Φιλολογική διημερίδα 2&3 Μαΐου 2014

Διοργάνωση: Σύνδεσμος φιλολόγων νομού Ιωαννίνων

Eισήγηση: Στάμου Ευαγγελία,

φιλόλογος στο Γενικό Λύκειο Πεδινής

Θέμα: Τα γραμματολογικά και βιβλιογραφικά

προλεγόμενα στη διδακτική της ποίησης

Υπότιτλος: Η γραμματολογικο-βιβλιογραφική οχύρωση της

διδασκαλίας των ποιητικών κειμένων

2

Θέμα: Τα γραμματολογικά και βιβλιογραφικά προλεγόμενα στη διδακτική της

ποίησης

Υπότιτλος: Η γραμματολογικο-βιβλιογραφική οχύρωση της διδασκαλίας των ποιητικών

κειμένων

Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος έχει ως στόχο να καταδειχθεί ότι η διδασκαλία

ενός ποιητικού κειμένου δεν μπορεί να έχει διδακτική ευστάθεια και ευστοχία, όταν το

διδασκόμενο κείμενο δε θεμελιώνεται στη γραμματολογική του προϊστορία και στη

βιβλιογραφική του ταυτότητα.

Θα προτάξω ένα αυτονόητο διδακτικό αξίωμα ως αφετηρία της εισήγησής μου. Καμιά

διδακτική πρακτική δεν μπορεί να είναι επιστημολογικά ατελής και καμιά διδασκαλία

λογοτεχνικού κειμένου δεν μπορεί να ευστοχήσει σε κατάσταση βιβλιογραφικού και

γραμματολογικού κενού.

Για να μην παρερμηνευτεί αυτό το διδακτικό αξίωμα, προσθέτω τις αναγκαίες

διευκρινίσεις. Ένα λογοτεχνικό κείμενο δεν μπορεί να διδαχθεί ως μια κλειστή, αυτόνομη

και στεγανοποιημένη κειμενική πραγματικότητα. Το λογοτεχνικό κείμενο έχει πάνω του

πολλά φορτία. Είναι τα φορτία που συνιστούν την πολλαπλή του ιστορικότητα.

Να διευκρινίσω, όμως, την έννοια αυτής της πολλαπλής ιστορικότητας, που για κάθε

λογοτεχνικό έργο έχει συγκεκριμένη ταυτότητα. Πρόκειται, καταρχήν, για την ιστορικότητα

του συγγραφέα, για τον όγκο της ιστορίας που εμπεριέχεται στο ίδιο το λογοτεχνικό έργο.

Θα πρέπει να προσθέσουμε ακόμη το ιστορικο-κοινωνικό status, μέσα στο οποίο

δημιουργήθηκε το λογοτεχνικό έργο, καθώς και την εσωτερική «ιστορικότητα» του

αναγνώστη τη στιγμή που προσλαμβάνει το έργο.

Η βιβλιογραφική και η ευρύτερη γραμματολογική ενημέρωση είναι η πρωταρχική

υποδομή και η αναγκαία σκευή, που πρέπει να διαθέτει ο φιλόλογος, για να αυξάνει τα

ποσοστά διδακτικής ευστοχίας. Μάθημα ερήμην αυτής της αναγκαίας ενημέρωσης δεν

μπορεί να υπάρξει. Είναι μετεωρισμός στο κενό, χωρίς δίχτυ ασφαλείας. Η Φόνισσα, λ.χ.,

3

του Παπαδιαμάντη δε διδάσκεται χωρίς να ξέρουμε το χρόνο γραφής, το ιδιάζον πρόβλημα

του Παπαδιαμάντη με τις άγαμες αδελφές και το κοινωνικό και αξιακό «περικείμενο» για

την τότε κλειστή κοινωνία της Σκιάθου.

Ανάλογη υποδομή γραμματολογικο-βιβλιογραφική χρειάζεται ο κάθε αναγνώστης,

επομένως και ο μαθητής. Ξέρουμε όλοι ότι το κείμενο από μόνο του είναι άφωνο.

