Αγάθη Γεωργιάδου

Διονύσιος Σολωμός

Ο Κρητικός

Η εποχή του Κρητικού

Ο Κρητικός του Διονύσιου Σολωμούείναι ένα αφηγηματικό ποίημα 134στίχων που γράφτηκε το 1833-1834σε μια εποχή κρίσιμη για τον Σολωμόεξαιτίας της πολύκροτης δίκης του μετον ετεροθαλή αδελφό του

Στο θρόνο της Ελλάδας είχε ανεβεί οανήλικος Όθων αλλά την εξουσίαασκούσε η Αντιβασιλεία

Τα Επτάνησα αφού πέρασαν απόενετική και γαλλική κατοχήβρίσκονταν από το 1815 με τησυνθήκη του Παρισιού στα χέρια τηςΑγγλίας

Ιστορικό υπόβαθρο

Η υπόθεση του έργου τοποθετείται γύρω στο 1823-1824 όταν ο αγώνας της Κρήτης για την απελευθέρωσή της κορυφώνεται

Τον Απρίλιο του 1824 παρά τον ηρωικό αγώνατων Κρητικών η αντίστασή τους είχε καμφθεί10000 άνθρωποι επιβιβάστηκαν στα πλοία για νασωθούν οι περισσότεροι όμως βρήκαν οικτρόθάνατο στη θάλασσα από τους κανονιοβολισμούςτων Τούρκων ή από τις κακουχίες στις ακτές τηςΠελοποννήσουΗ δράση βέβαια του Κρητικού χαλαρά μόνοσυνδέεται με τα ιστορικά γεγονότα

Η αποσπασματικότητα του έργου

Πολύς λόγος έχει γίνει για το θέμα τηςαποσπασματικότητας του έργου του ΣολωμούΟι περισσότεροι κριτικοί της λογοτεχνίαςτείνουν να συμφωνήσουν ότι ηαποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού δενοφείλεται σε συνθετική αδυναμία του ποιητή ήστο πάθος της τελειότητας που τον διακατείχεαλλrsquo είναι αποτέλεσμα της επίδρασης τουευρωπαϊκού ρομαντισμού του 19ου αιώνα καιιδιαίτερα του γερμανικού

Βασικός θεματικός πυρήνας

Η αγωνιώδης προσπάθεια ενός ναυαγού να σωθεί και να σώσει την αγαπημένη του αντιμετωπίζοντας όχι μόνο τις αντίξοες φυσικές δυνάμεις αλλά και τις μεταφυσικές του αγωνίες

Ένας λυρικός δραματικός μονόλογος του Κρητικού για τους αγώνες την πάλη με τα κύματα το θάνατο της αγαπημένης του και το μεταφυσικό οραματισμό του

Ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης

Τα γεγονότα κατανέμονται σε τέσσεριςομόκεντρους κύκλους (laquoεποχέςraquo)

Τα ευθύγραμμα επεισόδια (το ναυάγιο η νηνεμία ηΦεγγαροντυμένη ο ήχος και ο θάνατος της κόρης)Τα περιφερειακά γεγονότα (οι παιδικές μνήμες οπόλεμος και ο εκπατρισμός)Το ρημαγμένο παρόν του Κρητικού δηλαδή ηστιγμή κατά την οποία αναλαμβάνει να αφηγηθεί τοτραγικό του ναυάγιο μετά το ναυάγιο και το θάνατοτης αγαπημένης τουΟ μεταφυσικός χρόνος της Έσχατης Κρίσης

Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

Μ

ΕΛΛΟΝ - ΕΣΧΑΤΗ ΚΡΙΣ

Η

ΑΦ

ΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡ

ΟΝΠ

ΑΡΕΛΘΟΝ

Ν Α Υ Α Γ Ι Ο

Απ 1 [18]

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Εκοίταα κι ήτανε μακριά ακόμη τ ακρογιάλι

laquoΑστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλιraquo

Τρία αστροπελέκια επέσανε ένα ξοπίσω στ άλλο

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ όσες φωνές κι αν είχαν

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η εποχή του Κρητικού

Ο Κρητικός του Διονύσιου Σολωμούείναι ένα αφηγηματικό ποίημα 134στίχων που γράφτηκε το 1833-1834σε μια εποχή κρίσιμη για τον Σολωμόεξαιτίας της πολύκροτης δίκης του μετον ετεροθαλή αδελφό του

Στο θρόνο της Ελλάδας είχε ανεβεί οανήλικος Όθων αλλά την εξουσίαασκούσε η Αντιβασιλεία

Τα Επτάνησα αφού πέρασαν απόενετική και γαλλική κατοχήβρίσκονταν από το 1815 με τησυνθήκη του Παρισιού στα χέρια τηςΑγγλίας

