Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Λυκείου - Αναλύσεις Θεμάτων

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΙΣΑΡΗ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΕΛΛΗ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

ΕΚΘΕΣΗ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΕΛΛΗ


2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Παιδεία-τριτοβάθμια εκπαίδευση

2. Ανθρώπινα δικαιώματα

3. Βία-εγκληματικότητα

4. Ανθρωπισμός

5. Ποινή-θανατική ποινή

6. Επιστήμη-κλωνοποίηση

7. Διαφήμιση

8. Καταναλωτισμός

9. Ενωμένη Ευρώπη

10. Παράδοση

11. Τα μάρμαρα του Παρθενώνα

12. Toυρισμός

13. Μαζοποίηση

14. Άτομο και κοινωνία

15. Θεσμοί

16. Τεχνικός πολιτισμός-οι νέες τεχνολογίες στην εκπαίδευση

17. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές-διαδίκτυο

18. Προπαγάνδα

19. Ελευθερία

20. Λαϊκισμός

21. Οικογένεια

22. Θέση της γυναίκας

23. Τέχνη

24. Φυσικό περιβάλλον

25. Αθλητισμός



3

26. Χουλιγκανισμός

27. Εθελοντισμός

28. Εργασία-ανεργία

29. Δημοκρατία

30. Ρατσισμός

31. Φανατισμός

32. Εθνικισμός

33. Παγκοσμιοποίηση

34. Γλώσσα

35. Δίκαιος και άδικος λόγος

36. Μεσσιανισμός

37. Πόλεμος-ειρήνη

38. Τρομοκρατία

39. Πνευματικός άνθρωπος

40. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ



4

ΠΑΙΔΕΙΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Ο όρος παιδεία, λόγω της πολυδιαστατικότητάς του, επιδέχεται πολλούς και διαφορετικούς ορισμούς. Οι διαφορές αφορούν κυρίως τις μεθόδους και το περιεχόμενο της παιδείας . Πέρα από αυτό, όμως, μπορούμε να θεωρήσουμε ως αποδεκτούς τους παρακάτω ορισμούς:

1. Παιδεία είναι ένα σύστημα αγωγής, που έχει σαν σκοπό να διαμορφώσει προσωπικότητες αυθύπαρκτες, ανεξάρτητες και ολοκληρωμένες, ικανές να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της συλλογικής ζωής. Δηλ. η παιδεία είναι ανθρωποπλαστικό ιδεώδες, που απέχει από κάθε χρησιμοθηρία και ωφελιμισμό.

2. Η παιδεία είναι το κληροδοτούμενο από γενεά σε γενεά κεφάλαιο των πνευματικών αγαθών, που σχηματίζεται μέσα στην ιστορία και από την ιστορία, με τον ατομικό και συλλογικό μόχθο του ανθρώπου. ( Ε. Παπανούτσος)

3. Παιδεία είναι η πνευματική και ηθική αγωγή των νέων. Η διάπλαση των διανοητικών δυνάμεων και του χαρακτήρα, ιδιαίτερα με την παροχή συστηματικής μόρφωσης στα σχολεία και στα άλλα Εκπαιδευτικά ιδρύματα.

(Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών UNESCO) 4. Παιδεία είναι η διαδικασία μεταλαμπάδευσης των πνευματικών κατακτήσεων από τη

μια γενεά στην άλλη.

ΣΤΟΧΟΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ:

Διαμόρφωση και ολοκλήρωση της προσωπικότητας : Ο πρώτος και σημαντικότερος στόχος που θέτει η παιδεία είναι η διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου. Αυτή αναλαμβάνει να του διαμορφώσει έτσι τις πεποιθήσεις, τις στάσεις και τις αξίες του, ώστε να είναι οργανικά συνδεδεμένες μεταξύ τους και να του διασφαλίζουν κάθε φορά δημιουργικές και θετικές προσαρμογές στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος. Δηλαδή η παιδεία φροντίζει για το όλο πρόγραμμα ζωής του ατόμου στη δόμηση και στην προαγωγική εφαρμογή του. Συγκεκριμένα η παιδεία αναλαμβάνει αρχικά να διεγείρει , να αφυπνίσει και να αξιοποιήσει τις πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου. Γι' αυτό και ο πρώτος ρόλος που καλείται να παίξει είναι η πνευματική καλλιέργεια. Εξάλλου όντας, εξ ορισμού, η παιδεία, σύνολο πνευματικών κατακτήσεων, έχει στενή και άμεση σχέση με τον πνευματικό κόσμο του ανθρώπου. Η πνευματική καλλιέργεια που παρέχει η παιδεία συνίσταται: α) Στην κατάρτιση του ανθρώπου από άποψη γνώσεων:

Οι γνώσεις αποτελούν τα απαραίτητα και αναγκαία βάθρα στήριξης του προσωπικού οικοδομήματος. Οι γνώσεις αυτές αφορούν από τη μία τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου και από την άλλη τον χώρο που το περιβάλλει . Με τις πρώτες κατακτά την αυτογνωσία και με τις δεύτερες αποκτά συνείδηση του περιβάλλοντος.

β) Στην καλλιέργεια της λογικής, της κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού: Αυτή η διαδικασία δεν αποσκοπεί πουθενά αλλού, παρά στη διαμόρφωση λογικών ατομικών αξιολογικών κριτηρίων, που δίνουν τη δυνατότητα στο άτομο να λειτουργεί σαν αυθύπαρκτη, αυτοδύναμη και ανεξάρτητη μονάδα, με δικά του προσωπικά βάθρα στήριξης. Συγκεκριμένα το άτομο απομακρύνεται από το μύθο, την πλάνη και την



5

προκατάληψη και έρχεται σε επαφή με τον ορθό λόγο, την επιστημονική γνώση, την αλήθεια και την αντικειμενικότητα. Έτσι αποφεύγει τον κίνδυνο να μείνει μια ύπαρξη εξαρτώμενη, ετερόφωτη και ετερόνομη και μεταβάλλεται σε υπεύθυνη και συνειδητοποιημένη παρουσία. Αποκτά άμεση αντίληψη των πραγμάτων και των καταστάσεων, επεξεργάζεται τα προσωπικά και κοινωνικά δεδομένα, περνάει από βασανιστικό έλεγχο τις αποφάσεις του, πετυχαίνει την εσωτερική απελευθέρωση.

γ) Στην ευαισθητοποίηση του ατόμου: Πέρα από την παροχή γνώσεων και τη λογικοποίηση, η παιδεία οφείλει να ερεθίσει και να καλλιεργήσει την ευαισθησία του ατόμου. Διαφορετικά αυτό θα κινδύνευε να τυποποιηθεί και να μηχανοποιηθεί μέσα στην τεχνοκρατούμενη κοινωνία μας. Η ευαισθητοποίηση είναι αυτή η διαδικασία που βοηθάει τον άνθρωπο στη σύλληψη και της ομορφιάς της ζωής. Είναι η διαμόρφωση αισθητικών κριτηρίων και η προλείανση του εδάφους για την επαφή του με τις αιώνιες αισθητικές αξίες του ωραίου, του μέτρου, της ισορροπίας, του υψηλού και του ιδεώδους. Είναι ο εξωραϊσμός και εξανθρωπισμός του εσωτερικού του κόσμου, που θα τον ανάγουν στις σφαίρες της εσωτερικής πληρότητας και αρμονίας.

δ) Στην κοινωνικοποίηση του ατόμου: Συγκεκριμένα η παιδεία, έχοντας ως δεδομένο την κοινωνική φύση του ανθρώπου, φροντίζει να μεταλαμπαδεύει σ’ αυτόν όλα εκείνα τα στοιχεία της ομοιογένειας, που θεωρούνται απαραίτητα τόσο για την ύπαρξη, τη λειτουργία, και τη διαιώνιση της κοινωνίας, όσο και για την ομαλή ένταξή του μέσα στους κόλπους της και την ενεργό συμμετοχή τους στις κοινωνικές διαδικασίες. Με άλλα λόγια, η παιδεία χρησιμεύει ως παράγοντας κοινωνικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου.

ε) Στην ένταξη του ατόμου στις πολιτικές διαδικασίες: Η πολιτικοποίηση - όχι βέβαια η κομματικοποίηση - αποτελεί μία εξίσου σημαντική με τις προηγούμενες, προσφορά της παιδείας στο άτομο. Ειδικότερα η παιδεία είναι ο κυριότερος παράγοντας δημιουργίας πολιτικής συνείδησης στο άτομο. Αυτή αναλαμβάνει να διαμορφώσει σ' αυτό ξεκαθαρισμένα πολιτικά κριτήρια και ιδιαίτερη προσωπική ιδεολογική συγκρότηση, ενημερώνοντάς το πλατιά και αντικειμενικά πάνω στις πολιτικές δομές και διαδικασίες της κοινωνίας και μεταμορφώνοντάς το σε υπεύθυνο και συνειδητοποιημένο πολίτη.

στ) Στην ένταξη του ατόμου στις πολιτιστικές διαδικασίες: Με την πνευματική, αισθητική και ψυχική καλλιέργεια που παρέχει η παιδεία στο άτομο, έμμεσα το εισάγει στις πολιτιστικές διαδικασίες της κοινωνίας. Το κάνει μέτοχο των εξελίξεων στο χώρο των γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης . Έτσι από δέκτης της κουλτούρας, γίνεται δημιουργικός πομπός και ξεχωριστός φορέας.

ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ:

Η εκπαίδευση με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που έχουν σκοπό την επίδραση με συγκεκριμένο τρόπο στη σκέψη, στο χαρακτήρα και στη σωματική αγωγή του ατόμου. Από τεχνικής πλευράς, με τη διαδικασία της εκπαίδευσης αποκτώνται συγκεκριμένες γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες και αξίες. Η εκπαίδευση γίνεται με βάση συγκεκριμένες μεθόδους (θεωρητική διδασκαλία, επίδειξη, ανάθεση εργασιών, πρακτική εξάσκηση, κτλ), σε ένα ειδικά σχεδιασμένο πρόγραμμα και είναι οριοθετημένη χρονικά. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα εκπαιδεύω που σημαίνει ανατρέφω από παιδική ηλικία, μορφώνω, διαπαιδαγωγώ.



6

Οι θεσμοθετημένες βαθμίδες εκπαίδευσης είναι: Πρωτοβάθμια εκπαίδευση (Νηπιαγωγείο και Δημοτικό). Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο και Λύκειο). Τριτοβάθμια (Ανώτερη και Ανώτατη) εκπαίδευση.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ:

1. Αδυναμία να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις της εποχής, ανεπαρκής υλικοτεχνική υποδομή, καθυστέρηση στην αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, ελλιπής επιμόρφωση και κατάρτιση πολλών εκπαιδευτικών, απουσία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και οργάνωσης.

2. Εξετασιοκεντρικός χαρακτήρας, χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της γνώσης, καλλιέργεια ανταγωνισμού και βαθμοθηρίας, μηχανική αποστήθιση έτοιμων γνώσεων, παραμέληση κριτικής ικανότητας, μεταλλαγή του λυκείου σε προθάλαμο των ΑΕΙ και γενικότερα μετατροπή του σχολείου σε διαρκές εξεταστικό κέντρο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ανταποκριθεί στους ευρύτερους παιδευτικούς του στόχους.

3. Αναντιστοιχία της εκπαίδευσης με τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονομίας, έλλειψη οργανωμένου επαγγελματικού προσανατολισμού, μαζικός προσανατολισμός των νέων στα ΑΕΙ με αποτέλεσμα το πλήθος των άνεργων πτυχιούχων, υποβάθμιση της αξίας των πτυχίων και της λειτουργίας των πανεπιστημίων, όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων και διαιώνιση της χαμηλής παραγωγικότητας στην ελληνική οικονομία.

4. Η εκπαίδευση στην εποχή μας έχει αποκτήσει τεχνοκρατικό χαρακτήρα και εγκαταλείπει τον ανθρωπιστικό προσανατολισμό. Η προσωπικότητα των νέων βάλλεται από τη μονομέρεια και τον πνευματικό ακρωτηριασμό, που καθίστανται τροχοπέδη στην πορεία ολοκλήρωσής τους.

5. Κάποια σχολικά εγχειρίδια και προγράμματα σπουδών δεν ανταποκρίνονται στα σύγχρονα επιτεύγματα και στις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις, με αποτέλεσμα την παροχή τυποποιημένων ή επιστημονικά ξεπερασμένων γνώσεων.

6. Δεν δίνεται έμφαση στην προώθηση του διαλόγου, στην ανάπτυξη όλων των δεξιοτήτων των μαθητών, στην καλλιέργεια του αισθητικού τους κριτηρίου, στη διαμόρφωση ηθικής στάσης, κοινωνικής-εθνικής και πολιτικής συνείδησης

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ:

1. Απαγκίστρωση του σχολείου από τη χρησιμοθηρική αντίληψη, αποσύνδεση από την

ωφελιμιστική αντιμετώπιση της γνώσης, τη στείρα απομνημόνευση και το αγχωτικό πνεύμα των εξετάσεων. Ανάδειξη του σχολείου σε χώρο δημιουργικότητας και ανάδειξης της προσωπικότητας.

2. Χρήση των νέων τεχνολογιών που παρέχουν απεριόριστες δυνατότητες μάθησης, εξοικείωση των μαθητών με τις νέες τεχνολογίες, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις της τεχνολογικής εποχής μας. Παράλληλα εκπαίδευση των νέων στην αξιολόγηση, επιλογή και κατανόηση των πληροφοριών.

3. Αλλαγή του ρόλου του εκπαιδευτικού, ώστε από απλός μεταδότης γνώσεων να μετατραπεί σε συντονιστή της μαθησιακής διαδικασίας.



7

4. Οργάνωση της διδασκαλίας με τρόπους που να ενθαρρύνεται η πρωτοβουλία του μαθητή, έμφαση στη βιωματική μάθηση και όχι στην απομνημόνευση έτοιμων γνώσεων.

5. Ενίσχυση του φορέα επαγγελματικού προσανατολισμού των νέων με λεπτομερή πληροφόρηση για τα κορεσμένα επαγγέλματα και τις επαγγελματικές προοπτικές, παροχή δυνατοτήτων στους νέους, ώστε να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν σ ένα ανταγωνιστικό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον

6. Εισαγωγή νέων μαθημάτων με αναφορές σε σύγχρονα θέματα και προσαρμογή των σχολικών βιβλίων στις απαιτήσεις που επιβάλλει η ευρωπαική ενοποίηση και η πολυπολιτισμικότητα: προβολή της ευρωπαικής ταυτότητας και απαλοιφή των στερεοτύπων με στόχο την αποδοχή της διαφορετικότητας.

7. Ανάδειξη της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού, αλλά και των στοιχείων που συνδέουν τους λαούς μεταξύ τους.

8. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας παιδείας ευρύτερης και ανθρωπιστικής, που θα δημιουργεί πομπούς γνώσης, ήθους και ζωής και προσωπικότητες κριτικά σκεπτόμενες, με αυτογνωσία και σεβασμό.

ΚΕΙΜΕΝΟ: «Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΕΝΩΜΕΝΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ»

Η καλλιέργεια κοινής ευρωπαϊκής συνείδησης μεταξύ των λαών της Γηραιάς Ηπείρου είναι η σημαντικότερη προϋπόθεση για την ενσάρκωση του οράματος της Ενωμένης Ευρώπης. Χρήσιμες και εποικοδομητικές μπορεί να είναι οι διάφορες πολιτικές, διπλωματικές και οικονομικές συμφωνίες ανάμεσα στα κράτη - μέλη αλλά από μόνες τους δεν είναι ικανές να φέρουν ουσιαστικά πιο κοντά τους ευρωπαϊκούς λαούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει να εκφυλισθεί ταυτιζόμενη κυρίως με οικονομικές δοσοληψίες και κυρίως στην πατρίδα μας με τις περίφημες κοινοτικές επιδοτήσεις ή ποσοστώσεις. Το όραμα μιας πολυπολιτισμικής και πολυεθνικής Ευρώπης θα περιοριστεί στην επιδίωξη ενός κοινού οικονομικού μοντέλου αν τα ευρωπαϊκά κράτη αδιαφορήσουν και εναποθέσουν τις ελπίδες τους για την εκπλήρωσή του στην γραφειοκρατία των Βρυξελλών που ολοένα και μεγαλώνει. Γίνεται φανερό λοιπόν ότι χρειάζεται μια ενιαία ευρωπαϊκή παιδεία που θα στηρίξει την οικοδόμηση του ευρωπαϊκού πνεύματος. Κατά καιρούς επισημαίνεται η ανάγκη αυτή από παράγοντες που συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων για την ευρωπαϊκή ενοποίηση και αναπτύσσονται πρωτοβουλίες χωρίς πάντοτε να υπάρχουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Κάποια εκπαιδευτικά προγράμματα όπως το LΙΝGUA που προβλέπει την διδασκαλία των ευρωπαϊκών γλωσσών σ' όλα τα κράτη- μέλη με στόχο την προσέγγιση των λαών, αποτελούν αποσπασματικά μέτρα αφού απουσιάζει μια επεξεργασμένη κοινή, ευρωπαϊκή, εκπαιδευτική πολιτική. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και η πρωτοβουλία που ανέλαβε τελευταία μια ομάδα νέων ευρωβουλευτών και αφορά τη διάδοση των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών στους ευρωπαϊκούς λαούς με το σκεπτικό ότι αποτελούν κοινή πολιτιστική κληρονομιά τους και ότι η διδασκαλία της γλώσσας, της φιλολογίας και της φιλοσοφίας των Αρχαίων Ελλήνων και των Λατίνων θα βοηθήσει να ξεπεραστεί η σημερινή κρίση των αξιών. Προτείνεται δε στα κράτη - μέλη να προχωρήσουν στη λήψη μέτρων ώστε να καθιερωθεί η συστηματική διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών σ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Οπωσδήποτε η πρόταση αυτή προσφέρει πολύτιμη αρωγή στην προώθηση μιας ευρωπαϊκής παιδείας. Πόσο όμως είναι εφικτή μια τέτοια προοπτική και ποια θα είναι η μορφή αυτής της παιδείας; Μήπως θα εγκαταλειφθεί η εθνική παιδεία με άμεσες επιπτώσεις στην εθνική ταυτότητα του κάθε λαού; Με ποιο τρόπο θα ξεπεραστούν οι πολιτισμικές διαφορές των



8

ευρωπαϊκών λαών και θα βρεθούν τα σημεία σύγκλισης; Ποιον τύπο πολίτη θέλουμε; τον "εθνικό" ή τον "ευρωπαϊκό"; Όλα αυτά τα ερωτήματα και μια σειρά άλλων είναι ιδιαίτερα σοβαρά, χρειάζονται ανάλυση και πλήρη κατανόηση. Ένας διαρκής διάλογος όλων των Ευρωπαίων θα εντόπιζε τα κοινά σημεία αναφοράς και θα οδηγούσε σε κάποιες αποφάσεις. Αυτό προϋποθέτει βαθιά ιστορική γνώση και ισχυρή πολιτική βούληση για να γίνουν τελικά πράξη οι επιθυμίες και οι οραματισμοί. Ένα πρώτο επίπεδο σύγκλισης θα ήταν η συμφωνία για την προστασία βασικών ατομικών δικαιωμάτων και για την ευλαβική τήρηση των αρχών της δημοκρατίας, της πλήρους Ισονομίας και ισοπολιτείας μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θεωρητικά έχει δρομολογηθεί μια τέτοια προσπάθεια με τη Λευκή Βίβλο και άλλα θεσμικά μέτρα που προβλέπουν την εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών με την κοινοτική. Υπάρχουν όμως πολλά εμπόδια στην εφαρμογή των κανόνων που ξεκινούν από τα συμφέροντα των ισχυρών κρατών και καταλήγουν στη διαφορετική νοοτροπία και συμπεριφορά των λαών. Αν όμως είναι δύσκολο για τους Ευρωπαίους να παραιτηθούν από τα συμφέροντά τους για την πραγμάτωση μιας ουτοπικής, άριστης κοινωνίας, η συνειδητοποίηση ότι πρέπει ν' αποκατασταθεί στη σημερινή καταναλωτική κοινωνία η ισορροπία ανάμεσα στις υλικές και πνευματικές αξίες, είναι περισσότερο εύκολη. Το κρίσιμο ζήτημα που χρειάζεται να διευκρινισθεί και να ξεκαθαρισθεί είναι ο προσανατολισμός της εκπαίδευσης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο". Επιθυμούμε μια εκπαίδευση που θα δίνει περισσότερη τεχνολογική κατάρτιση στους νέους ή περισσότερη ανθρωπιστική γνώση; Ποιο πρότυπο ανθρώπου θέλουμε να δημιουργήσουμε; Έναν άριστα εξειδικευμένο επιστήμονα ή έναν άνθρωπο με ενδιαφέροντα στη ζωή του και κριτική σκέψη; Έναν άνθρωπο ειδικά ή γενικά μορφωμένους; Ο διάλογος μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών που θα διεξαχθεί πάνω σε τέτοια δεδομένα θα έχει πρακτική αξία με την προϋπόθεση ότι θα καταλήξει σε κάποια αποτελέσματα τα οποία θα εφαρμοσθούν στην εκπαίδευση των κρατών - μελών. Έτσι θα χρειασθούν νέα βιβλία που το περιεχόμενό τους θα είναι προσανατολισμένο στην ευρωπαϊκή ιδέα και θα τονίζει περισσότερο τα κοινά σημεία που ενώνουν τους Ευρωπαίους παρά τις διαφορές που τους χωρίζουν. Κυρίως, όμως, θ' απαιτηθεί το ενεργό ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για να διδάξουν και να μεταδώσουν το ευρωπαϊκό πνεύμα με παράλληλη κατάρτιση. Η άποψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκπαιδευτικών είναι σαφής: "Για την οικοδόμηση της νέας Ευρώπης απαιτείται η κατάρτιση ενός νέου τύπου δασκάλου, με άρτια επιστημονική και παιδαγωγική συγκρότηση, με νοοτροπία ευρωπαϊκή, με πίστη στις θεμελιώδεις πνευματικές αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού και με συνείδηση της αποστολής της Ενωμένης Ευρώπης στο σύγχρονο κόσμο και στο μέλλον της ανθρωπότητας". Όλα αυτά σε συνδυασμό με τα προγράμματα ανταλλαγής εκπαιδευτικών και μαθητών που ήδη υπάρχουν σε περιορισμένη έκταση και γενικότερα την αλληλογνωριμία μεταξύ των παραγόντων της παιδείας, θα οδηγήσουν μακροπρόθεσμα στην παγίωση τουλάχιστον της ειρήνης στην Ευρώπη. Γιατί ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης υπάρχουν κοινές παραδόσεις, κοινά ήθη και έθιμα, γλωσσική συγγένεια. Ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται σε διαχρονικές ελληνικές και σε μικρότερο βαθμό, ρωμαϊκές αξίες. Μια κοινή ευρωπαϊκή παιδεία - χωρίς την εξάλειψη των εθνικών ιδιαιτεροτήτων - θα βοηθήσει στο να γίνει πραγματικότητα μια πολυπολιτισμική Ευρώπη με κοινούς στόχους για το μέλλον και με σεβασμό στον άνθρωπο που έχει διαφορετική προσωπικότητα και εθνικότητα.



9

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΣ

Στην Ελλάδα, με βάση το Ν. 2916/2001, η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση χωρίζεται σε Ανώτατη Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση, η οποία παρέχεται στα Πανεπιστήμια, και σε Ανώτατη Τεχνολογική Εκπαίδευση, η οποία παρέχεται στα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Τ.Ε.Ι). Επιπλέον, από το ακαδημαϊκό έτος 1997/98 θεσμοθετήθηκε το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π.). Με διάταξη του Συντάγματος, η επαγγελματική και η ειδική εκπαίδευση παρέχονται επίσης και στις σχολές της Ανώτερης Βαθμίδας Εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, η δομή της Ελληνικής Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης έχει ως εξής:

Ανώτατη Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση: Η Ανώτατη Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση έχει ως αποστολή την υψηλή θεωρητική και σφαιρική κατάρτιση του μελλοντικού επιστημονικού δυναμικού της χώρας. Στην Ανώτατη Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση ανήκουν τα Πανεπιστήμια, τα Πολυτεχνεία, η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Στην Ελλάδα λειτουργούν 20 Πανεπιστήμια, σε διάφορες πόλεις της χώρας, τα οποία αποτελούνται από Σχολές, οι οποίες με τη σειρά τους διαιρούνται σε Τμήματα και αυτά σε αντίστοιχους Τομείς.

Ανώτατη Τεχνολογική Εκπαίδευση: Η Ανώτατη Τεχνολογική Εκπαίδευση έχει ως ρόλο να συμβάλει στην αναπτυξιακή διαδικασία της χώρας και στην πρόοδο της επιστήμης και της εφαρμοσμένης έρευνας. Η εκπαίδευση είναι προσανατολισμένη στην αφομοίωση και μεταφορά των δεδομένων της επιστήμης στην παραγωγή. Οι σπουδές στα Τ.Ε.Ι. σε σύγκριση με αυτές στα Πανεπιστήμια έχουν περισσότερο εφαρμοσμένο χαρακτήρα. Στην Ελλάδα υπάρχουν 14 Τ.Ε.Ι., τα οποία αποτελούνται από δύο (2) τουλάχιστον Σχολές, που περιλαμβάνουν δύο ή περισσότερα Τμήματα. Τα Τ.Ε.Ι. λειτουργούν σε διάφορες πόλεις της χώρας, ενώ μερικά έχουν και ανεξάρτητα παραρτήματα, δηλαδή ανεξάρτητα Τμήματα σε άλλη πόλη. Στην Ανώτατη Τεχνολογική Εκπαίδευση υπάγεται και η Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ΑΣΠΑΙΤΕ), η οποία αντικατέστησε πρόσφατα (Ν. 3027/2002) τη Σχολή Εκπαιδευτικών Λειτουργών Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΣΕΛΕΤΕ). Στην ΑΣΠΑΙΤΕ ανήκει το Γενικό Τμήμα Παιδαγωγικών Μαθημάτων (ΓΤΠΜ), το οποίο πήρε τη θέση της Παιδαγωγικής Τεχνικής Σχολής (ΠΑΤΕΣ) και καλύπτει μεγάλο μέρος της παιδαγωγικής επιμόρφωσης των υποψηφίων εκπαιδευτικών Τ.Ε.Ε.

To Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο: Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Ε.Α.Π) αποτελεί τη βάση της ανοικτής και εξ αποστάσεως παρεχόμενης εκπαίδευσης. Ο βασικός στόχος του Ε.Α.Π. είναι να προσφέρει περισσότερες εκπαιδευτικές ευκαιρίες σ' ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων και ηλικιακών ομάδων με βάση την αντίληψη ότι η μόρφωση είναι δικαίωμα όλων σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Το Ε.Α.Π. λειτουργεί από το 1998 και εδρεύει στην Πάτρα.

Ανώτερη Εκπαίδευση: Στην Ανώτερη Βαθμίδα Εκπαίδευσης υπάγονται διάφορες σχολές που παρέχουν επαγγελματική ειδίκευση σε συγκεκριμένους τομείς που αφορούν στη θρησκεία, στην τέχνη, στον τουρισμό, στο ναυτικό, στο στρατό και στη δημόσια τάξη. Πιο συγκεκριμένα, στις σχολές αυτές περιλαμβάνονται οι Ανώτερες Εκκλησιαστικές Σχολές, οι Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού, οι Ανώτερες Σχολές Χορού και Δραματικής Τέχνης, οι Ανώτερες Σχολές Τουριστικής Εκπαίδευσης, οι Ανώτερες Σχολές Υπαξιωματικών του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και η Ανώτερη Σχολή Αστυφυλάκων.

http://www.ekep.gr/education/deuterobathmia.asp#tee



10

ΑΠΟΨΗ Πολιτικό το πρόβλημα της δημόσιας εκπαίδευσης

Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2009

ΠΗΓΗ :ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ»

ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ ζούμε ένα θέατρο του παραλόγου. Όλοι διαπιστώνουμε τα χάλια της δημόσιας εκπαίδευσης. Όλοι συμφωνούμε για την ανάγκη τομών και μεταρρυθμίσεων. Όλα τα κόμματα υπόσχονται αύξηση των δαπανών για την Παιδεία. Και γίνονται ακριβώς τα αντίθετα. Οι δαπάνες μειώνονται αντί να αυξάνονται. Κορυφαία προεκλογική «δέσμευση» της σημερινής κυβέρνησης ήταν η αύξησή τους στο 5% του ΑΕΠ. Έπειτα από πέντε χρόνια παραμονής της στην εξουσία, οι δαπάνες μειώθηκαν στο 2,7% από 3,7% που ήταν όταν τις παρέλαβε. Η σημερινή αντιπολίτευση πλειοδοτεί. Εν μέσω βαθιάς οικονομικής κρίσης «δεσμεύεται» να τις αυξήσει στο 7% (5% για την Παιδεία και 2% για την έρευνα) όταν έρθει στην εξουσία. Μεταρρυθμίσεις εξαγγέλλονται ή επιχειρούνται, για να αποσυρθούν, μαζί με τους εκάστοτε υπουργούς, μόλις προκύψει ο λογαριασμός του πολιτικού κόστους. Ο διάδοχος υπουργός σπεύδει να κρύψει τα προβλήματα κάτω από το χαλί του «εθνικού διαλόγου» ή του «διαλόγου από μηδενική βάση» και πρόσφατα της «tabula rasa». Τo πρόβλημα της Παιδείας είναι πρωτίστως πρόβλημα πολιτικό, όπως όλα τα μεγάλα προβλήματα που ταλανίζουν τη χώρα: γραφειοκρατία, διαφθορά, ατιμωρησία, αναξιοκρατία, πελατειακές σχέσεις. Η παθογένεια του πολιτικού μας συστήματος, o φόβος πολιτικού κόστους kαι λαϊκισμός αποτυπώνεται οδυνηρά στη δημόσια εκπαίδευση. Κόμματα και συντεχνίες βλάπτουν συνειδητά την Παιδεία. Καταστρέφουν από κοινού αυτό υπέρ του οποίου δηλώνουν ότι αγωνίζονται: τη δημόσια εκπαίδευση. Είναι ανάγκη να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους και να αποφασίσουμε επιτέλους αν θέλουμε μια Παιδεία ικανή να υπηρετεί τις σημερινές και μελλοντικές ανάγκες της κοινωνίας ή μια Παιδεία «Φιλιππινέζα» κομματικών και συντεχνιακών συμφερόντων. Είναι πέντε, κατά τη γνώμη μου, οι sine qua non προϋποθέσεις για την υπέρβαση της χρόνιας κρίσης που ταλανίζει τη δημόσια εκπαίδευση. Πρώτον, ουσιαστική μεταρρύθμιση χωρίς αύξηση της χρηματοδότησης είναι αδύνατη. Και αντίστροφα, αύξηση των δαπανών χωρίς μεταρρυθμίσεις είναι πεταμένα λεφτά. Καρδιά της μεταρρύθμισης οφείλει να είναι ο εκπαιδευτικός. Ολες οι κρίσιμες παράμετροι του status των εκπαιδευτικών, από την εκπαίδευση, τη μετεκπαίδευση, την αξιολόγηση και την εξέλιξή τους έως την αμοιβή τους, πρέπει να αναθεωρηθούν και να τοποθετηθούν σε σύγχρονες βάσεις. Παιδεία με ποιότητα είναι αδύνατο να υπάρξει χωρίς εκπαιδευτικούς με ποιότητα. Κλειδί για μια συνολική μεταρρύθμιση είναι το εξεταστικό. Γιατί επηρεάζει καταλυτικά το εκπαιδευτικό σύστημα και προς τα πάνω, τα πανεπιστήμια, και προς τα κάτω, τα λύκεια. Συνεπώς καμία αλλαγή στο εξεταστικό δεν μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς παράλληλη μεταρρύθμιση της τριτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η μεταρρύθμιση της Παιδείας δεν θα είναι στρωμένη με ροδοπέταλα. Γιατί δεν πρόκειται ποτέ να συναινέσουν στις αναγκαίες τομές ούτε οι συντεχνίες που αγωνίζονται να μη θιγεί το status quo, ούτε οι δυνάμεις που έχουν μετατρέψει την Παιδεία σε χώρο επαναστατικής ή κομματικής γυμναστικής. Η μεταρρύθμιση δεν θα είναι, με τις δυνάμεις της άρνησης, συναινετική. Θα είναι συγκρουσιακή. Σε στιγμές βαθιάς και πολύπλευρης κρίσης, το πολιτικό σύστημα καλείται να αποδείξει ότι συναισθάνεται τις ευθύνες του για το μέλλον του τόπου.



11

ΑΡΘΡΟ: Η ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΗΜΕΡΑ

1. Οι απαιτήσεις της ελληνικής κοινωνίας στον 21ο αιώνα όσον αφορά την εκπαίδευση Μια νέα εποχή βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Η γνώση, η πληροφορία και η επικοινωνία, θεωρούνται από τους βασικούς πρωταγωνιστές αυτής της νέας εποχής, καθώς αποτελούν πλέον μαζί με το κεφάλαιο και την εργασία, τους σύγχρονους συντελεστές της παραγωγής. Συγχρόνως, η επικράτηση των νόμων της αγοράς και της ελεύθερης οικονομίας, μέσω της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου και των συναλλαγών, τείνει να διαμορφώσει νέα δυναμική στις σχέσεις κοινωνίας-οικονομίας. Περιορίζει τον κρατικό χαρακτήρα βασικών αγαθών και υπηρεσιών και αναγορεύει την οικονομική ανταγωνιστικότητα και την οικονομική βιωσιμότητα ως κυρίαρχες προτεραιότητες σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής. Η σύγχρονη πραγματικότητα αξιώνει πάνω από όλα οι πολίτες να ενθαρρύνονται διαρκώς και να διευκολύνονται με κάθε τρόπο προκειμένου να κατακτούν τη γνώση και να είναι σε θέση να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Πρόκειται πλέον για μία ανάγκη που αφορά σε όλη την παραγωγική ζωή του ανθρώπου και όχι μόνο στη νεότητά του. Η εκπαίδευση, λοιπόν, αποτελεί αναμφίβολα μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας, όχι μόνο στο εθνικό αλλά και στο ευρωπαϊκό και διεθνές πεδίο. Η επένδυση στη γνώση αποτελεί το δίχως άλλο το πιο ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο για το σήμερα και το αύριο του τόπου και των πολιτών. Στη σύγχρονη πραγματικότητα, η κατάκτηση της γνώσης ωστόσο δεν αποτελεί κυρίως προσωπική επιλογή. Προϋποθέτει ένα σύγχρονο, υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικό σύστημα που θα ανταποκρίνεται στις απαιτητικές συνθήκες του διεθνούς ανταγωνιστικού περιβάλλοντος και θα παρέχει σε όλες και όλους ίσες δυνατότητες και ίσες ευκαιρίες. Διαφορετικά πολύ σύντομα θα οδηγηθούμε σε μια δύσκολα αντιμετωπίσιμη κατάσταση ενός νέου, τεχνολογικού, αυτή τη φορά αναλφαβητισμού, που θα οδηγεί στην περιθωριοποίηση μεγάλες ομάδες ανθρώπων, με προφανείς αποτρόπαιες κοινωνικές συνέπειες. 2.Τα ελληνικά πανεπιστήμια στη σύγχρονη εποχή. Τα πανεπιστήμια σήμερα βρίσκονται μπροστά σε ένα ενδιαφέρον και σύνθετο δίλημμα: από τη μία μεριά οι παραδοσιακές Ευρωπαϊκές ουμανιστικές αξίες που ανέδειξαν το «καθολικό» (university) πανεπιστήμιο με τον κοινωνικό και ακαδημαϊκό χαρακτήρα, διαμορφώνουν ένα κλίμα που θέλει τα πανεπιστήμια να παραμείνουν το τελευταίο οχυρό των δημόσιων αγαθών, σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί το κέρδος και όπου οι αξίες αποτιμώνται με ποσοτικούς δείκτες. Από την άλλη, το αίτημα της σύνδεσης των πανεπιστημίων (ΑΕΙ και ΤΕΙ) με την παραγωγή και της εξυπηρέτησης των αναγκών της οικονομίας, καθώς και η πραγματικότητα της οικονομικής βιωσιμότητας των πανεπιστημίων με δεδομένο τον πολυδάπανο χαρακτήρα των ερευνητικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών τους, μεταφέρει το πανεπιστήμιο αναγκαστικά στο χώρο του οικονομικού ανταγωνισμού, ενώ συγχρόνως δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά για τη σκοπιμότητα της διατήρησης της κρατικής ιδιοκτησίας. Από εδώ πηγάζουν ερωτήματα για το αν τα πανεπιστήμια πρέπει ή όχι να παραμείνουν κρατικά ή αν πρέπει να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους, αξιοποιώντας τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες της ελεύθερης αγοράς και του οικονομικού ανταγωνισμού. Τα πλεονεκτήματα των κρατικών πανεπιστημίων συνοψίζονται στην διασφάλιση των βασικών αρχών που έχουν ιστορικά συνδεθεί με την έννοια του «καθολικού» πανεπιστημίου και αναφέρονται στον κοινωνικό τους ρόλο και στον καθαρά ακαδημαϊκό τους χαρακτήρα. Επιπλέον, η ασφάλεια της κρατικής χρηματοδότησης κρατά τα πανεπιστήμια μακριά από τον οικονομικό ανταγωνισμό, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την ανάδειξη καθαρά ακαδημαϊκών αξιών, που διαχωρίζουν ένα πνευματικό ίδρυμα από μια εκπαιδευτική επιχείρηση. Είναι φανερό, ότι αν οι αρχές του οικονομικού ανταγωνισμού εφαρμόζονταν στην απόλυτη μορφή τους και για τα πανεπιστήμια, τότε πολλές επιστημονικές ειδικότητες δεν θα άντεχαν στην αποτίμησή τους με οικονομικούς όρους. Από την άλλη πλευρά, τα μειονεκτήματα των κρατικών πανεπιστημίων συμπίπτουν με τα αδύνατα σημεία και τις δυσλειτουργίες όλων των κρατικών υπηρεσιών. Γραφειοκρατία,



12

αναποτελεσματικότητα, συγκεντρωτική διοίκηση, έλλειψη κινήτρων για βελτίωση απόδοσης, απομάκρυνση από την καθημερινή πραγματικότητα και τις σύγχρονες εξελίξεις, χαλαρή σχέση με τις ανάγκες της οικονομίας και της παραγωγής, αλλά και συχνά αδυναμία υποστήριξης των συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου λόγω γραφειοκρατικών αγκυλώσεων, συντεχνιακών σκοπιμοτήτων, ανελαστικότητας και διοικητικών αδυναμιών. Με δύο λόγια ένα κρατικό εκπαιδευτικό ίδρυμα διασφαλίζει το πλαίσιο αρχών που πρέπει να διέπουν ένα ακαδημαϊκό ίδρυμα, με ένα τρόπο όμως ελάχιστα αποτελεσματικό και οικονομικά μη αποδοτικό. Στη χώρα μας σήμερα λειτουργούν με το καθεστώς του κρατικού ιδρύματος 35 τριτοβάθμια ιδρύματα (19 ΑΕΙ και 16 ΤΕΙ). Επιπλέον 330 μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών παρέχουν στους αποφοίτους τους μεταπτυχιακά διπλώματα ειδίκευσης ή εμβάθυνσης σε μια μεγάλη έκταση επιστημονικών κάδων και ειδικοτήτων. Σχεδόν κάθε περιφέρεια έχει πλέον το δικό της πανεπιστήμιο ή τεχνολογικό ίδρυμα. Το κυρίως πρόβλημα λοιπόν σήμερα στη χώρα μας δεν είναι τόσο αυτό της ίδρυσης νέων ιδρυμάτων. Το πρόβλημα εντοπίζεται στην υποχρηματοδότηση των κρατικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Η Ελλάδα είναι η χώρα με τις χαμηλότερες δαπάνες για την παιδεία στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε, η Ελλάδα δαπανά 4.280 ευρώ ετησίως ανά σπουδαστή, όταν ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ βρίσκεται στα 10.052 ευρώ και όταν ακόμη και φτωχότερες χώρες όπως η Σλοβακία βρίσκονται στα 5.285 ευρώ 3. Προτάσεις για το μέλλον των πανεπιστημίων Το ζητούμενο είναι η βελτίωση της ποιότητας των εκπαιδευτικών και ερευνητικών υπηρεσιών των δημοσίων πανεπιστημίων. Η βελτίωση της ποιότητας συνδέεται (δεν ταυτίζεται) με την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων που τα περισσότερα από αυτά σήμερα αντιμετωπίζουν. Το γεγονός ότι είμαστε η χώρα με τις χαμηλότερες δαπάνες για την παιδεία στην Ευρώπη, (3,3% έναντι 5,5%) που είναι ο μέσος Ευρωπαϊκός όρος), δίνει τις διαστάσεις του οικονομικού προβλήματος της ανώτατης εκπαίδευσης, αλλά και την κατεύθυνση προς την οποία θα πρέπει η αντιμετώπισή τους να κινηθεί. Έτσι όπως διαμορφώνεται λοιπόν σήμερα η κατάσταση για τη χώρα μας, η μεγάλη πρόκληση για την ανώτατη εκπαίδευση είναι η αξιοποίηση της υπάρχουσας υποδομής των πανεπιστημίων, με τη μεγιστοποίηση των θετικών και την ελαχιστοποίηση των αρνητικών στοιχείων και από τα δύο μοντέλα (κρατικό-μη κρατικό). Ο διαχωρισμός της έννοιας του κρατικού ιδρύματος από εκείνο του δημοσίου ελέγχου είναι κρίσιμος, όσο και χρήσιμος. Ένα ίδρυμα είναι δυνατόν να μην είναι κρατικό, με την έννοια της αποδέσμευσής του από τον σφικτό κρατικό εναγκαλισμό, διατηρώντας όμως τον δημόσιο χαρακτήρα του, μέσω μηχανισμών διασφάλισης του δημοσίου συμφέροντος και αξιολόγησης των ακαδημαϊκών υπηρεσιών του. Ο δημόσιος έλεγχος διασφαλίζει το δημόσιο συμφέρον και τον κοινωνικό χαρακτήρα. Σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί να υιοθετηθεί ένα τριμερές σύστημα χρηματοδότησης (κράτος, επιχορηγήσεις μη κρατικών οργανισμών και ίδιοι πόροι) με πολύ καλά αποτελέσματα. Απέναντι δηλαδή στη συγκεντρωτική διακίνηση και τη σημερινή αναποτελεσματικότητα των κρατικών ενιαία-διοικούμενων πανεπιστημίων αντιπαρατίθεται ένα καθεστώς διοικητικής, οικονομικής και εν τέλει ακαδημαϊκής αυτοτέλειας. Απαραίτητη προϋπόθεση για μια αντίστοιχη πορεία θα πρέπει να είναι η διατήρηση του δημοσίου ελέγχου στις μη κρατικές διοικήσεις, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ο κοινωνικός ρόλος και ο ακαδημαϊκός χαρακτήρας των πανεπιστημίων. Απαραίτητη επίσης προϋπόθεση είναι η ύπαρξη ενός σοβαρού, αντικειμενικού και αξιόπιστου συστήματος αξιολόγησης τριτοβάθμιων εκπαιδευτικών μονάδων, ενιαίου για κρατικά και μη κρατικά πανεπιστήμια. Μέσα λοιπόν στο πλαίσιο αυτών των αρχών, η ανάγκη για αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη λειτουργία των πανεπιστημίων και των τεχνολογικών ιδρυμάτων, μπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω απεξάρτησή τους από το κράτος, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης και των λοιπών μη κρατικών επαγγελματικών και κοινωνικών φορέων της χώρας να συγχρηματοδοτήσουν, δημιουργώντας νέες και ελκυστικές για την κοινωνία και την οικονομία επιστημονικές ή τεχνολογικές ειδικότητες. Υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι δεν θίγεται με τον τρόπο αυτό ο μη κερδοσκοπικός και ακαδημαϊκός χαρακτήρας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.



13

ΑΡΘΡΟ: Η ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΠΤΥΧΙΟΥΧΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ

ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (Δημοσιεύθηκε στις 26-4-09 από τις εκδόσεις Διόνικος)

Η πρόσφατη έρευνα της Μαρίας Καραμεσίνη και των συνεργατών/-τριών της με τίτλο «Η απορρόφηση των πτυχιούχων πανεπιστημίου στην αγορά εργασίας» αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην προσπάθεια να κατανοήσουμε τη σχέση που διαμορφώνουν οι πτυχιούχοι ελληνικών πανεπιστημίων με τον κόσμο της απασχόλησης και τα συναφή προβλήματα που αντιμετωπίζουν Η πανελλαδικής εμβέλειας έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2005 από την Οριζόντια Δράση των Γραφείων Διασύνδεσης των Πανεπιστημίων και ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2008 με την έκδοσή της, στην οποία περιλαμβάνονται τα γενικά αποτελέσματα και τα βασικά της πορίσματα. Την ευθύνη για την πραγματοποίηση αυτής της έρευνας είχε η αν. καθηγήτρια Οικονομικών της Εργασίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Μαρία Καραμεσίνη, που είναι και η συγγραφέας της μελέτης. Το δείγμα της, αρκούντως ευρύ, περιλαμβάνει 13.617 αποφοίτους όλων των ελληνικών ΑΕΙ των ετών 1998-2000, των οποίων η επαγγελματική αποκατάσταση εξετάζεται σε διάστημα 5-7 ετών μετά τη λήψη του πτυχίου. Η επιλογή αυτή είναι χαρακτηριστική της πρόθεσης της ερευνητικής ομάδας να εντοπίσει το ενδιαφέρον της στην κρίσιμη αυτή περίοδο της βιογραφίας των ερευνομένων, ώστε να καταγραφούν τα βασικά χαρακτηριστικά της εργασιακής και επαγγελματικής τους ένταξης καθώς και το είδος των δυσκολιών που συνάντησαν στο διάστημα που μεσολάβησε. Εκτίθενται στη συνέχεια κάποια από τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα. • Αν και το 52% των αποφοίτων ολοκληρώνει τις σπουδές του πάνω από ένα έτος μετά την επίσημη διάρκειά τους, η μέση καθυστέρηση είναι 1,5 έτος και η μέση ηλικία αποφοίτησης είναι τα 24,2 έτη. Κατά συνέπεια, δεν φαίνεται να ισχύει το καθεστώς των «αιώνιων φοιτητών», όπως πολύ εύκολα λέγεται συνήθως. Ως προς την απορρόφηση στην αγορά εργασίας, προέκυψε ότι 5-7 έτη μετά την αποφοίτηση η συντριπτική πλειονότητα των πτυχιούχων ήταν οικονομικά ενεργοί. Οι περισσότεροι από τους μη ενεργούς δεν αναζητούσαν εργασία μόνο για προσωρινούς λόγους (μεταπτυχιακές σπουδές, στρατιωτική θητεία, αναμονή αποτελεσμάτων διαγωνισμών κ.ά.). Ως κυριότερο πρόβλημα των νέων πτυχιούχων, 5-7 έτη από την αποφοίτηση, δεν εμφανίζεται τόσο η ανεργία (ποσοστό 6,7%) όσο η δυσκολία εξεύρεσης σταθερής απασχόλησης. Αν μάλιστα στο ποσοστό των επισφαλώς απασχολούμενων προστεθεί και εκείνο των μερικώς απασχολουμένων, τότε το συνολικό ποσοστό φτάνει το 45%. • Οι ελαστικές εργασιακές σχέσεις έχουν λάβει διαστάσεις μάστιγας στους νέους πτυχιούχους. Συγκεκριμένα, το 45% των πτυχιούχων που δουλεύουν με εξαρτημένη σχέση εργασίας απασχολούνται με διάφορες μορφές προσωρινής εργασίας και μερικής απασχόλησης, ενώ οι συμβάσεις έργου είναι εξίσου εκτεταμένες με τις συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου. Ο δημόσιος τομέας έχει την ίδια ευθύνη με τον ιδιωτικό στη διάχυση της ευέλικτης μισθωτής απασχόλησης, ενώ για πολλούς πτυχιούχους η ευέλικτη απασχόληση δεν είναι απαραίτητα προσωρινή. Μόνο το 43% των πτυχιούχων που 5-7 έτη μετά την αποφοίτησή τους εργάζονταν ως συμβασιούχοι έργου σε έναν εργοδότη δήλωσαν ότι έχουν σταθερή απασχόληση. • Ο κίνδυνος ανεργίας και η εκτεταμένη επισφάλεια και ελαστικότητα της απασχόλησης συντελούν, ώστε 4 στους 10 πτυχιούχους να μην έχουν ολοκληρώσει ακόμα τη διαδικασία μετάβασης (εργασιακή και επαγγελματική σταθεροποίηση). Ιδιαίτερα μεγάλο εμφανίζεται ανάμεσα στους πτυχιούχους το ποσοστό των ετεροαπασχολούμενων, που φτάνει το 26%. Φαίνεται ότι ο κίνδυνος ανεργίας και η έλλειψη θέσεων εργασίας με αντικείμενο συναφές με αυτό των σπουδών οδηγούν μερίδα των πτυχιούχων σε προσαρμογή των προσδοκιών τους στην υπάρχουσα κατάσταση. • Το 14% των πτυχιούχων δεν έχουν αποκτήσει καμία ή έχει αποκτήσει μόνο μία εμπειρία εργασίας μέσα στο διάστημα 5-7 ετών από την αποφοίτηση, το 60% των πτυχιούχων έχουν αποκτήσει



14

2-3 εμπειρίες εργασίας, ενώ το 26% πάνω από τέσσερις. Δεν προκύπτει, συνεπώς, ότι οι πτυχιούχοι πανεπιστημίου παραμένουν κατά κανόνα αδρανείς ή εκούσια άνεργοι, μέχρι να βρουν μια δουλειά που να αντιστοιχεί απόλυτα στις προσδοκίες τους. Βασική στρατηγική επαγγελματικής ένταξης φαίνεται να είναι η προσπάθεια απόκτησης εργασιακής εμπειρίας (απαραίτητης για την πρόσβαση σε εισόδημα, αλλά και χρήσιμης για το βιογραφικό), ακόμα και σε θέσεις που δεν αντιστοιχούν με τις σπουδές ή θέσεις μειωμένων εργασιακών δικαιωμάτων Η πλειονότητα των πτυχιούχων την περίοδο αμέσως μετά την αποφοίτηση (1-4 έτη) ξεκινούν την εργασιακή τους σταδιοδρομία με το δευτερογενή τομέα απασχόλησης (δηλαδή σε χαμηλής ποιότητας θέσεις εργασίας) μέχρις ότου βρουν την ευκαιρία να διεισδύσουν στον πρωτεύοντα τομέα. Αλλά και στα 5-7 έτη μετά την αποφοίτηση, περίπου τέσσερις στους δέκα εργαζόμενους πτυχιούχους απασχολούνται ακόμα στον «δευτερεύοντα» τομέα της αγοράς εργασίας χωρίς προοπτικές θετικής ένταξης ή ετεροαπασχολούνται. Αυτοί κατά κανόνα αναζητούν ευκαιρία μεταπήδησης στον «πρωτεύοντα» τομέα (σε καλές θέσεις εργασίας, κυρίως σε τράπεζες, οργανισμούς ή Δημόσιο) ή έχουν συμβιβαστεί με αυτήν την κατάσταση. Προέκυψε ένα πολύ μεγάλο εύρος αμοιβών για τους μισθωτούς πτυχιούχους πανεπιστημίων. Οι «πληβείοι», με καθαρές μηνιαίες αποδοχές μέχρι 700 ευρώ, καλύπτουν το 17% των αποφοίτων που εργάζονταν ως μισθωτοί. Επίσης, ένα όχι ευκαταφρόνητο 15% των μισθωτών και συμβασιούχων έργου είχαν καθαρές μηνιαίες αποδοχές πάνω από 1.300 ευρώ. Οι υπόλοιποι, που αποτελούν και τη μεγάλη πλειονότητα, κινούνταν στο ενδιάμεσο διάστημα, στα όρια του μέσου μισθού. Πέντε έως επτά χρόνια μετά την αποφοίτηση, ο δημόσιος τομέας απασχολεί 40% των εργαζομένων αποφοίτων (τους μισούς με σταθερή σχέση εργασίας και τους άλλους μισούς ως συμβασιούχους), ενώ 47% είναι μισθωτοί στον ιδιωτικό τομέα και 13% είναι αυτοαπασχολούμενοι (έχουν δική τους επιχείρηση με ή χωρίς προσωπικό). • Οι μεταπτυχιακές σπουδές έχουν γενικευτεί, καθώς το 40% των αποφοίτων ενός έτους έχουν πραγματοποιήσει ή πραγματοποιούν μεταπτυχιακές σπουδές 5-7 έτη μετά την αποφοίτηση. Ας σημειωθεί ότι ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς (43%) δηλώνουν ότι ο κύριος λόγος αυτής της επιλογής τους είναι το επιστημονικό ενδιαφέρον για το αντικείμενο σπουδών. Το μεγαλύτερο εισόδημα και το ανώτερο μορφωτικό επίπεδο των γονέων σχετίζονται θετικά με την πιθανότητα πραγματοποίησης μεταπτυχιακών σπουδών, ενώ και οι άνδρες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες σε σύγκριση με τις γυναίκες αποφοίτους. • Ο παράγοντας «επιστημονικός κλάδος σπουδών» ασκεί την πιο συστηματική επίδραση στα χαρακτηριστικά επαγγελματικής ένταξης των αποφοίτων, καθώς επηρεάζει τόσο την ποιότητα της επαγγελματικής ένταξης των αποφοίτων όσο και το βαθμό και την ταχύτητά της. Οι πτυχιούχοι των επιστημονικών κλάδων «προβληματικής ή μη ικανοποιητικής ένταξης» αντιστοιχούν στο 69% του συνολικού πληθυσμού των αποφοίτων, ενώ αυτοί των κλάδων «σχετικά ή πολύ καλής ένταξης» στο 31%. Αλλά και αυτοί οι τελευταίοι δεν είναι εντελώς προστατευμένοι από αρνητικές εξελίξεις όπως η ανατροπή των εργασιακών σχέσεων, οι μεταβολές της οικονομικής συγκυρίας και οι εξελίξεις στην προσφορά πτυχίων. Ο παράγοντας «κοινωνική τάξη» επηρεάζει το βαθμό και την ποιότητα εργασιακής και επαγγελματικής ένταξης των αποφοίτων, άμεσα (αυξημένη πιθανότητα αυτοαπασχόλησης αυτών που προέρχονται από οικογένειες με υψηλό εισόδημα) αλλά και έμμεσα (καθώς έχουν καλύτερες επιδόσεις στις προπτυχιακές σπουδές αυξημένη συμμετοχή στις μεταπτυχιακές σπουδές οι φοιτητές που προέρχονται από οικογένειες με υψηλό εισόδημα και υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο γονέων). • Γυναίκες και άνδρες εμφανίζουν σχεδόν τα ίδια ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας, ενώ μεταξύ των εργαζόμενων αποφοίτων οι γυναίκες υστερούν ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της απασχόλησής τους. Γενικά, οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερη διαθεσιμότητα για μερική απασχόληση και υφίστανται περισσότερες διακρίσεις στην αγορά εργασίας, ενώ είναι διαφορετική και η κατανομή ανδρών και γυναικών στους επιστημονικούς κλάδους σπουδών



15

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟΙΑΣ

Ανθρώπινα Δικαιώματα θα μπορούσαν γενικά να ορισθούν εκείνα τα δικαιώματα που ενυπάρχουν στη φύση μας, που είναι έμφυτα και χωρίς τα οποία δεν μπορούμε να ζήσουμε ως ανθρώπινα όντα. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες μας επιτρέπουν να αναπτύξουμε πλήρως και να χρησιμοποιήσουμε τις ανθρώπινες αρετές μας, τη νοημοσύνη μας, τα ταλέντα μας και τη συνείδησή μας και να ικανοποιήσουμε τις πνευματικές και άλλες ανάγκες μας. Αυτά βασίζονται πάνω στις αυξανόμενες απαιτήσεις της ανθρωπότητας για μια ζωή μέσα στην οποία η έμφυτη αξιοπρέπεια και η αξία κάθε ανθρώπου θα τυγχάνει σεβασμού και προστασίας. Η αποστέρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών δεν είναι μόνο μια ατομική και προσωπική τραγωδία, αλλά επίσης δημιουργεί συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής, ενσπείροντας τη βία και τη σύγκρουση μέσα και μεταξύ κοινωνιών και εθνών. Όπως δηλώνει η πρώτη πρόταση της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια "αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο".

Η ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΟΥ (ΟΗΕ, 1948)

Τα πρώτα δύο άρθρα της Οικουμενικής Διακήρυξης τονίζουν ότι όλοι οι άνθρωποι χωρίς διάκριση, γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και στα δικαιώματα και παραθέτει τις βασικές αρχές της ισότητας και μη διάκρισης στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών. Τα επόμενα 19 άρθρα ασχολούνται με τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα τα οποία όλοι οι άνθρωποι δικαιούνται. Αυτά τα άρθρα περιλαμβάνουν τα δικαιώματα για:

ζωή, ελευθερία και προσωπική ασφάλεια ελευθερία από δουλεία και υποτέλεια - ελευθερία από βασανιστήρια, και σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία. αναγνώριση της οντότητας του ατόμου ενώπιον του νόμου ίση προστασία από το νόμο ελευθερία από αυθαίρετη σύλληψη, κράτηση ή εξορία δίκαιη εκδίκαση και δημόσια ακρόαση από ένα ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο το τεκμήριο της αθωότητας μέχρι αποδείξεως της ενοχής αποτροπή από καταδίκη για μια πράξη η οποία δεν ήταν ποινικό αδίκημα κατά το χρόνο που διεπράχθη

ελευθερία από αυθαίρετη επέμβαση στην ιδιωτική ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία

ελευθερία διακίνησης και εγκατάστασης περιλαμβανομένου του δικαιώματος να εγκαταλείπει κάποιος οποιαδήποτε χώρα και να επιστρέφει στη δική του.

άσυλο μια ιθαγένεια σύναψη γάμου και δημιουργία οικογένειας ιδιοκτησία ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης



16

ελευθερία ειρηνικών συγκεντρώσεων και συμμετοχή του καθενός στη διακυβέρνηση της χώρας του

ίση πρόσβαση του καθενός στις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας του . Τα επόμενα εφτά άρθρα (22 μέχρι 28) ασχολούνται με τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα, περιλαμβανομένων των δικαιωμάτων για:

κοινωνική ασφάλιση εργασία και ελεύθερη επιλογή επαγγέλματος ίση αμοιβή για ίση εργασία δίκαιη και ικανοποιητική αμοιβή, που να διασφαλίζει ένα τρόπο ζωής που αρμόζει στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια

ίδρυση και συμμετοχή σε συνδικάτα ανάπαυση και ελεύθερο χρόνο βιοτικό επίπεδο ικανοποιητικό για υγεία και ευημερία (που περιλαμβάνει τροφή, ρουχισμό, στέγαση και ιατρική περίθαλψη)

ασφάλιση σε περίπτωση ανεργίας, αρρώστιας, αναπηρίας, χηρείας, γεροντικής ηλικίας ή άλλων περιστάσεων ανεξάρτητων από τη θέληση του ατόμου

προστασία της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας εκπαίδευση, με τους γονείς να έχουν κατά προτεραιότητα το δικαίωμα να επιλέγουν τον τύπο της εκπαίδευσης που θα δοθεί στα παιδιά τους

συμμετοχή του καθενός στην πολιτιστική ζωή της κοινότητάς του προστασία των ηθικών και υλικών συμφερόντων του καθενός, που απορρέουν από συγγραφή επιστημονικών, λογοτεχνικών ή καλλιτεχνικών παραγωγών του

Σύμφωνα με το άρθρο 28, ο καθένας δικαιούται να απολαμβάνει κοινωνική και διεθνή τάξη, όπου τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που περιλαμβάνονται στη Διακήρυξη να μπορούν να υλοποιούνται πλήρως.

Το άρθρο 29 λέει ότι ο καθένας έχει καθήκοντα στην κοινότητα μέσα στην οποία και μόνο είναι δυνατή η ελεύθερη και πλήρης ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Αυτό το άρθρο προσθέτει ότι, στην άσκηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών, ο καθένας θα μπορεί να υπόκειται μόνο στους περιορισμούς που καθιερώθηκαν με νόμο, για να διασφαλίζεται η οφειλόμενη αναγνώριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων και για ικανοποίηση των δίκαιων απαιτήσεων της ηθικής, της δημόσιας τάξης και ης γενικής ευημερίας. Αυτά τα δικαιώματα και οι ελευθερίες δε θα μπορούν να ασκούνται αντίθετα προς τους σκοπούς και τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών.

«ΤΟ ΝΗΣΙ», ποίημα του Μπάιρον Άφθονους καρπούς που η φύση έδινε χωρίς δουλειά

Δάσος δίχως μονοπάτι, μα με κάθε ανεμελιά Κτήμα όπου η Αφθονία άδειαζε χωρίς ντροπή Κέρας της - χωρίς αφέντη, όλοι ίσοι τους εκεί Πόθο – που πολλοί αιώνες δεν υπόταξαν ακόμη Άνθρωποι για τη ζωή τους να αποφασίζουν μόνοι Γη αδούλωτη, με πλούσια ορυχεία στα ρηχά της,

Ήλιος χρυσαφιού και φρούτα ήταν τα γεννήματά της. Να έχουν την ελευθερία σπίτι τη σπηλιά να πούνε Κήπο γενικά που όλοι μέσα ξένοιαστοι γυρνούνε Όπου η Φύση ένα έθνος τέκνων της αναγνωρίζει



17

Ένα διασκευασμένο ποίημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα Θέλουμε ελευθερία.

Ελευθερία να στέλνουμε τα παιδιά μας στο σχολείο Ελευθερία να βρίσκουμε δουλειά

Ελευθερία να πηγαίνουμε για ψώνια Ελευθερία να ξαναχτίζουμε τα σπίτια μας

Ελευθερία να ταφούμε πλάι στους προγόνους μας, δίχως να βεβηλώνουν τους τάφους μας.

ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Ρατσισμός (φυλετικός και κοινωνικός) Παραβίαση πολιτικών δικαιωμάτων:

Του εκλέγειν και εκλέγεσθαι Ελευθερίας διακίνησης ιδεών, έκφρασης πολιτικών πεποιθήσεων Θρησκευτικής συνείδησης.

Παρακολούθηση επικοινωνιών (κυρίως ηλεκτρονική). Λογοκρισία, φίμωση τύπου, έλεγχος ΜΜΕ για διοχέτευση κυρίαρχης ιδεολογίας. Παράνομες, χωρίς ένταλμα, συλλήψεις, κρατήσεις, φυλακίσεις πολιτών. Βία (σωματική, ψυχολογική) τρομοκρατία έως και πόλεμος. Απουσία:

Ισοπολιτείας Ισότιμης ασφάλισης Περίθαλψης Κατοικίας Ισονομίας Ίσων ευκαιριών Αξιοκρατίας

Ανεργία Πείνα, στερήσεις, εξαθλίωση κυρίως στις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Παραβίαση δικαιωμάτων των μειονοτικών πληθυσμών (παραβίαση δικαιώματος ανεξιθρησκίας, στέρηση δικαιώματος μόρφωσης).

Παραπληροφόρηση Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος. Φαινόμενα παραοικονομίας. Πόλεμοι, σφαγές. Η αντιμετώπιση των γυναικών σε πολλά μέρη του κόσμου ως όντα υποδεέστερα και η μη αναγνώριση των δικαιωμάτων τους.

Η εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας, η κακοποίηση παιδιών και γυναικών, το εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων.



18

ΔΙΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΠΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Η ανθρωπότητα ζει στον αστερισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πεντηκοστή επέτειος της Οικουμενικής διακήρυξης των δικαιωμάτων του Ανθρώπου γιορτάστηκε σε όλο τον κόσμο με μια σειρά εκδηλώσεων όπου συμμετείχαν πολιτικοί ηγέτες, εκπρόσωποι κυβερνήσεων, διακρατικών και μη κυβερνητικών οργανισμών. Οι επετειακές αναφορές στην Οικουμενική διακήρυξη όμως δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνούμε ότι, παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο που έχει σημειωθεί, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει ζητούμενο και όχι οριστική κατάκτηση. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν μαζικές παραβιάσεις μερικών από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα σε πολλά μέρη του πλανήτη μας ακόμη και στη γειτονιά μας. Απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί ο σεβασμός τριών βασικών αρχών. Η πρώτη θεμελιώδης αρχή είναι η οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία δεν επιτρέπεται να καταπατούνται με πρόφαση τον σεβασμό των εθνικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών και άλλων ιδιαιτεροτήτων. Η δεύτερη είναι ο αδιαίρετος χαρακτήρας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τόσο τα ατομικά όσο και τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα πρέπει να αναγνωρίζονται και να προστατεύονται στον ίδιο βαθμό, διότι ο σεβασμός των δικαιωμάτων κάθε μιας από τις κατηγορίες αυτές αποτελεί προϋπόθεση της άσκησης των δικαιωμάτων της άλλης. Τρίτη βασική αρχή είναι η κοινωνική ευθύνη του φορέα των δικαιωμάτων, που έχει και καθήκοντα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Στις διακρατικές σχέσεις τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν μια ολοένα σημαντικότερη θέση. Κράτη που παραβιάζουν τις θεμελιώδεις ελευθερίες των κατάσταση των ανθρωπίνων πολιτών τους και δεν αναπτύσσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς απομονώνονται από τη διεθνή κοινότητα και δε γίνονται δεκτά σε διεθνείς οργανισμούς, ενώ περιορίζονται οι δυνατότητες οικονομικής τους ενίσχυσης. Στον αγώνα για την προάσπιση των θεμελιωδών ελευθεριών, η Ελλάδα επιδιώκει να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Η χώρα μας έχει προχωρήσει στην υπογραφή και την επικύρωση διεθνών συμβάσεων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης, διευρύνονται τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο και καταβάλλεται προσπάθεια, ώστε να διασφαλισθεί η συμμετοχή των μεταναστών στην οικονομική ζωή της χώρας μέσω της παροχής της «πράσινης κάρτας». Η ένταξη στον κοινωνικό ιστό των μεταναστών, σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη καταπολέμηση της εγκληματικότητας, αποτελεί το δίπτυχο της πολιτικής μας που δεν επιτρέπει να αναπτυχθούν ο ρατσισμός και η ξενοφοβία. Παράλληλα, διευρύνονται οι δίαυλοι επικοινωνίας με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, με σκοπό την αμοιβαία ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για τη δικαιωμάτων στη χώρα μας. Θα αποτελούσε, εντούτοις, εθελοτυφλία ο ισχυρισμός ότι η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας είναι ιδανική. Είμαστε αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουμε με ευαισθησία και ευρύτητα πνεύματος τα προβλήματα των τσιγγάνων, των ξένων που φιλοξενούνται στη χώρα μας, διαφόρων κοινωνικών ομάδων με ιδιαιτερότητες κλπ. Διότι η εξύψωση του επιπέδου προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελεί θεμελιώδη δέσμευση και υποχρέωση μιας αληθινά δημοκρατικής πολιτείας.



19

ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Επεκτατική πολιτική ισχυρών κρατών (πόλεμοι, πυρηνική απειλή, παραβίαση δικαιώματος αυτοδιάθεσης λαών)

Ρατσιστικά κινήματα και ιδεολογίες που κατευθύνονται από πολιτικούς και οικονομικούς κύκλους.

Αυταρχικές δομές πολιτικών συστημάτων, όπως είναι κυρίως οι δικτατορίες που χρησιμοποιούν πρακτικές που προσβάλλουν την αξία της ανθρώπινης ζωής.

Οι προκλητικές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Χαμηλό μορφωτικό και βιοτικό επίπεδο. Άγνοια δικαιωμάτων από τον πολίτη. Το άτομο γίνεται εύκολο θύμα χειραγώγησης. Έλεγχος από οικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα.

Τα τεράστια συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων εμποδίζουν την παροχή ουσιαστικής βοήθειας για την ανακούφιση, αλλά και τον εκσυγχρονισμό των υπανάπτυκτων κρατών, αφού για λόγους οικονομικούς( εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών, σφαίρες επιρροής) σκόπιμα διατηρούν αυτά τα κράτη σε χαμηλό επίπεδο και μάλιστα πολλές φορές έχουν συνεργαστεί και με ανελεύθερα καθεστώτα.

Ο αστικοποιημένος τρόπος ζωής, η απομάκρυνση από τη φύση, η ανωνυμία, το απρόσωπο και μαζοποιημένο πλήθος. Οι άνθρωποι έχουν χάσει τη δυνατότητα ουσιαστικής επικοινωνίας, συμπεριφέρονται αγελαία και εκτονώνονται παραβιάζοντας τις ελευθερίες των άλλων.

Η απώλεια της αίσθησης του μέτρου, η κατάρριψη διαχρονικών αξιών, η καταρράκωση των ηθικών αξιών. Ο σύγχρονος άνθρωπος αλλοτριωμένος, δε διστάζει να παραβιάζει νόμους και, συνεπώς, τα δικαιώματα των συνανθρώπων του.

Το τεχνοκρατικό πνεύμα της εποχής ευνοεί την επιδίωξη μιας χωρίς όρια τεχνικοοικονομικής ανάπτυξης, που στρέφεται ενάντια στο περιβάλλον, την ποιότητα ζωής και τον άνθρωπο και επιβάλλει το πρότυπο του υλικού ευδαιμονισμού.

Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που βρίσκονται διάχυτα σε μια κοινωνία και αναπαράγουν διακρίσεις, βία και φανατισμό.

Η άγνοια και η παθητική στάση των πολιτών απέναντι σε φαινόμενα παραβίασης δικαιωμάτων ενθαρρύνουν την καταπάτησή τους.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Η ανθρώπινη προσωπικότητα υποσκάπτεται, η ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια εξευτελίζεται.

Διογκώνονται οι κοινωνικές ανισότητες, οι αδικίες, το χάσμα ανάμεσα στους φτωχούς και τους οικονομικά ισχυρούς.

Κλυδωνίζονται ανεπανόρθωτα οι θεσμοί, υπονομεύεται η δημοκρατία, τίθεται σε κίνδυνο ολόκληρο το κοινωνικό οικοδόμημα.

Το οικονομικό σύστημα διέρχεται κρίση, δε δημιουργούνται προυποθέσεις για εξέλιξη του πολιτισμού.

Μαζικοποίηση και σήψη.



20

Ατομικισμός, μονολιθικός ορθολογισμός. Δυστυχία, μοναξιά, ανασφάλεια, φόβος, υποβάθμιση της ποιότητας ζωής. Αθώα θύματα, πόνος, καταστροφή. Ο άνθρωπος αυτοαναλώνεται κυνηγώντας έναν επίγειο παράδεισο, παγιδεύεται σε μια ψευδαίσθηση ελευθερίας, το συναίσθημα κονιορτοποιείται, επέρχεται σταδιακά η απανθρωποποίηση

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Δημιουργία υπεύθυνων και δημοκρατικών πολιτών, ενημέρωση, πληροφόρηση, ενδιαφέρον και ευαισθητοποίηση.

Ενεργοποίηση, συμμετοχή σε ομάδες εθελοντικής προσφοράς και αλληλεγγύης. Διαλλακτικότητα και ανεκτικότητα. Καταπολέμηση των στερεοτύπων και προκαταλήψεων.

Ενημέρωση των νέων από το σχολείο για φαινόμενα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην εποχή μας.

Διαμόρφωση οικουμενικής και πολυπολιτισμικής συνείδησης. Όξυνση της κριτικής σκέψης και αποφυγή του φανατισμού και των προκαταλήψεων. Διασφάλιση της ισονομίας και της αξιοκρατίας από την πολιτεία. Μέριμνα για τις μειονότητες, προστασία των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.

Δημιουργία ευκαιριών για όλους, πολιτική εξάλειψης της ξενοφοβίας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Στήριξη και ενίσχυση των οργανώσεων που μάχονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Διεθνής έλεγχος με τη θέσπιση οργάνων και μηχανισμών για την επόπτευση της διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Αποφυγή της επιλεκτικής στάσης απέναντι σε καθεστώτα και κυβερνήσεις, που δημιουργεί καχυποψία και επιφέρει την ανυποληψία των Ηνωμένων Εθνών.

Διακρατική συνεργασία με στόχο τη δικαιότερη κατανομή του πλούτου παγκοσμίως, την καταπολέμηση του υποσιτισμού και της φτώχειας, την εξασφάλιση ενός ανεκτού επιπέδου διαβίωσης για όλους τους κατοίκους του πλανήτη.

Εδραίωση της δημοκρατίας. Διαφώτιση της κοινής γνώμης, δραστηριοποίηση των πνευματικών ανθρώπων. Υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανεξάρτητα από εθνικά ή φυλετικά κριτήρια.



21

ΒΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ

Βία ονομάζουμε τη χρησιμοποίηση δύναμης για επιβολή θέλησης ή καταναγκασμό. Η βία εκδηλώνεται με πολλές μορφές (ατομική –ομαδική, νόμιμη –παράνομη, επιθετική –αμυντική, σωματική –ψυχολογική). Απώτερος σκοπός της βίας είναι η επιβολή.

Εγκληματικότητα χαρακτηρίζουμε την οποιαδήποτε παράβαση του νόμου. Προέρχεται από τη λέξη έγκλημα που σημαίνει: α) κάθε πράξη που παραβιάζει τον ποινικό νόμο β) κάθε πράξη που βρίσκεται σε αντίθεση με την επικρατούσα ηθική μιας ορισμένης κοινωνίας

ΑΙΤΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Ο χαρακτήρας της σύγχρονης κοινωνίας ωθεί τον άνθρωπο στον υλικό ευδαιμονισμό. Η καταναλωτική κοινωνία με τη διαφήμιση και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, ερεθίζει τις επιθυμίες και επιβάλλει στο σύγχρονο άνθρωπο «τι πρέπει να θέλει» (Eco). Από την άλλη μεριά όμως, δεν επιτρέπει σε όλους τους ανθρώπους ν’ αποκτήσουν τα προβαλλόμενα αγαθά. Έτσι, σύμφωνα με τον Eco «μια επιθυμία, ερεθισμένη και ανικανοποίητη, μπορεί να πάρει δύο δρόμους: την ατομική εξέγερση (την εγκληματική πράξη για παράνομη ιδιοποίηση των αγαθών του άλλου) και τη συλλογική επανάσταση (τον κοινωνικό αγώνα για σωστότερη διανομή του κοινού πλούτου)».

Απόρροια του παραπάνω είναι η τάση που επικρατεί για πλουτισμό με οποιοδήποτε μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο. Η τάση αυτή εκδηλώνεται με οργανωμένο έγκλημα (εμπόριο ναρκωτικών, λαθρεμπόριο, ληστείες κλπ.).

Η ανεργία που στις μέρες μας απειλεί κυρίως τους νέους και η φτώχεια αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που ωθούν το σύγχρονο άνθρωπο στη βία και στην εγκληματικότητα.

Μια άλλη αιτία αποτελεί το σύμπλεγμα κατωτερότητας και η ανάγκη του ανθρώπου για αυτοεπιβεβαίωση. Σ’ αυτή την αιτία ανάγονται οι μικρές καθημερινές πράξεις βίας από άτομα που είναι ψυχικά τραυματισμένα.

Πολλοί πιστεύουν επίσης πως ο φόβος και η ανασφάλεια αποτελούν βασικές αιτίες στην εκδήλωση της βίας.

Η έξαρση της βίας και της εγκληματικότητας ανάγεται στην κρίση του σύγχρονου πολιτισμού. Οι αντιφάσεις της εποχής μας, ο κλονισμός των ηθικών αξιών, καθώς και η αδυναμία αντικατάστασης τους από νέες, ωθούν το σύγχρονο άνθρωπο στην ηθική αναλγησία και σε σπασμωδικές ενέργειες αντίδρασης μέσα από τη βία και την εγκληματικότητα.

Η εσφαλμένη κοινωνικοποίηση, η οποία είναι αποτέλεσμα της κρίσης της οικογένειας και της ελλιπούς αγωγής, αποτελεί ακόμα ένα σοβαρό αίτιο.

Χαρακτηριστικό είναι ότι φαινόμενα βίας και εγκληματικότητας παρατηρούνται ιδιαίτερα στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, όπου ο άξενος χαρακτήρας τους, η ανωνυμία και ο υπερπληθυσμός ευνοούν την εκδήλωσή τους. Στις πόλεις επίσης απουσιάζει ο παραδοσιακός πολιτισμός που αποτελεί στοιχείο κοινωνικής σύγκλισης και συνοχής. Οι θεσμοί ανάμεσα στους ανθρώπους ατονούν και οι κοινωνικοί φραγμοί είναι χαλαρότεροι. Ανησυχητικό είναι το γεγονός της αδιαφορίας, της



22

κοινωνικής ανοχής και της απουσίας αντίδρασης που παρατηρούνται στα αστικά κέντρα (φόνοι, ληστείες, βιασμοί…. μπροστά στα μάτια διάφορων περαστικών).

Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας ενέχουν ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για τον πολλαπλασιασμό της βίας και της εγκληματικότητας. Για πολλούς η μετάδοση τέτοιων σκηνών αποτελεί μέσο εκτόνωσης της επιθετικότητας του ατόμου. Η άποψη αυτή δεν ευσταθεί, γιατί το άτομο παρακολουθώντας σκηνές βίας εθίζεται σ’ αυτήν, με αποτέλεσμα να τη θεωρεί φυσιολογικό και συνηθισμένο στοιχείο της κοινωνίας.

Ιδεολογικοί λόγοι για την επιβολή συγκεκριμένης ιδεολογίας (θρησκευτικής, πολιτικής).

Η επικράτηση ανελεύθερων καθεστώτων, οι κοινωνικές αδικίες, οι φυλετικές διακρίσεις οδηγούν σε βίαιες εξεγέρσεις και σε πόλεμο.

Ιδιαίτερα οι νέοι, που είναι από τη φύση τους επαναστατικοί, αντιδρούν με βίαιο τρόπο σε μια κοινωνία, που δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους. Πιστεύουν ότι είναι το μόνο μέσο αντίδρασης, ασκώντας –δυστυχώς- αντιβία στη βία.

Αναντίλεκτα η κρίση του θεσμού της οικογένειας είναι μια πρόσφορη συνθήκη για την εκδήλωση βίας από το παιδί. Τόσο η ελλιπής αγωγή του τελευταίου από τους γονείς όσο και οι κάθε είδους αρνητικές εμπειρίες που μπορεί να αποκτήσει σε ένα δυσμενές οικογενειακό κλίμα είναι παράγοντες που διευκολύνουν την εμφάνιση ανεπίτρεπτων πράξεων του ενηλίκου. Αναφορικά με το πρώτο, η τακτική επικοινωνία είναι ανάγκη να επιδιώκεται από τους ίδιους τους γονείς προκειμένου να εντοπιστούν τα πρώτα δείγματα ολισθήματος του νέου. Παράλληλα, η στοργή, η αγάπη καθώς και η ασφάλεια πρέπει να προσφέρονται και να διασφαλίζονται αντίστοιχα σε καθημερινή βάση από τους γονείς. Σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία, ο ξυλοδαρμός της μητέρας από αλκοολικό πατέρα, η επαναλαμβανόμενη χειροδικία του ιδίου προς το ανήλικο παιδί, ακόμα και ο βιασμός της κόρης από τον επικεφαλής της οικογένειας δεν αποτελούν εντελώς ακραία σενάρια αλλά μια σύγχρονη πραγματικότητα ορισμένων οικογενειών.

Μια πρόσθετη αιτία είναι ο μιμητισμός της ξενόφερτης αντικοινωνικής συμπεριφοράς ή και κάθε προκλητικής πράξης εκ μέρους μιας μερίδας κυρίως νέων. Είναι γνώρισμα των ανήλικων η άκριτη υιοθέτηση των μοντέρνων τρόπων αντίδρασης ξένων ομηλίκων, όπως ο χουλιγκανισμός στα γήπεδα, η διάπραξη εγκληματικών πράξεων σε νυχτερινά κέντρα υπό την επήρεια αλκοολούχων ποτών καθώς και η μίμηση των βιαιοτήτων που προβάλλονται στις ξένες ηλεκτρονικές σελίδες ή στην τηλεόραση.

ΚΕΙΜΕΝΟ: πηγή, εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»

Τα τελευταία χρόνια «οι συμμορίες των κοντών παντελονιών» σημειώνουν όλο και περισσότερες «επιτυχίες». Πιτσιρίκια 10 έως 14 χρόνων επιδίδονται σε κλοπές, καταστροφές αυτοκινήτων, επιθέσεις κάθε είδους, ακόμα και σε εγκλήματα. Στην Ευρώπη το φαινόμενο παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις, μπροστά στο οποίο οι ενήλικες σηκώνουν τα χέρια ψηλά και οι ειδικοί δεν βρίσκουν εύκολα απαντήσεις στο ευνόητο ερώτημα: τα σημερινά παιδιά διψούν για βιαιότητες ή μήπως αποτελούν τους αποδιοπομπαίους τράγους μιας κοινωνίας σε κρίση; Η κοινή γνώμη τα καθιστά υπεύθυνα για την ανασφάλεια στις πόλεις. Ωστόσο, η ενοχοποίησή τους από τους φιλήσυχους πολίτες και από τις κυβερνήσεις κρύβει ίσως μεγαλύτερους κινδύνους, όπως η επιστροφή στο αυστηρό σύστημα αναμόρφωσης με τον εγκλεισμό τους σε ιδρύματα, που εδώ και χρόνια είχε καταργηθεί, αφού τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά. Για ορισμένους νέους υπάρχει μια προετοιμασία προς τη βία, όταν οι οικογενειακές, κοινωνικές και σχολικές συνθήκες δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Το ιδανικό θα ήταν το σχολείο να σέβεται



23

την προσωπικότητα του κάθε μαθητή, να προσέχει την κατάσταση των χώρων, τη ζωή, τις σχέσεις των μαθητών, την παιδαγωγία και την ηθική. Όταν κάποια από αυτές τις προϋποθέσεις λείπει, η αντίδραση των νέων είναι είτε η φραστική είτε η σωματική πρόκληση προς τους ενηλίκους και αυτό ισχύει από τα παλιά χρόνια. Στην Πομπηία, μάλιστα, είχαν ανακαλυφθεί συνθήματα στους τοίχους κάποιου σχολείου που χαρακτήριζαν το δάσκαλο με φράσεις που έκαναν τους αρχαιολόγους να κοκκινίσουν. Η νεανική εγκληματικότητα εμπεριέχει όλους τους παράγοντες της κοινωνικής αποδιοργάνωσης που είναι πραγματικές βόμβες, έτοιμες να εκραγούν. Ωστόσο, αυτό που χαρακτηρίζει περισσότερο τη σημερινή κατάσταση είναι η εμφάνιση του φαινομένου της ιδιώτευσης που καταλήγει στην ιδιωτεία, δηλαδή μια μορφή διανοητικής ανεπάρκειας. Η αδιαφορία των μεγάλων για τα κοινά οδηγεί τους νεότερους σε πράξεις αντικοινωνικές, εκφράζοντας έτσι τη δυσφορία τους για τη ζωή που διάγουν. Στις σύνθετες κοινωνίες υπάρχει μια χαλαρότητα που συνδυάζεται με τον πολλαπλασιασμό των απολιτικών πράξεων. Η εγκληματικότητα είναι ένα από τα χαρακτηριστικά τους. Τα σπασμένα γραμματοκιβώτια και τζάμια, οι λεκτικές επιθέσεις στο δρόμο, οι μικροκλοπές για «την πλάκα» είναι συμπεριφορές που βιώνονται άσχημα από τα θύματα, τα οποία εξομοιώνουν τους δράστες με κακοποιούς. Αυτές οι μικροεπιθέσεις δεν είναι παρά σημάδια της προσωπικής ή συλλογικής έλλειψης απαντήσεων στα κοινωνικά προβλήματα της εποχής. Οι πρώτοι που καλούνται να δώσουν λύσεις στο πρόβλημα είναι βέβαια οι γονείς, οι οποίοι στις περισσότερες περιπτώσεις απουσιάζουν. Πολύ συχνά οι ανήλικοι παρουσιάζονται στο δικαστήριο για να δικαστούν μόνοι τους. Έτσι, μπροστά στον δικαστή επινοούν έναν πατέρα προκειμένου να ανακτήσουν την αξιοπρέπειά τους και να αισθανθούν σαν «τους άλλους». Ορισμένοι δεν έχουν δει ποτέ τον πατέρα τους να δουλεύει, άλλοι συντηρούν την οικογένεια από τις παράνομες δραστηριότητές τους. Είναι όλα τους παιδιά που περνούν κρίση πατρικής εξουσίας. Το σχολείο, που καλείται και αυτό να δώσει λύσεις, πολλές φορές αποτελεί το πεδίο που αναπτύσσεται η βία. Το 1971, από μια έρευνα που έγινε στη Γαλλία και τα αποτελέσματά της παρουσιάστηκαν στο Συμβούλιο της Ευρώπης, έγινε γνωστό πως η σχολική αποτυχία αποτελεί πιθανό παράγοντα ενίσχυσης της εγκληματικής δράσης και πως συνεχώς μειώνεται η ηλικία που πρωτοεμφανίζονται παράνομες δραστηριότητες. Ο κοινωνιολόγος Κριστιάν Μπακμάν, ειδικευμένο στα προβλήματα της νεανικής εγκληματικότητας, εξηγεί το φαινόμενο στο «Εβενεμέν ντι Ζεντί»: «Μέσα στο πλαίσιο της γενικευμένης ανομίας, η συμπεριφορά των νέων παίρνει έναν επιθετικό, ακόμη και βίαιο χαρακτήρα. Αυτά τα παιδιά δεν έχουν συνείδηση των ορίων τους. Δεν νιώθουν φόβο και μπορούν να πάρουν οποιοδήποτε ρίσκο. Δεν ξέρουμε πώς να τα προσεγγίσουμε. Τρομοκρατούν όλο τον κόσμο, αλλά δεν ενδιαφέρουν κανέναν. Θα μπορούσαμε ωστόσο να ξεκινούσαμε με μια αναθεώρηση της παιδαγωγίας. Στο παρελθόν, για τα παιδιά της υπαίθρου υπήρχε η θεωρία του Μπαστέν , για τα παιδιά των εργατών οι μελέτες του Φρενέ. Όμως, για αυτά των φτωχών προαστίων της Γαλλίας δεν υπάρχουν ούτε παιδαγωγοί. «Μόνο που πρέπει να γνωρίζουμε πως αυτού του είδους η αντιμετώπιση θα δημιουργήσει μικρά τέρατα».