Παραμένει κλειστό σε βαθιά σιωπή. Αυτός που αφυπνίζει το κείμενο, που το βγάζει από τη

σιωπή του και του προσδίδει φωνήεντα λόγο, είναι ο αναγνώστης. Ο αναγνώστης είναι

αυτός που παράγει νοήματα δυνάμει της εγγεγραμμένης στο λογοτεχνικό κείμενο λογικής.

Για να επιτευχθεί, όμως, αυτή η μεθοδευμένη διείσδυση στα ενδότερα της λογοτεχνικής

γραφής, χρειάζεται να διαθέτουμε την ευρυχωρία της αναγνωστικής όρασης που μας

προσφέρει η ευρεία βιβλιογραφική και γραμματολογική ενημέρωση.

Μια τέτοια αναγκαιότητα αναδεικνύει το βιβλιογραφικό ιχνόγραμμα που ακολουθεί.

Πρόκειται για ένα διάγραμμα που αναφέρεται στο ποιητικό έργο του Σεφέρη. Είναι

ενδεικτικό, υπαινικτικό και πολύ πυκνό. Δείχνει, όμως, έκτυπα τη βαρύτητα της ευρείας

βιβλιογραφικής μας ενημέρωσης, που αποτελεί προϋπόθεση κάθε διδακτικής ευστοχίας.

Καταδεικνύει, επίσης, την ουσιαστική συνεπικουρία της τεχνολογίας ως διδακτικού μέσου

και εργαλείου. Ας το παρακολουθήσουμε αναλυτικότερα.

«Προσπαθούσα να γυμνώσω την καρδιά μου όσο μπορούσα. Να πάω πιο βαθιά,

ακόμη πιο βαθιά… Ξέρεις ποιος ήταν ο Νάρκισσος; Ένας άνθρωπος που έβλεπε τον

εαυτό του να πνίγεται χωρίς να μπορεί να κινηθεί για να τον σώσει».

Τα λόγια αυτά, που προτάσσονται ως αρχή γνωριμίας με το πρόσωπο του ποιητή,

ανήκουν στον Στράτη, το alter ego του Σεφέρη, ένα από τα πρόσωπα του μυθιστορήματος

Έξι νύχτες στην Ακρόπολη.

Προβάλλεται εισαγωγικά στην οθόνη χειρόγραφο σχέδιο βιογραφικού σημειώματος

του ποιητή. Γενέθλια πόλη: η Σμύρνη. Ημερομηνία γέννησης: 29 Φεβρουαρίου 1900. Στην

επόμενη διαφάνεια διαβάζουμε ένα μικρό απόσπασμα από τις ημερολογιακές εγγραφές

του, όπου φαίνονται ξεκάθαρα οι κλίσεις και οι επιλογές του σε ηλικία 27 χρονών.

4

Δε θέλω να γίνω μήτε δικηγόρος, μήτε δημοσιογράφος, μήτε μποέμ.

Η μόνη κλίση που έχω είναι να θέλω να φτιάξω ποιήματα,

υπομονετικά, πεισματάρικα δουλεύοντας μήνες και χρόνους

σαν Κινέζος ή μανιακός χειροτέχνης.

Μέρες Α΄, Τρίτη 1 Μάρτη 1927, Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ. 87

Ακολουθεί η παρουσίαση του ποιητικού έργου του Σεφέρη, στο οποίο μας δίνει πλήρη

πρόσβαση η Ανεμόσκαλα, ένα ψηφιακό εργαλείο, σχεδιασμένο από το Κέντρο Ελληνικής

Γλώσσας, το οποίο καθιστά προσιτό το ποιητικό έργο σημαντικών Ελλήνων ποιητών του

19ου και 20ού αιώνα και έχει σχεδιαστεί για να επιτρέπει τη δημιουργία Συμφραστικών

πινάκων λέξεων των ποιητικών κειμένων. Τομή στο σχεδιασμό αυτού του βιβλιογραφικό

ιχνογράμματος αποτελεί ο θάνατός του ποιητή, το Σεπτέμβριο του 1971. Έτσι, οι

δημοσιεύσεις του χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στις πρώτες εκδόσεις (1931-1971) και

στις μεταθανάτιες εκδόσεις, που συμπληρώνουν το έργο αυτό με τρεις ακόμα

δημοσιεύσεις.

