Διδάσκουσα καθηγήτρια:

Κριπαροπούλου Αντιγόνη

Ιδρυτής της είναι ο

Sigmund Freud (1856-

1939).

Η ψυχολογία των συγκρούσεων

Η ψυχαναλυτική θεωρία βλέπει τη λειτουργία του

μυαλού σαν την έκφραση

συγκρουόμενων / αντίπαλων δυνάμεων.

Μερικές από αυτές τις δυνάμεις είναι

συνειδητές αλλά οι βασικές είναιασυνείδητες.

Αυτή η σύγκρουση αντικατοπτρίζει μια

αντίφαση που υπάρχει στηδιπλή φύση / υπόσταση του ανθρώπου σαν βιολογικό και

σαν κοινωνικό oν.

Κατά τη διάρκεια της εξέλιξης και

κοινωνικοποίησης του το άτομο είναι αναπόφευκτο να

βιώσει ματαίωση, θυμό, απογοήτευση και σύγκρουση

/ αντιφατικότητα.

Αρχή της ηδονής - Ντετερμινισμός

Μια βασική αρχή της ψυχαναλυτικής

θεωρίας είναι ότι η ανθρώπινη

ψυχολογία κυβερνάται από την τάση

του ανθρώπου να αποζητά την

ευχαρίστηση και να αποφεύγει τον

πόνο (αρχή της ηδονής).

Οι πρωταρχικές εμπειρίες παίζουν

σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση

της δομής της προσωπικότητας του

ανθρώπου. Ο Freud ήταν ο πρώτος

σύγχρονος ψυχολόγος που έδωσε

σημασία στην παιδική ηλικία.

Μια άλλη βασική αρχή είναι ο ντετερμινισμός. Δηλαδή τα γεγονότα που συμβαίνουν στο

ανθρώπινο μυαλό δεν είναι τυχαία, περιστασιακά ή

ασύνδετα μεταξύ τους. Οι σκέψεις, τα συναισθήματα, οι

ορμές που έρχονται στοσυνειδητό συνδέονται με

κάποια προηγούμενη εμπειρία στη ζωή του ατόμου.

Πολλές απ’ αυτές τιςσυνδέσεις είναι ασυνείδητες.

Στην κλινική του

εμπειρία διαπίστωσε

ότι…

1. Υπάρχουν ασυνείδητα κίνητρα

συμπεριφοράς

2. Πολλά προβλήματα νευρωσικής

συμπεριφοράς των ασθενών του

είχαν τις ρίζες τους στις πρώτες

εμπειρίες τους δηλ. στα αρχικά

στάδια ανάπτυξής τους.

Τα στάδια της ψυχοσεξουαλικής

ανάπτυξης κατά τον Freud είναι:

1. Το Στοματικό Στάδιο (1ο έτος): Η κύρια πηγή

ευχαρίστησης του σταδίου αυτού είναι ο θηλασμός.

Η ικανοποίηση που δίνεται από την μητέρα

είναι εξαιρετικής σημασίας. Κατά το στάδιο

αυτό το άτομο παρουσιάζει μεγάλη

εξάρτηση.

2. Το Πρωκτικό Στάδιο (2ο

έως 3ο έτος): Στο στάδιο αυτό το παιδί καλείται να

αποκτήσει έλεγχο των σφικτήρων (ενούρηση, εγκόπριση). Ο πρωκτός

λοιπόν, αποτελεί την εστία της ψυχικής έντασης και ικανοποίησης αντίστοιχα. Κύριο χαρακτηριστικό του σταδίου αυτού είναι η τάση

για αυτονομία και ο αρνητισμός.

3. Το Φαλλικό Στάδιο (3ο-

7ο έτος): Στο στάδιο αυτό το παιδί αποκτά επίγνωση των

διαφορών στα γεννητικά όργανα των δυο φύλων.

Παράλληλα, συνειδητοποιεί την αγάπη του προς τους

γονείς, αν και πλέον η αγάπη για τον γονέα του

αντίθετου φύλου αυξάνεται (Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και σύμπλεγμα της Ηλέκτρας)

4. Το Στάδιο της

Λανθάνουσας Σεξουαλικότητας (7ο-11ο

έτος): Το παιδί «παγώνει» το ζήτημα της σεξουαλικότητάς του. Ταυτίζεται με διάφορες ομάδες για να αποκτήσει την αίσθηση του «ανήκειν». Οι

ομάδες αυτές συνήθως αποτελούνται από άτομα του

ίδιου φύλου. Αναζητά ένα στενό φίλο.

5. Το Στάδιο της

Γενετήσιας

Σεξουαλικότητας (12ο-

19ο): Είναι περίοδος

έντονων ψυχικών

συγκρούσεων και

αλλοπρόσαλλης

συμπεριφοράς.

