ახალი ეკონომიკური სკოლა საქართველო

გიორგი ჩიქოვანი

22.11.2013

ადამიანის ბუნებითი უფლებები:

სიცოცხლის, საკუთრების,

ინდივიდუალური თავისუფლების

↓

შრომის უფლება

↓

გამოყენების მიზეზი, მიზანი,

საშუალებები

↓

შრომითი ურთიერთობები

შრომითი ურთიერთობები სახელშეკრულებო ურთიერთობებია და ამ

ტიპის ურთიერთობებში შესვლისა და გასვლის თავისუფლება

გადამწყვეტია. მნიშვნელოვანია რამდენიმე მიზეზის გამო:

1. არ უნდა იზღუდებოდეს თავისუფალი არჩევნის შესაძლებლობა,

მათ შორის შრომით ურთიერთობებად ფორმირების პროცესში.

2. შრომითი ურთიერთობების შეზღუდვა ხელს უშლის ეკონომიკური

რესურსების ეფექტიან გადანაწილებას, რაც ეკონომიკური სისტემის

ჯანსაღი ფუნქციონირებისთვის არსებითი ფაქტორია.

↓ დამსაქმებელი და დასაქმებული

შრომითი ურთიერთობების განხილვისას ხშირად ინტერპრეტაციები

ეფუძნება შეხედულებებს, რომლებიც აღნიშნულ ურთიერთობებს

განიხილავენ დამსაქმებლის აპრიორი დომინანტური პოზიციიდან.

სადაც დამსაქმებლები და დასაქმებულები არიან დაპირისპირებული

მხარეები, ამიტომ სახელმწიფოს როლის გაზრდა დასაქმებულთა

უფლებების დასაცავად მნიშვნელოვანი ფაქტორია. შრომითი ბაზრის

რეგულირების საკანონმდებლო მექანიზმების წარმოშობაც, სწორედ,

სახელისუფლებო ძალების გააქტიურებასთან არის ხოლმე

დაკავშირებული და არა ეფექტიანი ინსტიტუტების შექმნის

პროცესთან. პოლიტიკური ძალაუფლების თეორიის მიხედვით

ინტერესთა ჯგუფები განაპირობებენ მსგავსი კანონმდებლობის

ფორმირებას.

შრომითი ურთიერთობების ფორმირების დინამიკური პროცესი

შეიძლება წარმოვიდგინოთ როგორც სამუშაო ადგილებსა და სხვადასხვაგვარ შრომით ძალებს შორის შეთავსების პროცესი, რომლის საბოლოო შედეგი განპირობებულია სამუშაო ადგილების შექმნისა და გაუქმების უწყვეტი მექანიზმით.

ბუნებრივ მექანიზმზე ხელოვნური ზემოქმედება,

განსაკუთრებით ე.წ. არსებული სამუშაო ადგილების

შენარჩუნებაზე ორიენტირებული პოლიტიკა და

დასაქმებულებთან დაკავშირებით დამსაქმებლების ბიზნეს

გადაწყვეტილებების შეზღუდვები, აისახება რესურსების

არაეფექტიან გადანაწილებაზე, ეკონომიკური კრიზისების

წარმოქმნა-განგრძობადობაში, შრომის ბაზარზე მდგომარეობის

გაუარესებაში, რაც განაპირობებს კიდეც უმუშევრობის

პრობლემას.

ნებისმიერ სხვა ურთიერთობებში ადამიანებს ურჩევიათ “მესამე პირი” არ ჩაერიოს....

ე.ი. შრომის ბაზრის რეგულირების ინსტიტუტები მნიშვნელოვან როლს

თამაშობენ შრომის ბაზრის ეფექტიან ფუნქციონირებაში, რადგან

ეკონომიკური ინსტიტუტები ზეგავლენას ახდენენ ეკონომიკური

აგენტების სტიმულების სტრუქტურაზე.

ბოლო 20 წლის ავტორიტეტული საერთაშორისო ემპირიული

კვლევების ანალიზები ცხადყოფს, რომ შრომის ბაზრის რეგულაციების

გამკაცრება აუარესებს ვითარებას შრომის ბაზარზე.

კერძოდ, ამცირებს ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის ალბათობას,

ზრდის უმუშევრობის და ჩრდილოვანი ეკონომიკის წილის მატების

ალბათობას და ართულებს ეკონომიკურ კრიზისებთან ადაპტირების

შესაძლებლობას.

მსოფლიო ბანკი, ეკონომიკური თანამშრომლობის და

განვითარების ორგანიზაცია, მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური უნივერსიტეტი და ა.შ.

რატომ?

რატომ ერევიან სახელმწიფოები შრომის ბაზრის ფუნქციონირების პროცესში? შრომის ბაზრის რეგულირების დასაბუთება უმეტეს შემთხვევებში ხდება შრომის თავისუფალი ბაზრის ნაკლოვანებების არგუმენტით, რაც გულისხმობს შრომით ურთიერთობებში დამსაქმებლის მიერ დასაქმებულის ექსპლუატაციასა და დისკრიმინაციას. ამრიგად, დასაქმებულთა უფლებების დაცვის მიზნით სახელმწიფოები ქმნიან რეგულაციებს.

შრომის ბაზრის რეგულირება, რომლის მიზანია დასაქმებულთა უფლებების დაცვა ძირითადად ოთხი სახისაა:

1. სახელმწიფო კრძალავას დისკრიმინაციას შრომის ბაზარზე და დასაქმებულებს უზრუნველყოფს „ბაზისური უფლებებით“, როგორიცაა მაგალითად, შვებულება ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო, მინიმალური ხელფასის ოდენობის დადგენა და ა.შ.