Ιστορικό υπόβαθρο

Η υπόθεση του έργου τοποθετείται γύρω στο 1823-1824 όταν ο αγώνας της Κρήτης για την απελευθέρωσή της κορυφώνεται

Τον Απρίλιο του 1824 παρά τον ηρωικό αγώνατων Κρητικών η αντίστασή τους είχε καμφθεί10000 άνθρωποι επιβιβάστηκαν στα πλοία για νασωθούν οι περισσότεροι όμως βρήκαν οικτρόθάνατο στη θάλασσα από τους κανονιοβολισμούςτων Τούρκων ή από τις κακουχίες στις ακτές τηςΠελοποννήσουΗ δράση βέβαια του Κρητικού χαλαρά μόνοσυνδέεται με τα ιστορικά γεγονότα

Η αποσπασματικότητα του έργου

Πολύς λόγος έχει γίνει για το θέμα τηςαποσπασματικότητας του έργου του ΣολωμούΟι περισσότεροι κριτικοί της λογοτεχνίαςτείνουν να συμφωνήσουν ότι ηαποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού δενοφείλεται σε συνθετική αδυναμία του ποιητή ήστο πάθος της τελειότητας που τον διακατείχεαλλrsquo είναι αποτέλεσμα της επίδρασης τουευρωπαϊκού ρομαντισμού του 19ου αιώνα καιιδιαίτερα του γερμανικού

Βασικός θεματικός πυρήνας

Η αγωνιώδης προσπάθεια ενός ναυαγού να σωθεί και να σώσει την αγαπημένη του αντιμετωπίζοντας όχι μόνο τις αντίξοες φυσικές δυνάμεις αλλά και τις μεταφυσικές του αγωνίες

Ένας λυρικός δραματικός μονόλογος του Κρητικού για τους αγώνες την πάλη με τα κύματα το θάνατο της αγαπημένης του και το μεταφυσικό οραματισμό του

Ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης

Τα γεγονότα κατανέμονται σε τέσσεριςομόκεντρους κύκλους (laquoεποχέςraquo)

Τα ευθύγραμμα επεισόδια (το ναυάγιο η νηνεμία ηΦεγγαροντυμένη ο ήχος και ο θάνατος της κόρης)Τα περιφερειακά γεγονότα (οι παιδικές μνήμες οπόλεμος και ο εκπατρισμός)Το ρημαγμένο παρόν του Κρητικού δηλαδή ηστιγμή κατά την οποία αναλαμβάνει να αφηγηθεί τοτραγικό του ναυάγιο μετά το ναυάγιο και το θάνατοτης αγαπημένης τουΟ μεταφυσικός χρόνος της Έσχατης Κρίσης

Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

Μ

ΕΛΛΟΝ - ΕΣΧΑΤΗ ΚΡΙΣ

Η

ΑΦ

ΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡ

ΟΝΠ

ΑΡΕΛΘΟΝ

Ν Α Υ Α Γ Ι Ο

Απ 1 [18]

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Εκοίταα κι ήτανε μακριά ακόμη τ ακρογιάλι

laquoΑστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλιraquo

Τρία αστροπελέκια επέσανε ένα ξοπίσω στ άλλο

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ όσες φωνές κι αν είχαν

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Ιστορικό υπόβαθρο

Η υπόθεση του έργου τοποθετείται γύρω στο 1823-1824 όταν ο αγώνας της Κρήτης για την απελευθέρωσή της κορυφώνεται

Τον Απρίλιο του 1824 παρά τον ηρωικό αγώνατων Κρητικών η αντίστασή τους είχε καμφθεί10000 άνθρωποι επιβιβάστηκαν στα πλοία για νασωθούν οι περισσότεροι όμως βρήκαν οικτρόθάνατο στη θάλασσα από τους κανονιοβολισμούςτων Τούρκων ή από τις κακουχίες στις ακτές τηςΠελοποννήσουΗ δράση βέβαια του Κρητικού χαλαρά μόνοσυνδέεται με τα ιστορικά γεγονότα

Η αποσπασματικότητα του έργου

Πολύς λόγος έχει γίνει για το θέμα τηςαποσπασματικότητας του έργου του ΣολωμούΟι περισσότεροι κριτικοί της λογοτεχνίαςτείνουν να συμφωνήσουν ότι ηαποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού δενοφείλεται σε συνθετική αδυναμία του ποιητή ήστο πάθος της τελειότητας που τον διακατείχεαλλrsquo είναι αποτέλεσμα της επίδρασης τουευρωπαϊκού ρομαντισμού του 19ου αιώνα καιιδιαίτερα του γερμανικού

Βασικός θεματικός πυρήνας

Η αγωνιώδης προσπάθεια ενός ναυαγού να σωθεί και να σώσει την αγαπημένη του αντιμετωπίζοντας όχι μόνο τις αντίξοες φυσικές δυνάμεις αλλά και τις μεταφυσικές του αγωνίες