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΝΔΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΒΙΑΣ του ψυχολόγου Βασίλειου Ν. Θεοδώρου

Το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί εδώ και δεκαετίες επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. Για τη συντηρητική ελληνική κοινωνία τo πρόβλημα αυτό παραμένει ταμπού και χαρακτηρίζεται ως «οικογενειακό ζήτημα». Δυστυχώς το πέπλο της σιωπής εμποδίζει την αντιμετώπιση και αποτρέπει από την ουσιαστική διερεύνηση. Παράλληλα λειτουργεί ως ανάχωμα στον παραγωγικό διάλογο και τη λήψη απαραίτητων μέτρων. Με την επιβολή της πατριαρχικής οικογένειας, αποτέλεσμα της εισαγωγής της γεωργίας σε μεγάλη κλίμακα, της κτηνοτροφίας, και της ατομικής ιδιοκτησίας, ο άνδρας-πατριάρχης ήλθε στο προσκήνιο ασκώντας απόλυτη εξουσία στα μέλη της οικογένειας. Τις περισσότερες φορές η εξουσία αυτή οδηγούσε σε βίαιες συμπεριφορές. Οι συμπεριφορές αυτές μέχρι σήμερα συμπεριλαμβάνουν τη σωματική βία, την



24

ψυχολογική (εκφοβισμός, απειλές, απομόνωση, συναισθηματική κακομεταχείριση, παραμέληση κ.α) και τη σεξουαλική κακοποίηση. Η βία κατά των γυναικών συμβαδίζει με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, ωστόσο παρατηρείται ως φαινόμενο και στις προοδευτικές κοινωνίες όπως π.χ. στις Σκανδιναβικές χώρες. Είναι μάλιστα διαταξική, καθώς εμφανίζεται σε όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρωματά. Το τίμημα που πληρώνουν άνθρωποι και κοινωνίες είναι τεράστιο Εκτός από τις πρωτογενείς επιπτώσεις της βίας, τους ποικίλους τραυματισμούς, που συχνά είναι σοβαροί και το θάνατο, υπάρχουν και δευτερογενείς σωματικές ή ψυχολογικές επιπτώσεις όπως α) πονοκέφαλοι, άσθμα, γαστρεντερικές διαταραχές, χρόνιοι πόνοι, αϋπνίες, χρόνια κόπωση, πόνοι στα γεννητικά όργανα, στη λεκάνη και στην πλάτη που προκαλούνται από το στρες και την υπερένταση και β) άγχος, φόβος, δυσκολία στον ύπνο, εφιάλτες, αίσθηση αδυναμίας, απόγνωση, μειωμένη αυτοεκτίμηση, ενοχές, αναβίωση της βίας, οξείες συναισθηματικές αντιδράσεις. Η βία, τέλος, αποδυναμώνει την κοινωνική θέση της γυναίκας, επηρεάζοντας αρνητικά βασικούς παράγοντες, όπως η εργασία και μπορεί να δημιουργήσει ψυχολογική ευαλωτότητα στην κατάθλιψη ή σε άλλες ψυχικές διαταραχές. Σταδιακά οδηγεί τη γυναίκα στη θυματοποίηση. Το κόστος της ενδοοικογενειακής βίας είναι πολύ μεγάλο και για την κοινωνία. Σωματικές και ψυχολογικές βλάβες, θάνατοι, αύξηση της χρήσης υπηρεσιών υγείας, αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών και των δημοσίων δαπανών για την υγεία, τραυματισμοί βρεφών ή μικρών παιδιών, αύξηση των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων (γυναίκες και παιδιά χωρίς στέγη, εισόδημα κ.λ.π.), ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά, αύξηση στη ζήτηση νοσοκομειακών, κοινωνικών και σωφρονιστικών υπηρεσιών. Η χειρότερη κοινωνική επίπτωση όμως είναι η αναπαραγωγή της βίας μέσω των παιδιών, η οποία υπονομεύει ολόκληρες γενεές. Τα παιδιά που βιώνουν σκηνές ενδοοικογενειακής βίας έχουν περισσότερες πιθανότητες, να γίνουν η επόμενη γενιά θυμάτων ή θυτών και να αναπτύξουν παραβατική συμπεριφορά με συνηθισμένες μορφές τη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ, τη φυγή από το σπίτι και τα πολλαπλά προβλήματα στο σχολείο. Τελικά το ίδιο τους το σπίτι είναι πολλές φορές το πιο επικίνδυνο για τις γυναίκες. Στην Ιρλανδία το 1998, πάνω από τις μισές γυναίκες που δολοφονήθηκαν, δολοφονήθηκαν από τους συντρόφους ή τους συζύγους τους. Στην Αυστρία, 50% των διαζυγίων οφείλονται στην άσκηση βία κατά της γυναίκας. Στη Φινλανδία, 22% των γυναικών είναι θύματα βίας από τους συντρόφους τους. Μια Ολλανδική έρευνα αποκαλύπτει ότι 1 στις 5 γυναίκες έγινε υποκείμενο σωματικής βίας από το σύντροφο ή τον πρώην σύντροφο. Το ποσοστό αυτό στην Πορτογαλία είναι 1 στις 2 γυναίκες. Τα στοιχεία που έχουν μελετηθεί δείχνουν ότι για όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση 1 γυναίκα στις 5 έπεσε θύμα βίας κάποια στιγμή της ζωής της.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΒΙΑΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να εκφραστεί, να αναπτύξει τις ικανότητές του και να δράσει ελεύθερα, εξαιτίας του φόβου και της ανασφάλειας.

Εξευτελίζεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Κυριαρχεί αβεβαιότητα τόσο για το παρόν, όσο και για το μέλλον.· Το άτομο χάνει τη γαλήνη του, γεμίζει απαισιοδοξία.· Δημιουργούνται στο άτομο ψυχολογικά προβλήματα (ανία, πλήξη, άγχος, αγωνία, ανασφάλεια, ψυχικές ασθένειες)·

Δημιουργείται εσωτερικό κενό, κλείνεται στον εαυτό του λόγω έλλειψης ανθρώπινων σχέσεων, αλλά και εμπιστοσύνης προς τον συνάνθρωπο.

Επέρχεται οπισθοδρόμηση του πολιτισμού, γιατί νεκρώνονται οι δημιουργικές ικανότητες του ατόμου, επειδή δεν μπορεί να δράσει ελεύθερα.·

Εκμηδενίζονται οι ηθικές αξίες και αρχές, γιατί μέσα σ΄ ένα κλίμα βίας, το άτομο γίνεται ψυχρό και απάνθρωπο.



25

Κυριαρχούν τα ένστικτα και τα πάθη. Επικρατεί το ατομικό συμφέρον και η αδιαφορία για το κοινωνικό, γιατί λείπει η ανθρωπιά.

Δημιουργείται κρίση επικοινωνίας σε όλα τα επίπεδα. Επικρατεί έκλυση ηθών .

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Παιδεία. Σωστή αγωγή από την οικογένεια, το σχολείο, την εκκλησία, την κοινωνία. Καταπολέμησης της ανεργίας, καθώς και της διάδοσης των ναρκωτικών.

Καλλιέργεια ηθικοπνευματικών αξιών, για την ανάπτυξη ηθικής συνείδησης, η οποία θα βοηθήσει το άτομο να γίνει υπεύθυνη προσωπικότητα.

Κοινωνική δικαίωση. Εποικοδομητική αξιοποίηση του ελευθέρου χρόνου των νέων. Αυστηρή νομοθεσία και επιβολή ποινών. Απαγόρευση παραδειγμάτων βίας από τα μέσα ΜΜΕ· Ανάπτυξη στενοτέρων σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων. Διεθνής συνεργασία για την πρόληψη και πάταξη της βίας (διασκέψεις, συνέδρια πολιτικά, ομοιόμορφη νομοθεσία).

KEIMENO: ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ

Δεν είναι φαινόμενο της σύγχρονης Ιστορίας, όμως στην εποχή μας έχει πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις. "Είναι σαν όλοι να έχουμε σηκώσει τα χέρια ψηλά και να μπαίνουν παντού και να ζητάμε από τα παιδιά να έχουν τη θέληση να αντισταθούν», οι λέξεις μιας δημοσιογράφου μητέρας μιας δεκαοκτάχρονης χρήστριας , πριν μερικά χρόνια." Στις μονάδες επειγόντων στα μεγάλα νοσοκομεία, της υποστήριξης της ζωής καταγράφεται ως ένα καθημερινό φαινόμενο Και η επαρχία υποφέρει, και μέσα στα στενά της όρια χτυπάει κυρίως τα νέα παιδιά Εκεί που θα μπορούσε να χτυπήσει σαν χειρουργικό νυστέρι. Στατιστικές όμως έχουν δώσει την πρώτη εμπειρία με ουσίες να συμβαίνει ανάμεσα στα 14 και στα 1.7 Το εύλογο λοιπόν ερώτημα θα ήταν Τι ωθεί κάποιον προς αυτή την διέξοδο Αφορά την προσωπικότητα, τις αντιξοότητες στη ζωή, τις συνθήκες και διάφορα άλλα τυχαία γεγονότα στη ζωή ; Είμαστε μέρος ενός συστήματος συμφερόντων διάφορης ποιότητας και επιβολής συμφερόντων που είναι δύσκολο να ξεφύγουμε; Η έλξη του απαγορευμένου, η μίμηση η περιέργεια είναι σημαντικοί παράγοντες αλλά δεν είναι απαραίτητα και οι καθοριστικοί, αυτοί που ωθούν τελικά στην εξάρτηση. Από την άλλη η ηρωίνη ως γνωστό είναι ένα είδος που αποφέρει τρομακτικά κέρδη σε ποσοστά γι αυτό εκδηλώνει το ενδιαφέρον το παράνομο κεφάλαιο και εμπλέκονται στη διακίνηση και υπεύθυνοι για τη δίωξη του μηχανισμού. Ο ετήσιος διεθνής τζίρος από το λαθρεμπόριο γενικότερα μοιάζει εφιαλτικά εξωπραγματικός Μηχανισμοί έχουν ελέγξει χώρες παραγωγής ,κράτη, όπως στο παράδειγμα της Βολιβίας με τη συνεργασίας της δικτατορίας , της στρατοκρατίας, με εμπόρους και της Κολομβίας Η χώρα μας λόγω της θέσης και της ιδιαιτερότητας , αλλά και των συνόρων της και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και των μεταναστών διατηρεί μια εγχώρια αγορά συνεχώς διευρυνόμενη



26

Ένας ακόμη λόγος ότι τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί πως είναι μικρό το κόστος Στο τέλος του κειμένου παραθέτονται ιστορικά γεγονότα με σκοπό την κατανόηση σφαιρικά Το πρόβλημα παραμένει πολυσύνθετο με τεράστιες διαστάσεις, όσο και πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις Ευαίσθητο σημείο παραμένει η πρόληψη. Η πρωτογενής πρόβλεψη στην ουσία αποτελεί παιδαγωγική δραστηριότητα , ιδιαίτερα στις ομάδες υψηλού κινδύνου, που θεωρητικά μπορούν να χαρακτηριστούν έτσι τουλάχιστον, έφηβοι, φοιτητές, οικογένειες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και προβλήματα , οι μειονότητες γενικά , ορισμένα επαγγέλματα λόγω ιδιαιτεροτήτων, η φυλακή όπως και η στράτευση Κυρίως έφηβοι που είναι μακρύτερα από την οικογενειακή εστία. Τα νεαρά άτομα στρέφονται στις ουσίες ,γι' αυτό που οι ουσίες συμβολίζουν, όχι για το ότι υπάρχουν Ίσως η αστάθεια του κόσμου μας, όπου ακόμη η αγωγή και η εκπαίδευση είναι περισσότερο υλιστικές , η ανεργία, η διάβρωση αξιών, οι ανάγκες που θέλουν και τους δυο γονείς να εργάζονται και να μην επικοινωνούν τόσο, όσο θα ήταν αναγκαίο με τα παιδιά τους θέτουν ακόμη ένα ζήτημα προς τη διέξοδο Ακόμη και οι γειτονιές έχουν στενέψει πολύ. Γεγονός παραμένει διαχρονικά πως σε πολλές περιπτώσεις η πίεση της ομάδας του φιλικού κύκλου πείθει ένα νεαρό άτομο όταν του προσφέρεται για την πρώτη επαφή Κανένας δεν γεννιέται ,αλλά γίνεται Και ίσως, ο ίδιος, δεν είναι και ο μόνος υπεύθυνος γι αυτό, υπολογίζοντας το περιβάλλον και όλους μας όταν κάνουμε λόγο για νεαρές ηλικίες κυρίως. Η οικογένεια παίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, "ως αναντικατάστατος παιδαγωγός κατά την Ουνέσκο", "το πρώτο φυσικό περιβάλλον κατά τους ψυχολόγους" και είναι απαραίτητες οι γνώσεις , ο τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς σχετικά με την αγωγή του σύγχρονου παιδιού και στον τομέα της ψυχικής υγείας Ωστόσο ίσως δεν θα ήταν δίκαιο να χρεωθεί όλο το βάρος της ευθύνης στην οικογένεια Οι δικογραφίες τρομάζουν περιλαμβάνοντας επαγγελματίες που επιτελούν κοινωνικό έργο κατά τα άλλα από ευυπόληπτα κοινωνικά στρώματα Σε εισηγητική έκθεση της διακομματικής επιτροπής της Βουλής για τα ναρκωτικά, διατυπώνεται η άποψη πως το σχολείο θεωρείται ως ο δεύτερος βασικός πυρήνας της σωστής ανάπτυξης της προσωπικότητας. Η κατανόηση με υπομονή, η συνοχή και η συζήτηση επιβάλλονται στα κρίσιμα χρόνια που σχηματίζεται η προσωπικότητα Καλό είναι ως γονείς να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις κρίσεις , τις απορρίψεις, τις εξεγέρσεις σαν πρόκληση για συζήτηση και φυσικά με τον καταλληλότερο τρόπο Υπερβολές επιφέρουν αντίθετα αποτελέσματα και ο φόβος ή και ο πανικός που μεταφέρεται λανθασμένα από άλλες περιπτώσεις είναι και κακός σύμβουλος. Ένα παιδί πρέπει να έρχεται στη ζωή όταν οι γονείς τους είναι έτοιμοι να δημιουργήσουν ζεστή ατμόσφαιρα και θετικές σχέσεις μαζί του Διαφορετικά καλλιεργούνται αισθήματα ανασφάλειας Η ανάθεση στην αρχή μικρών ευθυνών και αργότερα μεγαλύτερων, η αποφυγή της υπερπροστατευτικότητας και της δικαιολόγησης πάντα καλλιεργούν το αίσθημα υπευθυνότητας Αντίθετα ευκαιρίες προς συζήτηση, το να μάθει κανείς να ακούει προσεκτικά, καλλιεργούν τον διάλογο με τους γονείς αλλά κατά συνέπεια και με τους άλλους. Κάθε παιδί είναι αξιόλογο ..ως μια ξεχωριστή προσωπικότητα.. και οφείλουμε να βοηθήσουμε να την βρει, δεχόμενοι αυτό που είναι , ενισχύοντας την προσωπικότητα του και το να βρει την αυτοεκτίμηση του. Οι ταπεινώσεις, οι συγκρίσεις με όποιους άλλους επιφέρουν αντίθετα κακό αποτέλεσμα. Ο έπαινος η ενθάρρυνση σε κάθε πρωτοβουλία του βοηθούν στην κρίση, στην αναζήτηση κάθε προβλήματος τα θετικά και αρνητικά στοιχεία παίρνοντας θέση. Ο έφηβος έχει ανάγκη την συνεργασία, όχι την εξουσία Είναι βασικό να κρατούν ανοιχτές οι πόρτες του σπιτιού και της καρδιάς. Η ομαδική ευθύνη είναι κίνητρο για δράση και διέξοδος από την απομόνωση, και για δημιουργία, καλλιεργώντας την αυτοεκτίμηση, την παραδοχή και την αναγνώριση. Τα πλατύτερα ιδανικά, όσο και αν ταλαιπωρούνται στην εποχή μας, ανοίγουν ορίζοντες και θεμελιώνουν την αισιοδοξία και την αγωνιστική διάθεση για τη ζωή



27

Το παιδί εκτιμά τον γονέα που παλεύει για κείνον και δεν δραματοποιεί οικονομικά ή κοινωνικά προβλήματα και δεν τα αποκρύπτει . Η ευρεία δημοσιοποίηση που δίνεται σε περιπτώσεις θανάτων , παράλληλα με τα εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και γεγονός παραμένει η ευρεία κοινωνική συναίνεση στην καταπολέμηση του προβλήματος.

IMAGINE, BY JOHN LENNON

Φανταστείτε πως δεν υπάρχει κανένας παράδεισος ,είναι εύκολο εάν δοκιμάσετε, καμία κόλαση κάτω από μας επάνω από μας, μόνο ο ουρανός. Φανταστείτε όλους τους ανθρώπους να μοιράζονται όλο τον κόσμο. Μπορείτε να πείτε ότι είμαι ονειροπόλος, αλλά δεν είμαι ο μοναδικός, ελπίζω κάποια μέρα να ενωθείτε μαζί μας και ο κόσμος θα ζήσει ως ένας.



28

ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ

Ιδεολογικό κίνημα που εμφανίζεται στο τέλος του Μεσαίωνα και ακμάζει στην Αναγέννηση. Πρωτεργάτης του θεωρείται ο Ιταλός διανοούμενος και ποιητής Πετράρχης.

Ο τότε ανθρωπισμός έθετε ως στόχο τη ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας (δηλαδή την ισόρροπη και ικανοποιητική ανάπτυξη των νοητικών, ηθικών και ψυχικών στοιχείων την ανθρώπινης υπόστασης) και θεμελιώδες μέσο για την πραγμάτωσή του είχε θεωρήσει την ενασχόληση με τα αρχαία ελληνικά (κλασική παιδεία).

Η κοινωνική και ιδεολογική εξέλιξη διαμόρφωσε στην εποχή μας πλέον, ένα σημασιολογικό φορτίο για τον ανθρωπισμό, το οποίο έχει ομοιότητες, αλλά και διαφορές με το αναγεννησιακό νόημα του όρου.

Έτσι ο στόχος και σήμερα παραμένει η ολοκλήρωση της προσωπικότητας, όμως έχει διαμορφωθεί μία πολλαπλότητα «ανθρωπιστικών» δραστηριοτήτων, που οδηγεί σε πραγμάτωση του στόχου. Η κλασική παιδεία δεν θεωρείται το μοναδικό μέσο που κατευθύνει τον άνθρωπο στην τελείωσή του. Λέγοντας, λοιπόν, στην εποχή μας «ανθρωπισμός», εννοούμε ότι επίκεντρο κάθε δραστηριότητας επιβάλλεται να είναι ο άνθρωπος και κάθε χρησιμοποίησή του ως μέσου για την επίτευξη στόχων ανθρωπιστικά απορρίπτεται.

Λόγοι που σήμερα επιβάλλουν την αναζωπύρωση των

ανθρωπιστικών ιδεωδών :

Η αλόγιστη τεχνολογική ανάπτυξη που οδηγεί στην μηχανοποίηση της ζωής, ωθώντας τον άνθρωπο να ζει σαν μηχανή, χωρίς να χρησιμοποιεί επαρκώς τις νοητικές του δυνάμεις, χωρίς να βιώνει με ένταση συναισθήματα και ηθικές ιδιότητες.

Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος που οφείλεται στις τάσεις ανεξέλεγκτου πλουτισμού και στη θέληση ικανοποίησης των διογκωμένων υλικών αναγκών, αλλά που τα αποτελέσματα της απειλούν άμεσα τη συνέχιση της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη.

Οι εξοπλισμοί των κρατών με χημικά και πυρηνικά όπλα, η απειλή ενός πυρηνικού πολέμου, που μεγιστοποιεί το άγχος του ανθρώπου για το μέλλον και η συνεχής παραγωγή «τελειοποιημένων» όπλων, που δηλώνει τον παραμερισμό της ανθρώπινης αξίας.

Ο ατομικισμός και η ιδιοτέλεια που - άτυπα αλλά σαφέστατα - αναγνωρίζονται ως «ορθοί» άξονες συμπεριφοράς. Απόληξή τους είναι η αποξένωση των ανθρώπων, στοιχείο που επιβεβαιώνει πως δεν είναι ο άνθρωπος το επίκεντρο της ζωής.

Οι συνεχώς αυξανόμενες υπερκαταναλωτικές τάσεις των κατοίκων των σύγχρονων κοινωνιών, δηλαδή η προσπάθεια κάλυψης επίπλαστων αναγκών, που δείχνουν καθαρά ότι η αξία άνθρωπος μετατοπίστηκε από το κέντρο της ζωής και υποκαταστάθηκε από τα προϊόντα.

Η βία, η εγκληματικότητα και η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στοιχεία αναπόσπαστα από τη σύγχρονη καθημερινότητα.



29

Η ύπαρξη απάνθρωπων πολιτικών καθεστώτων και εξουσιαστικών δομών, που εξευτελίζουν την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης.

Η έμφαση στην εμπορευματοποίηση της γνώσης στην παιδεία είναι γεγονός. Τόσο το προβάδισμα που δίνεται στα θετικά μαθήματα όσο και η έμφαση στις τελικές εξετάσεις για την είσοδο του νέου σε κάποια ανώτατη σχολή, επαρκούν για να φανερώσουν τη μη ανθρωπιστική εκπαίδευση που παρέχει ο θεσμός αυτός. Αντί για την ολόπλευρη καλλιέργεια των μαθητών, που θα μπορούσε να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους από τους διδάσκοντες και τη μορφοποίηση ατόμων καλλιεργημένων που θα πιστεύουν στις ουσιαστικές αξίες και όχι στα εφήμερα μηνύματα των καιρών, το σχολείο αναπαράγει την ΄΄αντιανθρωπιστική΄΄ αγωγή.

Η τακτική των ΜΜΕ είναι η προβολή των μη υγιών και μη ώριμων προσωπικοτήτων που καθόλου δεν εμπνέουν κάποιον στην υιοθέτηση υψηλών αξιών. Αυτές προωθούνται μέσα από τα τηλεπαιχνίδια, τα τηλεθεάματα τραγουδιού- χορού και ουσιαστικά αποτελούν αντικείμενα εκμετάλλευσης μόνο και μόνο για την εξασφάλιση υψηλών βαθμών τηλεθέασης. Από τα παραπάνω, καθίσταται σαφές ότι ο άνθρωπος χάνει την αξία του, ότι υπερισχύουν η εμπορευματοποίηση, ο ωφελιμισμός, η χρησιμοθηρία ως στάσεις ζωής.

Τα χαρακτηριστικά του γνήσιου ανθρωπιστή

Η πνευματική εγρήγορση, η στοχαστική διάθεση όσο και η πνευματική συγκρότηση είναι

γνωρίσματα του ανθρωπιστή. Η απαλλαγή από το χρησιμοθηρικό πνεύμα, τη ρηχή λογική της τηλεόρασης και των ΜΜΕ, την πνευματική χειραγώγηση μέσω των διάφορων σύγχρονων μηχανισμών που αποβλέπουν στη διανοητική αγκύλωση των ατόμων δεν είναι στοιχεία αυτού που μοχθεί για την κατάκτηση της πνευματικής του ολότητας.

Η ηθικότητα αποτελεί ουσιώδες γνώρισμα του ανθρωπιστή. Έχοντας αυτοσεβασμό και αυτοπειθαρχία, ο ίδιος είναι αδύνατο να προβεί σε πράξεις ιδιοτελείς που θα τον χαρακτήριζαν μικρόψυχο. Ειδικότερα, η εκμετάλλευση του συνανθρώπου, ο κυνισμός, η υστεροβουλία δεν ταιριάζουν καθόλου στη φύση του. Αντιθέτως, στην επαφή του με τους άλλους η αγάπη για αυτούς και η μεγαλοπρέπεια των πράξεών του σε στιγμές ανάγκης των ίδιων είναι εμφανή. Βέβαια, τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι στην καθημερινότητά του ο ανθρωπιστής αποβλέπει στην ηθική του ελευθερία και απομακρύνεται από τον φιληδονισμό και τη φιλαυτία των συγχρόνων του.

Όποιος τάσσεται υπέρ του ανθρωπιστικού ιδανικού συνειδητοποιεί τους λόγους για τους οποίους επαγγέλλεται και δεν παρασύρεται από τις σύγχρονο φαινόμενο του στυγνού επαγγελματισμού . Στα πλαίσια της εργασιακής του πορείας προτάσσει τη χαρά της δημιουργίας, της συνεργασίας με τους συναδέλφους του τοποθετώντας σε δεύτερη μοίρα την άκρατη επιθυμία για υψηλές οικονομικές απολαβές.

Ο ανθρωπιστής θα προτιμούσε άλλου είδους επιλογές στα πλαίσια της πολιτικής ζωής του, όπως η συνεχής και συνάμα έντιμη διεκδίκηση των δικαιωμάτων του μέσω της διαρκούς πληροφόρησής του για τα κοινά, η άσκηση των εκλογικών δικαιωμάτων του, η στηλίτευση των αδικιών . Επίσης, η συναίσθηση του χρέους, του βάρους της ευθύνης των πολιτευόμενων, η διασφάλιση της δημοκρατίας μέσω προγραμματισμένων, έννομων διαδικασιών και γενικότερα η διασφάλιση ήρεμου πολιτικού κλίματος που θα διακρίνεται από τη συναίνεση και τη γόνιμη συνεργασία της κυβέρνησης με τους αντιπολιτευόμενους αποτελούν αναγκαίες συνθήκες εξανθρωπισμού της πολιτικής ζωής, για τις οποίες υπεύθυνοι είναι κυρίως όσοι εξουσιάζουν.

Κείμενο: Ανθρωπισμός και παιδί (Από το βιβλίο «1919» του Αντώνη Σαμαράκη)



30

Αντικρίζοντας από τη μια μεριά την τραγωδία της Αιθιοπίας αλλά και πολλών άλλων χωρών, αντικρίζοντας συγχρόνως τη δική μας απάθεια, πώς να μη σκεφτεί κανείς ότι ο λεγόμενος πολιτισμός μας έχει πνευματικά και ηθικά πτωχεύσει; Ολοένα και μηδενίζονται στην πράξη οι ανθρωπιστικές αξίες. Γιατί ο κόσμος και ο πολιτισμός μας θριάμβευσαν στην επιστήμη και στην τεχνολογία, κατάφεραν μεν να επιζήσουν από δυο παγκόσμια ολοκαυτώματα και από πολλές άλλες πολεμικές και φυσικές συμφορές, αλλά δεν έπαψαν να στήνονται στον τοίχο δικασμένοι και καταδικασμένοι από τον αδιάφθορο εκείνο κριτή: το παιδί. Όταν ένα και μόνο παιδί πεθαίνει από την πείνα και την έλλειψη περίθαλψης, όταν ένα και μόνο παιδί πεθαίνει ψυχικά στο περιθώριο, σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης και δουλειάς, αποκομμένο από κάθε δυνατότητα συμμετοχής στο κοινωνικό γίγνεσθαι, τότε ο «ουρανοξύστης» του πολιτισμού νας σωριάζεται σε κομμάτια και θρύψαλα, γη και σποδός. Και δυστυχώς στις μέρες μας και στις νύχτες μας του 1996, δεν είναι για ένα μόνο παιδί ο έτσι κι αλλιώς θάνατος, αλλά για εκατοντάδες εκατομμύρια αγγέλους – όχι βέβαια με ροζ μαγουλάκια αγγέλους. Ας σκεφτούμε ότι το παιδί εξαναγκάζεται να ενταχθεί σ’ ένα σύστημα που έχει θεοποιήσει το χρήμα, το υλικό κέρδος, που έχει θεοποιήσει την πολιτική, κοινωνική και οικονομική προβολή με κάθε τρόπο… αν σκεφτούμε ότι το παιδί πιέζεται από παντού να σφαγιάσει τον συναισθηματικά του κόσμο για έναν ψυχρό προγραμματισμό που θα του επιτρέψει όχι να υπάρχει αληθινά αλλά μόνο να φυτοζωεί ως μία κάποια καταχώρηση στα μητρώα αρρένων ή θηλέων, ως ένας κάποιος αριθμός δελτίου ταυτότητας. Ο κόσμος ο σημερινός, ο τόσο περίτεχνα ντυμένος με θρησκείες, φιλοσοφίες, ιδεολογίες, επιστήμες, τεχνολογίες και άλλα πολλά, στην πραγματικότητα είναι γυμνός από τη βαθύτερη εκείνη ανθρωπιά που, αν την είχε, θα ήταν δικαιωμένος. Το χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταξύ αυτής εδώ και μιας άλλης κοσμοθεωρίας, δεν είναι τόσο κρίσιμο για την πνευματική και ψυχική επιβίωση της ανθρωπότητας, όσο είναι το χάσμα μεταξύ του κόσμου των μεγάλων και του κόσμου των παιδιών. Η ανθρωπότητά μας όπως είναι σήμερα δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από καμιά ελεύθερη και αδέσμευτη συνείδηση. Είναι ένας κόσμος που παμψηφεί απορρίπτεται, φτιασιδωμένος έτσι από τους μεγάλους, εμάς που έχουμε στα χέρια μας την εξουσία. Το παιδί όμως τι εξουσία να έχει; Αλλά και ο απλός καθημερινός άνθρωπος τι εξουσία να έχει; Η μόνη δική τους εξουσία αρχίζει να υφίσταται από τη στιγμή που η συνείδηση του καθενός μας πάψει να νιώθει ανεύθυνη για τη μοίρα του παιδιού στον παρανοϊκό κόσμο μας, για τη μοίρα του απλού καθημερινού ανθρώπου.



31

ΠΟΙΝΗ-ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ ΟΡΙΣΜΟΣ

Με τον όρο ποινή, μπορεί να εννοείται μια απλή υπόδειξη, μια παρατήρηση σε σκληρό τόνο, η χειροδικία, ο περιορισμός, η στέρηση δικαιώματος, το χρηματικό πρόστιμο, η φυλάκιση ακόμα κι ο θάνατος. Σκοπός της ποινής είναι ο σωφρονισμός κι ο παραδειγματισμός. Η ποινή εκφράζεται πρακτικά με ποικίλες μορφές.

ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΙΝΗΣ

Απόλυτη Θεωρία: Η ποινή αποτελεί αυτοσκοπό. Πρόκειται για την

ανταπόδοση του πόνου που προξένησε ο ένας στον άλλον.

Αντικειμενικός σκοπός της ποινής είναι να «ικανοποιηθεί» και να «δικαιωθεί» ο αποδέκτης του αδικήματος, καθώς επίσης να ανακουφιστεί η συνείδηση του δράστη, εφ’ όσον βέβαια είναι σε θέση να αναγνωρίσει την ποινή ως δίκαιη.

Σχετική Θεωρία: Η ποινή είναι ένα μέσο για να επιτευχθεί ο εκφοβισμός ή η επανόρθωση.

Σκοπός της ποινής είναι κυρίως η ηθική βελτίωση του ανθρώπου και δευτερευόντως η ανταπόδοση του κακού.

ΠΟΙΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΟΙΝΗΣ

1. Προσπάθεια σωφρονισμού του δράστη, ο οποίος θα πρέπει να συνειδητοποιήσει το σφάλμα του, να μετανιώσει πραγματικά γι’ αυτό, ώστε να μπορέσει κάποια στιγμή να προχωρήσει σε μια διαδικασία διαπαιδαγώγησης και ανάπλασης του χαρακτήρα του.

2. Η ποινή πρέπει να πλαισιώνεται από ένα πρόγραμμα παροχής ευκαιριών και κινήτρων που θα κινητοποιήσουν τις ευαισθησίες και την ενάρετη αγωνιστική διάθεση του παραβάτη.

3. Προσπάθεια ομαλής επανένταξης του δράστη στην κοινωνία, ώστε να γίνει χρήσιμο και δημιουργικό μέλος της.

4. Αποτροπή του δράστη από την επανάληψη μιας άδικης πράξης και κυρίως από την επιθυμία να αδικήσει ξανά.

5. Σκοπός της δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός εκείνου που διέπραξε το αδίκημα κι ο παραδειγματισμός των άλλων. Άρα η ποινή οφείλει να αποβλέπει στο μέλλον κι όχι στο παρελθόν. Βασική επιδίωξη είναι η διόρθωση του κακού, η ηθική βελτίωση του ατόμου κι όχι η προσπάθεια εξόντωσής του.

6. Πρέπει να χρησιμεύει σαν μέσο προστασίας της κοινωνικής τάξης και αρμονίας, να ελέγχει την κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου, να επιτηρεί την σωστή και δίκαιη εφαρμογή των νόμων.



32

ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ Σήμερα σε πολλές χώρες του κόσμου εφαρμόζεται η θανατική ποινή. Η στέρηση

δηλαδή της ζωής κάποιων ανθρώπων είναι η τιμωρία, η κύρωση που επιβάλλεται από την πολιτεία με δικαστική απόφαση για ένα έγκλημα.

Στοιχεία όμως από έγκυρες έρευνες έχουν δείξει ότι η χρήση της θανατικής ποινής τόσο σε ανατολικές όσο και δυτικές χώρες έχει υπάρξει αυθαίρετη, φυλετικά πολωμένη και άδικη και ότι η διαδικασία έχει γίνει μια φρικιαστική «λοταρία» στην οποία πολιτικές και οικονομικές πιέσεις, καθώς και πιέσεις της κοινότητας αλλά κι η γεωγραφική θέση, μπορεί κάλλιστα να διαδραματίζουν αποφασιστικότερο ρόλο στην εκτέλεση ενός ατόμου απ’ ότι το ίδιο το έγκλημα που διέπραξε.

Παράλληλα δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν (οργανώσεις όπως η διεθνής αμνηστία αλλά και μεμονωμένα άτομα) πως η θανατική ποινή αποτελεί παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος της ζωής κι ότι είναι μια σκληρή και απάνθρωπη τιμωρία, που συντελεί στην αποκτήνωση όλων όσων εμπλέκονται στην διαδικασία.

Σχετικά πρόσφατα είχε γίνει πολύς λόγος για την αποτελεσματικότητα της θανατικής ποινής καθώς και μια παγκόσμια εκστρατεία για την κατάργησή της σε όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες.

ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΕΚΕΙΝΩΝ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΗ ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ

1. Με την ατιμωρησία ή τη μικρή τιμωρία δεν αποτρέπονται αλλά αυξάνονται οι

εγκληματικές πράξεις. 2. Η γενική πρόληψη του εγκλήματος εξασφαλίζεται καλύτερα με τη διατήρηση της

θανατικής ποινής, πιστεύουν πολλά ανατολικά κυρίως κράτη της Ευρώπης όπως κι άλλα βέβαια. Στην Αγγλία και Γαλλία που έχουν καταργήσει την ποινή του θανάτου, κάθε τόσο αποδίδεται η αύξηση της εγκληματικότητας σ’ αυτή την κατάργηση και συζητιέται η επαναφορά της θανατικής ποινής, τουλάχιστον για ορισμένα εγκλήματα.

3. Πρέπει να προστατευθεί το αθώο κοινωνικό σύνολο που ταλαιπωρείται και υποφέρει από το έγκλημα. «Πολλές φορές ο θάνατος είναι δίκαιη τιμωρία» υποστήριζε ο Ηλιόδωρος. Ο Χριστιανισμός απειλεί με την «γέενα του πυρός» και «πυρ εξώτερον» τους αμαρτωλούς. Ακόμη και τα εκκλησιαστικά δικαστήρια καταδίκαζαν σε θάνατο παρά το αξίωμα: η εκκλησία απεχθάνεται το αίμα, απέχει του αίματος.

4. Πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν πως ο εγκληματίας είναι ένα «κοινωνικό τέρας» με αναπόφευκτη και ανεπανόρθωτη αντικοινωνική συμπεριφορά, που πρέπει να εξοντώνεται.

5. Αποδέχονται κυρίως τη θανατική ποινή για τους εγκληματίες πολέμου, επειδή με την αποτροπιαστική συμπεριφορά τους αναδεικνύονται σε εχθρούς της ανθρωπότητας.



33

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΑΝΑΤΙΚΗΣ ΠΟΙΝΗΣ

1. Η ζωή είναι αναφαίρετο δικαίωμα καθενός και κανένας δεν έχει δικαίωμα να του την στερεί.

2. Η θανατική ποινή δεν συντελεί στην πρόληψη των εγκλημάτων. Ο τελικός κι ο ουσιαστικός σκοπός για τη μείωση της εγκληματικότητας και την βελτίωση της κοινωνίας δεν μπορεί να επιτευχθεί με τον εκφοβισμό των πολιτών ούτε με την εκδίκηση, αλλά με την προσπάθεια βελτίωσης εκείνου που διέπραξε το αδίκημα.

3. Η θανατική ποινή, είναι οριστική, απόλυτη και αμετάκλητη. Δεν επιδέχεται διαβάθμιση, προσόν που έχει κάθε ποινή. Και το κυριότερο: Τι γίνεται σε περίπτωση δικαστικής πλάνης; Είναι φυσικά αδύνατη η επανόρθωση της αδικίας.

4. Με την εκτέλεση της απόφασης θίγεται σοβαρά η ανθρώπινη αξιοπρέπεια όλων όσοι είναι επιφορτισμένοι με την εφαρμογή της ποινής.

5. Το σύγχρονο κράτος διαθέτει παρά πολλά αποτελεσματικά μέσα για να κατακτήσει ακίνδυνο κάποιον εγκληματία.

6. Με τη θανατική ποινή δεν εκπληρώνεται ούτε ο κατασταλτικός ούτε ο προληπτικός στόχος της ποινής. Οι στατιστικές αποδεικνύουν πως η εφαρμογή της θανατικής ποινής δε συνετίζει τους άλλους εγκληματίες.

ΠΟΙΝΗ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΟΥΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ

Απαιτείται κάποια σχετική ανοχή διότι: 1. Συνήθως καταλήγουν στα σωφρονιστήρια λόγω της ανεργίας και της ανέχειας. 2. Προέρχονται από διαλυμένες οικογένειες ή υπερπροστατευτικούς γονείς. 3. Πολλές φορές μιμούνται στυγερούς εγκληματίες, που ηρωοποιούν τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης, αντιγράφουν τα κακά κοινωνικά πρότυπα. 4. Συνήθως καταλήγουν στα σωφρονιστήρια λόγω της ανεργίας και της ανέχειας. 5. Προέρχονται από διαλυμένες οικογένειες ή υπερπροστατευτικούς γονείς. 6. Πολλές φορές μιμούνται στυγερούς εγκληματίες, που ηρωοποιούν τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης, αντιγράφουν τα κακά κοινωνικά πρότυπα. 7. Είναι από τη φύση τους ανυπόμονοι, ενθουσιώδεις, επιπόλαιοι και ανώριμοι. 8. Προβληματίζονται για την κοινωνική αδικία και ανισότητα. Αρνούνται τη σκληρή

πραγματικότητα. Τα δικαστήρια ανηλίκων αντί για αυστηρές ποινές πρέπει: α) να επιβάλλουν ελαφρές ποινές για λόγους παιδαγωγικούς και σωφρονιστικούς και να

θέτουν ως στόχο την κοινωνική αναμόρφωση των ανηλίκων. β) να επιτηρούν τις συνθήκες των ιδρυμάτων κάτω από τις οποίες εκτίουν οι ανήλικοι τις

ποινές τους. γ) να τοποθετούν τους ανήλικους σε κατάλληλα ιδρύματα για να πάρουν τα κατάλληλα

εφόδια (επαγγελματική κατάρτιση) για την κοινωνική τους επανένταξη. δ) να συνεργάζονται με την πολιτεία έτσι ώστε στα σωφρονιστικά ιδρύματα να υπάρχουν

στολές ταχύρυθμης επαγγελματικής εκπαίδευσης.



34

ΛΟΓΟΙ ΥΠΑΡΞΗΣ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ Με τους νόμους καθορίζεται η ανθρώπινη συμπεριφορά με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχει δυνατότητα ουσιαστικής επικοινωνίας:

1. Διαγράφονται κάποια όρια ελευθερίας, έτσι ώστε να προστατεύεται η προσωπικότητα και τα δικαιώματα όλων των πολιτών.

2. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να έχει πρόσβαση στις πηγές πλούτου και να μπορεί να εξασφαλίσει την επιβίωσή του με αξιοπρέπεια.

3. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην εργασία. Επίσης η επαγγελματική υπόσταση, δηλαδή η αναγνώριση της προσπάθειας που έγινε από ο άτομο για να αποκτήσει επαγγελματική κατάρτιση.

4. Ανάγκη καθορισμού κανόνων επαγγελματικής προσφοράς. Αυτό είναι απαραίτητο γιατί το επάγγελμα έχει έντονο κοινωνικό χαρακτήρα.

5. Ανάγκη ελέγχου από πλευράς κοινωνίας, της ποιότητας της επαγγελματικής προσφοράς.

6. Αναγνωρίζονται με βάση τους νόμους οι κοινωνικοί θεσμοί και προσδιορίζεται ο τρόπος λειτουργίας τους.

7. Ανάγκη καταμερισμού των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων των ανθρώπων. 8. Καθορίζεται η μορφή του πολιτεύματος. Καθορίζεται ο ρόλος της εξουσίας και των

πολιτών. 9. Προστασία των πολλών από τις πιθανές αυθαιρεσίες της εξουσίας. 10. Κατοχύρωση του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας. (Με τον τρόπο αυτό

διασφαλίζεται η δημιουργική εργασία των πνευματικών ανθρώπων)

ΑΡΘΡΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ»

Το θέμα της κατάργησης της θανατικής ποινής έρχεται ξανά στην επικαιρότητα στις ΗΠΑ λίγες ημέρες προτού εκτελεσθεί μια γυναίκα στο Τέξας. Μάρτυρες εκτελέσεων και μελλοθάνατοι μιλούν για τη βαρβαρότητα της εσχάτης των ποινών

Η Κάρλα Φέι Τάκερ γνωρίζει κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν: την ακριβή ημερομηνία του θανάτου της. Και αυτό γιατί η 38χρονη Τάκερ βρίσκεται στις γυναικείες φυλακές του Τέξας περιμένοντας να εκτελεσθεί την ερχόμενη Τρίτη, 3 Φεβρουαρίου. Το 1983 η μελλοθάνατη και ο φίλος της Ντάνιελ Γκάρετ μπήκαν στο σπίτι του Τζέρι Λιν Ντιν, 27 ετών, και της Ντέμπορα Θόρντον, 32 ετών, για να κλέψουν ανταλλακτικά μοτοσικλέτας. Ο Γκάρετ χτύπησε τον Ντιν με ένα σφυρί και κατόπιν η Τάκερ με ένα τσεκούρι γιατί την ενοχλούσαν οι κραυγές πόνου που έβγαζε από το στόμα του. Οταν ανακάλυψαν τη Θόρντον κρυμμένη κάτω από μια κουβέρτα, η Τάκερ έστρεψε το τσεκούρι εναντίον της ώσπου την αποτελείωσε και αυτήν.

Στη φυλακή η Τάκερ ανακάλυψε τον Θεό και σήμερα είναι μια φανατική χριστιανή. Οι δικηγόροι της, παραδεχόμενοι πάντα την ενοχή της, ζητούν χάρη από τον κυβερνήτη του Τέξας γιατί η μελλοθάνατη είναι πια «άλλος άνθρωπος». Πράγματι η όψη της δεν φέρει κανένα από τα στερεότυπα των παρανοϊκών αδίστακτων δολοφόνων: μοιάζει μάλλον σαν μια ήρεμη, αν και λίγο ταλαιπωρημένη, γυναίκα, από αυτές που συναντά κανείς κατά χιλιάδες στους αμερικανικούς δρόμους.

Η υπόθεση της Τάκερ, η οποία θα είναι η πρώτη γυναίκα που θα εκτελεσθεί στο Τέξας από το 1863, έχει ξεσηκώσει πολλές αντιδράσεις από τους πολέμιους της θανατικής ποινής ανάμεσά τους και ο αδελφός ενός από τα θύματα. Το θέμα της κατάργησης της εσχάτης των ποινών



35

άνοιξε ξανά στις 38 αμερικανικές πολιτείες που την εφαρμόζουν. Την περυσινή χρονιά 74 άτομα εκτελέστηκαν στις ΗΠΑ, όλοι τους άνδρες. Οι περισσότεροι από αυτούς στάλθηκαν στον άλλο κόσμο με θανατηφόρο ένεση, ενώ έξι με ηλεκτροπληξία αν και υπάρχουν πολιτείες που πραγματοποιούν ακόμη εκτελέσεις με τις λιγότερο δημοφιλείς μεθόδους του θαλάμου αερίων, του εκτελεστικού αποσπάσματος και της κρεμάλας.

Οι πτέρυγες των μελλοθανάτων στις αμερικανικές φυλακές είναι ένας αισθητά ανδροκρατούμενος χώρος. Από τις 19.000 εκτελέσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στις ΗΠΑ από το 1608 ως σήμερα, μόνο οι 514 αφορούσαν γυναίκες. Η τελευταία γυναίκα στην οποία εφαρμόστηκε η έσχατη ποινή ήταν η Βίλμα Μπάρφιλντ το 1984· η αμέσως προηγούμενη ήταν το 1962. Ενώ γυναίκες είναι το 13% των συλληφθέντων για φόνο, μόνο το 2% των θανατικών ποινών που επιβάλλουν τα αμερικανικά δικαστήρια απευθύνεται σε αυτές. Οσο το σύστημα προχωρεί προς την εκτέλεση, το ποσοστό μειώνεται: ενώ η μία στους 70 ένοικους στις πτέρυγες μελλοθανάτων είναι γυναίκα (1,5%), μόνο η μία στις 432 εκτελέσεις αφορά το φύλο της (0,2%).

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περίπου 3.300 μελλοθάνατοι στις ΗΠΑ. Δεν χρειάζεται να εξετάσει κανείς κάθε περίπτωση χωριστά για να βγάλει το συμπέρασμα ότι όλοι τους είναι φτωχοί και είχαν εμπιστευθεί την υπεράσπισή τους στον δικηγόρο που τους όρισε το κράτος και όχι σε κάποιον αστέρα μεγάλου δικηγορικού γραφείου. Ο Κλίντον Ντάφι, πρώην διευθυντής φυλακών και μάρτυρας 90 εκτελέσεων, αποκάλεσε κάποτε τη θανατική ποινή «προνόμιο των φτωχών».

Η εξομολόγηση ενός εκτελεστή

Ο Ντόναλντ Καμπάνα, επίσης πρώην διευθυντής φυλακών που παραιτήθηκε για να γράψει το βιβλίο «Θάνατος τα μεσάνυχτα: Η εξομολόγηση ενός εκτελεστή», υποστηρίζει ότι οι πιθανότητες να εκτελεσθείς εξαρτώνται όχι μόνο από τη γεωγραφική θέση και τους ενόρκους, αλλά και από τη ράτσα, την κοινωνική τάξη και το επίπεδο μόρφωσης. Αυτό είναι ένα από τα επιχειρήματα όσων ζητούν να καταργηθεί η θανατική ποινή.

Τα υπόλοιπα επιχειρήματα αφορούν στατιστικές ο αριθμός των εγκλημάτων δεν παρουσιάζει μείωση στους τόπους όπου ισχύει η έσχατη ποινή και ηθικούς προβληματισμούς το κράτος πρέπει να δίνει το καλό παράδειγμα και όχι να ακολουθεί την τακτική «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» η οποία «θα μας αφήσει όλους τυφλούς». Ο γάλλος συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ έγραψε ότι «η ανωτάτη των ποινών είναι ο πιο προμελετημένος φόνος και δεν συγκρίνεται με καμία εγκληματική πράξη, όσο προμελετημένη και αν είναι αυτή. Γιατί, αν θέλαμε να τηρήσουμε τις αναλογίες, η θανατική ποινή θα έπρεπε να χρησιμοποιείται για να τιμωρήσουμε τους εγκληματίες που είχαν προειδοποιήσει το θύμα τους για την ημερομηνία του θανάτου του ώστε να γνωρίζει ότι από εκείνη τη στιγμή και μετά βρίσκεται στο έλεος του δολοφόνου του. Τέτοιο τέρας όμως δεν συναντάται στον κόσμο».

Ο συγγραφέας Νόρμαν Μέιλερ και ο παρουσιαστής της τηλεόρασης Φιλ Ντόναχιου έχουν προτείνει ειρωνικά οι εκτελέσεις να γίνονται δημοσίως ή να μεταδίδονται από την τηλεόραση έτσι ώστε αυτοί που ζητούν τη θανατική ποινή ενός εγκληματία (επηρεάζοντας συχνά την απόφαση των ενόρκων) να αντιμετωπίζουν καταπρόσωπο το αίτημά τους. «Ενώ ήμουν μάλλον υπέρ της θανατικής ποινής, όταν παρακολούθησα μια εκτέλεση έγινα κατά» λέει ο δημοσιογράφος Νίκος Γερακάρης, ο οποίος ήταν μάρτυρας στην εκτέλεση του Βασίλη Λυμπέρη, του τελευταίου ανθρώπου που εκτελέστηκε στην Ελλάδα, στις 22 Αυγούστου 1972.



36

Ο 27χρονος ηλεκτρολόγος Λυμπέρης ήταν ο άνθρωπος που έβαλε φωτιά στο σπίτι του καίγοντας ζωντανούς τη γυναίκα του, την πεθερά του και τα δύο παιδιά του. Η κοινή γνώμη είχε σοκαρισθεί πολύ γιατί η εκτέλεση πραγματοποιήθηκε με συνοπτικές διαδικασίες βοηθούσης και της δικτατορίας λίγους μόνο μήνες μετά το έγκλημα. «Ηταν 3.00 το πρωί όταν πήγαμε στις φυλακές της Αλικαρνασσού. Ο παπάς εξομολόγησε τον Λυμπέρη και ένας γιατρός τον εξέτασε, γιατί πρέπει να είσαι καλά στην υγεία σου για να σε εκτελέσουν. Μετά ξεκινήσαμε για το στρατιωτικό πεδίο βολής όπου φθάσαμε δέκα λεπτά πριν από την καθορισμένη ώρα, τα οποία μας φάνηκαν αιώνες» θυμάται ο Γερακάρης, εξηγώντας ότι, σύμφωνα με τον νόμο, ο μελλοθάνατος πρέπει πρώτα να δει την πρώτη αχτίδα του ηλίου να ανατέλλει και μετά να πεθάνει.

«Το στρατιωτικό εκτελεστικό απόσπασμα αποτελούνταν από 20χρονα παιδιά που υπηρετούσαν τη θητεία τους. Οι μισοί είχαν σφαίρες στο όπλο τους, οι άλλοι μισοί όχι. Κανένας δεν μιλούσε. Ρώτησαν τον Λυμπέρη ποια ήταν η τελευταία επιθυμία του, αυτός δεν είχε καμία. Στάθηκε όρθιος, δεν λύγισε. Ολα έγιναν αστραπιαία» λέει ο Γερακάρης. Αυτό που τον συγκλόνισε περισσότερο ήταν το ότι ο επικεφαλής του αποσπάσματος, ένας έφεδρος ανθυπολοχαγός, ο οποίος σύμφωνα με τον νόμο έπρεπε κατόπιν να δώσει τη χαριστική βολή στον Λυμπέρη με μια σφαίρα στο κεφάλι, δεν μπόρεσε να το κάνει.

«Εδωσε εντολή στον μόνιμο λοχία να δώσει αυτός τη χαριστική βολή με το περίστροφό του. Αλλά και αυτός δεν μπόρεσε. Τελικά πήρε ένα αυτόματο όπλο, γύρισε το πρόσωπό του από την άλλη μεριά και του ξέφυγαν τρεις - τέσσερις σφαίρες αντί για μία» συνεχίζει ο Γερακάρης. «Το πτώμα του Λυμπέρη μεταφέρθηκε αμέσως στο νεκροταφείο, όπου εκεί περίμενε η μητέρα του η οποία έβγαλε μια σπαρακτική κραυγή. Τότε κατάλαβα ότι ένας πρόσθετος λόγος εναντίον της θανατικής ποινής είναι το ψυχικό πλήγμα που υφίστανται οι συγγενείς των μελλοθανάτων».

Σε 95 χώρες ισχύει ακόμη

Η Ελλάδα κατήργησε επισήμως τη θανατική ποινή το 1993. Για την ιστορία, ο πρώτος που γλίτωσε το εκτελεστικό απόσπασμα και η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια ήταν ο Νίκος Κοεμτζής. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, 99 χώρες έχουν καταργήσει με νόμο ή στην πράξη τη θανατική ποινή, ενώ σε 95 ισχύει ακόμη. Η Ελλάδα ήταν από τις τελευταίες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης που κατήργησαν την έσχατη ποινή, ακολουθούμενη από την Ιταλία το 1994 (τελευταία εκτέλεση το 1947), την Ισπανία το 1995 (1975) και το Βέλγιο το 1996 (1950).

Παρ' ότι πρόσφατα στην Ελλάδα ακούστηκαν ορισμένες φωνές υπέρ της επαναφοράς της για εμπόρους ναρκωτικών, κάτι τέτοιο θα ήταν μάλλον ανήκουστο για τα ευρωπαϊκά, αν όχι και για τα διεθνή, δεδομένα. «Τελευταίως δύο χώρες κατά μέσον όρο καταργούν τη θανατική ποινή ετησίως» αναφέρει η Διεθνής Αμνηστία. «Μόνο τρεις την επανέφεραν. Από αυτές η μία το Νεπάλ την κατήργησε ξανά, ενώ στις άλλες δύο Παπούα Νέα Γουινέα και Φιλιππίνες ισχύει αλλά δεν έχουν πραγματοποιηθεί εκτελέσεις».

Η Ιαπωνία εφαρμόζει ένα περίεργο σύστημα το οποίο, εκ πρώτης όψεως, μπορεί να φανεί βάρβαρο: δεν ειδοποιείται ούτε ο μελλοθάνατος ούτε η οικογένειά του για την ημερομηνία και ώρα της εκτέλεσης. Απλώς μια ημέρα ανοίγει η πόρτα του κελιού και ο αδαής πρωταγωνιστής του δράματος οδηγείται στην τελευταία του κατοικία. Η πρακτική αυτή έχει κάτι το ανθρωπιστικό μέσα στη σκληρότητά της: κρατώντας κάποιον στην άγνοια για την ημέρα του θανάτου του, η Ιαπωνία διαφυλάσσει παραδόξως την ανθρώπινη υπόστασή του.



37

Τα κράτη που εφαρμόζουν τη θανατική ποινή προσπαθούν να κάνουν «λιγότερο οδυνηρές» τις τελευταίες στιγμές των εκτελουμένων. Η λαιμητόμος, λ.χ., ήταν η «καλύτερη» εναλλακτική πρόταση της τότε νεοσυσταθείσης Γαλλικής Δημοκρατίας για να αντικαταστήσει τον τροχό και τη φωτιά (παρεμπιπτόντως καταργήθηκε το 1981 γιατί «εκφράζει μια ολοκληρωτική σχέση ανάμεσα στον πολίτη και στο κράτος»). Η ηλεκτρική καρέκλα εισήχθη στα τέλη του περασμένου αιώνα στο αμερικανικό σωφρονιστικό σύστημα ως «ηπιότερος» τρόπος εκτέλεσης από την κρεμάλα. Ωστόσο οι κυνικότεροι και πιο ενημερωμένοι ιστορικά υπενθυμίζουν ότι ο πραγματικός λόγος της εν λόγω αλλαγής ήταν δολιότερος.

Το 1881, όταν οι περισσότεροι εκτελούμενοι των ΗΠΑ ταλαιπωρούνταν από αργό και βάρβαρο θάνατο λόγω της ανικανότητας του δημίου τους στον χειρισμό της κρεμάλας, ο οδοντίατρος Αλμπερτ Σάουθουικ είδε έναν ηλικιωμένο μέθυσο να ακουμπά κατά λάθος τους ακροδέκτες μιας γεννήτριας στο Μπάφαλο. Εντυπωσιασμένος από το πόσο γρήγορα και φαινομενικά ανώδυνα πέθανε ο άνδρας, ο Σάουθουικ περιέγραψε το περιστατικό σε γνωστό του γερουσιαστή.

Εξι χρόνια αργότερα, εν μέσω προβληματισμού για την αλλαγή της εκτελεστικής μεθόδου, οι τιμές του χαλκού εκτοξεύθηκαν στα ύψη. Το ηλεκτρικό ρεύμα τύπου DC, που προωθούσε ο εφευρέτης του ηλεκτρισμού Τόμας Εντισον και απαιτούσε χοντρά χάλκινα σύρματα, έγινε ξαφνικά πιο ασύμφορο συγκριτικά με το ανταγωνιστικό AC που είχε αναπτύξει ο Τζορτζ Γουέστινγκχαουζ. Για να επιβληθεί στην αγορά ηλεκτρικού ρεύματος, ο Εντισον προσπάθησε να αποδείξει ότι το AC δεν ήταν ασφαλές.

Προσέλαβε επιστήμονες να διασχίσουν τη χώρα κάνοντας δημόσιες επιδείξεις ηλεκτροπληξίας σκύλων, γάτων και αλόγων: με 1.000 βολτ DC ένα σκυλί ταλαιπωρείται αλλά επιζεί, με 330 βολτ AC πεθαίνει. Την 1η Ιανουαρίου 1889 τέθηκε σε εφαρμογή ο πρώτος νόμος για εκτέλεση με ηλεκτροπληξία και δύο μήνες αργότερα παραγγέλθηκαν οι πρώτες γεννήτριες για τις ηλεκτρικές καρέκλες από τον Γουέστινγκχαουζ. Την άνοιξη της ίδιας χρονιάς ο Τζόζεφ Τσάπλο ήταν ο πρώτος άνδρας που καταδικάστηκε να καθήσει στην ηλεκτρική καρέκλα επειδή είχε δηλητηριάσει τις αγελάδες ενός γείτονά του. Τελικά η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια και έτσι ο πρώτος που εκτελέστηκε με ηλεκτροπληξία ήταν ο δολοφόνος Γουίλιαμ Κέμλερ, στις 6 Αυγούστου 1890 στη Νέα Υόρκη.

«Καλύτερα να τον είχαν σκοτώσει με τσεκούρι» ήταν το σχόλιο του Γουέστινγκχαουζ, το οποίο επισκιάστηκε από σχόλια του τύπου «από σήμερα ζούμε σε έναν ανώτερο πολιτισμό» των παρευρισκομένων. Ως το 1910, 20 αμερικανικές πολιτείες είχαν υιοθετήσει την ηλεκτρική καρέκλα. Εκτοτε πάμπολλα περιστατικά έχουν αποδείξει την αγριότητα της μεθόδου. Στις 25 του περασμένου Μαρτίου, λ.χ., με την πρώτη ηλεκτρική εκκένωση γαλάζιες και πορτοκαλί φλόγες ύψους 30 εκατοστών άρχισαν να πετάγονται από το κεφάλι του Πέντρο Μεντίνα, ενώ ο εκτελεστικός θάλαμος μύρισε καμένη σάρκα.

Ο «ανώδυνος» τρόπος εκτέλεσης

Η θανατηφόρος ένεση υιοθετήθηκε το 1982 ως πιο «ανώδυνος» τρόπος εκτέλεσης, σαν μια συνηθισμένη ιατρική διαδικασία: λίγες ώρες πριν από το μεγάλο ραντεβού, προσφέρεται στον μελλοθάνατο μια ηρεμιστική ένεση την οποία σπανίως αρνείται· στον θάλαμο της εκτέλεσης, του χορηγείται πρώτα μία δόση sodium pentothal που προκαλεί απώλεια των αισθήσεων, κατόπιν μία pancuronium bromide που σταματά την αναπνοή και, τέλος, μία



38

potassium chloride που ακινητοποιεί την καρδιά. Ωστόσο σκηνές αγωνίας έχουν καταγραφεί και με αυτή τη μέθοδο. Σωληνάκια και βελόνες έχουν φύγει από τη θέση τους, ενώ, αν πρόκειται για ηρωινομανείς μελλοθανάτους, έχει περάσει πολύς και αγωνιώδης χρόνος ώσπου να βρεθεί φλέβα. Ο Αμερικανικός Ιατρικός Σύλλογος θεωρεί ανήθικο τα μέλη του να συμμετέχουν σε τέτοιου είδους διαδικασίες, έτσι τον ρόλο του νοσοκόμου αναλαμβάνει συχνά ένας ελλιπώς εκπαιδευμένος υπάλληλος των φυλακών.

Πιο σκληρή όμως από οποιαδήποτε απεγνωσμένη προσπάθεια εύρεσης φλέβας ήταν η άρνηση ικανοποίησης της τελευταίας επιθυμίας τού Λάρι Γουέιν Γουάιτ, ο οποίος εκτελέστηκε με θανατηφόρο ένεση στις 22 του περασμένου Μαΐου. Αφού έφαγε το παραδοσιακά λουκούλλειο γεύμα των μελλοθανάτων τηγανητές γαρίδες, μπριζόλα, φιλέτο ψαριού, πατάτες τηγανητές, δύο αβγά και κόκα κόλα τον οδήγησαν στον θάλαμο της εκτέλεσης όπου εκδήλωσε την επιθυμία να καπνίσει ένα τελευταίο τσιγάρο. Η απάντηση των αρχών της φυλακής ήταν αρνητική γιατί στον χώρο απαγορεύεται το κάπνισμα και δεν γίνεται καμία απολύτως εξαίρεση.

Οι εκτελεσθέντες όμως έχουν συχνά το «προνόμιο» να μένουν αθάνατες οι τελευταίες φράσεις τους. Αυτές κυμαίνονται από ειρωνικές «Εύχομαι σε όλους μια καλή ζωή», Τζερόμ Μπάτλερ, 21 Απριλίου 1990 ως απολογητικές «Λυπάμαι για ό,τι έκανα. Μου αξίζει αυτό. Ελπίζω ο Χριστός να με συγχωρήσει. Τρέμω ολόκληρος», Τζέφρι Μπάρνι, 16 Απριλίου 1986 και ανατριχιαστικές «Ακόμη επιμένω ότι είμαι αθώος. Αυτό μονάχα έχω να πω», Τζόνι Αντερσον, 17 Μαΐου 1990. Τουλάχιστον 16 αθώοι έχουν εκτελεσθεί από το 1976 ως σήμερα.

«Οσο προσεκτικά και αν είναι τα δικαστήρια, υφίσταται η πιθανότητα ψευδορκίας, ειλικρινούς αλλά λανθασμένης μαρτυρίας ή ανθρώπινου λάθους. Δεν υπάρχει τρόπος να μάθουμε πόσοι αθώοι έχουν εκτελεσθεί, αλλά μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι υπήρξαν μερικοί» είπε δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ.

«Κυριαρχεί η αίσθηση ότι στην πτέρυγα των μελλοθανάτων βρίσκονται ζώα που θα έπρεπε να είχαν κλειστεί σε κλουβί και εκτελεστεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Αλλά οι περισσότεροι είναι κανονικοί άνθρωποι. Υπάρχουν βεβαίως και ορισμένοι που θα έκαναν τον Χάνιμπαλ Λέκτερ να φαντάζει καλός» λέει ο μελλοθάνατος Ντιν Κάρτερ, ο οποίος κρατείται στις φυλακές του Σαν Κουέντιν και έχει στήσει «σελίδα» στο Internet για να δώσει στον κόσμο μια όψη της ποινής του θανάτου από την πλευρά του καταδικασμένου. «Υπάρχουν άνθρωποι εδώ μέσα που αυτοκτονούν, άλλοι που χάνουν σιγά σιγά τα λογικά τους... Οταν ακούω πολιτικούς να υπόσχονται σκληρότερο σωφρονιστικό σύστημα, κουνάω το κεφάλι μου κατάπληκτος».

Γιατί η θανατική ποινή είναι γενικώς ένα αδιέξοδο: αν εκτελούνται όσοι βρίσκονται στη φυλακή για φόνο (100.000 μόνο στις ΗΠΑ), τα κράτη θα μετατραπούν σε εφιαλτικές κολάσεις τού «οφθαλμόν αντί οφθαλμού»· αν πάλι εκτελούνται μόνο ορισμένοι δολοφόνοι, ποιος μπορεί να εγγυηθεί την ορθότητα της επιλογής;



39

ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ

Επιστήμη είναι η συστηματική έρευνα και η ανάπτυξη της γνώσης σ’ έναν συγκεκριμένο τομέα.

Είναι μια οργανωμένη και προγραμματισμένη ανθρώπινη ενέργεια που γεννήθηκε από την προσπάθεια του ανθρώπου να βρει λύσεις στα προβλήματα που τον απασχολούν και να καλύψει τις ανάγκες του.

Η επιστήμη έχει ως στόχο να βρει τα μέσα και τις αντικειμενικά αποδεκτές γνώσεις, των οποίων η πρακτική εφαρμογή οδηγεί στην επίτευξη των σκοπών της.

Οι κυριότεροι σκοποί της επιστήμης είναι:

Η ερμηνεία του επιστητού (επιστητό είναι οτιδήποτε συλλαμβάνουν οι αισθήσεις του ανθρώπου)

Η παρέμβαση και η κυριαρχία στη φύση Η βελτίωση των όρων διαβίωσης του ανθρώπου Η απόκτηση δύναμης μέσω της γνώσης Η πνευματική ικανοποίηση από τη διεύρυνση του γνωστικού ορίζοντα της ανθρωπότητας και την ανάπτυξη του πολιτισμού

Σύμφωνα με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν «η επιστήμη δεν μπορεί να δημιουργήσει σκοπούς και ακόμη λιγότερο να τους εμπνεύσει σε ανθρώπινα όντα· το πολύ να προσφέρει τα μέσα για την επίτευξη κάποιων σκοπών, οι οποίοι όμως έχουν συλληφθεί από προσωπικότητες με υψηλότερα ηθικά ιδανικά» .

Οι σκοποί που πρέπει η επιστήμη να υπηρετεί είναι: Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του ανθρώπου απ’ όλες τις απόψεις

(οικονομική, κοινωνική, ψυχική, ατομική, βιολογική) Η διάδοση της γνώσης, η καταπολέμηση της αμάθειας, των προλήψεων, των προκαταλήψεων και των δεισιδαιμονιών

Η ολόπλευρη καλλιέργεια της προσωπικότητας του ανθρώπου Το ενδιαφέρον και η φροντίδα για το περιβάλλον

ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ

ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Σαν άτομο πρέπει :

να χαρακτηρίζεται από την εκλέπτυνση του εσωτερικού του κόσμου, ιδιαίτερα στις μέρες μας που ο κίνδυνος του μονομερούς ορθολογισμού που επιβάλλει η εξειδίκευση είναι πολύ μεγάλος.

Παράλληλα με τη γνώση να προσδίδει την απαιτούμενη ποιότητα στις αξίες και τα ιδανικά

σε κάθε στιγμή της ζωής του πρέπει να τον διακρίνει η συνείδηση, η συνέπεια, ο εσωτερικός σταθμός ελέγχου και η αυτογνωσία ως ρυθμιστής της κοινωνικής συμπεριφοράς και το υπόβαθρο για κάθε ατομική προσπάθεια διεύρυνσης στον κοινωνικό χώρο.

Να γνωρίζει ότι η γνώση δεν σταματά, αλλά ακολουθεί το κοινωνικό γίγνεσθαι και ακολουθεί διαλεκτική πορεία.



40

Να ενημερώνεται για κάθε τι που προκύπτει στην επιστημονική έρευνα, ώστε να κατέχει σε βάθος το αντικείμενο της έρευνας του.

Να είναι δεκτικός και αντικειμενικός. Όλη του η προσπάθεια να εστιάζεται στην αναζήτηση της αλήθειας, παραμερίζοντας μισαλλοδοξία και προσπάθεια. Η επιστήμη είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής προσπάθειας, δεν στρατεύεται κάτω από σημαίες και ο επιστήμονας είναι ο ανιδιοτελής υπηρέτης του πνεύματος.

Ο γνώμονας στη συμπεριφορά του να είναι η εντιμότητα, η μεγαλοψυχία και η φιλανθρωπία. Να απλώνει τη γνώση, να την εκλαϊκεύει στην προσπάθεια του να φωτίσει ένα ευρύτερο φάσμα, να είναι λειτουργός και όχι επαγγελματίας.

Έτσι ο επιστήμονας μπορεί να δώσει στο κοινωνικό σύνολο : Ένα πρότυπο συμπεριφοράς, ένα δρόμο και ένα τρόπο, ώστε ο μέσος άνθρωπος να συμπορευτεί μαζί του στην ανοδική πορεία που πλάστηκε για ν’ ακολουθήσει.

Προστασία από ιδεολογικούς υφάλους και ανήθικους σκοπέλους Ελπίδα και λύτρωση από τον πόνο, την αρρώστια, τη δυστυχία. Ιδεολογικές αναζητήσεις που απελευθερώνουν από τη μονομέρεια και το δογματισμό Μία μέθοδο ενσυνείδητης τοποθέτησης μέσα στον κόσμο και καλλιέργεια του αισθήματος της ελευθερίας.

Καλλιέργεια της ηθικής και πολιτικής ευθύνης μέσα από την επιστημονική του δημιουργία.

Αξιοποίηση της τεχνολογίας με παράλληλη απαλλαγή από τη τυφλή προσκόλληση και αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων του πνεύματος.

Ποιότητα συνθηκών διαβίωσης Απελευθέρωση από το κλίμα της ανασφάλειας που γεννά ο φόβος ενός πυρηνικού ολέθρου, η κορύφωση της καπηλείας της γνώσης, ο ανταγωνισμός, η τυποποίηση.

Νέους τρόπους αξιοποίησης της φύσης, χωρίς αυτοί να συνεπάγονται τη καταστροφή της.

Σήμερα παρατηρείται μια εκτεταμένη κρίση που απεικονίζεται στη χρησιμοποίηση των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας με τρόπο ανήθικο που προκαλεί

προβλήματα στην ομαλή συμβίωση των ανθρώπων.


Οι αιτίες αυτής της κατάστασης εντοπίζονται στον ανθρώπινο παράγοντα. Συγκεκριμένα, οι σύγχρονοι επιστήμονες επηρεάζονται από τα αρνητικά πρότυπα που προβάλλει ο τρόπος ζωής ,η κυριαρχία των υλικών αγαθών και του χρήματος, η ανηθικότητα, η έλλειψη υγιών προτύπων, ο ανηλεής ανταγωνισμός με έπαθλο τον πλούτο και την κοινωνική αναγνώριση.

Ο σύγχρονος επιστήμονας έχει εξειδικευτεί υπερβολικά στο αντικείμενό του με αποτέλεσμα να μην έχει την απαραίτητη ανθρωπιστική παιδεία για να κατανοεί τις βαθύτερες συνέπειες των έργων του πάνω στον άνθρωπο και στην κοινωνία. Κατά αυτό τον τρόπο συχνά γίνεται υποχείριο ηγέτη άνομων και σκοτεινών συμφερόντων Η σύγχρονη κοινωνία δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην υλική πλευρά του πολιτισμού παρά στην πνευματική. Έτσι, ο επιστήμονας ενθαρρύνεται να λειτουργεί ως τεχνοκράτης και όχι ως πνευματικός άνθρωπος



41

Επίσης, ο επιστήμονας δέχεται σοβαρή επιρροή από το ατομικιστικό πνεύμα που προβάλλεται έντονα στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Έτσι, καλείται να λειτουργεί ως άτομο και όχι στο πλαίσιο μιας συλλογικής προσπάθειας. κατ’ αυτό τον τρόπο ο επιστήμονας προσδοκά προσωπικά οφέλη, πλούτο και δύναμη και αντιμετωπίζει την επιστήμη ως αυτοσκοπό και όχι ως παράγοντα του ανθρώπινου πολιτισμού

Ο ιδιοτελής επιστήμονας δεν ενδιαφέρεται για τους σκοπούς που θα υπηρετήσει η επιστήμη («Η εποχή μας είναι η εποχή των τέλειων μέσων και των συγκεχυμένων σκοπών», Αϊνστάιν). Όμως, «όταν η επιστήμη υπηρετεί συγκεχυμένους ή ιδιοτελείς σκοπούς κάνει πάντοτε λάθη. Δεν έλυσε ποτέ ένα πρόβλημα χωρίς να δημιουργήσει κάποιο άλλο» (Μπέρναρντ Σω).

Για να αναστραφεί αυτό το κλίμα και η επιστήμη να βρίσκεται

διαρκώς στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου και του ανθρώπου θα πρέπει:

Να υπάρχει πρόβλεψη στην εκπαίδευση για την ενίσχυση των ανθρωπιστικών σπουδών, έτσι ώστε όλοι οι επιστήμονες να διαθέτουν υψηλά ιδανικά και αξίες.

Να συντονιστούν οι προσπάθειες για διάδοση της γνώσης, καταπολέμηση της αμάθειας και των προλήψεων και δεισιδαιμονιών, κατάρρευση των προκαταλήψεων και καλλιέργεια της ανθρώπινης προσωπικότητας.

Να εμπεδωθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί στην κοινωνία, ώστε να υπάρχει ο απαραίτητος έλεγχος που θα επιτρέπει τη λειτουργία της επιστήμης και της τεχνολογίας προς όφελος όλων των ανθρώπων.

Οι διεθνείς οργανισμοί να φροντίσουν ώστε τα επιτεύγματα της επιστήμης (φάρμακα, θεραπείες κτλ) να γίνουν κτήμα όλων των ανθρώπων, ακόμα και αυτών που κατοικούν σε υπανάπτυκτες χώρες. Όπως, επίσης, να διασφαλίσουν για όλο τον κόσμο δικαιοσύνη, ειρήνη και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ

Κλωνοποίηση ή κλωνισμός είναι η μέθοδος αναπαραγωγής οργανισμών γενετικά όμοιων προς έναν αρχικό με παρέμβαση στη γενετική δομή ενός κυττάρου του. Η κλωνοποίηση διακρίνεται σε θεραπευτική (δημιουργία ανθρώπινων εμβρυικών βλαστικών κυττάρων για τη θεραπεία ασθενειών) και αναπαραγωγική (δημιουργία ανθρώπινων κλώνων).

ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ

Υπόσχεται μια ζωή μεγαλύτερης διάρκειας και καλύτερης ποιότητας. Συμβάλλει στην ερμηνεία και κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού και οδηγεί σε νέες μεθόδους θεραπείας και πρόληψης.

Αναμένεται μελλοντικά να απελευθερώσει την ανθρωπότητα από ανίατες και κληρονομικά μεταβιβαζόμενες ασθένειες. Η εξασφάλιση της υγείας και η αύξηση του μέσου όρου ζωής του ανθρώπου θα είναι φυσικά επακόλουθα.



42

Αναπτύσσει τη γεωργία και την κτηνοτροφία με τη δημιουργία ειδών πιο ανθεκτικών.

Επιτρέπει τη βελτίωση της διατροφής και την κάλυψη των διατροφικών αναγκών του πλανήτη.

ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ

Η ραγδαία εξέλιξη στον τομέα της κλωνοποίησης εγείρει σοβαρές ανησυχίες στο κοινωνικό σύνολο. Και αυτό γιατί η διαδικασία εγείρει τεράστια ηθικά ζητήματα και υποκρύπτει κινδύνους για την ανθρωπότητα. Ειδικότερα:

Η παρέμβαση του ανθρώπου στο έργο της φύσης μπορεί να έχει ανεξέλεγκτες επιπτώσεις, εφόσον η ανθρώπινη αλαζονεία μπορεί να ανοίξει το «κουτί της Πανδώρας» και η Νέμεση (τιμωρία) να διαδεχτεί την Ύβρη (αλαζονεία).

Η κλωνοποίηση ανοίγει το δρόμο για κοινωνικές διακρίσεις και για την περιθωριοποίηση ατόμων με κριτήριο το αποκρυπτογραφημένο γενετικό υλικό. Ο προκαθορισμός γενετικών χαρακτηριστικών είναι δυνατό να οδηγήσει σε μια κοινωνία ομοιομορφίας και τυποποίησης, όπου η ιδιαιτερότητα θα στιγματίζεται.

Οι επιπτώσεις στον ψυχισμό του ανθρώπου και τις παραδοσιακές σχέσεις (οικογένεια, διαπροσωπικές σχέσεις) από την παραγωγή ανθρώπων χωρίς γονιμοποίηση είναι αδύνατο να προβλεφθούν.

Η εξάπλωση των γενετικά τροποποιημένων προϊόντων εξασφαλίζει τεράστια κέρδη στις επιχειρήσεις, αλλά εμπεριέχει πιθανούς κινδύνους για την υγεία.

Η παραγωγή εμβρύων για «ανθρώπινα ανταλλακτικά» αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα μιας πιθανής κερδοσκοπικής διαχείρισης των επιστημονικών γνώσεων, που θα προσβάλλει βάναυσα τις αξίες του ανθρώπινου πολιτισμού.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ

ΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμβολή της κλωνοποίησης στην πρόοδο της ανθρωπότητας αποτελεί η υπεύθυνη και συνειδητοποιημένη τοποθέτησή μας με γνώμονα τις ανθρωπιστικές αξίες.

Η ευθύνη του επιστήμονα

Υπευθυνότητα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, διαφύλαξη της ανεξαρτησίας του από οικονομικά και εθνικά συμφέροντα, συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα, φρόνηση και αποφυγή της αλαζονικής στάσης

Η προστασία της πολιτείας Θέσπιση νόμων και αρχών για την ορθολογική χρήση των επιστημονικών ανακαλύψεων και παράλληλη κοινοποίησή τους στον πολίτη, έλεγχος των επιστημονικών ερευνών που διεξάγονται και παρουσίαση των πορισμάτων στην παγκόσμια κοινότητα.

Η ευθύνη των Μ.Μ.Ε. Γνωστοποίηση των ωφελειών, αλλά και των κινδύνων που απορρέουν από τη διαδικασία της κλωνοποίησης, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης.



43

Η ευθύνη της οικογένειας και του σχολείου Ανθρωπιστική παιδεία ως μέσο αγωγής του ατόμου.

ΑΡΘΡΟ

O ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ , Κυριακή 4 Δεκεμβρίου 2005

Πηγή: Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ»

Θα φανταζόταν κανείς πριν από μία δεκαετία ότι ένα... πρόβατο θα ήταν ικανό να αλλάξει νομοθεσίες ανά τον κόσμο, να αποτελέσει θέμα συζήτησης τόσο στα καφενεία όσο και στις ακαδημίες επιστημών και να μετατραπεί σε «ορόσημο» για ερευνητές σε ολόκληρο τον πλανήτη; Και όμως αυτό συνέβη μετά το 1996, οπότε και γεννήθηκε με τη διαδικασία της κλωνοποίησης το πρώτο θηλαστικό, το πιο διάσημο πρόβατο της ιστορίας, η Ντόλι. Μπορεί η Ντόλι να μη ζει πια, ωστόσο η γέννησή της έδειξε ότι ίσως η ανθρώπινη κλωνοποίηση δεν είναι μακριά. Παρ' ότι το συγκεκριμένο πεδίο είναι ένα από τα πιο «καυτά» τα τελευταία χρόνια, ελάχιστες είναι οι έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο οι οποίες καταγράφουν τον «σφυγμό» των πολιτών - ίσως των πιο σημαντικών κριτών σε ό,τι αφορά το ζήτημα - σχετικά με την κλωνοποίηση. «Το Βήμα» παρουσιάζει σήμερα μια τέτοια σφυγμομέτρηση των απόψεων του ελληνικού κοινού, την πρώτη του είδους της στη χώρα μας. Όπως προκύπτει από αυτήν, οι Έλληνες τάσσονται στην πλειοψηφία τους υπέρ της θεραπευτικής κλωνοποίησης, δηλαδή αυτής που αφορά τη θεραπεία ασθενειών και τη δημιουργία οργάνων με χρήση εμβρυικών βλαστικών κυττάρων. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, ένα σεβαστό ποσοστό δηλώνει «ανοιχτό» στην κλωνοποίηση ανθρώπου. Και αυτό φαίνεται να συμβαίνει κυρίως σε άτομα που αισθάνονται τον πόνο ή την ανάγκη να τούς «χτυπά την πόρτα», εξαιτίας απώλειας αγαπημένων προσώπων ή προβλημάτων αναπαραγωγής. Σε αυτές τις περιπτώσεις η κλωνοποίηση μοιάζει να αποτελεί ένα «παράθυρο», μια λύση στα αδιέξοδα. Παράλληλα περισσότεροι από ένας στους δέκα συμμετέχοντες δηλώνουν δεκτικοί στην ανθρώπινη κλωνοποίηση σε περίπτωση που θα μπορούσαν να αποκομίσουν οικονομικά οφέλη από αυτήν. Ίσως επειδή εκτός από την εποχή της προόδου κάθε είδους τεχνολογίας ζούμε και στην εποχή που όλα πωλούνται και αγοράζονται. Ακόμη και η ανθρώπινη ζωή...

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=84&eid=2510



44

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ

Διαφήμιση είναι η οργανωμένη σε επιστημονική βάση προβολή και προώθηση ενός προϊόντος, μιας υπηρεσίας, μιας ιδέας, ενός προσώπου. Αποσκοπεί με τη συνδρομή κυρίως των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος στην κοινή γνώμη και τελικά στην προώθηση της ιδέας ή την αγορά του προϊόντος.

ΘΕΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Πληροφορεί και ενημερώνει τους καταναλωτές για τα προϊόντα και τα πλεονεκτήματά τους, ώστε να επιλέγουν αυτά που ανταποκρίνονται πιο αποτελεσματικά στις ανάγκες και τις οικονομικές δυνατότητές τους.

Διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την οικονομική ανάπτυξη, αφού προσελκύει αγοραστές και προωθεί την αύξηση των πωλήσεων. Ενισχύει, έτσι, τις επιχειρήσεις, οι οποίες κάνουν νέες επενδύσεις και εξασφαλίζουν νέες θέσεις εργασίας.

Συμβάλλει στην ποιοτική βελτίωση των προϊόντων, καθώς οξύνει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στους παραγωγούς και τους διακινητές των αγαθών.

Είναι ένας τεράστιος οικονομικός χώρος, ο οποίος απασχολεί χιλιάδες εργαζόμενους, επιστήμονες και καλλιτέχνες. Στηρίζει οικονομικά τα μέσα επικοινωνίας, τον επαγγελματικό αθλητισμό, την τέχνη και γενικότερα την κοινωνία του θεάματος.

Χρηματοδοτεί εθελοντικές πρωτοβουλίες, φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, πολιτιστικές δραστηριότητες και προβάλλει κοινωνικά μηνύματα, ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη.

Αναδεικνύεται σε παράγοντα αισθητικής καλλιέργειας, όταν χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία, φαντασία και υψηλή αισθητική.

Ασκεί ουσιαστική επίδραση σε διάφορες πτυχές της κοινωνικής ζωής.