Η όλη παρουσίαση στηρίζεται στην καθιερωμένη βιβλιογραφική λογική και στην

έννοια της εξελισσόμενης εργογραφικής χρονογραμμής. Επιλέγεται ο συγκεκριμένος

τρόπος, γιατί πιστεύουμε ότι συνιστά μια ευανάγνωστη εργογραφία, που έρχεται να

αλλάξει ριζικά τις πάγιες και τις καθιερωμένες, αμίλητες και ψυχρές στην ουσία,

βιβλιογραφικές φόρμες.

Με άξονα τη συγκεκριμένη χρονογραμμή παρουσιάζονται, με το πρόγραμμα προβολής

διαφανειών, όλες οι ποιητικές συλλογές του Σεφέρη, με βάση τη χρονολογία της πρώτης

έκδοσης. Να ενημερώσω παρενθετικά ότι η χρονογραμμή δημιουργήθηκε με το

πρόγραμμα Office Timeline, που είναι ένα πρόσθετο για το Powerpoint και διατίθεται

δωρεάν στο διαδίκτυο. Ο τίτλος της κάθε συλλογής στη χρονογραμμή αποτελεί και έναν

ενεργό σύνδεσμο που μας μεταφέρει στη διαφάνεια ή τις διαφάνειες που εμπεριέχουν τον

αντίστοιχο τίτλο και εργογραφικά στοιχεία του, όπως: το έτος της πρώτης έκδοσης, τον

τόπο και τον εκδότη. Στο αριστερό μισό της διαφάνειας καταχωρίζεται σε σμίκρυνση το

εξώφυλλό της συλλογής (όπου, βέβαια, είναι διαθέσιμο) και στο δεξιό μισό, απέναντι από

5

την εικόνα του εξωφύλλου, δίνονται και κάποια άλλα σημαντικά πληροφοριακά στοιχεία.

Με ενεργό σύνδεσμο στο όνομα του τίτλου, μεταφερόμαστε στην ανεμόσκαλα που μας

δίνει πρόσβαση σε όλο το ποιητικό corpus της συλλογής. Συμπληρωματικά προστίθενται,

όπως θα δείτε, χειρόγραφα και σκίτσα από το εργαστήρι του ποιητή, αποσπάσματα από τα

ημερολόγιά του, «παραθέματα» από τη σχετική βιβλιογραφία κ.ά.

Θα κάνουμε μια πολύ σύντομη περιήγηση σε όλες τις ποιητικές συλλογές, λόγω του

περιορισμένου χρόνου που έχουμε στη διάθεσή μας.

Το 1931 ο Σεφέρης τυπώνει την πρώτη ποιητική συλλογή του «Στροφή», που γίνεται

δεκτή με αλληλοσυγκρουόμενες κριτικές. Βλέπετε αριστερά στην οθόνη το εξώφυλλο

της «Στροφής, το οποίο περιλαμβάνει την πρώτη εμφάνιση της εμβληματικής

γοργόνας, κορυφαίο λαϊκό σύμβολο της ποιητικής του Σεφέρη. Στην επόμενη

διαφάνεια, με ενεργό σύνδεσμο, μπορούμε να διαβάσουμε το γράμμα του Κωστή

Παλαμά για τη Στροφή, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Νέα Εστία και να δούμε ένα

χειρόγραφο του Σεφέρη από τη Στροφή για το ποίημα Άρνηση.

Το 1932 εκδίδεται η «Στέρνα», χωρίς όνομα ποιητή, σε μόλις 50 αντίτυπα, με

συγκεκριμένους αποδέκτες, όπως βλέπετε στον εικονιζόμενο κατάλογο (αριστερά).