Ένας λυρικός δραματικός μονόλογος του Κρητικού για τους αγώνες την πάλη με τα κύματα το θάνατο της αγαπημένης του και το μεταφυσικό οραματισμό του

Ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης

Τα γεγονότα κατανέμονται σε τέσσεριςομόκεντρους κύκλους (laquoεποχέςraquo)

Τα ευθύγραμμα επεισόδια (το ναυάγιο η νηνεμία ηΦεγγαροντυμένη ο ήχος και ο θάνατος της κόρης)Τα περιφερειακά γεγονότα (οι παιδικές μνήμες οπόλεμος και ο εκπατρισμός)Το ρημαγμένο παρόν του Κρητικού δηλαδή ηστιγμή κατά την οποία αναλαμβάνει να αφηγηθεί τοτραγικό του ναυάγιο μετά το ναυάγιο και το θάνατοτης αγαπημένης τουΟ μεταφυσικός χρόνος της Έσχατης Κρίσης

Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

Μ

ΕΛΛΟΝ - ΕΣΧΑΤΗ ΚΡΙΣ

Η

ΑΦ

ΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡ

ΟΝΠ

ΑΡΕΛΘΟΝ

Ν Α Υ Α Γ Ι Ο

Απ 1 [18]

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Εκοίταα κι ήτανε μακριά ακόμη τ ακρογιάλι

laquoΑστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλιraquo

Τρία αστροπελέκια επέσανε ένα ξοπίσω στ άλλο

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ όσες φωνές κι αν είχαν

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η αποσπασματικότητα του έργου

Πολύς λόγος έχει γίνει για το θέμα τηςαποσπασματικότητας του έργου του ΣολωμούΟι περισσότεροι κριτικοί της λογοτεχνίαςτείνουν να συμφωνήσουν ότι ηαποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού δενοφείλεται σε συνθετική αδυναμία του ποιητή ήστο πάθος της τελειότητας που τον διακατείχεαλλrsquo είναι αποτέλεσμα της επίδρασης τουευρωπαϊκού ρομαντισμού του 19ου αιώνα καιιδιαίτερα του γερμανικού

Βασικός θεματικός πυρήνας

Η αγωνιώδης προσπάθεια ενός ναυαγού να σωθεί και να σώσει την αγαπημένη του αντιμετωπίζοντας όχι μόνο τις αντίξοες φυσικές δυνάμεις αλλά και τις μεταφυσικές του αγωνίες

Ένας λυρικός δραματικός μονόλογος του Κρητικού για τους αγώνες την πάλη με τα κύματα το θάνατο της αγαπημένης του και το μεταφυσικό οραματισμό του

Ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης

Τα γεγονότα κατανέμονται σε τέσσεριςομόκεντρους κύκλους (laquoεποχέςraquo)

Τα ευθύγραμμα επεισόδια (το ναυάγιο η νηνεμία ηΦεγγαροντυμένη ο ήχος και ο θάνατος της κόρης)Τα περιφερειακά γεγονότα (οι παιδικές μνήμες οπόλεμος και ο εκπατρισμός)Το ρημαγμένο παρόν του Κρητικού δηλαδή ηστιγμή κατά την οποία αναλαμβάνει να αφηγηθεί τοτραγικό του ναυάγιο μετά το ναυάγιο και το θάνατοτης αγαπημένης τουΟ μεταφυσικός χρόνος της Έσχατης Κρίσης

Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

Μ

ΕΛΛΟΝ - ΕΣΧΑΤΗ ΚΡΙΣ

Η

ΑΦ

ΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡ

ΟΝΠ

ΑΡΕΛΘΟΝ

Ν Α Υ Α Γ Ι Ο

Απ 1 [18]

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Εκοίταα κι ήτανε μακριά ακόμη τ ακρογιάλι

laquoΑστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλιraquo

Τρία αστροπελέκια επέσανε ένα ξοπίσω στ άλλο

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ όσες φωνές κι αν είχαν

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Βασικός θεματικός πυρήνας

Η αγωνιώδης προσπάθεια ενός ναυαγού να σωθεί και να σώσει την αγαπημένη του αντιμετωπίζοντας όχι μόνο τις αντίξοες φυσικές δυνάμεις αλλά και τις μεταφυσικές του αγωνίες

Ένας λυρικός δραματικός μονόλογος του Κρητικού για τους αγώνες την πάλη με τα κύματα το θάνατο της αγαπημένης του και το μεταφυσικό οραματισμό του

Ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης

Τα γεγονότα κατανέμονται σε τέσσεριςομόκεντρους κύκλους (laquoεποχέςraquo)