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Η σύγχρονη διαφήμιση υπερβαίνει τα όρια μιας απλής γνωστοποίησης και αποτελεί έναν μηχανισμό δημιουργίας αναγκών και χειρισμού του καταναλωτή. Με αυτή τη έννοια επιφέρει επιπτώσεις στο άτομο και το κοινωνικό σύνολο:

Αμβλύνει την κριτική του ικανότητα και καταργεί την ελευθερία βούλησης με το βομβαρδισμό του δέκτη με μηνύματα.

Επιβάλλει έναν κοινό τρόπο ζωής και σκέψης ενισχύοντας την ομοιομορφία και την τυποποίηση και χειραγωγεί τον πολίτη οδηγώντας τον στη μαζοποίηση.

Ταυτίζει την ευτυχία και την καταξίωση με την κατανάλωση, γεγονός που προσδένει τον καταναλωτή στο άρμα των διαρκώς διευρυνόμενων αναγκών του.

Καθιστά τον καταναλωτή θύμα μιας υλιστικής νοοτροπίας, η οποία τον καταδικάζει σε ασταμάτητο αγώνα, υπερεργασία, εντατικούς ρυθμούς ζωής και άγχος.

Διεγείρει και εκμεταλλεύεται τις συναισθηματικές ανάγκες του ανθρώπου (ανασφάλειες, φόβους, επιθυμίες κ.ά.), εκχυδαΐζει τα συναισθήματά του και τον οδηγεί σε μηχανικές συναισθηματικές αντιδράσεις.



45

«Διδάσκει» ηθική, αλλά από αρνητική σκοπιά. Προβάλλοντας την ηθική του χρήματος και της επιβολής, αλλοτριώνει ηθικά και καθιστά τον άνθρωπο άπληστο, κυνικό και φιλοχρήματο.

Τροφοδοτεί την παραβατική συμπεριφορά, καθώς υπόσχεται τα πάντα σε όλους χωρίς διακρίσεις. Επειδή, όμως, για τη συντριπτική πλειονότητα η ικανοποίηση αυτών των υποσχέσεων είναι ανέφικτη με θεμιτά μέσα, η προσφυγή σε αντικοινωνικές συμπεριφορές προβάλλει ως εύκολη λύση.

Ενισχύει τη σημασία των ατομικών αναγκών σε βάρος των συλλογικών, οδηγεί σε ιδιώτευση και υποβαθμίζει την αξία της πολιτικής συμμετοχής.

Εθίζει τους πολίτες στην άκριτη αποδοχή της κατευθυνόμενης πληροφόρησης, προετοιμάζοντας την υποταγή τους στην παραπληροφόρηση και την οργανωμένη προπαγάνδα.

Μετατρέπει το άτομο σε εύκολο θύμα της κερδοσκοπίας των επιχειρήσεων, με τη δημιουργία πλασματικών αναγκών και τον ερεθισμό των επιθυμιών.

Οδηγεί σε λαθεμένες εντυπώσεις για την αξία ενός προϊόντος, με την παρουσίαση ψευδών ή αποσπασματικών πληροφοριών (παραπλανητική διαφήμιση).

Επιβαρύνει τον καταναλωτή οικονομικά, αφού το κόστος της διαφήμισης ενός προϊόντος επιφέρει άνοδο της τιμής του

Δημιουργεί μονοπωλιακές καταστάσεις –οι μικρές επιχειρήσεις αδυνατούν να αντέξουν τον ανταγωνισμό των οικονομικών κολοσσών-, διογκώνει την ανεργία και περιορίζει την αυτοαπασχόληση.

Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Ανεξάρτητα από τις αρνητικές της επιδράσεις, η διαφήμιση αποτελεί στην εποχή μας μια αναγκαιότητα που υπαγορεύεται από το υψηλό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης και την πολυπλοκότητα της βιομηχανικής κοινωνίας. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι να διαμορφώσουμε. ξεχωριστά ο καθένας ως άτομο και συλλογικά ως κοινωνία με τους αρμόδιους φορείς, εκείνη τη στάση και τους μηχανισμούς που θα προστατεύσουν τον πολίτη / καταναλωτή και θα περιορίσουν την ανεξέλεγκτη δράση της διαφήμισης. Προϋποθέσεις για τη δραστική αντιμετώπιση της διαφήμισης είναι:

Ο υπεύθυνος και συνειδητοποιημένος καταναλωτής να διαχωρίζει τις χρήσιμες πληροφορίες από τις τεχνικές εντυπωσιασμού.

Να αξιολογεί τη χρησιμότητα και την αναγκαιότητα ενός προϊόντος σύμφωνα με την ιεράρχηση των αναγκών του, διακρίνοντας τις πραγματικές από τις πλασματικές.

Να θέτει ως προτεραιότητα την ποιότητα ζωής και όχι την ποσότητα αγαθών, αφού η ευτυχία είναι αποτέλεσμα βιωμάτων και όχι καταναλωτικών προϊόντων.

Να γνωρίζει και διεκδικεί τα δικαιώματά του, συμμετέχοντας σε οργανώσεις καταναλωτών και αντιδρώντας σε φαινόμενα αισχροκέρδειας και παραπλανητικής διαφήμισης.

Ο διαφημιστής δεν πρέπει να λογοκρίνεται. Πρέπει όμως να αυτοπεριορίζεται, ακολουθώντας τις αρχές που επιβάλλει η διαφημιστική δεοντολογία, όπως:

1. Η αρχή της αλήθειας και της αντικειμενικότητας, ώστε ο δέκτης να σχηματίζει

αντικειμενική και ολοκληρωμένη εικόνα μέσα από επαρκή πληροφόρηση 2. Ο σεβασμός των παραδόσεων, των εθνικών και θρησκευτικών συμβόλων 3. Ο σεβασμός της νοημοσύνης, της αισθητικής και της αξιοπρέπειας του κοινού



46

4. Η αρχή του θεμιτού ανταγωνισμού 5. Ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων και η κοινωνική ευαισθησία. Η

διαφήμιση δεν πρέπει να συντηρεί και να αναπαράγει αρνητικά στερεότυπα και απαξιωτικές αντιλήψεις για διάφορες κοινωνικές ομάδες.

Χρέος της πολιτείας είναι:

Η διαμόρφωση θεσμικού πλαισίου για την προστασία του καταναλωτή, με κύριους άξονες τον έλεγχο, την ενημέρωση και την προστασία από την αθέμιτη και παραπλανητική διαφήμιση

Η ενίσχυση των εθελοντικών οργανώσεων των καταναλωτών Η επιβολή κανόνων στην τηλεοπτική διαφήμιση, όπως: ο περιορισμός του αριθμού των διαφημιστικών μηνυμάτων, η απαγόρευση της προβολής διαφημίσεων που απευθύνονται σε παιδιά σε ώρες υψηλής τηλεθέασης .

Η προπαγάνδα στηρίζεται στην επανάληψη. Πρέπει ο χώρος που απομένει από την καθημερινή έγνοια μέσα σου να γεμίσει από ένα σύνθημα, έτσι που να μην έχεις πια τη δυνατότητα να συλλογιστείς από μόνος σου, με τον εαυτό σου και για τον εαυτό σου. Αυτό μπορεί και να είναι ανακουφιστικό για όλους όσοι, από φυσική αδυναμία ή από νωθρότητα, δυσκολεύονται να κατασκευάσουν εσωτερική ζωή. Αλλά οι άλλοι, οι εξίσου πολλοί; Αυτοί δολοφονούνται ή αυτοχειριάζονται πνευματικά και ψυχικά, και μεταμορφώνονται σε θλιβερά ενεργούμενα. Και η ανθρώπινη μοναξιά μεγαλώνει, γίνεται ανυπόφορος εφιάλτης.

Ευθύνη της οικογένειας και του σχολείου είναι: Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και του προβληματισμού του νέου Η παροχή καταναλωτικής αγωγής και η εκπαίδευση των νέων στον έλεγχο και την επεξεργασία των πληροφοριών, με στόχο τη διαμόρφωση υποψιασμένων καταναλωτών.

Η καλλιέργεια του διαλόγου στα πλαίσια της οικογένειας και η ελεγχόμενη παρακολούθηση τηλεοπτικών και διαφημιστικών προγραμμάτων.

KEIMENO «Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ»

Ι.Μ.ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Η προπαγάνδα είναι πολιτική, κοινωνική, εμπορική. Είναι το σκληρό σφυροκόπημα που επιδιώκει να επιβάλει ένα προϊόν, οποιασδήποτε μορφής. Αυτό το προϊόν μπορεί να είναι μια πίστη, μια κοινωνική οργάνωση, ένα πολιτικό καθεστώς ή ένα είδος της καθημερινής χρήσης. Όλοι οι τρόποι της επικοινωνίας έχουν επιστρατευτεί, για να υπηρετήσουν την προπαγάνδα. Ο άμεσος λόγος, το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το τυπωμένο χαρτί, περιοδικό, εφημερίδα, βιβλίο. Μνημόνευσα και την εμπορική προπαγάνδα, δηλαδή τη διαφήμιση. Είναι δύσκολο να συλλάβει κανείς την έκτασή της και την επίδρασή της στη διαμόρφωση του σύγχρονου ανθρώπου. Η εμπορική διαφήμιση, με τα μέσα που έχει τώρα στη διάθεσή της, βρίσκεται την κάθε στιγμή μπροστά στα μάτια μας, σιμά στα αυτιά μας, μια λέξη, μια φράση. Οι βιομηχανίες της εποχής, για να μπορέσουν να συντηρηθούν, είναι υποχρεωμένες να ανανεώνουν συνεχώς τους τύπους των προϊόντων τους, να επινοούν βελτιώσεις, συχνά χωρίς ωφελιμότητα, να δημιουργούν ένα χώρο γοητείας, που θα την ονόμαζε κανείς μαγγανεία, καθώς εκείνη που χρησιμοποιούσε ο Μεφιστοφελής, για να κερδίσει την ψυχή του Φάουστ. Έτσι θύμα αυτής της μηχανορραφίας, ο άνθρωπος της εποχής είναι υποχρεωμένος, ακόμη και για τη διάσωση της ατομικής του αξιοπρέπειας, να ανανεώνει τα ατομικά μέσα της μεταφοράς του, τα έπιπλά



47

του, τα σκεύη του, να αλλάζει τρόπο ζωής, να γίνεται άλλος. Αυτές οι μεταμορφώσεις απαιτούν πρόσθετες δαπάνες. Και οι δαπάνες πρόσθεσαν το μόχθο. Και ο πρόσθετος μόχθος, προσανατολισμένος προς υλικά αποκτήματα, περιορίζει ολοένα και περισσότερο τον ελάχιστο χρόνο της προσωπικής ζωής. Έτσι ο άνθρωπος του καιρού μας έχει αλλάξει το αυτοκίνητό του ή το ψυγείο του ή το ραδιόφωνό του, αλλά έχει συνάμα μεγαλώσει και την εσωτερική μοναξιά του. Η μέριμνα για την συνεχή απόκτηση υλικών αγαθών, κεντριζόμενη από την εμπορική διαφήμιση, κατακαλύπτει το χώρο του εσωτερικού βίου. Γενική διαπίστωση: η εξωστρέφεια. Ο σύγχρονος άνθρωπος διαθέτει ελάχιστο χρόνο για να συνομιλήσει με τον εαυτό του, για να κοιτάξει ο ίδιος τον εαυτό του, δηλαδή για να φιλοσοφήσει, καθώς είπε ο Γιάσπερς. “Ποτέ μην αγοράζετε φύκια για... μεταξωτές κορδέλες”.

ΑΡΘΡΟ Οι κίνδυνοι των πωλήσεων εξ αποστάσεως, τα τρυκ των εμπόρων, τα

προϊόντα ευρεσιτεχνίας και οι παρενέργειες στο πορτοφόλι σας

ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ»

Ο ΠΕΡΙΧΑΡΗΣ παρουσιαστής του διαφημιστικού νυχτερινού τηλεσόου παρουσιάζει με καμάρι το «επαναστατικό προϊόν» και δείχνει να εκπλήσσεται με χαρακτηριστικές γκριμάτσες για τις ιδιότητές του. Υποτιθέμενοι αυτόπτες μάρτυρες και υποψήφιοι δοκιμαστές, προσεκτικά επιλεγμένες κοινότοπες φυσιογνωμίες για να καλύπτουν το αγοραστικό κοινό του συγκεκριμένου προϊόντος, επιδεικνύουν στην αρχή την επιφύλαξή τους προκειμένου να κάνουν αργότερα πειστικό τον ενθουσιασμό τους. Ακολουθούν οι χρήστες του προϊόντος που εμφανίζονται ως οι ευτυχέστεροι των ανθρώπων και κατόπιν οι τάχα ειδικοί που δίνουν μιαν επίφαση επιστημονικής γνωμάτευσης. Και αυτό ήταν! Καμία άλλη δυνατότητα ελέγχου, επαλήθευσης της διαφήμισης. Αρκούν η χαρά του αμερικανού παρουσιαστή και οι διαβεβαιώσεις των αμειβόμενων «δοκιμαστών». Τα προϊόντα αυτά πωλούνται μόνο μέσω ταχυδρομείου. Η μοναδική βιτρίνα είναι στις περισσότερες περιπτώσεις οι δέκτες της τηλεόρασης ή ένα ενημερωτικό φυλλάδιο. Από μαγνητικά σκουλαρίκια ως υπερλιπαντικά αυτοκινήτων και από αλλόκοτα όργανα γυμναστικής ως... «βιονικά αφτιά»! Τα προϊόντα εμφανίζονται στους παραλήπτες των σχετικών επιστολών και τους τηλεθεατές σαν μικρές, κατασκευαστικές «επαναστάσεις», σαν το απαύγασμα της πρωτοτυπίας και της διαρκούς χρηστικότητας. Σε πολλές περιπτώσεις όμως αποδεικνύονται, άμα τη παραλαβή, εντελώς διαφορετικά, ως προς το μέγεθος, την αντοχή και τη χρησιμότητα. Από την τηλεοπτική οθόνη ως το σπίτι του εύπιστου αγοραστή - παραλήπτη του προϊόντος, αλλάζουν πολλές φορές τα πάντα. Ανάμεσα στην πληθώρα των «ευρηματικών» προϊόντων προωθούνται ιδίως την καλοκαιρινή περίοδο τα γυαλιά ηλίου για υπέρλαμπρη όραση και αίσθηση «απαράμιλλης φωτεινότητας». «Αν αυτά τα γυαλιά και αυτά τα φίλτρα για τις ακτίνες του ηλίου είχαν αυτές τις ιδιότητες, όπως διαφημίζονται, και με τα δεδομένα των σταθερών τιμών για τα κρύσταλλα των φακών, θα έπρεπε να είχαν τριπλάσια και τετραπλάσια τιμή. Σαφώς λοιπόν η διαφήμιση είναι παραπλανητική και αποβαίνει σε βάρος της υγείας των καταναλωτών» σημειώνει ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Οπτικών και Οπτομετρών κ. Μ. Κουμπενάς. Συμπληρώνοντας ότι η ένωση θα προχωρήσει εντός των επομένων εβδομάδων σε έλεγχο σύνθεσης όλων αυτών των γυαλιών για να προσδιοριστούν οι πιθανές παρενέργειες που υπάρχουν από τη χρήση τους. Και τα προϊόντα της ακαθόριστης πρωτοτυπίας δεν έχουν προηγούμενο... Υπάρχουν τα σκουλαρίκια αδυνατίσματος που, σύμφωνα με τη σχετική διαφήμιση, ελέγχουν, με βάση τις αρχές του βελονισμού, το κέντρο της όρεξης κάτω από τον λοβό του αφτιού. Μάλιστα οι εκπρόσωποι της εταιρείας πωλήσεων εξ



48

αποστάσεως Telemarketing που διαθέτει το σχετικό προϊόν κκ. Χ. Κουρνιώτης και Μ. Μαρκάκης ανέφεραν ότι τα σκουλαρίκια της ανακοπής της όρεξης είναι από τα προϊόντα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις... Το Ινστιτούτο Καταναλωτών (ΙΝΚΑ) κατέγραψε το 1997 4.027 καταγγελίες για προσπάθεια εξαπάτησης των καταναλωτών από εταιρείες πώλησης εξ αποστάσεως. Ενα ποσοστό 75%-80% εξ αυτών αφορά τις παραπλανητικές καταχωρήσεις και έγγραφες «βραβεύσεις» και οι υπόλοιπες τα προϊόντα που πωλούνται μέσω των διαφημιστικών «σόου» της TV. Περί ποίων όμως «επαίνων» πρόκειται; Το γνωστό τρυκ που χρησιμοποιεί κυρίως η εταιρεία Post Market. Μια επιστολή που αποστέλλεται σε χιλιάδες δεκάδες ανύποπτους πολίτες που υποτίθεται ότι συμμετείχαν σε κάποιον διαγωνισμό, εν αγνοία τους. Και βέβαια θριάμβευσαν, από ένα σκέρτσο της τύχης και του συμφέροντος του επιχειρηματία. Κέρδισαν άπαντες! «Συγχαρητήρια, κερδίσατε ένα χρυσό βραχιόλι αξίας 2 εκατ. δρχ. Είστε ο πρώτος νικητής του διαγωνισμού μας και μπορείτε να παραλάβετε το ανεκτίμητο δώρο σας αν παραγγείλετε ένα προϊόν από τη συλλογή μας (σ.σ.: από όργανα γυμναστικής ως καθαριστικά επίπλων). Παραδεχθείτε ότι θα ήταν κρίμα να μην πάρετε το βραβείο σας επειδή δεν συμμετείχατε στην προσφορά μας. Σπεύσατε!». ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ 20-25 δισ. υπολογίζεται από τις εταιρείες πωλήσεων εξ αποστάσεως ο τζίρος από τη διάθεση των 150 περίπου προϊόντων που διαφημίζονται μέσω κυρίως της τηλεόρασης στην ελληνική αγορά. Το πελατολόγιο των 70 περίπου τέτοιου τύπου επιχειρήσεων εκ των οποίων πολλές με ανύπαρκτη ή παντελώς άγνωστη έδρα αριθμεί δεκάδες χιλιάδες καταναλωτές. Τα διαφημιστικά σποτ μακράς διάρκειας, τα λεγόμενα «informatials», αμερικανικής, γαλλικής ή γερμανικής παραγωγής και υψηλότατου κόστους, που αγγίζει τις 300.000 δολάρια και τα οποία προβάλλονται μετά από ειδικές «οικονομικές» συμφωνίες με ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς, αποδεικνύονται ιδιαίτερα αποτελεσματικά Αν πέσατε θύμα παραπλανητικής διαφήμισης, πρέπει να ξέρετε ότι, εκτός από τις δυνατότητες αποζημίωσης σύμφωνα με τις εθνικές διατάξεις, που ισχύουν σε κάθε κράτος - μέλος, η κοινοτική νομοθεσία υποχρεώνει τα κράτη - μέλη να θεσπίσουν κατάλληλα και αποτελεσματικά μέσα για τον έλεγχο της παραπλανητικής διαφήμισης προς το συμφέρον των καταναλωτών, των ανταγωνιστών τού εν λόγω επαγγελματία και του κοινού γενικότερα. Ανάλογα με το κράτος - μέλος ενδέχεται να πρόκειται για προσφυγές που υποβάλλονται από πρόσωπα ή οργανισμούς που έχουν νόμιμο συμφέρον να απαγορευθεί η σχετική παραπλανητική διαφήμιση. Οι προσφυγές αυτές, οι οποίες υποβάλλονται στις οικείες διοικητικές ή δικαστικές αρχές, μπορεί να καταλήξουν, ανάλογα με την περίπτωση, σε μέτρα που απαγορεύουν ή διατάσσουν την παύση της διαφήμισης.



49

ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ

Ο καταναλωτισμός είναι όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την τάση της εξίσωσης της προσωπικής ευτυχίας με την απόκτηση υλικών αγαθών και την κατανάλωση. Στα οικονομικά, ο καταναλωτισμός μπορεί επίσης να αναφέρεται στις οικονομικές πολιτικές που δίνουν έμφαση στην κατανάλωση και την πεποίθηση ότι η ελεύθερη επιλογή των καταναλωτών πρέπει να υπαγορεύει την οικονομική δομή μιας κοινωνίας. Παρόλο που ο καταναλωτισμός συνήθως συνδέεται με τον καπιταλισμό και τον Δυτικό κόσμο, εντούτοις είναι πολυπολιτισμικός και μη γεωγραφικός, όπως φαίνεται σήμερα π.χ. στο Τόκιο, τη Σινγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ, την Ταϊπέι, το Τελ Αβίβ και το Ντουμπάι. Ο καταναλωτισμός με την έννοια της αγοράς και κατανάλωσης υλικών αγαθών πέρα από τις βασικές ανάγκες είναι όσο παλιός είναι και οι παλαιότεροι πολιτισμοί . Από τότε που έκανε την εμφάνισή του ο καταναλωτισμός, πολλοί άνθρωποι και ομάδες αναζήτησαν συνειδητά εναλλακτικούς τρόπους μέσω μιας πιο απλής ζωής. Αν και ο καταναλωτισμός δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, επεκτάθηκε ευρέως τον 20ό αιώνα και ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες, υπό την επίδραση του νεοφιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης.

ENA AΡΘΡΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟ (Πηγή: Εφημερίδα «Ημερησία», 23-1-2010)

Ο μέσος Aμερικανός καταναλώνει κάθε ημέρα περισσότερα προϊόντα από το ίδιο του το βάρος, τροφοδοτώντας μια παγκόσμια κουλτούρα της υπερβολής που τελικά αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή στον πλανήτη, σύμφωνα με τη νέα ετήσια έκθεση του Iνστιτούτου Worldwatch. Σύμφωνα με την έκθεση, η λατρεία της κατανάλωσης και η πλεονεξία θα μπορούσαν σχεδόν να εκμηδενίσουν οποιαδήποτε κέρδη που θα μπορούσαν να προκύψουν από τις πολιτικές των κυβερνήσεων για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής ή από μια μετάβαση σε μια οικονομία καθαρής ενέργειας. Στην τελευταία δεκαετία (έως το 2006) οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δαπάνησαν 30,5 τρισεκατομμύρια δολάρια σε αγαθά και υπηρεσίες (σε τιμή δολαρίου του 2008). Σε αυτές τις δαπάνες περιλαμβάνονται οι βασικές ανάγκες, όπως τα τρόφιμα και η στέγη, αλλά καθώς τα εισοδήματα αυξήθηκαν, οι άνθρωποι δαπάνησαν περισσότερα στα καταναλωτικά αγαθά σε ακριβότερα τρόφιμα και σε μεγαλύτερα σπίτια, τηλεοράσεις, αυτοκίνητα, υπολογιστές, καθώς και αεροπορικά ταξίδια. Κατανάλωση Mόνο το 2008, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αγόρασαν 68 εκατομμύρια αυτοκίνητα, 85 εκατομμύρια ψυγεία, 297 εκατομμύρια ηλεκτρονικούς υπολογιστές και 1,2 δισεκατομμύρια κινητά τηλέφωνα. H κατανάλωση έχει αυξηθεί εντυπωσιακά τις προηγούμενες πέντε δεκαετίες, σημειώνοντας άνοδο 28% σε σχέση με το 1996 οπότε δαπανήθηκαν 23,9 τρισεκατομμύρια δολάρια, ενώ εξαπλασιάστηκε σε σχέση με το 1960 που δαπανήθηκαν 4,9 τρισεκατομμύρια δολάρια. Aν ληφθεί ως δεδομένο ότι ένα μέρος αυτής της αύξησης της κατανάλωσης προήλθε από την αύξηση του πληθυσμού, τότε οι καταναλωτικές δαπάνες ανά άτομο έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί. Δεδομένου ότι η κατανάλωση έχει αυξηθεί, περισσότερα ορυκτά καύσιμα, και μεταλλεύματα εξάγονται από η γη, περισσότερα δέντρα υλοτομούνται και περισσότερο έδαφος καλλιεργείται για την παραγωγή τροφίμων, συχνά και για τη διατροφή του ζωικού κεφαλαίου αφού οι άνθρωποι με τα υψηλότερα εισοδήματα άρχισαν να τρώνε περισσότερο κρέας. Mεταξύ 1950 και 2005 η παραγωγή μετάλλων εξαπλασιάστηκε, ενώ η κατανάλωση πετρελαίου οκταπλασιάστηκε. Πόροι H εκμετάλλευση των πόρων, πάντα για τη διατήρηση πιο υψηλών επίπεδων κατανάλωσης, απειλεί τα οικοσυστήματα της γης από τα οποία εξαρτώνται η ανθρωπότητα και αμέτρητα άλλα είδη.



50

O δείκτης οικολογικού αποτυπώματος, ο οποίος συγκρίνει τον οικολογικό αντίκτυπο της ανθρωπότητας με την έκταση του διαθέσιμου παραγωγικού εδάφους και της θάλασσας σε ό,τι αφορά τις βασικές υπηρεσίες που λαμβάνουμε από τα οικοσυστήματα, δείχνει ότι σήμερα η ανθρωπότητα χρησιμοποιεί πόρους και υπηρεσίες από έναν πλανήτη κατά 1,3 φορές μεγαλύτερου της γης. Πιο απλά, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν κατά ένα τρίτο περισσότερο τη διαθέσιμη ικανότητα της γης, υπονομεύοντας την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων από τα οποία εξαρτώνται. Ανάπτυξη Aυτές οι καταναλωτικές τάσεις δεν ήταν μια φυσική συνέπεια της οικονομικής ανάπτυξης, σημειώνεται στην έκθεση, αλλά το αποτέλεσμα των επιτηδευμένων προσπαθειών των επιχειρήσεων να κερδίσουν περισσότερα από τους καταναλωτές. «Tα πολιτιστικά πρότυπα είναι η πρωταρχική αιτία μιας πρωτοφανούς σύγκλισης των οικολογικών και των κοινωνικών προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένων ενός μεταβαλλόμενου κλίματος, μιας επιδημίας παχυσαρκίας, μιας σημαντικής πτώσης στη βιοποικιλότητα, της απώλειας αγροτικής γης, και της παραγωγής επιβλαβών αποβλήτων» επισημαίνει ο Έρικ Aσαντουριάν εκ μέρους του Iνστιτούτου. Σήμερα, το γρήγορο φαγητό αποτελεί μια βιομηχανία των 120 δισ. δολαρίων στις Ηνωμένες Πολιτείες, με περίπου 200.000 εστιατόρια σε λειτουργία. Aν και στις αρχές του 20ου αιώνα, το χάμπουργκερ ήταν περιφρονημένο στις HΠA, ως η βρόμικη «τροφή για τους φτωχούς,», αλλά μέχρι τη δεκαετία του '60 μετατράπηκε σε ένα αγαπημένο γεύμα. Φυσικά, με τη βοήθεια της διαφήμισης για την οποία ξοδεύονται ετησίως 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Προϊόντα μίας χρήσης Aπό τις χαρτοπετσέτες και τα πιάτα, μέχρι τις πάνες και τα μαντηλάκια προσώπου, η βιομηχανία των προϊόντων μίας χρήσης έχει καλλιεργήσει την πεποίθηση ότι παρέχουν την ευκολία και την υγιεινή. Για πολλούς καταναλωτές σε ολόκληρο τον κόσμο, η χρήση αυτών των προϊόντων είναι σήμερα αναγκαία, αν και αυτό είναι μια πεποίθηση που καλλιεργείται ενεργά εδώ και πολλά χρόνια από τη βιομηχανία. Aυτοκίνητα Aπό τη δεκαετία του '20, οι βιομηχανίες αυτοκινήτων ακολούθησαν μια επιθετική τακτική μετατρέποντας τον αμερικανικό πολιτισμό σε αυτοκινητο-κεντρικό. H βιομηχανία αυτοκινήτου είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος διαφημιστής στις Hνωμένες Πολιτείες δαπανώντας 15,6 δισ. δολάρια το 2008. Eπιπλέον, την ίδια χρονιά, δαπάνησε 67 εκατ. δολάρια προκειμένου να ασκήσει παρασκηνιακές πολιτικές πιέσεις και 19 εκατ. δολάρια ως χορηγίες σε διάφορες εκστρατείες στις HΠA.

241 δισ. λίτρα πούλησε το 2008 η βιομηχανία εμφιαλωμένου νερού 120 δισ. δολάρια ο τζίρος της βιομηχανίας γρήγορου φαγητού στις ΗΠΑ 14,6 δισ. δολ. δαπάνησαν το 2008 οι Κινέζοι για την αγορά προϊόντων μιας χρήσης 15,6 δισ. δολ. δαπάνησε το 2008 η βιομηχανία αυτοκινήτου για διαφήμιση

Ανερχόμενες δυνάμεις η Κίνα και η Ινδία Τα τελευταία χρόνια η υπερβολή έχει υιοθετηθεί ως σύμβολο της επιτυχίας και στις αναπτυσσόμενες χώρες, από τη Bραζιλία έως την Iνδία και την Kίνα, αναφέρεται στην έκθεση. H Kίνα πριν από δύο εβδομάδες, λαμβάνοντας τα ηνία από τις HΠA, αναδείχτηκε ως η κορυφαία αγορά αυτοκινήτων στον κόσμο και είναι ήδη ο μεγαλύτερος παραγωγός εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Mέχρι το 2050, ο πληθυσμός της Kίνας και της Iνδίας θα έχει αυξηθεί σε τρία δισεκατομμύρια. Eως τότε, οι περισσότεροι Kινέζοι και Iνδοί θα έχουν υιοθετήσει τον αστικό τρόπο ζωής. Aυτό σημαίνει ότι τα σχέδια για ισχυρούς περιορισμούς στις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου καθίστανται εντελώς εξωπραγματικά.



51

ΥΠΕΡ-ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΣΜΟΣ

Διευκρίνιση: Ο όρος «καταναλωτισμός» δηλώνει την τάση, που επικρατεί στη σύγχρονη εποχή, για αυξημένη παραγωγή αγαθών με σκοπό την κάλυψη των αναγκών του αγοραστικού κοινού. Ο όρος υπερκατανάλωση δηλώνει ακριβώς την υπερβολή του φαινομένου αυτού, την υπέρβαση του μέτρου.

ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, ιδιαίτερα μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο, επέτρεψε τη μαζική παραγωγή αγαθών, τα οποία λόγω χαμηλού κόστους είναι προσιτά στο ευρύ κοινό.

Η επιδίωξη του ανθρώπου για υλικό ευδαιμονισμό τον οδήγησε στην άμετρη κατανάλωση αγαθών, αφού πίστευε ότι έτσι θα κατακτήσει την ευτυχία και θα εξασφαλίσει την ποιότητα ζωής. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί απόρροια της κρίσης που διέρχεται ο σύγχρονος πολιτισμός (υπερβολική ανάπτυξη της τεχνολογίας και παράλληλη ατροφία του πνεύματος)

Η καλλιέργεια της πεποίθησης ότι επιτυχημένος είναι ο άνθρωπος εκείνος που κατέχει υλικά αγαθά. Η αξιολόγηση των ανθρώπων συνηθίζεται πλέον σύμφωνα με «το έχειν» και όχι σύμφωνα με «το είναι».

Η έκπτωση των ηθικών αξιών, η έλλειψη σωστών προτύπων ωθούν το σύγχρονο άνθρωπο στη θεοποίηση του χρήματος και των υλικών αγαθών. Ο χυδαίος υλισμός και ωφελιμισμός δεν αφήνουν περιθώρια για εσωτερική καλλιέργεια και ανάπτυξη του ατόμου.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τα ψυχολογικά προβλήματα, το άγχος, η ανασφάλεια και η πλήξη, που πηγάζουν από τις αντιφάσεις του πολιτισμού μας, αποτελούν ενισχυτικούς παράγοντες του φαινομένου.

Η ανταγωνιστικότητα, ο εγωισμός και η τάση κοινωνικής προβολής επιβάλλουν την επίδειξη πλούτου με την κατανάλωση και τη σπατάλη των αγαθών. Από την άλλη μεριά, η κερδοσκοπία και η επιδίωξη για μεγιστοποίηση του κέρδους με την αύξηση της παραγωγής αποτελούν επίσης βασικές αιτίες για την επίταση του φαινομένου.

Ο καταναλωτισμός προωθείται από τη διαφήμιση, που προβάλλει τις περισσότερες φορές, δευτερεύουσες ανάγκες του ανθρώπου σας βασικές.

Η αδυναμία ικανοποίησης των ουσιαστικών αναγκών του ανθρώπου, ωθεί το άτομο σε αναζήτηση διαφόρων υποκατάστατων. Ένα απ’ αυτά είναι και το υποκατάστατο που προσφέρουν τα διάφορα καταναλωτικά προϊόντα στα οποία το άτομο καταφεύγει για να καλύψει το εσωτερικό κενό που νιώθει.

Η υπερκατανάλωση απορρέει από την προσπάθεια του κοινωνικού συστήματος να αποπροσανατολίσει το λαό από τα ουσιαστικά προβλήματά του, με αποτέλεσμα την ασφαλή αναπαραγωγή και διαιώνιση του κατεστημένου, αφού ο άνθρωπος δεν ενδιαφέρεται για τα κοινωνικά και τα πολιτικά προβλήματα, αλλά μόνο για την απόκτηση υλικών αγαθών.



52

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Μεγιστοποιεί την τάση για κατοχή και σπατάλη αγαθών, που ανταποκρίνονται σε δευτερεύουσες ανάγκες του ανθρώπου. Οι απαιτήσεις αυξάνονται στο έπακρο, και η ανθρώπινη ύπαρξη αποκτά νόημα μόνο με την οικειοποίηση υλικών αγαθών.

Ο άνθρωπος γίνεται ανελεύθερος, ανδράποδο των αντικειμένων που τον περιβάλλουν. Θυσιάζει τις πνευματικές και τις σωματικές του δυνάμεις στο αδιάκοπο κυνήγι των αγαθών. Ο ελεύθερος χρόνος του περιορίζεται και σε πολλές περιπτώσεις αφανίζεται, επειδή διατίθεται για συμπληρωματική εργασία, εφόσον η κύρια απασχόληση του ατόμου δεν επαρκεί για να καλύψει τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες του.

Αλλοτριώνεται ο χαρακτήρας της εργασίας, καθώς παραμερίζεται το ενδιαφέρον για πραγματική δημιουργία. Η εργασία έχει πάψει ν’ αποτελεί εκδήλωση των δημιουργικών τάσεων του ανθρώπου, έχει αποκτήσει κερδοσκοπικό χαρακτήρα και κατέληξε να είναι απλό μέσο κάλυψης των αναγκών, πού προβάλλονται συστηματικά από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τη διαφήμιση.

Το άγχος ταλαιπωρεί το σύγχρονο άνθρωπο, άγχος που αναφέρεται τόσο στην απόκτηση αγαθών όσο και στη διατήρησής τους.

Η πληθώρα των προκλητικά προβαλλόμενων προϊόντων, τα οποία συνήθως δε διαφέρουν ως προς την ποιότητα, προκαλούν την εσφαλμένη εντύπωση στον άνθρωπο ότι μπορεί να επιλέξει ελεύθερα.

Ο άνθρωπος οδηγείται στην αποξένωση από τον εαυτό του στην αλλοτρίωση και παύει να διακρίνεται για τις πνευματικές και ηθικές του αξίες. Παραμελεί την πνευματική του υπόσταση και αδιαφορεί για την ηθική του συγκρότηση.

Οι ανθρώπινες σχέσεις υποβαθμίζονται και αλλοτριώνονται. Ατροφεί το συναίσθημα, κυριαρχεί το συμφέρον και η ιδιοτέλεια. Ο άνθρωπος αντιμετωπίζει το συνάνθρωπο ως μέσο για την επίτευξη των στόχων του, ο φθόνος και η ζήλια αντικατέστησαν την αγνότητα της ανθρώπινης επαφής.

Ο καταναλωτικός χαρακτήρας της σύγχρονης ζωής οφείλεται σε μεγάλο βαθμό για την έξαρση των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας (βία, εγκληματικότητα, παράνομη ιδιοποίηση του πλούτου και των αγαθών την άλλων)

Το φυσικό περιβάλλον υφίσταται συνεχή «αφαίμαξη», για την απόκτηση πρώτων υλών, που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή. Τα αποθέματα εξαντλούνται, η φύση ρυπαίνεται, η οικολογική ισορροπία έχει διαταραχθεί.

Η υπερκατανάλωση δεν εντοπίζεται αποκλειστικά στα υλικά αγαθά. Ο σύγχρονος άνθρωπος καταναλώνει ιδέες, ιδεολογίες, τέχνη, θεάματα, αξίες. Η εμπορευματοποίηση χαρακτηρίζει τη σύγχρονη τέχνη, η οποία δημιουργείται για μαζική κατανάλωσης.

Απόρροια όλων των παραπάνω είναι η μαζοποίηση, η τυποποίηση της συμπεριφοράς και η απουσία ατομικότητας να στιγματίζουν την εποχή μας. Ο σύγχρονος άνθρωπος αδυνατεί να σκεφτεί ελεύθερα, αδιαφορεί για τα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα, γίνεται έρμαιο των πολιτικών σκοπιμοτήτων. Χειραγωγείται και ετεροκαθορίζεται.



53


Η ολοκληρωμένη παιδεία, η ανθρωπιστική αγωγή αποτελεί το βασικότερο μέσο για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Ουσιαστικός στόχος της θα πρέπει να είναι η δημιουργία ελεύθερων ατόμων με ευρύτητα σκέψης και υπευθυνότητα. Η καλλιέργεια ηθικών αξιών πρέπει να αποτελεί βασική μέριμνα της σύγχρονης εκπαίδευσης.

Κριτική επεξεργασία των μηνυμάτων, που δεχόμαστε από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και τη διαφήμιση.

Συνειδητοποίηση ότι η ποιότητα ζωής δεν συμβαδίζει απόλυτα με την απόκτηση υλικών αγαθών, αλλά αποτελεί επιτυχή συνδυασμό μιας άνετης ζωής, που συνοδεύεται απαραίτητα από πνευματική και ηθική καλλιέργεια.

Ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Καθοδήγηση από τους πνευματικούς ανθρώπους οι οποίοι θα πρέπει ν’ αναβάλουν τις ευθύνες τους και ν’ αποτελέσουν υγιή πρότυπα για τους νέους, κυρίως, ανθρώπους

Ηλεκτρονική Έκδοση ,εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»

enet.gr, 11:06 Παρασκευή 22 Μαΐου 2009 Η κρίση ενισχύει τον καταναλωτισμό των γυναικών

Για εθισμό μιλούν οι επιστήμονες Φαίνεται πως, αν η καταναλωτική ζήτηση έχει διεθνώς πέσει τελευταία λόγω της οικονομικής κρίσης, φταίνε οι άνδρες γι' αυτό, αφού μια νέα επιστημονική έρευνα διαπίστωσε ότι, ακριβώς στις περιόδους κρίσης, οι γυναίκες ψωνίζουν ακόμη περισσότερο από ό,τι συνήθως στις ομαλές οικονομικές περιόδους. "Χαλαρώνουν" ψωνίζοντας. Η έρευνα έγινε από την καθηγήτρια του βρετανικού πανεπιστημίου του Χερτφορντσάιρ Κάρεν Πάιν, συγγραφέα επίσης του φετινού βιβλίου "Sheconomics", σύμφωνα με την ηλεκτρονική υπηρεσία Live Science. Η μελέτη διαπίστωσε ότι περίπου οι μισές γυναίκες δηλώνουν τρομαγμένες από την κρίση και αισθάνονται ότι η οικονομική τους κατάστασή τους έχει χειροτερεύσει. Κι ενώ τρεις στις τέσσερις (75%) δηλώνουν ότι σκοπεύουν να κάνουν κάποιου είδους περικοπές στις συνολικές δαπάνες τους, την ίδια στιγμή ακόμα περισσότερες (79%) αναφέρουν ότι θα κάνουν σπατάλες σε ψώνια για να ανεβάσουν την ψυχική τους διάθεση! Το 40% των γυναικών θεωρεί ότι η κατάθλιψη αποτελεί επαρκή δικαιολογία για τις παραπανίσιες αγορές τους στα μαγαζιά, ενώ το 60% δηλώνει ότι όταν νιώθουν "κάπως πεσμένες", είναι ένας καλός λόγος για σπατάλες. Σύμφωνα με την ερευνήτρια, "αυτού του είδους η αντισταθμιστική κατανάλωση λειτουργεί ως μέθοδος ρύθμισης των έντονων συναισθημάτων". Είναι γνωστό από προηγούμενες έρευνες ότι ο πειρασμός για κατανάλωση κατακλύζει ορισμένους ανθρώπους (ιδίως γυναίκες), είτε απλώς για λόγους υλιστικής-καταναλωτικής νοοτροπίας είτε για την αντιμετώπιση των συναισθηματικών-ψυχικών προβλημάτων. Πολλοί ερευνητές έχουν παρομοιάσει αυτή την κατάσταση με εθισμό και τη θεωρούν επιδεινούμενο πρόβλημα στη σημερινή καταναλωτική κοινωνία. Μια έρευνα στις ΗΠΑ διαπίστωσε ότι το 6% των γυναικών και το 5,5% των ανδρών μπορούν να θεωρηθούν "ψυχαναγκαστικοί" αγοραστές/αγοράστριες. Η νέα βρετανική έρευνα διαπίστωσε ότι αυτή η συμπεριφορά όχι μόνο δεν "φρενάρεται" από μια οικονομική κρίση, αλλά μάλλον γίνεται ακόμα πιο έντονη και ψυχαναγκαστική. Ορισμένοι άνθρωποι, κατά την ερευνήτρια, χρησιμοποιούν ναρκωτικά ή αλκοόλ για να τα βγάλουν πέρα με τα συναισθήματά τους, αλλά κυρίως οι γυναίκες καταφεύγουν στα ψώνια ως άμυνα απέναντι στα

http://s.enet.gr/resources/2009-05/women-shopping-for-scarves-thumb-large.jpg



54

αρνητικά αισθήματά τους ή στη γενικότερη έλλειψη ικανοποίησης με τη ζωή τους. Μάλιστα, προειδοποιεί ότι, αν γυναίκες δεν μπορούν ή εμποδιστούν να ψωνίσουν, ίσως αυξηθούν τα προβλήματα νοητικής υγείας τους, όπως το άγχος και η κατάθλιψη! Καλώς ή κακώς όμως, η έρευνα διαπίστωσε ότι όλες οι γυναίκες δεν το ευχαριστιούνται όταν ψωνίζουν. Το 25% αναφέρουν ότι έχουν αισθήματα λύπης, ενοχής ή ντροπής για τις αγορές που έκαναν την προηγούμενη εβδομάδα, κάτι που, κατά την Πάιν, θυμίζει τις αντιδράσεις των ανθρώπων και σε άλλα είδη εθισμού.



55

ΕΝΩΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ Η ΕΥΡΩΠΗ

Η Ευρώπη, αποκαλούμενη και Γηραιά ήπειρος, είναι η τέταρτη σε έκταση ήπειρος του πλανήτη μας. Καταλαμβάνει συνολικά με τα νησιά έκταση 10.500.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το 7% περίπου της συνολικής ξηράς του πλανήτη μας. Ο πληθυσμός της, σύμφωνα με τα στοιχεία του 1981 ξεπερνούσε τα 670.000.000 κατοίκους.

Ο ΜΥΘΟΣ Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία ο Μίνωας εθεωρείτο γιος του Δία. Ο Δίας ερωτεύθηκε την κόρη του βασιλιά της Φοινίκης Αγήνορα, Ευρώπη. Για να την πλησιάσει μεταμορφώθηκε σε λευκό ταύρο και με την γοητεία του σαγήνεψε την Ευρώπη που έκατσε πάνω του. Τότε ο Δίας την απήγαγε την μετέφερε σε όλη την σημερινή Ευρώπη και μετά την πήγε στην Κρήτη όπου έκανε τον γάμο κάτω από ένα πλάτανο στην Γόρτυνα. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκαν οι Μίνωας, Ραδάμανθυς και Σαρπηδόνας

Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ Η Ευρωπαϊκή Ένωση ή ΕΕ είναι μια συνομοσπονδία είκοσι επτά κρατών. Καθιερώθηκε το 1992 από την Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Συνθήκη του Μάαστριχτ), και είναι ο εκ των πραγμάτων διάδοχος των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων των έξι κρατών-μελών που ιδρύθηκαν το 1951, το 1957 και το 1965. Από τότε νέες διευρύνσεις έχουν αυξήσει τον αριθμό των κρατών μελών της και οι αρμοδιότητές της έχουν επεκταθεί. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται ως η ισχυρότερη ένωση κρατών μέχρι σήμερα στην παγκόσμια ιστορία, με οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιεχόμενο. Η ΕΕ αποτελεί το τρέχον στάδιο μιας ανοιχτής διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ΕΕ είναι μια από τις μεγαλύτερες οικονομικές και πολιτικές οντότητες στον κόσμο, με 493 εκατομμύρια κατοίκους και συνδυασμένο ονομαστικό ΑΕΠ 11,5 τρισεκατομμύρια ευρώ το 2006. Η Ένωση είναι μια ενιαία αγορά με κοινή εμπορική πολιτική, κοινή αγροτική και αλιευτική πολιτική και περιφερειακή πολιτική για να βοηθήσει τις φτωχότερες περιφέρειες. Εισήγαγε ενιαίο νόμισμα, το Ευρώ, που υιοθετήθηκε από 15 κράτη μέλη. Η ΕΕ άρχισε μια περιορισμένη κοινή πολιτική εξωτερικών και ασφαλείας και μια περιορισμένη αστυνομική και δικαστική συνεργασία πάνω σε ποινικά θέματα. Τα σημαντικά όργανα και οι οργανισμοί της ΕΕ περιλαμβάνουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι πολίτες των κρατών μελών της ΕΕ είναι επίσης πολίτες της ΕΕ: εκλέγουν άμεσα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μια φορά κάθε πέντε έτη. Μπορούν να ζήσουν, να ταξιδέψουν, να εργαστούν, και να επενδύσουν σε άλλα κράτη μέλη (με μερικούς περιορισμούς μόνο στα νέα κράτη μέλη). Ο έλεγχος διαβατηρίων και οι τελωνειακοί έλεγχοι στα περισσότερα εσωτερικά σύνορα καταργήθηκαν με τη Συμφωνία του Σένγκεν (Schengen). Την προεδρία της ΕΕ ασκεί από την 1η Ιανουαρίου του 2010 και για 6 μήνες η Ισπανία

Τα κοινά χαρακτηριστικά Υπάρχουν σ’ αυτή την ήπειρο λόγοι ενότητας και αλληλεγγύης. Η έμπνευση της Ευρώπης γεννήθηκε κατά την αρχαιότητα από τους Έλληνες στη μυθολογία με το όνομα της κλεμμένης από το Δία βασιλοπούλας. Αλλά πάνω απ’ όλα στον κόσμο της πόλης – κράτους και της λογικής. Από αυτό το απώτατο παρελθόν μέχρι σήμερα οι λαοί αυτής της ηπείρου – που ούτε και ήπειρος είναι με την ακριβή γεωγραφική έννοια, αλλά προέκταση της Ασίας – συναντιούνται, συμφωνούν, συμμαχούν, διαφέρουν, πολεμούν, εχθρεύονται, καταστρέφουν,



56

οικοδομούν. Μέσα σ’ αυτό το πλήθος σχέσεων αναδύονται κοινά χαρακτηριστικά που επιτρέπουν το όνειρο, την ελπίδα για ενότητα. 1. Η ανάμνηση ενός κοινού φυλετικού παρελθόντος, με όσες βέβαια αλλοιώσεις έφερε η

ιστορική εξέλιξη, υπάρχει βαθιά στο συλλογικό ασυνείδητο και διατηρείται στις γλώσσες των Ευρωπαίων.

2. Βάση – σημείο εκκίνησης του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι το αρχαίο ελληνικό θαύμα. Ένας λαμπρός πολιτισμός στη νοτιοανατολική άκρη της Ευρώπης παράγει, αφομοιώνει επιδράσεις, τις διηθεί και τις προσφέρει απλόχερα στην ήπειρο για αιώνες.

3. Άξιος διάδοχος του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και ισότιμος στην προσφορά του υπήρξε ο ρωμαϊκός.

4. Οι Ελληνορωμαϊκές καταβολές συμπληρώνονται από τη χριστιανική αντίληψη και ηθική. 5. Στα προηγούμενα πλαίσια – αρχαιοελληνικός, ρωμαϊκός, χριστιανικός κόσμος –

γεννιούνται αξίες που καθορίζουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό αλλά και τον κόσμο ολόκληρο. Η τέχνη, η φιλοσοφία, ο ανθρωπισμός, τα πολιτικά ιδανικά, η επιστήμη συλλαμβάνονται με ένα μοναδικό τρόπο από τους Ευρωπαίους και γίνονται αντιληπτά σ’ αυτούς με το ίδιο περιεχόμενο.

6. Η Ευρώπη δεν είναι μόνο η ήπειρος των κατακτήσεων και των υψηλών ιδανικών. Συχνά οι λαοί της υπήρξαν άγριοι, καταστροφικοί στις σχέσεις τους με άλλους πολιτισμούς. Αντίστοιχα γνωστές είναι και οι εποχές σκοταδιού και καταπίεσης που απείλησαν τα όποια φωτεινά γνωρίσματα. Όμως στην Ευρώπη υπάρχει μια ιδιαιτερότητα, να κυοφορούνται ιδέες, αν επιτυγχάνονται ανατροπές, να επιχειρούνται νεωτεριστικές κινήσεις εκεί που όλα φαίνονται σβησμένα. Είναι η ήπειρος των μεγάλων πρωτοπόρων του Ευριπίδη, του Γαλιλαίου, του Μαρξ, του Φρόιντ. Μόνο εδώ επιτράπηκε η αντίρρηση, η επαναστατική αμφισβήτηση.

Αξία της ενότητας 1. Με την οικονομική σύγκλιση εξασφαλίζεται η οικονομική συνεργασία, η υλική ευημερία,

η αύξηση της παραγωγής, η αλληλοβοήθεια των χωρών μελών. 2. Η πολιτική ενοποίηση ενισχύει τη δημοκρατία, διευρύνει και εμπλουτίζει τους θεσμούς,

κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα, προάγει την ευνομία και λαϊκή συμμετοχή. 3. Στην Ενωμένη Ευρώπη ανθεί η επιστημονική έρευνα, παράγεται πρωτότυπο και μάλιστα

ανθρωπιστικό έργο, εξελίσσεται η τεχνολογία. Ειδικά η τεχνική πρόοδος εναρμονίζεται με τα ευρωπαϊκά δεδομένα και δεν εισάγει άκριτα τις υπερατλαντικές επινοήσεις.

4. Πάνω απ’ όλα όμως η Ευρώπη είναι η ήπειρος του πολιτισμού. «Είναι η τέχνη και η φιλοσοφία των Ελλήνων, το δίκαιο των Ρωμαίων, η Ιταλική Αναγέννηση, η φιλοσοφία και η επιστήμη των νεοτέρων χρόνων, η μουσική και η ζωγραφική και η αρχιτεκτονική που δημιούργησαν οι Ευρωπαϊκοί λαοί μέσα στους αιώνες, είναι η θαυμαστή λογοτεχνία που μόρφωσε, που ψυχαγώγησε, που παρηγόρησε τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς καιρούς.» (Μ. Ανδρόνικος). Η Ευρώπη διατηρεί αυτή την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά, την επεκτείνει, τη μεταβάλλει, ενώ δημιουργεί νέα επιτεύγματα.

5. Σε εποχή οριακή για την ειρήνη, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και το μέτρο στη σχέση ανθρώπου – φύσης, η Ευρώπη αναλαμβάνει καθοριστικό ρόλο. Η ένωση των λαών αποδεικνύει τη ματαιότητα του πολέμου και καθοδηγεί στο δρόμο που την ειρήνη οι αξίες και μάλιστα σε ένα κλίμα πολυφωνίας, πολυμορφίας διαφυλάσσουν την ιδιαιτερότητα του ανθρώπου και των επιμέρους ομάδων.



57

ΚΕΙΜΕΝΟ: «ΕΥΡΩΠΗ, ΕΝΙΑΙΟΣ ΧΩΡΟΣ»

Αν η Ευρώπη δεν είναι ακόμα η κοινή μας πατρίδα, είναι ήδη ένας ενιαίος χώρος, στα όρια του οποίου οι άνθρωποι, τα εμπορεύματα, οι υπηρεσίες και τα κεφάλαια διακινούνται ανεμπόδιστα, όπως στο εσωτερικό μιας οποιασδήποτε χώρας. Ο ενιαίος αυτός ευρωπαϊκός χώρος δεν προέκυψε τυχαία, είναι αντίθετα αποτέλεσμα μιας εμπνευσμένης μακρόχρονης προσπάθειας. Στις μέρες μας η οικονομική συνεργασία που χαρακτήριζε την ΕΟΚ μεταμορφώνεται βαθμιαία σε οικονομική ενοποίηση, ενώ παράλληλα τίθενται οι βάσεις για την πραγματοποίηση της πολιτικής ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή και της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας. Ωστόσο, η συνολική κατάργηση των εσωτερικών συνόρων συνεχίζει να αποτελεί ένα δύσκολο πρόβλημα, κυρίως γιατί δεν έχει προωθηθεί επαρκώς η συνεργασία στην πολιτική ασφάλειας με στόχο την αντιμετώπιση της διεθνούς εγκληματικότητας, όπως και η απαραίτητη κοινή αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος, της πολιτικής παραχώρησης ασύλου και τα συναφή θέματα. Η συνθήκη του Σένγκεν καθώς και η συνθήκη του Άμστερνταμ συμβάλλουν σημαντικά στην ικανοποίηση αυτών των προϋποθέσεων. Η εμπειρία από την ενιαία εσωτερική αγορά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ολοκλήρωση της Ένωσης και στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής, της ασφάλειας και της άμυνας, καθώς και για την εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησης. Η πολιτική ένωση είναι το επόμενο στοίχημα. Επίσης αρχίζει να διαγράφεται η προοπτική της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας. Θα χρειασθούν ακόμη πιο θαρραλέα βήματα για τη διεύρυνση και εμβάθυνση του ενιαίου χώρου στο εσωτερικό της Ευρώπης και την ευδοκίμηση του ευρωπαϊκού παραδείγματος στο διεθνές πεδίο. Δεν είναι δυνατόν να συμμετέχουμε ισότιμα στην ενωμένη Ευρώπη χωρίς να έχουμε αποκτήσει επίγνωση των βαθύτερων δεσμών που μας ενώνουν αλλά και χωρίς να σεβόμαστε πρώτοι απ’ όλους εμείς οι ίδιοι την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Η ισότιμη συμμετοχή μας δεν μπορεί να υποτιμά τον πολιτισμό και την ταυτότητα των άλλων αλλά πρέπει και να οριοθετεί τους κοινούς στόχους που καθορίζουν τη συνειδητή και σαφή χάραξη της κοινής πορείας. Η Ευρώπη δεν είναι οδοστρωτήρας ταυτοτήτων, επιτυγχάνει την ενότητα μέσα από τη διαφορετικότητα, συνίσταται από το σύνολο των διαφορετικών ταυτοτήτων των Ευρωπαίων. Η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής συνείδησης, σε αγαστή αρμονία με την εθνική μας συνείδηση και τον παράλληλο σεβασμό των ταυτοτήτων των άλλων εταίρων μας, είναι αυτή που διακρίνει εμάς τους Ευρωπαίους από τις άλλες ευρύτερες πολιτισμικές οικογένειες της ανθρωπότητας. Όπως λέει ο Νίκος Δήμου: “ Η Ευρώπη είναι η ελπίδα του ανθρώπινου γένους να σωθεί ο ακέραιος, ελεύθερος και συνειδητός άνθρωπος. Η Ελλάδα οδεύοντας προς την Ευρώπη οδεύει προς τον πραγματικό εαυτό της. Γιατί η Ευρώπη έσωσε από το ελληνικό πνεύμα τα καλύτερα στοιχεία και τα συνέχισε τον καιρό που εμείς τα είχαμε χάσει.”



58

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ»

«Για μια ποιοτική βίωση τής Ενωμένης Ευρώπης H ευρωπαϊκή διάσταση της Παιδείας πρέπει να αρχίσει από τα

Πανεπιστήμια» ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ | Κυριακή 1 Φεβρουαρίου 2004

H ιδέα τής Ευρωπαϊκής Ένωσης (με διάφορες μορφές και περιεχόμενο) ξεκίνησε πολύ νωρίς, ήδη στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, προχώρησε δειλά και αποσπασματικά, πέρασε από διάφορα στάδια και υπό διαφορετικές ιστορικές συνθήκες, αμφισβητήθηκε, αναθεωρήθηκε, αλλά μπόρεσε και ωρίμασε βαθμηδόν στις συνειδήσεις των λαών και των ηγετών των χωρών τής Ευρώπης. ‘Έτσι έφτασε τελικά να αποτελεί σήμερα την αδιαμφισβήτητη και δυναμική πραγματικότητα που είναι γνωστή ως «Ευρωπαϊκή ‘Ένωση». Αυτή η ιστορική διάσταση, αυτή η διαδικασία συνειδησιακής ωρίμασης (που πόρρω απέχει από μια συμβατική, ευκαιριακή και συμπτωματική συμπόρευση), πρέπει να αποτελεί σταθερό σημείο επιστημονικής και ιδεολογικής αναφοράς για την ιδέα τής Ενωμένης Ευρώπης και την πορεία τής ολοκλήρωσης αυτής τής ιδέας. Εκπλήσσουν πραγματικά οι ομοιότητες (χωρίς να λείπουν βεβαίως και οι έντονες διαφορές) στα κίνητρα, στους σκοπούς και στις μορφές συμφωνίας που παρατηρούνται ανάμεσα στις συμπολιτειακές ενώσεις τής ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας αφενός και στη σύμπηξη τής Ευρωπαϊκής Ένωσης αφετέρου. Είναι επίσης εκπληκτικό πόσο συνεκτικά λειτούργησε μια θρησκεία, ο Χριστιανισμός, με τις δικές του αξίες, στη συνένωση των νέων λαών που συνδιαμόρφωσαν στους μεσαιωνικούς χρόνους τις τύχες τής Ευρώπης, αλλά και πόσες συγκρούσεις και θρησκευτικούς πολέμους προκάλεσε ο θρησκευτικός φανατισμός. Κι ωστόσο, η χριστιανική διδασκαλία από κοινού με τον ορθό λόγο και τους παραδοσιακούς θεσμούς τής ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας έφεραν κοντά τους λαούς τής Ευρώπης μέσα από τη βαθμιαία συνειδητοποίηση κοινών αρχών και αξιών. Βεβαίως, όλους αυτούς τους αιώνες (από την αρχαιότητα μέχρι και όλον τον μεσαίωνα), οι φιλοδοξίες διαφόρων ηγετών και ηγεμόνων δυναστικών οίκων να επεκτείνουν την κυριαρχία τους σε ευρύτερες μάζες πληθυσμού και σε μεγαλύτερες γεωγραφικές εκτάσεις προκάλεσαν σφοδρές συγκρούσεις που τραυμάτισαν την ενότητα και κλόνισαν την ειρήνη στην Ευρώπη. Ουδέν, όμως, κακόν αμιγές καλού. Οι απώλειες σε ζωές, οι καταστροφές, οι ερημώσεις, οι ενοχές, η ανάγκη αποτροπής των συγκρούσεων οδήγησαν βαθμηδόν σε επιμέρους συμμαχίες και ενώσεις. Μετά δε από τα δεινά που επισώρευσαν στην Ευρώπη οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, η ανάγκη για μια κοινή βάση αρχών, κανόνων και μορφών πολιτικής συμπεριφοράς που θα επέτρεπαν την υπέρβαση των αντιθέσεων και μια ουσιαστική συνένωση των Ευρωπαϊκών λαών οδήγησε σταδιακώς στο «πολιτικό θαύμα» τής Ενωμένης Ευρώπης που βιώνουμε σήμερα. Έχει λεχθεί ότι η Ευρώπη είναι «η ήπειρος των αντιφάσεων». Ωστόσο, η Ευρώπη των αντιφάσεων - των συνενώσεων δηλαδή αλλά και των συγκρούσεων, τής χριστιανικής αγάπης αλλά και των θρησκευτικών πολέμων, τής δημοκρατίας αλλά και των ολιγαρχικών έως και φασιστικών καθεστώτων, τής ειρήνης αλλά και των άγριων πολέμων, τού πιο σημαντικού πολιτισμού στις τέχνες και στα γράμματα αλλά και ενός φάσματος ασύλληπτης βαρβαρότητας - αυτή η Ευρώπη των αντιφάσεων είναι και αυτή που κατόρθωσε, περνώντας από πολλά στάδια εξέλιξης, να φθάσει στην Ενωμένη Ευρώπη των αρχών τού 21ου αιώνα, στην Ευρώπη των 25 με μια σταθερή πορεία προς την ολοκλήρωση H ιστορικότητα τής ιδέας τής Ευρώπης από κοινού με τη γνώση των σφαλμάτων, των αδυναμιών και των αποτυχιών τού παρελθόντος μπορούν να βοηθήσουν σε ακόμη μεγαλύτερη συνειδητοποίηση τής ουσίας τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία θα πρέπει κάποτε να διδαχθεί και στα σχολεία της Ευρώπης για να εδραιωθεί στις ψυχές των νέων ανθρώπων. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμη για μια ποιοτική ένωση των ευρωπαϊκών χωρών, η οποία θα σέβεται τις ιδιαιτερότητες των κρατών-μελών, τη γλώσσα, την






59

παράδοση, την ιδιοπροσωπία κάθε ευρωπαϊκού λαού, την πολιτισμική πολυμορφία της Ευρώπης, ενώ παράλληλα θα καλλιεργεί, θα βαθαίνει και θα αναδεικνύει ό,τι ενώνει τους Ευρωπαίους και ό,τι τους διακρίνει ιστορικά από άλλους σύγχρονους πολιτισμούς. Ο καίριος χώρος για τη συνειδητοποίηση τής ουσίας τής Ενωμένης Ευρώπης και για μια ποιοτική βίωση αυτής τής ουσίας είναι - μη το ξεχνάμε - ο χώρος τής Παιδείας. Οι ιδέες, οι αρχές και οι αξίες περνούν μέσα από την Εκπαίδευση, τη σχολική και την ανώτατη. Εκεί φύονται, καλλιεργούνται, συνειδητοποιούνται, αποκτούν βάθος, ουσία και συνέχεια. H ευρωπαϊκή διάσταση τής Παιδείας πρέπει να αρχίσει από τα Πανεπιστήμια, στην κατάρτιση των αυριανών εκπαιδευτικών τής Γενικής Εκπαίδευσης, για να περάσει σωστά, ουσιαστικά και διαθεματικά στη μόρφωση και διαμόρφωση των αυριανών πολιτών τής Ενωμένης Ευρώπης. Θεωρώ, μάλιστα, ιδιαίτερα σημαντικό ότι τα Πανεπιστήμια τής Ευρώπης έχουν πεισθεί και ενθαρρύνουν συστηματικά τη διακινητικότητα (mobility) των φοιτητών, τη μετάβαση και φοίτησή τους (για μερικά εξάμηνα και με αναγνώριση αυτής τής φοίτησης) σε άλλα πανεπιστήμια τής Ευρώπης. Κι αυτό σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Όπως είναι σημαντική και η δυνατότητα - που αρχίζει να διαφαίνεται - απόκτησης κοινών πανεπιστημιακών πτυχίων ή και μεταπτυχιακών τίτλων. H συμφοίτηση και συνεργασία των νέων σ' ένα κατ' εξοχήν πνευματικό πεδίο που είναι η κατάκτηση τής επιστήμης δημιουργεί τους καλύτερους όρους

ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Η προοπτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι απαλλαγμένη από φόβους και κινδύνους συχνά βάσιμους. Οι δυσκολίες είναι μεγάλες καθώς υπάρχει η διαφορά των πλουσιοτέρων από τις φτωχότερες χώρες. Διατηρούνται ακόμη λανθάνοντες ή φανερά εθνικισμοί και ανταγωνισμοί μεταξύ των κρατών, ενώ δεν έχει απαλειφθεί η ξενοφοβία. Εξίσου επικίνδυνο είναι ότι δίνεται μεγαλύτερη βαρύτητα στις οικονομικές σχέσεις ενώ παραμελείται ο πολιτισμός. • Τέτοιοι λόγοι οξύνουν την αντίθεση πλουσίων – φτωχών χωρών. Οδηγούν τις πρώτες

σε ηγεμονικές θέσεις και στάσεις, τις δεύτερες σε υποταγή. • Είναι ορατή η πιθανότητα να μεταβληθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση σε μιαν απέραντη

μεταπρατική κοινωνία που θα βουλιάξει στο τέλμα της δήθεν ευημερίας. • Απειλείται η πολύτιμη στην ετερότητά της κληρονομιά κάθε λαού, ισοπεδώνονται η

γλώσσα, η νοοτροπία τους. Ακυρώνεται η ιστορική μνήμη και αλλοιώνονται οι τρόποι ζωής, τα έθιμα, τα όνειρα, τα τραγούδια όλα εκείνα που αποτελούν την ταυτότητα και την ιδιαιτερότητα των λαών

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

α. Στην οικονομία : Προώθηση γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής – αλιεία – χορήγηση δανείων για διευκόλυνση παραγωγών – εξαγωγή των ανάλογων προϊόντων και συνακόλουθα οικονομική αυτάρκεια. β. Στον τουρισμό: Προβολή αρχαιολογικών χώρων, φυσικής ομορφιάς, προστασία του περιβάλλοντος. γ. Στην εκπαίδευση: Αναβάθμιση γενικής και τεχνικής εκπαίδευσης, ώστε να εξυψωθεί το πνευματικό επίπεδο, να διασωθεί η έννοια του ανθρωπισμού και να παραχθούν ειδικευμένοι τεχνίτες, εργάτες, επιστήμονες. Παράλληλα χρειάζεται μέριμνα για εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση της βιομηχανίας. δ. Στον πολιτισμό: Οι έλληνες πρέπει να προβάλλουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, να καλλιεργήσουν τις τέχνες και τα γράμματα, να απαλλαγούν από την ξενομανία και το σύμπλεγμα κατωτερότητας απέναντι στους άλλους λαούς. Παρά τους κινδύνους το όραμα παραμένει ,ο φόβος άλλωστε δε δικαιολογεί την υπαναχώρηση ,αλλά επιβάλλει την προσεκτική πραγμάτωση του ευρωπαϊκού οράματος.



60

1. Η ενότητα δεν μπορεί να συμβεί στη βάση της οικονομικής ή πολιτικής μόνο σύγκλισης. Εξίσου σημαντική είναι η πολιτιστική ενότητα, ο σεβασμός και η αξιοποίηση της πλούσιας πολιτιστικής παράδοσης.

2. Αυτό σημαίνει ότι αναγνωρίζεται απ’ όλα τα κράτη η ιδιαιτερότητα και πολιτιστική παραγωγή των υπόλοιπων.

3. Η συνεργασία, η βοήθεια μιας χώρας προς την άλλη είναι γνήσια, απαλλαγμένη από κάθε σκοπιμότητα. Η κοινοτική αλληλεγγύη υπακούει σε βαθύτατες ανθρωπιστικές αξίες.

4. Οι ασθενέστερες χώρες εργάζονται υπεύθυνα, γνωρίζουν τη συμπαράσταση και το σεβασμό των ισχυρότερων. Δημιουργούν παιδεία, οικονομία, επιστήμη.

5. Η Ενωμένη Ευρώπη δε θα προχωρήσει αν στηριχθεί στους αποκλεισμούς, την καταπίεση, την υποτίμηση. Αντίθετα η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα ενσαρκωθεί μόνο εάν αξιοποιήσει και την πιο «ασήμαντη» πολιτιστική προσφορά.



61

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ

Παράδοση είναι η διαδικασία μετάδοσης στοιχείων του πολιτισμού από γενιά σε γενιά με το γραπτό ή με τον προφορικό λόγο.

ΜΟΡΦΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

1. Λαϊκή: συλλογικά δημιουργήματα του λαού, ήθη και έθιμα, ανώνυμα καλλιτεχνικά δημιουργήματα, θρύλοι, μύθοι, παραμύθια, δημοτικά τραγούδια, δοξασίες.

2. Ιστορική: στοιχείο ενοποιητικό και εθνικής ταυτότητας. Προφυλάσσει από τα λάθη του παρελθόντος.

3. Καλλιτεχνική: το σύνολο των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων. Προσδιορίζει την πολιτική στάθμη ενός λαού. Διαμορφώνει καλλιτεχνικό αισθητήριο.

4. Θρησκευτική: στοιχείο ενοποιητικό αλλά και διαίρεσης. Διαμορφώνει αντιλήψεις, τρόπο ζωής, θρησκευτικές και εθνικές γιορτές. Επηρεάζει συχνά τη πολιτική κυρίως την εξωτερική ενός κράτους.

5. Επιστημονική: μετάδοση συσσωρευμένων γνώσεων. Αντικατοπτρίζει τις δυνατότητες και την εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος.

6. Γλωσσική: στοιχείο ενοποιητικό και εθνικής ταυτότητας. Αποτελεί τη «συλλογική μνήμη» ενός λαού.

ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

Με την παράδοση δεν υπάρχει χάσμα. Είναι η αλυσίδα που συνδέει τις γενεές μεταξύ τους.

«Όποιος αρνείται συστηματικά κάθε έννοια της παράδοσης, πέφτει κατ ανάγκη στο εξίσου σοβαρό σφάλμα να πιστέψει ότι η επιστήμη είναι ικανή να δημιουργήσει από το μηδέν …»

Ένας λαός που έχει χάσει την παράδοσή του, είναι σαν τον άνθρωπο που έχει χάσει το μνημονικό του, που έχει πάθει αμνησία.

Η ένταξη στον οικουμενικό πολιτισμό της Ευρώπης πρέπει να συνδυάζεται με τη στερεότητα που εξασφαλίζει η πνευματικότητα της παράδοσης, αποκλείοντας εκ των προτέρων το ενδεχόμενο του εξανδραποδισμού.

Η παράδοση μπορεί να συντελέσει στην ολοκλήρωση του ατόμου. Χωρίς ρίζες δεν αντέχει κανείς πραγματικά.

Η παράδοση μας διδάσκει την πολιτιστική μας κληρονομιά. Ενισχύει το αίσθημα της συλλογικότητας.

Ενισχύει την αυτογνωσίας. Παρέχει πείρα και έμπνευση για νέες δημιουργίες. Απάρνηση της παράδοσης σημαίνει απώλεια εθνικής ταυτότητας.



62

Τομείς του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού που διαπιστώνουμε την απομάκρυνση από την παράδοση:

1. Στη γλώσσα, με την εισαγωγή γλωσσικών δανείων και τη χρήση περιορισμένου

ελληνικού λεξιλογίου. 2. Στην πολιτιστική δημιουργία, με την είσοδο ξένων πολιτιστικών ρευμάτων και την

εγκατάλειψη παραδοσιακών στοιχείων (στα 1944 χρονολογείται το τελευταίο δημοτικό τραγούδι, στα Καλάβρυτα).

3. Στη θρησκευτική ζωή, με την αμφισβήτηση του ρόλου της εκκλησίας. 4. Στη εγκατάλειψη των παραδοσιακών τεχνικών μέσων, καθώς και των επαγγελμάτων

που είχαν συνδεθεί με αυτά (π.χ. ξυλογλυπτική). 5. Στον τρόπο ψυχαγωγίας (επίδραση των Μ.Μ.Ε.). 6. Στη μεταβολή παραδοσιακών κοινωνικών σχέσεων, όπως η θέση της γυναίκας, ή

κοινωνικών αξιών, όπως ο σεβασμός των παιδιών προς τους γονείς.

ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 1. Η επαφή με άλλους λαούς και λόγω της γεωγραφικής θέσης και λόγω της ανάπτυξης

των διεθνών σχέσεων της χώρας (πολιτικών, πολιτιστικών, οικονομικών) Αποφασιστική είναι η συμβολή της παγκοσμιοποίησης.

2. Η είσοδος της σύγχρονης τεχνολογίας, που όχι μόνο προέρχεται από το εξωτερικό, αλλά επιπλέον τείνει να προσλάβει διεθνή χαρακτήρα. Ειδικά η ψηφιακή τεχνολογία (αυτή που αφορά τους Η/Υ και το Διαδίκτυο) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.

3. Η αύξηση του τουριστικού ρεύματος προς τη χώρα μας. 4. Ο περιορισμός του αγροτικού πληθυσμού, που αποτελούσε τον κύριο φορέα της

παράδοσης, εξαιτίας των οικονομικών και κοινωνικών ανακατατάξεων στη χώρα μας μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Η αστικοποίηση του πληθυσμού μας απομακρύνει από την παράδοση που διατηρούνταν στις κοινότητες. ταυτόχρονα δημιουργεί έναν τρόπο ζωής παραπλήσιο με αυτόν των μεγαλουπόλεων του εξωτερικού, με αποτέλεσμα να γινόμαστε πιο ευάλωτοι στα πολιτιστικά στοιχεία που δημιουργούνται εκεί.

5. Η προβολή ξένων προτύπων ζωής από τα Μ.Μ.Ε. και τη διαφήμιση. 6. Ο μιμητισμός και η ξενομανία, σε εθνικό επίπεδο. 7. Η ελλιπής ενημέρωση και επαφή των νέων με το παρελθόν, πράγμα που αποτελεί μια

εκπαιδευτική έλλειψη. 8. Η αμφισβήτηση των παραδοσιακών στοιχείων και αξιών από τους νεότερους ως

αντίδραση στην προγονολατρεία. Το πρόβλημα της προγονολατρείας

Οπωσδήποτε, η τυφλή προσήλωση στη παράδοση και η απόρριψη κάθε προσπάθειας μεταβολής του πολιτισμού μας είναι στάση λανθασμένη: 1. Ο πολιτισμός είναι «ζωντανός οργανισμός» η πλήρης ακινησία θα ισοδυναμούσε με

αποτελμάτωση και απονέκρωσή του. 2. Ιδιαίτερα ο ελληνικός πολιτισμός δεχόταν ανέκαθεν επιδράσεις από το εξωτερικό, χάρη

στις οποίες ανανεωνόταν και διατηρούσε τη ζωτικότητά του. 3. Η προγονολατρεία προκαλεί επανάπαυση, υποτίμηση των άλλων πολιτισμών

(εθνικιστική, ρατσιστική συμπεριφορά), αδιαφορία για τις σύγχρονες εξελίξεις.



63

4. Συχνά οδηγεί στην τυπολατρία (π.χ. σχολαστικισμός στη γλώσσα) η συνυφαίνεται με την ημιμάθεια.

5. Υποβιβάζει ακόμη τη σύγχρονη ελληνική πολιτιστική δημιουργία για χάρη του αρχαίου πολιτισμού.

6. Στερεί από την κοινωνία τη δυνατότητα ανανέωσης με την είσοδο νέων ηθών, τρόπων ζωής ή οικοδόμησης των διαπροσωπικών σχέσεων.

7. Τελματώνει την πνευματική ζωή διαιωνίζοντας προκαταλήψεις ή άλλες εσφαλμένες αντιλήψεις που ενδεχομένως μας μεταφέρονται από την παράδοση.

8. Αναστέλλει την οικονομική, τεχνολογική και γενικότερη πρόοδο, αφού καλλιεργεί την καχυποψία απέναντι σε κάθε καινοτομία.

Το πρόβλημα της ξενομανίας

Η άκριτη απόρριψη της παράδοσης και η υιοθέτηση των στοιχείων που προέρχονται από το εξωτερικό: 1. Ευνοεί την ανάπτυξη αρνητικών κοινωνικών φαινομένων που συνοδεύουν τον τρόπο

ζωής του δυτικού κόσμου. 2. Ακρωτηριάζει την αγωγή, που, τουλάχιστον στη χώρα μας, θα πρέπει και να ενισχύει την

ιστορική μας μνήμη και να μας εξοικειώνει με τον μακραίωνο και πολυσύνθετο πνευματικό μας πολιτισμό, τόσο το λόγιο όσο και το λαϊκό.

3. Οδηγεί αναπόφευκτα στη διάβρωση της γλώσσας από ξενόφερτα δάνεια. 4. Αλλοιώνει την εθνική μας συνείδηση, μας κάνει δηλαδή να αγνοούμε ή να

παραβλέπουμε τι σημαίνει να είμαστε Έλληνες. Και αυτό, γιατί μας κάνει να ξεχνάμε τη σπουδαιότητα των αξιών στις οποίες οικοδομείται ο πολιτισμός μας (μέτρο, δημοκρατία, ελευθερία κ.ά.).

5. Ενισχύει έτσι την αυτοϋποτίμησή μας έναντι άλλων λαών. 6. Τελικά μεταβάλλει, με τρόπο όχι ομαλό αλλά βίαιο, την εθνική μας ταυτότητα. Αυτό είναι

καταστροφικό όχι μόνο για εμάς αλλά και για τον παγκόσμιο πολιτισμό, αφού αυτός κινδυνεύει να χάσει την ποικιλομορφία που είναι απαραίτητη για την πρόοδό του.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Μεσότητα: πρέπει να απορρίψουμε τόσο την τυφλή προσήλωση στην παράδοση, όσο και την άκριτη υιοθέτηση ξενόφερτων στοιχείων: 1. Γνώση της παράδοσης. 2. Κατανόηση της αξίας της. 3. Σεβασμός. Η πολιτεία:

1. Προβολή και υποστήριξη του ελληνικού πολιτισμού, της πολιτιστικής και πνευματικής δημιουργίας.

2. Υποστήριξη εκδηλώσεων που αναφέρονται σε κάθε πτυχή του εθνικού πολιτισμού (μουσική, λογοτεχνία).

3. Ενίσχυση της υλικοτεχνικής υποδομής, ιδιαίτερα στην περιφέρεια. 4. Προστασία του εθνικού πολιτισμού, ιδιαίτερα του μνημειακού (αρχαιολογικοί χώροι

κ.λπ.). 5. Οικονομική και ηθική υποστήριξη της σύγχρονης ελληνικής πολιτιστικής

δημιουργίας. Προβολή της στο εξωτερικό.



64

Το σχολείο:

1. Έμφαση στην ελκυστική διδασκαλία των γλωσσικών μαθημάτων, της ιστορίας κ.λπ. Εξοικείωση του μαθητή με τον πολιτισμό μας και συνειδητοποίηση της αξίας του.

2. Βιωματική επαφή με τον πολιτισμό (ενδοσχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες). 3. Καλλιέργεια της κριτικής σκέψης .Κριτική στάση απέναντι στην παράδοση αλλά,

κυρίως, στις ξενικές επιδράσεις. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης… 1. Περιορισμός της προβολής ξένων προγραμμάτων. 2. Επιμόρφωση του κοινού πάνω στον πολιτισμό μας και την ιστορία του. 3. Προβολή της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας. Η επιστημονική κοινότητα: Οφείλει να μελετήσει την παράδοση που θα αναδείξει όχι μόνο την αξία της σαν ανάμνηση του παρελθόντος, αλλά θα τονίζει:

1. Τη σπουδαιότητα της διατήρησης της εθνικής ταυτότητας και για εμάς και για τον παγκόσμιο πολιτισμό.

2. Τη σημασία της παράδοσης για την κατανόηση και την εκτίμηση του παρελθόντος και για τις λύσεις που μπορεί να μας προσφέρει στη σύγχρονη ζωή.

3. Είναι ουσιαστικό σε κάθε τομέα της κοινωνικής μας ζωής να εναρμονίζουμε τις παραδόσεις με τους νεωτερισμούς και να διακρίνουμε ποια στοιχεία που προέρχονται από το εξωτερικό ή που αντλούμε από τη παράδοσή μας μπορούν να αποβούν ωφέλημα και ποια όχι. Σημαντικό είναι το εξής: η πεμπτουσία κάθε πολιτισμού βρίσκεται στη στάση ζωής την οποία επιβάλλει και την οποία θεμελιώνει σε ορισμένες αρχές. Για τον Ελληνισμό, η στάση ζωής μας θεμελιώνεται σε αξίες, όπως το μέτρο, ο διάλογος, η ταπεινότητα, η ελευθερία του ανθρώπου . Η μελέτη, λοιπόν, της παράδοσης, που δεν εκφυλίζεται σε τυπολατρία αλλά μας μυεί σ' αυτές τις αξίες, έχει καθοριστική σημασία για όλους. Από την άλλη, όταν οποιαδήποτε εισαγόμενα στοιχεία προάγουν και ανανεώνουν τις αξίες αυτές, δε βλάπτουν, έστω κι αν προέρχονται από το εξωτερικό. Βλάπτουν, όμως, όσα στοιχεία αλλοτριώνουν αυτή τη στάση ζωής και εκφυλίζουν ή ανατρέπουν αυτές τις αξίες, που στάθηκαν ακατάλυτες πάνω από 2000 χρόνια.

ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ, ΔΟΚΙΜΕΣ,

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΚΑΡΟΣ

Βρισκόμαστε σʹ ένα σταυροδρόμι· δεν ήμασταν ποτέ απομονωμένοι· μείναμε πάντα ανοιχτοί σʹ όλα τα ρεύματα -Ανατολή και Δύση· και τʹ αφομοιώναμε θαυμάσια τις ώρες που λειτουργούσαμε σαν εύρωστος οργανισμός. [...] Συνταραζόμαστε κι εμείς, δικαιολογημένα και αδικαιολόγητα, από διαδοχικές κρίσεις, αποκαλυπτικές εφευρέσεις και φόβους, που δεν αφήνουν τον ανθρώπινο νου να ηρεμήσει - σαν την καλαμιά στον κάμπο. Μπροστά σʹ αυτά, τι μας μένει για να βαστάξουμε αν απαρνηθούμε τον εαυτό μας; Δε μένω τυφλός στα ψεγάδια μας, αλλά έχω την ιδιοτροπία να πιστεύω στον εαυτό μας. Σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε που μνημονεύω εδώ προσωπικές εμπειρίες· δεν έχω άλλο πειραματόζωο από εμένα. Και η προσωπική μου εμπειρία μου δείχνει πως το πράγμα που με βοήθησε, περισσότερο από κάθε άλλο, δεν ήταν οι αφηρημένοι στοχασμοί ενός διανοούμενου, αλλά η πίστη και η προσήλωσή μου σʹ έναν κόσμο ζωντανών και περασμένων ανθρώπων· στα έργα τους, στις φωνές τους, στο ρυθμό τους, στη δροσιά τους. Αυτός κόσμος, όλος μαζί, μου έδωσε το συναίσθημα πως



65

δεν είμαι μια αδέσποτη μονάδα , ένα άχερο στʹ αλώνι. Μου έδωσε τη δύναμη να κρατηθώ ανάμεσα στους χαλασμούς που ήταν της μοίρας μου να ιδώ. Κι ακόμη, μʹ έκανε να νιώσω, όταν ξαναείδα το χώμα που με γέννησε, πως ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί, βιολογικά, όπως όταν τον ακρωτηριάσουν. Κι όλα τούτα θα μπορούσα να τα ονομάσω με τη λέξη παράδοση, που την ακούμε κάποτε ψυχρά και μας φαίνεται υπόδικη. Αλήθεια, υπάρχουν ροπές που νομίζουν πως η παράδοση μας στρέφει σε έργα παρωχημένα και ανθρώπους παρωχημένους· πως είναι πράγμα τελειωμένο και άχρηστο για τις σημερινές μας ανάγκες· πως δεν μπορεί να βοηθήσει σε τίποτε τον σημερινό τεχνοκρατικό άνθρωπο που γνώρισε φριχτούς πολέμους και φριχτότερα στρατόπεδα συγκεντρώσεως· αυτόν τον άνθρωπο που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην κατάσταση του θηρίου και την κατάσταση του ανδροειδούς. Η παράδοση είναι λοιπόν ένα περιττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί. Μου φαίνεται πως αυτές οι ροπές εκπορεύονται από τη σύγχρονη απελπισία για την αξία του ανθρώπου. Είναι τα συμπτώματα ενός πανικού, που εν ονόματι του ανθρώπου τείνουν να κατακερματίσουν την ψυχή του. Όμως τι απομένει αν βγάλουμε από τη μέση τον άνθρωπο;

ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ»

Όπως κάθε άνθρωπος έχει το δικό του χαρακτήρα, έτσι και κάθε έθνος έχει κι αυτό το δικό του χαρακτήρα. Τον πιο ζωηρό χαρακτήρα και τον πιο ιδιόρρυθμο τον έχει η πατρίδα μας, η Ελλάδα. Αυτή η Ελλάδα έχει μέσα της κάποια δύναμη δραστική, που δεν την έχει κανένα έθνος. Κι αυτή η δύναμη της είναι δύναμη πνευματική. Δεν είναι μονάχα η εξυπνάδα, αλλά είναι προπάντων η φλόγα της καρδιάς και κάποια ιδιαίτερη σεμνή καρτερία της ψυχής, που δε βρίσκεται σε κανένα λαό. Πολλά έθνη έχουν μεγάλη ιστορία. Μα όποιος διαβάζει την ιστορία της Ελλάδας νομίζει πως τον τραβά μια ανεξήγητη δύναμη, γλυκιά και ποιητική, σαν ένας μαγνήτης που δεν ξέρει που είναι κρυμμένος. Απορεί, διαβάζοντας πολέμους και σκληρά βάσανα, πού βρίσκεται αυτή η μυστηριώδης πηγή απ' όπου αναβρύζει τόση ποίηση που τον μαγεύει και τον κάνει να την αγαπήσει. Αυτό το μυστήριο μάγεψε τον κόσμο όλο και ιόν έκανε να παραμιλά για την Ελλάδα. Και το πιο μικρό επεισόδιο της ιστορίας μας, το πιο τιποτένιο περιστατικό, ένας απλός λόγος που είπε ο Μιλτιάδης, ή ο Επαμεινώνδας, ένα ρητό που είπε ο χρηστός Φωκίωνας, μία χειρονομία που έκανε ο Αγησίλαος, μια απλή προσευχή που είπε ο Παλαιολόγος, παίρνουν τέτοια σημασία στις ψυχές όλων των ανθρώπων, που ζούνε σ' όλη τη ζωή τους μ' αυτά, σαν τα παιδιά που θυμούνται έως τα γηρατειά τους κάποια παραμύθια που γλυκάνανε τη φαντασία τους. Τι είναι λοιπόν τούτη η μαγική ουσία που έχει μέσα της αυτή η Ελλάδα και κάνει τον κόσμο να νιώθει σαν δική του ιστορία την ιστορία της; Είναι αυτό το άπιαστο πνεύμα που έχουμε μέσα μας όλοι οι Έλληνες, αυτό που έχετε κι εσείς, και που μπαίνει σε κάθε πράξη σας, σε κάθε σκέψη σας, σε κάθε αίσθημα σας, φυσικά κι αβίαστα, απροσπάθητα, χωρίς καν να το καταλάβετε. Αυτό το ήθος, αυτή η φυσική ουσία που μας δώρισε ο θεός, είναι στολισμένη με κάποιες μυστηριώδεις χάρες, που αγιάζουνε τον πόνο, ημερεύουνε το θάνατο, νοστιμεύουνε το καθετί που δημιουργούμε, μ' ένα λόγο «κάνουμε την έρημο ν' ανθίσει» κατά το λόγο του προφήτη Ησαΐα. Κι αυτά όλα μεταδίδονται από γενιά σε γενιά μέσ' από το αίμα, μα πιο πολύ με κάποια ιερή και καταπληκτική λειτουργία που λέγεται Ελληνική παράδοση. Αυτή η παράδοση είναι το θησαυροφυλάκιο που κλείνει μέσα του και φυλάγει στον αιώνα την αθάνατη ψυχή μας, την αθάνατη καρδιά μας. Μ' αυτή ζούμε και κινούμαστε και υπάρχουμε. Αυτή έκανε τον τυφλό τον Όμηρο να δείξει στους ανθρώπους που είχανε μάτια τη μυστική ομορφιά του κόσμου, αυτή έκανε τον Αισχύλο να πετά απάνω από τη γη σαν αετός χρυσοφτέρουγος, αυτή έκανε τον Μεγαλέξανδρο να 'χει τον Όμηρο κάτω από το προσκέφαλο του και να ζήσει μια ζωή τριάντα μονάχα χρονών σαν ένα εξαίσιο παραμύθι που βάσταξε αιώνες, αυτή έκανε τον Πολύκλειτο και τον Φειδία και τον Λύσιππο να μεταμορφώσουν σε ανθρώπους τα λιθάρια της Ελλάδας, αυτή έκανε τον Θουκυδίδη να κλαίγει από χαρά



66

ακούγοντας τον Ηρόδοτο να διαβάζει την ιστορία του, αυτή έκανε τον Κολοκοτρώνη να φορά την περικεφαλαία σαν αρχαίος Έλληνας και να πολεμά χαμογελώντας, αυτή έκανε τον Ρήγα να βγάζει φωτιά από το στήθος σαν τον αρχαίο Πίνδαρο, αυτή έκανε τον Νικηταρά, τον Διάκο, τον Ανδρούτσο, τον Τζαβέλλα, τον Ησαΐα Σαλώνων να κλαίνε απάνω στα αρχαία λιθάρια, και να ποθούνε να πεθάνουνε αντρειωμένα πολεμώντας για το βασανισμένο και το ατίμητο χώμα που κληρονομήσανε. [...] Και δεν έφτασε πως η Ελλάδα τιμήθηκε με την ανθρώπινη δόξα και στάθηκε η χαρά και η ελπίδα της οικουμένης, αλλά σαν ήρθε ο Χριστός στον κόσμο τιμήθηκε και με θεϊκή δόξα, γιατί αυτή την αγαπημένη θυγατέρα Του διάλεξε ο θεός για να της παραδώσει το Ευαγγέλιο του και να της παραγγείλει να το κηρύξει σ' όλο τον κόσμο με τη δική της τη γλυκύτατη γλώσσα, που την άπλωσε ο Μεγαλέξανδρος κατά θεϊκή οικονομία, μέχρι την Ινδία και τη Βακτριανή. Το Βυζάντιο στάθηκε το χρυσό παλάτι απ' όπου βγήκε η νέα λάμψη του Ελληνισμού. Ο σκοτεινιασμένος και ξεραμένος κόσμος, πάλι ξανάνθισε σαν περιβόλι μοσχοβολημένο, κι ο σπόρος ήταν ο ένας κι ακατάλυτος σπόρος της ζωής, ο Ελληνικός. Αυτό έκανε το μεγάλο ποιητή της Ιταλίας Λεοπάρδη να πει κατάπληκτος, γράφοντας για το βυζαντινό φιλόσοφο Πλήθωνα: «Ακατάλυτη και τρομερή δύναμη Ελλάδα! Χωρίς το δικό σου πνεύμα, τίποτα δε γίνεται στον κόσμο. Όλα τα γονιμοποιείς εσύ. Για μια στιγμή φαίνεται πως πεθαίνεις, κι άξαφνα παρουσιάζεσαι πάλι ολοζώντανη και δροσερή εκεί που δε σε περίμενε κανείς!» [...]

Φώτης Κόντογλου

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΠΟΥ ΧΑΘΗΚΑΝ, ΧΑΝΟΝΤΑΙ Η ΑΛΛΑΞΑΝ ΕΝΤΕΛΩΣ ΜΟΡΦΗ

Ντελάληδες - (Ν)τελάλης: Η λέξη είναι μάλλον τούρκικη και σημαίνει "αυτός που ανακοινώνει τα μαντάτα", ο δημόσιος κήρυκας. Οι ντελάληδες διαλαλούσαν στους κατοίκους των κωμοπόλεων και των χωριών τα νέα που έφταναν με τον τηλέγραφο ή τα εμπορεύματα που έφερναν στις πλατείες των χωριών οι πραματευτάδες . Η δυνατή φωνή και κυρίως ο τρόπος που παρουσίαζαν συνοπτικά τα νέα ή διαφήμιζαν τα προϊόντα, τους καθιστούσε γνωστούς στην τοπική κοινωνία. Έβαζε την παλάμη στο στόμα, σαν χωνί, κι έπαιρνε τις γειτονιές φωνάζοντας. Η αμοιβή του ήταν ένα ποτηράκι τσίπουρο ή λίγο κολατσιό. Η ευρεία διάδοση των εφημερίδων, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης υποκατέστησε σταδιακά τους ντελάληδες σε όλα τα χωριά του νησιού.

Μυλωνάς : Η καλλιέργεια σιτηρών ήταν πολύ διαδεδομένη μέχρι το 17ο αιώνα, ενώ στη συνέχεια περιορίστηκε σημαντικά. Οι άνθρωποι τότε φρόντιζαν δυο φορές το χρόνο, (φθινόπωρο - άνοιξη), για την παρασκευή του σταρένιου ή καλαμποκίσιου αλευριού. Μετέφεραν τα τσουβάλια τους το πρωί στο μύλο για άλεσμα και επέστρεφαν το βράδυ. Αλευρόμυλοι υπήρχαν σε όλα τα χωριά , οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν υδρόμυλοι, δηλαδή τους κινούσε η δύναμη του νερού, οπότε τους έχτιζαν πάντα δίπλα σε ποτάμια και ρεματιές. Σήμερα λειτουργούν ελάχιστοι.Ο μύλος ήταν συνήθως το σπίτι του μυλωνά. Κάτω από τις μυλόπετρες υπήρχε ένας μικρός χώρος, όπου ήταν εγκατεστημένος ο κινητός μηχανισμός, όπου έπεφτε από το βαγένι το και τον περιέστρεφε.

- Ο αλεστικός μηχανισμός είχε δυο οριζόντιες κυλινδρικές μυλόπετρες, τη μια πάνω στην άλλη, με την κάτω ακίνητη. Το σιτάρι διοχετεύονταν ανάμεσά τους από μια τρύπα στο κέντρο της επάνω περιστρεφόμενης πέτρας. Με την κίνηση το σιτάρι ή το καλαμπόκι συνθλίβεται ανάμεσα στις πέτρες και μετατρέπεται σε σκόνη. Ως αμοιβή του ο μυλωνάς κράταγε ένα μέρος από τα αλεστικά (5-12%) και σπάνια έπαιρνε χρήματα. Οι υδρόμυλοι έπαιρναν ως αλεστικό δικαίωμα ένα "σινίκι" (= 6 οκάδες) για την άλεση 100 οκάδων σιτηρών .

Μπασματζής (Υφασματοπώλης) : Σε λίγα κεφαλοχώρια , υπήρχαν τα καταστήματα υφασμάτων, που συνήθως ήταν και ραφτάδικα. Εμπορικά που πουλούσαν όλα τα είδη που είχαν ζήτηση εδώ, όπως μεταξωτά, βαμβακερά, βελούδινα, χασέδες, ποπλίνες, αλατζάδες, τσίτια κλπ.



67

Μπακάλης : Πνιγμένος στα ράφια με τις κονσέρβες, τις ζάχαρες τα ζυμαρικά και όλα τα απαραίτητα για το μαγείρεμα της νοικοκυράς. Τα περισσότερα χύμα και αγορασμένα βερεσέ. Χωρίς ψυγείο, πουλούσε όλα τα βασικά είδη και τρόφιμα χύμα. Συνήθως, το μπακάλικο ήταν εμπορικό και καπηλειό. Σήμερα με τους όρους που διαμορφώθηκαν από την σύγχρονη οικονομία και την επικράτηση των σούπερ μάρκετ τα μπακάλικα χάθηκαν, εκτός από εκείνα τα λίγα που λειτουργούν ακόμα στα χωριά.

Μανάβης : Από τους πιο συμπαθητικούς μικροπωλητές που υπάρχουν μέχρι σήμερα. πλανόδιος ή μη. Το χειμώνα, τότε που δεν υπήρχαν θερμοκήπια και ψυγεία, λίγα τα φρούτα και τα ζαρζαβατικά. Όμως όταν άνθιζαν οι μπαξέδες με το έμπα της άνοιξης, γέμιζαν τα καλάθια του μανάβη με ντομάτες, κολοκυθάκια, μελιτζάνες, κυδώνια, μήλα κι ότι άλλο. Οκάδες και δράμια τότε δίπλα στη ζυγαριά και το τεφτεράκι για τα βερεσέδια

Ξυλοσχίστες ή Υλοτόμοι (Μπισκιτζήδες) : Οι ξυλοσχίστες, που επονομάζονταν "μπισκιτζήδες", εργάζονταν στα δάση και υλοτομούσαν την απαραίτητη ξυλεία για τις οικοδομές, τη ναυπηγική, αλλά και για τις κατασκευές των επιπλοποιών και των μαραγκών

Ξυλοκόποι (Ταχτατζήδες) : Παλιά τα ξύλα ζέσταιναν τους ανθρώπους, που φρόντιζαν από νωρίς να τα παραγγείλουν στους ξυλάδες. Αυτοί τα έκοβαν από το δάσος και τα μετέφεραν στα σπίτια. Εκεί τα έκοβαν με την κόφτρα και τα έσκιζαν με το τσεκούρι ή τις σιδερένιες σφήνες. Τα στοίβαζαν έτοιμα για τις σόμπες ή το τζάκι. Αργότερα οι έκαναν τις ίδιες δουλειές οι κορδέλες. Οι ξυλοκόποι έκοβαν επίσης ξύλα για την κατασκευή ξύλινων αντικειμένων, ειδών καθημερινής χρήσης, υλικών δόμησης των σπιτιών (στέγες, παράθυρα κλπ.). Λέγονταν και "ταχτατζήδες" από την τουρκική λέξη "tahta" που σημαίνει ξύλο.

Λούστρος : Παλιότερα που ο κόσμος περπατούσε σε χωμάτινους δρόμους, τα παπούτσια σκονίζονταν ή λασπώνονταν εύκολα. Τότε γνώρισε άνθηση και το επάγγελμα του λουστραδόρου. Αυτός μ' ένα κασελάκι μπροστά του, αληθινό κομψοτέχνημα, και γύρω του να κρέμονται οι βούρτσες και τα βερνίκια με τα διάφορα χρώματα, κάθονταν σ' ένα χαμηλό σκαμνάκι, στην αρχή της πλατείας στο Καρπενήσι, και περίμενε υπομονετικά. Για να προσελκύσει τους πελάτες γίνονταν ταχυδακτυλουργός ή χτύπαγε ρυθμικά το κασελάκι. Ο πελάτης πλησίαζε κι άπλωνε, όπως ήταν όρθιος, πρώτα το δεξί πόδι πάνω στην ειδική μεταλλική θέση της κασέλας κι έπειτα το άλλο. Έτσι άρχισε η "ιεροτελεστία" του βαψίματος...

Καλαθοποιός : Σε περιοχές που αφθονούσαν οι λυγαριές, οι μυρτιές, οι σφάκες (πικροδάφνες) και τα καλάμια, ευδοκίμησε και το επάγγελμα του καλαθοποιού. Από τις μυρτιές και κυρίως από τις λυγαριές οι καλαθοποιοί αποσπούσαν μακριές βίτσες με το τσερτσέτο (ειδικό μαχαίρι) και έκαναν τους σκελετούς για να πλέξουν με τα σχισμένα καλάμια καλάθια, κοφίνια, ψαροκόφινα και άλλα ενώ μόνο με τις βίτσες έπλεκαν στουπιά για τυρί, κόφτες για τη μεταφορά των σταφυλιών κ.ά

Κουρέας (μπαρμπέρης) : Η περιποίηση των μαλλιών αποτελούσε φροντίδα του ανθρώπου, ενώ οι αρχαίοι τοποθετούσαν τη δύναμη της ζωής στα μαλλιά. Το επάγγελμα του κουρέα είναι γνωστό πριν από τον 5ο π Χ. αιώνα και στα κουρεία σύχναζαν αργόσχολοι που τους άρεσε να φλυαρούν και να σχολιάζουν τα κοινωνικά. Γύρω στο 1918 άρχισαν να εκδίδονται οι πρώτες αστυνομικές διατάξεις που ρύθμιζαν την υγιεινή και την καθαριότητα των κουρείων. Σήμερα όλα σχεδόν άλλαξαν... Οι κουρείς, όπως και οι ράπτες και οι υποδηματοποιοί ήταν τεχνίτες απαραίτητοι ακόμα και στα πιο μικρά χωριά της περιοχής. Οι κουρείς των χωριών συχνά ασκούσαν παράλληλα και άλλες δραστηριότητες. Οι κουρείς συχνά ασκούσαν παράλληλα και άλλες δραστηριότητες, όπως του μουσικού ή του γιατρού. Μέχρι τη δεκαετία του '30 τα μικρά κουρεία στεγάζονταν συχνά μέσα στα καφενεία

Καφετζής : Από τα παλιότερα επαγγέλματα, με το καφενείο να είναι ο χώρος συγκέντρωσης και το μοναδικό μέσο διασκέδασης. Στα χωριά, ήταν μαζί καπηλειό, μπακάλικο και μικρό μαγειρείο. Εκεί μαζεύονταν οι άνδρες και περνούσαν την ώρα τους πίνοντας, γλεντώντας και σχολιάζοντας. Οι γυναίκες έμπαιναν σε καφενεία των χωριών μόνο σε ειδικές περιστάσεις, όπως σε κάποια χειμερινά πανηγύρια ή γαμήλια γλέντια που γίνονταν εκεί. Οι καφετζήδες ήταν οι ιδιοκτήτες ή



68

διαχειριστές των καφενείων. Το καφενείο ήταν ανοιχτό από νωρίς το πρωί και δεν είχε τίποτα το ιδιαίτερο, μόνο μερικά ξύλινα ράφια κι ο πάγκος με τη γκαζιέρα, τα μπρίκια και τα φλιτζάνια. Με ψάθινες καρέκλες και ξύλινα τετράγωνα τραπέζια κι έναν καλοσυνάτο καφετζή. Για θέρμανση είχαν τις ξυλόσομπες και ο φωτισμός τους, πριν την ηλεκτροδότηση γίνονταν με λάμπες πετρελαίου. - Ο καφετζής έψηνε τους καφέδες και ετοίμαζε το μεζέ που συνοδεύει το "καραφάκι" (και παλαιότερα το "μισοκαλίκι" δηλαδή μπουκάλι μισής οκάς) με το ούζο ή τη ρακή, στον ιδιαίτερο χώρο του, πίσω από τον ξύλινο πάγκο (το χαρακτηριστικό λεσβιακό "τεζιάκι"). Τα μεγάλα καφενεία είχαν μέχρι πρόσφατα στην άκρη ένα χαμηλό ξύλινο πατάρι με κιγκλίδωμα, που χρησίμευε ως πάλκο για τους μουσικούς

Ζευγάς : Οι ζευγάδες αναλάμβαναν το όργωμα, τη σπορά και τη συγκομιδή των χωραφιών. Οι ζευγάδες όργωναν με το ξύλινο αλέτρι που το έσερναν δύο βόδια ή μουλάρια (τα "ζευγαρόβοδα"). Κάποιες φορές, οι ίδιοι εκτός από τα δικά τους χωράφια, όργωναν κι έσπερναν και τα χωράφια άλλων κατοίκων και αμείβονταν επιπλέον , επειδή διέθεταν την τέχνη τους αλλά και τη "συρμαγιά" (δηλαδή τα βόδια και το αλέτρι). Σήμερα ο ζευγάς έχει εξαφανιστεί, αφού το όποιο όργωμα γίνεται πια με μηχανικά μέσα .

Γανωτής (Καλαντζής) : Οι γανωτζήδες ήταν συνήθως πλανόδιοι τεχνίτες που αναλάμβαναν το γαλβανισμό και το στίλβωμα των χάλκινων οικιακών σκευών, όπως τα ταψιά, τα καζάνια, τα κουτάλια,τα πηρούνια κλπ. Το «γάνωμα» έπρεπε να γίνεται συχνά για λόγους υγείας, κυρίως σε στα σκεύη που χρησιμοποιούσαν στο μαγείρεμα, οπότε οι γανωτζήδες είχαν δουλειά όλο το χρόνο - Γανωτής (Καλαντζής): Τα παλιά μπακιρένια οικιακά σκεύη (ταψιά, καζάνια, κουτάλια, πιρούνια κλπ.), με τον καιρό οξειδώνονταν και έπρεπε να γανωθούν, να περαστεί δηλαδή η επιφάνειά τους με ειδικό μέταλλο (καλάι - κασσίτερος). Είχαν μαζί τους τα απαραίτητα εργαλεία και έκαναν τη δουλειά τους επί τόπου, ενώ παλιότερα η πληρωμή τους ήταν σε είδος (αυγά, καλαμπόκι, σιτάρι). Αφού καθάριζαν καλά τα σκεύη, αλείφανε το εσωτερικό τους με σπίρτο και το τρίβανε με κουρασάνι (=τριμμένο κεραμίδι). Μετά κράταγαν το σκεύος με την τσιμπίδα πάνω από τη φωτιά και έριχναν μέσα το νησιαντήρι (=χλωριούχο αμμώνιο), για να στρώσει καλύτερα το καλάι πάνω στο χάλκωμα. Αφού το σκούπιζαν καλά, άπλωναν το λιωμένο καλάι σ' όλη την επιφάνεια του σκεύους μ' ένα χοντρό βαμβακερό ύφασμα... Στο τέλος το σκούπιζαν με καθαρό βαμβάκι για να γυαλίσει.

Βαρελάς : Ήταν τεχνίτης, ειδικός στην κατασκευή βαρελόσχημων και σκαφοειδών σκευών, που τα κατασκεύαζαν από ξύλο καστανιάς ή δρυός. Το ξύλο περνούσε από ειδική επεξεργασία και μετά το έκοβαν σε λεπτές σανίδες, που βρέχανε για να παίρνουν εύκολα την κατάλληλη κλίση. Κατόπιν περνούσαν τα στεφάνια, τα χτυπούσαν με το ματσακόνι για να σφίξουν καλά και μετά τοποθετούσαν τους δυο επίπεδους πυθμένες. Οι αποθήκες παλιά ήταν γεμάτες με βαρέλια κλπ.

Πεταλωτής (Αλμπάνης) (από το τουρκικού nalbant, αλμπάνης = πεταλωτής) Παλιά υπήρχαν πολλοί πεταλωτές μια και ήταν απαραίτητοι αφού κάθε σπίτι στο χωριό είχε και ένα ζώο για τις δουλειές του, γαϊδούρι ή μουλάρι. Ο πεταλωτής έβαζε στα ζώα τα πέταλα που ήταν ας πούμε τα παπούτσια τους. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσε ο πεταλωτής ήταν τα πέταλα, το σφυρί, η τανάλια, το σατράτσι και τα καρφιά. Στην αρχή ακινητοποιούσαν το πόδι του ζώου και ο πεταλωτής έβγαζε το παλιό φθαρμένο πέταλο. - Μετά με το σατράτσι που ήταν ένα μαχαίρι σε σχήμα μικρού τσεκουριού έκοβε την οπλή του ζώου από κάτω έτσι ώστε να την ισιώσει. Μετά έβαζε το καινούργιο το πέταλο και το κάρφωνε με τα ειδικά καρφιά. Τα καρφιά αυτά είχαν μεγάλο κεφάλι έτσι ώστε να προεξέχουν από την πατούσα του ζώου και να μη γλιστράει. Τα πέταλα ήταν σε διάφορα μεγέθη και τα κατασκεύαζαν από σίδερο. Τα πέταλα είχαν τρύπες γύρω - γύρω για να μπαίνουν τα καρφιά. Το πετάλωμα γινόταν και στα τέσσερα πόδια του ζώου. Αυτό γινόταν για να μπορεί να περπατάει στους κακοτράχαλους δρόμους χωρίς να πληγώνονται τα πόδια του και για να διατηρεί την ισορροπία του. - Τα πέταλα ήταν σιδερένια και κατασκευάζονταν χειροποίητα στο αμόνι, ενώ οι τεχνίτες που τα έφτιαχναν αναλάμβαναν ταυτόχρονα και το το πετάλωμα των ζώων, που απαιτούσε μεγάλη



69

εμπειρία και δεξιοτεχνία. Οι πεταλωτές συχνά ασκούσαν παράλληλα και το επάγγελμα του σιδερά, ενώ κάποιοι από αυτούς ήταν και πρακτικοί κτηνίατροι ή αναλάμβαναν και τον ευνουχισμό των ζώων.

Αγωγιάτης: ο επαγγελματίας που κάνει μεταφορές με φορτηγό ζώο. Οι αγωγιάτες, που επονομάζονταν και "κιρατζήδες", μετέφεραν τα εμπορεύματα ή διακινούσαν τους ταξιδιώτες με άλογα και συχνότερα με μουλάρια. Λόγω των μεγάλων αποστάσεων μεταξύ των οικισμών, η μετακίνηση των ανθρώπων και η διακίνηση των προϊόντων με τα ζώα ήταν ο κυρίαρχος τρόπος μεταφοράς μέχρι τη δεκαετία του 1930 και σε μερικές περιοχές μέχρι τη δεκαετία του 1950. Οι αγωγιάτες προέρχονταν συνήθως από το στρώμα των ακτημόνων αγροτών και ήταν οργανωμένοι σε πολυμελή σωματεία στα χωριά και στις κωμοπόλεις . Μεγάλος αριθμός αγωγιατών εργαζόταν στα εργοστάσια, στα ελαιοτριβεία, στα ταλκορυχεία και γενικότερα σε όλες τις βιομηχανικές ζώνες . Πολλοί μουσικοί, αγρότες και άλλοι επαγγελματίες κατέφυγαν στο επάγγελμα του αγωγιάτη κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την ανέχεια και την πείνα, μετά την κατάσχεση όλου του ελαιόλαδου και την παράλυση του εμπορίου και των συγκοινωνιών.

- Οι αγωγιάτες είναι οι "πρόδρομοι" των αυτοκινητιστών. Πραγματοποιούσαν επί πληρωμή ιδιωτικές μεταφορές εμπορευμάτων, κρασιών (σε ασκιά), διακινούσαν ταξιδιώτες, ιδιώτες, γιατρούς για επίσκεψη σε ασθενείς, κρατικούς λειτουργούς για την εκτέλεση υπηρεσίας, κυρίως δε μετέφεραν δημητριακά .

Τσαγκάρηδες: Σήμερα όταν λέμε τσαγκάρης εννοούμε τον τεχνίτη που επιδιορθώνει τα χαλασμένα μας παπούτσια. Πριν χρόνια όμως, ο τσαγκάρης τα έφτιαχνε ο ίδιος απ’ την αρχή.

Το τσαγκαράδικο, ο χώρος όπου ήταν στημένος ο πάγκος του με όλα τα σύνεργα, ήταν ανοιχτό απ’ το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Στον πάγκο βρίσκονταν, βελόνες, σακοράφες, σουβλιά, σφυράκια, λίμες, τανάλιες καλαπόδια, που έβαζε μέσα στο παπούτσι. Δεν υπήρχαν τότε κόλες και μηχανές. Εκεί, σκυμμένος πάνω από τον πάγκο του, δούλευε ώρες ατελείωτες φορώντας πάντα τη χαρακτηριστική δερμάτινη ποδιά του. Εκεί δεχόταν και τις παραγγελίες των πελατών του.



70

TA MAΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

Όταν χτίστηκε ο Παρθενώνας, κατά την περίοδο 447- 432 π.Χ., κατασκευάστηκαν τρεις ομάδες γλυπτών για τη διακόσμησή του: οι μετόπες, η ζωφόρος και τα αετώματα. Από αυτά, οι μετόπες και η ζωφόρος αποτελούσαν μέρος του οικοδομήματος του ναού. Δεν κατασκευάστηκαν πρώτα και έπειτα τοποθετήθηκαν ψηλά στον Παρθενώνα, αλλά σκαλίστηκαν στις πλευρές του αφού είχε ολοκληρωθεί η κατασκευή του.

Οι μετόπες ήταν ξεχωριστά γλυπτά υψηλής ανάγλυφης δημιουργίας. Υπήρχαν 92 μετόπες, 32 σε κάθε πλευρά και 14 σε κάθε άκρη. Κάθε μετόπη χωρίζονταν από τις γειτονικές της με μια απλή αρχιτεκτονική διακόσμηση που ονομάζεται τρίγλυφο.Οι μετόπες ήταν τοποθετημένες πάνω από την εξωτερική σειρά κιόνων γύρω από το ναό και παρουσίαζαν διάφορες ιστορικές μάχες. Η βόρεια πλευρά ιστορούσε σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο, η νότια μια μάχη μεταξύ των Ελλήνων και των Κενταύρων, η ανατολική πλευρά Γιγαντομαχία και η δυτική μια μάχη ανάμεσα στους Έλληνες

και τις Αμαζόνες.

Η ζωφόρος, μήκους 160μ., ήταν τοποθετημένη επάνω από την εσωτερική σειρά κιόνων, επάνω δηλαδή από τον κυρίως ναό, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνει το θεατή να το δει καλά. Πρόκειται για μακρύ, συνεχομενο ανάγλυφο όπου απλώνεται η εικόνα της παναθηναϊκής πομπής προς το ναό.

Στις δύο πλευρές του ναού, στα μεγάλα τριγωνικά διαστήματα, τοποθετήθηκαν τα εναέτια γλυπτά. Ήταν σχεδιασμένα κατά τέτοιο τρόπο ώστε τα αγάλματα που

βρισκόταν στο κεντρικό και υψηλότερο σημείο του τριγώνου, να είναι γιγαντιαία. Οι καταστροφές που υπέστησαν τα αετώματα ήταν τόσο μεγάλης έκτασης ώστε τα θέματα των παραστάσεων να μας είναι γνωστά μόνο από τις γραπτές μαρτυρίες του Παυσανία, ο οποίος έζησε και έγραψε γύρω στο 150 μ.Χ.. Σύμφωνα με τα γραπτά του, στο ανατολικό αέτωμα ο Φειδίας ιστόρησε τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία και στο δυτικό παρουσίασε τη διαμάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την προστασία της Αθήνας.

Ωστόσο, το αποκορύφωμα της μεγαλοπρέπειας του ναού βρισκόταν στο εσωτερικό του. Το άγαλμα της θεάς Αθηνάς είχε ύψος 40 πόδια (12 μέτρα) και ήταν κατασκευασμένο από χρυσό και ελεφαντόδοντο. Καταστράφηκε από φωτιά το 200 π.Χ. και φημολογείται ότι το αντικατέστησαν κατά το 165-160π.Χ.. Αντίθετα από τα μάρμαρα του Παρθενώνα, το περίφημο άγαλμα δεν σώθηκε.

Δυστυχώς, σήμερα δεν σώζονται εξ'ολοκλήρου τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Αρχικώς, υπήρχαν 115 πλάκες στη ζωφόρο. Από αυτές, 94 σώζονται ακόμη, είτε ολόκληρες, είτε σε κομμάτια. 36 βρίσκονται στην Αθήνα, 56 στο Βρετανικό Μουσείο και μία στο Λούβρο. Από τις 92 μετόπες, 39 βρίσκονται στην Αθήνα και 15 στο Λονδίνο. 17 εναέτια αγάλματα, μία καρυάτιδα και μία κολώνα από το Ερεχθείο



71

βρίσκονται επίσης στο Βρετανικό Μουσείο. Έτσι τα μάρμαρα του Παρθενώνα είναι σχεδόν ίσα μοιρασμένα - μισά στο Λονδίνο και μισά στην Αθήνα.

Ακριβώς επειδή τα γλυπτά που σώζονται βρίσκονται σε δύο χώρες, σε απόσταση 1500 μιλίων, η ελληνική κυβέρνηση έχει ζητήσει να επιστραφούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο ώστε να αποτελέσουν μία μοναδική συλλογή και να τοποθετηθούν στο μουσείο που πρόκειται να χτιστεί στους πρόποδες του λόφου της Ακρόπολης.

Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΙΝΑΣ ΜΕΡΚΟΥΡΗ ΣΤΗΝ OXFORD UNION

Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι

Καταρχήν επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την OXFORD UNION που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση και ευχαριστώ που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν΄ ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Την ακούω και μορφάζω. Θυμάμαι εκείνο που είπε κάποτε ο Brendan Behan για κάποιο εκφωνητή "Μιλάει σαν να΄χει τα Ελγίνεια Μάρμαρα στο στόμα του."

Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης το μεγάλο αριθμό Βρετανών πολιτών που συνηγόρησαν υπέρ των θέσεων της κυβέρνησης με τα αξιότιμα μέλη και των δύο σωμάτων του κοινοβουλίου που εκδήλωσαν ενδιαφέρον και συμπάθεια για το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων. Και βεβαίως εκφράζω τη βαθεία ευγνωμοσύνη μου στη Βρετανική Επιτροπή για την Eπιστροφή των Mαρμάρων του Παρθενώνα, για τις προσπάθειες της να αποκαλύψει την αλήθεια στο Βρετανικό λαό.

Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα . Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. ΄Όπως:

Υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo

Yπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci

Υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη

Υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner

Υπάρχει η Capella Sixtina

Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα.

Ξέρετε , λένε ότι εμείς οι ΄Ελληνες είμαστε ένας θερμόαιμος λαός. Να σας πω κάτι, είναι αλήθεια. Και είναι γνωστό πως δεν αποτελώ εξαίρεση. Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πως πάρθηκαν τα Μάρμαρα από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι.

Ένας από τους διακεκριμένους καθηγητές σας με συμβούλεψε να εξιστορήσω το πως πάρθηκαν τα μάρμαρα από την Αθήνα και έφθασαν στις Βρετανικές ακτές . Ισχυρίστηκα ότι αυτό είναι αρκετά γνωστό, αλλά μου είπε ακόμη και αν υπάρχει και ένα άτομο σ΄ αυτό το



72

ακροατήριο στο οποίο τα γεγονότα αυτά είναι ασαφή, το ιστορικό πρέπει να ειπωθεί. Έτσι θ΄ αρχίσω όσο μπορώ σύντομα.

Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Ναπολέων σκέφτεται να αποπειραθεί να εισβάλει στην Αγγλία. Αποφασίζει να μην το πράξει. Αντί αυτού εισβάλει στην Αίγυπτο αποσπώντας την από την τουρκική κυριαρχία, γεγονός που δυσαρεστεί πολύ τους Τούρκους. Διακόπτουν τις διπλωματικές σχέσεις με τη Γαλλία και κηρύσσουν πόλεμο. Η Βρετανία βρίσκει ότι αυτή είναι μια πρώτης τάξεως στιγμή να διορίσει πρεσβευτή στην Τουρκία.

Τα καθήκοντα αναλαμβάνει ο Λόρδος Elgin. Μόλις έχει παντρευτεί την όμορφη Mary Nisbett και τελειώνει το ωραίο εξοχικό του. Ο αρχιτέκτονας του του μιλάει για τα θαύματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και του λέει πως θα ήταν μια θαυμάσια ιδέα να κάνει αντίγραφα από τα πραγματικά έργα στην Αθήνα. "Θαυμάσιο πράγματι" λέει ο Elgin. Αρχίζει να συγκροτεί μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν αρχιτεκτονικά σχέδια με επικεφαλής έναν ικανό ζωγράφο που δεν ήταν άλλος από τον ιταλό Giovanni Lusieri.

Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να μη σας πω ένα ανέκδοτο. Ο Elgin είχε προηγουμένως πλησιάσει τον Turner. Ναι τον Turner. Ο νεαρός ζωγράφος ενδιαφέρθηκε και ο Elgin θέτει τους παρακάτω όρους. Το κάθε σχέδιο και σκίτσο που θα έκανε ο Turner θα περιερχόταν στην κυριαρχία του και στον ελεύθερο χρόνο θα έκανε μαθήματα σχεδίου στη Λαίδη Elgin. " Okay " λέει ο Turner, "αλλά τότε θα ήθελα 400 λίρες το χρόνο". "Οχι" λέει ο Elgin, "Είναι πολλά, πάρα πολλά". ΄Ετσι έγιναν τα πράγματα χωρίς τον Turner. Τέλος του ανέκδοτου.

Εφημέριος της ομάδας του Elgin ήταν ο Αιδεσιμώτατος Philip Hunt. Δεν θα μιλήσω με πολύ σεβασμό γι΄αυτόν. Αν είχα να εξαιρέσω του Λόρδο Elgin ο αρχιαπατεώνας στην υπόθεση όπως τη βλέπω ήταν ο Αιδεσιμώτατος Hunt, αλλά γι΄ αυτόν θα μιλήσω αργότερα. Οι Elgins γίνονται δεκτοί στην Κων/πολη με μεγαλοπρέπεια. Ανταλλάσσονται πλούσια δώρα. Οι άνεμοι του πολέμου είναι ευνοϊκοί για τους Βρετανούς και ο Σουλτάνος είναι ικανοποιημένος. Ας στραφούμε τώρα στην Ελλάδα. Την Ελλάδα εκείνη που για 400 τόσα χρόνια βρίσκεται κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό.

Η ομάδα των καλλιτεχνών του Elgin φθάνει στην Αθήνα. Οι Τούρκοι έχουν ορίσει δύο κυβερνήσεις, μια πολιτική και μια στρατιωτική. Πολλά έχουν ειπωθεί και συνεχίζονται να λέγονται για το πόσο λίγο ενδιαφέρον εκδήλωναν οι Τούρκοι για τους θησαυρούς της Ακρόπολης. Εν τούτοις, χρειάστηκαν 6 μήνες για να επιτραπεί η είσοδος στην ομάδα του Elgin. Αλλά τα κατάφεραν με 5 λίρες , στο χέρι του στρατιωτικού κυβερνήτη, για κάθε επίσκεψη. Αυτό εγκαινίασε μια διαδικασία δωροδοκίας και διαφθοράς των αξιωματικών που δεν θα σταματούσε μέχρι να συσκευαστούν και να φορτωθούν τα μάρμαρα για την Αγγλία.

Όμως όταν στήθηκαν οι σκαλωσιές και τα αντίγραφα ήταν έτοιμα να γίνουν, ξαφνικά έφθασαν φήμες για προετοιμασία στρατιωτικής δράσης των Γάλλων. Ο Τούρκος κυβερνήτης διέταξε την ομάδα του Elgin να κατέβει από την Ακρόπολη. Με 5 λίρες την επίσκεψη ή όχι, η πρόσβαση στην Ακρόπολη ήταν απαγορευμένη. Μόνο ένας τρόπος υπήρχε για να τους επιτραπεί η είσοδος ξανά. Να χρησιμοποιήσει ο Elgin την επιρροή του πάνω στο Σουλτάνο στην Κων/πολη, ν΄ αποσπάσει ένα έγγραφο το λεγόμενο φιρμάνι που θα διέταζε τις αρχές των Αθηνών να επιτρέψουν τη συνέχιση των εργασιών.



73

Ο Αιδεσιμώτατος Hunt πηγαίνει στην Κων/πολη να συναντήσει τον Λόρδο Elgin. Ζητά στο έγγραφο να αναφέρεται ότι οι καλλιτέχνες -- παρακαλώ προσέξτε το αυτό -- είναι αποκλειστικά στην υπηρεσία του Βρετανού Πρεσβευτή . Ο Elgin επισκέπτεται το Σουλτάνο και αποσπά το φιρμάνι. Το κείμενο του εγγράφου είναι μάλλον ύπουλα συντεταγμένο. Επιτρέψτε μου να σας διαβάσω τις εντολές που δόθηκαν από το Σουλτάνο και που αφορούν τη συζήτηση μας. Παραθέτω.

" Οι καλλιτέχνες να μη συναντήσουν αντίδραση στο να περπατήσουν, να επιθεωρήσουν, να μελετήσουν τις μορφές και τα κτίρια που επιθυμούν να σχεδιάσουν ή να αντιγράψουν , ή στο να τοποθετήσουν σκαλωσιές γύρω από τον αρχαίο ναό, ή στο να αντιγράψουν σε ασβεστόλιθο ή σε γύψο τα αναφερόμενα κοσμήματα και μορφές ή στο να σκάψουν, αν το βρίσκουν αναγκαίο, σε αναζήτηση επιγραφών ανάμεσα στα απορρίματα. Ούτε να παρεμποδιστούν από το να πάρουν οποιαδήποτε κομμάτια από πέτρες με επιγραφές ή με μορφές ".

(Η μετάφραση του Hunt που παρουσιάστηκε αργότερα στην Εξεταστική Επιτροπή λέει -- Qualche pezzi di pietra --μερικά κομμάτια από πέτρα).

Οι εντολές αυτές δόθηκαν στους Κυβερνήτες και το σημείο αυτό τονίζεται στο φιρμάνι, "χάριν των λαμπρών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες" και παραθέτω ξανά:

"Ιδιαίτερα αφού δεν βλάπτουν τα αναφερόμενα κτίρια επιθεωρώντας τα, μελετώντας τα και σχεδιάζοντάς τα ". Πριν καλά καλά φθάσει το φιρμάνι στην Αθήνα, γίνεται μια φοβερή επίθεση πάνω σ΄ ένα οικοδόμημα που μέχρι σήμερα θεωρείται από πολλούς, η ευγενέστερη και ωραιότερη από τις ανθρώπινες δημιουργίες.

Όταν έγινε η έφοδος στην πύλη των Καρυατίδων ο πυρετός ανέβηκε τόσο που ο Αιδεσιμώτατος Hunt έριξε την ιδέα να μετακινηθεί όλο το κτίριο αν από τη Βρετανική πολεμική μηχανή μπορούσε να αποσταλεί ένας άνθρωπος γι΄ αυτό. Ο Elgin ανατρίχιασε με την ιδέα και ζήτησε να σταλεί ένα καράβι. Το αίτημα δεν θεωρήθηκε εξωφρενικό, αλλά εκείνη τη στιγμή, δεν υπήρχε διαθέσιμο καράβι. (Φαντάζεστε τι θα γινόταν αν υπήρχε).

Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις "λεηλασία", "ερήμωση", "αχαλίνωτη καταστροφή", "αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά" δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. ειπώθηκαν από τους σύγχρονους του Elgin. Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον "ληστή των μαρμάρων ". Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Thomas Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν "αιχμάλωτους σ΄ εξορία ".

Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό. Επιτρέψτε μου να απαντήσω τα μόνιμα επιχειρήματα ενάντια στην επιστροφή και να ασχοληθώ με αυτά ένα προς ένα.

Τα μάρμαρα πάρθηκαν με νόμιμη διαδικασία. Ρωτώ αν η δωροδοκία και εξαχρείωση των αξιωματικών δεν αντιτίθενται στη "νόμιμη διαδικασία ". Όταν ορίστηκε η Εξεταστική Επιτροπή, μελετώντας την πρόταση να αγοραστούν τα μάρμαρα, ο Elgin υπέβαλε ένα αναλυτικό πίνακα των δαπανών για τη απόκτησή τους. Παραθέτω απόσπασμα του: "Τα



74

εμπόδια, οι διακοπές και οι αποθαρρύνσεις που δημιουργήθηκαν από τις ιδιοτροπίες και τις προκαταλήψεις των Τούρκων" υποβάλει κονδύλι 21.902 λιρών για δώρα στις αρχές των Αθηνών. Είναι νόμιμο ποσό. Και βεβαίως θα πρέπει να ρωτήσουμε. Είναι νόμιμο να διαπραγματεύεται με τους Τούρκους για το πιο πολύτιμο από τα ελληνικά υπάρχοντα όταν η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τουρκικό ζυγό;

Παραμένει ένα δεύτερο επιχείρημα παρά το ότι έχει έκτοτε αμφισβητηθεί από πολλούς Βρετανούς περιηγητές στην Ελλάδα την εποχή αυτή.

"Οι αδαείς και δεισιδαίμονες Έλληνες ήταν αδιάφοροι για την τέχνη και τα μνημεία τους". Αυτό βέβαια υπονοεί ότι ήταν τυφλοί , ασυνείδητοι και άκαρδοι. Ποιοί; Οι Έλληνες που πολύ μετά του Περικλή δημιούργησαν τα θαύματα της Βυζαντινής Τέχνης. Οι Έλληνες που, ακόμα και κάτω από την Οθωμανική κατοχή, δημιούργησαν σχολές τέχνης και χειροτεχνίας. Οι ΄Ελληνες που παρά 400 χρόνια τουρκικής κατοχής, διατήρησαν με πείσμα τη γλώσσα και τη θρησκεία τους. Οι ίδιοι ΄Ελληνες που κατά τον αγώνα για την ανεξαρτησία τους έστειλαν στους Τούρκους στρατιώτες βόλια να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους. Ναι, εναντίον τους.

Οι Τούρκοι στρατιώτες κλεισμένοι στην Ακρόπολη έμειναν από πολεμοφόδια και άρχισαν να καταστρέφουν τις κολώνες για να αφαιρέσουν το μολύβι να κάνουν με αυτό βόλια. Οι ΄Ελληνες τους έστειλαν πολεμοφόδια με το μήνυμα, "Να τα βόλια, μην αγγίξετε τις κολώνες".

Μόλις έγινε ανεξάρτητη η Ελλάδα, ένα από τα πρώτα νομοθετικά διατάγματα πού πέρασαν από την ελληνική κυβέρνηση ήταν εκείνο για την προστασία και συντήρηση των εθνικών μνημείων. Είναι αυτό αδιαφορία; Θεωρούμε αυτή την κατηγορία τερατώδη. Θα έχετε σίγουρα ακούσει, αλλά επιτρέψτε μου, να επαναλάβω τι είπε ένας γέρος καρδιοπαθής Έλληνας στον J.C. Hobhouse. "Παίρνετε τους θησαυρούς μας. Σας παρακαλώ να τους φυλάξετε καλά. Μια μέρα θα τους ζητήσουμε πίσω". Μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο άνθρωπος αυτός μιλούσε για λογαριασμό του;

Τώρα τελευταία έχει προταθεί μια καινούργια θεωρία. Ωραίο και αυτό. Ο κύριος Gavin Stamp που θα έχω την τιμή να τον συναντήσω απόψε, έχει την άποψη ότι οι σύγχρονοι Έλληνες δεν είναι απόγονοι του Περικλή. Μας πήραν τα μάρμαρα. Ποιός θα διεκδικήσει τα λείψανα των προγόνων μας;

Ως Υπουργός Πολιτισμού προσκαλώ τοv κύριο Stamp να έρθει στην Αθήνα. Θα του οργανώσω εκπομπή σε ώρα μεγάλης ακροαματικότητας στην τηλεόραση για να μιλήσει στους Έλληνες δημοσιογράφους και τον ελληνικό λαό για την ταυτότητά τους.

Επιχείρημα 3ο. Αν τα μάρμαρα επιστραφούν, αυτό θα αποτελέσει ένα προηγούμενο που μπορεί να οδηγήσει στην εκκένωση των μουσείων. Συγχωρέστε με, αλλά αυτό είναι κοινή κολακεία. Ποιός πρόκειται να ζητήσει και ποιός πρόκειται να επιτρέψει το άδειασμα των μουσείων;

Επιτρέψτε μου να δηλώσω, για άλλη μια φορά, ότι πιστεύουμε πως οπουδήποτε και αν βρίσκονται τα μουσεία, αποτελούν ζωτική κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη και πρέπει να προστατεύονται. Εχω επανειλημμένα δηλώσει ότι ζητούμε ένα αναπόσπαστο μέρος κτιρίου που ακρωτηριάστηκε. Σε όλο τον κόσμο το ίδιο το όνομα της πατρίδας μας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον Παρθενώνα.



75

Ζητούμε απλώς κάτι μοναδικό, κάτι απαράμιλλο, κάτι ιδιαίτερο της ταυτότητάς μας. Αγαπητοί φίλοι, αν υπήρχε ο παραμικρός κίνδυνος για τα μουσεία, τότε γιατί το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων πρότεινε μια "ανοιχτόμυαλη στάση " στα μέλη του.

Επιχείρημα 4ο. Αυτή είναι η πρόσφατη σοδειά. Μόλυνση. Μόλυνση πάνω από την Ακρόπολη. Τι σας λέει αυτό; Όταν το Λονδίνο αντιμετώπιζε το σοβαρό πρόβλημα μόλυνσης, υπήρξαν κραυγές πανικού για τα μάρμαρα; Βεβαίως όχι. Για τον απλούστατο λόγο ότι τα μάρμαρα ήταν στεγασμένα στο Βρετανικό Μουσείο. Εμείς δεν προφασιζόμαστε ότι τα γλυπτά θα επανατοποθετηθούν. Νομίζουμε ότι αυτό δεν γίνεται, αλλά η κυβέρνησή μου έχει διατυπώσει ότι την ημέρα που θα επιστραφούν τα μάρμαρα στην Αθήνα θα υπάρχει έτοιμο να τα δεχθεί ένα όμορφο μουσείο με τα πιό προηγμένα συστήματα ασφάλειας και συντήρησης, δίπλα στην Ακρόπολη.

Μπορώ να προσθέσω ότι είμαστε περήφανοι για τις συνεχιζόμενες εργασίες στην Ακρόπολη. Η δουλειά αυτή παρουσιάστηκε σ΄ ένα συμβούλιο κορυφαίων αρχαιολόγων απ΄ όλο τον κόσμο που προσκλήθηκαν στην Αθήνα ειδικά. Ο έπαινος ήταν ομόφωνος και ενθουσιαστικός. Από τότε έχει παρουσιαστεί στις περισσότερες ευρωπαίκές πόλεις. Με χαρά την υποδέχθηκε και το Βρετανικό Μουσείο. Οι Financial Times αναφέρθηκαν στην ποιότητα της εργασίας αυτής και την παραδειγματική ικανότητα των ελλήνων συντηρητών. Ζήτησα να υπάρχουν αντίγραφα στη διάθεση όσων από σας ενδιαφέρονται.

Το μόνιμο επιχείρημα των Βρετανών είναι ότι μετακινώντας τα μάρμαρα, τα έσωζαν από τη βαρβαρότητα των Τούρκων. Το να αρνηθώ το βανδαλισμό των Τούρκων θα μ΄ έβαζε σε δύσκολή θέση, αλλά γεγονός είναι ότι οι Τούρκοι δεν έδωσαν άδεια στον να μετακινηθούν γλυπτά από τα μνημεία και τους τοίχους της Ακρόπολης και ότι με την ευλογία του Αιδεσιμώτατου Hunt μετακινήθηκαν κατά βάρβαρο τρόπο. Παραθέτω ένα από τα γράμματα του Lusieri προς τον Elgin:

" Εχω την ευχαρίστηση να σας ανακοινώσω την απόκτηση της 6ης μετώπης, εκείνης με τον κένταυρο που απαγάγει τη γυναίκα. Με το έργο αυτό είχαμε πολλά προβλήματα από κάθε άποψη, και αναγκάστηκα να γίνω λίγο βάρβαρος". Σε άλλο γράμμα ελπίζει ότι οι βαρβαρισμοί που ήμουνα υποχρεωμένος να διαπράξω ελπίζω να ξεχαστούν". Ο Edward Dodwell έγραψε "Ενιωσα την απερίγραπτη ταπείνωση να είμαι παρών όταν ο Παρθενώνας απογυμνώνονταν από τα λαμπρότερα γλυπτά του. Είδα ορισμένες μετώπες της ακραίας νότιας πλευράς του ναού να σέρνονται κάτω. Ήταν σφηνωμένες ανάμεσα στις τριγλύφους με μια εσοχή και προκειμένου να τις σηκώνουν, ήταν απαραίτητο να ρίξουν στο έδαφος το θαυμάσιο γείσο με το οποίο καλύπτονταν. Η νοτιοανατολική πλευρά του αετώματος μοιράστηκε την ίδια τύχη". Δεν μπορούμε παρά να καταραστούμε το βάρβαρο πνεύμα που τους παρότρυνε να θρυμματίσουν και να ακρωτηριάσουν, να λεηλατήσουν και να ανατρέψουν τα λαμπρά έργα που είχε αναθέσει ο Περικλής και που είχε εκτελέσει η απαράμιλλη μεγαλοφυία του Ικτίνου και του Φειδία.

Ένας άλλος μάρτυρας ο Robert Smirke γράφει:

"Ταράχθηκα ιδιαίτερα όταν είδα την καταστροφή που γινόταν με το γκρέμισμα των αναγλύφων της ζωοφόρου. Κάθε πέτρα καθώς έπεφτε έσειε το έδαφος με το ασήκωτο βάρος της και ο βαθύς υπόκωφος ήχος που έκανε έμοιζε σαν αγωνιώδες βογγητό του πληγωμένου πνεύματος του ναού. Αυτά σχετικά με τον βαρβαρότητα".



76

Το 1816 ορίζεται η Εξεταστική Επιτροπή για να μελετήσει την πρόταση του Elgin. Τα μάρμαρα είχαν ήδη εκτεθεί σε διάφορους χώρους και αποθήκες. Ο Elgin αντιμετώπιζε δυσκολίες στο να πουλήσει τα μάρμαρα στην Κυβέρνηση. Η Επιτροπή είχε να αποφασίσει:

• Με ποιά διαδικασία αποκτήθηκε η συλλογή. • Κάτω από ποίες προυποθέσεις εκχωρήθηκε η δικαιοδοσία. • Ποιά ήταν η αξία των μαρμάρων σαν έργα τέχνης. • Τι ποσό θα πρεπε να διατεθεί για την πιθανή αγορά τους.

Αν διαβάσετε την έκθεση, θα δείτε ότι το βάρος πέφτει στο πόσο καλά ήταν τα μάρμαρα και τι θα πρεπε να πληρώσουν για την απόκτησή τους. Αλλά προκειμένου να υποδειχθεί η αγορά τους έπρεπε να βρεθεί μια κομπίνα. Ότι δηλαδή οι διαδικασίες της συναλλαγής ήταν σωστές και ότι τα μάρμαρα πάρθηκαν από τον Elgin τον ιδιώτη και όχι κάτω από την επιρροή του ως Βρετανού Πρεσβευτή.

Διαβάζω από την έκθεση της Εξεταστικής Επιτροπής .

"Ο Κόμης Aberdeen σε απάντηση στο ερώτημα κατά πόσο το κύρος και η επιρροή μιας δημόσιας θέσης ήταν κατά τη γνώμη του αναγκαία για να πραγματοποιηθεί η μετακίνηση αυτών των μαρμάρων απάντησε ότι δεν νομίζει πως ένας ιδιώτης θα μπορούσε να έχει καταφέρει ότι κατάφερε ο Elgin." (O Κόμης Aberdeen συλλέκτης ο ίδιος, ήταν στην Ελλάδα την εποχή αυτή και σε θέση να γνωρίζει τα πράγματα.)

Διαβάζω από την έκθεση:

"Ο Doctor Hunt, καλά πληροφορημένος πάνω σ΄ αυτό το θέμα, όταν ερωτήθηκε, έδωσε την παρακάτω απάντηση. 'Ενας βρετανός πολίτης, μη πρεσβευτής , δεν θα μπορούσε να αποσπάσει ένα τέτοιο φιρμάνι με τόσο εκτεταμένες δικαιοδοσίες από την τουρκική κυβέρνηση.' " Διαβάζω από την έκθεση: "Οι επιτυχίες του βρετανικού στρατού στην Αίγυπτο και η αναμενόμενη απόδοση της επαρχίας αυτής στην Πύλη, είχε σαν αποτέλεσμα μια πολύ θετική μεταστροφή προς το έθνος μας στις συνειδήσεις όλου του κόσμου." Κι ακόμα ακούστε αυτό το πόρισμα της Εξεταστικής Επιτροπής: "Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Λόρδος Elgin έβλεπε τον εαυτό του σ ένα ρόλο τελείως διαφορετικό από εκείνο της επίσημης θέσης του. Αλλά το κατά πόσο η κυβέρνηση από την οποία απέσπασε την άδεια τον έβλεπε ή όχι έτσι, είναι ερώτημα που μπορεί ν΄ απαντηθεί μόνο με εικασίες μή έχοντας συγκεκριμένη μαρτυρία". (Αν αυτό δεν είναι διφορούμενος λόγος τότε τί είναι;)

Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας; Παραθέτω απόσπασμα εγγράφου του Λόρδου Elgin προς την Επιτροπή:

"Είχα να διαπραγματευθώ με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του κράτους". Μπορούσε πράγματι η Επιτροπή να πιστεύει ότι ένας απλός πολίτης μπορούσε να φτάσει στο να διαπραγματεύεται με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του τουρκικού κράτους;



77

Ο Λόρδος Elgin μιλάει στην Επιτροπή για την ευγνωμοσύνη που αισθάνθηκε επειδή του παραχωρήθηκε πλοίο της Αυτού Μεγαλειότητος για τη μεταφορά των κιβωτίων με τα μάρμαρα. Μπορούσε ένας απλός πολίτης να έχει στη διαθεσή του ένα βασίλειο οπλιταγωγό;

Ερώτηση της Επιτροπής προς τον Αιδεσιμώτατο Hunt:

"Φαντάζεστε ότι το φιρμάνι έδωσε την άδεια να μετακινηθούν μορφές και τμήματα γλυπτών από τους ναούς ή θα πρέπει να ταν θέμα ιδιωτικής διαπραγμάτευσης με τις τοπικές αρχές"; Ο Hunt απαντά: " Αυτή ήταν η ερμηνεία που υποχρεώθηκε να δώσει ο κυβερνήτης των Αθηνών." Πείσθηκε από ποιόν; Από έναν ιδιώτη; Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας; Απ’ο έναν ιδιώτη ή από έναν Πρεσβευτή; Λοιπόν ας δούμε το ίδιο το φιρμάνι. Η άδεια δόθηκε στον Λόρδο Elgin. Παραθέτω: "Χάριν της φιλίας ανάμεσα στην Υψηλή και Αιώνια Οθωμανική Αυλή και εκείνη της Αγγλίας".

Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι. Με όλο το σεβασμό νομίζω ότι η απόφαση της Επιτροπής ότι ο Λόρδος Elgin έδρασε σαν ιδιώτης είναι είτε πολύ αφελής είτε αμφίβολης πίστης.

Όμως αυτό έγινε πριν 170 χρόνια.. Αυτή είναι μια διαφορετική Αγγλία. Διαφορετικές είναι οι αντιλήψεις για τις έννοιες Αυτοκρατορία και κατάκτηση. Επικρατεί διαφορετική ηθική. Θα ταν ενδιαφέρον να ξέραμε ποιό θα ήταν το πόρισμα μιας Εξεταστικής Επιτροπής σήμερα αν λαβαίναμε υπόψη τη μαρτυρία εκείνων που κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιον της και τις κρίσεις εκείνων που δεν κλήθηκαν. Θα έβαζα ένα μικρό στοίχημα, ακόμα και μεγάλο, ότι το πόρισμα θα ήταν διαφορετικό.

Έχω πάρει πολύ χρόνο και ξέρω πως η συζήτηση είναι αυτή που θα αγγίξει τις συνειδήσεις. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές.

• Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται; • Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν; • Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin ,

άλλος ΄Αγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει; • Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μη δεί τα λαμπρότερα έργα

της ελληνικής δημιουργίας; • Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων;

Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι ‘Ελληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν του ΄Αγγλους πιλότους. Διαβάστε το Churchill, μιλάει για το πόσο σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημο κατά του Ρόμελ.

Το περασμένο καλοκαίρι έγινε ένα αφιέρωμα στον Σαίξπηρ στο Αμφιθέατρο που βρίσκεται στους πρόποδες της Ακρόπολης. Το Covent Garden έπεξε το Μάκβεθ του Βέρντι. Το Εθνικό σας θέατρο ήρθε με τον Κοριολάνο. ΄Ηταν αξέχαστες βραδιές. ΄Οχι μόνο για την υψηλή ποιότητα των παραστάσεων αλλά επίσης για την εκπληκτική επικοινωνία ανάμεσα στους βρετανούς καλλιτέχνες και το ελληνικό κοινό. Ο Ian McKellen ας με συγχωρέσει αν μιλήσω για τα δάκρυα του από συγκίνηση καθώς και για εκείνα των συναδέλφων του καλλιτεχνών καθώς το ελληνικό κοινό επευφημούσε. Τα δάκρυα αυτά είχαν να κάνουν με την επαφή



78

ανάμεσα στους λαούς, με φιλία, με τον Σαίξπηρ που παρουσιάζονταν σ΄ αυτό τον ιερό χώρο. Ήταν θαυμάσια, αξέχαστα. Στο όνομα αυτής της φιλίας σας λέμε, έγινε μια αδικία που μπορεί τώρα ν΄ αποκατασταθεί.

Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ΄ όνομα μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας.

Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη προς το παρόν. Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ΄ όνομά της.

Ευχαριστώ.



79

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΣΑΦΗΣΕΙΣ

Τουρισμός είναι η προσωρινή μετακίνηση ανθρώπων από τον τόπο διαμονής τους σε άλλους τόπους για λόγους αναψυχής. Η μετακίνηση αυτή στις μέρες μας είναι κατά κύριο λόγο οργανωμένη και μαζική και στηρίζεται στην ύπαρξη μιας τεράστιας υποδομής και οργάνωσης από τουριστικές επιχειρήσεις, γραφεία τουρισμού, θέρετρα, ξενοδοχειακές μονάδες, αεροπορικές ή ναυτιλιακές εταιρίες κ.ά.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

• Η τεχνολογική ανάπτυξη, ιδιαίτερα στον τομέα των επικοινωνιών και των μεταφορών, εκμηδένισε τις αποστάσεις και έκανε εφικτή και εύκολη τη μετακίνηση σε μακρινούς τόπους.

• Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, επέτρεψε την πραγματοποίηση πολυήμερων και δαπανηρών διακοπών

• Η εισαγωγή της τεχνολογίας στην παραγωγή διεύρυνε τον ελεύθερο χρόνο του ανθρώπου

• Η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου συνέτεινε στη συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας της ξεκούρασης και της αναψυχής, καθώς αποτελούν βασικούς συντελεστές για την ψυχική και πνευματική ισορροπία του ατόμου και για την παραγωγικότητα της εργασίας του.

• Η δημιουργία υποδομής και οργάνωσης στον τομέα του τουρισμού (τουριστικά κέντρα, γραφεία τουρισμού, συνεργασία με εταιρίες, συνεδριακά κέντρα κ.ά.) ευνόησε την αύξηση μετακίνησης των επισκεπτών – τουριστών.

• Η ευρωπαϊκή ενοποίηση και η πολιτική σταθερότητα στην Ευρώπη επέτρεψαν την επικοινωνία των λαών και την ελεύθερη μετάβαση από μια χώρα σε άλλη .

ΛΟΓΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

• Η ομορφιά του ελληνικού φυσικού χώρου με τα διάσπαρτα ελληνικά νησιά, τον αρμονικό συνδυασμό θάλασσας και βουνού και την ποικιλία των τοπίων.

Το μεσογειακό κλίμα και η συνεχής ηλιοφάνεια

• Τα ιστορικά μνημεία, απόδειξη της πλούσιας πολιτισμικής μας κληρονομιάς, αποτελούν πόλο έλξης και συντελούν στην αύξηση της προσέλευσης τουριστών στη χώρα μας.

• Η προβολή του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό μέσα από τις δραστηριότητες και τα πολιτιστικά δρώμενα της ελληνικής ομογένειας (μετανάστες)

• Ο προσανατολισμός της οικονομίας μας στον τομέα των υπηρεσιών συνθέτει ένα ανταγωνιστικό τουριστικό περιβάλλον

• Η πολιτική σταθερότητα της ελληνικής κοινωνίας, στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις τελευταίες δεκαετίες.



80

ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΟΜΟ

• Επιτρέπει την απόδραση από τη ρουτίνα και τη μονοτονία της καθημερινότητας. • Παρέχει έντονες συγκινήσεις και πλουτίζει με νέες εμπειρίες και διαφορετικές

παραστάσεις. • Ενισχύει την ανέμελη διάθεση, εξασφαλίζει την ξεκούραση και τη χαλάρωση από τους

έντονους ρυθμούς της ζωής και ανανεώνει τον άνθρωπο σωματικά και, κυρίως ψυχικά.

• Φέρνει τον άνθρωπο σε επαφή με νέους τόπους, λαούς και συνήθειες, συντελώντας στη διεύρυνση των πνευματικών του οριζόντων, την άρση των προκαταλήψεων και την ανάπτυξη της κοινωνικότητάς του.

ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

• Προωθεί την οικονομική ανάπτυξη, καθώς χιλιάδες επαγγελματίες και ολόκληρες περιοχές συνδέονται άρρηκτα με αυτόν

• Προβάλλει τον εθνικό πολιτισμό και τα εθνικά θέματα, αφού οι ξένοι τουρίστες ως αποδέκτες της φιλοξενίας και της κοσμοπολίτικης στάσης ενός λαού μετατρέπονται σε διαφημιστές του, επηρεάζοντας τόσο την κοινή γνώμη όσο και τις κυβερνήσεις των χωρών τους

• Επιταχύνει τις πολιτιστικές ανταλλαγές διευρύνοντας την επικοινωνία των λαών και συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη οικουμενικού πνεύματος.

Γνωστοποιεί θετικά στοιχεία άλλων λαών, συντελώντας στην εξέλιξη του εθνικού πολιτισμού

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΓΙΑ ΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ

• Ενισχύεται η εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από την αστάθμητη και μεταβαλλόμενη τουριστική κίνηση.

Παραμελείται η παραγωγική βάση της οικονομίας, δηλαδή η βιομηχανία και η γεωργία, ενώ παράλληλα διογκώνεται ο τομέας των υπηρεσιών, με αποτέλεσμα η οικονομία να μη στηρίζεται σε σταθερές βάσεις ανάπτυξης

• Αναπτύσσονται αρνητικές συμπεριφορές και πρότυπα, όπως ο εύκολος πλουτισμός, η κερδοσκοπία, η δουλοπρέπεια, η εκμετάλλευση, η απληστία και ο τυχοδιωκτισμός.

• Προωθείται η πολιτιστική αλλοτρίωση, αφού στην προσπάθεια προσέλκυσης τουριστών ολόκληρες περιοχές αποβάλλουν το «χρώμα τους» και προσαρμόζονται, ώστε να αποτελούν οικείο περιβάλλον για τους επισκέπτες

Κακοποιείται η παράδοση και εμπορευματοποιείται, γιατί υποβαθμίζεται στο επίπεδο της γραφικότητας και μετατρέπεται σε είδος προς κατανάλωση για τους τουρίστες.



81

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Είναι, επομένως, φανερό ότι ο τουρισμός αποτελεί ένα σημαντικό βάθρο στήριξης της οικονομίας μιας χώρας. Το τίμημα, όμως, της ανεξέλεγκτης και καιροσκοπικής τουριστικής ανάπτυξης είναι βαρύ για την οικονομία και τον πολιτισμό. Γι' αυτό, κάθε κοινωνία πρέπει να αποβλέπει στη λελογισμένη ανάπτυξη του τουρισμού με σεβασμό στο περιβάλλον, τον άνθρωπο και τον τοπικό πολιτισμό. Για μια τέτοια ανάπτυξη χρειάζεται:

Αξιοποίηση και επέκταση των παραγωγικών τομέων (γεωργία, βιομηχανία κ.ά.) της οικονομίας, ώστε να εξασφαλιστεί η σταθερότητά της και να αποτραπεί η μονομερής εξάρτηση από τον αστάθμητο παράγοντα της τουριστικής κίνησης

• Μακροπρόθεσμος προγραμματισμός με στόχο τον εκσυγχρονισμό της τουριστικής υποδομής, τον αποτελεσματικότερο έλεγχο από την πολιτεία των παρεχόμενων υπηρεσιών, τον περιορισμό της κερδοσκοπίας, και, κυρίως, την παροχή εξειδίκευσης και τεχνογνωσίας μέσω μιας σύγχρονης και ποιοτικής τουριστικής εκπαίδευσης.

• Μέτρα για την προστασία των μνημείων, των παραδόσεων, του πολιτισμού και της γλώσσας από τη φθορά και την αλλοτρίωση

• Υιοθέτηση από όλους (πολιτεία, επιχειρήσεις, άτομα) μιας μακροπρόθεσμης πολιτικής για την τουριστική ανάπτυξη, η οποία θα σταθεί απροσπέλαστο εμπόδιο σε αυτούς που αντιμετωπίζουν τον τουρισμό ως πηγή ευκαιριακού κέρδους και πρόσκαιρων ωφελημάτων

• Ενίσχυση ήπιων μορφών τουρισμού (αγροτουρισμός, οικοτουρισμός, χειμερινός τουρισμός κ.ά.), που διασφαλίζουν το σεβασμό στο περιβάλλον, τον άνθρωπο και τη φυσιογνωμία ενός τόπου.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Ο Αγροτουρισμός είναι μια ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και

πολυδραστηριότητας στον αγροτικό χώρο.

Γενικά:

Αγροτουρισμός είναι η παράλληλη ανάπτυξη δραστηριοτήτων που αποσκοπεί στην

οικονομική και την κοινωνική αναβάθμιση των αγροτικών περιοχών και γενικότερα της

υπαίθρου, με την ανάδειξη και στήριξη:

• της ήπιας και μικρής κλίμακας προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών

• της τοπικής αγροτικής παραγωγής

• της δημιουργίας και εμπορίας παραδοσιακών προϊόντων

• του πολιτιστικού και φυσικού πλούτου της κάθε περιοχής



82

Ποιους ενδιαφέρει:

Από την άποψη αυτή, η ανάπτυξη του Αγροτουρισμού, ενδιαφέρει κυρίως τους παρακάτω

φορείς / επιχειρήσεις:

• Παραδοσιακά Καταλύματα

• Παραδοσιακά εστιατόρια και καφενεία

• Παραγωγούς και εμπόρους τοπικών προϊόντων

• Επιχειρήσεις δραστηριοτήτων

• Μουσεία κάθε είδους

• Συλλόγους (Πολιτιστικούς, Φυσιολατρικούς, Ορειβατικούς, κλπ)

• Συνεταιρισμούς (Γυναικείους, Αγροτικούς κλπ)

• Τοπική αυτοδιοίκηση

• Σχολεία / Εκπαιδευτικά Ιδρύματα

Όμως ενδιαφέρει επίσης τον κάθε κάτοικο και επαγγελματία της περιοχής στην οποία

αναπτύσσεται μια Αγροτουριστική δραστηριότητα καθώς:

Στον Αγροτουρισμό ο τουρίστας είναι επισκέπτης, φίλος, θαυμαστής του τόπου, είναι ένας

«φιλοξενούμενος», ένας ταξιδιώτης που αναζητά τα μυστικά, την αυθεντικότητα και την

ομορφιά του, εστιάζοντας στην ήσυχη ζωή, τη φυσική κληρονομιά και όλα όσα μοναδικά και

ξεχωριστά έχει να προσφέρει ο κάθε προορισμός.

Ολόκληρη η φιλοσοφία του Αγροτουρισμού βασίζεται στη διαπροσωπική, ανθρώπινη, άμεση

και φιλόξενη σχέση μεταξύ του κατοίκου της υπαίθρου και του επισκέπτη. Για το λόγο αυτό

έρχεται ο επισκέπτης σε επαφή με τη φύση, με την καλλιέργεια της γης, την περισυλλογή του

καρπού, με τους ανθρώπους της περιοχής . Ο επισκέπτης μαθαίνει, για παράδειγμα, να

φτιάχνει στον αργαλειό, να κεντάει, να παρατηρεί τα ζώα και τα πουλιά, να δοκιμάζει το

κρασί και το τσίπουρο, να συμμετέχει στην παραγωγή τους, να καταλαβαίνει τη σωστή ώρα

του τρύγου, τη γεύση, το άρωμα, το χρώμα του κρασιού της περιοχής μας, τη χρήση του

κρόκου, τη διαφορά στις ποικιλίες του μελιού, τη διαδικασία και επιλογή κατά την

περισυλλογή των μανιταριών ή των κάστανων.

Του προτείνονται δασώδη μονοπάτια, γαλήνιες λίμνες και ορμητικά ποτάμια, του

προσφέρεται η δυνατότητα για αθλήματα περιπέτειας (extreme sports) και τον ξεναγείται σε



83

παλιές εκκλησιές και μοναστήρια, πέτρινα γεφύρια και αρχαιολογικά ευρήματα ή

προσκαλείται να συμμετάσχει σε τοπικά πανηγύρια, γιορτές, έθιμα.

ΑΡΘΡΟ: ΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

(ΠΗΓΗ: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ: ΤRAVEL DAILY NEWS)

Αναμφισβήτητα ο τουρισμός συμβάλλει καθοριστικά στην ταχύρυθμη οικονομική ανάπτυξη και στη δραστική μείωση της ανεργίας στη χώρα μας. Δεν είναι τυχαίο ότι συνεισφέρει περίπου το 18% του ΑΕΠ, αν ληφθούν υπόψη και οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις του στο σύνολο της οικονομίας. Το σύνολο των εσόδων της χώρας μας από τον τουρισμό είναι μεγαλύτερο από το σύνολο της αξίας των εξαγωγών μας, τόσο προϊόντων όσο και υπηρεσιών, και καλύπτει περίπου το 40% του ελλείμματος του ισοζυγίου των εξωτερικών μας πληρωμών. Στον ελληνικό τουρισμό απασχολούνται άμεσα και έμμεσα περίπου 800.000 εργαζόμενοι, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων δραστηριοποιείται στην περιφέρεια και σε μικρού ή μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις. Ωστόσο, για να μπορέσει ο τουρισμός να αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη δυναμική και να βοηθήσει ακόμη περισσότερο στην οικονομία της χώρας θα πρέπει εκτός από τον παραδοσιακό τουρισμό να αναπτύξει και άλλες μορφές όπως συνεδριακό τουρισμό, αθλητικό τουρισμό κ.α. που αποτελούν εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Συνεδριακός και εκθεσιακός τουρισμός Η μορφή αυτή περιλαμβάνει την οργάνωση συνεδρίων και διεθνών εκθέσεων σε περιοχές που προσφέρουν και άλλες δυνατότητες. Δυστυχώς για τη χώρα μας ενώ οι δυνατότητες που διαθέτει για την ανάπτυξη του τουρισμού αυτού είναι πολύ μεγάλες, βρίσκεται στην τελευταία θέση στη διεθνή συνεδριακή πίτα από την άποψη του αριθμού συνεδρίων που φιλοξενεί ετήσια. Η μέχρι σήμερα πείρα δείχνει ότι όσες ελληνικές ξενοδοχειακές επιχειρήσεις επένδυσαν σε μεγάλα και σύγχρονα συνεδριακά κέντρα διαπίστωσαν ότι ο τζίρος των συνεδριακών πελατών τους ήταν διπλάσιος από αυτόν των άλλων πελατών τους και ότι παρά τη διεθνή ύφεση η ζήτηση για συνεδριακό τουρισμό αυξάνει σε αντίθεση με το γενικό τουρισμό που μειώνεται. Για την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού απαιτείται η λήψη μιας σειράς μέτρων τα οποία σχετίζονται τόσο με την υποδομή όσο και με την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου για τους οργανωτές συνεδρίων και εκθέσεων καθώς πολλά μη ειδικευμένα άτομα οργανώνουν σήμερα συνέδρια με αποτέλεσμα να δυσφημίζεται η Ελλάδα στο εξωτερικό. Όσον αφορά την υποδομή την τελευταία περίοδο υπάρχει μια έντονη κινητικότητα εκ μέρους της πολιτείας για να καλυφθούν οι ελλείψεις και παραλείψεις των προηγουμένων χρόνων. Έτσι προχωρά η δημιουργία ενός Μητροπολιτικού Συνεδριακού και Εκθεσιακού Κέντρου στην Αθήνα στο οποίο υπολογίζεται ότι θα είναι έτοιμο σε περίπου δύο χρόνια. Ήδη έχει επιλεγεί η εταιρία που θα αναλάβει να κατασκευάσει το κέντρο αυτό. Το κόστος της όλης επένδυσης υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει τα 70 εκατ. ευρώ. Το είδος αυτό του τουρισμού μπορεί να συνδυαστεί με αθλητικά γεγονότα, προπονήσεις ή και ατομικό αθλητισμό π.χ. ιστιοπλοΐα, ποδηλασία κ.α. Στην Ελλάδα η μορφή αυτή τουρισμού έχει μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης. Η πλειάδα των αθλητικών εγκαταστάσεων που θα προκύψουν μετά από την οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 θα μπορούν να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο του αθλητικού τουρισμού καθώς, επωφελούμενοι και από το καλό κλίμα, ξένοι αθλητές και αθλητικά σωματεία θα μπορούν να προετοιμάζονται για μεγάλα αθλητικά γεγονότα στη χώρα μας.



84

Θρησκευτικός τουρισμός Που περιλαμβάνει εκκλησίες, μοναστήρια, πανηγύρεις κλπ, και που στη χώρα μας βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης. Η Ελλάδα είναι ίσως μια από τις λίγες χώρες στον κόσμο που μπορεί να αναπτύξει τη μορφή αυτή του τουρισμού, καθώς τα ελληνικά μοναστήρια αποτελούν θαυμάσια τεκμήρια τέχνης και τεχνικής, χτισμένα από το 10ο αιώνα συνδυάζουν την ελληνική ορθόδοξη παράδοση με την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής και της ζωγραφικής στον ελληνικό χώρο. Ο ορθόδοξος μοναχισμός έχει προσφέρει σε κάθε γωνιά του τόπου μας θαυμάσια μνημεία, προσαρμοσμένα απόλυτα στη γεωγραφική θέση, το ανάγλυφο του εδάφους και το φυσικό τοπίο.

Πολιτιστικός τουρισμός Με αφορμή ή την επίσκεψη για πολιτιστικά γεγονότα ή για μνημεία. Η Ελλάδα έχει μια πολύ μεγάλη πολιτιστική κληρονομιά που αν την εκμεταλλευθεί κατάλληλα θα προσελκύσει ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας τουριστικής κίνησης. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική, οι παραδοσιακοί οικισμοί και τα ιστορικά κέντρα των πόλεων αποτελούν βασικά στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς και φυσιογνωμίας της χώρας μας. Ο πλούτος και η ποικιλομορφία της ελληνικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αναδεικνύονται στους 653 διατηρητέους παραδοσιακούς οικισμούς, τα 8000 διατηρητέα κτήρια καθώς και τα αρχαία και βυζαντινά μνημεία. Η διατήρηση και η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αποτελεί συστατικό στοιχείο της τουριστικής ανάπτυξης και της προσφοράς εναλλακτικών δυνατοτήτων για κάθε είδους τουριστική δραστηριότητα. Πολλά κτήρια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής έχουν σήμερα αποκτήσει νέες χρήσεις και στεγάζουν διάφορες λειτουργίες, όπως τουριστικά καταλύματα, μουσεία, εκθέσεις, εστιατόρια, δημόσιες και δημοτικές υπηρεσίες κ.λπ. Τα ιστορικά κέντρα των ελληνικών πόλεων αναζωογονούνται με ανακαινίσεις κτηρίων, πεζοδρομήσεις και διαμορφώσεις χώρων αποτελώντας ελκυστικούς τόπους επίσκεψής τους. Επιπλέον σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο είναι διάσπαρτες οι οχυρώσεις θέσεων και οικισμών με φυλάκια, πύργους ή τείχη με επάλξεις και πύργους. Χτισμένα από τους Βυζαντινούς, συχνά επάνω σε θέσεις οχυρωμένες από τους αρχαίους χρόνους, δέχτηκαν αργότερα προσθήκες και επεκτάσεις από Φράγκους, Ενετούς ή Γενουάτες και από τους Οθωμανούς. Τα κάστρα του ελληνικού χώρου σηματοδοτούν την ιστορική διαμόρφωση του τόπου μας και αποτυπώνουν τη διαδοχή ιστορικών εποχών, οικοδομικών τεχνικών και πολιτιστικών προτύπων. Οικοτουρισμός Τουρισμός δηλαδή που συνδυάζει την τοπική οικονομική ανάπτυξη, διαφύλαξη της ποιότητας του περιβάλλοντος και την ανάδειξη των φυσικών πλεονεκτημάτων και της ιστορίας μιας περιοχής. Οι συνδυασμοί όλων ή κάποιων από τα είδη τουρισμού που αναφέραμε πιο πάνω μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη του τουρισμού στη χώρα μας. Η προσφορά τουριστικών πακέτων γαστρονομίας, ψυχαγωγίας και ενημέρωσης για τον πολιτιστικό πλούτο που διαθέτει η Ελλάδα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για τους τουριστικούς πράκτορες καθώς θα αμβλύνει τη χωροταξική συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας, και θα αναβαθμίσει και θα εμπλουτίσει το τουριστικό προϊόν που προσφέρεται από αυτήν. Θεραπευτικός - Ιαματικός τουρισμός Η φύση εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, «χάρισε» στην Ελλάδα και πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του εθνικού πλούτου της χώρας, ενώ οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν γνωστές, ήδη, από τους αρχαίους χρόνους.



85

Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά των συγκεκριμένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισμένα, είτε λόγω της υψηλής τους θερμοκρασίας είτε λόγω της παρουσίας σπάνιων δραστικών συστατικών. Τα νερά αυτά χαρακτηρίζονται ως μεταλλικά εξαιτίας της θερμοκρασίας ή της γενικής τους χημικής σύστασης. Εκτός από τις ψυχρές μεταλλικές πηγές υπάρχουν και οι θερμοπηγές, με τις οποίες οικοδομήθηκε ένας κλάδος θεραπευτικής αγωγής, η ιαματική υδροθεραπεία (θερμαλισμός). Η γεωγραφική κατανομή των πηγών δεν είναι τυχαία, καθώς συνδέεται είτε με τεκτονικά γεγονότα, όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών του Καϊάφα, της Κυλλήνης και του Λαγκαδά, είτε με ηφαιστειακές δραστηριότητες όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών των Μεθάνων, της Μήλου, της Λέσβου, της Σαμοθράκης και της Λήμνου. Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση πολλαπλών παθήσεων, όπως είναι τα αρθριτικά και οι ρευματοπάθειες, και διακρίνεται σε δύο είδη:

• την εσωτερική, η οποία περιλαμβάνει την ποσιθεραπεία (πόση ιαματικών νερών), εισπνοθεραπεία (εισπνοή των αερίων ή των σταγονιδίων των μεταλλικών νερών) και τις πλύσεις (στοματικές, ρινικές, γυναικολογικές)

την εξωτερική, η οποία περιλαμβάνει τα λουτρά, τις καταιωνίσεις (για ορισμένο χρόνο το σώμα δέχεται το θερμομεταλλικό νερό, που έρχεται με ψηλή ή χαμηλή πίεση) τις υδρομαλάξεις (το σώμα δέχεται την πίεση του νερού), την υδροκινησιοθεραπεία (συνδυασμός λουτροθεραπείας και κινησιοθεραπείας, όσο το σώμα βρίσκεται στο νερό) και την πηλοθεραπεία (εφαρμογή πηλού, που έχει «ωριμάσει», σε σημεία του σώματος με διάφορες παθήσεις). Αγροτουρισμός Ο αγροτουρισμός είναι μια ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και πολυδραστηριότητας στον αγροτικό χώρο, με την οποία ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τις αγροτικές περιοχές, τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων, τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του χώρου αυτού, με σεβασμό προς το περιβάλλον και την παράδοση. Επίσης, η δραστηριότητα αυτή φέρνει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση καθώς και με τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο, στις οποίες μπορεί να συμμετέχει, να ψυχαγωγηθεί και να νοιώσει τη χαρά της περιήγησης, της γνώσης και της ανακάλυψης. Παράλληλα, κινητοποιεί τις παραγωγικές, πολιτισμικές και αναπτυξιακές δυνάμεις ενός τόπου, συμβάλλοντας έτσι στην αειφόρο περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αγροτικού χώρου.

Πολλές επιχειρήσεις σ’ όλη τη χώρα, προσφέρουν τη δυνατότητα να απολαύσετε τα μοναδικά πλεονεκτήματα της ελληνικής υπαίθρου, μέσω ειδικών προγραμμάτων αγροτουρισμού. Οι επιχειρήσεις αυτές κατατάσσονται στις παρακάτω κατηγορίες:

• πρατήρια / εκθετήρια αγροτουριστικών προϊόντων • αγροτουριστικά κέντρα εστίασης και αναψυχής • τουριστικά γραφεία, που αναλαμβάνουν τη διοργάνωση ή την υλοποίηση προγραμμάτων

υπαίθριων δραστηριοτήτων και περιηγήσεων οικοτουριστικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος • αγροκτήματα • επιχειρήσεις παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων • εργαστήρια λαϊκής τέχνης



86

Ελληνική φύση - Οικολογικός τουρισμός Η Ελλάδα διαθέτει ιδιαίτερα πλούσιο και ποικίλο φυσικό περιβάλλον, καθώς παρά τη μικρή της έκταση παρουσιάζει σπάνια γεωμορφολογία με έντονες αντιθέσεις και πολλές περιοχές υψηλής οικολογικής αξίας. Χιλιάδες δαντελωτές ακτές, επιβλητικά βουνά, σπήλαια και φαράγγια, λίμνες, ποτάμια, βιότοποι εξαιρετικής ομορφιάς και μοναδικά οικοσυστήματα «προικίζουν» την ελληνική γη με εντυπωσιακά τοπία, τα οποία σε συνδυασμό με το ήπιο κλίμα της χώρας, καθιστούν την Ελλάδα ιδανικό προορισμό για τους λάτρεις του οικολογικού-εναλλακτικού τουρισμού. Επισκεπτόμενος διάφορες περιοχές της χώρας, ο φυσιολάτρης περιηγητής έχει την ευκαιρία:

• να περιπλανηθεί στα αισθητικά δάση ή να εξερευνήσει τους εθνικούς δρυμούς όχι μόνο στην ορεινή ενδοχώρα αλλά και σε ορισμένα νησιά ή κοντά σε ποταμούς και σε λίμνες

• να απολαύσει τα υπέροχα μνημεία της φύσης, τα φαράγγια, τα σπήλαια και τους καταρράκτες • να παρατηρήσει και να θαυμάσει τα σπάνια είδη πουλιών που φωλιάζουν ή καταφεύγουν στα

παράκτια οικοσυστήματα και τους υγρότοπους (βραχώδεις ακτές, αμμώδεις παραλίες, αμμοθίνες, «δέλτα» ποταμών, λίμνες, έλη, αλίπεδα κ.α.)