Αφιερώνεται στον καλύτερό του φίλο, Γιώργο Αποστολίδη. Βλέπετε ένα χειρόγραφο

και ένα σκίτσο του Σεφέρη για τη Στέρνα.

Το 1935 εκδόθηκε το Μυθιστόρημα. Είναι η πρώτη φορά που ο Σεφέρης διαπλέκει

στον ποιητικό του λόγο το μυθικό στοιχείο με το σύγχρονο πραγματικό γεγονός.

Αρχίζει, δηλαδή, να λειτουργεί η λεγόμενη μυθική μέθοδος. Με το Μυθιστόρημα ο

Σεφέρης πραγματοποιεί την ουσιαστική στροφή του προς τη λεγόμενη νεοτερική

ποίηση. Παρένθετα, ίσως, μπορούμε να πούμε ότι το έτος αυτό θεωρείται η κρίσιμη

χρονιά για τη νεοτερική ποίηση στην Ελλάδα, η χρονιά - μήτρα όχι μόνο για το Σεφέρη

αλλά γενικότερα για την όλη νεοελληνική ποίηση. Το γιατί είναι γνωστό και

καταγραμμένο: τον Ιανουάριο κυκλοφορεί το περιοδικό Τα Νέα Γράμματα. Την ίδια

χρονιά εμφανίζεται η πρώτη ποιητική συλλογή, που θεωρείται η αφετηρία του

6

ελληνικού ποιητικού υπερρεαλισμού. Συγκεκριμένα, το Μάρτιο, που ο Σεφέρης

δημοσιεύει το Μυθιστόρημα, ο Ανδρέας Εμπειρίκος εκδίδει την Υψικάμινο. Το

Νοέμβριο ο Ελύτης δημοσιεύει στο περιοδικό Τα Νέα Γράμματα τα πρώτα του

ποιήματα και στο τέλος της ίδιας χρονιάς θα κυκλοφορήσουν, για πρώτη φορά

συγκεντρωμένα, τα Ποιήματα του Καβάφη. Όλες αυτές οι εκδοτικές συγκυρίες

καθορίζουν το ποιητικό εύρος μιας χρονιάς που, με προεξάρχοντα τον Σεφέρη,

σημαδεύει όλες τις μετέπειτα εξελίξεις στο χώρο της νεοελληνικής ποίησης. Βλέπετε

σελίδες ημερολογίων για το Μυθιστόρημα.

Η τέταρτη κατά σειρά ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Γυμνοπαιδία»,

πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα» το 1936, προορισμένη για

ιδιωτική χρήση. Αυτά τα τυπώματα διευκόλυναν την προσφορά και την επικοινωνία

του ποιητή με φίλους. Διαβάζουμε στο παράθεμα από το βιβλίο του Δημήτρη

Δασκαλόπουλου, Εργογραφία Σεφέρη ότι ο ποιητής εμπνεύστηκε τον τίτλο της

συλλογής από το μουσικό δίσκο του Ερίκ Σατί με τον ομώνυμο τίτλο, τον οποίο άκουγε

«διπλοκλειδωμένος» στο δωμάτιό του, μια και δεν συμβάδιζαν οι μουσικές

προτιμήσεις του με τα γούστα των αγγλίδων σπιτονοικοκυράδων του. Με ενεργό

σύνδεσμο μπορούμε να μεταφερθούμε στο youtube για να ακούσουμε ένα

απόσπασμα του δίσκου.

Στις παραμονές του πολέμου έχουμε μια έντονη εκδοτική δραστηριότητα του Σεφέρη:

τυπώνει σχεδόν ταυτόχρονα δύο ποιητικές συλλογές: το «Τετράδιο Γυμνασμάτων», το

Μάρτιο και το «Ημερολόγιο Καταστρώματος», που αργότερα χαρακτηρίστηκε και

αριθμήθηκε με το στοιχείο Α΄, τον Απρίλιο του 1940. Να προσθέσουμε και την πρώτη

συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων του, το Μάιο της ίδιας χρονιάς. Διαβάζουμε στο