Τα ευθύγραμμα επεισόδια (το ναυάγιο η νηνεμία ηΦεγγαροντυμένη ο ήχος και ο θάνατος της κόρης)Τα περιφερειακά γεγονότα (οι παιδικές μνήμες οπόλεμος και ο εκπατρισμός)Το ρημαγμένο παρόν του Κρητικού δηλαδή ηστιγμή κατά την οποία αναλαμβάνει να αφηγηθεί τοτραγικό του ναυάγιο μετά το ναυάγιο και το θάνατοτης αγαπημένης τουΟ μεταφυσικός χρόνος της Έσχατης Κρίσης

Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

Μ

ΕΛΛΟΝ - ΕΣΧΑΤΗ ΚΡΙΣ

Η

ΑΦ

ΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡ

ΟΝΠ

ΑΡΕΛΘΟΝ

Ν Α Υ Α Γ Ι Ο

Απ 1 [18]

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Εκοίταα κι ήτανε μακριά ακόμη τ ακρογιάλι

laquoΑστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλιraquo

Τρία αστροπελέκια επέσανε ένα ξοπίσω στ άλλο

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ όσες φωνές κι αν είχαν

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Ο χρόνος της ποιητικής αφήγησης

Τα γεγονότα κατανέμονται σε τέσσεριςομόκεντρους κύκλους (laquoεποχέςraquo)

Τα ευθύγραμμα επεισόδια (το ναυάγιο η νηνεμία ηΦεγγαροντυμένη ο ήχος και ο θάνατος της κόρης)Τα περιφερειακά γεγονότα (οι παιδικές μνήμες οπόλεμος και ο εκπατρισμός)Το ρημαγμένο παρόν του Κρητικού δηλαδή ηστιγμή κατά την οποία αναλαμβάνει να αφηγηθεί τοτραγικό του ναυάγιο μετά το ναυάγιο και το θάνατοτης αγαπημένης τουΟ μεταφυσικός χρόνος της Έσχατης Κρίσης

Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

Μ

ΕΛΛΟΝ - ΕΣΧΑΤΗ ΚΡΙΣ

Η

ΑΦ

ΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡ

ΟΝΠ

ΑΡΕΛΘΟΝ

Ν Α Υ Α Γ Ι Ο

Απ 1 [18]

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Εκοίταα κι ήτανε μακριά ακόμη τ ακρογιάλι

laquoΑστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλιraquo

Τρία αστροπελέκια επέσανε ένα ξοπίσω στ άλλο

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ όσες φωνές κι αν είχαν

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Σχηματική παράσταση των χρονικών επιπέδων

Μ

ΕΛΛΟΝ - ΕΣΧΑΤΗ ΚΡΙΣ

Η

ΑΦ

ΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡ

ΟΝΠ

ΑΡΕΛΘΟΝ

Ν Α Υ Α Γ Ι Ο

Απ 1 [18]

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Εκοίταα κι ήτανε μακριά ακόμη τ ακρογιάλι

laquoΑστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλιraquo

Τρία αστροπελέκια επέσανε ένα ξοπίσω στ άλλο

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ όσες φωνές κι αν είχαν

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 1 [18]

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Εκοίταα κι ήτανε μακριά ακόμη τ ακρογιάλι

laquoΑστροπελέκι μου καλό για ξαναφέξε πάλιraquo

Τρία αστροπελέκια επέσανε ένα ξοπίσω στ άλλο

Πολύ κοντά στην κορασιά με βρόντημα μεγάλο

Τα πέλαγα στην αστραπή κι ο ουρανός αντήχαν

Οι ακρογιαλιές και τα βουνά μ όσες φωνές κι αν είχαν

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η έκκληση

Η ποιητική αφήγηση αρχίζει in medias res ΟΚρητικός ανακαλεί στη μνήμη του τον εαυτό τουως ναυαγό στη μέση του πελάγους Η απόστασηαπό τη στεριά τονίζεται με την εκτεταμένηπαρήχηση του α στο ρήμα laquoΕκοίτααraquo Θυμάταιπως είχε κάνει έκκληση στο αστροπελέκι να τουφωτίσει τη θάλασσα και σαν απάντηση έπεσαντρία αστροπελέκια θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωήτης κόρης Η σκηνή δημιουργεί δέος καιυποβάλλει την αίσθηση της κοσμικής διάστασης

