Η “ομηρική παρομοίωση”

Jean A.D. Ingres, Η αποθέωση του Ομήρου (ελαιογραφία: 1827) Μουσείο Λούβρου

Α΄ Μέρος: Θεωρία Δομή & Λειτουργία της

ομηρικής

παρομοίωσης

Πότε χρησιμοποιείται η παρομοίωση;

… … όταν θέλουμε να τονίσουμε μια ιδιότητα ενός προσώπου ή ενός πράγματος.

Με την παρομοίωση συσχετίζουμε ένα πρόσωπο με κάτι άλλο πολύ γνωστό που έχει την ίδια ιδιότητα συνήθως σε μεγαλύτερο βαθμό:

.... Ο Αχιλλέας όρμησε στη μάχη σαν λιοντάρι...

Αχιλλέας εναντίον Μέμνονα Ετρουρία 530 π.Χ.

Ένα από τα κυριότερα εκφραστικά μέσα των Ομηρικών επών είναι η παρομοίωση.

• Χρησιμοποιείται για να ζωντανέψει μια εικόνα, να την κάνει πιο παραστατική.

• Τονίζει, επίσης την ψυχική και σωματική κατάσταση ενός ήρωα, κυρίως κατά τη διάρκεια κάποιας περιπέτειάς του.

Παράδειγμα στη ραψωδία ε 488-491:

“Σάν που δαυλό στη μαύρη στάχτη κρύβεις μες σ' εξοχή παράμερη, που λείπουνε γειτόνοι,και σώζεις σπόρο της φωτιάς, μην απ' αλλούθε ανάψης,έτσι ο Δυσσέας σκεπάστηκε με φύλλα” (μετ. Εφταλιώτης)

Η παρομοίωση θέλει να αποδώσει το κρύο και την κούραση που αισθάνεται ο Οδυσσέας, ο οποίος μόλις έχει βγει στην ακτή από τη φοβερή τρικυμία που του έστειλε ο Ποσειδώνας.

“Σάν που δαυλό στη μαύρη στάχτη κρύβεις μες σ' εξοχή παράμερη, που λείπουνε γειτόνοι,και σώζεις σπόρο της φωτιάς, μην απ' αλλούθε ανάψης,

έτσι ο Δυσσέας σκεπάστηκε με φύλλα·”

Τι παρομοιάζεται;Ο Οδυσσέας

Με τι παρομοιάζεται;

Με δαυλό χωμένο σε μαύρη στάχτη

Κοινό σημείο Οδυσσέα και δαυλού: είναι σκεπασμένοι για προστασία, για να διατηρηθούν στη ζωή

Οι ομηρικές παρομοιώσεις

Kι όμως ο Oδυσσέας κρατήθηκε σ' έναν κορμό,

τον καβαλίκεψε, λες κι ήταν άλογο της κούρσας.

Στην επική ποίηση συναντάμε παρομοιώσεις 1ον

απλές & σύντομεςπ.χ. (ε, 407-408)

2ον ε κ τ ε τ α μ έ ν ε ς παρομοιώσεις

… αλλά και πιο σύνθετες παρομοιώσεις που είναι περισσότερο διεξοδικές, αναλυτικές.

• Σ΄ αυτές, αυτό που θέλει ο ποιητής να καταλάβουμε αναλογεί σε μια εικόναπαρμένη συνήθως από τη φύση ή από την αγροτική ζωή, άρα γνώριμη στον (ομηρικό) ακροατή.

Τα αγκάθια που τα παρασύρει ο άνεμος –Η σχεδία του Οδυσσέα

• ε 362-366

...Πώς ο χειμερινός βοριάς σαρώνει

στον κάμπο αγκάθια,

κι αυτά σφιχταγκαλιάζονται και

γίνουνται ένα πράμα,

έτσι και τη σχεδία οι άνεμοι εδώ και

εκεί την φέρναν και την πήγαιναν.