παράθεμα από το βιβλίο του Νικήτα Παρίση, Γιώργος Σεφέρης: Ο ποιητής και το

ποιητικό του έργο ότι σ` αυτή την πρώτη έκδοση δεν περιέχεται το πολύ γνωστό

ποίημα «Η τελευταία μέρα» και ότι η παράλειψη του θα πρέπει να αποδοθεί σε ένα

είδος προσωπικής «λογοκρισίας» που επέβαλε ο ποιητής στον εαυτό του. Βλέπουμε

αριστερά στην οθόνη την εικόνα του εξωφύλλου της συλλογής με χειρόγραφη

7

αφιέρωση του Γιώργου Σεφέρη στον Στέλιο Ξεφλούδα και δεξιά τα δύο motto της

συλλογής.

Οι συγκλονιστικές εμπειρίες του πολέμου, που επακολούθησε, και οι τραγικές για τον

τόπο μας ώρες, που τον διαδέχτηκαν, θα τροφοδοτήσουν όλες τις μεταγενέστερες

ποιητικές συλλογές του Σεφέρη. Το Δεκέμβριο του 1945 τυπώθηκε το «Ημερολόγιο

καταστρώματος, β΄». Η έκδοση αυτή εγκαινιάζει τη συνεργασία του ποιητή με τον

εκδοτικό οίκο «Ίκαρος». Ο «Τελευταίος σταθμός», το καταληκτικό ποίημα της

συλλογής απουσιάζει από αυτή την έκδοση. Το «Ημερολόγιο καταστρώματος, β΄»

πρωτοκυκλοφόρησε ως αποκλειστικά ιδιωτική έκδοση το καλοκαίρι του 1944 στην

Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, σε 75 αριθμημένα και υπογραμμένα από τον ίδιο τον

ποιητή αντίτυπα. Η έκδοση αυτή, είναι γνωστή ως Αλεξανδρινή έκδοση και κοσμείται

με σχέδια του Σεφέρη, που αποτελούν ζωγραφικά σχόλια στο τέλος κάθε ποιήματος,

«πλουμίδια» κατά τον ποιητή. Η έκδοση φέρει την αφιέρωση, «Της Μαρώς».

Η «Κίχλη», ένα εκτενές ποίημα, σε τρία μέρη, ουσιαστικά είναι η πρώτη μεταπολεμική

συλλογή του Σεφέρη. Γράφτηκε στον Πόρο και τυπώθηκε το Μάρτιο του 1947. […]

Το 1952 ο Σεφέρης τοποθετήθηκε πρεσβευτής της Ελλάδας στη Βηρυτό, όπου έμεινε

μέχρι τον Αύγουστο του 1956, με διαπίστευση στο Λίβανο, τη Συρία, την Ιορδανία και

το Ιράκ. Η θητεία του στο Λίβανο του χάρισε την Κύπρο, απ` όπου ένιωσε, όπως ο ίδιος

έλεγε, την Ελλάδα πιο ευρύχωρη, πιο πλατιά. Η συλλογή ποιημάτων με τον τίτλο «…

Κύπρον, οὗ μ’ ἐθέσπισεν…», είναι η δεύτερη μεταπολεμική ποιητική συλλογή του

Σεφέρη. Κυκλοφόρησε το Δεκέμβρη του 1955, οκτώ περίπου χρόνια μετά την Κίχλη.

Αφιερώνεται: Στον Κόσμο της Κύπρου. Αναφέρεται για πρώτη φορά με τον

επικρατήσαντα τελικά τίτλο: «Ημερολόγιο καταστρώματος, Γ΄ στην τρίτη

συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Σεφέρη, που κυκλοφόρησε το 1962.

Το 1963 έρχεται η βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ως αποτέλεσμα της

απήχησης που είχαν οι αγγλικές, γαλλικές και γερμανικές μεταφράσεις του έργου του,

σε συνδυασμό με την υποδοχή από την υπεύθυνη κριτική που τις συνόδευε. Με

8

ενεργό σύνδεσμο στο youtube μπορούμε να δούμε ένα απόσπασμα από την τελετή της

απονομής.