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Στο Απ 2[19] ο Κρητικός διακόπτει προσωρινά τηναφήγησή του κάνοντας έκκληση στους υποθετικούςακροατές για να πιστέψουν όσα θα τους πει Ο τριπλόςόρκος του ακολουθεί ανιούσα ιεραρχική σειρά ορκίζεταιστις λαβωματιές του από τις μάχες έπειτα στις ψυχέςτων συντρόφων και συμπολεμιστών του και τέλος στοιερότερο αγαθό του την αγαπημένη του laquoπου του έκαψετην ψυχή τον κόσμο απαρατώνταςraquoΜε την πρόληψη αυτή κατανοούμε ότι τελικά ο Κρητικόςδεν κατάφερε να σώσει την κόρη από τη μανιασμένηθάλασσα Η αναφορά στο θάνατο της αγαπημένης τουοδηγεί τον αφηγητή σε μια παρέκβαση εσχατολογικούχαρακτήρα ο Κρητικός απευθυνόμενος στη Σάλπιγγατης Δευτέρας Παρουσίας αφηγείται το μεταφυσικόόραμά του

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 2 [19]Πιστέψετε π ότι θα πω ειν ακριβή αλήθειαΜα τες πολλές λαβωματιές που μόφαγαν τα στήθιαΜα τους συντρόφους πόπεσαν στην Κρήτη πολεμώνταςΜα την ψυχή που μ έκαψε τον κόσμο απαρατώντας(Λάλησε Σάλπιγγα κι εγώ το σάβανο τινάζω 5Και σχίζω δρόμο και τς αχνούς αναστημένους κράζωlaquoΜην είδετε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζειΠέστε να ιδείτε το καλό εσείς κι ότι σας μοιάζειΚαπνός δε μένει από τη γη νιος ουρανός εγίνηΣαν πρώτα εγώ την αγαπώ και θα κριθώ μ αύτήνη 10mdash Ψηλά την είδαμε πρωί της τρέμαν τα λουλούδιαΣτη θύρα της Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδιαΈψαλλε την Ανάσταση χαροποιά η φωνή τηςΚι έδειχνεν ανυπομονιά για να μπει στο κορμί τηςmiddotΟ ουρανός ολόκληρος αγρίκαε σαστισμένος 15Το κάψιμο αργοπόρουνε ο κόσμος ο αναμμένος Και τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύειΌμως κοιτάζει εδώ κι εκεί και κάποιονε γυρεύειraquo)

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 3 [20]Η ανάδυση της φεγγαροντυμένης

Η καταιγίδα μαίνεται Ξάφνουαπέραντη γαλήνη απλώνεται στονουρανό και τη θάλασσα νηνεμία πουπροετοιμάζει την επιφάνεια μιαςθεϊκής μορφήςΈνα ολόγιομο φεγγάρι ξεπροβάλλεικι η κόρη αγκαλιάζει χαρούμενη τοναγαπημένο της Η κίνηση της κόρηςσυμπίπτει με την ανάδυση τηςφεγγαροντυμένης Ίσως laquoήταν τοτελευταίο επιθανάτιο σκίρτημά τηςκαθώς η ψυχή της αποχωρίζεται πιατο κορμί τηςraquo ίσως όμως να ήτανlaquoένα σημάδι χαρούμενης αντίδρασήςτης για το απρόσμενο γαλήνεμα τηςθάλασσαςraquo

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 3 [20]

Ακόμη εβάστουνε η βροντήΚι η θάλασσα που σκίρτησε σαν το χοχλό που βράζειΗσύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστραΣαν περιβόλι ευώδησε κι εδέχτηκε όλα τ άστραΚάτι κρυφό μυστήριο εστένεψε τη φύση 5Κάθε ομορφιά να στολιστεί και το θυμό ν αφήσειΔεν ειν πνοή στον ουρανό στη θάλασσα φυσώνταςΟύτε όσο κάνει στον ανθό η μέλισσα περνώνταςΌμως κοντά στην κορασιά που μ έσφιξε κι εχάρηΕσειότουν τ ολοστρόγγυλο και λαγαρό φεγγάρι 10Και ξετυλίζει ογλήγορα κάτι που εκείθε βγαίνειΚι ομπρός μου ιδού που βρέθηκε μία φεγγαροντυμένηΈτρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά τηςΣτα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 4 [21]Εκοίταξε τ αστέρια κι εκείνα αναγάλλιασανΚαι την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσανΚι από το πέλαο που πατεί χωρίς να το σουφρώνειΚυπαρισσένιο ανάερα τ ανάστημα σηκώνειΚι ανεί τς αγκάλες μrsquo έρωτα και με ταπεινοσύνη 5Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνηΤότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζειΚι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζειΤέλος σ εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθραΚαταπώς στέκει στο Βοριά η πετροκαλαμίθρα 10

Όχι στην κόρη αλλά σ εμέ την κεφαλή της κλίνειΤην κοίταζα ο βαριόμοιρος μ εκοίταζε κι εκείνηΈλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσωΚάν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσοΚάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου 15