• να μελετήσει την εξαιρετική ποικιλία της χλωρίδας στην ελληνική ύπαιθρο • να επισκεφθεί τα μοναδικά θαλάσσια πάρκα της Αλοννήσου και της Ζακύνθου, όπου βρίσκουν,

αντίστοιχα, καταφύγιο δύο προστατευόμενα είδη, η μεσογειακή φώκια μονάχους-μονάχους και η θαλάσσια χελώνα καρέτα-καρέτα.

• να συμμετάσχει σε δραστηριότητες exteme σπορ (κανόε-καγιάκ, rafting, monoraft, hydrospeed, canyonig, ποδήλατο βουνού κ.α.), που τα τελευταία χρόνια γνωρίζουν θεαματική άνοδο στην Ελλάδα

• τέλος, να διαμείνει σε πρότυπες αγροτουριστικές μονάδες, που αναπτύσσονται σε όλη την επικράτεια και δίνουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη να γνωρίσει την τοπική αρχιτεκτονική, πολιτισμική και γαστρονομική παράδοση, αλλά και τα προϊόντα, τις αγροτικές ασχολίες και την καθημερινή ζωή των κατοίκων κάθε περιοχής.

Οι επισκέπτες των οικολογικά ευαίσθητων περιοχών οφείλουν να τηρούν προσεκτικά τις απαιτήσεις για την προστασία του περιβάλλοντος από τη ρύπανση, την αποφυγή κάθε ενόχλησης των φυσικών βιοτόπων και διατάραξης της ισορροπίας των οικοσυστημάτων.



87

ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ

Μαζοποίηση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο οι άνθρωποι, συνήθως μέσα από μηχανισμούς προβολής διαβρωτικών μηνυμάτων, χάνουν την προσωπικότητα τους, παύει να υφίσταται η ατομικότητα τους και εξομοιώνονται με τους άλλους, μετατρεπόμενοι σ’ ένα πολυάριθμο, απρόσωπο πλήθος, μια «μάζα».

ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΤΗ ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ:

Η απουσία της παιδείας καθιστά τα άτομα ανίκανα να κρίνουν, να διακρίνουν και ν’ αμφισβητήσουν γόνιμα και δημιουργικά. Η πνευματική ένδεια οδηγεί συχνά τα άτομα να υιοθετούν αβασάνιστα ιδέες και αντιλήψεις, που ευνοούν στη μαζοποίησή τους.

Η έλλειψη αυτογνωσίας και –κατ’ επέκταση- η έλλειψη αυτοπεποίθησης, δεν επιτρέπει στα άτομα να ορθώσουν το ανάστημά τους και ν’ αγωνιστούν για τα πιστεύω τους. Αντίθετα, ο φόβος της απόρριψης από τους άλλους, υποχρεώνει τα άτομα αυτά να προτιμούν την «ασφάλεια» που τους προσφέρει η δύναμη της μάζας, αντιγράφοντας, πολλές φορές τρόπους και κανόνες συμπεριφοράς αταίριαστους με την ψυχοσύνθεσή τους.

Η στενότητα πνεύματος και το περιορισμένο γνωστικό πεδίο κάποιων ατόμων, αποτελούν πόλο έλξης για πολιτικές θρησκευτικές, αθλητικές ή άλλου είδους οργανώσεις, που η σύσταση άβουλων μαζών αποτελεί γι αυτές το ιδεώδες, προκειμένου να καρποφορήσουν τα συμφέροντα και οι σκοπιμότητές τους.

Ο ρυθμός της ζωής στα μεγάλα αστικά κέντρα, το αδιάκοπο κυνήγι του χρόνου, η εγκατάλειψη της φυσικής ζωής, η αδιαφορία, το απρόσωπο των σχέσεων και το κρυφτό πίσω από την ανωνυμία του πλήθους, συντελούν το καθένα με τη σειρά του στη δημιουργία μιας άχρωμης και άμορφης ανθρώπινης μάζας.

Ο σύγχρονος μηχανισμός της διαφήμισης, που προωθεί το βιομηχανικό πνεύμα της μαζικής Παραγωγής και της μαζικής κατανάλωσης, λειτουργεί αλλοτριωτικά αποτελώντας τον αποτελεσματικότερο, ίσως, τρόπο πλύσης εγκεφάλου.

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με την υποβολή και τα μέσα που διαθέτουν ασκούν καταλυτική επίδραση κι έχουν τη δύναμη να αιχμαλωτίζουν το υποσυνείδητο, να παθητικοποιούν το άτομο, το οποίο στερείται στο τέλος την ατομικότητά του κι εντάσσεται σ’ έναν ομοιόμορφο τρόπο ζωής.

Tα μηνύματα από το χώρο της μόδας επηρεάζουν ιδιαίτερα τη νεολαία, που αρκετά συχνά δεν ακολουθεί μόνον ένα ομοιόμορφο τρόπο ντυσίματος, αλλά και ομιλίας και γενικότερης συμπεριφοράς.

Ο χώρος της ανθρώπινης εργασίας διακρίνεται από αυτοματισμό, μηχανοποίηση της σκέψης, ακρωτηριασμό της πρωτοβουλίας, στέρηση της δημιουργικότητας. Έτσι, το άτομο χάνει τη ζωντάνια του, τη διάθεσή του και αδρανεί το προσωπικό στοιχείο της δημιουργίας και της προσφοράς.



88

Παρατηρώντας τον τρόπο που η σύγχρονη διοίκηση οργανώνεται, αλλά και γενικότερα η δομή του κρατικού μηχανισμού, βλέπουμε ότι τα ονόματα των ανθρώπων έχουν μεταβληθεί σε νούμερα, προκειμένου να λειτουργήσει το σύστημα αρχειοθέτησης αποτελεσματικότερα.

Τέλος, με την κατάρρευση των ηθικών αξιών, τον κλονισμό των θεσμών και την καταρράκωση των ιδανικών, ο σύγχρονος άνθρωπος οδηγήθηκε σε μια μηδενιστική θεώρηση της ζωής, όπου τα πάντα ισοπεδώνονται, ακόμη και η ίδια η ανθρώπινη προσωπικότητα.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗΣ

Είναι ευνόητο πως η απώλεια της ατομικότητας επιφέρει τον εκφυλισμό της ανθρώπινης ευταξίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Με την μαζοποίηση χάνεται η αυτοτέλεια και η αυτοκυριαρχία, αλλοτριώνεται η προσωπικότητα. Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε ον άβουλο και ετερόφωτο, αδυνατεί να ενεργήσει για τον εαυτό του, παύει να είναι ελεύθερος και γίνεται έρμαιο σε κάθε επίδραση. Η πνευματική υποδούλωση είναι τεράστια, αφού η λογική και κρίση βρίσκονται σε λήθαργο. Το παραμορφωμένο πνεύμα αποτελεί κίνδυνο για την πορεία ζωής των ατόμων.

Ο μαζοποιημένος πολίτης, που χειραγωγείται εύκολα από τον κάθε δημαγωγό υπονομεύει το δημοκρατικό πολίτευμα, που απαιτεί μια κοινωνία ώριμων, ελεύθερων και αυτοκυριαρχούμενων ατόμων.

Στην ψυχολογία της μάζας βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για ν’ αναπτυχθούν αντικοινωνικά φαινόμενα, όπως ο φανατισμός, που καταλήγουν σε ακραίες και βίαιες ενέργειες, αφού τα άτομα δρουν ανώνυμα και απαλλάσσονται από προσωπικές ευθύνες.

Μια ακόμα συνέπεια της μαζοποίησης είναι η τυποποίηση. Νεκρώνεται η πρωτοβουλία και η μίμηση ενός κοινού τρόπου ζωής και συμπεριφοράς δημιουργεί μια ισοπεδωτική ομοιομορφία, που εκτός από μελαγχολική, μας τρομάζει.

Μια κοινωνία μαζοποιημένη δεν δημιουργεί, δεν είναι σε θέση να χαράξει νέους ορίζοντες, να αποτελέσει ελπίδα για ένα διαφορετικό μέλλον. Έτσι, η πρόοδος αναστέλλεται και ο πολιτισμός οδηγείται στην οπισθοδρόμηση.

TΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Διάπλαση αυτόνομων και ολοκληρωμένων ανθρώπων, καλλιεργημένων, με έμφαση στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας.

Πολυφωνική ενημέρωση με αμεροληψία και αντικειμενικότητα, στοχεύοντας στη διαμόρφωση υπεύθυνης κοινής γνώμης.

Ενίσχυση των θεσμών συμμετοχής του πολίτη στα κοινά, ώστε να μη μετατρέπεται σε χειραγωγούμενη οντότητα.

Σεβασμός στην πολιτιστική ιδιαιτερότητα κάθε λαού, τη γλώσσα και την παράδοσή του.

Απόρριψη του ισοπεδωτικού καταναλωτικού προτύπου και υιοθέτηση ανθρωπιστικών αρχών ζωής.



89

Επιδίωξη ανάπτυξης κριτικής στάσης απέναντι στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος

Προετοιμασία των νέων για την ομαλή ένταξή τους στην κοινωνική ζωή με παράλληλη φροντίδα για τη διατήρηση της προσωπικής τους αυτονομίας μέσα στον κοινωνικό χώρο.

Κ ε ί μ ε ν ο ∆ύσκολοι καιροί για…διαφορετικούς

Ο καθένας από τα έξι δισεκατομμύρια που ζουν στον πλανήτη μας είναι ένα μοναδικό ανθρώπινο ον, που δεν μοιάζει με κανένα άλλο. Κανένας δε γεννιέται ακριβώς την ίδια στιγμή, ακριβώς στο ίδιο σημείο, από ακριβώς τους ίδιους γονείς, εκτός από την περίπτωση των διδύμων. Αλλά ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση τα δακτυλικά αποτυπώματα είναι διαφορετικά, καθώς επίσης και η γραφική αναπαράσταση της φωνής, που είναι μοναδική, αναγνωρίσιμα διαφορετική σε κάθε άνθρωπο, ακόμη κι όταν αλλάζουμε τον τόνο της φωνής μας. Το DNA είναι επίσης διαφορετικό. Ο καθένας μας έχει την αίσθηση ότι είναι ένα μοναδικό ανθρώπινο πλάσμα με έναν συνδυασμό από τα δικά του γούστα, τις παρορμήσεις, τις ιδέες και τις μικρές διαστροφές του· Εκείνο βασικά που μας ενώνει είναι η τάση μας να εκφράσουμε τη μοναδικότητά μας και το κάνουμε με χίλιους δυο τρόπους. Άλλος φοράει το ρολόι στο δεξί του χέρι. Άλλος επιμένει να φοράει μόνο κόκκινες κάλτσες. Άλλος πλέκει τα μαλλιά του κοτσιδάκια ράστα. Άλλος φοράει σκουλαρίκια στα φρύδια ή στα γεννητικά όργανά του ή στον αφαλό ή στη γλώσσα του. Άλλος εμφυτεύει μικρά διαμαντάκια στο σμάλτο των δοντιών του. Άλλος γράφει μόνο με πένα. Άλλος κουρεύεται πανκ και άλλος βάφει τα μαλλιά του πορτοκαλιά. Άλλος φοράει μαύρα γυαλιά ακόμη και το βράδυ… Ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Στην εποχή μας είναι τρομακτικά δύσκολο να είναι κανείς διαφορετικός. Αν κάνετε κάτι από τα παραπάνω, θα πρέπει να ξέρετε ότι εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη τη Γη κάνουν το ίδιο πράγμα. Ζούμε σε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία η παγκοσμιοποίηση είναι πλέον γεγονός τόσο σε οικονομικό όσο και σε πολιτισμικό επίπεδο. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι από διαφορετικά σημεία του πλανήτη μοιάζουν όλο και περισσότερο. Μιλούν διαφορετικές γλώσσες αλλά φορούν τα ίδια ρούχα, μοιράζονται τις ίδιες αξίες, βλέπουν τις ίδιες ταινίες στον κινηματογράφο, ακούν την ίδια μουσική, καταναλώνουν τα ίδια ναρκωτικά, οδηγούν τα ίδια αυτοκίνητα, ανησυχούν για τα ίδια πράγματα (π.χ. τα σκαμπανεβάσματα του Dow Jones), πίνουν τα ίδια αναψυκτικά και προσπαθούν με την ίδια ένταση να εκφράσουν τη…μοναδικότητά τους. Οι διαφορετικές κουλτούρες έχουν πλέον εξαφανιστεί και έχουν δώσει τη θέση τους σε μια παγκόσμια υποκουλτούρα, η οποία επιβάλλει τα μοντέλα της με τη βοήθεια της τηλεόρασης, της διαφήμισης και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τα μοντέλα αυτά είναι τα μοντέλα της μεταβιομηχανικής εποχής, η οποία δεν αρκείται πλέον σε έναν άνθρωπο που καταναλώνει, αλλά απαιτεί να μην υπάρχουν άλλες δικαιολογίες εκτός από αυτή του καταναλωτισμού. Μέσα σε αυτό το γκρίζο τοπίο της εξομοίωσης οι πολίτες του παγκόσμιου χωριού επικοινωνούν μεταξύ τους μεταχειριζόμενοι τα κατατεθέντα σήματα των προϊόντων που καταναλώνουν. Κόκα- Κόλα, μπλουτζίν, MTV, CNN, φαστ φουντ είναι μερικά μόνο από αυτά. Ακόμη και το «περιθώριο» επικοινωνεί πλέον με τα ίδια σύμβολα. Η κοινωνία της κατανάλωσης έχει θέση για τα πάντα, ακόμη και για εκείνα που την απορρίπτουν. Τα νεανικά στυλ απορροφώνται τόσο απόλυτα από το σύστημα, ώστε να μην μεσολαβεί παρά ελάχιστο χρονικό διάστημα από τη στιγμή όπου θα εμφανιστούν στο δρόμο ως τη στιγμή όπου θα εμφανιστούν στη βιτρίνα μιας ακριβής μπουτίκ. Η αμφισβήτηση γίνεται σύντομα μόδα και η μόδα αποδοχή. Τα μπλουζάκια με τη φωτογραφία του Τσε Γκεβάρα ξαναγίνονται συρμός, χωρίς αυτό να σημαίνει τίποτε για τις κοινωνικές συνθήκες όπως διαμορφώνονται. Απεναντίας, όσο πιο ολοκληρωτικές γίνονται οι συνθήκες αυτές, τόσο πιο επαναστατικά σύμβολα γίνονται μόδα. Στην εποχή μας οι προσπάθειες διαφοροποίησης καταλήγουν σε αδιέξοδα. Οι έννοιες



90

πρωτοπορία και πρωτοτυπία έχουν χάσει το νόημά τους. Τα σύμβολα της μοναδικότητάς μας έχουν χάσει τη βαρύτητά τους. Όσο πιο διαφορετικοί προσπαθούμε να γίνουμε, τόσο περισσότερο μοιάζουμε με τους άλλους. Προσπαθώντας να ξεχωρίσουμε, χάνουμε την ατομική ταυτότητά μας. Η πραγματικότητα μοιάζει όλο και περισσότερο με πίνακα του Άντι Γουόρχολ: σύμβολα που επαναλαμβάνονται στο διηνεκές.

Ανυπόγραφο δημοσίευμα Από «ΤΟ ΒΗΜΑ» της Κυριακής



91

ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Κοινωνία είναι ένα οργανωμένο σύνολο ατόμων, που προσδιορίζεται από συγκεκριμένους σκοπούς, κατοικούν σ’ ένα συγκεκριμένο τόπο, υπακούουν στους ίδιους νόμους κι έχουν συνήθως τα ίδια ήθη και έθιμα.

Πιο συγκεκριμένα, όταν αναφερόμαστε στο περιεχόμενο του κοινωνικού περιβάλλοντος, περιλαμβάνουμε τις στενότερες και ευρύτερες κοινωνικές ομάδες που εντάσσεται το άτομο (οικογένεια, εκπαίδευση, φιλικές συναναστροφές) και γενικά κάθε δημιούργημα και τομέα πολιτισμού (τέχνη, επιστήμη, φυσικό και τεχνητό περιβάλλον), καθώς επίσης την ψυχοσύνθεση, νοοτροπία επιδιώξεις του ανθρώπου, τα υλικά και πνευματικά αγαθά που δημιουργεί και απολαμβάνει.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Η κοινωνικοποίηση είναι μια εξελικτική διαδικασία, κατά την οποία το άτομο

αφομοιώνει τους κανόνες και τις αξίες που εκφράζουν την κοινωνία στην οποία ζει, τις αισθάνεται δικές του, καθώς και τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά του.

Η κοινωνικοποίηση αρχίζει με τη γέννηση και παύει με το θάνατο, και επιτυγχάνεται με τα ήθη, τα έθιμα και τους θεσμούς, που ήδη υπάρχουν τη δεδομένη στιγμή, που ο άνθρωπος καλείται να συμμετάσχει σ’ αυτούς.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΘΕΤΟΥΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ νόμοι άγραφοι και γραπτοί

ήθη και έθιμα θεσμοί

νοοτροπία πολιτιστικό επίπεδο – κουλτούρα

παιδεία θρησκεία δίκαιο

βιοτικό επίπεδο οικονομική κατάσταση

πολίτευμα εθνική συνείδηση / ιστορικό παρελθόν



92

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τους άλλους. Δεν μπορεί να προοδεύσει και να εξελιχθεί αν δεν κινείται, δρα και αλληλοεπηρεάζεται μέσα σ’ ένα οργανωμένο κοινωνικό σύνολο.

Η κοινωνία επιδρά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας κάθε ατόμου: α) στον πνευματικό τομέα, β) στον ηθικό τομέα.

Στον πνευματικό τομέα γιατί επηρεάζει τη νοοτροπία ανάλογα με τις ιδέες που

επικρατούν και στον ηθικό τομέα γιατί προβάλλει κάποια συγκεκριμένα πρότυπα και διαμορφωμένες αντιλήψεις για την ηθική. Αναλυτικότερα:

Το άτομο βρίσκει την πληρότητα, ολοκληρώνεται σαν προσωπικότητα και κάνει καλύτερη τη ζωή του μέσα στην κοινωνία γιατί: Α. Η κοινωνία του προσφέρει την παιδεία, που είναι απαραίτητη για την πνευματική του ανάπτυξη και καλλιέργεια. Ωριμάζει το άτομο και εξυψώνεται πνευματικά μέσα από την λουραλιστική ενημέρωση, τις δυνατότητες μόρφωση, τη διεύρυνση του πνευματικού ορίζοντα και το σύνολο των γνώσεων που αποκτά. Β. Η ελεύθερη και δημοκρατική κοινωνία προσφέρει στα μέλη της ασφάλεια και σιγουριά, καθώς επικρατεί ισονομία και δικαιοσύνη. (στο σημείο αυτό πρέπει να πούμε πως η κοινωνική και ατομική πρόοδος είναι συνυφασμένες με τη Δημοκρατία. Γιατί η Δημοκρατία είναι ακριβώς, η ιδιότυπη εκείνη σχέση μεταξύ ατόμου και κοινωνίας, που ως πολίτευμα σέβεται, αναγνωρίζει και περιφρουρεί τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών) Γ. Μέσα στην κοινωνία δημιουργεί το άτομο τις σχέσεις του με τους άλλους στο

στενότερο και ευρύτερο περιβάλλον, που καλύπτουν τις ψυχικές ανάγκες του για συντροφιά, επικοινωνία, κατανόηση, προστασία, φιλία, έρωτα και που είναι απαραίτητες για την ολοκλήρωσή του.

Δ. Μέσα στην κοινωνία, καλλιεργεί ακόμη το άτομο την κοινωνική τους συνείδηση και

ευθύνη. Τα ηθικά πρότυπα που μιμείται και οι κώδικες γενικά ηθικής συμπεριφοράς που ενστερνίζεται, συγκροτούν το ηθικό του πρόσωπο και την παρουσία του μέσα στο σύνολο.

Ε. Τέλος, η κοινωνία δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αποκατασταθεί

επαγγελματικά, να λύσει το βιοποριστικό του πρόβλημα και τον καθιστά ικανό ν’ αγωνιστεί για τον εαυτό του, την οικογένειά του, το σύνολο.

Δ. Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση του υπόλοιπου θέματος θα πρέπει να γνωρίζουμε

και το εξής:

Όταν το άτομο δε συμμορφώνεται προς τις επιταγές και αξίες του κοινωνικού συνόλου κι όταν η κοινωνία, απ’ την άλλη πλευρά, χαρακτηρίζεται από αυταρχισμό και



93

καταπατά την προσωπικότητα των μελών της, τότε υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία και προκύπτουν προβλήματα που παρεμποδίζουν τόσο την ατομική όσο και την κοινωνική πρόοδο.

Το άτομο, απ’ τη μια μεριά, μπορεί να παρουσιάσει τη λεγόμενη αντικοινωνική συμπεριφορά, που εκδηλώνεται είτε ως επιθετικότητα είτε ως περιθωριοποίηση και η κοινωνία, απ’ την άλλη, όταν δε χαρακτηρίζεται από ελευθερία και ευνομία, στερεί από τα άτομα τη δημιουργική προσπάθεια, την απρόσκοπτη εξέλιξη και ευημερία τους.

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ

1. ΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΑΣ:

- Παιδεία και πνευματική καλλιέργεια, που δίνουν στον άνθρωπο τα απαραίτητα εφόδια για να επιτύχει στη ζωή και να συντελέσει στην πρόοδο / κατάργηση των προλήψεων και δεισιδαιμονιών.

- Νόμοι που προστατεύουν τη δικαιοσύνη, τα δικαιώματα του πολίτη και περιορισμός των κοινωνικών φραγμών.

- Κατοχύρωση των πολιτικών ελευθεριών, όπως επίσης των επαγγελματικών και συνδικαλιστικών.

- Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας περιορίζεται ο χρόνος εργασίας και το άτομο έχει περισσότερο ελεύθερο χρόνο για την σωματική και ψυχική του ξεκούραση, καθώς και την ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων.

2. ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΑΣ

- Το χρήμα θεοποιείται και στο βωμό του θυσιάζεται κάθε παραδοσιακή αξία.

Καλλιεργείται η άποψη πως η ευτυχία στηρίζεται στο «έχειν». - Δημιουργούνται πλασματικές ανάγκες, μέσα από ένα βομβαρδισμό

διαφημιστικών μηνυμάτων, έναν καταιγισμό αποπροσανατολιστικών επιδράσεων, που στερούν από το άτομο την ιδιαιτερότητα της προσωπικότητάς του.

- Η ζωή μηχανοποιείται και τυποποιείται. Τα άτομα μετατρέπονται σε κατευθυνόμενη μάζα, έτοιμη να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα κάποιων επιτήδειων.

- Η υιοθέτηση της υλιστικής θεώρησης της ζωής είναι αιτία έξαρσης των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας (βία – εγκληματικότητα)

- Οι ανθρώπινες σχέσεις κλονίζονται ανεπανόρθωτα με αποτέλεσμα το άγχος, την αλλοτρίωση, τη μοναξιά του σημερινού ανθρώπου.



94

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Δεν είναι μόνο ο άνθρωπος που δεν μπορεί να λειτουργήσει έξω από το κοινωνικό σύνολο. Η κοινωνία έχει ανάγκη τα άτομα. Η πρόοδος και η ανάπτυξή της εξαρτάται από τη συμπεριφορά του κάθε μέλους της. Το κάθε άτομο λοιπόν, για να συμβάλλει θερικά στην εξέλιξη του κοινωνικού συνόλου πρέπει:

- Να γνωρίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του ώστε να υπερασπίζει τα συμφέροντά του, να σκέφτεται, να δρα και να εξελίσσεται σύμφωνα με τη βούληση και την κρίση του, αλλά παράλληλα να εκπληρώνει και τις υποχρεώσεις του.

- Να ενδιαφέρεται για τα θέματα που απασχολούν το σύνολο, και να αναπτύσσει δραστηριότητες και πρωτοβουλίες.

- Να υποτάσσεται στις αρχές και να συμμορφώνεται προς τους κανόνες και τους συλλογικούς σκοπούς που θέτει το κοινωνικό σύνολο.

Μ΄ άλλα λόγια, οφείλει να ξεφεύγει από τα ατομιστικά και ασφυχτικά πλαίσια των επιδιώξεών του και να προασπίζει πρωτ απ’ όλα το καθολικό, κοινωνικό συμφέρον, αφήνοντας μ’ αυτό τον τρόπο περιθώρια για ατομική προκοπή.

Ειδικότερα, πρέπει το άτομο να χαρακτηρίζεται από την κοινωνική ευθύνη, που προϋποθέτει την αποτίναξη του ατομικισμού και την ύπαρξη κοινωνικών αρετών, όπως του αλτρουισμού, της συνέπειας, της κατανόησης, της δικαιοσύνης, συνεργασίας, αξιοπρέπειας, τιμιότητας, ειλικρίνειας.

ΚΕΙΜΕΝΟ: Ο θρίαμβος του σύγχρονου κομφορμισμού Υπάρχει κάτι αμεσότερο για όσους πιστεύουν ότι ζουν σε μια δημοκρατική κοινωνία, από το να διερωτηθούν σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζει ο πολιτισμός στην κοινωνία στην οποία ζουν; Και ειδικά σε μια περίοδο όπου παρατηρούμε μια άνευ προηγουμένου διάδοση αυτού που ονομάζουμε «πολιτισμό»; Για περισσότερο από δύο αιώνες υποστηριζόταν ότι ο ειδικός ρόλος του πολιτισμού σε μια δημοκρατική κοινωνία- σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στις μη δημοκρατικές κοινωνίες- εντοπίζεται στο ότι ο πολιτισμός είναι για όλους και δεν απευθύνεται μόνο σε μια συγκεκριμένη ελίτ. Αυτό σημαίνει ότι ο πολιτισμός πρέπει να είναι στη διάθεση όλων, όχι μόνο «νομικά» (πράγμα που δε συνέβαινε, για παράδειγμα, στην Αίγυπτο των Φαραώ), αλλά επίσης κοινωνιολογικά, με την έννοια της πραγματικής πρόσβασης. Ας εξετάσουμε την αμιγώς σύγχρονη περίοδο του δυτικού κόσμου, δηλαδή από τις μεγάλες επαναστάσεις του τέλους του 18ου αιώνα (δημοκρατία με κύριο χαρακτηριστικό την εκκοσμίκευση και την απομάκρυνση από τον χριστιανισμό) ως περίπου το 1950, ενδεικτική χρονολογία από την οποία θεωρώ ότι γεννάται μια νέα κατάσταση. Από τη σκοπιά του δημιουργού μπορούμε να μιλήσουμε για έντονο αίσθημα ελευθερίας και εκπληκτική μέθη που τη συνοδεύει. Μέθη όσον αφορά την εξερεύνηση καινούργιων μορφών κα της ελευθερίας να τις δημιουργήσει. Αυτή η ελευθερία είναι συνδεδεμένη με ένα αντικείμενο: είναι κυρίως η αναζήτηση και η αναπαλαίωση ενός νοήματος. Ή, ορθότερα, ο δημιουργός αναζητεί ξεκάθαρα μια νόρμα ένα νέο νόημα. Η σύγχρονη τέχνη, ακόμα και αν δεν ικανοποιεί το «λαϊκό αίσθημα», είναι δημοκρατική και επομένως απελευθερώνει. Το κοινό, από την πλευρά του, συμμετέχει με πληρεξούσιο, δηλαδή μέσω του καλλιτέχνη, σε αυτή την ελευθερία. Ουσιαστικά κυριεύεται από το καινούργιο νόημα του έργου τέχνης, και αυτό διότι, παρά την αδράνεια, τις καθυστερήσεις, τις αντιστάσεις και τις αντιδράσεις, πρόκειται για ένα κοινό που γίνεται το ίδιο δημιουργός. Η πρόσληψη ενός μεγάλου καλλιτεχνικού έργου δεν είναι ποτέ- και δεν μπορεί να είναι ποτέ- μια απλή παθητική αποδοχή, αλλά αποτελεί επίσης συν- δημιουργία. Και οι δυτικές κοινωνίες από



95

το τέλος του 18ου αιώνα ως τα μισά του 20ου αιώνα, υπήρξαν οι ίδιες αυθεντικοί. δημιουργοί. Σήμερα, επικρατεί άραγε η ίδια κατάσταση; Όσον αφορά την πραγματική κοινωνική λειτουργία η «λαϊκή εξουσία» αποτελεί προκάλυμμα της εξουσίας των χρημάτων, της τεχνογνωσίας, της γραφειοκρατίας, των πολιτικών κομμάτων, του κράτους και των μέσων ενημέρωσης. Όσον αφορά το ίδιο το άτομο, παρατηρείται μια νέα αναδίπλωση για την οποία ευθύνεται ο γενικευμένος

κομφορμισμός. Πρεσβεύω ότι ζούμε στην πιο κομφορμιστική εποχή της σύγχρονης Ιστορίας. Λένε ότι κάθε άτομο είναι «ελεύθερο». Ωστόσο στην πραγματικότητα ο καθένας προσλαμβάνει παθητικά το μοναδικό νόημα που οι θεσμοί και η κοινωνία του προτείνουν και του επιβάλλουν: τον «τηλεκαταναλωτισμό», ήτοι τον ψεύτικο

καταναλωτισμό μέσω της τηλεόρασης. Θα σταθώ για λίγο στο θέμα της «ευχαρίστησης» του σύγχρονου τηλεκαταναλωτή. Αντίθετα από το

θεατή, τον ακροατή ή τον αναγνώστη ενός έργου τέχνης, η συγκεκριμένη αυτή ευχαρίστηση περιλαμβάνει την ελάχιστη μετουσίωση. Πρόκειται για ικανοποίηση που υποκαθίσταται από τους

παλμούς που προκαλεί η πράξη της ηδονοβλεψίας, για μια δυσδιάστατη «βιολογική ευχαρίστηση» η οποία συνοδεύεται από τη μέγιστη παθητικότητα. Οτιδήποτε παρουσιάζει η τηλεόραση, «καλό» ή «κακό»

αφ εαυτού, εκλαμβάνεται παθητικά στο πλαίσιο της αδράνειας και του κομφορμισμού.

Ο θρίαμβος του ατομικισμού μεταφράζεται γενικά ως «θρίαμβος της δημοκρατίας». Αυτός όμως ο ατομικισμός δεν είναι και δεν μπορεί ποτέ να είναι κενή έννοια, σύμφωνα με την οποία τα άτομα

«κάνουν ότι θέλουν».

Κ.Καστοριάδη, εφημερίδα το Βήμα 6/4/2007



96

ΘΕΣΜΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ

Θεσμοί είναι ό,τι από την παράδοση ή από τις συνήθειες έγινε κανόνας δικαίου. Οι θεσμοί είναι υποδείγματα κοινωνικής συμπεριφοράς κάθε ατόμου. Η αγάπη δημιουργεί το θεσμό της οικογένειας, η πείνα το θεσμό της οικονομίας, η ανησυχία για το υπερφυσικό το θεσμό της θρησκείας, η δίψα για γνώσεις το θεσμό της εκπαίδευσης, η ανάγκη για επίλυση κοινωνικών προβλημάτων τον πολιτικό θεσμό, η ανάγκη για διασκέδαση το θεσμό της ψυχαγωγίας. Οι θεσμοί διακρίνονται σε κύριους και επικουρικούς. Οι κύριοι θεσμοί είναι ουσιώδεις, χρήσιμοι για το άτομο και την κοινωνία. Υπάρχουν και χωρίς την παρουσία των επικουρικών θεσμών. Οι κυριότεροι κύριοι θεσμοί είναι ο οικογενειακός, ο εκπαιδευτικός, ο πολιτικός, ο οικονομικός, ο θρησκευτικός, ο θεσμός της ψυχαγωγίας. Οι επικουρικοί θεσμοί παρακολουθούν του κύριους θεσμούς. Π.χ. ο εκπαιδευτικός θεσμός είναι κύριος. Οι τίτλοι σπουδών, οι έπαινοι, οι εξετάσεις είναι επικουρικοί θεσμοί. Ο άνθρωπος με τη θέλησή του εισέρχεται στο θεσμό, αλλά δύσκολα βγαίνει από αυτόν. Π.χ. με το γάμο δημιουργεί κάποιος οικογένεια. Δύσκολα όμως διαλύεται η οικογένεια. Πρέπει να υπάρχουν λόγοι διαζυγίου. Όποιος μπαίνει σ’ ένα θεσμό παίρνει δικαιώματα. Πρέπει όμως πρώτα να εκπληρώσει και τις ανάλογες υποχρεώσεις, που του δημιουργεί ο θεσμός κι έπειτα να ζητήσει να απελευθερωθεί από το θεσμό. Η μακρόχρονη δοκιμασία των θεσμών απόδειξε ότι λύνουν ικανοποιητικά πολλά κοινωνικά προβλήματα. Στην εποχή μας οι θεσμοί αλλάζουν πιο γρήγορα. Υπάρχουν ακόμη και αιώνιοι θεσμοί που σήμερα περνάνε κρίση, π.χ. ο οικογενειακός θεσμός. Οι θεσμοί μόνο όταν ανανεώνονται και προσαρμόζονται στις νέες κοινωνικές ανάγκες, διατηρούνται.

ΠΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ:

Θεσμοί είναι σταθερά πρότυπα κοινωνικών σχέσεων και ενεργειών που ικανοποιούν τις ανθρώπινες ανάγκες. Είναι καθιερωμένες μορφές ή συνθήκες της κοινωνικής ζωής. Είναι καθετί που η παράδοση και η συνήθεια έχουν καθιερώσει σαν κανόνα δικαίου. Κατηγορίες θεσμών: Οι θεσμοί διακρίνονται στους κύριους ( οικογενειακός, εκπαιδευτικός, πολιτικός, οικονομικός, θρησκευτικός, ψυχαγωγικός) και στους επικουρικούς. Π.χ. ο θεσμός της ψυχαγωγίας ξεκουράζει το σώμα και το πνεύμα του ανθρώπου. Είναι κύριος θεσμός. Τα σπορ, η τέχνη, ο χορός, η μουσική, η ζωγραφική είναι επικουρικοί θεσμοί, γιατί παρακολουθούν τον κύριο θεσμό της ψυχαγωγίας. Κύριες αιτίες δημιουργίας των θεσμών: Η πείνα, η αγάπη, ο φόβος, η ανησυχία για το υπερφυσικό, η δίψα για γνώσεις είναι οι κύριες αιτίες που δημιουργούν θεσμούς.



97

Πως διακρίνονται οι λειτουργίες κάθε κοινωνικού θεσμού: Οι λειτουργίες κάθε κοινωνικού θεσμού διακρίνονται σε: α) φανερές, π.χ. ο θεσμός της εκπαίδευσης επιδιώκει ολοφάνερα να μεταδώσει γνώσεις στους νέους. β) μη φανερές, π.χ. δε φαίνεται καθαρά ο βαθύτερος σκοπός του εκπαιδευτικού θεσμού, δηλαδή η κοινωνικοποίηση των νέων. Θετικές λειτουργίες (ωφέλειες) των θεσμών: Οι κοινωνικοί θεσμοί: ♦ καλύπτουν τις ανθρώπινες ανάγκες. ♦ βοηθούν τα άτομα να συνειδητοποιήσουν τις κοινωνικές ευθύνες τους. ♦ υποδεικνύουν στα άτομα μορφές δράσης. ♦ καλλιεργούν το ομαδικό πνεύμα. ♦ ενισχύουν την πρωτοβουλία και δημιουργική φαντασία των ατόμων. ♦ καταξιώνουν τη ζωή και το έργο των ατόμων. ♦ απλοποιούν και διευκολύνουν τη συμπεριφορά των ατόμων. ♦ προσφέρουν στα άτομα φτιαγμένους τύπους κοινωνικών σχέσεων. ♦ καθορίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις και εκδηλώσεις. ♦ διασφαλίζουν τα απαράγραπτα δικαιώματα των ατόμων (ελευθερία, ζωή, τιμή, ισότητα, δικαιοσύνη).

♦ πολιτικοποιούν και κοινωνικοποιούν τα άτομα. ♦ οργανώνουν την ανθρώπινη κοινωνία. ♦ εκφράζουν και παγιώνουν την τάξη μέσα στην κοινωνική ζωή. ♦ διατηρούν την κοινωνική δομή. ♦ χαράζουν τα πλαίσια μέσα στα οποία μπορούν να κινούνται τα άτομα. ♦ αγκαλιάζουν όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αρνητικές λειτουργίες των θεσμών: Οι κοινωνικοί θεσμοί: ♦ εμποδίζουν συχνά την κοινωνική πρόοδο, γιατί συντηρούν και σταθεροποιούν την κοινωνική συμπεριφορά των ατόμων.

♦ ελέγχουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. ♦ διατηρούν ξεπερασμένες κοινωνικές αξίες. ♦ αναγκάζουν τα άτομα να τηρούν ορισμένη συμπεριφορά, παρά να υποστούν τον κοινωνικό έλεγχο.

♦ περιέχουν συντηρητικά στοιχεία. ♦ αντιστέκονται στις κοινωνικές αλλαγές. ♦ αποθαρρύνουν τα άτομα που προσπαθούν να ξεφύγουν από τα καθιερωμένα πρότυπα. ♦ ελέγχουν την ατομική και κοινωνική συμπεριφορά των νέων. ♦ δημιουργούν τη γραφειοκρατία. Οι θεσμοί πρέπει: Αφού η κοινωνική ζωή δεν είναι στάσιμη, αλλά εξελίσσεται συνέχεια, είναι επόμενο ότι και οι θεσμοί πρέπει να αλλάζουν και να αναπροσαρμόζονται ακολουθώντας τη γενικότερη κοινωνική εξέλιξη. Στην απλή παραδοσιακή κοινωνία ένας θεσμός είχε πολλές λειτουργίες. Π.χ. η οικογένεια στην παραδοσιακή κοινωνία ανέτρεφε και μόρφωνε τα παιδιά, φρόντιζε για την ιατρική περίθαλψη όλων των μελών της. Επειδή η παραδοσιακή οικογένεια δεν είχε τα μέσα, προσπαθούσε να ικανοποιήσει όλες τις ανάγκες των μελών της.



98

Στην παραδοσιακή κοινωνία οι λίγοι θεσμοί έλυναν πολλά κοινωνικά προβλήματα. Όσο όμως εκσυγχρονίζεται μια κοινωνία, τόσο μειώνονται οι λειτουργίες ενός θεσμού. Στη σύγχρονη κοινωνία ένας θεσμός «σπάει» σε περισσότερους. Έτσι η οικογένεια σήμερα παραχώρησε (εκχώρησε) στο κράτος πολλές από τις παλιές πολλές λειτουργίες της. Το κράτος φροντίζει για τη μόρφωση των παιδιών (εκπαίδευση), για την ιατρική περίθαλψη (νοσοκομεία, γηροκομεία) ... Η σημερινή οικογένεια κράτησε μόνο την ανατροφή των παιδιών. Αν η σύγχρονη οικογένεια δεν προσαρμοστεί στις νέες ανάγκες της, μοιραία θα εξαφανιστεί. Οι θεσμοί που δεν ικανοποιούν τις νέες κοινωνικές ανάγκες (πολιτικές, οικονομικές, ιδεολογικές) καταλύονται. Επομένως δε μπορούν οι θεσμοί να παραμένουν αμετάβλητοι. Επειδή ο ρυθμός εξέλιξης σήμερα είναι ταχύτατος, οι θεσμοί στην εποχή μας αλλάζουν πιο γρήγορα, για να προσαρμοστούν στις νέες κοινωνικές ανάγκες. Ρόλος των θεσμών στη ζωή των κοινωνικών ομάδων και των λαών: ♦ είναι σταθερά πρότυπα κοινωνικών σχέσεων και ενεργειών που ικανοποιούν ανθρώπινες ανάγκες.

♦ κοινωνικοποιούν τα άτομα με την ένταξή τους σε μια κοινωνική ομάδα. ♦ καλλιεργούν τη συνείδηση της ενότητας και την έμφυτη κοινωνικότητα των ατόμων. ♦ επιβάλλουν περιορισμούς και δημιουργούν ευθύνες. ♦ καλλιεργούν το πνεύμα της πειθαρχίας και της αυτοπειθαρχίας. ♦ υποχρεώνουν τα άτομα να ενταχθούν σε μια ομάδα, μέσα στην οποία θα βρουν προστασία, ασφάλεια, συμπαράσταση.



99

ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Πολιτισμός είναι η υλική και πνευματική πρόοδος του ανθρώπου, καθώς και η παράλληλη ηθική εξέλιξή του (=το σύνολο των υλικών, πνευματικών και ηθικών επιτευγμάτων του ανθρώπου).

Διακρίνεται σε : • τεχνικό πολιτισμό (civilization) [τεχνική, υλικά αγαθά]. •πνευματικό πολιτισμό (culture) [Επιστήμη, Τέχνες, Γράμματα]. • ηθικό πολιτισμό [ηθική, δίκαιο, ανθρωπιά κ.ά.] Παρατήρηση: Ο σύγχρονος πολιτισμός είναι μονομερής, μονοδιάστατος. Έχει δοθεί προτεραιότητα στον τεχνικό, ενώ σε μεγάλο βαθμό, παραμελείται ο πνευματικός και ηθικός του χαρακτήρας.

α. Θετικές πλευρές της τεχνικής προόδου 1. Κυριαρχία στη φύση

• Ελάττωση της εξάρτησης του ανθρώπου απ’ αυτή με την αποκρυπτογράφηση των νόμων της

• Αξιοποίηση των δυνάμεών της προς όφελός του. 2. Θετική επίδραση στο χαρακτήρα και τα αποτελέσματα της εργασίας

• Ελαχιστοποίηση σωματικού μόχθου, απαλλαγή από επίμοχθες εργασίες (με τη μηχανοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας)

• Μείωση ορίων παραγωγικού χρόνου, αύξηση ελεύθερου χρόνου. • Μαζική παραγωγή αγαθών και βελτίωση της ποιότητας τους. • Δημιουργία νέων τομέων απασχόλησης –νέων επαγγελμάτων με επέκταση των

ευκαιριών για εργασία. 3. Αφθονία ανέσεων και μέσων στην καθημερινή ζωή αποφασιστική συμβολή στην

επίλυση βασικών προβλημάτων διαβίωσης και κατ’ επέκταση στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου.

4. Η τεχνολογική ανάπτυξη συνέβαλε στη διεύρυνση του επιστημονικού πεδίου, στη συνακόλουθη πρόοδο των επιστημών: • Θεαματική πρόοδος της ιατρικής που μείωσε την παιδική θνησιμότητα και

παράλληλα με τη βελτίωση των όρων διαβίωσης αύξησε το μέσο όρο ζωής. • Με τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα επιτυγχάνεται η ευρεία διάδοση των

επιτευγμάτων του πνευματικού πολιτισμού, η ανάπτυξη της παιδείας και η κοινωνικοποίηση της γνώσης. Έτσι, καταπολεμάται η άγνοια, η αμάθεια, οι δεισιδαιμονίες, οι προλήψεις (ανάπτυξη ορθολογικής σκέψης, απομάκρυνση εξωλογικών στοιχείων).

Η τελειοποίηση των μέσων συγκοινωνίας, με την εκμηδένιση των αποστάσεων, διευκολύνει την ανθρώπινη επαφή και την προσέγγιση των λαών.

5. Ανάπτυξη πνεύματος οικουμενικής συνείδησης με τις απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνίας που παρέχει στους λαούς (ΜΜΕ, δορυφορική τηλεόραση κ.λ.π.).

6. Πολλαπλασιασμός των μέσων ψυχαγωγίας, διεύρυνση μορφών τέχνης. 7. Η γενικότερη πρόοδος συντελεί στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων,

αφού τα πολιτιστικά αγαθά (περίθαλψη, μόρφωση κ.ά) είναι πλέον προσιτά στο ευρύτερο κοινό.



100

β. Αρνητικές πλευρές της τεχνικής προόδου 1. Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος, διατάραξη οικολογικής ισορροπίας εξαιτίας,

εκτός των άλλων, της τεχνοκρατικής αντίληψης στην εφαρμογή των επιτευγμάτων του σύγχρονου πολιτισμού με συνέπειες: • Δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης • Αρνητική επίδραση στην ψυχοσωματική υγεία (έξαρση ψυχονευρωτικών

διαταραχών, άγχος κ.λ.π.). 2. Η αλματώδης ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού δίνει τη δυνατότητα

τελειοποίησης των πολεμικών εξοπλισμών για τη δημιουργία μέσων μαζικής καταστροφής που: • Απειλούν την ανθρωπότητα με ολοκληρωτικό αφανισμό (κίνδυνος πυρηνικού

ολέθρου) • Επιτείνουν τα αισθήματα ανασφάλειας, αβεβαιότητας για το μέλλον.

3. Ο μηχανοποιημένος και κατακερματισμένος χαρακτήρας της εργασίας (αυτοματισμός, εξειδίκευση κ.λ.π.)οδηγεί: • Στην αποξένωση του δημιουργού από τα δημιουργήματα, την απώλεια της

χαράς από την προσωπική δημιουργία (αλλοτρίωση) • Στην τυποποίηση, την πλήξη, την ανία • Συχνά στην πνευματική μονομέρεια.

4. Δημιουργούνται κίνδυνοι για τη δημοκρατία, όταν τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα (κυρίως τα ΜΜΕ, οι επιστημονικές τεχνικές επηρεασμού της κοινής γνώμης κ.λ.π.) υπηρετούν συμφέροντα και πολιτικές σκοπιμότητες. Τότε, ως όργανα αποπροσανατολισμού, χαλιναγώγησης που πολίτη τον καθιστούν ενεργούμενό τους.

5. Το πνεύμα υλικού ευδαιμονισμού και η συνακόλουθη υπερκατανάλωση οφείλονται, σε μεγάλο βαθμό, στη συμβολή της τεχνολογίας στη μαζική παραγωγή, ποικιλία, ελκυστικότητα, προβολή των αγαθών και στη νοοτροπία της άνεσης και της ευκολίας που καλλιεργούν τα τεχνικά μέσα. Οι υλιστικές προτεραιότητες του μονοδιάστατου ανθρώπου οδηγούν: • Στην αδιαφορία για πνευματική καλλιέργεια. • Στην απομάκρυνση από υψηλές αξίες, ιδανικά. • Στην αποστασιοποίηση από συλλογικές δραστηριότητες. • Στο άγχος, την υπερένταση.

6. Η κυριαρχία του υπέρμετρου ορθολογισμού και του ωμού πρακτικισμού του σύγχρονου πολιτισμού οδηγούν στην απώλεια της θέλησης για ενδοσκόπηση, εσωτερική ζωή και στην αδιαφορία για τη δημιουργία ηθικά και πνευματικά ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων.

7. Η ανάπτυξη των βιομηχανιών στις πόλεις είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αστυφιλικού ρεύματος για τη μετοίκηση μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων από την περιφέρεια στα αστικά κέντρα, με όλες τις αρνητικές συνέπειες (υποβάθμιση ποιότητας ζωής, αδυναμία επικοινωνίας και διαμόρφωσης υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, πολύμορφη αλλοτρίωση του ατόμου, άγχος κ.λπ).

Τεχνολογικά μέσα στην εκπαίδευση

Παλαιότερες προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης (ιδιαίτερα των μεθόδων μάθησης) απέβλεπαν κυρίως στην αξιοποίηση των πειραματικών οργάνων και των



101

εποπτικών μέσων διδασκαλίας. Σήμερα, η πρόκληση συνίσταται στην ενσωμάτωση της πληροφορικής και των Η/Υ. Τα οφέλη για το μαθητή: 1. Παραστατικότερη διδασκαλία πολλών μαθημάτων > Προσέλκυση του ενδιαφέροντος των

μαθητών > Βελτίωση της απόδοσής τους. 2. Συγκέντρωση πληροφοριών από πολλές πηγές > Σύνθεση πιο ολοκληρωμένης εικόνας

για κάθε θέμα. 3. Καλλιέργεια του ερευνητικού πνεύματος > Αυτενέργεια. Ενίσχυση της κριτικής

ικανότητας (αξιολόγηση ή επιλογή των πληροφοριών), αλλά και της αφαιρετικής ικανότητας (αναγωγή σε γενικότερες αρχές με βάση συγκεκριμένες πληροφορίες).

4. Δυνατότητα επικοινωνίας με μαθητές άλλων σχολείων, είτε της χώρας είτε στο εξωτερικό > Ανταλλαγή ιδεών, εξοικείωση με διαφορετικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά, ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών.

5. Απαραίτητο εφόδιο για περαιτέρω μόρφωση, αλλά και την επαγγελματική κατάρτιση και αποκατάσταση (ηλεκτρονικός αναλφαβητισμός, μορφωτικές ανισότητες στην κοινωνία της πληροφορίας).

Τα οφέλη για τον εκπαιδευτικό: 1. Διαρκής επιμόρφωση σε ζητήματα της επιστήμης του αλλά και σε παιδαγωγικές μεθόδους

> Διαρκής βελτίωση του εκπαιδευτικού του έργου. 2. Παρουσίαση των θεμάτων με τρόπο πιο ενδιαφέροντα κα ελκυστικόο για τους μαθητές. Τα οφέλη για το θεσμό του σχολείου: Εκσυγχρονίζεται, ανταποκρίνεται με μεγαλύτερη επάρκεια στις απαιτήσεις των μαθητών και της κοινωνίας της πληροφορίας. Έτσι αναβαθμίζεται το κύρος του θεσμού στα μάτια των μαθητών. Ευρύτερα κοινωνικά οφέλη: Διαμορφώνεται σταδιακά μία κοινωνία που αξιοποιεί τη νέα τεχνολογία για: 1. Τη συνεχή επιμόρφωσή της (δια βίου παιδεία), παράλληλα με την αξιοποίηση άλλων

μορφωτικών μέσων (π.χ. βιβλίο). 2. Τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. 3. Την επικοινωνία με άλλους λαούς > Ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων και ιδεών,

διεύρυνση των οριζόντων. 4. Την καλύτερη οργάνωση της εργασίας και των συναλλαγών > Βελτίωση

παραγωγικότητας, μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα. 5. Την καταπολέμηση της γραφειοκρατίας, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της κρατικής μηχανής >

Αποτελεσματικότερη οργάνωση της διοίκησης, διευκόλυνση του πολίτη, «φιλικό» κράτος, εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος.

Ποια προβλήματα μπορεί να προκύψουν από την κακή χρήση των Η/Υ και του Διαδικτύου στην εκπαίδευση: Για το μαθητή (γενικότερα για το χρήστη): 1. Ο θεαματικός χαρακτήρας του μαθήματος μπορεί να αποπροσανατολίσει το μαθητή από

την ουσία. 2. Ο κίνδυνος της υπερπληροφόρησης > Συσσώρευση πληροφοριών > Αδυναμία

ουσιαστικής αξιοποίησής τους.



102

3. Κίνδυνος παραπληροφόρησης: η αξιοπιστία των διακινούμενων πληροφοριών δεν ελέγχεται.

4. Το πρόβλημα των ακατάλληλων ή επικίνδυνων πληροφοριών > Κίνδυνος για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών > Δυσκολίες κοινωνικοποίησης, απομόνωση του παιδιού.

5. Κακή εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου > Κίνδυνος υποβάθμισης άλλων δραστηριοτήτων (αθλητικών, μορφωτικών).

Για τον εκπαιδευτικό: 1. Κίνδυνος απαξίωσής του, όταν αντιμετωπίζεται μόνο ως μεταδότης γνώσεων. 2. Κίνδυνος εκφυλισμού της εκπαιδευτικής διαδικασίας > Η ζωντάνια και η ομορφιά της

επικοινωνίας δασκάλου – μαθητή είναι πιθανό να μεταλλαχθεί σε ένα είδος «τεχνικής συνεργασίας» εξαιτίας της κατάχρησης των Η/Υ.

Τρόποι αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων 1. Προσεκτική αξιοποίηση των δυνατοτήτων του Η/Υ από το σχολείο. Το σχολείο πρέπει να

εκσυγχρονιστεί χωρίς να παραβλέπει την ευρύτερη παιδαγωγική του αποστολή. Η αναβάθμιση των τεχνολογικών μέσων είναι οπωσδήποτε απαραίτητη, όμως η ανανέωση του σχολείου δεν μπορεί να εξαντληθεί σ’ αυτή. Ζητούμενο είναι το σχολείο να καλλιεργεί πολύπλευρα το μαθητή και να ανταποκρίνεται στις ποικίλες πνευματικές, ηθικές, ψυχικές και αισθητικές ανάγκες του.

2. Έλεγχος από τους γονείς. 3. Ευθύνη της πολιτείας: Προτεραιότητα στην άρτια κατάρτιση των εκπαιδευτικών. 4. Ευθύνη της πολιτείας: Καταπολέμηση του ηλεκτρονικού εγκλήματος, χωρίς, βέβαια, την

περιστολή δημοκρατικών ελευθεριών. 5. Η πολιτεία, κυρίως, αναλαμβάνει την ευθύνη να διαδώσει τις νέες τεχνολογίες και να

μεριμνήσει για την ενσωμάτωσή τους στην καθημερινή ζωή και τις οικονομικές δραστηριότητες > Προϋπόθεση για την πρόοδο της χώρας μας ανάμεσα σε κοινωνίες όπου η γνώση αποτελεί ουσιαστικό εφόδιο για την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού: Στην πραγματικότητα, η θέση του δεν υποβαθμίζεται, ο ρόλος του όμως αλλάζει: 1. Καλείται να καλλιεργήσει την κριτική, συνθετική, αφαιρετική σκέψη των μαθητών. 2. Να προστατεύσει και να ενισχύσει το πνεύμα συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, καθώς η

χρήση Η/Υ μπορεί να εξατομικεύσει υπερβολικά τη μάθηση > Αδυναμία συνεργασίας των μαθητών.

3. Να συνειδητοποιήσει και να αναλάβει ευρύτερες υποχρεώσεις που απορρέουν από το ρόλο του (συμπαράσταση, διάλογος, κ.ά.).

4. Να αποτελεί πρότυπο συμπεριφοράς > Ηθική διαμόρφωση του νέου. 5. Πρέπει, επομένως, να ανταποκριθεί στον ευρύτερο παιδαγωγικό του ρόλο, που

υπερβαίνει κατά πολύ την απλή παροχή και εξέταση γνώσεων. Η ενασχόληση των νέων με το Διαδίκτυο κατά τον ελεύθερο χρόνο τους μπορεί να αποβεί δημιουργική όταν: 1. Αποτελεί πηγή άντλησης ευρύτατου φάσματος πληροφοριών (ειδήσεις, εγκυκλοπαιδικές

γνώσεις, χρήσιμες πληροφορίες κ.ά) > Μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες που τους βοηθούν στο σχολείο.



103

2. Συμβάλλει στην ενημέρωσή τους > Οι νέοι διευρύνουν τους γνωστικούς τους ορίζοντες > Το Διαδίκτυο αποτελεί εναλλακτική πηγή πληροφόρησης.

3. Εξελίσσεται σε σημαντικό μέσο επικοινωνίας (ηλεκτρονικά μηνύματα, συζητήσεις, κατάθεση απόψεων ) > Επικοινωνία με νέους η οποία υπερβαίνει τους γεωγραφικούς περιορισμούς > Γνωριμία με διαφορετικούς πολιτισμούς και νέους από χώρες του εξωτερικού.

4. Αποτελεί μέσο ψυχαγωγίας > Ηλεκτρονικά παιχνίδια > Αρκετά από αυτά ενισχύουν τις δεξιότητες των νέων στη λήψη αποφάσεων και στη χάραξη στρατηγικής.

5. Αποτελεί το Διαδίκτυο για τους νέους μια εναλλακτική πραγματικότητα. Αναγνωρίζοντας ότι οι νέοι τις περισσότερες φορές έχουν ανάγκη να δημιουργήσουν έναν καινούργιο κόσμο ή να αλλάξουν αυτόν που υπάρχει, καταφεύγουν στο Διαδίκτυο για να ζήσουν μιαν άλλη πραγματικότητα ή να αναζητήσουν τις πληροφορίες εκείνες που θα βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις δυσκολίες του πραγματικού κόσμου.

6. Γνωριμία με άλλους πολιτισμούς > Γνωρίζουν παραδόσεις άλλων λαών > Μαθητεία στην ανεκτικότητα και το σεβασμό του διαφορετικού.

Η αδιάκοπη ενασχόληση των νέων με το Διαδίκτυο εγκυμονεί κινδύνους:

1. Το Διαδίκτυο –αν και εικονικός κόσμος- δεν παύει να αποτελεί πιστή απεικόνιση του πραγματικού. Με άλλα λόγια, αποτυπώνεται σ’ αυτό κάθε πτυχή του κόσμου μας, θετική ή αρνητική. Η εγκληματικότητα είναι μια από τις αρνητικές όψεις του Διαδικτύου > Ένας νέος, καθώς δεν έχει ακόμα διαμορφώσει ισχυρές πνευματικές και ηθικές αντιστάσεις, είναι ευάλωτος στα «μαγευτικά» μηνύματα πολλών διαδικτυακών τόπων. Μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπος με την πορνογραφία, τη διακίνηση ναρκωτικών και κάθε λογής παράνομη δραστηριότητα. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι εξάπτεται η περιέργειά του πολύ εύκολα, τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι απειλείται να παραπλανηθεί.

2. Δεν αξιοποιεί δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του > Η οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή αποτρέπει συχνά τους νέους από την ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων.

3. Απομόνωση του νέου > Χάνει τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με τους συνομήλικούς του και να διαμορφώσει ισορροπημένες κοινωνικές σχέσεις.

4. Χάνει πολύτιμο χρόνο από τη μελέτη των μαθημάτων του > Κακές επιδόσεις στο σχολείο.

5. Πιθανά προβλήματα υγείας εξαιτίας της πολύωρης αφοσίωσης στην οθόνη του υπολογιστή.

6. Εθισμός στο Διαδίκτυο. Πρόκειται για μια ιδιότυπη μορφή φυγής του νέου από την πραγματικότητα, ο οποία αφενός τον οδηγεί σ’ έναν εικονικό κόσμο που δεν απαιτεί κανενός είδους υπεύθυνη συμπεριφορά και αφετέρου δεν τον υποχρεώνει να δοκιμάσει τα όρια των ηθικών ή ψυχικών του αντοχών. Σ’ αυτόν τον εικονικό κόσμο, μπορεί να προβάλλει μία ή περισσότερες διαφορετικές ταυτότητες αποκρύπτοντας τα χαρακτηριστικά της πραγματικής του προσωπικότητας. Υπ’ αυτή την έννοια, ο νέος εθίζεται στον ομιχλώδη κόσμο της ανωριμότητας, με αποτέλεσμα να αρνείται την ουσιαστική επικοινωνία με τους άλλους και με τον εαυτό του.



104

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΕΣ-ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ

Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι μια μηχανή κατασκευασμένη κυρίως από ηλεκτρονικά κυκλώματα και δευτερευόντως από ηλεκτρικά και μηχανικά συστήματα, και έχει ως σκοπό να επεξεργάζεται πληροφορίες. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι ένα αυτοματοποιημένο, ηλεκτρονικό, ψηφιακό επαναπρογραμματιζόμενο σύστημα γενικής χρήσης το οποίο μπορεί να επεξεργάζεται δεδομένα βάσει ενός συνόλου προκαθορισμένων οδηγιών, των εντολών που συνολικά ονομάζονται πρόγραμμα. Οι τεράστιες δυνατότητες που έχει και αποκτά όλο και περισσότερο ο ηλεκτρονικός υπολογιστής στην αποθήκευση, επεξεργασία και αξιοποίηση μεγάλου όγκου σύνθετων πληροφοριών, κάνει ,ώστε η πληροφορική να καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερο έδαφος στην εκπαίδευση. Όχι μόνο γιατί εξασφαλίζει εύκολη πρόσβαση σε όλη την έκταση μιας κωδικοποιημένης γνώσης, αλλά γιατί προσφέρει προγράμματα διδασκαλίας των γνωστικών αντικειμένων, ασύγκριτα πιο πλούσια και «έξυπνα» από τα καθιερωμένα διδακτικά βιβλία. Το κυριότερο: δίνει μεγάλα περιθώρια αυτενέργειας του μαθητή συχνά με ευχάριστο και παιγνιώδη τρόπο- και αξιοποίησης της ανευρετικής διαδικασίας, που είναι και η πιο αποτελεσματική πηγή γνώσεως. Ακόμη δίνει δυνατότητες αυτοδιδασκαλίας ή διδασκαλίας εξ αποστάσεως, μορφές που δεν πρέπει καθόλου να υποτιμώνται στις ραγδαίες εξελίξεις του κόσμου μας και των συστημάτων εκπαίδευσης. Κι όλα αυτά χωρίς να αχρηστεύεται ο δάσκαλος, που αποκτά νέα τελειότερα μέσα να επιτελέσει το έργο του και ο οποίος εν μέρει αλλάζει ρόλο, μετατρεπόμενος σε καθοδηγητή και εκμαιευτή της γνώσης αντί του απλού αναπαραγωγού και αναμεταδότη απλών ή εύκολα προσβάσιμων πληροφοριών. Έτσι αξιοποιείται καλύτερα και ουσιαστικά ο δάσκαλος εκεί που πραγματικά χρειάζεται να προσφέρει.

(Γ. Μπαμπινιώτη, «Η παιδεία μας μπροστά στις νέες πραγματικότητες», Παιδεία ,Εκπαίδευση και Γλώσσα. Εκτιμήσεις και

Προτάσεις, εκδόσεις Gutenberg). Το Ιnternet της Παιδείας

Μια από τις βαθύτερες αμφίδρομες σχέσεις που γνωρίζει ο άνθρωπος στη ζωή του είναι αυτή τού μαθητή - διδασκάλου. Στη βάση της είναι η σχέση που δημιουργεί τον πολιτισμό, μιας και οι κατακτήσεις κάθε γενιάς δεν πεθαίνουν μαζί της, αλλά μεταδίδονται στην επόμενη. Το Internet είναι, ουσιαστικά, το πρώτο αμφίδρομο μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων (πολλοί πομποδέκτες), σε αντιδιαστολή με τα παραδοσιακά μονόδρομα μέσα (ένας πομπός - πολλοί δέκτες). Κατά συνέπεια, είναι εξ ορισμού ένα μέσο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ολοκληρωμένη αμφίδρομη παιδεία, συμπληρώνοντας τη μέχρι σήμερα χρήση του ως παγκόσμιας βιβλιοθήκης. Το δυναμικό του Internet στην παιδεία μόλις τώρα αρχίζει να διερευνάται διεθνώς σε μεγάλη κλίμακα. Οι πιο σημαντικές αιτίες που οδηγούν αυτή την εξέλιξη είναι πρώτα πρώτα η γιγάντωση της διείσδυσης του μέσου (ήδη κοντά 60% στην Αμερική) και έπειτα η δημιουργία των κατάλληλων εργαλείων που θα κάνουν την προσφορά παιδείας μέσω Internet ανάλογη σε ευκολία με την παιδεία διά προσωπικής επαφής μαθητών - διδασκάλων. Τα εργαλεία αυτά είναι εύχρηστα, κομψά και μάλλον λογικού κόστους. Στη βασική τους μορφή προσφέρουν παραδόσεις μαθημάτων από καθηγητές που ακολουθούνται από εξετάσεις on-line και τεστ. Σε ένα παράθυρο στην οθόνη του υπολογιστή παρουσιάζεται με κινούμενη εικόνα ο καθηγητής που δίνει τη διάλεξη. Σε ένα διπλανό παράθυρο παρουσιάζεται η ομιλία του με κείμενο, ενώ δίπλα, σε τρίτο



105

παράθυρο, παρουσιάζονται τυχόν σχήματα, διαφάνειες και άλλα εποπτικά βοηθήματα. Γύρω γύρω υπάρχουν ποικίλα εργαλεία (π.χ. δείξε μου ξανά το κεφάλαιο 3, μεγάλωσέ μου το σχήμα, τύπωσέ μου τη φωτογραφία). Ακόμη, δίνεται η σχετική βιβλιογραφία, τόσο με παραπομπές on-line όσο και σε φυσικά βιβλία. Ύστερα από μια ομάδα παραδόσεων, μπορεί να έλθει ένα τεστ, που στην πιο απλή μορφή του είναι ρομποτικό: ο μαθητής παίρνει ένα ερωτηματολόγιο, συνήθως πολλαπλής επιλογής, και ο υπολογιστής του εκπαιδευτικού κέντρου τον βαθμολογεί άμεσα. Σε μια πιο σύνθετη μορφή, ο μαθητής μπορεί να κληθεί να γράψει κείμενο το οποίο θα το δει ένας πραγματικός καθηγητής, θα το βαθμολογήσει και θα του στείλει τις παρατηρήσεις του με e-mail. Βεβαίως, κάθε μαθητής μπορεί να στέλνει e-mail με ερωτήματα στους καθηγητές, είτε σε κλειστή μορφή είτε σε μορφή forum, όπου οι ερωταποκρίσεις μπορεί να παρακολουθούνται από όλα τα μέλη μιας ομάδας μαθητών. Στην παιδεία μέσω Internet, ο μαθητής έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί τα μαθήματα όποτε θέλει, να επαναλαμβάνει όποια κεφάλαια θέλει, να σταματήσει την παράδοση για να δει καλύτερα ένα σχήμα, να ψάχνει άμεσα άλλα στοιχεία στη βιβλιογραφία. Όλα αυτά είναι μεγάλες δυνάμεις, που, ωστόσο, έχουν μέσα τους τη δυνατότητα της κατάχρησης: Χωρίς τη φυσική παρουσία του διδασκάλου, ο μαθητής μπορεί να αρχίσει να χαζεύει και να χάνει τον χρόνο του (ευκολότερα και σε μεγαλύτερο βαθμό απ' ό,τι στις παραδοσιακές τάξεις). Ωστόσο, αν υπάρχουν συγκεκριμένα τεστ που πρέπει να περάσει σε συγκεκριμένο χρόνο, αποκτάμε ένα στοιχείο ελέγχου. Μετά ταύτα, είναι σαφές ότι είναι μακριά η ημέρα που θα πούμε ότι δεν έχουμε ανάγκη τις φυσικές τάξεις διδασκαλίας και τη φυσική επαφή διδασκάλου - μαθητών. Ωστόσο, είναι εξίσου σαφές ότι ο κόσμος της εκπαίδευσης προσθέτει στη δύναμή του ακόμη ένα ισχυρό, όσο και ανεξερεύνητο, όπλο. Ο Θεόδωρος Σπίνουλας είναι επικεφαλής του Ιντερνετικού Προγράμματος του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη και της Πύλης ΙΝ. GR.

(ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΑ ΝΕΑ, 13-5-2001) ΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

Στην οικονομία οργανώνουν την παραγωγή και διευκολύνουν τον προγραμματισμό. Χάρη σε ηλεκτρονικούς εγκεφάλους επιτυγχάνεται ο αυτοματισμός. Μειώνεται ο χρόνος που απαιτεί ορισμένο έργο και συνεπώς ο μόχθος, ενώ αυξάνεται η παραγωγικότητα, αποδοτικότητα της εργασίας. Τέλος οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές προφυλάσσουν από ενδεχόμενα λάθη.

Στην επιστημονική έρευνα και εφαρμογή αποτελούν ανεκτίμητο εργαλείο. Αποθηκεύουν τεράστιο πλήθος πληροφοριών, των οποίων επιτρέπουν την γρήγορη και ασφαλή ανάκτηση / ανάκληση. Επαληθεύουν τα επιστημονικά συμπεράσματα ενώ βοηθούν σε ασφαλέστερα και ακριβότερα πειράματα. Καταγράφουν τη βιβλιογραφία και είναι αναντικατάστατο μέσο της επιστημονικής επικοινωνίας.

Στην εκπαίδευση πολλαπλασιάζουν τις δυνατότητες της διδασκαλίας καθώς αποτελούν άριστο εποπτικό μέσο. Χάρη στο ηλεκτρονικό δίκτυο οι μαθητές μπορούν να παρακολουθούν εφαρμογές των επιστημονικών θεωριών. Ειδικά προγράμματα, τόσο στις θετικές όσο και θεωρητικές επιστήμες, αποσαφηνίζουν τις αφηρημένες έννοιες και θεωρίες και βοηθούν τα νέα παιδιά στην κατανόησή τους. Χάρη στο παγκόσμιο δίκτυο ανοίγει η επικοινωνία με μορφωτικούς χώρους, μουσεία, βιβλιοθήκες, επιστημονικά ιδρύματα, αρχαιολογικούς χώρους. Τέλος μπορούν να συνεισφέρουν στην εκμάθηση ξένων γλωσσών



106

Ο χρήστης του Η/Υ έχει τη δυνατότητα επιλογής ψυχαγωγικών προγραμμάτων κάθε είδους και μπορεί να αναζητά το ποιοτικότερο με δική του πρωτοβουλία, χωρίς να δεσμεύεται από την ψυχαγωγία που του παρέχουν τα άλλα μέσα.

Πάνω απ’ όλα οι Η/Υ αναδεικνύονται σε εξαιρετικό μέσο επικοινωνίας. Το παγκόσμιο δίκτυο ενώνει όλη τη γη, καταργεί τςι αποστάσεις, διακινεί ένα απεριόριστο πλήθος γνώσεων, πληροφοριών, ιδεών. Οι «ταξιδιώτες» του κυβερνοχώρου είναι ταυτόχρονα πομποί και δέκτες σε μία, χωρίς όρια, επικοινωνία. Οι πληροφορίες αντλούνται χωρίς φραγμούς, χωρίς τη διαμεσολάβηση μηχανισμού επεξεργασίας και διαμόρφωσής τους (όπως συμβαίνει με τα συμβατικά μέσα επικοινωνίας, τον Τύπο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, όπου τις πληροφορίες τις επεξεργάζεται μια ομάδα συντακτών υπό την πίεση του ιδιώτη ιδιοκτήτη ή του κράτους).

Οι χρήστες του παγκόσμιου δικτύου μπορούν να απολαμβάνουν τις γνώσεις που αποθηκεύονται σε φημισμένες βιβλιοθήκες, μνημεία και μουσεία, μπορούν να μυούνται στην ιστορία ή να μετέχουν στην επικαιρότητα όλων των χωρών της γης.

Η κυκλοφορία της γνώσης στο νέο ηλεκτρονικό κόσμο είναι ελεύθερη και απρόσκοπτη, τα στεγανά καταρρίπτονται, τα γνωστικά παιδεία είναι όλα ανοιχτά, ο άνθρωπος διευρύνει τους ορίζοντες του πνεύματός του και απολαμβάνει το δικαίωμα στη μόρφωση.

Το διαδίκτυο προσφέρει νέους τρόπους έκφρασης της κοινωνικότητας, συμβάλλει στην έξοδο των κοινωνιών από τον παραδοσιακό εθνοκεντρισμό τους και στο άνοιγμά τους στον κόσμο.

Η ηλεκτρονική τεχνολογία αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης, πολλές συναλλαγές αυτοματοποιούνται, καταπολεμάται η γραφειοκρατία και ενισχύεται η ευελιξία των υπηρεσιών.

Μέσα στη νέα εργασιακή πραγματικότητα αναδύονται καινούριες μορφές εργασιακής δραστηριότητας, όπως η τηλεργασία και αναπτύσσονται νέες μορφές επιχειρηματικότητας μέσω της ηλεκτρονικής μορφής εμπορίου.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ

Οι ανισότητες της πρόσβασης στην πληροφόρηση εγκυμονούν τον κίνδυνο αποκλεισμού ολόκληρων κοινωνικών ομάδων ή και λαών από τα αγαθά της

τεχνολογίας. Αυτές οι ανισότητες μετατρέπουν τη γνώση σε προνομιακό αγαθό και η αδυναμία χρήσης των νέων τεχνολογιών δημιουργεί ένα νέο είδος αναλφάβητων.

Η πληροφορική και οι εφαρμογές της είναι μια επιστήμη ιδιαίτερα κλειστή, ερμητική για τους αδαείς, που ερευνάται και εφαρμόζεται από τεχνοκράτες εξειδικευμένους και

μυημένους. Καθώς διευκολύνουν τις σχέσεις εξουσίας, χρησιμοποιούνται από τους ισχυρούς για

να πολλαπλασιάσουν τη δύναμη και τα κέρδη τους.

Εγκλωβίζουν τους χρήστες σε μια εικονική πραγματικότητα. Τους απομονώνουν και οξύνουν αισθήματα εξάρτησης από τις μηχανές.

Εξομοιώνουν τη σκέψη, συρρικνώνουν τη γλώσσα και περιορίζουν τις ποικίλες μορφές επικοινωνίας, όπως π.χ. τη γραφή.

Υποκαθιστούν ανθρώπινες σχέσεις, καλλιτεχνικές απολαύσεις. Οδηγούν σε παραίτηση από την πραγματική ζωή, τη βίωση καταστάσεων και εμπειριών, τη συμμετοχή.



107

Η δυσχέρεια ελέγχου του τεράστιου πληροφοριακού και γνωστικού υλικού που

διακινείται στο διαδίκτυο έχει ως αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται συχνά για πολιτική προπαγάνδα, προβολή πορνογραφικού υλικού ή μεθόδων που εκπορεύονται από το

οργανωμένο έγκλημα. Όπως εύστοχα έχει λεχθεί «όλη η κουλτούρα της κοινωνίας μας μαζί με τα σκουπίδια της βρίσκεται στο διαδίκτυο».

Το διαδίκτυο προκαλεί εθισμό. Έτσι οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι νέοι οδηγούνται σ ένα κόσμο που δεν απαιτεί κανενός είδους υπεύθυνη συμπεριφορά, που μπορούν να αποκρύπτουν τα χαρακτηριστικά της πραγματικής τους προσωπικότητας και να

χάνουν την επικοινωνία ακόμη και με τον ίδιο τους τον εαυτό.

"Συμφωνία με την οικογένειά μου για την ασφαλή χρήση του

Διαδικτύου" Το κείμενο είναι από το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων και αποτελεί μια συμφωνία ανάμεσα σε εμάς και τα παιδιά μας

για την ασφαλή χρήση του internet 1.Δεν δίνω σε κανένα ούτε αναφέρω σε οποιαδήποτε ιστοσελίδα το όνομά μου, τη διεύθυνσή μου, τον αριθμό τηλεφώνου, τον κωδικό μου, τα ονόματα των γονιών μου, το όνομα του κλαμπ ή της ομάδας στην οποίαν ανήκω, ή το όνομα του σχολείου μου χωρίς την άδεια των γονιών μου. Θα τηρώ αυτό τον κανόνα όταν είμαι συνδεδεμένος στο Διαδίκτυο, περιλαμβανομένων και των chat rooms, των άμεσων μηνυμάτων, των e-mails, των ιστοσελίδων, των κοινωνικών ιστοσελίδων και όταν συμμετέχω σε διαγωνισμούς ή εγγράφομαι σε διαδικτυακό κλαμπ...

2. Δεν συμπληρώνω ποτέ ερωτηματολόγιο ή οποιαδήποτε άλλη αίτηση χωρίς την άδεια της μητέρας ή του πατέρα μου.

3. Δεν θα αναφέρω ποτέ σε κάποιο άτομο πού βρίσκομαι ή τι κάνω χωρίς την άδεια του πατέρα ή της μητέρας μου.

4. Δεν θα μπω ποτέ σε chat room. 5. Δεν θα συναντήσω προσωπικά κανένα από αυτούς που γνώρισα στο Διαδίκτυο εκτός αν οι γονείς μου συμφωνούν και δέχονται να με συνοδεύσουν στη συνάντηση η οποία πρέπει να γίνει σε δημόσιο χώρο.

6. Θα έχω αλληλογραφία μέσω άμεσων μηνυμάτων μόνο με πρόσωπα που βρίσκονται στον κατάλογο των φίλων που έχει γίνει δεκτός από τους γονείς μου.

7. Θα μεταχειρίζομαι τους άλλους στο Διαδίκτυο όπως θέλω να μεταχειρίζονται αυτοί εμένα. Δεν θα στείλω ποτέ απειλητικά μηνύματα ούτε θα αφήσω να φανεί ότι το μήνυμα περιέχει απειλή και δεν θα απαντήσω σε παρόμοια μηνύματα που μου έχουν σταλεί.

8. Δεν θα ανοίξω ούτε θα δεχθώ e-mails, συνημμένα, links, URL's ή οποιαδήποτε άλλη πληροφορία από άτομα που δεν γνωρίζω.

9. Θα αναφέρω στους γονείς μου κάθε e-mail, συνομιλία σε chat room, άμεσα μηνύματα ή ιστοσελίδες που με έκαναν να νοιώσω άσχημα, όπως e-mails με απαγορευμένο περιεχόμενο, φωτογραφίες ή βίντεο. Δεν φταίω επειδή είδα κάτι κακό τυχαία. Αν δω κάτι που δεν είναι σωστό θα βγω αμέσως από αυτό ή θα κλείσω τον υπολογιστή μου. Και αμέσως μετά θα πω στους γονείς μου τι έγινε.

10. Δεν θα παραμένω στο Διαδίκτυο περισσότερο χρόνο από αυτόν που συμφωνήσαμε με τους γονείς μου.



108

11. Δεν θα μπω σε ιστοσελίδες που θα κοστίσουν επί πλέον χρήματα χωρίς πρώτα να έχω τη συγκατάθεση των γονιών μου.

12. Δεν θα αγοράσω ούτε θα παραγγείλω προϊόντα μέσω του Διαδικτύου που θα κοστίσουν πρόσθετα χρήματα χωρίς πρώτα να πάρω τη συγκατάθεση των γονιών μου.

13. Καταλαβαίνω ότι ορισμένοι άνθρωποι στο Διαδίκτυο προσπαθούν να γίνουν φίλοι με παιδιά που έχουν προβλήματα με τους γονείς τους ή περνούν δύσκολες στιγμές σε κάποιον άλλο τομέα της ζωής τους

14. Αντιλαμβάνομαι ότι ιδιωτικά και οικογενειακά θέματα δεν πρέπει να συζητούνται στο Διαδίκτυο. Αντίθετα θα μιλούσα γι αυτά με κάποιον ενήλικα που εμπιστεύομαι.

15. Αντιλαμβάνομαι ότι οι γονείς μου μπορούν να με παρακολουθούν την ώρα που είμαι στο Διαδίκτυο και να χρησιμοποιήσουν κάποια φίλτρα επιλογής υπηρεσιών. Αυτό γίνεται γιατί με αγαπούν και ενδιαφέρονται για την ασφάλειά μου.

16. Δεν θα χρησιμοποιήσω το Διαδίκτυο σε σπίτι φίλου μου χωρίς την άδεια των γονιών μου.

17. Αντιλαμβάνομαι ότι η χρήση του Διαδικτύου είναι ένα προνόμιο και όχι ένα δικαίωμα και θα ακολουθώ τις οδηγίες για ασφαλή χρήση του Διαδικτύου τόσο στο σπίτι μου αλλά και όταν είμαι στο Διαδίκτυο εκτός σπιτιού.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ

Προσεκτική αξιοποίηση των δυνατοτήτων των Η/Υ στα σχολεία. Το σχολείο πρέπει να εκσυγχρονιστεί, χωρίς να παραβλέπει την ευρύτερη παιδαγωγική του αποστολή και την καλλιέργεια και των ψυχικών, ηθικών και αισθητικών αξιών στους μαθητές.

Οι γονείς πρέπει να είναι ενημερωμένοι για τους κινδύνους του διαδικτύου και να ελέγχουν τα παιδιά, αλλά και να θέτουν κάποια όρια στον χρόνο χρήσης των υπολογιστών.

Ευθύνη της πολιτείας είναι η καταπολέμηση του ηλεκτρονικού εγκλήματος, χωρίς, βέβαια, την περιστολή δημοκρατικών ελευθεριών.

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να καταρτίζονται άριστα στη χρήση των νέων τεχνολογιών. Η πολιτεία αναλαμβάνει την πρόσθετη ευθύνη να διαδώσει τις νέες τεχνολογίες και να μεριμνήσει για τη σωστή ενσωμάτωσή τους στην καθημερινή ζωή και στις οικονομικές δραστηριότητες.

Αξιολόγηση, επιλογή και συγκριτική αξιολόγηση των πληροφοριών. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι εργαλείο, όχι δυνάστης, μέσο και όχι αυτοσκοπός. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις δυνατότητες που η πληροφορική ανοίγει. Δεν μπορούμε να αφήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη να ηγεμονεύσει και να επιβάλλει τη γυμνή από συναισθήματα, από ανθρώπινη ουσία λογική της. Εξίσου, όμως, σημαντική προστασία προσφέρει η συμμετοχή στη ζωή, η συλλογικότητα, η ανθρώπινη επικοινωνία. Η τελευταία, παρά τα προβλήματα και τις αντιξοότητες, δεν επιτυγχάνεται μέσα από μονόδρομους όποιοι και αν είναι αυτοί. Η ανθρώπινη επικοινωνία πλουτίζει όταν χρησιμοποιεί όλους τους διαύλους, όλα τα μέσα από τη φυσική ανθρώπινη επαφή, την ανάγνωση, την τέχνη, έως τα ΜΜΕ και τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.



109

ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟΙΑΣ

Προπαγάνδα είναι η συστηματική και οργανωμένη προβολή και προώθηση απόψεων, ιδεών, αγαθών, αλλά και προσώπων. Πρόκειται, δηλαδή, για μια σκόπιμη προσπάθεια χειραγώγησης της κοινής γνώμης με αθέμιτα μέσα.

ΜΟΡΦΕΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ Εμπορική (διαφήμιση) Θρησκευτική Εθνική Κοινωνική Επιστημονική Αθλητική Γενικότερα ιδεολογική Πολιτική

ΦΟΡΕΙΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

1.Οικογένεια 2.Σχολείο 3.Πολιτικοί-πνευματικοί-θρησκευτικοί ηγέτες 4.ΜΜΕ 5.Τέχνη 6.Βιβλίο 7.Στρατός

ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Η νεότερη προπαγάνδα αποτελεί έναν τεράστιο μηχανισμό που εκφράζει ισχυρά οικονομικά, πολιτικά και εθνικά συμφέροντα, αποβλέποντας στο χειρισμό και την καθοδήγηση των κοινωνικών ομάδων με επιστημονικές μεθόδους, δηλαδή με τεχνικές και γνώσεις που προέρχονται από την κοινωνιολογία, την ψυχολογία, την επιστήμη της επικοινωνίας, την ψυχανάλυση κ.ά. Τέτοιες τεχνικές είναι:

Σκόπιμη διάδοση ψευδών ειδήσεων ή απόκρυψη γεγονότων (παραπληροφόρηση) με στόχο την καθοδήγηση της κοινής γνώμης.

Διόγκωση των επερχόμενων κινδύνων και πρόκληση ανασφάλειας και φόβου, ώστε το κοινό να οδηγηθεί σε επιθυμητές ενέργειες.

Συκοφαντία και επίθεση στην ιδιωτική ζωή του αντιπάλου με στόχο τη μείωση της αξιοπιστίας του.

Προβολή της εθνικής δύναμης ή της στρατιωτικής υπεροπλίας, αποβλέποντας στην εξύψωση της εθνικής αυτοπεποίθησης και του εθνικιστικού φρονήματος.

Προώθηση και αξιοποίηση διαδεδομένων στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Συγκινησιακά φορτισμένος λόγος που κατευθύνει την κοινή γνώμη σε μηχανικές συναισθηματικές αντιδράσεις.



110

Χρήση λέξεων με μεγάλο ηθικό βάρος, όπως: λαός, έθνος, νόμος, πατρίδα, θεός κ.ά. Η κοινή γνώμη δεσμεύεται από το ηθικό βάρος των εννοιών και αδυνατεί να αμφισβητήσει το περιεχόμενο των απόψεων. Πολύ συχνά άλλωστε διαστρεβλώνεται η σημασία των λέξεων, με αποτέλεσμα να αποπροσανατολίζεται το κοινό και να μετατρέπεται σε παθητικό δέκτη.

Ανεδαφικές υποσχέσεις που στοχεύουν στην εκμετάλλευση των προσδοκιών και των αναγκών του πολίτη.