2. სახელმწიფო შრომითი ხელშეკრულებების ფორმებისა და შინარსიის შეზღუდვით არეგულირებს შრომით ურთიერთობებს, ზრდის დასაქმებულის განთავისუფლების ხარჯებს და განსაზღვრავს სამუშაო დროის ხანგძლივობას

3. სახელმწიფო დამსაქმებელთა პოზიციების შესასუსტებლად პროფესიულ კავშირებს აძლევს მონოპოლიურ უფლებას წარმოადგინონ დასაქმებულები კოლექტიური ხელშეკრულებებით და

4. სახელმწიფოები თავად ქმნიან მექანიზმებს დასაქმებულთა დასაცავად, მაგალითად, სოციალური უსაფრთხოების ინსტრუმენტებს, როგორიცაა უმუშევართა სოციალური შეღავათები, სპეციალური გადამზადების კურსები და ა.შ.

მიუხედავად ყველაფრისა არსებობს დაკანონებული მექანიზმი - კოდექსი

არ არსებობს სახელმწიფო შრომის კოდექსის გარეშე;

არსებობს მკაცრად რეგულირებული ქვეყნები და ნაკლებად

რეგულირებული ქვეყნები.

მსოფლიოს ლიდერი სახელმწიფოები (ნებისმიერი რეიტინგით)

არიან მკაცრად რეგულირებული და ნაკლებად რეგულირებული

ქვეყნები

რატომ?

მიზეზი: ქვეყნის სიმდიდრე და ეკონომიკური პოლიტიკის გამოცდილება.

წინასახელშეკრულებო

ურთიერთობა

დასაქმების კანდიდატის

ინფორმირება

ვადიანი ხელშეკრულების

დადება

სამუშაო დროის

ხანგრძლივობა

ზეგანაკვეთური სამუშაო

შვებულება

დროებითი

შრომისუუნარობა

ხელშეკრულების შეწყვეტა

ხელშეკრულების

შეწყვეტის წესი

კოლექტიური დათხოვნა

ხელშეკრულებით

გათვალისწინებული

შეზღუდვები

შრომითი დავა

გაფიცვა და ლოკაუტი

გაუქმებული მუხლი: კოდექსი ითვალისწინებდა შრომითი ხელშეკრულების მოშლის ინსტიტუტს, როგორც ხელშეკრულების შეწყვეტის ერთ-ერთ საფუძველს, რაც გულისხმობდა ერთ-ერთი მხარის ინიციატივით, ხელშეკრულებიდან გასვლას.

ცვლილება: 37-ე მუხლი, რომელიც ხელშეკრულების შეწყვეტას არეგულირებს. მთავარი ცვლილება მდგომარეობს იმაში, რომ ცნება „ხელშეკრულების მოშლა“ (რაც გულისხმობდა ერთ-ერთი მხარის ინიციატივით ხელშკრულების მოშლას) საერთოდ გაქრა და ის აღარ არის ხელშეკრულების შეწყვეტის საფუძველი, აქედან გამომდინარე, დამსაქმებელს აღარ შეუძლია საფუძვლის გარეშე დასაქმებულის სამსახურიდან გათავისუფლება (აღსანიშნავია, რომ დასაქმებულს შეუძლია უმიზეზოდ სამსახურიდან წასვლა), ხოლო ეს საფუძველი აუცილებლად ამ კოდექსით უნდა იყოს გათვალისწინებული. 37-ე მუხლში ჩამოთვლილია ხელშეკრულების შეწყვეტის მიზეზები, სადაც აქამდე არსებულ საფუძვლებს დაემატა:

ეკონომიკური გარემოებები, ტექნოლოგიური ან ორგანიზაციული ცვლილებები, რაც განაპირობებს წარმოებისთვის აუცილებელი სამუშაო ძალის შემცირებას;

დასაქმებულის მიერ თანამდებობის/სამუშაოს დატოვება საკუთარი ინიციატივით; (რაც ზემოთ აღინიშნა - დასაქმებულს შეუძლია უმიზეზოდ ხელშეკრულების შეწყვეტა)

დასაქმებულის კვალიფიკაციის ანდა პროფესიული უნარ-ჩვევების შეუსაბამობა დაკავებულ თანამდებობასთან;

ვალდებულების უხეში დარღვევა, რაც შეუძლებელს ხდის შრომითი ურთიერთობის გაგრძელებას;

ვალდებულების სისტემატური დარღვევა, თუ დასაქმებულის მიმართ უკვე გამოყენებულია დისციპლინური პასუხისმგებლობის რომელიმე ზომა.

ხელშეკრულების შეწყვეტის აქამდე არსებული საფუძვლები, რომლებიც ახალ კანონპროექტშიც ასევ უცვლელად გადავიდა, შემდეგია:

შრომითი ხელშეკრულების ვადის გასვლა;

შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სამუშაოს შესრულება;

მხარეთა შეთანხმება;

სასამართლო განაჩენის ან გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლა, რომელიც სამუშაოს შესრულების შესაძლებლობას გამორიცხავს;

დამსაქმებელი ფიზიკური პირის ან დასაქმებულის გარდაცვალება;

დამსაქმებელი იურიდიული პირის ლიკვიდაციის წარმოების დაწყება.

კანონმდებლობა მუდმივად “იხვეწება”

მიზანი?

იგივე (იხ. 7 სლაიდი)

შედეგი?

იგივე (იხ. 6 სლაიდი)

გამოსავალი?

?

გიორგი ჩიქოვანი

ტელ: 593 434272

Email: chiqvani@gmail.com

For network: Giorgi Chikovani