Καν τ όνειρο όταν μ έθρεφε το γάλα της μητρός μου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Ήτανε μνήμη παλαιή γλυκιά κι αστοχισμένηΠου ομπρός μου τώρα μ όλη της τη δύναμη προβαίνειΣαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν αναβρύζειΞάφνου οχ τα βάθη του βουνού κι ο ήλιος το στολίζει 20Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώραΚι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώραΓιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μουΠου έτρεμαν και δε μ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μουΌμως αυτοί είναι θεοί και κατοικούν απrsquo όπου 25Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τ ανθρώπουΚι ένιωθα πώς μου διάβαζε καλύτερα το νου μου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μουlaquoΚοίτα με μες στα σωθικά που φύτρωσαν οι πόνοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΌμως εξεχειλίσανε τα βάθη της καρδιάς μου 30Τ αδέλφια μου τα δυνατά οι Τούρκοι μου τ αδράξανΤην αδελφή μου ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξανΤον γέροντα τον κύρην μου εκάψανε το βράδιΚαι την αυγή μου ρίξανε τη μάνα στο πηγάδιΣτην Κρήτηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 35Μακριά πό κείθ εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκαΒόηθα Θεά το τρυφερό κλωνάρι μόνο νά χωΣε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ κι αυτό βαστώ μονάχοraquo

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 5 [22] Η μεταστροφή του ψυχισμού του Κρητικού

Η θεϊκή γυναίκα τώρα συμμερίζεται τον πόνοτου και χαμογελά γλυκά μοιάζοντας στηναγαπημένη του Έπειτα χάνεται σαν οπτασίααλλά πριν χαθεί ένα δάκρυ της που κυλά στοχέρι του τον αποδυναμώνει και μεταστρέφειτον ψυχισμό του προκαλώντας νέα ιεράρχησηστις αξίες του δεν επιθυμεί πια να σκοτώσειΑγαρηνούς μrsquo αυτό το χέρι αλλά να ζητήσειlaquoψωμίraquo απrsquo το διαβάτη να ολοκληρωθείδηλαδή μέσα από την αγάπη του άλλου ΗΦύση ως φορέας του κάλλους και του αγαθούκαι ως Ιδέα παραλύει την αντίστασή του κιαναζητά την αδελφότητα

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 5 [22]

Εχαμογέλασε γλυκά στον πόνο της ψυχής μουΚι εδάκρυσαν τα μάτια της κι εμοιάζαν της καλής μουΕχάθη αλιά μου αλλ άκουσα του δάκρυου της ραντίδαΣτο χέρι που χα σηκωτό μόλις εγώ την είδαmdashΕγώ από κείνη τη στιγμή δεν έχω πλια το χέρι 5Π αγνάντευεν Αγαρηνό κι εγύρευε μαχαίριΧαρά δεν του ναι ο πόλεμος τ απλώνω του διαβάτηΨωμοζητώντας κι έρχεται με δακρυσμένο μάτιΚι όταν χορτάτα δυστυχιά τα μάτια μου ζαλεύουνΑργά κι ονείρατα σκληρά την ξαναζωντανεύουν 10Και μέσα στ άγριο πέλαγο τ αστροπελέκι σκάειΚι η θάλασσα να καταπιεί την κόρη αναζητάειΞυπνώ φρενίτης κάθομαι κι ο νους μου κινδυνεύειΚαι βάνω την παλάμη μου κι αμέσως γαληνεύει mdash

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 5 [22]

Τα κύματα έσχιζα μ αυτό τ άγρια και μυρωδάτα 15Με δύναμη που δεν είχα μήτε στα πρώτα νιάταΜήτε όταν εκροτούσαμε πετώντας τα θηκάριαΜάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάριαΜήτε όταν τον μπομπο-Ισούφ και τς άλλους δύο βαρούσαΣύρριζα στη Λαβύρινθο π αλαίμαργα πατούσα 20Στο πλέξιμο το δυνατό ο χτύπος της καρδιάς μου(Κι αυτό μου τ αύξαιν) έκρουζε στην πλεύρα της κυράς μουhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellipΑλλά το πλέξιμ άργουνε και μου τ αποκοιμούσεΗχός γλυκύτατος ηχός οπού με προβοδούσεΔεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν 25Και βγαίνει τ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουνΚαι τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάειΤου δέντρου και του λουλουδιού που ανοίγει και λυγάει

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 5 [22]

Δεν είν αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά τουΣε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ έχει τη φωλιά του 30Κι αντιβουίζει ολονυχτίς από πολλή γλυκάδαΗ θάλασσα πολύ μακριά πολύ μακριά η πεδιάδαΏστε που πρόβαλε η αυγή και έλιωσαν τ αστέριαΚι ακούει κι αυτή και πέφτουν της τα ρόδα από τα χέριαΔεν είν φιαμπόλι το γλυκό οπού τ αγρίκαα μόνος 35Στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ ετράβουνεν ο πόνοςΚι έβλεπα τ άστρο τ ουρανού μεσουρανίς να λάμπειΚαι του γελούσαν τα βουνά τα πέλαγα κι οι κάμποιmiddotΚι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδαΚι έφώναζα laquoω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδαraquo 40Κι άπλωνα κλαίοντας κατ αυτή τα χέρια με καμάριmiddotΚαλη ν η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Ο γλυκύτατος ήχος

