ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Υπεύθυνος Καθηγητής: Νικόδημος Μιχαηλίδης

Σχολικό έτος 2014-2015

Κυριάκος Δημητριάδης Δασκαλόπουλος Ζαφειρίου Λάιος

Από πότε υπάρχει η πειρατεία;

• Η πειρατεία στον αρχαίο μεσογειακό κόσμο αποτελεί την αρχαιότερη καταγεγραμμένη εμφάνιση του φαινομένου της πειρατείας

• Ξεκινώντας από πηγές της 2ης π.Χ. χιλιετίας, οι περισσότεροι συγγραφείς της αρχαιότητας ασχολήθηκαν με τα έργα και τις ημέρες των πειρατών.

• Αξιοποιήθηκε σχεδόν από όλους τους λαούς που κατοίκησαν τις ακτές της κατά την αρχαιότητα, ως μέσο απόκτησης πλούτου και δούλων

• Η πλήρης καταστολή της επιτεύχθηκε τον 1ο αι. π.Χ. από τους Ρωμαίους, με τον Γαβίνειο Νόμο.

Αίτια

Τι παρακινούσε όμως τον ψαρά ή τον έμπορο της Μεσογείου να γίνει «ληστής της θάλασσας»;

1. Επειδή μπορούσε.

2. Επειδή σε κάποιο βαθμό τού ήταν απαραίτητο

3. Το κυριότερο, επειδή υπήρχε πρόσφορο έδαφος.

4. Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ πειρατείας και κούρσας

5. Ο βιοπορισμός μέσω της ληστείας θεωρείται φυσιολογικός ακόμα και στις πλέον εξελιγμένες κοινωνίες - χαρακτηριστικά στα Πολιτικά του Αριστοτέλη

Εξ' αιτίας των παραπάνω, η πειρατεία είχε ενδημικό χαρακτήρα στα περισσότερα ύδατα της Μεσογείου.

Η πειρατεία ανά τους αιώνες

Μυκηναϊκή και Γεωμετρική εποχή

• Η πειρατεία θεωρείται μία κοινωνικά αποδεκτή δραστηριότητα.

• Έχρηζε καταστολής μόνο όταν στρεφόταν εναντίον συμπολιτών,ενώ ο πειρατής συχνά λάμβανε την ενθάρρυνση των τοπικών ηγεμόνων.

• Ο Όμηρος αναφέρει πόλεις-κράτη που ζούσαν σχεδόν αποκλειστικά από την καταλήστευση ξένων εμπορικών πλοίων, όπως για παράδειγμα η Τάφος.

• Συναφής δραστηριότητα ήταν και η ληστεία πλοίων από τους ναυαγιστές. Αυτοί άναβαν παραπλανητικές φωτιές στην ξηρά τα βράδια, ώστε να μπερδέψουν τους καπετάνιους των διερχόμενων πλοίων (που νόμιζαν ότι πλησίαζαν σε λιμάνι) και να τους οδηγήσουν σε ξέρες. Τότε επέδραμαν στα ακινητοποιημένα ή βυθιζόμενα πλοία και τα λεηλατούσαν.

Κλασική εποχή

• Οι περισσότερες πόλεις προσπαθούσαν να θωρακισθούν εναντίον ληστών, αλλά συνέχιζαν να αδιαφορούν για την εξάλειψη της πειρατείας εκτός των ορίων τους. Αρκετές εξακολούθησαν να είναι ηθικοί ή φυσικοί αυτουργοί.

• Κέντρα πειρατείας είναι πλέον η Σάμος και η Ιωνία, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ενώ ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι στη θαλάσσια ληστεία επιδίδονταν και οι Λόκροι, οι Αιτωλοί και οι Αρκάδες.

• Εξίσου επικίνδυνα ήταν τα Κύθηρα, για τα οποία ο Σπαρτιάτης σοφός Χίλων είχε πει ότι καλύτερα να καταποντίζονταν στο βυθό της θάλασσας, παρά να γίνονταν σπαρτιατική κτήση.

Κλασική εποχή

• Χαρακτηριστικότερη όλων ήταν η περίπτωση του Σαμίου τυράννου Πολυκράτη, ο οποίος συγκρότησε ένα στόλο από 100 «πεντηκοντέρους» και 1.000 τοξότες και λυμαινόταν το Αιγαίο Πέλαγος. Για τον Ηρόδοτο ο Πολυκράτης δεν ήταν κατακριτέος για αυτές καθ' αυτές τις ενέργειες, αλλά διότι ἔφερε καὶ ἦγε πάντας διακρίνων οὐδένα, δηλ. λήστευε τους πάντες χωρίς να κάνει διάκριση σε φίλους και εχθρούς.

• Παράλληλα, ήρθε από την Αθήνα η πρώτη προσπάθεια συστηματικής καταστολής και συνάμα ηθικής απονομιμοποίησης της πειρατείας, τον 5ο αιώνα π.Χ.

• Φοβεροί πειρατές προς τα τέλη της κλασικής περιόδου θεωρούνταν επίσης οι Ιλλυριοί και οι Ετρούσκοι, οι οποίοι λεηλατούσαν τα δρομολόγια μεταξύ της ηπειρωτικής και της Μεγάλης Ελλάδας.

Ελληνιστική εποχή

• Η διάσπαση της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου οδήγησε την πειρατεία σε νέα άνθιση.

• Οι Ιλλυριοί επανεμφανίσθηκαν στο Ιόνιο Πέλαγος, εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία των Αντιγονιδών.

• Βασικός διώκτης των πειρατών σε αυτήν την περίοδο υπήρξε η Ρόδος, η οποία γύρω στο 300 π.Χ. δημιούργησε ένα νέο σκάφος, την τριημιολία, για την καταδίωξη των πειρατικών ημιολιών.

• Καθώς η ελληνιστική εποχή πλησίαζε προς το τέλος της, τα πιο διαβόητα πειρατικά λημέρια του ελληνικού κόσμου μεταφέρονταν στην Τραχεία Κιλικία, ΒΑ της Κύπρου.

Ελληνιστική εποχή

• Για μεγάλο διάστημα στον 3ο π.Χ. αιώνα, όσο η Αυτοκρατορία των Σελευκιδών περιπολούσε τις διαδρομές μεταξύ Συρίας και ελλαδικού χώρου, η πειρατεία στην Κιλικία βρισκόταν σε ύφεση. Όμως μετά το 190 π.Χ. και τις ήττες του Αντιόχου Γ', οι Σελευκίδες απέσυραν το ναυτικό τους, αφήνοντας ένα «κενό αστυνόμευσης» που δεν μπόρεσαν να αναπληρώσουν οι νέοι κύριοι της ευρύτερης περιοχής.

• Ο Πλούταρχος, ο οποίος έζησε λίγες δεκαετίες μετά την καταστολή των Κιλίκων από τους Ρωμαίους αναφέρειότι είχαν δικό τους θεό και διέθεταν ένα οργανωμένο δίκτυο αμυντικών οχυρώσεων και λιμανιών, υπολογίζει ότι στην ακμή τους διέθεταν πάνω από 1000 πλοία, είχαν καταλάβει 400 πόλεις και οργάνωναν επιδρομές από τη Σαμοθράκη μέχρι τη Λευκάδα.