ΑΙΤΙΑ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

1. Τα πολιτικά συμφέροντα-οι επεκτατικές βλέψεις. 2. Τα οικονομικά συμφέροντα. 3. Προσωπικές φιλοδοξίες. 4. Ο φανατισμός. 5. Η κρίση των αξιών και η ηθική χαλάρωση. 6. Η αδιαφορία για τα κοινά και τα πολιτικοκοινωνικά δρώμενα. 7. Η απουσία κριτικής σκέψης και σφαιρικής γνώσης. 8. Η στείρα τεχνοκρατική αντίληψη και η υποδούλωση των ανθρώπων στις μηχανές. 9. Η παραπληροφόρηση, τα καταιγιστικά μηνύματα και η αδυναμία επεξεργασίας τους. 10. Η αστικοποίηση της ζωής και η μαζοποίηση.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Η προπαγάνδα, επιχειρώντας να διαμορφώσει τις απόψεις του κοινωνικού συνόλου σύμφωνα με τους σκοπούς που εξυπηρετεί, ακυρώνει την ελευθερία του ανθρώπου και αναιρεί τις δημοκρατικές κατακτήσεις των κοινωνιών. Ειδικότερα

Αποτελεί μηχανισμό χειραγώγησης του πολίτη, καθώς ακυρώνει στην πράξη την ελευθερία σκέψης του, τον μετατρέπει σε άβουλη οντότητα και υποχείριο της εξουσίας και τον μαζοποιεί.

Αποπροσανατολίζει και παραπλανά την κοινή γνώμη αποκρύπτοντας την αλήθεια. Ακυρώνει το βαθύτερο περιεχόμενο της δημοκρατίας, αφού αυτή εξ ορισμού προϋποθέτει πολίτες ολόπλευρα ενημερωμένους με προσωπική άποψη και κριτική σκέψη.

Υπονομεύει την κοινωνική συνοχή, επειδή καταργεί το επιχείρημα, το μετριοπαθή λόγο και επιβάλλει το φανατισμό και την εμπάθεια.

Καθιστά επισφαλή την ειρηνική συνύπαρξη των λαών, αναπτύσσοντας τον εθνικισμό και τη μισαλλοδοξία.



111

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ

Οι δυνατότητες άμυνας στην προπαγάνδα –όσο κι αν εξελίσσεται ραγδαία στη σύγχρονη εποχή- διαμορφώνονται από τον πολίτη-δέκτη πληροφοριών με τη βοήθεια των κοινωνικών και πολιτικών φορέων. Γι’ αυτό απαιτείται: 1. Κριτικά σκεπτόμενος πολίτης – δέκτης πληροφοριών:

Επεξεργασία και αξιολόγηση των πληροφοριών με στόχο την αποκάλυψη των βαθύτερων μηνυμάτων και σκοπιμοτήτων.

Έλεγχος της αξιοπιστίας του πομπού και εξακρίβωση της εγκυρότητας των πληροφοριών με την ενημέρωση από πολλές πηγές και την αναζήτηση της "άλλης" άποψης.

2. Πολιτικοποίηση, ενδιαφέρον για τα κοινά και συμμετοχή: Ενεργός πολίτης με γνώσεις, εμπειρία και διαμορφωμένες απόψεις, ώστε να είναι υποψιασμένος απέναντι στους μηχανισμούς της προπαγάνδας. Αντίθετα, ο εφησυχασμένος και αδιάφορος πολίτης είναι ευάλωτος στις επιθέσεις της.

3. Δημοκρατικά και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης: Εξασφάλιση της ανεξαρτησίας των μέσων ενημέρωσης από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα με την αποτροπή του μονοπωλιακού ελέγχου της ενημέρωσης.

Τήρηση του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας από τους λειτουργούς του Τύπου: αρχή της αντικειμενικότητας και της αλήθειας, σεβασμός του κοινού, μη παρουσίαση ανεξακρίβωτων ή κατευθυνόμενων ειδήσεων, σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, κατανόηση των επιπτώσεων στην κοινή γνώμη από τη δημοσιοποίηση μιας είδησης ή φήμης

4. Ενίσχυση της Δημοκρατίας: Ελεύθερη διαμόρφωση απόψεων από την κοινή γνώμη στα πλαίσια ενός υγιούς πολιτικού κλίματος που χαρακτηρίζεται από: ουσιαστικό διάλογο, μετριοπαθή λόγο, επιχειρήματα και προτάσεις αποτελεσματικές.

5. Ολοκληρωμένη παιδεία: Ανάπτυξη της προσωπικότητας με στόχο τη διαμόρφωση κριτικά σκεπτόμενου πολίτη και προετοιμασία του νέου από το σχολείο για τον κόσμο της μαζικής ενημέρωσης και της προπαγάνδας.



112

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ


Ελευθερία είναι η δυνατότητα σκέψης, έκφρασης και δράσης του ατόμου χωρίς εξωτερικούς και εσωτερικούς καταναγκασμούς, παρά μόνο με τους περιορισμούς εκείνους που

υπαγορεύει η συνύπαρξη με τους άλλους ανθρώπους.

Α. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ) Πρόκειται για το σύνολο των κανόνων που είναι επίσημα θεσπισμένοι από το κράτος και κατοχυρώνουν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και είναι συγκεκριμένα:

1. Ατομική ελευθερία(δικαίωμα ζωής, τιμής, έκφρασης, προσωπικού απορρήτου, ασύλου κατοικίας, υγεία, ανεξιθρησκία, κοινωνική πρόνοια)

2. Κοινωνική ελευθερία(ισοτιμία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία) 3. Πολιτική ελευθερία(δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι, δικαίωμα συνέρχεσθαι) 4. Οικονομική ελευθερία( ελεύθερη επιλογή άσκησης επαγγέλματος, δικαίωμα

περιουσίας και συνεταιρίζεσθαι) 5. Πολιτιστική ελευθερία( αδέσμευτη δημιουργία στις τέχνες και στα Γράμματα) 6. Εθνική ελευθερία( εθνική ανεξαρτησία)

Β. ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ(ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚ ΤΟΥ ΗΘΟΥΣ) Απορρέει από την ηθική συνείδηση, την εσωτερική εκείνη δύναμη που σημαίνει το δίκαιο, το καλό, το αληθινό και είναι συγκεκριμένα:

1. Πνευματική ελευθερία(απαλλαγή από προλήψεις, δεισιδαιμονίες, αναχρονιστικές αντιλήψεις)

2. Ηθική ελευθερία (απομάκρυνση από πάθη, αδυναμίες, συμπλέγματα) 3. Ψυχική ελευθερία (απελευθέρωση από άγχη, φοβίες, ανασφάλειες)

Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΞΑΙΤΙΑΣ:

1. Του υλικού ευδαιμονισμού 2. Της στείρας τεχνοκρατικής αντίληψης 3. Του βιομηχανοποιημένου και αλλοτριωτικού τρόπου ζωής 4. Της ρευστότητας, της ιδεολογικής σύγχυσης, της διάβρωσης των αξιών 5. Του ατομικισμού 6. Της δυσλειτουργίας των θεσμών, της κρίσης της οικογένειας 7. Της έλλειψης ανθρωπιστικής εκπαίδευσης 8. Της εμπορευματοποίησης και κομματικής στράτευσης των ΜΜΕ 9. Της εμπορευματοποίησης της τέχνης και της ψυχαγωγίας 10. Της συνεχούς καταστρατήγησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων



113

ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΣΑΦΗΣΕΙΣ

Λαϊκότητα: αυθεντική και ειλικρινής έκφραση του λαού που αντιστοιχεί στο γνήσιο χαρακτήρα και τις αξίες του και εξυπηρετεί τα πραγματικά μακροπρόθεσμα συμφέροντά του. Στο χώρο της πολιτικής, ο όρος λαϊκότητα εκφράζει τη συμμετοχή του λαού στα πολιτικά πράγματα και στην άσκηση της εξουσίας. Λαϊκισμός: επιφανειακή και υστερόβουλη μίμηση του τρόπου ζωής, της γλώσσας, των συνηθειών και της συμπεριφοράς του απλού λαού. Η μίμηση αυτή περιορίζεται στα εξωτερικά γνωρίσματα, τους τύπους και στοχεύει στην εξασφάλιση της εύνοιας του λαού και τη δημιουργία θετικού κλίματος στην κοινή γνώμη. Με αυτή την έννοια ο λαϊκισμός συνδέεται με τη δημαγωγία και την προπαγάνδα. Επομένως, ο λαϊκισμός είναι κατ’ επίφαση λαϊκότητα. Επικαλείται το λαό, αλλά στην πραγματικότητα στρέφεται ενάντια στα συμφέροντά του, αφού υιοθετεί απόψεις δημοφιλείς, αλλά μακροπρόθεσμα καταστροφικές. Η ανάπτυξή του στην πολιτική ζωή οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην περιορισμένη συμμετοχή των πολιτών στο δημόσιο βίο.

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ Ο λαϊκισμός εκπορεύεται κυρίως από το χώρο της πολιτικής, των μέσων ενημέρωσης και της διαφήμισης και συνδέεται με την εξυπηρέτηση μικροπολιτικών ή οικονομικών συμφερόντων. Στόχος είναι ο προσεταιρισμός της κοινής γνώμης με δημαγωγικές μεθόδους και χειραγωγικές πρακτικές:

♦ Ανεδαφικές υποσχέσεις που στοχεύουν στην εκμετάλλευση των προσδοκιών και των αναγκών του πολίτη για ψηφοθηρικούς λόγους και ενισχύονται από την απουσία παιδείας και την ελλιπή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.

♦ Κολακεία αρνητικών λαϊκών συμπεριφορών. Ο λαϊκιστής πολιτικός επιδιώκοντας να γίνει αρεστός δε διστάζει να επικροτήσει την αγένεια και την έλλειψη πολιτισμού.

♦ Υποστήριξη τυχοδιωκτικής και φιλοπόλεμης πολιτικής, αποβλέποντας στην εκμετάλλευση του εθνικού φρονήματος του λαού και της εθνικής υπερηφάνειας (πατριδοκαπηλία).

♦ Μίμηση καθημερινών συνηθειών και λαϊκών προτιμήσεων στη γλώσσα, τον αθλητισμό, την ενδυμασία και τις καθημερινές ασχολίες του μέσου ανθρώπου. Έτσι, ο λαϊκιστής προβάλλει την εικόνα ενός ανθρώπου που βρίσκεται κοντά στο λαό και αποτελεί μέρος του.

♦ Αβασάνιστη καταγγελία και διαβολή ανθρώπων, που ξεχωρίζουν στον τομέα τους, ως εχθρών του λαού, προδοτών, ανήθικων, καταχραστών κ.λπ. Η τακτική αυτή πολλές φορές καταλήγει σε επίθεση στην ιδιωτική ζωή του αντιπάλου και σε λασπολογία.

♦ Προβολή και αξιοποίηση στερεότυπων αντιλήψεων και απλουστεύσεων που είναι διαδεδομένες στο λαό και οδηγούν σε προκαταλήψεις και φανατισμό.

♦ Δημιουργία πελατειακών σχέσεων και προώθηση των αξιώσεων των «ημετέρων». Η παραβίαση της αρχής της αξιοκρατίας και του νόμου παρουσιάζεται ως ικανοποίηση των «λαϊκών» αιτημάτων.

♦ Επιδοκιμασία αδυναμιών και αρνητικών συμπεριφορών του καταναλωτή –επίδειξη, σνομπισμός, επιπολαιότητα κ.λπ.- από τη διαφήμιση με στόχο το κέρδος.



114

♦ Μετατροπή της ανθρώπινης δυστυχίας σε τηλεοπτικό θέαμα και προβολή εκπομπών χαμηλής ποιότητας που αποβλέπουν στην αύξηση της τηλεθέασης, αλλά δικαιολογούνται με την επίκληση του λαϊκού ενδιαφέροντος.

♦ Κολακεία της υποβαθμισμένης αισθητικής και της άκριτης μίμησης ευτελών συμπεριφορών ή εφήμερων «αστέρων» του θεάματος, ως αποτέλεσμα της εμπορευματοποίησης της τέχνης.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

Τα φαινόμενα λαϊκισμού στο χώρο της πολιτικής και του πολιτισμού συνιστούν εκδηλώσεις οπισθοδρόμησης και αποτελμάτωσης και αναστέλλουν τον εκσυγχρονισμό και την πρόοδο των κοινωνιών. Πιο συγκεκριμένα: 1. Αποπροσανατολίζεται η κοινή γνώμη, η οποία δίνει έμφαση στο "φαίνεσθαι" και όχι στο

"είναι", με συνέπεια την εξαπάτηση του ατόμου (πολίτη, καταναλωτή, θεατή κ.λπ.). 2. Υπονομεύεται η δημοκρατία, εφόσον ο πολίτης δεν είναι κριτικά σκεπτόμενος, αλλά

χειραγωγείται και κατευθύνεται, ενώ υποβαθμίζεται η ποιότητα της πολιτικής ζωής με την κυριαρχία της δημαγωγίας και του φανατισμού.

3. Πλήττεται το εθνικό και συλλογικό συμφέρον, επειδή οι προσωπικές και κομματικές επιδιώξεις καθορίζουν τη στάση των πολιτικών.

4. Ενισχύεται η διαφθορά και η αναξιοκρατία, με συνέπεια τον παραμερισμό των πραγματικά ικανών.

5. Παραβλέπονται και διαιωνίζονται τα σημαντικά προβλήματα, αφού η επίλυσή τους πολλές φορές απαιτεί μέτρα μη δημοφιλή, τα οποία ο λαϊκιστής πολιτικός δεν είναι διατεθειμένος να λάβει, επειδή υπολογίζει το «πολιτικό κόστος».

6. Υποβαθμίζονται τα αισθητικά κριτήρια και εμπορευματοποιείται ο λαϊκός πολιτισμός με αποτέλεσμα την πολιτιστική υποβάθμιση της κοινωνίας.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ

Η αντιμετώπιση του λαϊκισμού συνδέεται με την πνευματική και πολιτική ωρίμανση του ατόμου – πολίτη και την αναβάθμιση του επιπέδου της πολιτικής και πολιτιστικής ζωής της κοινωνίας. Γι’ αυτό απαιτείται: 1. Διαμόρφωση μιας κοινωνίας ενεργών και σκεπτόμενων πολιτών Ο πολιτικοποιημένος άνθρωπος έχει τα απαιτούμενα εφόδια, για να κατανοεί τις προθέσεις και τις σκοπιμότητες, να αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό και κριτική διάθεση τις πληροφορίες και τα συνθήματα και να αντιστέκεται στην κολακεία και τη δημαγωγία. 2. Αναβάθμιση της ποιότητας της πολιτικής ζωής και ενίσχυση της δημοκρατίας. Η δημοκρατία χρειάζεται πολιτικούς οι οποίοι στηρίζονται στο επιχείρημα και όχι στο σύνθημα, στη συνέπεια έργων και λόγων, σε ένα πρόγραμμα αρχών με αποτελεσματικές και δημιουργικές προτάσεις που μπορούν να επιλύσουν τα προβλήματα του πολίτη. 3. Παροχή ποιοτικής ψυχαγωγίας και πληροφόρησης Οι άνθρωποι του τύπου και κυρίως της τηλεόρασης μπορούν να αναδειχθούν σε μηχανισμό ελέγχου, αποκάλυψης και αποδοκιμασίας του λαϊκισμού και ταυτόχρονα σε συντελεστές προστασίας του ανύποπτου πολίτη - δέκτη.



115

4. Έλεγχος της εξουσίας για φαινόμενα διαφθοράς, αλαζονείας και δημαγωγίας Η δημοκρατική κοινή γνώμη πρέπει να αξιολογεί, να επιβραβεύει ή να στιγματίζει πολιτικές συμπεριφορές και να προστατεύει το δημόσιο συμφέρον. 5. Παιδεία με στόχο τον κριτικά σκεπτόμενο και δημοκρατικό πολίτη Το σχολείο οφείλει να προετοιμάσει το νέο για την αντιμετώπιση του δημαγωγικού και λαϊκιστικού λόγου, εξασφαλίζοντας τη σωστή πολιτικοποίησή του και τη διαμόρφωση πολιτικών κριτηρίων.



116

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ


Η οικογένεια δεν είναι ένας απλός κοινωνικός θεσμός. Είναι θεσμός διαχρονικός, που, όσο κι αν άλλαξε ή προσαρμόστηκε στις ανάγκες της εκάστοτε εποχής, παραμένει το κύτταρο της κοινωνικής ζωής, το φυτώριο όπου μέσα του δημιουργείται και εξελίσσεται η ανθρώπινη ύπαρξη. Ως οικογένεια νοείται μια ομάδα από άτομα που ζουν κατά βάση κάτω από την ίδια στέγη και συνδέονται με βιολογικούς, νομικούς δεσμούς.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Έχει πιστοποιηθεί, ότι ο άνθρωπος ακόμη και με τη μορφή του αγέννητου εμβρύου, δέχεται μηνύματα και επιρροές από τον εξωτερικό κόσμο. Η οικογένεια αποτελεί το πρώτο περιβάλλον, το πρώτο κοινωνικό σχήμα με το οποίο έρχεται σ’ επαφή ο άνθρωπος ακόμη και πριν γεννηθεί. (Επιστημονικές παρατηρήσεις έχουν αποδείξει πως μητέρες που συνομιλούσαν τρυφερά με το έμβρυο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, γέννησαν παιδιά που μεγαλώνοντας διαμόρφωναν χαρακτήρες σταθερούς, ήπιους και γεμάτους αυτοπεποίθηση. Αντίθετα, μητέρες με κακή ζωή ή και έλλειψη ενδιαφέροντος για την εγκυμοσύνη τους, έβγαλαν παιδιά που εμφάνισαν νευρώσεις, ανασφάλειες ακόμα και εγκληματικές τάσεις).

Αναλογιζόμενοι ότι ο όρος προσωπικότητα σημαίνει τον άνθρωπο με τις ατομικά διαμορφωμένες παραγωγικές, διανοητικές, πολιτικές και συναισθηματικές ικανότητες και ιδιότητές τους, τον επιτυχή δηλαδή συνδυασμό των σωματικών δυνάμεων και ηθικοπνευματικών, νοητικών και συναισθηματικών στοιχείων, καταλαβαίνουμε πως μόνον η οικογένεια είναι εκείνη που θα δώσει τα πρώτα ερεθίσματα για την ανάπτυξη αυτών των στοιχείων.

Απαραίτητα επίσης στοιχεία για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού είναι η στοργή, η αγάπη και η ασφάλεια. Το νήπιο που εξελίσσεται ψυχοπνευματικά έχει ανάγκη από τα παραπάνω στοιχεία σε όλη τη διάρκεια της εξέλιξής του, για την ομαλή του ανάπτυξη.

Το οικογενειακό περιβάλλον είναι εκείνο, όπου μέσα του το άτομο θ’ αρχίσει να καλλιεργεί τις νοητικές του λειτουργίες: αντίληψη, παρατηρητικότητα, φαντασία, μνήμη, κρίση.

Το νέο άτομο έχει τις προσωπικές του καταβολές, κλίσεις, προδιαθέσεις. Η οικογενειακή ατμόσφαιρα θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο για το αν θα ανασυρθούν στην επιφάνεια και θα καλλιεργηθούν αυτές οι κλίσεις ή αν θα κατασταλούν.

Η οικογένεια ευθύνεται για την μετάδοση μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας ή κοσμοθεωρίας.

Μεγάλο ρόλο κατέχει η οικογένεια και στο θέμα της κοινωνικοποίησης. Από κει ο άνθρωπος θα αντλήσει τους πρώτους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς. Θα μάθει ν’ αξιολογεί τον εαυτό του αλλά και να αξιολογείται. Θ’ αρχίσει να κρίνει τις δυνάμεις του και να μάθει ν’ αγωνίζεται προκειμένου να επιτύχει τους στόχους του.



117

Η οικογένεια –σ’ αυτό παίζει σημαντικό ρόλο η ηθική και πνευματική της στάθμη –θα διδάξει στο παιδί τη γλώσσα και τα εκφραστικά μέσα με τα οποία θα επικοινωνεί με τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνικής ομάδας.

Επίσης, ασκεί καθοριστικό ρόλο στο νεαρό άτομο ως προς τη χάραξη των στόχων του και την έκταση και τα όρια της φιλοδοξίας του σε προσωπικό /επαγγελματικό τομέα.

«ΕΝΑ ΑΡΘΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ»

Παρά τις μεταβολές στον τρόπο συγκρότησης της οικογένειας και την εμφάνιση εναλλακτικών σχημάτων, τίποτε, μέχρι στιγμής, δεν μπόρεσε να την αντικαταστήσει

Η μόνη αξία που άντεξε στον χρόνο (ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟ ΒΗΜΑ, ΛΟΥΚΙΑ Μ. ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ,ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ

ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ)

Παραμονές της νέας χιλιετίας η οικογένεια εμφανίζεται σταθερά ως η κατ' εξοχήν αξία στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου: οι συντριπτικά περισσότεροι άνθρωποι δηλώνουν ότι τη θεωρούν το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή τους. Το γεγονός ξαφνιάζει γιατί φαίνεται να αντιφάσκει προς την ιδιαίτερα διαδεδομένη στις ημέρες μας αντίληψη περί «κρίσης» της οικογένειας. Ωστόσο η σταθερότητα που οι άνθρωποι επιδεικνύουν στην προτίμηση της οικογένειας ως τρόπου οργάνωσης του ιδιωτικού βίου συναρτάται ενδεχομένως με τις μεταβολές που η οικογένεια γνώρισε κατά τον 20ό αιώνα. Έτσι στις αρχές του αιώνα και στην παραδοσιακή ελληνική κοινωνία της εποχής η δημιουργία μιας καινούργιας οικογένειας ήταν υπόθεση των οικογενειακών ομάδων, των οικογενειών των μελλονύμφων. Κατά μία έννοια, την οικογένεια δημιουργούσε η οικογενειακή ομάδα που μεριμνούσε για την εξασφάλιση της συνοχής και την αποτροπή της διάλυσής της. Ο κοινωνικός εκσυγχρονισμός συνεπάγεται μεταξύ άλλων και μετατόπιση του άξονα οργάνωσης της κοινωνίας από την ομάδα στο άτομο. Τούτο σημαίνει ότι στα τέλη του 20ού αιώνα το άτομο δημιουργεί την οικογένεια, εξασφαλίζει τη συνοχή της αλλά και τη διαλύει. Αρα η οικογένεια σήμερα δημιουργείται και λειτουργεί με βάση όχι μόνο τις επιθυμίες αλλά, κυρίως, τις δυνατότητες των ατόμων. Εμφανίζεται, επομένως, πολύ πιο ασταθής και ευάλωτη από ό,τι ήταν στις αρχές του αιώνα αν και η σταθερότητα και η αντοχή της είναι περισσότερο συνειδητές και ουσιαστικές. Έπειτα, στην αγροτική κοινωνία της Ελλάδας των αρχών του αιώνα όχι μόνο ήταν συνηθέστερη η εκτεταμένη οικογένεια (δηλαδή η συγκατοίκηση δύο και περισσότερων συζυγικών οικογενειών και συγγενικών ατόμων) αλλά, λόγω της υψηλής γονιμότητας, οι οικογένειες ήταν σημαντικά πολυπληθέστερες. Στη σημερινή αστεακή ελληνική κοινωνία, όπου τα παιδιά δεν είναι πλέον οικονομικό ενεργητικό (όπως στην αγροτική κοινωνία) αλλά οικονομικό παθητικό (το κόστος συντήρησης, φροντίδας και, κυρίως, εκπαίδευσης των παιδιών είναι υψηλό και συνεχώς αυξάνεται), και όπου η απόκτηση παιδιού είναι αποτέλεσμα επιλογής των γονέων του, η γεννητικότητα περιορίζεται και η οικογένεια συρρικνώνεται. Οι εσωτερικές μεταβολές: Από την άλλη μεριά, η μείωση της γεννητικότητας αλλά και χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας (π.χ. εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση) και του εκσυγχρονισμού της (π.χ. διαφορική επαγγελματική και κοινωνική κινητικότητα των μελών της ίδιας οικογένειας) περιόρισαν σημαντικά το μέγεθος της οικογενειακής ομάδας δηλαδή του συνόλου των συγγενών που συνδέονται με στενούς συναισθηματικούς δεσμούς, αλληλοϋποστηρίζονται και συναποφασίζουν. Η συρρίκνωση της οικογενειακής ομάδας συνδυάστηκε με τον περιορισμό των λειτουργιών της οικογένειας (και ιδιαίτερα των οικονομικών και των προνοιακών λειτουργιών της) και συνέβαλε στην ελαχιστοποίηση της σημασίας της ομάδας αυτής στη δημιουργία και στη στήριξη της συνοχής της συζυγικής οικογένειας. Ωστόσο θα πρέπει επίσης να υπογραμμισθεί η μεταβολή στην ηλικιακή δομή της οικογένειας: στο τέλος του 20ού αιώνα και λόγω της αύξησης της μέσης διάρκειας ζωής που παρατηρήθηκε κατά τον αιώνα αυτόν αυξάνεται ταχύτατα το ποσοστό των οικογενειών όπου (για πρώτη φορά) επιβιώνουν πέντε γενεές.



118

Μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι, ενώ στην αρχή του αιώνα η οικογενειακή ομάδα εκτεινόταν οριζόντια, σήμερα εκτείνεται κάθετα. Επιπλέον η αγροτική ελληνική οικογένεια των αρχών του αιώνα ήταν μια πλήρης οικονομική μονάδα δηλαδή μια μονάδα παραγωγής και κατανάλωσης. Σήμερα η αστεακή πλέον οικογένεια είναι μια μονάδα κατανάλωσης που συνδέεται με την παραγωγή μέσω των οικονομικά ενεργών μελών της. Τούτο σημαίνει ότι τα οικονομικά μη ενεργά μέλη της οικογένειας (παιδιά, ηλικιωμένοι κτλ.) μεταβάλλονται σε οικονομικό παθητικό. Τούτο εξηγεί επίσης τη συνεχή αύξηση των οικονομικά ενεργών γυναικών στο μέτρο που η ικανοποιητική κάλυψη των καταναλωτικών αναγκών της οικογένειας δεν μπορεί πλέον να εξασφαλισθεί από την εργασία ενός μόνο μέλους της. Ασφαλώς η είσοδος και η παραμονή των γυναικών στην αγορά εργασίας συνδέεται αποφασιστικά και με την άνοδο του εκπαιδευτικού τους επιπέδου άνοδος που συντελείται με ταχύτερους ρυθμούς εκείνης των ανδρών. Εν πάση περιπτώσει, τόσο η μεταβολή της οικονομικής λειτουργίας της οικογένειας όσο και η αμειβόμενη εργασία των γυναικών συνιστούν ουσιώδεις παράγοντες διαμόρφωσης της δομής και της δυναμικής της σύγχρονης οικογένειας και συμβάλλουν στην εξάρτηση της σταθερότητας και της συνοχής της από ατομικές αρετές και επιθυμίες. Πρέπει ακόμη να πούμε ότι η παραδοσιακή οικογένεια των αρχών του αιώνα είχε την ευθύνη της συναισθηματικής στήριξης, της οικονομικής εξασφάλισης και της προσωπικής φροντίδας των μελών της οικογενειακής ομάδας. Η ευθύνη αυτή συνιστούσε απαράβατο καθήκον των προσώπων, συνεκτική δύναμη της ομάδας και κύριο στοιχείο αντίληψης της οικογένειας ως του μόνου ασφαλούς καταφυγίου του ανθρώπου. Την ευθύνη αυτή υπέσκαψε η προσδοκία και η ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας. Στη χώρα μας η προσδοκία υπήρξε, ασφαλώς, σημαντικότερη από την ανάπτυξη. Ωστόσο συντάξεις και επιδόματα, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και κοινωνικές υπηρεσίες μετατόπισαν την ευθύνη από τα πρόσωπα-μέλη της οικογένειας στο απρόσωπο κράτος. Ταυτόχρονα, αφενός περιορίσθηκαν οι πρακτικές δυνατότητες και αφετέρου αυξήθηκαν οι ανάγκες φροντίδας. Ο περιορισμός των δυνατοτήτων οφείλεται κυρίως στη συρρίκνωση της οικογενειακής ομάδας, στην αστάθεια της συζυγικής οικογένειας και στην εργασία των γυναικών έξω από το σπίτι. Η αύξηση των αναγκών φροντίδας οφείλεται κυρίως στην αύξηση του αριθμού και της μέσης διάρκειας ζωής των ηλικιωμένων, στην αύξηση της συχνότητας περιπτώσεων ατόμων με πρόσκαιρες ή και μόνιμες ειδικές ανάγκες και στην ανάπτυξη εξειδικευμένων υπηρεσιών ποιότητας αλλά και στην απαίτηση του σύγχρονου ανθρώπου για τέτοιες υπηρεσίες. Θα πρέπει όμως να τονισθεί ότι η ευθύνη της συναισθηματικής στήριξης παραμένει στην οικογένεια και εξακολουθεί να συνιστά κύριο παράγοντα και ουσιαστική έκφραση της συνοχής της. Ο ρόλος των προσώπων Στις αρχές του αιώνα, τέλος, η οικογένεια ήταν συζυγική ή εκτεταμένη. Υπήρχαν βέβαια οι «χωλές» οικογένειες (κυρίως ναυτικών αλλά και μεταναστών), όπως και μονογονεϊκές (με αρχηγό κυρίως χήρο γονέα συνήθως τη μητέρα). Υπήρχαν και οικογένειες που είχαν δημιουργηθεί από τον δεύτερο γάμο του ενός, συνήθως, συζύγου (κυρίως του άνδρα). Δεν είναι λοιπόν αλήθεια ότι η εμφάνιση οικογενειακών σχημάτων εναλλακτικών της συζυγικής οικογένειας είναι καινούργια και χαρακτηριστική της σύγχρονης «κρίσης». Καινούργια είναι η ρευστότητα που χαρακτηρίζει τα οικογενειακά σχήματα και που οφείλεται αφενός στην κοινωνική παραδοχή (ή έστω ανοχή) μιας ποικιλίας μορφών αλλά και δομών οικογένειας και αφετέρου στην ποικιλία και στη μεταβλητότητα των προσωπικών συνθηκών και ατομικών επιλογών από τις οποίες εξαρτάται, όπως είπαμε, η οικογένεια. Η ρευστότητα αυτή δεν περιορίζεται στο γεγονός της συνύπαρξης ποικίλων οικογενειακών σχημάτων, αλλά συνίσταται κυρίως στη δυνατότητα και στην πραγματικότητα βίωσης της ποικιλίας αυτής από ένα και το ίδιο πρόσωπο. Εν τέλει η ρευστότητα σημαίνει ότι η οικογένεια δεν ταυτίζεται πλέον με συγκεκριμένα σχήματα αλλά με συγκεκριμένες σχέσεις. Υπό την έννοια αυτή η ρευστότητα συνιστά κύριο και καίριο παράγοντα επιβίωσης της οικογένειας στον σύγχρονο ρευστό κόσμο και, ως εκ τούτου, δικαιολογεί τη σταθερότητα με την οποία η οικογένεια αντιμετωπίζεται ως αξία.



119

Από την άλλη μεριά, η σταθερότητα και η αποτελεσματικότητα των οικογενειακών σχέσεων δεν εξαρτώνται από το σχήμα αλλά από τα πρόσωπα. Τα πρόσωπα που, όταν δηλώνουν την πίστη τους στην οικογένεια, όταν υπογραμμίζουν πόσο πολύτιμη τη θεωρούν για τη ζωή τους, ίσως δεν κατανοούν απολύτως τον βαθμό στον οποίο το παρόν και το μέλλον της εξαρτώνται πλέον από τους ίδιους. Και όταν απαιτούμε από το κράτος να προστατεύσει την οικογένεια, ανταποκρινόμενο άλλωστε σε συνταγματική επιταγή, ίσως δεν συνειδητοποιούμε επαρκώς ότι η προσωπική μας ευθύνη δεν υποκαθίσταται και δεν εκχωρείται.

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΗΜΕΡΑ ΠΕΡΝΑ ΣΟΒΑΡΗ ΚΡΙΣΗ ΓΙΑΤΙ: Οι ανάγκες της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας οι ποικίλες ανέσεις των μεγάλων πόλεων και το ευδαιμονιστικό πνεύμα της εποχής, έφεραν ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, ενώ οδήγησαν σε σταδιακή εγκατάλειψη του παραδοσιακού τρόπου ζωής. Από τη στιγμή που τα φύλα εξισώθηκαν και τόσο ο άντρας όσο και η γυναίκα εργάζονται σκληρά έξω από το σπίτι, άλλα πρόσωπα ή φορείς(ιδιωτικοί ή δημόσιοι) ασχολούνται με τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Αλλά και στον ελεύθερο ακόμη χρόνο τους οι γονείς, πάλι δεν προλαβαίνουν ν’ ασχοληθούν όσο θα’ πρεπε με την ανατροφή των παιδιών, καθώς τρέχουν να προλάβουν άλλες, δευτερεύουσες ασχολίες. Κι έτσι, το κοινό οικογενειακό τραπέζι ατονεί, και τις κοινές συζητήσεις αντικαθιστά ο μονόλογος της τηλεόρασης.

Το κύμα της αμφισβήτησης των παραδοσιακών αξιών, οι νέοι που επιζητούν διαρκώς και μεγαλύτερες ελευθερίες, η έλλειψη σεβασμού, όλα αυτά απομυθοποιούν τους γονείς και το παραδοσιακό οικογενειακό πνεύμα.

Πολλά ζευγάρια σήμερα φτάνουν στο γάμο και τη δημιουργία οικογένειας χωρίς προηγούμενη και ώριμη σκέψη, στοιχείο που συμβάλλει κατά πολύ στην κρίση.

Η κρίση του θεσμού της οικογένειας Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Οι σκληροί καιροί,

‘Οι εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1972’ H οικογένεια δεν είναι ένας ιδανικός θεσμός. Αλλά είναι, χωρίς αμφιβολία, μια μικρή επικράτεια, όπου το άτομο κερδίζει κάποιο πρόσωπο: γίνεται ο πατέρας, η μητέρα, ο αδερφός, η αδερφή, ο πρόγονος. Τα καθοριστικά δεδομένα, όσο ισχυρά κι αν είναι, δεν οδηγούν στην ολοκληρωτική εξαφάνιση του ατομικού βίου. Βέβαια, υπήρξαν και άλλοτε -και πολύ περισσότερο από όσο συμβαίνει κάπου κάπου να υπάρχουν και τώρα- τα πρόσωπα τα υποταγμένα στα άλλα πρόσωπα· η πατρική εξουσία διατηρούσε πολύ ακόμη από την αρχαία της δύναμη· η χωριάτισσα μάνα ήταν η αλευτέρωτη σκλάβα· τα παιδιά έπρεπε να υποτάσσονται χωρίς αντίρρηση. Και, κατά φυσική συνέπεια, το σπίτι γινόταν θερμοκήπιο, όπου άνθιζε η υποκρισία. Αυτά και άλλα παρόμοια έχουν απειράριθμες φορές και σε απειράριθμα κείμενα καταγραφεί. Και το ξέρουμε πια πως η πατροπαράδοτη δομή της οικογένειας πίεζε τη γυναίκα και σχημάτιζε μια λεοντεία εταιρεία, όπου ο άντρας είχε όλα τα δικαιώματα και η γυναίκα όλες τις υποχρεώσεις. Οι σιωπηλές τραγωδίες δημιουργούσαν ένα περίγυρο καταθλιπτικό για τα παιδιά που καρτερούσαν με ανυπομονησία ν' ανδρωθούν και να υπάρξουν αυτόνομα. Βέβαια, όλες οι οικογένειες δεν ήταν έτσι πλασμένες. Ήταν ανάμεσα τους και πολλές, όπου η υποταγή δεν είχε λόγο να υπάρχει· την αντικαθιστούσε η στοργή, η τρυφερότητα, ο αμοιβαίος σεβασμός, η αλληλεγγύη, η κοινή χαρά και η κοινή θλίψη. Δυστυχισμένοι, και για ολόκληρη τη ζωή τους ανάπηροι ψυχικά, όσο κι αν τους ευνοούσε η τύχη, απόμεναν όσοι δεν μπόρεσαν να χαρούν ένα σπίτι, έναν όμιλο δικών τους ανθρώπων· οι πρόωρα απορφανισμένοι, οι ταλαιπωρημένοι. Δεν είχαν μια κώχη ν' αποθέσουν τις αναμνήσεις τους, ένα θάλπος για να ξεγεννήσει την αισιοδοξία, το θάρρος και την αντοχή· «ολίγο φως και μακρινό» που να φωτίζει και να παραμυθεί τα κατοπινά βήματά τους. Αυτό το σπίτι, αυτή την οικογένεια, είτε έτσι είτε αλλιώς, και με τα ελαττώματά της τ' αναμφισβήτητα, την ξεθεμελίωσαν οι καιροί. Ουσιαστικά δεν επιζεί παρά σε μερικές αρχέγονες κοινωνικές ομάδες. Και στις προχωρημένες έγινε ένα στοιχείο του κατεστημένου που χτυπιέται χωρίς συμπόνια. Έτσι που τώρα



120

πια πάει να γίνει συνεταιρισμός, συνεργατική, συνδικάτο, ομόρρυθμη εταιρεία και ό,τι άλλο μπορεί να πει κανείς, σώμα όπου τα υλικά συμφέροντα παίζουν τον κυριότερο ρόλο και ο κάματος της καθημερινής ζωής το αποστεγνώνει από τα συναισθήματα και τα παραμύθια. Πολλά σπίτια έχουν μεταβληθεί σε «κέντρα διερχομένων». Οι γονείς είτε συντρίβονται και οι δύο από το άγχος της βιοπάλης είτε δεν αποφασίζουν, στις καταναλωτικές κοινωνίες, να ηλικιωθούν και να παίξουν τον αλλοτινό τους ρόλο των λαρήτων. Η επιμήκυνση του μέσου όρου του βίου επιτρέπει και στους ηλικιωμένους να εξακολουθούν να είναι ενεργά πρόσωπα και να σφηνώνουν την παρουσία τους ανάμεσα στις μεταγενέστερες γενιές. Τα παιδιά, μόλις νιώσουν τον εαυτό τους, δεν έχουν άλλο στόχο από την απόδραση. Και τον νιώθουν προτιμότερα από κάθε άλλη φορά. Γίνονται, από μιας αρχής, εριστικά, σκαιά, αυτόβουλα και, όταν το μπορούν, αυτοκυβέρνητα. Εκδηλώνουν τη βούληση τους μ' επιμονή. Σχηματίζουν ένα φευγαλέο κοσμοείδωλο και με τούτο πορεύονται. Δεν ανήκουν στο σπίτι· ανήκουν στη συντροφιά τους, στους μετέωρους φίλους της μιας στιγμής, όχι της κάθε στιγμής, στον έξω κόσμο -και, πριν απ' όλα, στην αναμελιά και στην απόλαυση. Άλλωστε, και το σπίτι τους διώχνει. Δεν είναι η εστία· είναι το διαμέρισμα της πολυκατοικίας που δεν πρόκειται ποτέ να γίνει σπίτι. Στενόχωρο, τυπικό, άχαρο, ανίκανο ν' απορροφήσει την ανθρώπινη ακτινοβολία, ανίκανο να δημιουργήσει ατμόσφαιρα, μεταβάλλει και τον άνθρωπο σ' έπιπλο. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ

ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Αλματώδης αύξηση των διαζυγίων. Διάλυση της ενότητας των μελών της οικογένειας. Παιδιά με προβληματική συμπεριφορά, είτε γιατί μεγαλώνουν σε παιδικούς σταθμούς ή με τις γιαγιάδες και οι επιρροές που δέχονται τα διχάζουν, είτε γιατί μεγαλώνουν με τον έναν από τους δύο γονείς και γεμίζουν ανασφάλειες και ψυχολογικά τραύματα. Κατά συνέπεια, τα άτομα αυτά θα έχουν προβλήματα κοινωνικής προσαρμογής και θα αδυνατούν να κατανοήσουν τις βασικές κοινωνικές αρχές, που άλλωστε πηγάζουν από την οικογένεια.

Ο περιορισμός της γονεικής ευθύνης στην κάλυψη των οικονομικών αναγκών του παιδιού αποστερεί την αγάπη, τη συμπαράσταση και την ενθάρρυνση που αποτελούν τις βαθύτερες ανάγκες του παιδιού.

Οι ενοχές των γονιών εξαιτίας της απουσίας τους από τις ζωές των παιδιών ωθούν συχνά σε υπέρμετρη ελαστικότητα και παροχή ανεξέλεγκτης ελευθερίας στα παιδιά, με αποτέλεσμα να χάνεται το μέτρο και η ισορροπία στις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας.

Επικρατεί σύγκρουση ρόλων (ειδικά στις γυναίκες που είναι ταυτόχρονα εργαζόμενες, σύζυγοι, μητέρες και νοικοκυρές) με αποτέλεσμα τη δημιουργία πολύ αρνητικού κλίματος μέσα στην οικογένεια.

Παρατηρείται αύξηση στη χρήση ναρκωτικών ουσιών από τους νέους, αλλά και γενικότερη έξαρση της παραβατικότητας και επιθετικότητάς τους.

Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

Επιθετικότητα λέγεται μια εσωτερική δύναμη, που με ορμή και ζωντάνια ωθεί τον άνθρωπο εναντίον συνανθρώπου του. Σε περιορισμένο βαθμό και στη θετική της διάσταση, βοηθάει ίσως στο ξεπέρασμα και την αντιμετώπιση επικίνδυνων, απρόοπτων και γενικά δυσάρεστων καταστάσεων. Όμως, η επιθετικότητα, και μόνον ως λέξη, χτυπάει άσχημα στα αυτιά, καθώς φέρνει στο νου άσχημες εικόνες βασανισμού και καταπίεσης ή άγριες σκηνές εισβολής ισχυρών σε αδύναμες χώρες. Δυστυχώς το



121

πρόβλημα δε σταματά εκεί. Αγγίζει την καθημερινότητά μας, και μάλιστα τείνει να γίνει καθημερινό φαινόμενο της παιδικής ηλικίας. Εκπλήσσεται κάποιος βλέποντας το μικρό του γιο να κτυπάει το αδερφάκι του, την κορούλα του να θέλει να διώξει από το σπίτι για πάντα το βρέφος, που προφανώς ζηλεύει, ή να κτυπάει ένα παιδί το φίλο του την ώρα που παίζουν για να πάρει πίσω το παιχνιδάκι του. Πλήθος σκληρών κι απότομων εκδηλώσεων από μέρους των παιδιών, μέσα στις οικογένειες, αλλά και στους σχολικούς χώρους, που φανερώνουν ένα ισχυρό συναίσθημα επιθετικότητας, μάς ξαφνιάζει πολλές φορές, χωρίς να μπορούμε πάντα να το κατανοήσουμε, εύκολα, σε βάθος. Τίθεται τότε το ερώτημα: Ποιο κίνητρο κάνει τα συμπαθέστατα αυτά παιδάκια να συμπεριφέρονται πολλές φορές ως βάρβαροι; Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την όντως δύσκολη κατάσταση οι γονείς πρωτίστως και δευτερευόντως οι εκπαιδευτικοί στις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης; Παρακολουθήσαμε όλοι μας, έντρομοι, το τραγικό γεγονός που συνέβη στην Αμάρυνθο, κατά τη διάρκεια των καταλήψεων των σχολείων, που συγκλόνισε την Ελλάδα. Με αφορμή αυτό, αλλά και ανεξάρτητα, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.) έχουν ασχοληθεί επανειλημμένα με την παιδική επιθετικότητα εντός της οικογένειας, των σχολείων και των εξωσχολικών χώρων. Επιστήμονες καταθέτουν προβληματισμένοι για το σοβαρότατο, πλέον, κοινωνικό φαινόμενο, που αφορά όλους μας, για να βρεθούν κάποιες σωστές, από παιδαγωγικής άποψης, λύσεις. Ερευνώντας το συναίσθημα της επιθετικότητας στη βρεφική ηλικία, παρατηρούμε ότι εμφανίζεται στα πλαίσια της προσπάθειας ‘κυριαρχίας’ στον περίγυρο. Το βρέφος ψάχνει για τροφή, ανακατεύει τα αντικείμενα γύρω του που του κινούν την περιέργεια. Σε μεγαλύτερη ηλικία, σπρώχνει το φαγητό του θυμωμένο, επειδή δεν του αρέσει, διεκδικώντας κάποιο άλλο. Αργότερα, ο πιτσιρικάς θέλει να πετύχει το καλάθι παίζοντας μπάσκετ με άλλο παιδάκι, συμπεριφερόμενο με μια φυσιολογική επιθετικότητα. Ως έφηβος, στη συνέχεια, σταδιακά προσπαθεί να ανεξαρτητοποιηθεί από τους γονείς του και να στηριχθεί στον εαυτό του, εκφράζοντας έτσι μια υγιή και επιθυμητή επιθετικότητα. Όμως η επιθετικότητα, έχει δυστυχώς και μια άλλη διάσταση, εχθρική και καταστρεπτική. Είναι γνωστό σε όλους μας το πόσο μεγάλο κακό μπορεί να προκαλέσει και προέρχεται κυρίως από αρνητικά πρότυπα. Οι πολλές σκληρές σκηνές βίας που βλέπουν τα παιδιά, δυστυχώς χωρίς έλεγχο, στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο, στα διάφορα DVD, στα ηλεκτρονικά παιχνίδια, στα περιοδικά κόμικς, στις κάρτες που απεικονίζουν ως ήρωες ανθρωπόμορφα τέρατα, χαράσσουν πολύ αρνητικά βιώματα στον ψυχισμό τους. Έχοντας ανάγκη από ‘ήρωες’ που θα λειτουργήσουν ως πρότυπα, δυστυχώς μιμούνται τα παραπάνω, τα εντελώς ακατάλληλα. Αρρωστημένοι (πνευματικά, ψυχικά και ηθικά), χειρίστου είδους χαρακτήρες, ενεργοποιούν την αύξηση της παιδικής επιθετικότητας. Η ταύτιση με τους αγαπημένους ‘ήρωες’, δίνει την ψευδαίσθηση της υπερίσχυσης στην ομάδα, της απόκτησης δύναμης, της διεκδίκησης χωρίς ηθικούς φραγμούς, της ατιμώρητης ‘αντεκδίκησης’, της δήθεν ενηλικίωσης. Κι αυτό συνεπάγεται πως πρέπει να γίνεται πάντα το δικό τους, σύμφωνα με τις απαιτήσεις τους και τις ερμηνείες των κοινωνικών ρόλων που αυτοί δίνουν. Ανεξάρτητα από τι πιστεύει κανείς για το αν η επιθετικότητα είναι έμφυτη ή επίκτητη στον άνθρωπο, οφείλουμε –ως γονείς και ως εκπαιδευτικοί- να την περιορίσουμε και να την κατευθύνουμε σωστά, ώστε να βοηθήσουμε τα παιδιά να γίνουν ώριμοι και υπεύθυνοι ενήλικες. Κατ’ αρχήν οι γονείς, οφείλουν να αντιληφθούν τι προσπαθεί να δηλώσει το παιδί με την παράξενα εχθρική συμπεριφορά. Είναι το πρώτο και μεγάλο βήμα, ώστε να το βοηθήσουν να αισθάνεται λιγότερη έχθρα για τον κόσμο γύρω του. Το παιδί δε γνωρίζει γιατί ενεργεί με τον τρόπο αυτό. Το μόνο που γνωρίζει είναι ότι επηρεάζεται από αρνητικά συναισθήματα άγχους, θυμού, αγωνίας, έντασης. Αν οι γονείς τα συναισθήματα αυτά μπορέσουν να τα αναγνωρίσουν, τα δεχθούν ως αναμενόμενα και καθοδηγήσουν το παιδί ώστε να ελέγχει τις ενέργειές του, τότε το παιδί θα σημειώσει μεγάλη πρόοδο στη συμπεριφορά του. Άλλωστε, είναι επιστημονικά παραδεκτό ότι η παιδική επιθετικότητα συνδέεται άρρηκτα με τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού από τα πρώτα του ακόμη χρόνια. Ο τρόπος διαπαιδαγώγησης εκ μέρους των γονέων, θα αποβεί ο καθοριστικός παράγοντας για τη μια ή την άλλη κατεύθυνση που θα πάρουν οι φυσιολογικά επιθετικές τάσεις. Άρα λοιπόν, η πρόληψη πολλών προβλημάτων της παιδικής επιθετικότητας βρίσκεται στους σωστούς χειρισμούς της οικογένειας.



122

Η περίπλοκη διεργασία της ωρίμανσης, αρχίζει όταν αρχίζουν σταδιακά να επιβάλλονται οι πρώτοι περιορισμοί, οι οποίοι συνεχώς αυξάνονται. Συναισθήματα ζήλιας, θυμού, μίσους, δυσφορίας, κακίας για γονείς, αδερφάκια, φίλους, συμμαθητές, δασκάλους, συγγενείς ή άλλους μεγαλύτερους που ασκούν εξουσία, προσκρούουν στο φόβο τιμωρίας και εγκατάλειψης. Το παιδί θέλει να χτυπήσει όταν είναι θυμωμένο, δεν το κάνει όμως, διότι προσδοκεί την αγάπη των γονέων του. Με στόχο την επιδοκιμασία, προσπαθεί να δέχεται τους δεδομένους περιορισμούς, να φέρεται ως ‘καλό παιδί’ και να υιοθετεί τις συμβουλές τους. Έτσι, αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι πρέπει να επιλέγει το σωστό αντί για το λάθος. Η υπόθεση δυσκολεύει όταν το παιδί γίνεται το ίδιο αποδέκτης επιθετικής συμπεριφοράς ή –το απευκταίο- συχνής βιαιοπραγίας. Επιθετικότητα προκύπτει και όταν η αγάπη ενός ή και των δύο γονέων, ιδίως της μητέρας, εγωιστική, υποκριτική κι όχι αληθινή. Συναισθήματα ανασφάλειας, αποστροφής, μίσους και συσσωρευμένη μέσα του εχθρότητα, εκδηλώνονται με έντονη επιθετικότητα. Την ίδια εχθρική συμπεριφορά ενδέχεται (όχι πάντα) να παρουσιάζουν παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς τον έναν ή και τους δύο γονείς. Δεν πρέπει όμως να παραλείψουμε ότι υπάρχουν και πολλά παιδιά ποικιλοτρόπως κακομαθημένα ή καλομαθημένα, χωρίς τρόπους συμπεριφοράς, που έμαθαν να ζουν ατομοκεντρικά και να έχουν μόνον απαιτήσεις. Παιδιά δειλά, που δέχονται το ξυλοκόπημα των άλλων από φόβο ή επειδή διδάχτηκαν ότι δεν είναι σωστό να ανταποδίδουν το κακό, παιδιά που φοβούνται να εκδηλώσουν τα επιθετικά τους συναισθήματα κι όταν ακόμη αυτά είναι δίκαια και φυσιολογικά, επειδή τρέμουν την στέρηση της αγάπης, πρέπει εξίσου να μας προβληματίσουν. Αυτές οι ασυνείδητα καταπιεσμένες εχθρότητες, που κρύβονται κάτω από μια επιφανειακή αρετή, ξεσπούν κάποτε ως διάφορες σωματικές διαταραχές ή ως ύπουλη σκληρότητα σε όλους τους γύρω ανεξαιρέτως. Το πώς θα αισθάνεται ένα παιδί απέναντι στους συνανθρώπους τους, για όλη του τη ζωή, δηλαδή κατά πόσο θα είναι φιλικό ή εχθρικό, επιθετικό και καχύποπτο με τους άλλους, εξαρτάται από το τι ένοιωσε στην τρυφερή νεαρή ηλικία. Ο κόσμος γύρω του ήταν γι’ αυτό χώρος χαρούμενος, αγαπητός ή επώδυνος κι επικίνδυνος; Στην αρχή της ζωής του, η μεγάλη και βαθιά ανάγκη για αγάπη, στοργή και προστασία καλύφθηκε; Αν ναι, τότε, με την προϋπόθεση της κατάλληλης διαπαιδαγώγησης, το παιδί θα μπορέσει να ανταποδώσει σταδιακά την αγάπη, παραιτούμενο από εγωπαθείς επιδιώξεις κι απαιτήσεις. Με την αληθινή, ανυπόκριτη αγάπη και στοργή στο παιδί, οι γονείς έχουν τη δυνατότητα, από πολύ νωρίς ακόμη, να βοηθήσουν τα παιδιά τους στο να περιορίσουν σημαντικά ή και να εξαλείψουν την παιδική επιθετικότητα. Γίνονται έτσι αρωγοί στο επίπονο έργο των εκπαιδευτικών και του σχολείου, προσφέροντας στην κοινωνία γενικότερα.

Φώτης Κουτσουπιάς Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. Νταντάμης Γεώργιος Εκπαιδευτικός

Το άρθρο αυτό βασίστηκε στο βιβλίο: «ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ» της Edith Lesser Atkin

Εκδόσεις: « ΤΑΜΑΣΟΣ » Αθήνα 1979

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

Ισότιμη γονεική ευθύνη, συνυπευθυνότητα στην ανατροφή των παιδιών, ισόρροπος καταμερισμός των υποχρεώσεων μέσα στην οικογένεια.

Διάλογος και διάθεση κατανόησης για την άρση των διαφορών. Εξασφάλιση χρόνου για συζήτηση και ενίσχυση της οικογενειακής ζωής. Ενδιαφέρον για τις βαθύτερες ανάγκες των παιδιών, καθώς ο ρόλος των γονέων δεν εξαντλείται στην κάλυψη των υλικών ανγκών τους.

Προώθηση της οικογενειακής αγωγής στα πλαίσια του σχολείου. Συνδρομή της πολιτείας, ώστε οι γονείς να μπορούν να ανταποκριθούν ισορροπημένα στις επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις.

Επέκταση των προνομίων και των επιδομάτων για τους εργαζόμενους γονείς.



123

Συγκρότηση θεσμών για τη στήριξη της οικογένειας, όπως ο θεσμός του οικογενειακού συμβούλου.

Μέτρα κοινωνικής πολιτικής για τη στήριξη των άπορων και πολύτεκνων οικογενειών.

Ωριμότητα, σύνεση, αυτογνωσία και υπευθυνότητα σε κάθε ζευγάρι που αποφασίζει να δημιουργήσει οικογένεια.

Ενίσχυση της σχέσης γονέων και εκπαιδευτικών για τη διαμόρφωση υγιούς προσωπικότητας του παιδιού.

Άρρωστες οικογένειες ανήλικοι παραβάτες» Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ

ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ»

3-12-2005

«Ένοχα» για τις παραβατικές πράξεις των ανηλίκων είναι τα οικογενειακά χαρακτηριστικά. Έξι στους δέκα έγκλειστους παραβάτες περιέγραψαν την παιδική οικογενειακή τους ζωή ως δυστυχισμένη, ενώ περισσότερο από το 20% εξ αυτών δήλωσαν ότι η περίοδος εκείνη της ζωής τους τους ήταν αδιάφορη. Επίσης, ένιωθαν ιδιαίτερα μειονεκτικά απέναντι στα άλλα παιδιά, λόγω της έλλειψης ζεστασιάς και ενδιαφέροντος που δεν βίωσαν από τους γονείς τους. Έλλειψη την οποία ανταπόδωσαν αργότερα στους γονείς τους με απόρριψη, μη εμπιστοσύνη και απομάκρυνση από αυτούς. Με βάση τα παραπάνω «ερμηνεύονται» πολλά από τα γενεσιουργά αίτια της προχθεσινής τραγωδίας στη φτωχογειτονιά της Σαλαμίνας, όπου τρεις μικροί φτωχοδιάβολοι μιας συντετριμμένης οικογένειας Ρομά σκότωσαν για να βγάλουν το ψωμί τους, με τον πατέρα στο «Θριάσιο» και τη μητέρα στα κελιά του Κορυδαλλού. Δέκτες σωματικής κακοποίησης από τους ίδιους τους γονείς τους είναι το 95,5% σε δείγμα 426 εγκλείστων παραβατών, που έγινε σε 10 σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας. Η έρευνα Σύμφωνα με έρευνα της Ευτυχίας Κατσιγαράκη, δρος Εγκληματολογίας, σε 426 εγκλείστους ανηλίκους και ενήλικες υποτρόπους που διέπραξαν για πρώτη φορά σε ηλικία μεταξύ 13-18 ετών την πρώτη αξιόποινη πράξη, σχετιζόμενη με μία από τις ακόλουθες κατηγορίες αδικημάτων: κατά ζωής και σωματικής ακεραιότητας, κατά ιδιοκτησίας, κατά της γενετήσιας ελευθερίας και παράβασης του νόμου περί ναρκωτικών, κρατούμενους στις φυλακές ΕΚΚΝ Αυλώνα, ΑΣΚΑ Κασσαβέτειας, Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού, Θεσσαλονίκης, Τρίπολης και Λάρισας, Κλειστή Φυλακή Αλικαρνασσού και Γυναικών Κορυδαλλού, Φυλακή Κέρκυρας καθώς και Κλειστή Φυλακή Πατρών. Οι μέθοδοι γονεϊκής επιβολής που εφάρμοζαν οι γονείς τους, όπως δήλωσαν οι κρατούμενοι, σχετίζονταν με απειλές και φόβο, ενώ το ξύλο αποτελούσε για τους 156 συχνό μέσο πειθαρχίας από τον πατέρα και, σε μικρότερο βαθμό, για τους 75 από τη μητέρα. «Μη έχοντας αναπτύξει δική τους άποψη ή βούληση», υπογραμμίζει η Ευτυχία Κατσιγαράκη, «και μη έχοντας ποτέ αναλάβει κάποια ευθύνη ή αυτόνομη πρωτοβουλία, δύο πιθανά αποτελέσματα μπορεί να προκύψουν από αυτό το γονεϊκό μοντέλο επιβολής, κατά τη φάση του εφηβικού και μετεφηβικού σταδίου ανάπτυξής τους: α) Παρουσιάζουν μια έντονη τάση μίμησης και υιοθέτησης της συμπεριφοράς των μελών που απαρτίζουν την παρέα τους. Γεγονός που μεταφράζεται σε υποταγή στην εξουσία και την επιρροή των κυρίαρχων μελών της ομάδας που συναναστρέφονται, καθώς και σε σθεναρή αντίσταση σε παραβατικές επιδράσεις, εάν αυτές υπάρχουν, με επακόλουθο την υιοθέτηση αυτών. β) Προσπαθούν να αποδράσουν από τους περιορισμούς του οικογενειακού τους περιβάλλοντος και να βρουν έναν ανεξάρτητο δρόμο. Όμως, μη έχοντας ποτέ μάθει να είναι ανεξάρτητα, μπορεί να εκδηλώσουν έντονο πρόβλημα



124

ταυτότητας, όπου ως αντίδραση στην αυστηρή παιδική τους ανατροφή να οδηγηθούν στην επιλογή μιας αρνητικής και συχνά εγκληματικής ταυτότητας». Δίχως κανόνες. Αντίθετα, η υιοθέτηση μιας πολύ ανεκτικής γονεϊκής ανατροφής συνδέεται με τη νεανική παραβατικότητα με την έννοια ότι τα παιδιά αυτά δεν έχουν μάθει ποτέ να ακολουθούν κανόνες. Κατά συνέπεια, παρουσιάζουν μια μη οριοθετημένη συμπεριφορά. Η επιρροή των παραβατικών φίλων αποδεικνύεται ιδιαίτερα ελκυστική. Αξιοσημείωτο είναι ότι η πλειοψηφία αυτών εμπλέκονται στην τέλεση σοβαρότατων αξιόποινων πράξεων σε μικρή ηλικία, με έντονες μάλιστα τάσεις υποτροπής. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, στις περιπτώσεις όπου οι σχέσεις των γονέων ήταν διαταραγμένες έως πολύ διαταραγμένες, οι μέθοδοι πειθαρχίας που εφάρμοζε η μητέρα χαρακτηρίζονταν από μια εναλλαγή αυστηρότητας και επιείκειας, ενώ ο πατέρας χρησιμοποιούσε μεθόδους πειθαρχίας που βασίζονταν στη συναισθηματική κακοποίηση (ψυχολογική βία) και την πρόκληση φόβου. Οι μεταξύ των γονέων διαταραγμένες σχέσεις μπορούν να ενισχύσουν την εκδήλωση μιας παραβατικού τύπου συμπεριφοράς, στα παιδιά, με δύο πιθανούς τρόπους: α) Μέσω της αρνητικής φόρτισης που αυτές δημιουργούν στην όλη οικογενειακή ατμόσφαιρα και β) μέσω των αντιπαιδαγωγικών πρακτικών γονεϊκής ανατροφής και πειθαρχίας που το γονεϊκό σχήμα εφαρμόζει στα παιδιά.



125

ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

Η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία

Α. ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ: 1. Κατάργηση του αναχρονιστικού θεσμού της προίκας 2. Ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση 3. Ισότητα στον επαγγελματικό τομέα: ίση αμοιβή για συγκεκριμένη εργασία. 4. Με την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου, η ευθύνη για την ανατροφή

των παιδιών είναι κοινή. (οι παραπάνω κατακτήσεις είναι συνταγματικά κατοχυρωμένες)

5. Διακρίνεται στον πολιτικό στίβο ακόμη και στις πιο υψηλές θέσεις. 6. Ασκεί, χωρίς περιορισμό λόγω μυϊκής δύναμης, πολλά –θεωρούμενα άλλοτε

αντρικά –επαγγέλματα (συμβολή τεχνολογίας, μηχανοποίηση της εργασίας). 7. Σε πολλές αναπτυγμένες, πολιτιστικά προηγμένες κοινωνίες η ανδροκρατική

νοοτροπία έχει αμβλυνθεί σε σημαντικό βαθμό. Β. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ:

1. Οι παραδοσιακοί ρόλοι άντρα και γυναίκας στο πλαίσιο της οικογένειας, αναφορικά με την κατανομή ευθυνών και εργασιών, ελάχιστα έχουν διαφοροποιηθεί.

2. Επειδή η γυναίκα έχει ενταχθεί στις παραγωγικές και οικονομικές δραστηριότητες όμοια με τον άντρα, οι υποχρεώσεις της πολλαπλασιάζονται σε βάρος: • Του ελεύθερου χρόνου • Των κοινωνικών δραστηριοτήτων της Ασκεί λοιπόν, πολύμορφους ρόλους (σύζυγος, μητέρα, νοικοκυρά, εργαζόμενη) συχνά αλληλοσυγκρουόμενους που την καταπονούν σωματικά και πνευματικά.

3. Στον εργασιακό –επαγγελματικό χώρο: • Εξακολουθούν να υφίστανται διάφορες προκαταλήψεις που δυσχεραίνουν

την επαγγελματική της ανέλιξη • Υπάρχουν αρκετά εμπόδια στην ανάληψη υψηλών διοικητικών θέσεων • Είναι πιο υψηλά τα ποσοστά ανεργίας στο φύλο της.

4. Εξαιτίας παρωχημένων, ανδροκρατικών αντιλήψεων και κυρίως των πολλαπλών υποχρεώσεων της: • Αδυνατεί μερικές φορές να παρακολουθήσει πιο προχωρημένες σπουδές. • Είναι ελάχιστη η συμμετοχή της στο κοινοβούλιο, στα κοινωνικά κινήματα

κ.α. 5. Τα ΜΜΕ και κυρίως η διαφήμιση υποβαθμίζουν το ρόλο της και εξευτελίζουν

την προσωπικότητά της, αφού την παρουσιάζουν ως: • το κατεξοχήν καταναλωτικό ον • ματαιόδοξη, φιλάρεσκη, άβουλη

Γ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΟΤΙΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ

1. Συνειδητοποίηση της αξίας της ουσιαστικής ισοτιμίας για την αρμονική συνύπαρξη των δύο φύλων στο πλαίσιο της οικογένειας.



126

2. Ενεργητική, διεκδικητική στάση των γυναικών σ’ όλα τα επίπεδα. 3. Συμμετοχή σε συλλογικές δραστηριότητες

• Σε κινήματα κοινωνικής απελευθέρωσής της • Στην πολιτική ζωή • Στα κέντρα λήψης των αποφάσεων

4. Οικογένεια: ορθή διαπαιδαγώγηση των νέων χωρίς αναπαραγωγή ανδροκρατικών αντιλήψεων.

5. Παιδεία: παροχή αγωγής που θα απαλλάσσει τις συνειδήσεις από προκαταλήψεις και στερεότυπα όσον αφορά τα δύο φύλα.

6. Πολιτεία: • ευρύτερος εκσυγχρονισμός οικογενειακού και εργατικού δικαίου • προστασία μητρότητας, αναγνώριση οικιακής απασχόλησης

7. Διάλογος: • με αμοιβαίο σεβασμό στην προσωπικότητα του άλλου • με αναγνώριση της διαφορετικότητας, ιδιαιτερότητας του φύλου.



127

ΤΕΧΝΗ ΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟΙΑΣ

Τέχνη ονομάζεται το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας με βάση την πνευματική κατανόηση, επεξεργασία και ανάπλαση, κοινών εμπειριών της καθημερινής ζωής σε σχέση με το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο διέπονται. Aποτελεί μια ευρύτερης ερμηνείας ονομασία που χρησιμοποιείται για να περιγράψουμε την διαδικασία, της οποίας προιόν είναι κάτι το μη φυσικό, το οποίο ακολουθεί τους κανόνες του δημιουργού . Τέχνη είναι η συνειδητή ενέργεια ,αλλά και η ιδιαίτερη ικανότητα του ανθρώπου για δημιουργία έργων που προκαλούν αισθητική συγκίνηση και αναπτύσσουν προβληματισμό. Μέσω της τέχνης, δεν εκφράζεται μόνο το ιδεώδες του ωραίου, σύμφωνα με την ιδιαίτερη αισθητική του καλλιτέχνη και της εποχής του, αλλά και ένας κοινωνικής υφής προβληματισμός, ανάλογος με τις ιδεολογικές αντιλήψεις, τους κοινωνικούς προσανατολισμούς, τις αξιολογικές προσεγγίσεις του δημιουργού και τις ιδιαίτερες συνθήκες του καιρού του.

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

1.Συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια του ανθρώπου: Καλλιεργεί τις πνευματικές δυνάμεις (κρίση, αντίληψη, φαντασία, επινοητικότητα ). Διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες και τα ενδιαφέροντά του. Τον καθιστά ικανό να προσεγγίζει πολυπρισματικά την πραγματικότητα και να διεισδύει στις εσώτερες πτυχές της.

2.Αναπτύσσει την αισθητική του: Διαμορφώνει το αισθητικό κριτήριο, τη δυνατότητά του, δηλαδή, να αποτιμά ορθά τα καλλιτεχνικά ερεθίσματα.

Καλλιεργεί την αίσθηση του ωραίου, του μέτρου, της συμμετρίας και της αρμονίας Διδάσκει στο άτομο να βλέπει τα πράγματα μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα που ξεφεύγει απ’ τη χρηστική αντίληψη της ζωής .

3.Σημαντική είναι η επίδρασή της στην κοινωνικοπολιτική ζωή: Δεν αποτελεί μόνο μέσο επικοινωνίας και σύσφιξης των διαπροσωπικών σχέσεων αλλά προβάλλει και πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς, κοινωνικό-πολιτικές αξίες, όπως είναι η ισότητα, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η ειρήνη.

Αφυπνίζει τις συνειδήσεις των πολιτών και τους ευαισθητοποιεί για σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.

4.Επηρεάζει τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς του ανθρώπου: Προβάλλει υψηλές αξίες και ανώτερα ιδανικά. Συντελεί σε μια ιεράρχηση αξιών και τονώνει την έφεσή του να αγωνιστεί για την πραγμάτωση υψηλών στόχων.

5. Eπιδρά θετικά στον ψυχισμό του ατόμου: εκλεπτύνει τον ψυχικό κόσμο και εξευγενίζει τα συναισθήματα μέσω της αισθητικής συγκίνησης

απαλλάσσει από το άγχος της καθημερινότητας και την υπερένταση, λειτουργώντας ως μορφή εκτόνωσης και απελευθερώνει από την εσωτερική πίεση και ένταση.

Προκαλεί την κάθαρση στο δημιουργό και στο δέκτη. 6. Αποτελεί μέσο που εκφράζει την ιδιαιτερότητα της προσωπικής δημιουργίας:

αναδεικνύει τις ιδιαίτερες κλίσεις και ικανότητες του ατόμου ικανοποιεί την ανάγκη του ανθρώπου να εξωτερικεύει τις ιδέες και τις ανησυχίες του, να αισθητοποιεί τα οράματά του.



128

7. Συμβάλλει στην ηθική αρτίωση του ανθρώπου: Προβάλλει ανθρωπιστικές αξίες και πρότυπα ηθικής ζωής Αποθανατίζει τις μεγάλες ηθικές πράξεις.

8. Η τέχνη κάθε λαού αποτελεί το κυριότερο στοιχείο της φυσιογνωμίας και της πολιτιστικής του ταυτότητας:

Τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα ενός λαού αντιπροσωπεύουν την ιδιαίτερη αισθητική του και χαρακτηρίζουν την ποιότητα του εθνικού του πολιτισμού.

Η λαϊκή κυρίως τέχνη εκφράζει την πολιτιστική ταυτότητά του. 9. Ευνοεί την επικοινωνία των λαών:

Καταλύει τα τοπικά όρια είναι γλώσσα διεθνής με διαχρονική αξία Συμβάλλει στη διαμόρφωση πνεύματος οικουμενικής συνείδησης.

Η τέχνη στη ζωή του ανθρώπου

Η Τέχνη είναι κοινωνικό φαινόμενο, είναι μια ειδική δραστηριότητα της κοινωνικής ζωής, που άμεσος σκοπός της είναι η δημιουργία του ωραίου. Πηγάζει από τη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει όχι μόνο τον εαυτό του και τον κόσμο του, αλλά και τον “άλλο” κόσμο και τους άλλους ανθρώπους. Σκοπός της Τέχνης δεν είναι άλλος από το φανέρωμα της ομορφιάς. Το κάλλος αυτό καθαυτό καλλιεργεί τον άνθρωπο, τον υψώνει, το μορφώνει. Ο πλουτισμός και η ένταση της συναισθηματικής μας ζωής, η προσφορά της ιδιότυπης εκείνης συγκίνησης και χαράς, της βαθύτερα ψυχικής ευφορίας που χαρίζει στον άνθρωπο το κάλλος είναι ο σκοπός της Τέχνης. Όμως η Τέχνη δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά και μια κοινωνική λειτουργία που έχει προορισμό να βοηθήσει τον άνθρωπο, ώστε να ξεπεράσει τα προβλήματά του και να τον ενισχύσει στον αγώνα του για πρόοδο. Ένας άλλος σκοπός της Τέχνης είναι να εκφράζει ο καλλιτέχνης στο έργο του, συνειδητά ή ασυνείδητα, την κρίση του, να λέει τη γνώμη του για όσα παρατηρεί στη ζωή, να προβάλλει ή να λύνει τα προβλήματα που δημιουργεί η ζωή. Ο καλλιτέχνης έχει υποχρέωση και ανάγκη να παίρνει μέρος στη ζωή της κοινωνίας στην οποία ζει και να συμπαραστέκεται στους συμπολίτες του. Γιατί όποιος έχει πολιτογραφηθεί στων “ιδεών την πόλη” (κατά την έκφραση του Καβάφη) έχει βαριές ευθύνες απέναντι στους συνανθρώπους του. Δύσκολα μπορεί να απαριθμήσει κανείς τις υπηρεσίες που προσφέρει η Τέχνη στο κοινωνικό σώμα. Τραγουδάει τις εμπειρίες και τις προσδοκίες, τις χρείες και τις βλέψεις του ανθρώπου. Δίνει εορταστικό τόνο στις πιο επίπονες και θλιβερές, στις πιο πικρές και πεζές περιστάσεις της ζωής και έτσι μπορεί ο άνθρωπος να “σηκώνεται”, να μη συνθλίβεται από τις χαρές και τις λύπες του, από τις επιτυχίες και τα δεινά του. Ένα έργο τέχνης βοηθάει τον απλό άνθρωπο να νιώσει συγκινήσεις, το θέλγει και τον κάνει πλουσιότερο σε εμπειρία ζωής, τον ευγενίζει, εκτείνει και ανατείνει το συναισθηματικό του κόσμο. Γίνεται ένας άλλος άνθρωπος με ανακαινισμένη την εσωτερική του ζωή, αφού αξιώθηκε να γνωρίσει μια απροσδόκητη ψυχική ευφορία. Οι Έλληνες θεωρούσαν την Τέχνη, όχι απλή τέρψη, αλλά παιδεία έξοχη για τους πολίτες. Η απουσία της Τέχνης από τη ζωή ήταν αφόρητη γι αυτούς, γιατί ισοδυναμεί όχι μόνο με άχαρη ζωή, αλλά με ζωή τυφλή, απαίδευτη, ακαλλιέργητη. Δικαιολογημένα, ο Μπρεχτ επιμένει στην ψυχαγωγική αλλά και διδακτική σπουδαιότητα της Τέχνης: “Η επιστήμη και η Τέχνη συναντώνται σε τούτο: ότι σκοπός και των δυο είναι να κάνουν πιο εύκολη τη ζωή των ανθρώπων”. Ιδιαίτερα στις μέρες μας, η ζωή είναι πιο δύσκολη από άλλες εποχές, επειδή επικρατεί μια “σύγχυση” στόχων και μια κοινωνική αναταραχή. Η Τέχνη προστατεύει το σύγχρονο άνθρωπο από την ισοπέδωση που προκαλεί η κοινωνία της κατανάλωσης. Το βοηθά να αντιλαμβάνεται την ομορφιά και να νιώθει ευχαρίστηση πέρα από τη χρήση υλικών αντικειμένων και έτσι να αντιστέκεται στις πλαστές και ψευδώνυμες υλιστικές ομορφιές. Επομένως, είναι αναγκαίο ο σύγχρονος άνθρωπος και ιδιαίτερα ο νέος να είναι σε θέση να απολαμβάνει κάθε μορφή τέχνης. Είναι αναγκαίο να γίνεται “δέκτης” των μηνυμάτων, των εντυπώσεων, των απόψεων, που εκφράζει ο καλλιτέχνης με ένα έργο τέχνης. Αυτό, βέβαια, θα επιτευχθεί, όταν θα πάψει να πιστεύει ότι η επαφή με την Τέχνη είναι μια “ελιτίστικη” συνήθεια και ότι αφορά τους λίγους, τους εκλεκτούς του πνεύματος.



129

Το σχολείο, στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια βαθμίδα, έχει τη δυνατότητα να μυήσει το παιδί και τον έφηβο στη χαρά που προσφέρει η Τέχνη και να ευαισθητοποιήσει την ψυχή του στο άκουσμα μιας μουσικής σύνθεσης, τη θέα ενός γλυπτού ή ζωγραφικού έργου, την παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης. Αυτό θα συντελεστεί όχι μόνο με τη διδασκαλία μαθημάτων που αφορούν τις “καλές τέχνες”, αλλά κυρίως με τη συνεχή επαφή του μαθητή με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες. Το σχολείο θα πρέπει να είναι ανοιχτό στα πολιτιστικά δρώμενα της κοινωνίας μέσα στην οποία βρίσκεται. Οργανωμένες επισκέψεις σε μουσεία, πινακοθήκες, εκθέσεις βιβλίων, παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων ή κινηματογραφικών ταινιών θα βοηθήσουν το μαθητή να βιώσει την ενασχόληση με την Τέχνη ως ψυχαγωγία, ως αληθινή τέρψη της ψυχής και να μην ασχολείται μόνο με τις σύγχρονες μορφές διασκέδασης (καφετέριες, μπαρ κ.τ.λ.). Αλλά και το ίδιο να οργανώνει πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, ώστε ο νέος να βρίσκει διέξοδο, να ξεφεύγει από τη ρουτίνα και την καθημερινότητα και να ζει παράλληλα με τη βιολογική και την πνευματική ζωή... ΑΙΤΙΑ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

1.Η εμπορευματοποίηση της τέχνης και μαζική παραγωγή προιόντων υποκουλτούρας, που αποσκοπούν αποκλειστικά στο κέρδος και χαρακτηρίζονται από ρηχότητα, τυποποίηση και ευτέλεια. 2.Η προβολή της εμπορευματοποιημένης τέχνης από την παγκόσμια βιομηχανία της διασκέδασης μετατρέπει το έργο τέχνης σε καταναλωτικό προιόν, εφόσον δίδεται προτεραιότητα στα οικονομικά και όχι στα αισθητικά κριτήρια. 3. Το πλατύ κοινό στην εποχή μας έχει εθιστεί να αντιμετωπίζει την τέχνη ως μέσο διασκέδασης, εκτόνωσης, απουσίας προβληματισμού και όχι ως μέσο αγωγής του πνεύματος και της ψυχής. 4. Η βιομηχανία του θεάματος επιβάλλει ως είδωλα αμφιβόλου και μειωμένης αξίας «καλλιτεχνικούς αστέρες» και παραγκωνίζει τους αληθινούς δημιουργούς. 5. Η ανεπαρκής καλλιτεχνική παιδεία και αισθητική αγωγή στερεί από τον άνθρωπο τη δυνατότητα να διακρίνει την ποιοτική τέχνη. 6. Το κυρίαρχο πνεύμα του ορθολογισμού και της χρησιμοθηρίας περιορίζει την ευαισθησία και τις αισθητικές αναζητήσεις του σύγχρονου ανθρώπου. 7.Ο περιορισμένος ελεύθερος χρόνος και η απουσία ψυχικής διάθεσης για ουσιαστική επαφή με τα έργα της τέχνης εξαιτίας του αγχώδους και υλιστικού τρόπου ζωής. 8.Η αδυναμία των δημιουργών στην εποχή μας να επικοινωνήσουν με το κοινό και να εκφράσουν τις αγωνίες και τους προβληματισμούς τους διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στον μέσο άνθρωπο και την ποιοτική τέχνη.

“TI EINAI TEXNH” (Aπό τον ζωγράφο Δημήτρη Μυταρά)

H τέχνη μοιάζει με κοινωνικό φαινόμενο, αλλά στην ουσία είναι ένα σχεδόν φυσικό φαινόμενο, κάτι σαν ηφαιστειακή εκτόνωση. Δεν καταγράφει την ιστορία ούτε κάνει ιστορία, ούτε προηγείται της εποχής της ούτε την ακολουθεί. H τέχνη είναι ο έρωτας, με την πλατύτερη σημασία της λέξης, είναι η έκφραση και το ξεχείλισμα μιας πληρότητας. Δεν υπακούει σε θεωρίες, τις οποίες διαψεύδει μονίμως, έχει δική της λογική και δεν ερμηνεύεται με λόγια. H τέχνη δεν είναι μαχητική ή ήρεμη, αλλά είναι σαν τον άνεμο, που άλλοτε είναι άγριος και δυνατός και άλλοτε γαλήνιος. H τέχνη δε μορφώνει αλλά κάνει κάτι περισσότερο, σε συνδέει με το μυστήριο της ύπαρξης. Δεν αποδίδει δικαιοσύνη, είναι πέρα απ’ αυτή. H τέχνη δεν στρατεύεται αλλά ανήκει στους αθώους, είτε αυτοί βρίσκονται στη φυλακή είτε πρόκειται για τον αυστηρό διευθυντή της απέναντι επιχείρησης.



130

H τέχνη απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους, αλλά είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς ποιοι είναι οι ελεύθεροι άνθρωποι. H τέχνη δεν ερμηνεύεται ούτε με πολιτικά ούτε με καλλιτεχνικά μανιφέστα. H τέχνη απευθύνεται σε ελεύθερους ανθρώπους, αλλά είναι πολύ δύσκολο να καταλάβει κανείς ποιοι είναι οι ελεύθεροι άνθρωποι. H τέχνη δεν ερμηνεύεται ούτε με πολιτικά ούτε με καλλιτεχνικά μανιφέστα. Oι σχολές, τα υλικά, οι τεχνοτροπίες, οι κοινωνικές ανακατατάξεις, οι συζητήσεις, οι φιλοσοφίες και τα κείμενα ασχολούνται μόνο με τα ερεθίσματα που δημιουργούν την τέχνη. Tην ίδια όμως τίποτε απολύτως δεν την ερμηνεύει. H τέχνη δεν έχει σχέση με το μάρκετινγκ, τους πλειστηριασμούς και τιμές – όλα αυτά είναι ξένα σώματα. Tο σπήλαιο του Λασκό δεν ήταν γκαλερί. O καλλιτέχνης συχνά δε γνωρίζει αν αυτό που έκανε, είναι καλό ή κακό. Σπάνια οι πρωτοπόροι πιστεύουν ότι είναι πρωτοπόροι. Για την πρωτοπορία τους σίγουροι είναι αυτοί που τους ακολουθούν. H τέχνη δεν απομυθοποιείται. «Όταν ξύσεις ένα αληθινό έργο τέχνης θα τρέξει λίγο αίμα», λέει κάποιος. Πολλά πράγματα μιμούνται την τέχνη και πολλοί μιμούνται τους καλλιτέχνες. Πολλοί καλλιτέχνες απαντούν σε ερωτήσεις που δεν υποψιάζονται. Aπαντούν σε ανθρώπους που δε γνώριζαν την ερώτηση. Άλλο είναι η μόρφωση και άλλο η καλλιέργεια του πνεύματος. H τέχνη ερμηνεύεται μόνο με τέχνη, όπως ο πιανίστας ερμηνεύει τη μουσική σύνθεση. H τέχνη δεν προοδεύει ποτέ, μην τη συγχέουμε με την επιστήμη, απλώς αλλάζει πρόσωπα και τρόπους, για να πει κάθε φορά τα ίδια πράγματα. H τέχνη είναι κάτι πολύ απλό και ο καλλιτέχνης ένας σοφός. Σοφή και η γιαγιά του απέναντι διαμερίσματος, σοφός –καθόλου απίθανο– και ο πρόεδρος της Aκαδημίας. Δείτε τα πρόσωπα των ανθρώπων καθώς περνούν από τις διαβάσεις των πεζών. Δείτε τους φθαρμένους τοίχους με τις σχισμένες αφίσες και τα πολύχρωμα συνθήματα. Δείτε τα κουρελιασμένα σύννεφα καθώς δύει ο ήλιος το απόγευμα. Δείτε το απέναντι δέντρο καθώς βγαίνουν οι μικροί βλαστοί περιμένοντας την άνοιξη. Θα έχετε κάνει μια καλή αρχή και υπάρχει ελπίς να αισθανθείτε τα έργα όλων των εποχών. Tο μήνυμα του έργου τέχνης είναι πάντα ποιητικό, ακόμη κι όταν παριστάνει τις σφαγές της Xίου ή τις αρβύλες του Bαν Γκογκ. Δεν είναι υποχρεωτικό να αισθάνεστε και να αγαπάτε την τέχνη. Aπλώς είναι ένα προνόμιο. Aλλά τι προνόμιο!

ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ Να μεταλαμπαδεύει προβληματισμούς, να ευαισθητοποιεί, να αποτελεί το εφαλτήριο της σκέψης. Να έχει συνείδηση της κοινωνικής του λειτουργίας, όχι μόνο να αναπαριστά, αλλά και να διαμορφώνει τα κοινωνικά δεδομένα.

Να είναι εσωτερικά ελεύθερος, να μην συμβιβάζεται με το κατεστημένο, να μην υποκύπτει στις πιέσεις της εκάστοτε εξουσίας.

Να είναι ο σεισμογράφος κάθε κοινωνικής δόνησης και μεταβολής. Να δημιουργεί με κίνητρο το εφήμερο, να συλλαμβάνει το αιώνιο, να είναι οντότητα υπερβατική που ξεπερνά τα στενά όρια του παρόντος.

Να προσκαλεί τους ανθρώπους να επικοινωνήσουν σε μια ενότητα, να συνειδητοποιήσουν τα κοινά στοιχεία που τους ενώνουν και τα κοινά προβλήματα που τους μαστίζουν.

Να σέβεται την αρμονία, την καλαισθησία, τη συμμετρία, το μέτρο, με τη στάση του να δίνει ώθηση στους ανθρώπους για την πραγμάτωση μεγάλων έργων

.



131

«Αργοπεθαίνει...» Αργοπεθαίνει

όποιος γίνεται σκλάβος της συνήθειας, επαναλαμβάνοντας κάθε μέρα τις ίδιες διαδρομές,

όποιος δεν αλλάζει περπατησιά, όποιος δεν διακινδυνεύει και δεν αλλάζει χρώμα στα ρούχα του,

όποιος δεν μιλεί σε όποιον δεν γνωρίζει. Αργοπεθαίνει

όποιος αποφεύγει ένα πάθος, όποιος προτιμά το μαύρο για το άσπρο και τα διαλυτικά σημεία στο " ι " αντί ενός συνόλου

συγκινήσεων που κάνουν να λάμπουν τα μάτια, που μετατρέπουν ένα χασμουργητό σε ένα χαμόγελο,

που κάνουν την καρδιά να κτυπά στο λάθος και στα συναισθήματα.

Πάμπλο Νερούντα

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ

Καλλιτεχνική εκπαίδευση και αισθητική αγωγή μέσα από ένα σχολείο που θα προωθεί τη δημιουργικότητα, την ευαισθησία και τις πολύπλευρες δεξιότητες των νέων.

Εφοδιασμός του ατόμου από την οικογένεια με τις απαιτούμενες αισθητικές εμπειρίες που θα ευνοήσουν την ανάπτυξη καλλιτεχνικών ενδιαφερόντων.