Ο Έρωτας η Φύση η Ελευθερία η Πατρίδα και ο Θάνατος είναι οι ιδέες που συνθέτουν την ουσία και τη μαγική δύναμη του υπερφυσικού ήχου

Ο ήχος συμπυκνώνει τους τρεις αναβαθμούς της πνευματικής αναζήτησης

τον πόθο του έρωτα την υπέρβαση της ιδέας τον αγώνα για την ελευθερία

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 5 [22]

Λαλούμενο πουλί φωνή δεν είναι να ταιριάζειΊσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζειΔεν είναι λογια ήχος λεπτοςhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip 45Δεν ήθελε τον ξαναπεί ο αντίλαλος κοντά τουΑν είν δεν ήξερα κοντά αν έρχονται από πέραΣαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέραΓλυκύτατοι ανεκδιήγητοιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Απ 5 [22]

Μόλις είν έτσι δυνατός ο lsquoΕρωτας και ο Χάρος 50Μ άδραχνεν όλη την ψυχή και νά μπει δεν ημπόρειΟ ουρανός κι η θαλασσα κι η ακρογιαλιά κι η κορηΜε άδραχνε και μ έκανε συχνά ν αναζητήσωΤη σάρκα μου νά χωριστώ για να τον ακολουθήσωΈπαψε τέλος κι άδειασεν η φύσις κι η ψυχή μου 55Που εστέναξε κι εγιόμισεν ευθύς οχ την καλή μουΚαι τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένηΤην απιθώνω με χαρά κι ήτανε πεθαμένη

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η μεταφυσική δικαίωση

Όταν τέλος ο ήχος σβήνει ο Κρητικόςlaquoαπιθώνει στην ακτή τηναρραβωνιασμένηraquo και ανακαλύπτει πωςείναι laquoπεθαμένηraquo Με το θάνατο τουlaquoάλλου μισούraquo ο Κρητικός ανακτώνταςτις αισθήσεις του μένει μόνος κι οεπίγειος παράδεισος ερημώνειΠροσδοκά όμως ως αντιστάθμισμα τημεταφυσική δικαίωση την επανένωση μετην αγαπημένη του στον άχρονο ουράνιοπαράδεισο και την απόλαυση τωνκοσμικών διαστάσεων του επίγειουέρωτά του του θεοποιημένου έρωτα

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Οι ερμηνείες

Πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί σrsquoαυτό το υπέροχο ποίημα πολλοίμελετητές το βλέπουν ως μιααλληγορική παρουσίαση των αγώνωντων Κρητικών για ελευθερία αλλά καιτης Δοκιμασίας του ανθρώπουγενικότερα

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

ηρωική όπως φαίνεται στους αγώνες τουήρωα εναντίον των Τούρκων πριν από τονεκπατρισμό του

φυσική παρουσιάζεται η προσπάθεια ενόςναυαγού να σώσει τον εαυτό του και τηναγαπημένη του από τη τρικυμισμένηθάλασσα

ηθικήμεταφυσική όπως φαίνεται στηναντιμετώπιση της Έσχατης Κρίσης

Μια τριπλή δοκιμασία

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Άλλες ερμηνείες

Μια μεταφυσική αλληγορία της ζωής

Η αλληγορική υπέρβαση του αισθητού

laquoNel Cretense eacute lrsquo amore divinizzatoraquo (Στον Κρητικό είναι ο θεοποιημένος έρωτας)

Μια πανθεϊστική σύλληψη μια σύζευξη αντιθετικών ιδεών και αξιών που ενσωματώνονται σε ενιαίο laquoμυθικό σύμπανraquo

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Τα μοτίβα

Σημαντικά ερμηνευτικά κλειδιά στον Κρητικό αλλά και σε όλο το σολωμικό έργο αποτελούν τα ποιητικά μοτίβα που χρησιμοποιεί ο ποιητής τα θεματικά (έρωτας θάνατος φύση πίστη αγωνιστικότητα ελευθερία κά) καθώς και τα δομικά (ιδιαίτερα η φεγγαροντυμένη ο μαγευτικός ήχος η Έσχατη Κρίση το μοτίβο των τριών κά)