Το 1966 τυπώνει την τελευταία ποιητική του συλλογή «Τρία Κρυφά Ποιήματα», χωρίς

ένδειξη εκδότη. Είναι η πρώτη και η τελευταία μετανομπελική συλλογή του Σεφέρη.

Μέχρι το θάνατό του (20 Σεπτεμβρίου 1971) ο ποιητής δε θα εκδώσει άλλη ποιητική

συλλογή. Τα δύο στερνά του ποιήματα: «Οι γάτες τ` Αϊ-Νικόλα», και το «Επί

ασπαλάθων…» ο ποιητής τα έγραψε στα δίσεχτα χρόνια της απριλιανής δικτατορίας.

Και τα δύο ποιήματα δημοσιεύτηκαν πρώτα στο εξωτερικό.

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1971 ο ποιητής πεθαίνει. Με ενεργούς συνδέσμους στην ενότητα

Εικονική περιήγηση στην Ιστορία και Νεοελληνική Λογοτεχνία, από τις Ψηφίδες για

την ελληνική γλώσσα, μπορούμε να παρακολουθήσουμε την κηδεία του Σεφέρη στον

ιστορικό χρόνο, όπως αποτυπώνεται στη λογοτεχνία, διαβάζοντας ένα απόσπασμα από

το βιβλίο της Νάταλι Μπακόπουλος, Το πράσινο ακρογιάλι της πατρίδας, και στην

ιστορία, παρακολουθώντας δύο βίντεο για το τέλος και την κηδεία του.

Μεταθανάτια το ποιητικό του έργο συμπληρώθηκε και από τρεις ακόμα δημοσιεύσεις.

Τελειώνοντας, μπορούμε, με ενεργό σύνδεσμο, να μεταφερθούμε στο Σπουδαστήριο

Νέου Ελληνισμού, για να ακούσουμε, ενδεικτικά, απαγγελίες σεφερικών ποιημάτων.

Κλείνουμε με μελοποιημένη ποίηση του Σεφέρη. Δίνεται η δυνατότητα αποθήκευσης

των τραγουδιών που εμπεριέχονται στην παρουσίαση.

Ορισμένες φορές πηγαίνουμε στην τάξη γνωρίζοντας μόνο το ποίημα που πρόκειται να

διδάξουμε. Όλα τα άλλα, όλα τα περί το ποίημα, τα αγνοούμε ή δεν τους δίνουμε τη

βαρύτητα που τους πρέπει.

Θα ήταν, λόγου χάριν, διδακτικά πολύ ολισθηρό, να διδάξουμε τον Τελευταίο σταθμό ή την

Ελένη, χωρίς να κατέχουμε πλήρως όλα εκείνα που συνιστούν το βιβλιογραφικό, το

γραμματολογικό και, γενικότερα, το πληροφοριακό περίγραμμα που συνακολουθεί το

ποίημα. Αυτό το περίγραμμα, που συνιστά ένα δεύτερο επίπεδο γραμματολογικού βάθους

9

για το διδασκόμενο κάθε φορά ποίημα, συγκροτεί ένα πλέγμα γνώσεων που είναι γνωστό

με τον όρο συγκείμενο (context).

Το συγκείμενο δε συνιστά διδακτική πολυτέλεια. Αντίθετα, αποτελεί διδακτική

αναγκαιότητα, απαραίτητο δηλαδή διδακτικό οπλισμό. Δεν μπορεί ο διδάσκων να αγνοεί

το ποιητικό και το ιδεολογικό στίγμα της ποιητικής συλλογής στην οποία ανήκει ένα

διδασκόμενο ποίημα. Δεν επιτρέπεται να αγνοεί το ιστορικο-κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο

οποίο γεννήθηκε το ποίημα. Και, φυσικά δεν επιτρέπεται να αγνοεί την πολλαπλή

ιστορικότητα που συνακολουθεί το κείμενο. Όλα αυτά και πολλά άλλα συνιστούν το

λεγόμενο συγκείμενο.