Τη μια ο νότος στον βοριά την άφηνε

κουμάντο,

την άλλη ο λεβάντες την παράδινε για

να την σέρνει ο πουνέντες.

• Μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη

Ο ρόλος της παρομοίωσης στο έπος

• Εισάγει στοιχεία της καθημερινότητας (συνήθως του ποιητή) στην επική αφήγηση με αποτέλεσμα ο δέκτης να παίρνει πολύτιμες πληροφορίες για την καθημερινή ζωή της ομηρικής εποχής.

• Ο αναγνώστης – ακροατής κατανοεί ευκολότερα τα νοήματα του ποιητή.

• Με τη χρήση της παρομοίωσης η ομηρική ποίηση σκοπό έχει να περιγράψει όχι τη φυσική εικόνα αλλά τον άνθρωπο και τη δράση του.

Η δομή της παρομοίωσης

• Τα δομικά στοιχεία της ομηρικής παρομοίωσης είναι τα εξής:• α) Το αναφορικό, το οποίο εισάγεται κυρίως με τις λέξεις «πως», «όπως» • β) το δεικτικό, το οποίο εισάγεται με τις λέξεις «έτσι», «παρόμοια». • Παράδειγμα: στη ραψωδία ε στους στίχους 394-399 έχουμε την

παρομοίωση:

Κι όπως στα τέκνα φαίνεται γλυκειά η ζωή γονιού τους

που αρρώστια μακρινή τον τρώει πολύν καιρό στην κλίνη,

και που σκληρά τον τυραννεί με πόνους κακή μοίρα,

μα οι θεοί απ' τα βάσανα τον ακριβό τους σώνουν,

έτσι γλυκειά φαινότανε της γής η πρασινάδα στον Οδυσσέα

• Το αναφορικό μέρος προηγείται και είναι μεγαλύτερο σε έκταση. • Ο σκοπός της παρομοίωσης είναι να γίνει κατανοητό το δεικτικό μέρος, να

γίνει σαφές τι ακριβώς εννοεί ο ποιητής λέγοντας «γλυκεία φαινότανε της γης η πρασινάδα στον Οδυσσέα».

Αναφορικό μέρος

Δεικτικό μέρος

Η σύγκριση των όρων της παρομοίωσης

• Συνήθως υπάρχουν δύο κύριοι όροι, ένας στο αναφορικό και ένας στο δεικτικό μέρος, που έχουν ένα κοινό σημείο και γι’ αυτό παραλληλίζονται μεταξύ τους.Παράδειγμα στην παρομοίωση της ραψωδίας φ 415-419

Πώς ένας αοιδός, που ξέρει από κιθάρα και τραγούδι,εύκολα τη χορδή τεντώνει στο καινούριο της στριφτάρι, δένοντας πάνω κάτω καλοστριμμένη την αρνίσια κόρδα·έτσι κι ο Οδυσσέας εύκολα τάνυσε το μέγα τόξο, μετά με το δεξί του χέρι τη χορδή δοκίμασε, κι αυτή κελάηδησε καλά σαν χελιδόνα…

Ο ένας όρος είναι ο αοιδόςΟ άλλος όρος είναι ο ΟδυσσέαςΚοινό σημείο η ευκολία με την οποία τεντώνεται η χορδή (της λύρας και του τόξου)

Τι πετυχαίνει η παρομοίωση στην ομηρική ποίηση;

Με την παρεμβολή της παρομοίωσης …

μοιάζει η δράση που αφηγούνταν μέχρι εκείνη τη στιγμή ο

ποιητής να διακόπτεται, να καθυστερεί η εξέλιξή της και

φαίνεται ότι η πλοκή του έργου επιβραδύνεται.

Όμως ο ποιητής καταφέρνει να επιτείνει την αγωνία, να

δώσει ένταση στο συναίσθημα και να εμπλουτίσει γλωσσικά

την αφήγησή του (γλωσσική ποικιλία).