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η μορφή της φεγγαροντυμένηςΓια τη μορφή της φεγγαροντυμένηςέχουν εκφραστεί ποικίλες ερμηνείες

bull Παριστάνει τη Φύση ως Γαλήνη (θεία) Ομορφιά(κοσμική) Αρμονία ή μια εξιδανικεύμενη μορφήτης ανθρώπινης ζωής και της ηθικήςτελειότητας

bull Ενσαρκώνει τις πλατωνικές ιδέες της ομορφιάςτης καλοσύνης και της δικαιοσύνης

bull Αποτελεί μια laquoαρχετυπική γυναικεία φιγούραraquobull Μπορεί ακόμα να εκπροσωπεί τη Θρησκεία την

Ουράνια Αγάπη ή την ψυχή της αγαπημένης τουΚρητικού που έχει μεταμορφωθεί σε μιαεξυψωμένη πνευματική οπτασία σrsquo ένα ιδεώδεςον

bull Εκπροσωπεί την πρόνοια του Θεού που παίρνειτη μορφή της Μεγάλης Μητέρας της Πατρίδαςτης Ελλάδας- Ελευθερίας

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η ερμηνεία του ήχουΟ ήχος ερμηνεύεται ως αγγελικός ψαλμόςπου συνοδεύει την ψυχή της κόρης στονουρανό μια μυστική αρμονία που ενώνει τονγήινο και τον ουράνιο κόσμο η μουσική τηςΑγάπης Είναι ένας θείος ήχος πουαισθητοποιείται κατά την υπερφυσική στιγμήτης επιφάνειας της Φεγγαροντυμένης ή ήχοιπου προσφέρει η θεά στον Κρητικό ωςενίσχυση στη ζωή του Οδηγεί τον ήρωα στησυνειδητοποίηση της μέθεξής του στηνΟμορφιά μέσα από την υπέρβαση τωναντιθέσεων αλλά και η κορύφωση τουδράματος

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η γλώσσα και το ύφος

Ο λόγος του Κρητικού θυμίζει Παλαιά ΔιαθήκηΌμηρο δημοτικό τραγούδι και Ερωτόκριτο Οστίχος είναι κυρίως δεκαπεντασύλλαβος και ηομοιοκαταληξία ζευγαρωτή Ο εκφραστικόςπλούτος του ποιήματος το έντονο λυρικόστοιχείο η αποθέωση της φύσης και του έρωταο υποκειμενισμός και ο ιδανισμός υποδηλώνουντις επιδράσεις που δέχτηκε ο Σολωμός από τοΡομαντισμό

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η θρησκευτική πίστη του Σολωμού

Ο Κρητικός είναι αντιπροσωπευτικό ποίημα τηςΕπτανησιακής Σχολής με δεδομένο ότι τα κύρια θέματααυτής της σχολής η θρησκεία η φύση η εξιδανικευμένημορφή της γυναίκας και η πατρίδα αποτελούνκεντρικούς άξονες της ποιητικής του αφήγησης Η βαθιάθρησκευτική πίστη του Σολωμού διαφαίνεται σεολόκληρο το ποίημα είναι όμως ιδιαίτερα αισθητή στομοτίβο της Σάλπιγγας στον οραματισμό της ΤελικήςΚρίσης στην πίστη στην καταστροφή του κόσμου όπωςφαίνεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη στη ΔευτέραΠαρουσία και γενικά στη ζωή μετά το θάνατο

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Η φύση η γυναίκα η πατρίδα

Η φύση έχει δύο όψεις από τη μιαπλευρά αποτελεί laquoαρχέτυπο τουκάλλους και του αγαθούraquo καιενσαρκώνει την επίγειαευδαιμονία ενώ από την άλληείναι η δύναμη που αντιμάχεταιτην ηθική θέληση του ανθρώπουεκπροσωπώντας την άλογη βία

Είναι επίσης εμφανής ηεξιδανίκευση της γυναίκας μέσωτης μορφής της Φεγγαροντυμένηςενώ η πατρίδα εμφανίζεται με τηναναφορά στους αγώνες τωνΕλλήνων εναντίον των Τούρκωνγια τη λευτεριά

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Τα κυριότερα γνωρίσματα του ποιήματος

Σημαντικός είναι ο διακειμενικός πλούτος του ποιήματος (Αγία Γραφή δημοτική ποίηση Όμηρος Κρητική Λογοτεχνία ποίηση του Δάντη και του Πετράρχη Αγγλική και Γερμανική προρομαντική και ρομαντική ποίηση κτλ)

Η χρήση του μοτίβου των τριών Η συχνή χρήση της επίκλησης Η συνύφανση του φυσικού στοιχείου με το

μεταφυσικό του πραγματικού με το ιδεατό-φανταστικό

Η σύνθεση αντίθετων καταστάσεων

Αγάθη Γεωργιάδου

Αγάθη Γεωργιάδου