Αυτό που σας έδειξα ήταν, κατά την έκφραση του ποιητή, μια περιδιάβαση, συνοπτική

βέβαια, στο ποιητικό έργο του Σεφέρη. Μια δοκιμαστική δηλαδή απόπειρα να

ιχνογραφηθεί η ποιητική διαδρομή 40 ακριβώς ετών. Άρχισε το 1931 με τη Στροφή και

ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 1971 με το Επί ασπαλάθων.

Επίλογος

Αυτή η βιβλιογραφική ιχνογράφηση του ποιητικού έργου του Σεφέρη είναι το πρώτο

βήμα για τον φιλόλογο. Αυτονόητο, βέβαια, ότι εννοούμε τον φιλόλογο που έχει μιαν

αγαπητική-ερωτική σχέση γενικά με την ποίηση και, παράλληλα, ένα είδος λατρείας για τη

γοητευτική μαγεία της διδακτικής πράξης.

Υπάρχουν, ασφαλώς, και τα επόμενα προδιδακτικά βήματα. Είναι τα πλέον ουσιώδη

αλλά και τα πολύ δυσκολότερα. Να γίνω σαφέστερη. Υποθέστε ότι πρόκειται να διδάξουμε

την Ελένη. Ποια βιβλιογραφική και γραμματολογική οχύρωση χρειάζεται ο φιλόλογος, για

να ανταποκριθεί με ευστοχία στις διδακτικές απαιτήσεις που επιβάλλει η ιδιαιτερότητα

του συγκεκριμένου ποιήματος; Απαντώ:

1. Να γνωρίζει την ποιητική συλλογή στην οποία ανήκει το ποίημα. Το να γνωρίζει έχει

την έννοια ότι ο φιλόλογος κατέχει το ποιητικό και το ιδεολογικό στίγμα της συλλογής

Ημερολόγιο Καταστρώματος, Γ΄, στην οποία ανήκει η Ελένη.

10

2. Να γνωρίζει ότι στο συγκεκριμένο ποίημα ο Σεφέρης εφαρμόζει με εκπλήσσουσα

ευελιξία τη λεγόμενη μυθική μέθοδο. Έχει δηλαδή αξιοποιήσει ποιητικά έναν παλιό

μύθο -τη μετατρωική περιπέτεια του Τεύκρου- για να εκφράσει μέσω αυτού την

άποψή του και τη θέση του γενικά για τους πολέμους.

3. Να γνωρίζει ότι η μυθική μέθοδος είναι το εξωτερικό κέλυφος του ποιητικού μύθου

που επικαλύπτει το θέμα. Αυτό το κέλυφος πρέπει να σπάσει για να γευθεί ο

αναγνώστης τους μέσα χυμούς του ποιήματος.

Οι αναφορές μου είναι εντελώς ενδεικτικές. Θέλησα απλώς να δείξω ότι ένα ποιητικό

κείμενο, και μάλιστα νεοτερικό, δεν μπορεί να διδαχθεί εν κενώ, δηλαδή ανοχύρωτο

βιβλιογραφικά και γραμματολογικά. Αυτός, ακριβώς, ο διπλός οπλισμός του διδάσκοντος

είναι που του χαρίζει διδακτική ευστάθεια, χωρίς να αισθάνεται ολισθηρό το έδαφος κάτω

από τα πόδια του και χωλαίνουσα τη διδακτική πράξη.

Αν τυχόν τεθεί το εύλογο ερώτημα: τόσα, λοιπόν, πολλά και τόσο δύσκολα για ένα

μάθημα, τόσο πολύς χρόνος για ένα ποίημα; Ναι, θα απαντούσα σε μια τέτοια απορία με

μια φράση του Δ. Ν. Μαρωνίτη: «η ποίηση δεν είναι υπόθεση ανέξοδη. Για να μπει στην

ψυχή μας, τρώει το κορμί μας». Όμως, το ταξίδι με όχημα την Ποίηση, προσφέρει μια

μαγική και απολαυστική εμπειρία!

Ιωάννινα, 3 Μαΐου 2014