Η παρομοίωση αναδεικνύει την αφήγηση

• Η παρομοίωση αποτελεί βασικό συστατικό της μεταφορικής και της συγκριτικήςλειτουργίας της γλώσσας.

• Η αφήγηση παύει να είναι γραμμική και μονότονη (αφηγηματική μονοτροπία)

• δραματοποιεί τη στιγμή• μορφοποιεί τα αισθήματα

Η περιγραφή συμπληρώνει και πλουτίζει

την περιγραφή

η διήγηση γίνεται ρεαλιστική και ενδιαφέρουσα

Η ο μ η ρ ι κ ή π α ρ ο μ ο ί ω σ η

χα ρ ί ζ ε ι σ α φ ήν ε ι α κα ι

π α ρ α σ τ α τ ι κό τ ητ α

Ο Όμηρος «φωτίζει» το άγνωστο και αφηρημένο με κάτι γνωστό και συγκεκριμένο

Κυρίως, όμως, παρομοιάζονται

ανθρώπινες (ή θεϊκές) ενέργειες με φαινόμενα και

στοιχεία της φύσης ή με ιδιότητες - συνήθειες ζώων.

• ε 59-63:• χύθηκε στο πέλαγος, το κύμα

ακροπατώντας σαν το γλάρο,που ψάρια αρπάζει από τους άγριους κόλπους της ατρύγητης θαλάσσης,βρέχοντας τα πυκνά φτερά του στο αλμυρό νερό.Όμοιος με γλάρο κι ο θεός Ερμής, φάνταζε καβαλάρης των αμέτρητων κυμάτων.

• Μετάφραση Δημήτρη Μαρωνίτη

Πώς αναλύω μία ομηρική παρομοίωση;

1. Προσδιορίζω

α. το αναφορικό μέρος της παρομοίωσης (την εικόνα) που εισάγεται με λέξεις όπως: σαν, όπως, πώς, καθώς…

β. το δεικτικό μέρος της παρομοίωσης (την αφήγηση) που εισάγεται με λέξεις όπως: έτσι, παρόμοια...

γ. τον κοινό όρο ανάμεσα στην εικόνα και στην αφήγηση.

2. Επισημαίνω τις σχέσεις μεταξύ του αναφορικού και του δεικτικού μέρους.

Giorgio de Chirico, Η επιστροφή του Οδυσσέα (1968)

Β΄ Μέρος: Πρακτική

οι παρομοιώσεις

στο “Νόστο”

Οι μαθητές παρουσιάζουν τις

ομηρικές παρομοιώσεις

με εικόνες και σχόλια

Φύλλο Εργασίας

Από τις ραψωδίες ε, ζ, θ, δίνονται οι παρακάτω παρομοιώσεις. Για να κατανοήσετε το νοηματικό πλαίσιο, στο οποίο λειτουργούν, πηγαίνετε στην αντίστοιχη ενότητα από το διαδραστικό βιβλίο της Οδύσσειας που βρίσκεται στον ιστότοπο:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A115/461/3014,12200/

• Αναδείξτε τη δομή τους, (αναφορικό – δεικτικό μέρος, κοινός όρος σύγκρισης)

• Καταγράψτε τη λειτουργία τους, το νόημά τους, (τι θέλει να πετύχει με αυτές ο ποιητής)

• Παρουσιάστε σε ένα λογισμικό παρουσίασης Power Point (με μία – δύο διαφάνειες) τις παρομοιώσει αυτές, εμπλουτίζοντάς τες με μία – δύο εικόνες. Μπορείτε να τις επενδύσετε και με μουσική.

ε, 362-364

ε, 362-364

ε, 362-364

ε, 362-364

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΟΥΓ…

ε, 435-442

ζ, 163-169

ζ, 163-169

4ο Γυμνάσιο Αγίων ΑναργύρωνΒασίλης Παναγιωτόπουλος

ΠΕ 02