Ο τρόπος που βιώνονται οι συγκρούσεις σε καθένα από τα

πρώτα στάδια της ανάπτυξης καθορίζει την

προσωπικότητα του ατόμου.

Η ανάπτυξη είναι ομαλή όταν το άτομο κατορθώνει σε

κάθε στάδιο να ισορροπήσει την ικανοποίηση των

ενορμήσεων και των απαιτήσεων του κοινωνικού

περίγυρου. Σε αντίθετη περίπτωση, παρουσιάζεται η

καθήλωσή του στο στάδιο αυτό, με αποτέλεσμα να έχει

μειωμένη προσαρμογή στα επόμενα.

Για τους θεωρητικούς της

ψυχανάλυσης

Το άτομο παλινδρομεί σε μορφές συμπεριφοράς μικρότερης

ηλικίας, προκειμένου να αντλήσει την ικανοποίηση.

Έτσι π.χ. ένα παιδί που δεν ολοκληρώνει με ικανοποίηση το

στοματικό στάδιο, καθηλώνεται σε αυτό, με αποτέλεσμα στην

ενήλικη ζωή του να εκδηλώνει ψυχαναγκαστικές τάσεις για

φαγητό, φλυαρία, κάπνισμα κ.λπ. Αντίστοιχα καθήλωση στο

πρωκτικό στάδιο, οδηγεί σε καταπιεστική συμπεριφορά,

εκκεντρικότητα, δογματισμό, τσιγγουνιά κ.λπ. Τέλος,

καθήλωση στο φαλλικό στάδιο, συνδέεται με ναρκισσισμό,

αλαζονεία, επιδεικτικότητα κ.λπ.

Αν η ικανοποίηση στα στάδια αυτά δεν

είναι επαρκής…

1. Το Εκείνο

2. Το Εγώ

3. Το Υπέρ-εγώ

Η ανθρώπινη ψυχή

αποτελείται από

τρεις δομές :

Το Εκείνο

Είναι το σύνολο των βιολογικών

αναγκών και των ενορμήσεων -

ενστίκτων του ατόμου. Λειτουργεί με

την αρχή της ευχαρίστησης με

απώτερο σκοπό την απομάκρυνση

του πόνου και την εκπλήρωση των

επιθυμιών του ατόμου.

Την ενέργεια που παρακινεί αυτά τα

ένστικτα ο Φρόυντ, την ονόμαζε

λίμπιντο (Libido), από τη λατινική λέξη

για την επιθυμία.

Είναι το σκοτεινό, απρόσιτο μέρος της

πρoσωπικότητάς μας.

Το Εγώ

Ο ρόλος του εγώ είναι να μεσολαβεί μεταξύ του εκείνο, της πραγματικότητας, και του υπέρ-

εγώ. Γι’αυτό λέμε ότι το εγώ λειτουργεί βάσει της αρχής της

πραγματικότητας και είναι συνειδητό.

Αποτελεί το οργανωμένο μέρος της προσωπικότητας και περιλαμβάνει βασικές

λειτουργίες, όπως η εκτίμηση των διαφόρων καταστάσεων, ο έλεγχος της πραγματικότητας, η κρίση, η συμβιβαστικότητα, η ανεύρεση λύσεων στα διάφορα

προβλήματα κλπ.

Το Υπερεγώ

Το υπέρ-εγώ είναι το κομμάτι/ η δομή της προσωπικότητας που

αντιπροσωπεύει τις ηθικές αρχές της κοινωνίας όπως μεταφέρονται στο άτομο από τους γονείς του –

είναι αυτό που αποκαλούμε συνείδηση και είναι η πηγή των

ενοχών. Το εκείνο και το υπέρ-εγώ βρίσκονται σε μια πάλη. Όταν το

εγώ δεν μπορεί να βρει λύση και να συμβιβάσει τις επιθυμίες του

εκείνο και του υπέρ-εγώ δημιουργείται άγχος. Το άγχος

είναι ένα προειδοποιητικό μήνυμα ότι το εγώ δεν τα καταφέρνει στο

ρόλο του.

Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι ψυχολογικές στρατηγικές που χρησιμοποιούμε

ασυνείδητα για να καταπολεμήσουμε το άγχος και να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα είναι η μέθοδος με την οποία το Εγώ

διευθετεί τις συγκρούσεις που δημιουργούνται μεταξύ των ενορμήσεων του Εκείνο και των αξιών του Υπερεγώ.