Αναζήτηση της ποιότητας στην ψυχαγωγία και την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.

Μακροπρόθεσμος σχεδιασμός από την πολιτεία για την εξασφάλιση των μέσων και των προυποθέσεων για πολιτιστική ανάπτυξη, ενίσχυση των πολιτιστικών δρώμενων στους δήμους.

Ανάδειξη της πολιτιστικής δημιουργίας του λαού μας με τη συμβολή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και ιδιαίτερα της τηλεόρασης.

Υπευθυνότητα από την πλευρά των καλλιτεχνών και πρόταξη της ποιότητας έναντι της εμπορικότητας.

Είναι στιγμές

Που όλα τα χελιδόνια

Καρτεράν τον ώμο σου

Να ξεχωρίσει μέσα απ' τον ήλιο.

Μάνος Χατζιδάκις



132

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Του Χημικού Νίκου Γ. Λαγωνίκα

Ο 20ός Αιώνας χαρακτηρίζεται από μεγάλες προόδους της Επιστήμης και της Τεχνολογίας, αλλά και από μεγάλες καταστροφές με αίτια φυσικά και ανθρωπογενή όπως οι σεισμοί, οι πόλεμοι, οι ασθένειες, οι ρυπάνσεις, τα διάφορα γήινα, θαλάσσια και άλλου είδους ατυχήματα που ως επί το πλείστον οφείλονται στον σπάταλο, εγωιστικό ή και στον, ενάντια στους νόμους της φύσης, τρόπο ζωής. Η Επιστήμη και η Τεχνολογία έχουν κάνει πολλά για την άνοδο του βιοτικού επιπέδου για την πρόληψη των ασθενειών, την προστασία από τις θεομηνίες, και τις καταστροφές όπως οι διάφορες ανακαλύψεις, φαρμάκων αντιβιοτικών και άλλων, με τα οποία αντιμετωπίστηκαν αποτελεσματικά αρκετές αρρώστιες που πριν μερικές δεκαετίες αποδεκάτιζαν ολόκληρους πληθυσμούς και καλυτέρεψαν την ζωή των ανθρώπων, και ακόμη με διάφορα επιστημονικά όργανα που ανιχνεύουν και προβλέπουν τις καταστροφές, κατακλυσμούς, τυφώνες, κυκλώνες, τρύπες όζοντος κ. α. Με την ανακάλυψη ακόμη υλικών μεγάλης αντοχής βελτιώθηκε η ασφάλεια πολλών κατασκευών, οικιών, πλοίων, αεροπλάνων, γεφυρών και άλλων. Με την ανάπτυξη της μαζικής παραγωγής στη Γεωργία και Βιομηχανία παράχθηκαν αρκετά αγαθά και τρόφιμα για τις ανάγκες του όλο και περισσότερο αυξανομένου πληθυσμού της Γης. Οι τομείς των συγκοινωνιών και των τηλεπικοινωνιών αναπτύχθηκαν εκπληκτικά βοηθώντας στη διακίνηση των ανθρώπων και αγαθών, και στην επικοινωνία αυτών. Παρ' όλα αυτά βρισκόμαστε αρκετά πίσω. Αρκετοί και είναι πολλοί, πιστεύουν ότι θα έπρεπε να έχουν γίνει πολύ περισσότερα. Πολλά προβλήματα διαρκώς και διαρκώς εμφανίζονται και απαιτούν λύσεις. Ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων στον Πλανήτη πεινάει, δεν έχει στέγη ούτε και τα στοιχειώδη για μια ανεκτή ζωή. Καθημερινά σχεδόν βομβαρδίζεται ο μέσος άνθρωπος από ειδήσεις όπως, ότι το νερό που πίνει έχει μικρόβια, έχει εντομοκτόνα, έχει οργανικά τοξικά, ότι το κρέας έχει ορμόνες, ότι τα τρόφιμα έχουν επικίνδυνα και καρκινογόνα συντηρητικά, ότι η τρύπα του όζοντος μεγαλώνει ότι το τάδε φάρμακο αποσύρθηκε της κυκλοφορίας διότι μετά από χρόνια απεδείχθη ότι έχει καρκινογόνες ιδιότητες και ακόμη το φοβερότερο, το άκρον άωτο της ανευθυνότητας και της αντιεπιστημονικής πρακτικής, αυτό που γράφτηκε προ ετών ότι το κτίριο της ΕΕ στις ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ θα κατεδαφισθεί διότι είναι ανθυγιεινό, περιέχει καρκινογόνες ουσίες στους τοίχους του -ότι γενικά η βιόσφαιρα και το περιβάλλον διαρκώς ρυπαίνεται με τελικό αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής του Ανθρώπου. Η διαφύλαξη της φύσης και του Ανθρώπου και η αρμονική ύπαρξη μεταξύ των, πρέπει να είναι ο στόχος των πολιτών στα πλαίσια της Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης. Η εξοικονόμηση ενέργειας και πολυτίμων υλών, η σταθερή ισορροπία του διοξειδίου του άνθρακος, η ανάπτυξη των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, η οικονομική και κοινωνική πολιτική επί των συγκοινωνιών, η όσο το δυνατόν αποφυγή Ρύπανσης, η μη εγωιστική, προκλητική και σπάταλη διαβίωση πρέπει να είναι οι άμεσοι αλλά και μακροπρόθεσμοι στόχοι Οργανισμών, Εθνών, Κρατών, Επιστημόνων, εργαζομένων, κάθε πολίτη, κάθε Ανθρώπου.


Περιβάλλον: το σύνολο των φυσικών ή τεχνητών συνθηκών μέσα στις οποίες ζει και αναπτύσσεται ο άνθρωπος.

Αποτελείται από μέρη που η ύπαρξή τους είναι ανεξάρτητη από τον άνθρωπο (φυσικό περιβάλλον) και από μέρη που είναι δημιουργήματά του (τεχνητό περιβάλλον).



133

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ

Εξασφαλίζει τη ζωή παρέχοντας όλες τις συνθήκες της βιόσφαιρας, που καθιστούν δυνατή την επιβίωση του ανθρώπου στον πλανήτη

Αποτελεί πηγή πλούτου, αφού η οικονομική ανάπτυξη και η υλική πρόοδος οφείλονται στην παραγωγική αξιοποίηση των φυσικών πόρων από τον άνθρωπο.

Μεταγγίζει όλες τις αισθητικές αξίες που τη χαρακτηρίζουν στον άνθρωπο, ο οποίος μαθαίνει να διακρίνει και να βιώνει το αισθητικά ωραίο, δίνοντας ανώτερη ποιότητα

στη ζωή του. Παρέχει έμπνευση, η οποία μετατρέπεται σε καλλιτεχνική δημιουργία

Πλουτίζει το συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου και τον απομακρύνει από το άγχος και την πίεση των σύγχρονων πόλεων

Προσφέρει ερεθίσματα για συστηματική έρευνα, η οποία οδηγεί στη γνώση και την εξέλιξη των επιστημών.

Διδάσκει τη φυσική νομοτέλεια, τον ορθολογισμό, την αναζήτηση της αλήθειας με βάση τη λογική, και, τέλος, ωθεί τον άνθρωπο στην ανακάλυψη των κοινωνικών νόμων, που εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία του κοινωνικού χώρου, δηλαδή

της ανθρώπινης κοινωνίας.

ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ο άνθρωπος επεμβαίνει στη φύση, για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του και να εξασφαλίσει τα απαραίτητα αγαθά για τη διαβίωσή του. Παλαιότερα, η επέμβαση αυτή δεν ανέτρεπε τη φυσική ισορροπία, γιατί ήταν περιορισμένη και η φύση μπορούσε να αναπληρώνει τις

απώλειές της. Όμως, η τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη πολλαπλασίασε τις συνέπειες της ανθρώπινης παρέμβασης, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται η φυσική ισορροπία. Πιο

συγκεκριμένα, για την περιβαλλοντική υποβάθμιση ευθύνονται: Η λογική της απεριόριστης οικονομικής και βιομηχανικής ανάπτυξης χωρίς μέτρο και

πρόνοια για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και τον κοινωνικό χώρο Η πρόταξη των ποσοτικών κριτηρίων, δηλαδή των οικονομικών, έναντι της ποιότητας

ζωής στις σύγχρονες κοινωνίες. Η ανεξέλεγκτη επιδίωξη του κέρδους από άτομα, επιχειρήσεις και κράτη σε βάρος των

συνθηκών ζωής και της οικολογικής ισορροπίας Η παγκόσμια εξάπλωση και εδραίωση της καταναλωτικής κουλτούρας, ενός τρόπου ζωής μη φιλικού προς το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής, αφού συνεπάγεται την υπερεκμετάλλευση του φυσικού πλούτου και την επιβάρυνση του περιβάλλοντος με απορρίμματα εξαιτίας της αλόγιστης ανάπτυξης της βιομηχανικής δραστηριότητας

Η αστυφιλία, δηλαδή η συγκέντρωση του πληθυσμού στις μεγαλουπόλεις για την κάλυψη των αναγκών της βιομηχανικής ανάπτυξης

Ο υπερπληθυσμός και οι διευρυμένες διατροφικές και βιοτικές συνήθειες ενός ολοένα αυξανόμενου και ανισομερώς κατανεμημένου πληθυσμού στον πλανήτη

Η επιστημονική έρευνα και η τεχνολογική ανάπτυξη σε δραστηριότητες και τομείς που υποβαθμίζουν το περιβάλλον, όπως η πυρηνική ενέργεια, τα μεταλλαγμένα

προϊόντα, οι αναλώσιμες και ρυπογόνες μορφές ενέργειας .



134

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Η αλαζονική συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στη φύση συνιστά μια αυτοκαταστροφική στάση, καθώς υπονομεύει τους όρους ύπαρξής του και υποθηκεύει το μέλλον του πλανήτη. Οι επιπτώσεις της αλόγιστης τεχνολογικής ανάπτυξης είναι έκδηλες,

τόσο στη φύση όσο και την ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Η απουσία πολιτικής βούλησης –σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο- για τον περιορισμό οικονομικών επιδιώξεων συνυφασμένων με την άμετρη βιομηχανική

εξέλιξη προς όφελος του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής Η ανεπαρκής οικολογική αγωγή και παιδεία με συνέπεια την ελλιπή ευαισθητοποίηση

του πολίτη για το περιβάλλον Επιπτώσεις στον άνθρωπο:

Υποβάθμιση της ποιότητας ζωής και περιορισμός του ζωτικού χώρου του ανθρώπου στα γιγαντιαία αστικά κέντρα

Κλονισμός της υγείας, μείωση της αντοχής και εμφάνιση νέων ασθενειών Διατάραξη της ψυχικής γαλήνης και ισορροπίας, άγχος, ανασφάλεια και αλλοτρίωση

Επιθετικότητα και αδιαφορία για το συνάνθρωπο, μοναξιά, χαρακτηριστικά των σύγχρονων μεγαλουπόλεων Επιπτώσεις στη φύση:

Ρύπανση της ατμόσφαιρας, των θαλασσών και υποβάθμιση του εδάφους Εξαφάνιση ειδών του ζωικού βασιλείου, καταστροφή της χλωρίδας και των δασών

Διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας με επακόλουθο το φαινόμενο του θερμοκηπίου, την τρύπα του όζοντος και τις απότομες κλιματικές μεταβολές

Εξάντληση των φυσικών πόρων (μεταλλεύματα, καύσιμα ). Αισθητική κακοποίηση του περιβάλλοντος και ηχορύπανση

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Η συνειδητοποίηση του οικολογικού αδιέξοδου και της οικουμενικότητας του προβλήματος επιβάλλει την αναπροσαρμογή της στάσης μας απέναντι στη φύση και την εκλογίκευση της

οικονομικής ανάπτυξης, προτού οι συνέπειες καταστούν μη αναστρέψιμες. Για την αντιστροφή της περιβαλλοντικής υποβάθμισης χρειάζεται:

Παγκόσμια μέριμνα και συμφωνία για τον περιορισμό της αλόγιστης βιομηχανικής ανάπτυξης και διεθνής προγραμματισμός για το περιβάλλον, τη συνετή εκμετάλλευση

των φυσικών πόρων και την εξοικονόμηση των πρώτων υλών Πολιτική βούληση των κυβερνήσεων για την προστασία της ποιότητας ζωής με την προώθηση της αποκέντρωσης, της περιφερειακής ανάπτυξης και με την υλοποίηση

προγραμμάτων και έργων οικολογικού χαρακτήρα, όπως ο βιολογικοί καθαρισμοί, οι Χ.Υ.Τ.Α και η ανακύκλωση.

Προώθηση και αξιοποίηση των φιλικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών και των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας. Όπως η μη συνετή χρήση της τεχνολογίας εγκυμονεί τον κίνδυνο καταστροφής του περιβάλλοντος, η λογική αξιοποίησή της παρέχει τις

δυνατότητες για την προστασία του. Συνειδητοποίηση του ακατάλυτου δεσμού του ανθρώπου με τη φύση

Αλλαγή στην αντίληψη του ανθρώπου για τη ζωή, η οποία επιτυγχάνεται με την αποδέσμευσή του από την καταναλωτική μανία και την επιδίωξη του μέτρου και της

ποιότητας ζωής.



135

Ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα περιβαλλοντικά προβλήματα από τους πνευματικούς ανθρώπους, τους επιστήμονες και τους λειτουργούς του ηλεκτρονικού

και γραπτού τύπου Οικολογική αγωγή και παιδεία με στόχο τη συνειδητοποίηση της αξίας του φυσικού

περιβάλλοντος και τη διαμόρφωση μιας υγιούς σχέσης των νέων με αυτό, ώστε να αποτελεί στοιχείο της ποιότητας ζωής.



136

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ

Ο αθλητισμός είναι η συστηματική σωματική καλλιέργεια και δράση με συγκεκριμένο τρόπο, ειδική μεθοδολογία και παιδαγωγική με σκοπό την ύψιστη σωματική απόδοση, ως επίδοση σε Αθλητικοί Αγώνες αθλητικούς αγώνες, στο αθλητικό και κοινωνικό γίγνεσθαι . Παράλληλα ο αθλητισμός είναι ένας κοινωνικός θεσμός ο οποίος αντικατοπτρίζει τη δεδομένη κοινωνία και τον πολιτισμό της. Για παράδειγμα στην αρχαία Ελλάδα, ο αθλητισμός στην Αθήνα θεωρούταν κοινωνικό και πολιτισμικό αγαθό και είχε παιδαγωγικό χαρακτήρα, ενώ αντίθετα στην Σπάρτη ο αθλητισμός χρησιμοποιούταν για την στρατιωτική εκπαίδευση .Ωστόσο σημαντική είναι η στρωματική διάσταση του Αθλητισμού στο πέρασμα του χρόνου. Η γενική τάση ήταν ιδίως τον 18ο και 19ο αιώνα τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα να ασχολούνται με τα «λαϊκά παιχνίδια» όπως το ποδόσφαιρο, ενώ τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα με τα «ευγενή αθλήματα» όπως είναι η ιππασία, η ξιφασκία. « Ο πόθος του Πιερ ντε Κουμπερτέν ήταν να εντάξει τον Αθλητισμό σε μια σφαιρική, παιδαγωγική και ανθρωπιστική προοπτική. Ο Αθλητισμός δεν ήταν, κατά την άποψη του, αυτοσκοπός, αλλά ένα μέσο στην υπηρεσία του πολίτη». Ωστόσο στο σημείο αυτό πρέπει να διαχωριστεί η έννοια της άθλησης από την έννοια της άσκησης . Η άσκηση γίνεται άθληση όταν αποκτάει ανταγωνιστικό χαρακτήρα, για παράδειγμα ένας που τρέχει στο δρόμο κάνει άσκηση, ωστόσο εάν έχει κάποιον αντίπαλο ώστε για το ποιος θα τερματίσει 1ος ή ακόμα και αν ανταγωνίζεται τον ίδιο του τον εαυτό ,με το χρονόμετρο κάνει άθληση. Επίσης πρέπει να προστεθεί και η έννοια της κίνησης, η κινητική δράση. Ο αθλητισμός μπορεί να πάρει 5 μορφές είτε ως ερασιτεχνικός, είτε ως επαγγελματικός, είτε ως μαζικός αθλητισμός, είτε ως φυσικές δραστηριότητες, είτε με την μορφή των παιχνιδιών. Υπάρχουν 3 θεωρίες σχετικά με τη γένεση του αθλητισμού:1.Όλες οι αθλητικές ασκήσεις έχουν λατρευτικές ρίζες (Carl Diem) 2.Οι σωματικές ασκήσεις είναι φυσική συνέπεια των διαδικασιών της εργασίας και της παραγωγής (Μαρξιστική άποψη, Wolfgang, Eichel, Gerhard Lukas) 3.Η άσκηση είναι μια εκδήλωση ενστικτωδών κινήσεων ή παρορμήσεων ( Ηθολογία, Konrad Lorenz, David Sanson, Friedrich Eppensteiner).

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Ο "Αθλητισμός" ως έννοια διαμορφώθηκε στους μετά-ομηρικούς χρόνους, καθώς η λέξη αυτή δεν συναντάται ούτε στην Οδύσσεια ούτε στην Ιλιάδα. Πιθανότατα, η έννοια διαμορφώθηκε με την καθιέρωση των ιερών ολυμπιακών αγώνων. Ο αθλητισμός υπό αυτήν την μορφή είναι καθαρά αγωνιστικός κάτι βέβαια που αλλάζει με την πάροδο του χρόνου και την κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων το 392/93 μ.Χ. Ο αθλητισμός θα επανεμφανιστεί αργότερα στις αρχές του 19ου αι. στη Μεγάλη Βρετανία ως Sport. Εντούτοις, η λέξη sport είναι γαλλική και χρονολογείται από την εποχή του Μεσαίωνας Μεσαίωνα. Ήταν ταυτόσημη με το παιχνίδι και τη διασκέδαση. Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι καθιέρωσαν πρώτοι τους αγώνες δρόμου, βάδην και την πάλη, περίπου 3.000 χρόνια π.Χ. Η Ελλάδα όμως στάθηκε η αληθινή κοιτίδα του αθλητισμού, γιατί εκεί ο αθλητισμός πήρε τη μορφή του ελεύθερου ανταγωνισμού και της ευγενικής άμιλλας. Στην Αρχαιότητα, ιεροί αγώνες θεωρούνταν μόνο οι στεφανίτες, οι αγώνες δηλαδή που είχαν ως έπαθλο τον κότινο. Χαρακτηριστική είναι η φράση του γιου του Πέρση πολέμαρχου Αρτάβανου, Τριταντέχμη: "Παπαί, Μαρδόνιε, κοίους επ’ άνδρας ήγαγες μαχησομένους ημέας, οι ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής", όταν λίγο μετά τη νίκη τους στα χρόνια των Περσικών Πολέμων, οι Έλληνες τελούσαν την 7η Ολυμπιάδα. Οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το 776 π.Χ., για να κατευνάσουν οι



137

Έλληνες την οργή των θεών και να τους ευχαριστήσουν για τις ευεργεσίες τους. Για τη λαϊκή αντίληψη, με τους αγώνες αυτούς θα κέρδιζαν την εύνοια των θεών. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ετελούντο κάθε τέσσερα χρόνια στον ιερό χώρο της Ολυμπία Ολυμπίας. Ο αθλητής που κέρδιζε στους Ολυμπιακούς Αγώνες το στεφάνι της αγριελιάς, ξαναγύριζε θριαμβευτής στην πατρίδα του, και οι συμπατριώτες του γκρέμιζαν σ' ένα σημείο τα τείχη της πόλης, για να περάσει από κει ο νικητής -ενέργεια καθαρά συμβολική, που σήμαινε πως η πόλη που αναδείκνυε Ολυμπιονίκες δεν είχε ανάγκη από τείχη για να προασπίσει την ασφάλειά της .Από τον 4ο αιώνα π.Χ., και κατά την περίοδο της Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι αθλητικοί αγώνες εκφυλίστηκαν και μεταβλήθηκαν σε αιματηρούς αγώνες του Ρωμαϊκού Ιπποδρόμου. Οι αγώνες αυτοί ήταν αιματηρές συγκρούσεις μονομάχων, που τους έφερναν αντιμέτωπους μέσα σε τεράστια στάδια. Ακολουθεί μία εποχή, μετά τον 8ο αι. μ.Χ., όπου ο αθλητισμός ήταν μόνο για τους ευγενείς. Το πιο σημαντικό άθλημα ήταν οι έφιπποι ιπποτικοί αγώνες μέχρι θανάτου. Οι αντίπαλοι, χωρισμένοι σε δύο ομάδες, ρίχνονταν καταπάνω ο ένας στον άλλον, χωρίς να τηρούν κανένα αγωνιστικό νόμο ή κανόνα. Στο 12ο αι. μ.Χ., οι άνθρωποι άρχισαν να αγωνίζονται μεταξύ τους με πιο ειρηνικό τρόπο. Πετούσαν μεγάλες σφαίρες, όπως ρίχνουν σήμερα βάρη. Οι σφαίρες που πετούσαν ήταν από στουπί, τυλιγμένες με δέρμα προβάτου, και τις έριχναν καταπάνω στον τοίχο. Στην αρχή τις πετούσαν με γυμνό χέρι, σιγά-σιγά όμως η σφαίρα αυτή άλλαξε μορφή. Από τον 16ο αι., όταν πρωτοεμφανίστηκαν οι ρακέτες, οι πρωτόγονες εκείνες σφαίρες αποτέλεσαν τις σύγχρονες μπάλες του τένις. Με την παγκοσμιοποίηση ο αθλητισμός πήρε διαστάσεις οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές. Δημιουργήθηκαν οι κανόνες και κανονισμοί των αθλημάτων, οι λίγκες, καθώς και οι εξειδικεύσεις στον τομέα του αθλητισμού. Τα ΜΜΕ είναι σαφώς ο μοχλός για την παγκοσμιοποίηση του αθλητισμού, ενός προϊόντος μοναδικού καθώς μπορεί να ενώσει τους ανθρώπους ανεξαρτήτως διακρίσεων. Με την παγκοσμιοποίηση αυξάνεται ο αριθμός των αθλητών και των αθλουμένων, δημιουργούνται νέοι κυβερνητικοί και μη οργανισμοί, ενώ βελτιώνονται και οι αθλητικοί αγώνες. Ως οργανισμοί είναι τα Σωματεία, οι Αθλητικές Ανώνυμες Εταιρείες, οι Ομοσπονδίες, τα Τμήματα Αμειβομένων Αθλητών, η Εθνική Ολυμπιακή Επιτροπή, η Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, καθώς και Σύνδεσμοι προπονητών, διαιτητών και κριτών.

ΚΕΙΜΕΝΟ: «Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ»

Πρώτη παιδική ηλικία: Από τη στιγμή της γέννησής τους, πριν βγάλουν τους πρώτους τους ήχους και γέλια, τα μωρά αρχίζουν να εξερευνούν. Αγγίζουν και κρατούν, προσπαθούν να φθάσουν και κουνούν, αρπάζουν και γεύονται ανακαλύπτοντας τον κόσμο όχι μόνο μέσα από τα μάτια τους και τα αυτιά τους αλλά με τα χέρια, τα πόδια και το στόμα τους. Παίζουν. Τα παιδιά που παίζουν είναι απασχολημένα συνέχεια - κάνοντας νέες παρατηρήσεις, ρωτώντας και απαντώντας σε ερωτήσεις, κάνοντας επιλογές και διευρύνοντας τη φαντασία και την δημιουργικότητά τους. Το παιχνίδι δίνει στα παιδιά το ερέθισμα και τη σωματική δραστηριότητα που χρειάζονται για να αναπτύξουν τον εγκέφαλό τους για την μελλοντική τους εκπαίδευση. Μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά εξερευνούν, εφευρίσκουν και δημιουργούν. Αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες και τρόπους σκέψης, μαθαίνουν πώς να αντιμετωπίζουν τα συναισθήματά τους, να βελτιώνουν τις σωματικές τους ικανότητες και να ανακαλύπτουν τους εαυτούς τους και τις ικανότητές τους. Το παιδικό παιχνίδι αποτελεί τα ισχυρά θεμέλια για μια ζωή μάθησης.

Παιδιά σχολικής ηλικίας: Καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά, αποκτούν νέες δεξιότητες και αναπτύσσουν τις υπάρχουσες ικανότητές τους. Σκαρφαλώνοντας, τρέχοντας, πηδώντας, αναπτύσσουν περισσότερο και δυναμώνουν το σώμα τους. Ολοένα και πιο κοινωνικοποιημένα, μαθαίνουν τις πιο τυπικές δεξιότητες της ζωής. Τα παιχνίδια με κανόνες και το τυπικό ομαδικό παιχνίδι παίζουν σημαντικό ρόλο στο να



138

βοηθούν τα παιδιά σχολικής ηλικίας να αναπτύσσουν τις σωματικές τους δεξιότητες και να εξασκούν τη συνεργασία, την αμοιβαία κατανόηση και τη λογική σκέψη. Μαθαίνουν να παίζουν με τη σειρά με τους συμπαίκτες τους, να μοιράζονται, να σέβονται τους συνομήλικους τους και να εκτιμούν τους κανόνες

.Έφηβοι: Η αναζήτηση της ταυτότητας αποτελεί το μεγαλύτερο αναπτυξιακό έργο των εφήβων. Ως αναζητητές ενός μεγάλου αγνώστου, οι έφηβοι πειραματίζονται με νέες συμπεριφορές και δοκιμάζουν δυνατότητες. Με τη σωστή καθοδήγηση, αναπτύσσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να γίνουν υπεύθυνοι και σωστοί ενήλικές.Ο οργανωμένος αθλητισμός και η σωματική αναψυχή προσφέρουν στους εφήβους ευκαιρίες για αυτό-έκφραση, σημαντική σε αυτή τη διαδικασία ανακάλυψης. Βοηθούν τους εφήβους να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας, διαπραγμάτευσης και ηγετικότητας και να δοκιμάσουν και να βελτιώσουν τις ικανότητές τους κάτι που αυξάνει την αυτοπεποίθηση. Δίνουν στους νέους ένα τρόπο δεσμού με τους ενήλικές και μεταξύ τους δημιουργώντας ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ. Μέσα από τον αθλητισμό, την αναψυχή και το παιχνίδι, τα παιδιά και οι έφηβοι μαθαίνουν να ασκούν την κρίση τους και να αποκτούν κριτική σκέψη κατά την επίλυση προβλημάτων. Προάγουν το πνεύμα φιλίας, αλληλεγγύης και δίκαιου παιχνιδιού, διδάσκοντας την ομαδικότητα, την αυτοπειθαρχία, την εμπιστοσύνη, το σεβασμό προς τους άλλους, την ηγετικότητα και τις δεξιότητες αντιμετώπισης δυσκολιών. Απαραίτητα για τη διασφάλιση ότι τα παιδιά θα γίνουν υπεύθυνοι και σωστοί ενήλικες, βοηθούν τους νέους να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που βρίσκονται μπροστά τους και τους προετοιμάζουν για να αναλάβουν ηγετικό ρόλο μέσα στις κοινότητές τους.

ΕΠΙΔΙΩΚΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ: Παιδιά και έφηβοι συχνά παραμερίζονται εξ αιτίας σωματικής ή νοητικής αναπηρίας ή εξ αιτίας του ότι ζουν σε περιοχές που μαστίζονται από φτώχεια, βία και ένοπλες συγκρούσεις ή διότι είναι κορίτσια. Χάνουν όχι μόνο την απλή χαρά του να περνούν ευχάριστα τα παιδικά τους χρόνια αλλά και ανεκτίμητες δεξιότητες που μπορεί να φέρει η συμμετοχή στον αθλητισμό στη ζωή τους. Συχνά είναι τα ίδια παιδιά που μένουν εκτός γηπέδων που μένουν και εκτός σχολείου. Ο αθλητισμός μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό μέσον για την προώθηση της ισότητας για όλους. Ο αθλητισμός βοηθά τα παιδιά με αναπηρία να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση που μπορούν μετά να εφαρμόσουν σε άλλους τομείς της ζωής τους. Όταν η προσοχή τους είναι συγκεντρωμένη στο να βάλουν ένα γκολ ή ένα καλάθι, οι ικανότητες των παιδιών αποκτούν σημασία, όχι οι αναπηρίες. Όταν συνδυαστεί με πληροφόρηση για την υγεία, ο αθλητισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διδάξει κοινότητες σχετικά με τρόπους πρόληψης αναπηριών και να τονίσει τη σημασία του εμβολιασμού, της σωστής διατροφής και της χρήσης ιωδιούχου αλατιού. Ο αθλητισμός μπορεί να βοηθήσει να κορίτσια και τις νεαρές γυναίκες να διεκδικήσουν τη θέση τους στην κοινωνία. Μπορεί να προσφέρει στα κορίτσια, που συχνά βρίσκονται κάτω από τρομερή πίεση να ξεκινήσουν σεξουαλική δραστηριότητα και γέννηση παιδιών νωρίς, μια ευκαιρία να ασκήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή τους. Μπορεί να βοηθήσει τα κορίτσια να αποκτήσουν σεβασμό για το σώμα τους και να αναπτύξουν αυτό-εκτίμηση. Τους επιτρέπει να δημιουργήσουν φιλίες. Διδάσκει στα κορίτσια την αυτάρκεια, την προσωπική αυτονομία και την ηγετικότητα. Αμφισβητώντας το στερεότυπο ότι τα κορίτσια είναι πιο αδύναμα από τα αγόρια, ο αθλητισμός εκθέτει τα κορίτσια σε γυναικεία πρότυπα κάνοντας τους στόχους σε άλλους τομείς της ζωής τους να φαίνονται εφικτοί.

ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ: Σε καιρούς πολέμου, μετά από πόλεμο και σε έκτακτες ανάγκες, ο αθλητισμός, η αναψυχή και το παιχνίδι μπορούν να προσφέρουν στα παιδιά και τους εφήβους μια αίσθηση ελπίδας και κανονικότητας. Βοηθούν τα τραυματισμένα παιδιά να μάθουν να εντάσσουν την εμπειρία του πόνου, του φόβου και της απώλειας. Βοηθούν στην επούλωση των ψυχικών τραυμάτων δημιουργώντας ένα ασφαλές περιβάλλον που κάνει τα παιδιά και τους εφήβους να μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να αναπτύξουν την αυτό-εκτίμησή τους, την αυτοπεποίθησή τους και την εμπιστοσύνη. Ο αθλητισμός, ιδιαίτερα η συμμετοχή σε ομάδα ή σύλλογο, μπορεί να προσφέρει σε πρώην παιδιά στρατιώτες μια σημαντική αίσθηση ένταξης, απαραίτητης για την επανένταξή τους στην κοινότητά τους. Ο αθλητισμός είναι μια διεθνής γλώσσα που μπορεί να βοηθήσει στη γεφύρωση



139

διαφορών και στην προώθηση σημαντικών αξιών απαραίτητων για μια διαρκή ειρήνη. Αποτελεί ένα ισχυρό μέσο για την εκτόνωση της έντασης και της δημιουργίας διαλόγου. Στο γήπεδο, οι πολιτισμικές διαφορές και οι πολιτικές ατζέντες δεν υπάρχουν. Τα παιδιά που ασχολούνται με τον αθλητισμό βλέπουν ότι η συναναστροφή είναι εφικτή χωρίς τη βία ή την εκμετάλλευση. Οι παίκτες συναναστρέφονται στα πλαίσια κανόνων. Ένας διαιτητής κρίνει τις σωστές ενέργειες κατά τη διάρκεια του αγώνα. Οι ποινές υπάρχουν για να τιμωρούν παραβάσεις και να διατηρούν την φιλικότητα μεταξύ των αθλητικών αντιπάλων.

(ΠΗΓΗ: UNICEF)

ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ

Αρνητικές πλευρές:

- Συρρίκνωση του κλασσικού ιδεώδους.

- Μεταβολή της άμιλλας σε αθέμιτο ανταγωνισμό, του αθλητή σε είδωλο.

- Αποβλέπει στον πρωταθλητισμό.

- Ενισχύει το τοπικιστικό πνεύμα

- Καλλιεργεί την ιδιοτέλεια και τη χρησιμοθηρία

- Αποσκοπεί στη νίκη με θεμιτό ή αθέμιτο τρόπο

- Προσφέρει παθητική ψυχαγωγία (εκτόνωση)

- Καλλιεργεί το φανατισμό, τον ατομικισμό, τη βία

-Εξυπηρετεί κερδοσκοπικά συμφέροντα

Που οφείλεται η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού σήμερα:

1. Το γενικότερο υλιστικό πνεύμα της σύγχρονης εποχής: κερδοσκοπία, δωροδοκίες και

συναλλαγές ανάμεσα στους παράγοντες.

2. Οι αθλητές χρησιμοποιούν αναβολικές ουσίες που αλλοιώνουν τα φυσικά τους

χαρακτηριστικά και εξαφανίζεται έτσι η άμιλλα (Ανταγωνιστικότητα)

3. Ο αθλητικός τύπος κατασκευάζει αθλητές-βεντέτες (είδωλα) που προσφέρουν θέαμα

απλώς και γίνεται πεδίο ανταλλαγής βωμολοχιών, καταρρακώνοντας την έννοια της

αξιοπρέπειας του αθλητή και του φίλαθλου – αναγνώστη.

4. Κατασκευάζει οπαδούς «χούλιγκανς» που φανατίζονται και οδηγούνται στη βία.

5. Ο αθλητής γίνεται αντικείμενο αγοροπωλησίας και τα αποτελέσματα προσχεδιάζονται.



140

Αίτια βίας στα γήπεδα:

1. Φανατισμός (θεώρηση των γεγονότων από στενή οπτική γωνία).

2. Επιθετικότητα (εκτόνωση της σωρευμένης επιθετικότητας του φανατισμένου

φιλάθλου).

3. Ανεργία (Στρεβλή διοχέτευση της ενεργητικότητας του άνεργου ατόμου).

4. Καταναλωτισμός: «Τα πρότυπα και οι αξίες σαρώνονται από την εντέλεια της

καταναλωτικής κοινωνίας και από τα μοντέλα του ευδαιμονισμού» - Έλλειψη

ιδανικών, προτύπων, και αξιολογικών προσανατολισμών, ιδεολογική σύγχυση.

5. Επαγγελματισμός: Η διάδοση φημών για εξαγορές ποδοσφαιριστών και για αθέμιτες

συναλλαγές εξαγριώνουν τους φιλάθλους.

6. Ναρκωτικά (το γήπεδο λειτουργεί ως χώρος εκτόνωσης).

7. Απολιτικοποίηση (Προτίμηση του γηπέδου από την ενεργό συμμετοχή στα πολιτικά

πράγματα).

Προϋποθέσεις για να υπηρετεί ο αθλητισμός το κλασσικό ιδεώδες:

1. Εξυγίανση: Αποδέσμευση από συμφέροντα, υλικές εξαρτήσεις όχι αντικείμενο

συναλλαγών και κερδοσκοπίας.

2. Συνειδητοποίηση αθλητών, υπευθυνοποίηση τους: Να γίνουν πρότυπα για τους

νέους, όχι είδωλα.

3. Δημιουργία αθλητικών κέντρων ώστε να γίνουν πόλος έλξης των νέων δίνοντάς τους

δημιουργική διέξοδο.

4.Άμιλλα → παραμερισμός των συμφερόντων:

- Οι αθλητές με τη στάση τους μπορούν να περάσουν μηνύματα συναδέλφωσης και

αγάπης στον κόσμο.

- Μπορούν να προσφέρει πρότυπα για δημιουργική προσπάθεια και αγωνιστικότητα.

- Οι αθλητές μπορούν να γίνουν εργάτες της ειρήνης, να φέρουν σ’ επαφή λαούς με

διαφορετική κουλτούρα, ιδεολογία και αξίες.



141

ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΙΣΜΟΣ

O όρος «χούλιγκανς» συνώνυμος στη χώρα μας με τη βία στα γήπεδα, χρησιμοποιείται για να διακρίνει ορισμένα άτομα, συνήθως νεαρής ηλικίας, που ο τρόπος ζωής και η κοσμοθεωρία τους γενικά και ειδικότερα ορισμένες ενέργειες τους, που συχνά ξεφεύγουν από τα πλαίσια της νομιμότητας, προκαλούν την αρνητική αντίδραση της μεγάλης μάζας του κοινωνικού συνόλου. Αν ο όρος χούλιγκαν, παρθεί τοις μετρητοίς, σκιαγραφεί το νεαρό ταραξία των γηπέδων που με εκδηλώσεις βίας, συχνά αξιόποινες, ενσαρκώνει έναν αντικοινωνικό τύπο. Κάτι τέτοιο όμως σε όποιον κι αν συμβαίνει, δεν δικαιολογεί την καθιέρωση αυτού του όρου που χωρίζει τους φιλάθλους μιας δημοκρατικής πολιτείας σε δύο κατηγορίες, τη συντριπτική πλειοψηφία και τη μειονότητα που στιγματίζεται με αυτή τη λέξη. Το φαινόμενο ατόμων και ομάδων που κινούνται στο κοινωνικό περιθώριο είναι παλιό και συνοδεύει τις κοινωνικές εξελίξεις των κρατών ανεξάρτητα από το πολίτευμα που έχουν. Ειδικότερα, το φαινόμενο των χούλιγκανς έγινε αισθητό στη Δυτική Ευρώπη κατά τη δεκαετία του ’70 και «εισήχθη» και στη χώρα μας (…) Οι αιτίες είναι διάφορες. Θα μπορούσε να πει κανείς σε πρώτη φάση ότι είναι οι κακές οικονομικές συνθήκες και το συνακόλουθο συχνά χαμηλό μορφωτικό επίπεδο των ατόμων αυτών. Κακές οικονομικές συνθήκες και ειδικά υποαπασχόληση και ανεργία γεννούν συναισθήματα πικρίας κι οδηγούν μερικές φορές σε μια μοιρολατρική αντιμετώπιση της ζωής που τρέχει, συχνά όμως και σε επιθετικότητα αφού τα αποθέματα ενέργειας που στραγγίζει η καθημερινή εργασία στον άνθρωπο μένουν ανεκμετάλλευτα και αναζητούν μια διέξοδο. Δυστυχώς μια τέτοια διέξοδος είναι συχνά οι αξιόποινες πράξεις βίας. Πέρα όμως απ’ ορισμένα είδη εγκληματικότητας στα οποία υπό προϋποθέσεις οδηγεί ορισμένα άτομα η οικονομική ανέχεια, η βία στα γήπεδα και στους χώρους γύρω από αυτά, είναι αναμφισβήτητα μια μορφή εκτόνωσης των απωθημένων που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια του αποδεκτού. Κι αυτό, γιατί ανέκαθεν τα γήπεδα ήταν χώρος εκτόνωσης των απωθημένων των εργαζομένων όλων των κοινωνικών τάξεων, εκτόνωση που ήταν αναγκαίο αντιστάθμισμα μιας κοπιαστικής εβδομάδας. Το πέρασμα όμως από την απλή εκτόνωση στη βία δείχνει ότι ο χώρος του γηπέδου αξιολογείται και βιώνεται από ορισμένα άτομα εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι από τη συντριπτική πλειοψηφία των φιλάθλων. Ο λόγος ίσως πρέπει να αναζητηθεί και στην υπερβολική, κατά κάποιο τρόπο, προβολή και προώθηση του ποδοσφαίρου από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Έτσι ορισμένα άτομα φτάνουν στο σημείο να ανάγουν την ομάδα της οποίας είναι οπαδοί σε υπέρτατη αξία, για την οποία προβαίνουν και σε δαπάνες, συχνά δυσανάλογες με τις δυνατότητές τους. Η προσήλωση τους αυτή μεγιστοποιείται στα πλαίσια του group, εν αναμονή τελέσεως του αγώνα και η συχνά περισσή, ενέργειά τους εκτονώνεται με τους γνωστούς σε όλους μας τρόπους (…) Το φαινόμενο των χούλιγκανς αντιμετωπίστηκε στην Ελλάδα με διατάξεις που περιλαμβάνονται στο νόμο 75 του 1975 και προβλέπουν αυστηρές ποινές για πράξεις όπως επιθέσεις και βιαιοπραγίες πριν, κατά την διάρκεια ή μετά τη λήξη αγώνα εντός ή εκτός των αγωνιστικών χωρών κατά αθλητών, συνοδών, παραγόντων, οργάνων διαιτησίας και οπαδών αντίπαλης ομάδας, καθώς και κάθε φθορά ξένης ιδιοκτησίας που είναι συνέπεια των παραπάνω πράξεων. Προβλέπει επίσης, μεταξύ άλλων, την τιμώρηση εκείνων που βιαιοπραγούν ή προσβάλλουν την τιμή αθλουμένου ή αθλητικού παράγοντα που εκτελεί καθήκοντα ή τη δημόσια αιδώ.



142

Η νομοθετική αυτή πρόβλεψη δεν πρέπει να θεωρηθεί σαν αποτυχημένη, επειδή το φαινόμενο – πρόβλημα όχι μόνο δεν υποχώρησε αλλά διαρκώς γίνεται οξύτερο. Γιατί είναι γνωστό ότι η εκφοβιστική επίδραση που ασκεί η ποινική απειλή και η αυστηρή ακόμη εφαρμογή της διάταξης και τα δικαστήρια, είναι το ένα μόνο σκέλος της επιτυχίας μιας ποινικής διάταξης, επιτυχίας που μεταφράζεται σε μείωση έως ελαχιστοποίηση της εγκληματικότητας. Το άλλο σκέλος βρίσκεται στην προφύλαξη, στα μέτρα δηλαδή προφύλαξης που κάθε σύγχρονο κράτος πρόνοιας πρέπει να παίρνει για να αντιμετωπίζει εξάρσεις ενός είδους εγκληματικότητας. Τα μέτρα αυτά θα μπορούσε να διακρίνουμε σε άμεσα και έμμεσα. Τα πρώτα αποσκοπούν στην άμεση αντιμετώπιση – συγκράτηση της εγκληματικότητας, ενώ τα δεύτερα δημιουργούν υποδομή για τη μη εξάπλωσή της και την ελαχιστοποίηση της ήδη υπάρχουσας. Στα πρώτα περιλαμβάνονται η διακριτική αλλά έντονη παρουσία της αστυνομίας στα γήπεδα και στις γύρω περιοχές από αυτά καθώς και οι προληπτικοί έλεγχοι υπόπτων.

Τα έμμεσα όμως μέτρα είναι πολύ σημαντικότερα. Για να πετύχουν απαιτείται πολύ καλή γνώση του αντικειμένου της εγκληματικότητας στην αντιμετώπιση του οποίου στοχεύουν. Και εν προκειμένω των πράξεων βίας των χούλιγκανς. Η τέλεση πράξεων βίας δείχνει οπωσδήποτε την αποκοινωνικοποίηση του δράστη, την απομάκρυνση του δηλαδή από ένα σύστημα αξιών που δίνει την ταυτότητα μια κοινωνίας σε δεδομένο τόπο και χρόνο. Για να επιτευχθεί η επανένταξη στο κοινωνικό σύνολο, επανένταξη που συνεπάγεται και τη μη περαιτέρω τέλεση αξιόποινων πράξεων βίας, πρέπει να εκλείψουν οι αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτή. Ούτε η αυστηροποίηση των ποινών ούτε η σκληρή εφαρμογή των κειμένων διατάξεων από τα δικαστήρια μπορούν να φέρουν άμεσα αποτελέσματα, λόγω της ιδιαιτερότητας αυτής της εγκληματικότητας. Αντίθετα, η μικρή έστω μείωσή της προβολής του ποδοσφαίρου και η εντονότερη προβολή άλλων μορφών αθλητισμού, όπως του στίβου, της κολύμβησης ή της ελληνορωμαϊκής πάλης, θα φέρει στην αρχή κάποιες αντιδράσεις αφού το ποδόσφαιρο είναι ένα από τα θεαματικότερα αθλήματα, ενδεχόμενα μάλιστα θα έχει και κάποιο οικονομικό κόστος, από την άλλη όμως πλευρά πολλοί νέοι θα συγκινηθούν από άλλα αθλήματα και θ’ αποφευχθεί έτσι περαιτέρω ροή ατόμων στα groups αυτά. Αντεγκληματική εξάλλου προπαγάνδα στους δήμους και κοινότητες της χώρας, κυρίως όμως στα μεγάλα αστικά κέντρα, μπορεί και πρέπει να γίνει με αφισοκολλήσεις στα κατάλληλα μέρη, ομιλίες από καταξιωμένα στον αθλητισμό άτομα, κυρίως όμως με την προβολή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της ιδιαίτερης απαξίας και των ζημιών που προκαλεί η βία στα γήπεδα (….) ….Γιατί λοιπόν αυτή η ραγδαία αύξηση του χουλιγκανισμού στη νεολαία και η απανθρωποίηση της συμπεριφοράς υπολογίσιμης, πλέον μερίδας των νέων; Οπωσδήποτε τα εισαγόμενα από την αλλοδαπή πρότυπα και η μίμηση αυτών των προτύπων. Όχι, όμως μόνο και όχι κατά κύριο λόγο. Υπάρχουν βαρύτατες ευθύνες στο εσωτερικό, ευθύνες δικές μας, που δεν μπορεί, ούτε πρέπει να αποκρυβούν με την τόσο προσφιλή μας προσφυγή στις ξενόφερτες επιδράσεις. Ας επισημάνουμε μερικές, τις σημαντικότερες.

Πρώτον: Η κολοσσιαίας κλίμακας εξαχρείωση των ηθών στο δημόσιο βίο της χώρας. Μια εξαχρείωση, που παρεμποδίζει τη δημιουργία προτύπων αναφοράς, σωστών προτύπων αναφοράς, των νέων ανθρώπων, τα οποία τους δίνουν υποδείγματα και από τα οποία μπορεί να «πιαστούν». Βρισκόμαστε κυριολεκτικά μπροστά σε μια κατάλυση του δημόσιου ήθους, που οδηγεί μαθηματικά το νέο άνθρωπο σε καθολική στάση αμφισβήτησης και έλλειψης σεβασμού προς κάθε φόρμα ζωής. Αντίδραση «φυσιολογική» όταν αυτοί, στους οποίους είναι εμπιστευμένες οι αναγκαίες για την διατήρηση της κοινωνικής ευπρέπειας και συνοχής, φόρμες, τις ποδοπατούν και τις εξευτελίζουν και μάλιστα απροκάλυπτα και βάναυσα.



143

Δεύτερον: Η προώθηση μηδενιστικών «μοντέλων» και αντιλήψεων από τους εμπόρους της ψευδοκουλτούρας, που σερβίρονται ως πνευματικοί και καλλιτεχνικοί «ταγοί» του τόπου. Τροβαδούροι του τίποτα και για το τίποτα ρίχνουν τους νέους ανθρώπους, στο κενό και τους αφήνουν ξεκρέμαστους για να τα βγάλουν πέρα σε μια ζωή, που έτσι κι αλλιώς, έχει γίνει ανοηματική και βαθύτατα αντιφατική. Τρίτον: Η πρωτοφανής έξαρση της διαφήμισης και της εμπορικής προπαγάνδας, που εμποδίζει κάθε ρεαλιστική προσγείωση των νέων ανθρώπων στην πραγματικότητα, και τους κάνει να αισθάνονται ανύπαρκτοι, «κουρέλια», χωρίς αυτά τα «υπέροχα»πράγματα, που προσφέρουν αφειδώς οι τηλεοπτικές οθόνες Τέταρτον: Η διάχυτη αντιπνευματικότητα και ανεγκεφαλοποίηση, που ενσαρκώνεται στην ασύλληπτη χυδαιότητα, που έχει κατακλύσει την αγορά με εκπορνευτικές εκδόσεις, τα θέατρα με βωμολοχίες, την τηλεόραση με μαγκιά, εκφραστική αθλιότητα, ισοπεδωτικά και βάρβαρα πρότυπα «επιτυχίας». Πέμπτον: Η διαβρωτική λειτουργία του Τύπου, ευθύνεται όσο τίποτα γι’ αυτή την αποθέωση των γηπέδων, του Τύπου, που αφιερώνει σελίδες επί σελίδων στο ποδόσφαιρο με πελώριες φωτογραφίες και ιδιαίτερη έμφαση στα «φίλαθλα» πάθη και μίση, που ο ίδιος σε μεγάλο βαθμό καλλιεργεί και προβάλλει. Του τύπου, που θεοποιεί τους «αστέρες» της μπάλας και στριμώχνει στα «ψιλά»τον κλασσικό αθλητισμό. Του Τύπου, που καθιέρωσε τον όρο «φίλαθλος» για την περιγραφή αυτών των μαινόμενων και σεληνιαζόμενων ορδών, που μεταβάλλουν τα γήπεδα σε αρένες και πεδία αιματηρών συγκρούσεων. Τον Τύπο, που βεβαίως, σ’ αυτή τη γραμμή ακολουθούν επαξίως και τα άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης. ….. Το θέμα βέβαια, δεν είναι απλό. Το μαχαίρι που χώθηκε στα πλευρά του νεαρού θύματος στην Ομόνοια εκφράζει μια στάση ζωής ή καλύτερα μια στάση έσχατης ασέβειας απέναντι στην ανθρώπινη ζωή, για την οποία είναι συλλογικά υπεύθυνη ολόκληρη η κοινωνία. Είναι βαθύτατα λυπηρό το γεγονός, ότι η αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών γίνεται «ξώφαλτσα» και χωρίς διερεύνηση της διάστασης βάθους, που υποκρύπτεται. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι, ότι δεν συλλαμβάνεται η πολιτική διάσταση του θέματος. Πολιτική διάσταση και μάλιστα σοβαρότατη με δύο σκέλη: Το ένα συνιστάται στο γεγονός ότι αυτές οι αντικοινωνικές περιθωριακές ομάδες λειτουργούν ως υποκατάστατα πολιτικής δραστηριοποίησης και οδηγούν τους νέους σε απολιτικοποίηση. Το άλλο αναφέρεται στην ανάπτυξη μιας φασιστικής νοοτροπίας που δεν εκφράζεται μόνο στην αποθέωση της βίας και της επιθετικότητας αλλά σαν εξαφάνιση της ατομικότητας και της προσωπικής ευθύνης μέσα στην μάζα. Και τα δύο αυτά στοιχεία θα πρέπει επίσης πολύ να προσεχτούν από όσους πραγματικά ενδιαφέρονται για την πορεία και την τύχη του λαού μας στο μέλλον. Οι λαϊκιστικές «προσαρμογές» για να γινόμαστε αρεστοί στο πεζοδρόμιο, θ’ αποδειχτούν μακροπρόθεσμα ότι μπορεί να κοστίσουν ακριβά, πολύ ακριβά.



144

ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ


Ένα από τα πιο σημαντικά κινήματα των τελευταίων δεκαετιών με κύριο χαρακτηριστικό του την εθελοντική προσφορά υπηρεσιών προς το κοινωνικό σύνολο μέσα από χιλιάδες μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι οποίες παρεμβαίνουν με στόχο να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο και να διαμορφώσουν έναν κόσμο καλύτερο.

ΜΟΡΦΕΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ

Η εθελοντική δράση εκδηλώνεται με τις ακόλουθες μορφές: 1. Ανθρωπιστική δράση

♦ Παροχή υλικών αγαθών ή χρημάτων για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών (π.χ. φυσικές καταστροφές).

♦ Αποστολή ιατροφαρμακευτικού υλικού, παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. ♦ Αιμοδοσία, δωρεά οργάνων, συμμετοχή σε ομάδες διάσωσης ανθρώπων.

2. Κοινωνική δράση

♦ Προσφορά εθελοντικής εργασίας σε συλλόγους και ιδρύματα για την προστασία των παιδιών, την επανένταξη των τοξικομανών και αποφυλακισμένων, τη βοήθεια σε άτομα με ειδικές ανάγκες και σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι.

♦ Παρεμβάσεις που αποβλέπουν στην ποιότητα ζωής (βελτίωση των συγκοινωνιών, καθαριότητα της πόλης, προστασία των πεζών κ.ά.).

♦ Δραστηριοποίηση οργανώσεων για την προστασία των δικαιωμάτων του καταναλωτή.

3. Περιβαλλοντική δράση

♦ Ανάληψη πρωτοβουλιών για την προστασία του περιβάλλοντος (προστασία της χλωρίδας και πανίδας, αναδασώσεις, καθαριότητα των ακτών, ανακύκλωση απορριμμάτων, εφαρμογές εναλλακτικών πηγών ενέργειας κ.ά.).

ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ

Η ανάπτυξη του κινήματος του εθελοντισμού οφείλεται σε ένα πλέγμα αιτιών, τόσο κοινωνικών όσο και ανθρωπιστικών. Αυτά είναι:

♦ Η διόγκωση των κοινωνικών προβλημάτων και η συνειδητοποίησή τους από την πλευρά του πολίτη.

♦ Η δραματική παρουσίαση της ανθρώπινης δυστυχίας από τα μέσα ενημέρωσης. ♦ Η αναζήτηση εμπειριών και η ανάγκη φυγής από τη ρηχότητα και την πεζότητα της

καθημερινότητας. ♦ Η συνειδητοποίηση του βαθύτερου νοήματος της ζωής μέσα από την ουσιαστική

ανθρώπινη επικοινωνία και την εθελούσια προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. ♦ Οι ενοχές των ευαίσθητων ατόμων μπροστά στην ανθρώπινη δυστυχία και το αίσθημα

ευθύνης και κοινωνικής αλληλεγγύης.



145

♦ Η απογοήτευση από το σύγχρονο τρόπο ζωής (καταναλωτισμός, άγχος, ανταγωνιστικό πνεύμα, ατομικισμός κ.ά.).

♦ Οι τραυματικές προσωπικές εμπειρίες που ενισχύουν την ευαισθησία του ανθρώπου απέναντι σε αντίστοιχα προβλήματα.

ΙΔΙΟΤΕΛΗ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ

Υπάρχουν περιπτώσεις εθελοντικής προσφοράς, οι οποίες υποκρύπτουν ιδιοτελή κίνητρα, που δεν είναι ωστόσο ικανά να αμαυρώσουν ένα σημαντικό κίνημα της εποχής μας. Τέτοια κίνητρα είναι:

♦ Προσωπική προβολή και επιδίωξη της δημοσιότητας. ♦ Τυχοδιωκτικές και καιροσκοπικές πρακτικές ως αποτέλεσμα της τηλεοπτικής εικόνας

(ευκαιριακή και επιφανειακή ευαισθητοποίηση).

Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

Οι λόγοι που καθιστούν αναγκαία την εθελοντική δράση είναι:

1. Ή όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων και η διεύρυνση του φάσματος των κοινωνικών προβλημάτων (οικολογικό αδιέξοδο, υποσιτισμός, υποβάθμιση ποιότητας ζωής, ξενοφοβία, πόλεμοι, εγκληματικότητα κ.ά.).

2. Η πολυδιάστατη κρίση της εποχής μας –πολιτική αποξένωση, αλλοτρίωση των ανθρώπινων σχέσεων, φθορά της συλλογικότητας- που επιβάλλει ως απάντηση την ενεργοποίηση του πολίτη και την αλληλεγγύη.

3. Η συνειδητοποίηση της αδυναμίας του κράτους και των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν τα πολύπλοκα προβλήματα, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.

4. Η υποχώρηση της αντίληψης ότι η επίλυση όλων των προβλημάτων είναι ευθύνη του κράτους, μιας αντίληψης που αποτελεί αντικίνητρο της δραστηριοποίησης του απλού πολίτη.

5. Η κατανόηση ότι ο εθελοντισμός αποτελεί ένα ριζοσπαστικό τρόπο συμμετοχής στα κοινά και δημοκρατική αναγκαιότητα, εφόσον η ουσία της δημοκρατίας είναι η ενεργοποίηση του πολίτη ως καθημερινή στάση ζωής.

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ

Ο εθελοντισμός ως κίνημα που αναδεικνύει την ανθρωπιά και το αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης των πολιτών, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση ενός καλύτερου κόσμου βασισμένου στον αλτρουισμό και τις ανθρωπιστικές αξίες, καθώς η δράση των εθελοντών: 1. Απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο

♦ Συμβάλλει στη διάσωση ανθρώπων και στηρίζει τους δοκιμαζόμενους από καταστροφές και πολέμους.

♦ Ανανεώνει την πίστη στον άνθρωπο και την ικανότητά του να δημιουργεί έναν καλύτερο κόσμο.

2. Εξασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος και αναβαθμίζει την ποιότητα ζωής



146

♦ Συντελεί στη διατήρηση της ποικιλίας του περιβάλλοντος, της οικολογικής ισορροπίας και της φυσικής ομορφιάς.

♦ Διαμορφώνει οικολογική συνείδηση και επιλύει προβλήματα που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή των πολιτών (υγεία, συνθήκες διαβίωσης, καθαριότητα κ.ά.).

3. Προασπίζει τα κοινωνικά δικαιώματα

♦ Βελτιώνει τις συνθήκες ζωής, προωθεί τα δικαιώματα των ευπαθών κοινωνικών ομάδων και αποτρέπει φαινόμενα εκμετάλλευσης της ανθρώπινης ύπαρξης.

♦ Αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του κοινωνικού κράτους και ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνικής συναίνεσης.

4. Διευρύνει την κοινωνική συνείδηση και τη δημοκρατία

♦ Καλλιεργεί το πνεύμα συνεργασίας, την αλληλοκατανόηση και την αλληλεγγύη, αξίες που προάγουν την κοινωνική συνοχή.

♦ Εκπαιδεύει τους νέους σε αξίες, όπως η συνεργασία, η υπευθυνότητα, η συλλογικότητα και η αγωνιστικότητα. Έτσι, αίρει τη νοοτροπία του "ωχαδερφισμού" και του ατομικισμού.

♦ Ενισχύει τη δημοκρατία, εφόσον συντελεί στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας ενεργών πολιτών και όχι παραιτημένων, παθητικών και εξαρτημένων υπάρξεων.



147

ΕΡΓΑΣΙΑ – ΑΝΕΡΓΙΑ


Εργασία είναι η συστηματική καταβολή προσπάθειας από τον άνθρωπο για την καλυτέρευση του βιοτικού του επιπέδου. Πρόκειται, δηλαδή, για μια σκόπιμη σωματική ή πνευματική απασχόληση/δραστηριότητα που αποσκοπεί στην παραγωγή αγαθών και την επιτέλεση ενός συγκεκριμένου έργου. Η εργασία αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που προστατεύει την αξιοπρέπεια, δικαιώνει υπαρξιακά και καταξιώνει κοινωνικά τον άνθρωπο. Ανεργία είναι η αδυναμία εξεύρεσης εργασίας και ένταξης του ατόμου στις παραγωγικές δραστηριότητες της κοινωνίας. η ανεργία αποτελεί μια σημαντική πληγή για κάθε κοινωνία. Ωστόσο, δεν πρέπει να συγχέεται με την αεργία, δηλαδή την εθελούσια αποχή από την εργασία, τη φυγοπονία, τη ραθυμία και τη νωθρότητα.

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ως στυλοβάτης του πολιτισμού μας και θεμελιώδης αξία της κοινωνίας, η εργασία:

♦ Εξασφαλίζει την οικονομική ανεξαρτησία του ανθρώπου, αφού επιτρέπει την ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του και τον καθιστά μια ανεξάρτητη οντότητα απαλλαγμένη από το άγχος της επιβίωσης.

♦ Συντελεί στην αξιοποίηση των δημιουργικών ικανοτήτων του ανθρώπου, εξασφαλίζοντάς του την ικανοποίηση, τη συναισθηματική πληρότητα και τη χαρά της δημιουργίας.

♦ Αναπτύσσει τις πνευματικές δεξιότητες, αφού η καθημερινή ανάγκη της επίλυσης των προβλημάτων που σχετίζονται με την εργασία διευρύνει την αντίληψη, καλλιεργεί τον προβληματισμό και προάγει τη φαντασία και την επινοητικότητά του.

♦ Συμβάλλει στην κοινωνική καταξίωση και αναγνώριση, αφού δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να προσφέρει έργο στο κοινωνικό σύνολο, να κερδίσει την αποδοχή, ενώ παράλληλα το κατατάσσει στην κοινωνική ιεραρχία.

♦ Υποβοηθά την κατάκτηση της αυτογνωσίας, τη γνώση δηλαδή των ιδιαίτερων δυνατοτήτων και αδυναμιών, των έμφυτων κλίσεων και δεξιοτήτων του ανθρώπου.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η παραπάνω προσφορά της εργασίας προϋποθέτει, βέβαια, την επιλογή ενός επαγγέλματος που είναι σύμφωνο με τις επιθυμίες του ατόμου και την οργάνωση της παραγωγικής διαδικασίας με τρόπους που προωθούν τη δημιουργικότητά του. Ωστόσο, οι συνθήκες που επέβαλλε η τεχνολογική πρόοδος στην παραγωγική δραστηριότητα διαβρώνουν τη σχέση του ανθρώπου με την εργασία και την καθιστούν ξένη προς τις βαθύτερες ανάγκες του. Ειδικότερα:



148

♦ Η μηχανοποίηση της εργασίας και ο αυξημένος καταμερισμός καθιστούν την εργασία καταπιεστική και καταναγκαστική, καθώς η μηχανική επανάληψη των ίδιων κινήσεων και η τυποποίηση αδρανοποιούν το πνεύμα και προκαλούν ανία και πλήξη.

♦ Η εξειδίκευση περιορίζει τις δυνατότητες του ανθρώπου ως πολυδιάστατης προσωπικότητας και τον οδηγεί σε πνευματική μονομέρεια, αποξενώνοντάς τον από τη συνολική παραγωγική διαδικασία.

♦ Η λανθασμένη επιλογή επαγγέλματος, λόγω και της απουσίας οργανωμένου επαγγελματικού προσανατολισμού, κάνει τον άνθρωπο δυστυχισμένο, αφού η επιλογή του επαγγέλματος είναι εκλογή τρόπου ζωής.

♦ Η διόγκωση της ανεργίας οδηγεί το άτομο σε υπεραπασχόληση και σε ετεροαπασχόληση, με αποτέλεσμα να στερείται τη χαρά της δημιουργίας.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΚΛΟΓΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ

Η επιλογή επαγγέλματος, μια απόφαση – ορόσημο στη ζωή του ανθρώπου, αποτελεί τη συνισταμένη παραγόντων, τόσο ατομικών όσο και κοινωνικών. Τέτοιοι παράγοντες είναι:

♦ Οι προσωπικές επιθυμίες και επιδιώξεις, οι έμφυτες κλίσεις και ικανότητες του ατόμου. ♦ Οι συνθήκες εργασίας, το ωράριο, η κοινωνική ασφάλιση, η υγιεινή, ο ελεύθερος

χρόνος. ♦ Οι οικονομικές απολαβές που επιτρέπουν οικονομική ανεξαρτησία, ικανοποιητικό

βιοτικό επίπεδο και αξιοπρεπή ζωή. ♦ Το κοινωνικό κύρος που παρέχει κάθε επάγγελμα, καθώς αυτό κατατάσσει το άτομο

μέσα στην κοινωνική ιεραρχία. ♦ Ο επαγγελματικός προσανατολισμός από το σχολείο. ♦ Η οικογενειακή επαγγελματική παράδοση ♦ Οι ανάγκες της αγοράς εργασίας και της παραγωγής. ♦ τα επαγγελματικά πρότυπα που προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και

συνδέονται κυρίως με το χώρο του θεάματος και της διαφήμισης. ♦ τα κοινωνικά στερεότυπα αναφορικά με τη χειρονακτική και την πνευματική

εργασία. ♦ Η επίδραση –άμεση ή έμμεση- που ασκεί το φυσικό περιβάλλον.



149

ΑΝΕΡΓΙΑ

ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ Η διόγκωση της ανεργίας ταλανίζει τις περισσότερες σύγχρονες κοινωνίες προκαλώντας εκρηκτικά προβλήματα, τα οποία κατακερματίζουν την κοινωνική συνοχή. Οι ρίζες του φαινομένου είναι ανάγκη να αναζητηθούν, τόσο στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η πρόοδος της τεχνολογίας στην αγορά εργασίας όσο και στις αδυναμίες και ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Συγκεκριμένα:

♦ Η τεχνολογική επανάσταση και η αυτοματοποίηση της παραγωγής περιορίζουν τις θέσεις εργασίας. Οι μηχανές υποκαθιστούν τον άνθρωπο, αποδίδουν περισσότερο και αποτελεσματικότερα και έχουν οδηγήσει στην κατάργηση ορισμένων παραδοσιακών χειρονακτικών απασχολήσεων.

♦ Το άνοιγμα των οικονομικών συνόρων στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης επιτάχυνε τη μεταφορά επιχειρήσεων σε χώρες στις οποίες το εργατικό δυναμικό έχει μικρότερες αποδοχές.

♦ Η επιδίωξη μεγιστοποίησης του κέρδους οδηγεί τις επιχειρήσεις στη μείωση των θέσεων εργασίας.

♦ Η ανεπάρκεια του επαγγελματικού προσανατολισμού στο σχολείο έχει αποτέλεσμα τον κορεσμό ορισμένων επαγγελμάτων, ενώ σε άλλα επαγγέλματα δεν υπάρχουν εξειδικευμένα στελέχη.

♦ Η έλλειψη μακροπρόθεσμου προγραμματισμού από την πολιτεία και η αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας με αποσπασματικά και ευκαιριακά μέτρα.

♦ Η απουσία σύνδεσης της εκπαίδευσης με τις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας και της αγοράς εργασίας.

♦ Τα κοινωνικά στερεότυπα σε βάρς των τεχνικών επαγγελμάτων προσανατολίζουν τους νέους σε επαγγέλματα κορεσμένα, με αποτέλεσμα τη διόγκωση της ανεργίας.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

Οι επιπτώσεις της ανεργίας είναι επώδυνες και εκρηκτικές σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. 1. Σε ατομικό επίπεδο, ο άνεργος:

♦ Εξαθλιώνεται οικονομικά, καθώς αδυνατεί να ικανοποιήσει βασικές βιοτικές ανάγκες, με αποτέλεσμα την απώλεια της αξιοπρέπειας και του αυτοσεβασμού.

♦ Κυριεύεται από ανασφάλεια και αγωνία για το μέλλον και βιώνει αισθήματα μειονεξίας και κατωτερότητας, ενώ αδυνατεί να διοχετεύσει την ενεργητικότητά του σε δημιουργικές δραστηριότητες.

♦ Οδηγείται σε κοινωνικό αποκλεισμό και σε περιθωριοποίηση, με συνέπεια να ωθείται κάποιες φορές σε παραβατική συμπεριφορά.

2. Σε κοινωνικό επίπεδο:

♦ Μένει αναξιοποίητο ένα πολυπληθές ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο θα μπορούσε να προσφέρει παραγωγικά στην πρόοδο και την ανάπτυξη του τόπου.



150

♦ Συρρικνώνεται η αγοραστική δύναμη των πολιτών και υπονομεύεται το μέλλον της οικονομίας, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος οικονομικής κρίσης.

♦ Εντείνονται οι ανισότητες, οξύνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των κοινωνικών ομάδων για την εξεύρεση εργασίας και αποδυναμώνεται η κοινωνική συνοχή. Η καχυποψία, η ανασφάλεια και η αλληλοϋπονόμευση διέπουν τις σχέσεις των πολιτών.

♦ Ενδυναμώνεται η εγκληματικότητα, καθώς η κατάσταση αθλιότητας στην οποία περιέρχονται πολλές φορές τα άνεργα άτομα οδηγεί σε παραβατικές συμπεριφορές και αντικοινωνικές ενέργειες.

♦ Ενισχύονται οι εθνικιστικές και εξτρεμιστικές αντιλήψεις, καθώς η ανεργία προκαλεί κοινωνική δυσαρέσκεια και συμβάλλει στην άνοδο των ακραίων πολιτικών κομμάτων ανά τον κόσμο.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

Για τον περιορισμό του προβλήματος της ανεργίας, που υπονομεύει την κοινωνική ευρυθμία και την αρμονική κοινωνική συμβίωση, είναι απαραίτητη η αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος με βάση τις νέες συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας και η λήψη από την πλευρά της πολιτείας των αναγκαίων μέτρων που θα εξασφαλίζουν την οικονομική ανάπτυξη. Ειδικότερα απαιτείται: 1. Εκσυγχρονισμός και οργάνωση της εκπαίδευσης σύμφωνα με τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας.

♦ Οργανωμένος, σε επιστημονική βάση, επαγγελματικός προσανατολισμός (με ευθύνη του σχολείου), που θα στηρίζεται στις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας, θα παρέχει πληροφορίες για τις συνθήκες που επικρατούν στην αγορά εργασίας και θα προσανατολίζει τους νέους σε ειδικότητες τις οποίες έχει ανάγκη η αγορά.

♦ Αναβάθμιση της τεχνικής εκπαίδευσης, προκειμένου οι νέοι να κατευθυνθούν προς τα τεχνικά επαγγέλματα που είναι παραγωγικά για την οικονομία και προσφέρουν τα εχέγγυα επαγγελματικής αποκατάστασης.

♦ Σύνδεση εκπαίδευσης και οικονομίας σύμφωνα με τις τεχνολογικές εξελίξεις. 2. Μακροπρόθεσμος σχεδιασμός για την οικονομική ανάπτυξη από την πολιτεία

♦ Ανάπτυξη και αξιοποίηση προγραμμάτων επιμόρφωσης και κατάρτισης των ανέργων. ♦ Ενίσχυση και εκσυγχρονισμός της οικονομίας μας, ώστε να αντεπεξέλθει στον οξύ

παγκόσμιο ανταγωνισμό. ♦ Υιοθέτηση και προώθηση νέων μορφών εργασίας (π.χ. τηλεργασία), που δίνουν τη

δυνατότητα επαγγελματικής δραστηριότητας σε κοινωνικές ομάδες (π.χ. γυναίκες με αυξημένες οικογενειακές υποχρεώσεις, άτομα με ειδικές ανάγκες), οι οποίες δεν μπορούν να εργαστούν με τις παραδοσιακές συνθήκες εργασίας.

♦ Μείωση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης για την απελευθέρωση θέσεων εργασίας. ♦ Κοινωνική ευαισθητοποίηση μέσω εκδηλώσεων και πρωτοβουλιών και οικονομική

στήριξη των ανέργων.



151

ΚΕΙΜΕΝΟ: Από έρευνα της εφ. «Καθημερινή» Ανεργία και ελεύθερος χρόνος

Στην εποχή μας, η ζωή είναι οργανωμένη γύρω από την κεντρική αξία της εργασίας: σπουδές πριν από την εργασία, αναψυχή μετά την εργασία και τέλος συνταξιοδότηση κερδισμένη από τους κόπους της εργασίας. Ίσως γι’ αυτό και η ανεργία θεωρείται η πιο επώδυνη από τις πληγές του σύγχρονου κόσμου, καθώς ανατρέπει τη συνολική ισορροπία του ατόμου. Θα ήταν λάθος να ισχυριστούμε, σημειώνει η Αλεξάνδρα Κορωναίου στο βιβλίο της Κοινωνιολογία του Ελεύθερου Χρόνου ότι ο χρόνος της ανεργίας είναι ελεύθερος χρόνος, δεδομένου ότι ο τελευταίος προκύπτει μέσα από την εργασία και συν τοις άλλοις ο ελεύθερος χρόνος προϋποθέτει επιλογές. Ο άνεργος δεν έχει περιθώρια επιλογής. Ζει και αναπνέει υπό το άγχος της αναζήτησης θέσεως εργασίας, υπό το άγχος του κοινωνικού αποκλεισμού. Στη Γαλλία επικρατεί η άποψη ότι η οικονομία στρέφεται πλέον κατά της κοινωνίας. Μπορεί και να’ ναι υπερβολικά απαισιόδοξη άποψη, αλλά μήπως δεν είναι γνωστές οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στους εργαζομένους; Και οι ορδές των 18 εκ. ανέργων; Εδώ χρειάζονται δραστικές πολιτικές για τη χρήση του χρόνου. Πολιτικές που θα βοηθήσουν τον άνεργο να απαλλαγεί από το στίγμα του αποκλεισμένου ατόμου, να ανακαλύψει δημιουργικές δραστηριότητες, αλλά και να γίνει ο αποδέκτης ποιοτικών προσφορών στο θέατρο, τον κινηματογράφο ή σε συναυλίες, όπου είτε δωρεάν είτε με ένα συμβολικό ποσό θα παραμένει μέσα στον κύκλο των εν γένει δραστηριοτήτων των συνανθρώπων του. Στην Ελλάδα, έγιναν προς αυτήν την κατεύθυνση κάποιες δειλές προσπάθειες από το Υπουργείο Εργασίας, αλλά στην πορεία, τα όνειρα έχασαν την πυξίδα τους. Ποιος ξέρει γιατί; Μόλις την περασμένη βδομάδα, το Ινστιτούτο Κοινοπολιτείας της Βρετανίας, σε συνεργασία με φιλανθρωπικό ίδρυμα ανακοίνωσε τη λειτουργία προγράμματος προς όφελος των άνεργων Λονδρέζων. Το πρόγραμμα προβλέπει την ενοικίαση χώρου στο Κένσιγκτον για όσους ανέργους θα ήθελαν να ανακαλύψουν τα δημιουργικά τους ταλέντα που στο εγγύς μέλλον θα τους βοηθήσουν να βρουν δουλειά. Ένα κτίριο, με μεγάλους εκθεσιακούς χώρους και κινηματογράφο 450 θέσεων, όπου οι άνεργοι νέοι θα αναζητούν το ταλέντο τους στη ζωγραφική, στη φωτογραφία, στο θέατρο ή στον κινηματογράφο. Η δουλειά τους θα εκτίθεται στο κοινό, αλλά και σε επιχειρηματίες που θα ήθελαν να κάνουν προσλήψεις. Υπολογίζεται ότι θα απασχοληθούν 12000 άτομα έως το 2000. Από αυτά, τα δύο τρίτα θα απορροφηθούν από την αγορά εργασίας.



152

ΚΕΙΜΕΝΟ

Με τον όρο αυτομόρφωση περιγράφουμε μία σύνθετη εκπαιδευτική διαδικασία της οποίας θεμελιώδης κινητήρια δύναμη είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, ο οποίος, έχοντας επίγνωση των αναγκών και των επιθυμιών του, καλείται να συμβάλει αποφασιστικά στην πορεία της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής του κατάρτισης. Σε αυτή την ατομική, και πολλές φορές εξαιρετικά δύσκολη, πορεία κατάκτησης νέων γνώσεων, δεν ενεργεί μόνος του, όπως θα μπορούσαμε να υποθέσουμε με βάση το πρώτο συνθετικό της λέξης αυτο-μόρφωση. Ο άνθρωπος δεν δραστηριοποιείται μέσα σε ένα κοινωνικό κενό, αλλά μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον. Βρίσκεται δηλαδή σε συνεχή επικοινωνία με τους άλλους, σε επαφή και ανταλλαγή με τους επίσημους ή ανεπίσημους εκπαιδευτικούς θεσμούς, με ποικίλους οργανισμούς και κέντρα κατάρτισης, ακόμη και όταν οι νέες τεχνολογίες του επιτρέπουν να μαθαίνει και να εργάζεται σε φυσική απόσταση από τους άλλους. Με αυτή την έννοια, οι διαδικασίες και οι πρακτικές αυτομόρφωσης στη σημερινή εποχή δεν σημαίνουν την απουσία των άλλων, θεσμών και ατόμων, ούτε την κοινωνική απομόνωση του καθενός ατόμου, αλλά την ενεργητική στάση του, αφού το ίδιο αποφασίζει, άλλοτε αυτοβούλως και άλλοτε κάτω από την πίεση συγκεκριμένων αναγκών, να εκπαιδευθεί. Η ενεργητική στάση συνίσταται στο ότι ο άνθρωπος καλείται να διαμορφώσει μαζί με τους άλλους συμμετέχοντες (οργανισμούς, εκπαιδευτές, εκπαιδευόμενους) το περιεχόμενο, τη διαδικασία και τους τρόπους της εκπαίδευσής του. Όμως οι πρωταρχικοί παράγοντες που καθιστούν την αυτομόρφωση αναγκαία για τα άτομα των σύγχρονων κοινωνιών είναι οι νέες επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις και οι συνεπακόλουθες μεταμορφώσεις της αγοράς εργασίας. Μία από τις συνέπειες αυτών των αλλαγών είναι ότι πολλά επαγγέλματα χάνουν γρήγορα την αξία και τη χρησιμότητά τους, ενώ οι γνώσεις και οι δεξιότητες που τα άτομα κατέκτησαν στα πρώτα στάδια της ζωής τους καθίστανται ανεπαρκείς για το παρόν και το μέλλον. Η συνολική τεχνολογική αναδιάρθρωση της εργασιακής δραστηριότητας στερεί όλο και περισσότερο στα άτομα τη δυνατότητα να διατηρούν μία και μοναδική επαγγελματική ταυτότητα σε όλη τη διάρκεια της ενεργού ζωής τους. Κατά συνέπεια, ανεξάρτητα από τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες αυτής της κατάστασης για τα άτομα, οι νέοι άνθρωποι των τεχνολογικών κοινωνιών καλούνται να αλλάξουν δύο ή τρία επαγγέλματα στην επαγγελματική πορεία τους. Το γεγονός αυτό επιβάλλει στα άτομα να κατακτούν διαρκώς γνώσεις, να ανανεώνουν τις δεξιότητές τους, να αποκτούν γρήγορα νέες ειδικεύσεις, δηλαδή, να εκπαιδεύονται συνεχώς. Η εκπαίδευση δεν νοείται πια ως η απλή, κανονιστική μετάδοση γνώσεων από τις μεγαλύτερες γενιές στις νεότερες, όπως την όριζε ο E. Durkheim κατά τον 19 αιώνα. Και τούτο επειδή, τόσο το περιεχόμενο της εκάστοτε εκπαιδευτικής πράξης όσο και ο χρόνος που αφιερώνεται σε αυτήν, αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στις διαφορετικές γενιές, τα δύο φύλα και τις διαφορετικές κουλτούρες των ανθρώπων, γεγονός που παρατηρείται σε όλες τις σύγχρονες πρακτικές της καθημερινής ζωής. Η εκπαιδευτική πράξη καθίσταται επομένως μια διαδικασία που δεν περιορίζεται στο χώρο (το σχολείο) και το χρόνο (περίοδος της νεότητας), αλλά επεκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής και πέραν των σχολικών τειχών.

Αλεξάνδρα Κορωναίου, Εκπαιδεύοντας Εκτός Σχολείου, 2002,διασκευή



153

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ


Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου η εξουσία πηγάζει και ασκείται από τον λαό. Η ετυμολογία της λέξεως βρίσκεται στα συνθετικά «δήμος» (το σύνολο ή η συνέλευση των ανθρώπων που έχουν πολιτικά δικαιώματα) και «κράτος» (δύναμη, εξουσία, κυριαρχία). Ο όρος επινοήθηκε κατά τον πέμπτο αιώνα π.Χ., στην κλασική Ελλάδα, και χρησιμοποιήθηκε κατ' αντιδιαστολή με τη μοναρχία, την αριστοκρατία και την ολιγαρχία. Σήμερα, στην καθομιλουμένη, χρησιμοποιείται συνήθως κατ' αντιδιαστολή με τον όρο δικτατορία. Κεντρικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία: των πολιτών, στην άμεση δημοκρατία, ή κάποιων αντιπροσώπων τους, στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

1. Το πολίτευμα στηρίζεται στην ελεύθερη έκφραση της λαϊκής βούλησης. 2. Η εξουσία ασκείται και ελέγχεται από την συνάθροιση των εκλεγμένων

αντιπροσώπων του λαού. 3. Η λαϊκή βούληση εκφράζεται δια μέσου όχι ενός, αλλά πολλών πολιτικών

κομμάτων που διεκδικούν στις εκλογές το χρίσμα 4. Τα πολιτικά κόμματα διαδέχονται το ένα το άλλο στην κυβέρνηση του τόπου

ανάλογα με τις προτιμήσεις του λαού, χωρίς να αναιρούνται οι βασικές αρχές του πολιτεύματος.

5. Ισονομία, που εξασφαλίζει την ισότητα των πολιτών απέναντι στο νόμο 6. Αξιοκρατία, που παρέχει σε όλους τις ίδιες ευκαιρίες για ανάδειξη στα ανωτέρα

αξιώματα. 7. Σεβασμός των ανθρωπινών δικαιωμάτων. 8. Ενδιαφέρον για τα κοινά, χωρίς το οποίο η κοινή προσπάθεια για επίλυση των

προβλημάτων αποβαίνει αναποτελεσματική

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

1. διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών 2. δικαίωμα «εκλέγειν –εκλέγεσθαι» σ’ όλους τους πολίτες 3. ισονομία 4. πολυκομματισμός 5. ατομικές ελευθερίες 6. διάλογος αντικειμενική πληροφόρηση 7. πολυφωνία – ευρύτερη παιδεία 8. ορθή πολιτική κοινωνικοποίηση – κοινωνική συνείδηση 9. υπευθυνότητα 10. ενεργός συμμετοχή στα κοινά.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CF%84%CE%B5%CF%85%CE%BC%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/5%CE%BF%CF%82_%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1%CF%82_%CF%80.%CE%A7.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%BF%CF%87%CE%AE

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%91%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%BB%CE%B9%CE%B3%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%BA%CF%84%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%B7_%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B9%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B9%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1



154

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

1. Οδηγεί στη διαμόρφωση συνειδήσεων- Συνειδητός ηθικός αυτοπεριορισμός: Ο άνθρωπος έχει συγκροτήσει μια ηθική προσωπικότητα που στηρίζεται σε συγκεκριμένες αρχές. Στην καθημερινή του ζωή, μπορεί και κατευθύνει τις πράξεις του σύμφωνα με αυτές τις αρχές. Τον διακρίνει δηλαδή η συνειδητότητα. Ο τρόπος συμπεριφοράς του εναρμονίζεται με τις πεποιθήσεις του, χωρίς να δέχεται καμία εξωτερική πίεση. Έτσι αναπτύσσεται και διαφυλάττεται η εσωτερική δύναμη της ψυχής, που αποτελεί γνήσιο συστατικό στοιχείο της δημοκρατίας.

2. Η ελευθερία δίνει στον άνθρωπο δικαιώματα και υποχρεώσεις. Η συναίσθηση της ευθύνης βοηθά τον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει τη θέση του μέσα στον κόσμο, το ρόλο του μέσα στην κοινωνία, το σκοπό της ζωής και το νόημα της ατομικής ύπαρξης. Οι υποχρεώσεις δεν είναι καταναγκασμός, αλλά εσωτερική επιταγή. Εσωτερική ελευθερία είναι ο σεβασμός προς τον εαυτό μας και τον συνάνθρωπό μας.

3. Η δημοκρατία προσφέρει κοινωνική αγωγή, ανάπτυξη κοινωνικών προδιαθέσεων, περιορισμό των εγωιστικών ορμών, καλλιέργεια ατομικής και συλλογικής ευθύνης.

4. Άμεσα συναρτημένη με αυτήν είναι η έννοια του ενεργού πολίτη. Την πολιτικοποίηση ζητά η ίδια φύση της δημοκρατίας, που θέλει να διασφαλίσει τη λαϊκή θέληση και κυριαρχία. Χρέος του πολίτη δεν είναι μόνο να υπακούει πρόθυμα στις αρχές και να εκτελεί πιστά τις επιταγές των νόμων, αλλά και να συμβάλλει στη σύλληψη, σύνταξη και θέσπισή τους. Με αυτό τον τρόπο, ο πολίτης παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ζωής του, επιτυγχάνεται πιο άμεσα η λύση των προβλημάτων μέσα από μια κοινή προσπάθεια και μια γόνιμη ανταλλαγή απόψεων (διάλογος). Παράλληλα ολοκληρώνεται πνευματικά και ηθικά το ίδιο το άτομο. Επίσης αποτρέπεται ο κίνδυνος της μονομερούς προώθησης των αιτημάτων και προβλημάτων μιας κοινωνικής ομάδας σε βάρος άλλων.

5. Βασική αρχή της είναι η αιρετότητα των αρχόντων. Οι ηγέτες που αναδεικνύoυν μια δημοκρατία καλούνται να υπηρετήσουν τα λαϊκά συμφέροντα και όχι να καταχραστούν την εξουσία. Η λαϊκή ψήφος υπάρχει για να θωρακίζει τα λαϊκά συμφέροντα και για να απομακρύνει κάθε τάση που στρέφεται ενάντια στο κοινωνικό σύνολο και τα συμφέροντά του.

