Vol.16. Vygotsky, L. (1971). Psychology of Art, MIT press.