Σύμφωνα με τον Φρόιντ ο σκοπός των μηχανισμών αυτών είναι να παραποιήσουν ή να αρνηθούν την πραγματικότητα. Ουσιαστικά δεν

μεταβάλλουν τις εξωτερικές συνθήκες αλλά μεταβάλλουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και αντιμετωπίζει την πραγματικότητα.

Κάθε άτομο χρησιμοποιεί αμυντικούς μηχανισμούς που θεωρούνται φυσιολογικές αντιδράσεις στη διαδικασία προσαρμογής του. Όταν όμως

καταφεύγει συστηματικά στη χρήση αμυντικών μηχανισμών που γίνονται ο κυρίαρχος τρόπος αντίδρασης του ατόμου στα προβλήματα της ζωής, τότε οι

συνέπειες είναι παθολογικές.

Αμυντικοί μηχανισμοί

Απώθηση

Άρνηση

Παλινδρόμηση

Προβολή

Μετάθεση

Μετουσίωση

Εκλογίκευση

Η Άννα Φρόιντ περιέγραψε

διάφορους μηχανισμούς άμυνας που

αναπτύσσονται για να μπορέσει το

εγώ να δώσει κάποια λύση και να

μειώσει την

ένταση και το άγχος.

Οι βασικοί

μηχανισμοί

άμυνας είναι:

Απώθηση

Αναφέρεται στη διαδικασία με την οποία το εγώ σπρώχνει

στο ασυνείδητο τις μη αποδεκτές ορμές του που

απειλούν την ακεραιότητα του. Δηλαδή η απώθηση είναι

όχι μόνο ένας μηχανισμός άμυνας αλλά και ο στόχος

όλων των άλλων μηχανισμών.

Π.χ. το άτομο προσπαθεί να «ξεχάσει» μια τραυματική

εμπειρία .

Άρνηση

Δηλαδή η άρνηση της

αναγνώρισης κάποιου

κινδύνου. Η άρνηση της

πραγματικότητας

χρησιμοποιείται όταν το

άτομο απειλείται από έντονα

και επίπονα συναισθήματα.

Π.χ. παιδί που η μητέρα του

πεθαίνει λέει στον εαυτό του

ότι λείπει ταξίδι.

Παλινδρόμηση

Η παλινδρόμηση (παλιμπαιδισμός) συμβαίνει

όταν το άτομο, αγχωμένο από απειλητικές σκέψεις και

συναισθήματα, συμπεριφέρεται με έναν

τρόπο που είναι χαρακτηριστικός ενός

προηγούμενου εξελικτικού σταδίου, πριν την εμφάνιση της παρούσας σύγκρουσης.

Π.χ. Άτομο μέσης ηλικίας που νεάζει.

Προβολή

Η προβολή συμβαίνει

όταν, χωρίς να το

συνειδητοποιεί, το άτομο

αποδίδει τις δικές του μη

παραδεκτές ορμές σε

άλλους.

Π.χ. Δεν συμπαθώ

κάποιον και λέω ότι αυτός

δεν με συμπαθεί.

Μετάθεση

Η μετάθεση μη αποδεκτών

συναισθημάτων, σκέψεων ή

προθέσεων από τον

πραγματικό τους στόχο σε

έναν άλλο, πιο ασφαλή

στόχο.

Π.χ. Δεν μπορώ να μιλήσω

άσχημα στον καθηγητή που

με προσέβαλε και έτσι,

γυρίζω σπίτι και μαλώνω με

τον αδελφό μου!

Μετουσίωση/Εξιδανίκευση

Μορφή μετάθεσης όπου όμως οι ανεπίτρεπτες

ορμές ανακατευθύνονται προς ανώτερους στόχους

που είναι κοινωνικά παραδεκτοί.

Π.χ. Την επιθετικότητά μου την διοχετεύω σε ένα

άθλημα και έτσι την εκτονώνω με κοινωνικά

αποδεκτό τρόπο.

Εκλογίκευση

Το άτομο χρησιμοποιεί την λογική για να απωθήσει επίπονα συναισθήματα,

επιθυμίες ή σκέψεις που του προκαλούν έντονο στρες. Με

λογικά επιχειρήματα προσπαθεί να αποδείξει στον εαυτό του και στους άλλους ότι οι πράξεις , οι επιθυμίες

και τα κίνητρα της συμπεριφοράς του είναι ορθά

και συνεπώς παραδεκτά.

Π.χ. Άτομο που απολύθηκε λέει: «έτσι κι αλλιώς δεν ήταν η ιδανική δουλειά για μένα!

Όλοι οι μηχανισμοί άμυνας είναι

χρήσιμοι και ωφέλιμοι, ειδικά σε

περιόδους κρίσιμες, για να

μπορέσουμε να ξεπεράσουμε το

αρχικό σοκ.