6. Αξιοκρατία: Η δημοκρατία αναγνωρίζει ίσα δικαιώματα σ’ όλους τους πολίτες, ενώ παράλληλα δίνει περιθώρια διάκρισης των ικανών. Η δημοκρατία λοιπόν οφείλει να αξιοποιεί δημιουργικά την ανομοιομορφία του κοινωνικού συνόλου. Επίσης ένα από τα συστατικά στοιχεία της δημοκρατίας είναι η κατοχύρωση του δικαιώματος της αντίθετης γνώμης κι η δυνατότητα έκφρασης ακόμα και των ίδιων των εχθρών της. Κύριο χαρακτηριστικό της δημοκρατίας είναι ο πολυκομματισμός κι ο πλουραλισμός των ιδεών. Η πλειοψηφία έχει βέβαια το δικαίωμα να εξουσιάζει, δεν έχει όμως το δικαίωμα να καταπιέζει τη μειοψηφία, η άποψη της οποίας πρέπει να είναι σεβαστή κι επιθυμητή. Άλλωστε η αλήθεια δεν καθορίζεται με αριθμητικά δεδομένα.



155

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΟΥ ΑΠΕΙΛΟΥΝ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

1. Στη σύγχρονη κοινωνία η τεχνολογία κατευθύνει, προγραμματίζει, προκαθορίζει: Μέσω της τεχνολογίας ο έλεγχος συγκεντρώνεται σ’ ένα ενιαίο κέντρο, άρα η εξουσία ασκείται απ’ αυτό το κέντρο, ενώ οι κατά τόπους υπεύθυνοι μετατρέπονται σ’ εκτελεστικά όργανα. Ο σημερινός μηχανισμός διοίκησης έχει εντελώς απρόσωπο χαρακτήρα και τείνει να υποτάξει τον άνθρωπο στη μηχανή. Επίσης η χρήση της τεχνολογίας στη συγκέντρωση και διάδοση της γνώσης και της πληροφόρησης, αν και από τη μία αποτελεί θετική δημοκρατική εξέλιξη, αφού παρέχει σ’ όλους τους ανθρώπους μόρφωση, ψυχαγωγία, πνευματική καλλιέργεια, από την άλλη, οι εμπορικές διαφημίσεις, οι ιδέες, τα πρότυπα ζωής που έντεχνα διοχετεύονται με την «επιστημονική» σύγχρονη προπαγάνδα και με τη χρήση τεχνολογικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, ελέγχουν και κατευθύνουν, κατά κάποιο τρόπο, τη σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου. Με τον έλεγχο όμως της σκέψης καταστρέφεται η δημοκρατία.

2. Η έλλειψη σεβασμού προς τους κανόνες της δημοκρατίας, ο φανατισμός, ο δογματισμός, τα πολιτικά πάθη, το ανελέητο και χωρίς ηθικούς φραγμούς κυνήγι του χρήματος και της εξουσίας, η δημαγωγία, οδηγούν το δημοκρατικό πολίτευμα σε αστάθεια με επακόλουθο την επιβολή αυταρχικών καθεστώτων.

3. Σήμερα παρατηρούνται ιδιαίτερα αρνητικά φαινόμενα στο χώρο της πολιτικής όπως: η παθητική περιθωριοποίηση (με την έννοια της αποχής από την πολιτική και κοινωνική δράση), η δυναμική περιθωριοποίηση (με την μορφή τρομοκρατικών ενεργειών), η υιοθέτηση της ανηθικότητας ως πολιτικής πρακτικής.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

1. Απενεργοποίηση του πολίτη, περιορισμός, εξαφάνιση κάθε μορφής κοινωνικού

ελέγχου ή διαλόγου. Οι άνθρωποι μετατρέπονται σε άβουλους, παραγωγικούς, ηθικολόγους μιας παρεξηγημένης ηθικής δέχονται τη βία και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ κατηγορούν τους πολιτικούς για ζητήματα χωρίς ουσιαστική σημασία (π.χ. για κάθε «παραστράτημα» στην ιδιωτική τους ζωή).

2. Χρήση μεθόδων της διαφήμισης (θέαμα-συνθηματολογία) και σε πολιτικό επίπεδο διεξαγωγή προεκλογικών αγώνων και πολιτικών αντιπαραθέσεων όχι σε επίπεδο επιχειρηματολογίας αλλά «θεαματικών» συγκεντρώσεων και συνθηματολογίας, πτώση πολιτικών ηθών, δημιουργία οπαδών κι όχι συνειδητών πολιτών , κρίση και υποβιβασμός της δημοκρατίας, αφού αυτή προϋποθέτει επιχειρηματολογία, πολιτική συνείδηση και υπεύθυνη δράση.

3. Οι κυνικοί, οι τυχοδιώκτες, με το προσωπείο της εντιμότητας ή της γενναιότητας, κυριαρχούν στη ζωή μας. Ο πραγματικά έντιμος άνθρωπος συρρικνώνεται στην απογοήτευσή του, βυθίζεται στον κόσμο της βαθιάς σιωπής, πληγώνεται από τη σκέψη πως είναι ανήμπορος να δώσει περιεχόμενο ουσίας στη ζωή του, πως οι πράξεις του είναι παρωδία των οραματισμών του.

4. Καλλιεργείται, προωθείται και αναγνωρίζεται κοινωνικά, η νοοτροπία του βολέματος κι’ η προαγωγή του ατομικού συμφέροντος.

5. Στο σχολείο γίνεται μια προσπάθεια πρώιμης πολιτικοποίησης. Στην ουσία όμως αποδεικνύεται πως πρόκειται για μια διαδικασία έξυπνης απολιτικοποίησης.

6. Ο νέος διαπιστώνοντας τα αδιέξοδα, απογοητεύεται και συχνά στρατεύεται σε τρομοκρατικές οργανώσεις, που έχουν σαν στόχο την ανατροπή του πολιτικού κατεστημένου, με αποτέλεσμα, την πρόκληση ανωμαλιών στην πολιτικοκοινωνική ζωή. (τρόμος- φασισμός)



156

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΡΟΥΣΦΕΤΟΛΟΓΙΑ

Το κεντρικό πρόβλημα μιας πολιτείας πρέπει να είναι η διαμόρφωση πολιτών που να εμφορούνται από αίσθημα ευθύνης έναντι του συνόλου. Όπου αυτό υφίσταται, εκεί φυσικά δεν κάνει την παρουσία του το φαινόμενο του ρουσφετιού. Εκείνο όμως που παρατηρεί κανένας κάνοντας μια τομή μέσα στο κοινωνικό μας σώμα, είναι που σπάνια ή σχεδόν καθόλου δε συναντά κανένας ίχνη αισθήματος ευθύνης. Δεν αναζητούμε φαίνεται σχεδόν τίποτε με συνείδηση ευθύνης. Όσο σοβαρό κι αν είναι κάτι δεν αντικρίζεται με αίσθημα χρέους και υπευθυνότητας.

Η νεοελληνική αγωγή απεχθάνεται την ανάπτυξη αισθήματος ευθύνης. Αντιμάχεται την καλλιέργεια της συνείδησης υπευθυνότητας σε βαθμό που να την καταπολεμά κατά συστηματικό και βασικό τρόπο. Τέτοιου είδους αρχές σαν την ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης και υπευθυνότητας ο Νεοέλληνας τις θεωρεί επικίνδυνες και άχρηστες. «Παιδί μου» λέει ο πατέρας «κοίταξε γύρω σου και πρόσεχε ποιος πάει μπροστά, ποιος προκόβει. Άσε τους νόμους και τις δικαιοσύνες, αυτά είναι για τους κουτούς. Εσύ στάσου έξυπνος στη ζωή, μη γίνεσαι κορόιδο, να ΄σαι καπάτσος, άσε τα καθήκοντα και τις συνειδήσεις. Άσε αυτούς τους αγαθούληδες, δε βγαίνεις πέρα με την αλήθεια, κυριαρχεί το ψέμα ». «Κοίτα» επαναλαμβάνει «γύρω σου και πρόσεξε ποιος προκόβει ο αναιδής, ο θρασύς, ο φαύλος, ο καταφερτζής, ο καπάτσος, ο ¨ατσίδας¨ . Άφησε το ήθος, το δίκαιο και τους νόμους αυτά είναι για τους ¨μπουνταλάδες¨ όχι για τους έξυπνους»!!! Ποιο συναίσθημα ευθύνης και ποια συνείδηση υπευθυνότητας και χρέους να αναπτύξεις και να στερεώσεις μέσα σε μια κοινωνία που χαίρεται τον «έξυπνο», τον «ατσίδα» και ιδανικό της είναι «ο καταφερτζής». Το φαινόμενο είναι αποκαρδιωτικό γιατί πιάνει όλα τα κοινωνικά στρώματα ανεξαιρέτως. Με την τέτοιο ιδανικό πώς να μην κινούμαστε μέσα σε μια αρρωστημένη κοινωνική ατμόσφαιρα όπου το ρουσφέτι και η γραφειοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο, παρά συμπτώματα μιας βαριάς αρρώστιας, καρκινώματα του κοινωνικού οργανισμού μας, που δηλητηριάζουν το αίμα της ωραίας κυρίας που καλούμε Δημοκρατία, η οποία σιγά σιγά πεθαίνει από αναιμία. Οι δημοκρατίες δεν στεριώνουν ούτε ζουν με «καπατσοσύνες», «ατσιδισμούς», «καταφερτζήδες», «ρουσφετολόγους», επιτήδειους, ώμους «ατομικιστές», «τετραπέρατους στις κομπίνες», με ρητορισμούς, σοφιστείες, πονηριές, δημαγωγίες, εγωλατρίες, υποκρισίες και μάσκες δημοκρατίας, με συμφεροντολάτρεις, κόλακες και λοιπά παρόμοια. Η πολιτική, και πολιτική ασκούμε όλοι μας κάθε ημέρα, πολίτες και πολιτευόμενοι, πολιτική με τη σωστή της σημασία είναι, ας το πούμε ακόμη μια φορά, πνευματικό λειτούργημα. Είναι παιδαγωγία, παιδεία, είναι ήθος, ηθικό φρόνημα, ηθική, είναι πρόβλημα αγωγής που δυστυχώς μας λείπει ...

Η δημοκρατία δε συμβιβάζεται με κανένα λόγο με το ρουσφέτι και τη γραφειοκρατία, την καπατσοσύνη και τον καταφερτζή, το ψέμα και τον ατσιδισμό, τη νοθεία και την ανευθυνότητα, την επιτηδειότητα και την ηθική ευλυγισία και τα παρόμοια σαν τη θλιβερή περιφρόνηση των νόμων, τη βασιλεία της παρανομίας που πνίγει κάθε ανάδομα συνείδησης ευθύνης. Η δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω στην αρετή και στο δίκαιο νόμο, επάνω στην πολιτική ελευθερία, επάνω στην αναπτυγμένη συνείδηση ευθύνης και υπευθυνότητας, επάνω στη συνειδητοποιημένη θεωρητικά και πρακτικά ατομική ελευθερία, στο ήθος της ευθύνης. Οι άνθρωποι του ρουσφετιού και της γραφειοκρατίας, δεν υστερούν σε νοητική ανάπτυξη, τουναντίον επαίρονται για την «εξυπνάδα» τους. Εκείνο όμως που απουσιάζει από αυτούς είναι η συνείδηση προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης. Εκείνο δε που επιπολάζει είναι η πονηριά, αυτή που ταπεινώνει. Έτσι ο Νεοέλληνας στην πλειονότητα του δεν μπορεί να σκεφτεί άνθρωπο απονήρευτο. Η δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω στην τιμιότητα, ωστόσο στον τόπο μας είναι χειροπιαστό πια πόσο αυτή περιφρονείται ως διαπόμπευση. Θεμελιώνεται επάνω στην αξιοκρατία. Η δημοκρατία διαμορφώνεται από τους πολίτες της και μάλιστα από την κατεύθυνση και τη θέση που παίρνουν απέναντι στη ζωή, απέναντι στον εαυτό τους και στο σύνολο. Η δημοκρατία είναι προϊόν του χαρακτήρα και της νοοτροπίας των πολιτών της. Ζει μέσα στους ανθρώπους και στις κοινωνικές ηθικές αρχές τους, με τις οποίες αυτοί ζουν. Είναι εξαρτημένη από το πόσο οι ηθικές βάσεις των πολιτών είναι ή όχι αναπτυγμένες και κατά έμπρακτο τρόπο εφαρμοσμένες μέσα στη συμβιωτική κοινωνική ύπαρξη μας.



157

Πάντως είναι ανάγκη όλοι ν’ αναρωτηθούμε που βρισκόμαστε. Πως μπορούμε να λέμε ότι είμαστε δημοκρατικοί πολίτες με δημοκρατικό πνεύμα, νόημα και συνείδηση, τη στιγμή που η συμπεριφορά μας και η στάση μας απέναντι στον καθένα, απέναντι στο καθετί είναι σαφώς αντιδημοκρατική, θλιβερά ατομικιστική, στενότατα συμφεροντολατρική.

ΚΕΙΜΕΝΟ

Στις μέρες μας γίνεται πολύς λόγος για τη δημοκρατία, για τις αρχές της, ως πολιτεύματος, καθώς και για τις ευεργετικές συνέπειές της. Λέγεται ακόμη ότι η ποιότητά της εξαρτάται από το πνευματικό επίπεδο ενός λαού και ότι οι λαοί απαίδευτοι παραμορφώνουν την έννοια της δημοκρατίας, ενώ μορφωμένοι λαοί την τιμούν και την προάγουν συνεχώς. Ποια είναι η τοποθέτησή μας πάνω στο ζήτημα αυτό; Την τοποθέτησή μας εκφράζει ένας πασίγνωστος λόγος του Τσώρτσιλ: «Η δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα … εξαιρουμένων όλων των άλλων»! Η χιουμοριστική αυτή παραδοξολογία εγκλείει έναν πυρήνα αλήθειας. Όντως, η δημοκρατία μπορεί να γίνει χειρότερο πολίτευμα κι από τυραννία, αν δε στηρίζεται σε δύο άξονες: τη μόρφωση και το ήθος πολιτών και πολιτικών. Όπως έχει συχνά διακηρυχθεί, η δημοκρατία δεν είναι ένα απλό πολίτευμα· είναι βαθμίδα πολιτισμού. Αλλ’ αυτό για να κατανοηθεί, απαιτεί μια αναδρομή σε παλαιότερες μορφές ζωής. Όπως είναι γνωστό, ο άνθρωπος από τα πρώτα χρόνια της ιστορικής του ζωής, εντάχθηκε κι οργανώθηκε σε κοινωνικές ομάδες, που η καθεμιά χαρακτηριζόταν από διαφορετικές – και πολλές φορές σε διαμετρικά αντίθετες – πολιτειακές μορφές και νομικές πλαισιώσεις. Κι είναι ακόμη γνωστό ότι σ’ όλη σχεδόν την πορεία της ιστορίας του αναζήτησε κι επιδίωξε τη δικαιότερη και ηθικότερη πολιτειακή οργάνωση, που μπορούσε να επινοήσει, θεμελιωμένη και βασισμένη στις διαχρονικά αναλλοίωτες αρχές και αξίες της ελευθερίας και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Απόδειξη για το αληθές της πρότασης αυτή μπορούμε εύκολα να βρούμε μελετώντας κι αναλύοντας τις σελίδες οποιουδήποτε βιβλίου ιστορίας, που είναι γεμάτο από αγώνες και θυσίες για τ’ ανθρώπινα δικαιώματα, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που δεν είναι υπερβολή να χαρακτηρίσουμε την ανθρώπινη ιστορία ως «άθλημα ελευθερίας». Παρ’ όλα αυτά είναι γνωστό ότι στην καθημερινή πολιτική πρακτική τόσο το ήθος όσο και οι άλλες αρχές της δημοκρατίας διακυβεύονται και ταλαιπωρούνται βάναυσα. Γιατί δεν αρκεί να τιτλοφορούμε το πολίτευμά μας δημοκρατία, για να έχουμε δημοκρατία. Η δημοκρατία, πέρ’ από διακηρύξεις, είναι τρόπος ζωής. Δεν αρκεί να ξέρουμε τις αρχές της δημοκρατίας, πρέπει και να τις βιώνουμε. Δυστυχώς, η σημερινή πολιτική πράξη μόνο τις δημοκρατικές αρχές δεν προάγει. Το ήθος των πολιτικών μας δυνάμεων κινείται σε λυκοφωτικές αποχρώσεις. Η αξιοκρατία επίσης. Κι η κομματική αντιπαλότητα εγγίζει τα όρια του πολιτικού διχασμού. Δύσκολα θα βγούμε από την πολιτική κρίση, αν η πολιτική αντιπαράθεση δεν αποφορτισθεί από τα διχαστικά κηρύγματα και τις ψυχώσεις της εμφυλιοπολεμικής περιόδου. Η πολιτική δεν πρέπει ν’αγνοεί το παρελθόν· έχει χρέος όμως να χτίζει το μέλλον. Διασκευή κειμένου «ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ» Σ. Καργάκος, Εκδόσεις Gutenberg



158

ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ


Ο ρατσισμός είναι το δόγμα που αναπτύσσεται με σύνδεσμο συγκεκριμένα γνωρίσματα (εθνικά, θρησκευτικά, πολιτιστικά κ.λπ.) προκειμένου ν΄ αναγάγει μια ομάδα (κοινωνική, φυλετική, θρησκευτική, ως υπέρτερη άλλων. Το πιο συνηθισμένο είδος ρατσισμού, και αυτό που έχει δώσει την αρχική ονομασία στην λέξη (από την αγγλική race = φυλή), - λεγόμενος "ρασιαλισμός", ή εκ της ιταλικής "ράτσα" (razza) ο φυλετικός ρατσισμός.Οι ρατσιστές πιστεύουν σε βιολογικές διαφορές μεταξύ των φυλών, βάσει των οποίων και προσδιορίζουν αυτές σε ανώτερες και κατώτερες. Έτσι, με την θεωρία αυτή υποστηρίζουν ότι η φυλή με συγκεκριμένα (ανώτερα) εξωτερικά ή ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά, έχει το δικαίωμα να θεωρεί εαυτόν της ανώτερη από τις άλλες.Παλαιότερα συγγραφείς και κοινωνιολόγοι αντί του σύγχρονου όρου χρησιμοποιούσαν, ιδιαίτερα στις αγγλόφωνες χώρες, τον όρο ρασιαλισμός (racialism), που όλοι όμως συμφωνούν ότι πρόκειται για όρο δόγματος φυλετικής υπεροχής. Ο νεότερος όμως όρος (εκ της ιταλικής) επικράτησε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, περισσότερο για λόγους προπαγάνδας. Συγκεκριμένα η Ρ. Μπένεντικτ (R. Benedict) ορίζει τον ρατσισμό ως:"...το δόγμα όπου μία εθνική ομάδα (ethnic group) έχει καταδικαστεί από τη Φύση σε κληρονομική κατωτερότητα (hereditary interiority) ενώ μια άλλη σε κληρονομική ανωτερότητα (hereditary superiority)"*¹.Γενικά ο ρατσισμός θεωρείται κάτι περισσότερο από τη φυλετική προκατάληψη (race prejudice).Η τυπική θεωρία του σε σύγχρονες αναζητήσεις και σχετικές έρευνες, έχει τις ρίζες της στο πολυθρύλητο έργο του Ζοζέφ Αρτύρ ντε Γκομπινώ (Joseph Arthur De Gobineau): "Essai sur l' inegalite des races humaines" (Δοκίμιο επί της ανισότητας των ανθρωπίνων φυλών), που δημοσιεύτηκε το 1853 και κυριολεκτικά αποτέλεσε την θεωρητική κάλυψη και "ευλογία" των αποικιοκρατών. Ο πλέον εξέχων σύγχρονος υποστηρικτής του δόγματος αυτού κατά τον 20ο αιώνα θεωρείται ο

Βρετανός δημοσιολόγος (πολιτογραφήθηκε Γερμανός το 1916), Χιούστον Στιούαρτ Τσάμπερλεν (Houston Stewart Chamberlain).Σήμερα, η λέξη ρατσισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις πράξεις μιας ομάδας ανθρώπων εναντίον μίας άλλης ομάδας. Έτσι, οι ρατσιστές υποστηρίζουν την διαφορετικότητα των φυλών. Επίσης, οι φυλετικοί ρατσιστές θεωρούν μία συγκεκριμένη ομοιογενή ομάδα ανθρώπων ως ανώτερη, π.χ. θεωρούν τους "λευκούς" ανθρώπους ανώτερους από τους "μαύρους". Ο ρατσισμός θεωρείται παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος του ανθρώπου στην ισότητα στους τομείς της εργασίας, της πολιτικής, της οικονομίας και άλλων παραγόντων της καθημερινότητας.Από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα ρατσισμού αποτελούν οι πεποιθήσεις του Αδόλφου Χίτλερ, ο οποίος πίστευε ότι η ξανθή Άρεια φυλή (άνθρωποι που κατάγονται από τη φυλή των Αρείων) έχει δικαίωμα να κυριαρχεί στον πλανήτη, εις βάρος όλων των άλλων.Παραδείγματα ατόμων κατά του ρατσισμού είναι ο Νέλσον Μαντέλα και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ που έκαναν αγώνα κατά του ρατσισμού χωρίς την χρήση βίας.Τέτοιες πεποιθήσεις έχουν αποδειχτεί λανθασμένες από επιστημονική και ανθρωπολογική έρευνα, η οποία αποδεικνύει πώς όλοι οι άνθρωποι έχουν τον ίδιο πρόγονο, με αποτέλεσμα να έχουν τις ίδιες νοητικές και φυσιολογικές ικανότητες.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CF%8C%CE%B3%CE%BC%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%BC%CE%AC%CE%B4%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A6%CF%85%CE%BB%CE%AE

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CE%B1%CF%83%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%27_%CE%A0%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%27_%CE%A0%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%B1%CE%B3%CE%AC%CE%BD%CE%B4%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/1853

http://el.wikipedia.org/wiki/20%CE%BF%CF%82_%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1%CF%82

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CE%A3%CF%84%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CE%B1%CF%81%CF%84_%CE%A4%CF%83%CE%AC%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%BB%CE%B5%CE%BD

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD_%CE%A3%CF%84%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CE%B1%CF%81%CF%84_%CE%A4%CF%83%CE%AC%CE%BC%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%BB%CE%B5%CE%BD

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%95%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B4%CF%8C%CE%BB%CF%86%CE%BF%CF%82_%CE%A7%CE%AF%CF%84%CE%BB%CE%B5%CF%81

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B4%CF%8C%CE%BB%CF%86%CE%BF%CF%82_%CE%A7%CE%AF%CF%84%CE%BB%CE%B5%CF%81

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%86%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%B1_%CF%86%CF%85%CE%BB%CE%AE&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%AD%CE%BB%CF%83%CE%BF%CE%BD_%CE%9C%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B9%CE%BD_%CE%9B%CE%BF%CF%8D%CE%B8%CE%B5%CF%81_%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CE%B3%CE%BA

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B9%CE%BD_%CE%9B%CE%BF%CF%8D%CE%B8%CE%B5%CF%81_%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CE%B3%CE%BA



159

ΜΟΡΦΕΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:

1. Φυλετικός ρατσισμός ή Εθνικιστικός ρατσισμός (Εθνικισμός, Σωβινισμός) 2. Θρησκευτικός ρατσισμός 3. Κοινωνικός ρατσισμός 4. Ρατσισμός ανάμεσα στα είδη 5. Πνευματικός ρατσισμός 6. Πολιτισμικός ρατσισμός

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ

Αιτίες ρατσισμού είναι: οι οικονομικοί κυρίως λόγοι (π.χ. εκμετάλλευση μαύρων, σήμερα Αλβανών, που αποτελούν φθηνά εργατικά χέρια). Επίσης, η έλλειψη παιδείας (οι απαίδευτοι γίνονται κυρίως θύματα προπαγάνδας, δεν μπορούν να κρίνουν, οι επιτήδειοι μπορούν να καλλιεργήσουν στους ανθρώπους αισθήματα κατωτερότητας ή να τους φανατίσουν εναντίον άλλων ομάδων). Επιπλέον, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα μιας κοινωνίας (η βία, η εγκληματικότητα, η ανεργία δημιουργούν ένταση η οποία εκτονώνεται πάνω στους ξένους που γίνονται τα εξιλαστήρια θύματα). Ακόμη, επιθυμία κάποιων ατόμων ή λαών για απόκτηση δύναμης και εξουσίας (συμφέροντα οικονομικά, εδαφικά, κοινωνικά, πολιτικά κ.α.). Παράλληλα αίτια ρατσισμού μπορούν να θεωρηθούν ο βαθμός επιρροής των θρησκευτικών δοξασιών και η ηθική εξαχρείωση. Οι άνθρωποι υιοθετούν ρατσιστικές αντιλήψεις προκειμένου να εκμεταλλευτούν το συνάνθρωπό τους. Ακόμη αίτια όπως η κοινωνική διαστρωμάτωση, η ανισότητα στη παροχή ευκαιριών, η κοινωνική ισότητα είναι περισσότερο θεωρία παρά πρακτική καθώς και οι προκαταλήψεις που δημιουργούνται από την οικογένεια, την παράδοση και το περιεχόμενο των σπουδών του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Τέλος, είναι τα εθνικιστικά αίτια (οι μικροί λαοί φοβούνται την αφομοίωσή τους από τους μεγάλους και ισχυρούς και χρησιμοποιούν τον εθνικισμό τους ως ασπίδα διασφάλισης της ταυτότητάς τους).

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ

Οι συνέπειες του ρατσισμού είναι: το άτομο αποδέχεται σκοταδιστικές αντιλήψεις με αποτέλεσμα την παρακώλυση της κριτικής σκέψης, την πνευματική ανελευθερία. Επίσης, ο ρατσισμός οδηγεί στην οικονομική εκμετάλλευση ατόμων και λαών. Ακόμη, εξαιτίας του ρατσισμού, υπονομεύεται η δημοκρατική λειτουργία των θεσμών από την κυριαρχία της αδικίας, της αναξιοκρατίας και την περιφρόνηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επιπλέον, μία σημαντική συνέπεια του ρατσισμού είναι ότι περιθωριοποιούνται άτομα και ομάδες. Παρεμποδίζεται η δημιουργική τους συμμετοχή στην κοινωνία και η εξέλιξη τόσο των ίδιων όσο και της κοινωνίας. Αξίζει να αναφέρουμε πως λόγω του ρατσισμού, κυριαρχεί ο φόβος ανάμεσα στους ανθρώπους με αποτέλεσμα να δημιουργείται μία κοινωνική δυσλειτουργία. Γι' αυτό και τα άτομα δε συνεργάζονται αρμονικά μεταξύ τους. Ο ρατσισμός στερεί από τους λαούς, θύματα του ρατσισμού, την ευκαιρία να αναπτύξουν πολιτισμό. Τέλος, ένα συχνό και πολύ δυσάρεστο φαινόμενο είναι οι εκδηλώσεις βίας από τους ρατσιστές. Ο εθνικισμός ο οποίος είναι επίσης μορφή ρατσισμού μπορεί στο μέλλον να οδηγήσει σε πολεμικές συγκρούσεις.



160

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ

Η παιδεία μας θα πρέπει να είναι ανθρωπιστική. Ακόμη η πολιτική ηγεσία δεν θα πρέπει να ενθαρρύνει τις ρατσιστικές εκδηλώσεις. Παράλληλα, θα πρέπει να ασκεί υπεύθυνη πολιτική για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, για τους αλλοεθνείς και για τις μειονότητες. Ένας τρόπος καταπολέμησης του ρατσισμού είναι τα Μ.Μ.Ε. να μην καλλιεργούν ρατσιστικές αντιλήψεις, αλλά να προβάλλουν τα μηνύματα των πνευματικών ανθρώπων. Οι πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ των λαών και η επαφή με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους να είναι ένα μέσον καταπολέμησης του ρατσισμού. Επίσης, ο κάθε πολίτης θα πρέπει να διαθέτει κοινωνική συνείδηση. Να μπορεί δηλαδή να θέτει το συλλογικό καλό πάνω από το ατομικό. Επιπλέον, η οικογένεια θα πρέπει να μη περνάει απαρχαιωμένες ιδέες και προκαταλήψεις στα νεαρά μέλη της. Τέλος οι Διεθνείς Οργανισμοί θα πρέπει με τη σειρά τους να επιβάλλουν κυρώσεις, οικονομικές ή διπλωματικές, σε όλους όσους καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν σέβονται την ανθρώπινη υπόσταση του κάθε ατόμου.

ΚΕΙΜΕΝΟ: Ρατσισμός: από τη φυλή στην κουλτούρα Οι Αραβες έδωσαν το όνομα και ο Γάλλος βιολόγος Gobineau μετατόπισε τη

χρήση του όρου από τη γλωσσολογία στη φυσιολογία

Ετυμολογικά ο «ρατσισμός» προέρχεται από την ισπανική λέξη raza και την πορτογαλική raca, που χρονολογούνται από το 13ο αιώνα. Και στις δύο αυτές γλώσσες η λέξη σχηματίσθηκε από τα αραβικά, στα οποία ras σημαίνει κεφάλι. Οι Αραβες παλιά ήταν νομάδες και χωρισμένοι σε διαφορετικές φυλές. Στο πλαίσιο της φυλής του, ο καθένας έδινε μεγάλη σημασία στη γνώση-επίγνωση της γενεαλογικής του καταγωγής βάσει της οποίας αποκτούσε και διατηρούσε προνόμια και υποχρεώσεις. Η καταγωγή, δηλαδή, προσδιόριζε την κοινωνική θέση του καθενός. Η γνώση όμως της καταγωγής μεταβιβαζότανε προφορικά, από στόμα σε στόμα. Ετσι, ο καθένας όφειλε να τη συγκρατεί στη μνήμη του, να την έχει μέσα στο «κεφάλι» του. Με το αρχικό αυτό νόημα της φυλετικής και κοινωνικής καταγωγής, η λέξη «ράτσα» πέρασε και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Από το 16ο αιώνα χρησιμοποιούνταν στα αγγλικά και τα γαλλικά για να σημάνει: προέλευση, καταγωγή, και ταξινόμηση. Στην επιστήμη της βιολογίας χρησιμοποιούνταν εναλλακτικά με τους όρους «γένος» και «είδος», προκειμένου να ταξινομηθούν διαφορετικές ομάδες ή οικογένειες οργανισμών. Περί τα τέλη του 18ου αιώνα αναπτύχθηκε η επιστήμη της φυσικής ανθρωπολογίας. Με περίπλοκες μετρήσεις και ταξινομήσεις, επιστήμονες της εποχής εκείνης προσπάθησαν να προσδιορίσουν την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και να το ομαδοποιήσουν με βάση ορισμένα βιολογικά χαρακτηριστικά (χρώμα και αποχρώσεις του δέρματος, των μαλλιών, σωματότυποι, μορφολογικά χαρακτηριστικά κ.λπ.). Στα μέσα του 19ου αιώνα η σοβαρή αυτή επιστημονική προσπάθεια παραφθάρθηκε από το έργο του Γάλλου βιολόγου Gobineau, ο οποίος σκεπτόμενος ιδεολογικά πρότεινε το μύθο της «Αριας Φυλής-Ράτσας». Το «άρια» προέρχεται από τη σανσκριτική λέξη Aryan, που σήμαινε «ευγενής». Ο όρος αυτός χρησιμοποιούνταν ευρέως από τις αρχές του 19ου αιώνα στην επιστήμη της συγκριτικής γλωσσολογίας για την ταξινομική περιγραφή της οικογένειας των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Ο Gobineau, όμως, παραβιάζοντας την επιστημονική δεοντολογία, μετατόπισε τη χρήση του όρου από τη γλωσσολογία στη φυσιολογία. Ετσι, από την τεχνική και ταξινομική περιγραφή των «ευγενών» γλωσσών, η ανάλυση μετατοπίσθηκε στο επίπεδο της φυλετικής ανωτερότητας, εγκαινιάζοντας ένα ρεύμα ιδεών που είναι γνωστό ως «κοινωνικός δαρβινισμός»: η εξέλιξη μέσω του ανταγωνισμού ανάμεσα στα διάφορα είδη, που για τον Δαρβίνο είχε καθαρά βιολογικό χαρακτήρα, στο έργο του Gobineau μετετράπη σε ανταγωνισμό εντός ενός είδους, του ανθρώπου. Υποτίθεται ότι η καλύτερη και καθαρότερη ανθρώπινη ράτσα θα επικρατήσει όλων των άλλων. Είναι σαφές ότι το πέρασμα από την επιστημονική - βιολογική σημασία στη μυθική σημασία της «ράτσας» γίνεται με την οικοδόμηση του ρατσισμού ως τρόπου σκέψης. Είναι, δηλαδή, ο ρατσισμός που ορίζει και επινοεί τη «ράτσα» και όχι το αντίστροφο. Ο ρατσισμός δεν είναι ένας και ενιαίος. Υπάρχουν



161

όμως ορισμένα δομικά χαρακτηριστικά κοινά σε όλους τους ρατσισμούς. Ετσι, κάθε ρατσισμός στηρίζεται σε αρνητικά στερεότυπα, δηλαδή σε προκαταλήψεις απέναντι στις άλλες, στις ξένες φυλές. Ο ρατσιστής γνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς και τις επιμέρους κοινωνικές ομάδες. Τις διαφορές αυτές όμως τις απολυτοποιεί, τις θεωρεί αναλλοίωτες και αιώνιες. Τη δική του φυλή θεωρεί ανώτερη από όλες τις άλλες. Επιπλέον, θεωρεί ότι τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης ομάδας είναι ομοιογενή για όλα τα μέλη της. Δεν αναγνωρίζει, δηλαδή, ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα μέλη ακόμα και της δικής του ομάδας-φυλής. Πρόκειται βεβαίως για πίστη και όχι για γνώση. Είναι αλήθεια ότι στο πλαίσιο των ομάδων οι πάντες σχηματίζουν θετικά στερεότυπα για τους δικούς τους (έσω ομάδα) και προκαταλήψεις για τους τρίτους (την έξω ομάδα). Προκαταλήψεις διαμορφώνουμε όλοι από τα πρώτα στάδια της ανατροφής μας, εφόσον δεν μπορούμε να σχηματίσουμε ταυτότητα χωρίς τη διάκριση «εμείς - αυτοί». Αυτό συμβαίνει ανέκαθεν. Εκείνο όμως που δεν είναι αναπόφευκτο, είναι η διά παντός εμμονή και καθήλωση κάποιου στις κληρονομημένες από το κοινωνικό του περιβάλλον προκαταλήψεις. Ρατσιστής, ακριβώς, είναι εκείνος που δεν δέχεται ποτέ να υποβάλει σε κριτική συζήτηση τις προκαταλήψεις του. Ο ρατσιστής δεν είναι απλώς δύσπιστος στο ένα ή το άλλο επιχείρημα. Απορρίπτει την ίδια τη χρήση του λόγου. Αυτό συμβαίνει γιατί δίπλα στις υπαρκτές διαφορές προσαρτά ο ίδιος ορισμένες φαντασιακές διαφορές, έτσι ώστε οι πρώτες να αποτελούν άλλοθι για τις δεύτερες. Ουσιαστικά, ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους. Απεναντίας, ο ρατσισμός δημιουργεί μια αιτία προκειμένου να εκδηλωθεί. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει πραγματικά η αιτία, θα εφευρεθεί. Η πίστη στην πρόταση «οι Εβραίοι σφάζουν παιδιά Χριστιανών» ή «όλοι οι Αλβανοί είναι εγκληματίες» είναι από λογική άποψη αστήρικτη. Από ψυχολογική άποψη, όμως, εξηγείται γιατί προσφέρει άλλοθι για την εκδήλωση επιθετικότητας απέναντι στις ομάδες-θύματα. Η υπερβολική έξαψη, η «υπερ-αντίδραση» με την οποία ένας ρατσιστής απορρίπτει τον άλλον, δεν έχει καμιά σχέση με την εκάστοτε πραγματική αφορμή, όποτε κι αν αυτή ποτέ δοθεί. Φυσικά, ο ρατσισμός συγγενεύει με την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό. Πολλές φορές συνυπάρχει μαζί τους, διαμορφώνοντας μια κατάσταση συγκοινωνούντων δοχείων. Ωστόσο, η ξενοφοβία μπορεί να μη στηρίζεται σε μια ανορθολογική πίστη στη βιολογική ανωτερότητα της φυλής, αλλά σε απλή άγνοια. Επίσης, ένας εθνικιστής μπορεί να υποτιμά τα άλλα έθνη, πλην όμως δεν είναι απαραίτητο να επιθυμεί την εξαφάνισή τους. Η ιδιαιτερότητα του ρατσιστή έγκειται στο ότι εκτός από την πίστη του στη διαφορά της δικής του ανώτερης, καλής και καθαρής φυλής επιθυμεί την εξαφάνιση των άλλων, επιθυμεί την εξαφάνιση των διαφορών (ανεξάρτητα από το αν πραγματοποιεί την επιθυμία αυτή). Επιπλέον, στις μέρες μας έχει αλλάξει και το περιεχόμενο του ρατσισμού. Σήμερα η έννοια της ράτσας έχει περιθωριοποιηθεί, μια και αποδείχθηκε το αντιεπιστημονικό του υπόβαθρο. Στο πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών ο ρατσισμός εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο: αντί να διατυμπανίζει την ανωτερότητα της φυλής και την απόρριψη των άλλων, ο ρατσισμός εκφράζεται κυρίως με την απόλυτη αποδοχή των πολιτισμικών διαφορών. Η ανισότητα του ανώτερου και του κατώτερου αντικαθίσταται από την απόλυτη διάκριση ανάμεσα σε ανόμοιους και αναφομοίωτους, υποτίθεται, πολιτισμούς. Πυρήνας του ρατσισμού πλέον είναι η φοβία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Η επιδεικτική περιφρόνηση για τους κατώτερους παραχωρεί τη θέση της στην έμμονη αποφυγή της επαφής με τους άλλους. Εξαιτίας της μετατόπισης από τη «φυλή» στην «κουλτούρα» γίνεται λόγος πλέον για «νεο-ρατσισμό». Για την εκδήλωση ρατσιστικών συμπεριφορών απαιτείται κατάλληλο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, διεθνών ανακατατάξεων, αυξάνουν οι ρατσιστικές συμπεριφορές εις βάρος ευπαθών κοινωνικών ομάδων (μετανάστες, πρόσφυγες, εθνικές μειονότητες, ομοφυλόφιλοι, μαύροι κ.λπ.). Οι ομάδες αυτές καθίστανται αντικείμενο ηθικού πανικού, δυσμενών διακρίσεων, καθίστανται το «κακό» αντικείμενο επί του οποίου διοχετεύονται το άγχος, ο φθόνος, η μνησικακία και η καταπιεσμένη επιθετικότητα της πλειοψηφίας. Δυσμενείς διακρίσεις όμως δεν κάνουν μόνον οι πλειοψηφίες προς τις μειοψηφίες, αλλά και οι μειοψηφίες μεταξύ τους (π.χ. Τσιγγάνοι εναντίον Αλβανών). Πρόκειται για έναν διασπαστικό ρατσισμό που διευκολύνει την κυριαρχία των ελίτ εξουσίας μέσω της τακτικής του «διαίρει και βασίλευε».



162

ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ


Φανατισμός είναι η προσήλωση σε μια ιδέα, πρόσωπο ή ομάδα προσώπων, στις προσωπικές μας απόψεις και αντιλήψεις, με εγωισμό και εμπάθεια, δίχως να υπάρχει προηγουμένως κριτική, λογική επεξεργασία.

Οι δύο όψεις φανατισμού: Ο φανατισμός εμφανίζεται με δύο όψεις: την αγαθή και ευεργετική από τη μια μεριά

και την κακή και καταστρεπτική από την άλλη. Ο ευεργετικός φανατισμός είναι η προσήλωση σ’ ένα ανώτερο ιδανικό ή χρέος, πάθος για αλήθεια, έρευνα, παιδεία, ειρήνη, δικαιοσύνη που προάγει τον πολιτισμό και εξυψώνει τον άνθρωπο.

Η συνηθισμένη όμως όψη του φανατισμού, αυτή που κυρίως γνωρίζουμε σήμερα, είναι η καταστρεπτική και αποκρουστική. Αυτή που οδηγεί τον άνθρωπο στο σκοταδισμό και την άρνηση, τον κάνει δογματικό, μισαλλόδοξο και σε αρκετές περιπτώσεις βίαιο.

Κύριες μορφές φανατισμού είναι: ο θρησκευτικός, πολιτικός, εθνικός και ο

φανατισμός του γηπέδου (χουλιγκανισμός)

ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΤΟΝ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟ 1. Πρωταρχικό αίτιο αποτελεί η απουσία παιδείας, όχι μόνο με την έννοια των γνώσεων,

αλλά και της ευρύτερης πνευματικής καλλιέργειας. Η στενότητα των πνευματικών οριζόντων δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να δει τα πράγματα καθαρά, έτσι ώστε να παρασύρεται και να παθιάζεται εύκολα. Μ’ αυτό τον τρόπο, ατροφεί η κρίση, η διαλεκτική ικανότητα του νου, απορρίπτεται ο αντί-λόγος.

2. Συχνά η αγάπη, ο θαυμασμός ή η αφοσίωση σε κάτι (θρησκεία, πολιτική, αθλητισμός κλπ), ιδίως μεταξύ νέων ανθρώπων, οδηγεί στη δογματική απόρριψη οποιασδήποτε άλλης θεωρίας ή άποψης και στη φανατική υποστήριξη της δικής τους.

3. Απ’ την άλλη μεριά, εκμεταλλευόμενοι την απουσία πνευματικής συγκρότησης μερικών ατόμων, πολιτικοί, θρησκευτικοί ηγέτες και αρχηγοί αθλητικών ή άλλων οργανώσεων απευθύνονται σ’ αυτά και τα καθιστούν οπαδούς.

4. Η ακόρεστη δίψα για την ολοκληρωτική επίτευξη κάποιου σκοπού, αποτέλεσμα ιδεολογικής προσκόλλησης, οδηγεί πολλούς ανθρώπους σε ακραίες ιδεολογικές απόψεις και την υιοθέτηση ανάλογης συμπεριφοράς.

5. Η βίαιη στέρηση κάποιου δικαιώματος, η διαφωνία για κάποια συντελούμενη αλλαγή (κοινωνική ή άλλη) ή η σφοδρή επιθυμία για κάτι τέτοιο σε συνδυασμό με τις κοινωνικές πολιτικές, οικονομικές συνθήκες σ’ ένα χώρο, δημιουργεί οργανωμένες αντιδράσεις με κύριο χαρακτηριστικό τον έντονο φανατισμό των ατόμων (π.χ. μαζικά κινήματα, διεκδικητικοί αγώνες κλπ).

6. Η εισχώρηση του ατόμου σε ομάδες φανατικών που σιγά-σιγά το επηρεάζουν και το οδηγούν στο δικό τους δρόμο (συμβαίνει κυρίως με τις παρέες των φιλάθλων, όπου ο ένας παρακινεί τον άλλον, με αποτέλεσμα να φτάνουν στο σημείο ακόμη και να εγκληματήσουν για την ομάδα τους).

7. Ο άξενος χαρακτήρας των σύγχρονων μεγαλουπόλεων που αντιστρατεύονται τη γνήσια επικοινωνία, η ψυχική απομόνωση του σημερινού ανθρώπου, ωθεί τα άτομα



163

στην υιοθέτηση ακραίων απόψεων που «δίνουν νόημα»στη ζωή τους και τους επιτρέπουν να επικοινωνούν με άλλα.

8. Η έντονη ανασφάλεια που αισθάνεται ο σύγχρονος άνθρωπος, η ανάγκη για επιβεβαίωση, που πηγάζει από την έλλειψη αυτοεκτίμησης και την απόρριψη του εγώ, αποβαίνει ενισχυτικός παράγοντας για την εμφάνιση του φαινομένου, καθώς έτσι υπηρετούν μιαν ιδέα, έναν αρχηγό και νιώθουν κοινωνικά χρήσιμοι.

9. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ενέχουν σημαντική ευθύνη για την έξαρση του φανατισμού, καθώς δεν προβάλλουν αμερόληπτα τα γεγονότα, εμπλέκουν την είδηση με το σχόλιο και φορτίζουν συναισθηματικά το δέκτη.

10. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίσουμε ως βασικό αίτιο έξαρσης του φανατισμού και τις κοινωνικές αδικίες, την αντιδημοκρατική πολιτική, τη συσσωρευμένη καταπίεση, που γεννούν συναισθήματα πίκρας και απογοήτευσης, έτοιμα να εκδηλωθούν ανεξέλεγκτα με την πρώτη αφορμή.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Στο άτομο: 1. Με το φανατισμό κυριαρχεί το πάθος και υποβαθμίζεται η λογική. Οδηγείται λοιπόν

το άτομο στην πνευματική και ηθική ανελευθερία. Γίνεται ανδράποδο, έρμαιο της θεωρίας, της ιδέας.

2. Ο άνθρωπος χάνει τη σφαιρική θέαση των πραγμάτων, δεν μπορεί να παρακολουθήσει το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι, χάνει την ευθυκρισία και την αντικειμενικότητά του και αποπροσανατολίζεται, γίνεται στενοκέφαλος, στενόκαρδος, δογματικός, ισχυρογνώμονας.

3. Αποβαίνει θύμα των εκάστοτε επιτηδείων, υπηρετώντας άθελά του σκοπιμότητες, χειραγωγείται και ετεροκαθορίζεται.

4. Αδυνατεί να ολοκληρωθεί ως προσωπικότητα, εφόσον η πνευματική του δουλεία δεν του επιτρέπει την ανάπτυξη της κριτικής του ικανότητας, αλλά και των υπόλοιπων νοητικών, ηθικών και πνευματικών στοιχείων.

5. Καθίσταται αδύνατη η γενικότερη εξέλιξή του, αφού δεν μπορεί να καλύψει όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

6. Ο φανατισμός σκοτίζει το νου, κάνει το άτομο βίαιο και εμπαθές, δύναμη τυφλή που κυριεύεται από μίσος για εκείνους οι οποίοι έχουν αντίθετες απόψεις και δε διστάζει να φτάσει ακόμη και στο έγκλημα. Ο άνθρωπος γίνεται ωμός και αδίστακτος, που μπορεί να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα προκειμένου να διαδώσει και να επιβάλλει τις απόψεις του (παράδειγμα οι ιεροεξεταστές, που πίστευαν ότι υπηρετούσαν το Θεό, καίγοντας ανθρώπους στην πυρά). Στην κοινωνία:

1. Το κόστος του φανατισμού για το κοινωνικό σύνολο είναι μεγάλο καθώς επιφέρει αποδιοργάνωση και οπισθοδρόμηση του πολιτισμού. Τα μέλη του διαχωρίζονται σε αντιμαχόμενες ομάδες με κύρια χαρακτηριστικά μεταξύ τους το μίσος και την εμπάθεια, που μόνο ανάπτυξη και πρόοδο δεν φέρνουν.

2. Δεν διαμορφώνονται υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, αφού τα φανατισμένα άτομα κωλύονται να επικοινωνήσουν απρόσκοπτα. Οι μόνες σχέσεις που δημιουργούνται είναι μεταξύ ομοϊδεατών.

3. Διευρύνονται οι αποστάσεις ανάμεσα στα κόμματα, τις οργανώσεις, τις ομάδες και αναχαιτίζεται κάθε προσπάθεια για συνεργασία.



164

4. Κυριαρχεί ο νόμος της ζούγκλας, ο φόβος, η βία, η εγκληματικότητα, αλλοτριώνονται οι ανθρώπινες σχέσεις.

5. Είναι γνωστό από την ιστορία ότι ο φανατισμός ενίσχυσε τις επεκτατικές τάσεις αρχηγών κρατών, οδήγησε σε εμπόλεμη σύρραξη και αιματοκύλησε την ανθρωπότητα.

ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

1. Σωστή και φωτισμένη παιδεία, που ν’ αποβλέπει στην ανάπτυξη των νοητικών

στοιχείων της ανθρώπινης προσωπικότητας. Χρειάζεται ιδιαίτερη έμφαση στην καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας, που δεν αφήνει το πνεύμα να εγκλωβίζεται.

2. Η προώθηση του διαλόγου πρέπει πάντα ν’ αποτελεί την πιο πρόσφορη μέθοδο για την επίλυση των προβλημάτων.

3. Η ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης ευνοεί την απομάκρυνση από ατομιστικές τάσεις και εδραιώνει τη συλλογικότητα και τη συνεργασία.

4. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πρέπει να μεταδίδουν σωστά και αντικειμενικά τις πληροφορίες, να ενημερώνουν το κοινό χωρίς πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες και ν’ αποφεύγουν το λαϊκισμό.

5. Απαραίτητη προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι η ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος, που σέβεται την ανθρώπινη οντότητα, δεν καλλιεργεί το μίσος και την αδιαλλαξία και διαφυλάσσει τις ατομικές ελευθερίες.

ΚΕΙΜΕΝΟ

Η ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΑΝΟΧΗΣ

Ίσως θα ήταν ωραίο να ζούσαμε σ’ έναν κόσμο όπου οι συχωριανοί μας, οι κοντοχωριανοί μας, οι κάτοικοι της γειτονικής πόλης και της μακρινής και ολόκληρης της πατρίδας θα είχαν τις ίδιες αντιλήψεις με μας, θα πίστευαν στους ίδιους θεούς και θα τους προσκυνούσαν με τον ίδιο τρόπο, θα μίλαγαν την ίδια γλώσσα, θα είχαν τις ίδιες ιστορικές μνήμες. Η ζωή θα κυλούσε σ’ ένα παράδεισο «εθνικής καθαρότητας» που θα ήταν ταυτόχρονα και «φυλετική», θρησκευτική ή ό,τι άλλο. Χωρίς παραφωνίες, χωρίς μειονότητες που να ζητούν δικαιώματα και προστασίες, με μόνες παραδεκτές αποκλίσεις σε κάποια θέματα πολιτικών επιλογών – αλλά κι αυτές μέσα σε προκαθορισμένα εθνικά πλαίσια. Πολλή τάξη και κάμποση πλήξη … Το όραμα αυτό σπάνια ανταποκρίνεται σε κάποια πραγματικότητα και, στις μέρες μας, λιγότερο από άλλοτε. Και μόνες οι μετακινήσεις πληθυσμών, άλλες θελημένες κι άλλες αποτέλεσμα προσφυγιάς, που χαρακτηρίζουν της εποχή μας, θα αρκούσαν για να διαταράξουν την υποθετική αρμονία της καθαρότητας. Αλλά το φαινόμενο έχει, προπάντων στη βαλκανική περιοχή μας, βαθύτερες ιστορικές ρίζες: ύστερα από αιώνες διαβίωσης στο ενιαίο αλλά πολυεθνικό και πολυθρησκευτικό κράτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η γεωγραφία δεν αντιστοιχεί πια με καθαρά περιγράμματα εθνικής ή θρησκευτικής συνείδησης. Χριστιανός ή μουσουλμάνος, Έλληνας, Αρβανίτης ή Σλάβος, ο υπήκοος του σουλτάνου μπορούσε να ζήσει και να ριζώσει όπου ήθελε, ανάλογα με τις δουλειές του ή τις προτιμήσεις του ή κάποιες επιμιξίες. (…) Το πρόβλημα μπορεί να πάρει διαστάσεις εκρηκτικές και δεν επιδέχεται παρά μια μονάχα λύση: την αποδοχή της συμβίωσης μέσα στην πολυενικότητα και την πολυθρησκευτικότητα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες υπέρτατη αρετή γίνεται η ανοχή: πλησίον δεν είναι μόνον όποιος μας μοιάζει, αλλά και όποιος διαφέρει ριζικά από μας – κι αυτόν πρέπει να μάθουμε να τον ανεχόμαστε ή, καλύτερα, να τον αγαπάμε, όπως είναι. Οι εναλλακτικές λύσεις είναι λύσεις βαρβαρότητας. Η εθνική κάθαρση δεν σημαίνει παρά την εκμηδένιση του διαφορετικού και, βέβαια, ο αποτελεσματικότερος τρόπος εκμηδένισης είναι η θανάτωσή του. Αυτό που, από χρόνια τώρα, γίνεται στην τέως μεγάλη Γιουγκοσλαβία είναι η ίδια βαρβαρότητα που



165

προκάλεσε και παλαιότερα τις γενοκτονίες (Αρμένιοι, Κούρδοι, Εβραίοι, Τσιγγάνοι, Τιμόρ στον Ειρηνικό, αντίπαλες φυλές στην Αφρική, εκχριστιανισμός της Κεντρικής Αμερικής – ο κατάλογος είναι ατελείωτος). Κοινή ρίζα όλων αυτών των εγκλημάτων κατά τμημάτων της ανθρωπότητας είναι η αναγωγή του διαφορετικού σε εχθρικό. Ως αντίδοτο μπορεί να λειτουργήσει η μετριοπάθεια κάποιου σχετικισμού. Ο φανατισμός της απόλυτης αλήθειας σβήνει τα περιθώρια ανοχής: αν η αλήθεια είναι μία και την κατέχουμε «εμείς», όλοι οι άλλοι πλανώνται και η παρουσία τους (ακόμα και στη ζωή) δεν είναι παρά μια ανωμαλία, μια επιβίωση της πλάνης, κάτι που η φυσική εξαφάνισή του θα αποκαταστήσει την κανονική τάξη των πραγμάτων. Στο χριστιανικό κυνήγι των αιρέσεων, η ανωμαλία λεγόταν αμαρτία και η καταπολέμηση της αμαρτίας γινόταν με το θάνατο του αμαρτωλού, στη φωτιά ή με άλλα μέσα. Και με τη συνείδηση πάντα ήσυχη, αφού όλα γίνονταν για την προάσπιση της μιας και μόνης αλήθειας. Η αριθμητική σχέση των διαφόρων εθνικών ή θρησκευτικών ομάδων δεν πρέπει να έχει αποφασιστική σημασία. Βεβαίως, στη δημοκρατία οι περισσότεροι αποφασίζουν, αλλά σε ευαίσθητα συνειδησιακά θέματα το καλύτερο είναι κανείς να μην αποφασίζει για κάποιον άλλον. Δεν αρκεί η εξασφάλιση ενός συστήματος προστασίας των μειονοτήτων, με κάποια δικαιώματα και με περισσότερα παράπονα. Το θέμα είναι πώς κανείς δεν θα αισθάνεται ως μειονότητα. και αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον όταν ο κρατικός μηχανισμός υιοθετεί μια στάση ουδετερότητας, αφήνοντας τις διάφορες εθνικές ή θρησκευτικές ομάδες να αναπτύσσουν παράλληλα τις δραστηριότητές τους, χωρίς κρατικές προτιμήσεις και ευλογίες. (…)

Γεώργιος Α. Κουμάντος



166

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ


Με τον όρο εθνικισμός δεν εκφράζεται η ιδέα της εθνικής απελευθέρωσης και ανεξαρτησίας, ούτε πρόκειται για την ιδέα της διατήρησης των παραδόσεων και των εθνικών ιδεωδών. Ο εθνικισμός ως έννοια ξεφεύγει από τα πλαίσια του πατριωτισμού. Δηλώνει την αυστηρή προσήλωση στα εθνικά χαρακτηριστικά και εκφράζει την ιδέα της εθνικής υπεροχής και αποκλειστικότητας. Ο εθνικισμός βέβαια συνδέεται με την υποτίμηση ή υπονόμευση από ένα συγκεκριμένο έθνος των χαρακτηριστικών και συμφερόντων άλλων εθνών.


1. Εδαφικές διεκδικήσεις, με απώτερο πάντα στόχο την οικονομική επέκταση. 2. Ανεπτυγμένες κοινωνίες επεμβαίνουν και οξύνουν τις εθνικιστικές διαμάχες των

χωρών, δείχνοντας ιδιαίτερη εύνοια στη μια ή την άλλη αποσκοπώντας στη μελλοντική συνεργασία μ’ αυτή και στην επέκταση της οικονομικής τους επιρροής.

3. Πολιτική ισχυροποίησης ενός έθνους στο χώρο της παγκόσμιας κοινότητας. 4. Μειονότητες σε μία χώρα εκφράζουν συχνά την αντιπαράθεσή τους προς το

κοινωνικοπολιτικό σύστημα αυτής της χώρας, προβάλλοντας ως πρόσχημα τις εθνικές τους ιδιαιτερότητες και τη μεταχείριση που τυγχάνουν εξ αιτίας αυτών.

5. Αντίθετα, η ρατσιστική αντιμετώπιση από την πολιτεία αυτών των μειονοτήτων, προκαλεί και τονώνει τις εθνικές διαφορές μεταξύ αυτών και των ομογενών.

6. Προσπάθεια της πολιτείας να διατηρήσει τα εθνικιστικά πάθη, στην προσπάθειά της να αποπροσανατολίσει τους πολίτες από ουσιαστικότερα και καίρια κοινωνικά προβλήματα.

7. Παρανοϊκοί ηγέτες τονώνουν φανατικά τα εθνικά χαρακτηριστικά των λαών τους διεκδικώντας το ρόλο του εθνικού ηγέτη εδραιώνοντας έτσι το πολιτικό τους βάθρο.

8. Πνευματική ανωριμότητα- Απουσία ανθρωπιστικής παιδείας. 9. Αδυναμία διάκρισης πατριωτισμού – εθνικισμού. Η προκειμένη ενοποίηση μεταξύ των κρατών αγχώνει με το φόβο της πιθανής

ισοπέδωσης των ιδιαίτερων πολιτισμικών χαρακτηριστικών επιμέρους κοινωνιών. Αντιτάσσεται έτσι ο εθνικισμός ως ασπίδα προστασίας σ’ αυτόν τον υποτιθέμενο κίνδυνο.

10. Πολλές φορές ο εθνικισμός απορρέει από τη φαντασίωση, που έχουμε όλοι οι άνθρωποι: «την προσπάθεια να αποδείξουμε ότι έχουμε υψηλές καταβολές.



167

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

1. Παρεμποδίζονται οι σχέσεις φιλίας και αλληλοσεβασμού μεταξύ των κρατών. 2. Απορρίπτεται η δυνατότητα ενιαίας αντιμετώπισης των διεθνιστικών προβλημάτων. 3. Δεν επιτυγχάνεται η δημιουργική συνύπαρξη και αξιοποίηση από τις κοινωνίες ξένων

πολιτισμικών στοιχείων. 4. Επικρατεί ο ισχυρότερος, υπονομεύεται το καθεστώς της ισοτιμίας μεταξύ κρατών. 5. Υπονόμευση της ειρήνης, παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.


1. Σωστή παιδεία που θα υποδεικνύει ορθό τρόπο αξιοποίησης των παραδοσιακών στοιχείων

2. Καλλιέργεια κλίματος ανθρωπισμού. 3. Υπεύθυνη και συγκροτημένη θέση της πολιτείας σε περιπτώσεις εθνικιστικών εξάρσεων. 4. Υιοθέτηση διαλόγου ως μέσου επίλυσης διαφορών 5. Άμεση και ουσιαστική ενεργοποίηση των αρμόδιων φορέων για τη διατήρηση της

παγκόσμιας ειρήνης.

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΘΝΙΚΙΣΤΕΣ Ή ΠΑΤΡΙΩΤΕΣ; Ο δεκάλογος του καλού εθνικιστή

Του Γ. ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗ, Το ΒΗΜΑ, 09/03/2008

Οι λέξεις «εθνικισμός» και «εθνικιστής» εμφανίζονται στην ελληνική γλώσσα στα μέσα του

19ου αι. ως μεταφραστικά δάνεια για να περιγράψουν μια νέα κατάσταση πραγμάτων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερμηνεία των όρων από παλαιότερα λεξικά. Εθνικισμός είναι «η αποκλειστική προσήλωσις εις τα εθνικά ιδεώδη με τάσεις εδαφικής επεκτάσεως του Έθνους εις βάρος άλλων Εθνών», ενώ «εθνικιστής» είναι «ο εμφορούμενος υπό των αρχών του εθνικισμού». Δεν είναι βέβαιο αν οι παλαιοί εθνικιστές ήταν προσηλωμένοι αποκλειστικά στην εδαφική επέκταση του Έθνους. Το βέβαιο είναι πως καθώς σήμερα πολλά έχουν αλλάξει, οι τωρινοί εθνικιστές πρέπει να είναι προσηλωμένοι σε περισσότερα ιδεώδη προκειμένου να υπηρετήσουν το Έθνος. Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε κάποιες βασικές ιδιότητες που πρέπει να διαθέτει ένας μοντέρνος εθνικιστής προκειμένου να είναι άξιος του ονόματός του.

1. Ο εθνικιστής πρέπει να είναι πάντοτε υπερκομματικός. Μπροστά στο καλό του Έθνους πρέπει να αφήνει στην άκρη την κομματική ταυτότητά του. Ο εθνικιστής, είτε κατεβαίνει σε συλλαλητήριο, είτε επιβάλλει δικτατορία, πρέπει να ενεργεί υπερκομματικά. Να θυσιάζει ακόμη και τα ιερά σύμβολα του κόμματός του στον βωμό του κοινού συμφέροντος.

2. Ο σημερινός εθνικιστής είναι υπόδειγμα ηθικής και αρετής. Εθνικιστής με λεκέδες στη συνείδησή του δεν υπάρχει. Όλοι οι εθνικιστές είναι αδέκαστοι ως δικαστές, άψογοι ως χρηματιστές, ενάρετοι ως ιερωμένοι, τέλειοι ως προπονητές και μουσικοσυνθέτες. Είναι πάρα πολύ καλοί άνθρωποι, εργάζονται σκληρά και τίμια. Ούτε χρηματίζονται, ούτε εξαγοράζονται. Ούτε εκβιάζουν, ούτε εκβιάζονται. Πληρώνουν φόρους και με το παραπάνω.



168

3. Οι εθνικιστές ξέρουν και χειρίζονται πολύ καλά την ελληνική γλώσσα. Γράφουν και μιλούν άπταιστα την αρχαία και τη νέα ελληνική (ενίοτε και τη λατινική), ξέρουν από απαρέμφατα, γερούνδια, ετυμολογία και γλωσσολογία. Δεν νοείται εθνικιστής κάποιος που δεν έχει παρακολουθήσει εντατικά μαθήματα τηλεφιλολογίας ή δεν έχει παραδώσει ανάλογα μαθήματα.

4. Οι εθνικιστές είναι βαθιά θρησκευόμενοι. Δεν βλασφημούν τα θεία, δεν βρίζουν, εκκλησιάζονται κάθε Κυριακή, έχουν φίλους μητροπολίτες, επισκόπους, διακόνους (παλαιότερα και αρχιεπισκόπους). Πολλές φορές συμβαίνει να ανήκουν σε κόμματα που αποκαλούν τη θρησκεία «όπιο του λαού», αλλά οι ίδιοι είναι ακραιφνείς Έλληνες ορθόδοξοι χριστιανοί.

5. Οι εθνικιστές είναι οι καλύτεροι υπάλληλοι. Είναι οι άριστοι βουλευτές, οι πρώτοι δήμαρχοι, νομάρχες και κοινοτάρχες. Αν είναι γραμματείς σε κάποιο υπουργείο σέβονται και αγαπούν τους υφισταμένους τους, μονιμοποποιούν χωρίς αναβολές και δικαιολογίες νεαρές ή μεσήλικες υπαλλήλους και καταδικάζουν τη σεξουαλική παρενόχληση.

6. Οι εθνικιστές είναι πάρα πολύ καλοί οικογενειάρχες. Γι' αυτούς η οικογένεια είναι μέγα ιδεώδες, ο ακρογωνιαίος λίθος του επαγγελματικού τους οικοδομήματος. Αγαπούν τα παιδιά τους και τα βάζουν σε πάρα πολύ καλές δουλειές. Αγαπούν και βοηθούν τους φίλους τους, τους κουμπάρους, τις κουμπάρες, τους ξαδέλφους και τις ξαδέλφες. Τιμούν το στεφάνι τους, δεν απατούν τις γυναίκες τους, δεν ξενοκοιτάζουν.

7. Εθνικιστής με κάποιο σεξουαλικό κουσούρι δεν υπάρχει. Εθνικιστής που δεν διαθέτει ανδρική τιμή, ανδρικά εσώρουχα, ανδρική κολόνια είναι αποτυχημένος εθνικιστής και ανάξιος του ονόματός του. Είναι δυνατόν ένας ορθόδοξος εθνικιστής να είναι ανορθόδοξος στα ερωτικά; Σύμφωνα με ένα θεωρητικό του εθνικισμού: «Εθνικιστής που δεν βαράει και δεν πηδάει είναι το όνειδος του εθνικισμού».

8. Ένας εθνικιστής δεν πρέπει να είναι, αλλά και να φαίνεται. Κυρίως πρέπει να ακούγεται. Ο εθνικιστής (και η εθνικίστρια) πρέπει να έχει πρώτα από όλα στεντόρεια φωνή. Να βγάζει γλώσσα. Να βγαίνει στα παράθυρα της τηλεόρασης και να διαλαλεί τα εθνικά δίκαια τόσο που οι διπλανοί, όσοι δηλαδή είναι στα δίπλα παράθυρα, να πέφτουν στο κενό. Ένας άλλος θεωρητικός του εθνικισμού είπε: «Εθνικιστής που δεν τσιρίζει, καλύτερα να πάει σπίτι του».

9. Ο εθνικιστής είναι καθαρός, αμόλυντος, άσπιλος και σχεδόν πάντα ωραίος σαν Έλληνας. Τα μάτια του είναι πάντα γαλανά. Το αίμα του αρχαιοελληνικό. Απεχθάνεται τους βαρβάρους, ειδικά αν είναι μαυριδεροί και αντίχριστοι. Γι' αυτό άλλοτε τους κλείνει στα μπουντρούμια, άλλοτε τους στέλνει εκεί από όπου ήρθαν και άλλοτε τους βάζει να κτίζουν αναψυκτήρια, βίλες και καφετέριες.

10. Ένας γνήσιος εθνικιστής διαπνέεται από το ιδεώδες της ταπεινότητας και της σεμνότητας. Προκειμένου να βοηθήσει απειλούμενες ακριτικές περιοχές αυτομαστιγώνεται καθημερινά, κάνει τον τρελό, χορεύει και τραγουδά στους δρόμους. Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις όπου κάποιοι μεταμφιέστηκαν σε νομάρχες, δημάρχους, βουλευτές, ακόμη και σε μητροπολίτες προκειμένου να κινητοποιήσουν το Έθνος. Κάποιος μάλιστα για να εμψυχώσει τους συμπολίτες του φόρεσε μάσκα, πήρε σπαθί και ντύθηκε Ζορό. Ο Ζορό είναι ένας αρχαίος Έλληνας ήρωας που κυνηγούσε τους κακούς και τους διεφθαρμένους. Ετυμολογείται από την αρχαία ελληνική λέξη «ζόρι», από όπου «ζορίζω», «ζορίζομαι» κ.ά.



169

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ


Η παγκοσμιοποίηση είναι η αυξανόμενη αλληλεξάρτηση, ενσωμάτωση και τριβή μεταξύ ανθρώπων και εταιρειών σε διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε ένα σύμπλεγμα σχέσεων στα πεδία της οικονομίας, του εμπορίου, της κοινωνίας, της τεχνολογίας, της κουλτούρας και της πολιτικής. Ο όρος χρησιμοποιείται τουλάχιστον από το 1944, αλλά ο πρώτος που τον χρησιμοποίησε σε οικονομικό πλαίσιο ήταν ο Θήοντορ Λέβιτ.

Ένας τυπικός, αν και περιοριστικός, ορισμός της παγκοσμιοποίησης είναι αυτός που δίνει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο οποίος δίνει έμφαση στην αυξανόμενη οικονομική αλληλεξάρτηση των χωρών παγκόσμια μέσω του αυξανόμενου όγκου και ποικιλίας διεθνών συναλλαγών αγαθών και υπηρεσιών, της ελεύθερης ροής κεφαλαίου διεθνώς, και της γρήγορης και ευρείας διάχυσης της τεχνολογίας. Παρόλο που η παγκοσμιοποίηση είναι ένα ιδιαίτερα περίπλοκο σύμπλεγμα φαινομένων και σχέσεων, εντούτοις μπορεί κάποιος να διαχωρίσει διάφορες πτυχές της:

• βιομηχανική παγκοσμιοποίηση - η ενίσχυση και επέκταση των πολυεθνικών εταιρειών • χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση - η ανάδυση παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών

αγορών και η πιο εύκολη πρόσβαση σε εξωτερικές χρηματοδοτήσεις για εταιρικούς και κρατικούς δανειζόμενους

• πολιτική παγκοσμιοποίηση - η επέκταση των πολιτικών συμφερόντων σε περιοχές και χώρες που δεν γειτνιάζουν με τα πολιτικά ισχυρά κράτη

• παγκοσμιοποίηση της πληροφόρησης - αύξηση της ροής πληροφόρησης μεταξύ γεωγραφικά μακρινών περιοχών

• πολιτισμική παγκοσμιοποίηση - ανάπτυξη διαπολιτισμικών επαφών και δημιουργία μιας παγκόσμιας κουλτούρας.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

Η παγκοσμιοποίηση/διεθνοποίηση ταυτίζεται με διάφορες τάσεις οι οποίες έκαναν την εμφάνισή τους ή ενισχύθηκαν σημαντικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτές περιλαμβάνουν την αυξημένη διεθνή κινητικότητα αγαθών, χρημάτων, πληροφοριών και ανθρώπων, καθώς και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, των οργανισμών, των νομικών συστημάτων και των υποδομών που συνέβαλαν σε αυτή την κινητικότητα. Όμως αμφισβητείται το κατά πόσο αυτές οι τάσεις υπάρχουν πραγματικά.

• Περισσότερες διεθνείς πολιτισμικές ανταλλαγές o Ενίσχυση της πολυπολιτισμικότητας μέσω της εξαγωγής κουλτούρας, αν και

συχνά αυτό καταλήγει σε υβριδοποίηση ή αφομοίωση (π.χ. δυτικοποίηση ή και σινοποίηση)

o Περισσότερα ταξίδια και τουρισμός σε χώρες του εξωτερικού o Αυξημένη μετανάστευση, περιλαμβανομένης της παράνομης μετανάστευσης

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AC

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BC%CF%80%CF%8C%CF%81%CE%B9%CE%BF

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CF%85%CE%BB%CF%84%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE

http://el.wikipedia.org/wiki/1944

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%98%CE%AE%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%BF%CF%81_%CE%9B%CE%AD%CE%B2%CE%B9%CF%84&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AD%CF%82_%CE%9D%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%A4%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CE%AF%CE%BF

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CF%85%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B5%CE%AF%CE%B5%CF%82&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B5%CF%8D%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BF%CF%82_%CE%A0%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CF%85%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%94%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%A3%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B7_%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7&action=edit&redlink=1



170

o Εξαγωγή τοπικών καταναλωτικών αγαθών (π.χ. τρόφιμα) σε άλλες χώρες (τα οποία συχνά προσαρμόζονται στην κουλτούρα όπου εισάγονται)

o Παγκόσμιες μόδες και παγκόσμια μαζική κουλτούρα (π.χ. Πόκεμον, Sudoku, ιστολόγιο)

o Διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις (π.χ. Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, Ολυμπιακοί Αγώνες

o Δημιουργία παγκόσμιων αξιών • Τεχνικές/νομικές

o Ανάπτυξη παγκόσμιας υποδομής τηλεπικοινωνιών και μεγαλύτερη διασυνοριακή ροή δεδομένων, με χρήση του Διαδικτύου, δορυφόρων επικοινωνίας, υποβρύχιων συρμάτων με οπτικές ίνες, και κινητής τηλεφωνίας

o Αύξηση του αριθμού προτύπων που εφαρμόζονται διεθνώς (π.χ. πνευματική ιδιοκτησία, ευρεσιτεχνία)

o Δημιουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης.

ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ: 1. Οικονομία:

• Οικονομικός ανταγωνισμός που συμβάλλει στη μείωση των τιμών και στη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων.

• Ανταλλαγή οικονομικών μεθόδων και εμπειριών • Παροχή τεχνογνωσίας σε υπανάπτυκτες χώρες • Εκσυγχρονισμός βιοτεχνίας –βιομηχανίας • Διεύρυνση εμπορικών δραστηριοτήτων

2. Κοινωνικός τομέας: • Επικοινωνία πολιτών • Απαλλαγή από στερεότυπα και προκαταλήψεις για τους άλλους λαούς • Συνεργασία σε διακρατικό επίπεδο για καταπολέμηση φαινομένων, όπως τα

ναρκωτικά, το έγκλημα κ.ά. 3. Πολιτικός:

• Ενίσχυση δημοκρατικών πολιτευμάτων σ’ όλες τις χώρες • Έλεγχος σε ανελεύθερα καθεστώτα μέσω διεθνών οργανισμών και παγκόσμιου

χαρακτήρα οργανώσεων. 4. Πνευματικός:

• Ανάπτυξη παιδείας και επιστήμης μέσω της συνεργασίας και των ανταλλαγών. 5. Πολιτιστικός:

• Πολιτιστικές ανταλλαγές (συμβολή στη διεύρυνση του αισθητικού κριτηρίου) • Συνειδητοποίηση της πολιτιστικής και εθνικής ιδιοπροσωπίας μίας χώρας.

6. Διεθνιστικός:

• Ευχερέστερη η αντιμετώπιση των παγκόσμιων προβλημάτων (οικολογικό, πυρηνικό κ.ά.)

• Απαλλαγή από ρατσισμό, προκαταλήψεις εθνικισμό • Ανάπτυξη πνεύματος οικουμενικής συνείδησης

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CE%B6%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BA%CE%BF%CF%85%CE%BB%CF%84%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%8C%CE%BA%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BD

http://el.wikipedia.org/wiki/Sudoku

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%B9%CE%BF

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%BF_%CE%9A%CF%8D%CF%80%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%BF_%CE%A0%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%AF%CF%81%CE%BF%CF%85

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%BB%CF%85%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%AF_%CE%91%CE%B3%CF%8E%CE%BD%CE%B5%CF%82

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%A0%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%B5%CF%82_%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B5%CF%82&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B7%CE%BB%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B5%CF%82

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B1%CE%B4%CE%AF%CE%BA%CF%84%CF%85%CE%BF

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%BF%CF%81%CF%85%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B5%CF%82

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%BF%CF%81%CF%85%CF%86%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B5%CF%82

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%9A%CE%B9%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%AE_%CF%84%CE%B7%CE%BB%CE%B5%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1&action=edit&redlink=1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BD%CE%B5%CF%85%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BD%CE%B5%CF%85%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%85%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%B9%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AD%CF%82_%CE%A0%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%94%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%BF

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AD%CF%82_%CE%94%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%BF_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A7%CE%AC%CE%B3%CE%B7%CF%82

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AD%CF%82_%CE%94%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%BF_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A7%CE%AC%CE%B3%CE%B7%CF%82



171

ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ: 1. Οικονομία:

• Αδυναμία μικρών επιχειρήσεων κα χωρών να αντεπεξέλθουν στο διεθνή ανταγωνισμό.

• Η παγκόσμια επιχείρηση επιδιώκει τη μεγιστοποίηση των κερδών της με την επιβολή ισχνών αμοιβών και την ελάχιστη κοινωνική ασφάλιση.

• Εξάρτηση μικρών χωρών από ισχυρές μέσω των πολυεθνικών εταιριών. • Φτηνό εργατικό δυναμικό, περιορισμός εργασιακών δικαιωμάτων • Κυριαρχία οικονομίστικου μοντέλου ανάπτυξης σε βάρος των ανθρώπινων

δικαιωμάτων. 2. Πολιτική:

• Εξάρτηση από ισχυρές χώρες, δορυφοροποίηση μικρών χωρών • Αδυναμία άσκησης αυτόνομης πολιτικής.

3. Πολιτιστικός τομέας: • Κίνδυνοι πολιτιστικής αλλοτρίωσης • Ξενομανία, μιμητισμός

4. Κοινωνικός: • Υιοθέτηση αρνητικών κοινωνικών προτύπων και αξιών (ατομικισμός,

ανταγωνισμός κ.ά.) 5. Εθνικός:

• Κίνδυνος έξαρσης εθνικιστικών αντιλήψεων λόγω της απειλής αφομοίωσης από άλλους πολιτισμούς.

6. Αισθητικός: • Αισθητική ομοιομορφία, ομογενοποίηση, (επίδραση της παγκόσμιας πολιτιστικής

βιομηχανίας: κινηματογράφος, τέχνη, μορφές διασκέδασης), κατάργηση ιδιαιτερότητας.

7. Διεθνιστικός: • Αποδυνάμωση διεθνών οργανισμών εξαιτίας της κυριαρχίας ισχυρών

οικονομικών συμφερόντων που δρουν ανεξέλεγκτα.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΠΕΡΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

Εξαιρετικά επιφυλακτικοί εμφανίζονται οι Έλληνες έναντι της ανάπτυξης της παγκοσμιοποίησης, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Κοινοτικής δημοσκόπησης Ευρωβαρόμετρο που δημοσιοποιήθηκαν στις Βρυξέλλες.

Συγκεκριμένα, στο ερώτημα "αν η ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης που θα έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας πραγματικής παγκόσμιας αγοράς είναι θετική ή αρνητική", το 51% των Ελλήνων την έκρινε αρνητική και το 47% θετική. Στις 15 χώρες της ΕΕ η εικόνα είναι σχεδόν αντίστροφη, αφού το 63% των Ευρωπαίων πολιτών είναι ευνοϊκό έναντι της ανάπτυξης της παγκοσμιοποίησης και το 29% τοποθετείται αρνητικά.

Στο ερώτημα "αν θεωρείτε ότι η χώρα σας είναι πολύ ανοιχτή ή πολύ κλειστή έναντι της διεθνούς οικονομίας", το 15% των Ελλήνων θεωρεί ότι είναι πολύ ανοιχτή, το 48% πολύ κλειστή, το 35% ότι είναι προσαρμοσμένη στις διεθνείς ανάγκες, ενώ το 2% δήλωσε άγνοια.

Στο ίδιο ερώτημα το 20% της κοινής γνώμης των "15" θεωρεί ότι η οικονομία της χώρας του είναι πολύ ανοιχτή, το 31% πολύ κλειστή, το 41% ότι είναι προσαρμοσμένη στις διεθνείς ανάγκες,



172

ενώ το 8% αρνήθηκε να τοποθετηθεί.

Σε γενικές γραμμές, πάντως, οι Ευρωπαίοι θεωρούν ότι χρειάζονται περισσότεροι κανόνες σε σχέση με την ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης. Συγκεκριμένα, το 56% των Ευρωπαίων επιθυμεί περισσότερους κανόνες, το 17% λιγότερους, ενώ το 20% κρίνει το υπάρχον κανονιστικό πλαίσιο ικανοποιητικό.

Υπέρ της ρύθμισης της παγκοσμιοποίησης τάσσονται ακόμα περισσότερο οι Ελληνες, το 67% των οποίων επιθυμεί περισσότερους κανόνες, το 10% λιγότερους, ενώ το 19% κρίνει την υπάρχουσα κατάσταση ικανοποιητική.

Αναφορικά με το ερώτημα αν η παγκοσμιοποίηση αποτελεί μία καλή ευκαιρία ή μία απειλή για την απασχόληση και τις εθνικές επιχειρήσεις το 40% των Ελλήνων θεωρεί ότι είναι μία καλή ευκαιρία, ενώ το 58% τη θεωρεί απειλή.

Αντίστροφη είναι η εικόνα στην κοινή γνώμη της Ευρώπης, όπου το 56% των ερωτηθέντων Ευρωπαίων δήλωσαν ότι τη θεωρούν μία καλή ευκαιρία, ενώ το 39% δήλωσαν ότι τη θεωρούν απειλή.

Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι το 57% των Ευρωπαίων θεωρεί ότι η παγκοσμιοποίηση θα έχει θετικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας του και το 37% ότι θα έχει αρνητικές επιπτώσεις, ενώ στην Ελλάδα το 52% την αντιμετωπίζει αρνητικά και το 41% θετικά.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι οι Ελληνες είναι πιο επιφυλακτικοί απο τους άλλους Ευρωπαίους στις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η παγκοσμιοποίηση ακόμη και στις πολιτιστικές ανταλλαγές

Συγκεκριμένα, ενώ το 80% των Ευρωπαίων θεωρούν ότι θα έχει θετικές επιπτώσεις, στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 66%.

Ενδεικτική της αρνητικής διάθεσης που έχουν οι Ελληνες έναντι της παγκοσμιοποίησης, είναι και η απάντηση που έδωσαν στο ερώτημα αν η συνέχιση της παγκοσμιοποίησης θα έχει θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις στους ίδιους και στις οικογένειές τους.

Συγκεκριμένα, το 43% των Ελλήνων θεωρεί ότι θα έχει θετικές επιπτώσεις και το 46% αρνητικές. Κατά μέσο όρο στους "15" το 32% εκτιμά ότι θα έχει αρνητικές επιπτώσεις, ενώ το 52% εκτιμά ότι θα έχει θετικές.

Σε ό,τι αφορά το ποιοί θα ωφεληθούν απο την παγκοσμιοποίηση, το 64% της κοινής γνώμης των 15 θεωρεί ότι θα αποβεί προς όφελος των καταναλωτών, ενώ το 33% σε βάρος τους. Στην Ελλάδα η εικόνα είναι αντίστροφη, αφού το 45% εκτιμά ότι θα αποβεί υπέρ των καταναλωτών και το 54% εναντίον τους.

Ενδεικτική των αμφιβολιών που έχουν τόσο οι Ευρωπαίοι όσο και οι Ελληνες σε σχέση με το χειρισμό του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης, είναι η δυσπιστία που έχουν έναντι των πολιτικών κομμάτων αλλά και των συνδικάτων.



173

ΓΛΩΣΣΑ

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:

(1) Συμβάλλει στην πνευματική συγκρότηση του ανθρώπου: • Είναι φορέας ιδεών και πεποιθήσεων • Παρέχει τη δυνατότητα ικανοποίησης της φιλομάθειάς του • Η μελέτη του γλωσσικού φαινομένου διευρύνει τους γνωστικούς ορίζοντές του • Η γνώση και ο χειρισμός της βοηθά το άτομο να αντιλαμβάνεται, αλλά και να

εκφράζει τις λεπτές και δυσδιάκριτες σημασιολογικές αποχρώσεις μιας έννοιας. (2) Σημαντικός ο ρόλος στην πολιτική ζωή

• Με τη γλώσσα οι άνθρωποι ανταλλάσσουν πολιτικές απόψεις, επιχειρηματολογούν, συναινούν σε πολιτικά ζητήματα ή διαφοροποιούνται.

• Με την ορθή χρήση της οι πολίτες διατυπώνουν τις απόψεις τους με ευκρίνεια και πειθώ.

• Η βαθιά γνώση των λειτουργιών της βοηθά στην αποκάλυψη της δημαγωγικής πολιτικής και της λαϊκιστικής ρητορείας.

(3) Στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής: • Η διαδικασία κοινωνικοποίησης των ατόμων στηρίζεται στη γλώσσα. Όσο πιο

πλούσια σε περιεχόμενο, έκφραση σκέψεων, συναισθημάτων είναι μια γλώσσα, ανάλογη είναι και η ποιότητα της κοινωνικοποίησης.

• Αποτελεί μέσο επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών και απόψεων. • Με το διάλογο τα άτομα προσεγγίζουν το ένα το άλλο συνεννοούνται και

επιλύουν τις διαφορές τους. (4) Η γλώσσα συνιστά σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας ενός

λαού: • Μέσω αυτής (γραπτός και προφορικός λόγος) διασώζεται η πολιτιστική

κληρονομιά. • Τα γράμματα, τα ήθη, έθιμα, η λαϊκή δημιουργία στο σύνολό της αναζητά στη

γλώσσα το μέσο μετάδοσής της από γενιά σε γενιά. Βοηθά, έτσι ένα λαό να συνειδητοποιήσει την ιδιοπροσωπία του και αποτελεί, επομένως μέσο και πνευματικό θεσμό συνοχής ενός εθνικού συνόλου.

(5) Ως μέσο έκφρασης συναισθημάτων ευνοεί την ψυχική επαφή και τη βαθύτερη επικοινωνία των ανθρώπων.

(6) Σημαντική η συμβολή της στη διεθνή ζωή. Με τη γλωσσομάθεια: • Διευκολύνεται η επικοινωνία των λαών. • Υλοποιείται κάθε μορφή συνεργασίας.

ΑΙΤΙΑ ΚΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ: 1. Η γενικότερη κρίση και δυσλειτουργία της παιδείας:

• Ο εξειδικευτικός χαρακτήρας δε συμβάλλει στην ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια. • Η κακή οργάνωση της γλωσσικής διδασκαλίας.

2. Τα ΜΜΕ και κυρίως η τηλεόραση, στα οποία κυριαρχούν: • Η υποχώρηση του λόγου έναντι του ήχου και της εικόνας. • Τα χαμηλής ποιότητας προγράμματα.



174

• Η διαφήμιση με τη συνθηματολογική χρήση της γλώσσας και το πλήθος των ξενικών στοιχείων.

• Η «υπερκατανάλωση»θεάματος που περιορίζει την ανθρώπινη επικοινωνία και την ανάγνωση βιβλίων.

3. Η ιεράρχηση αξιών του σύγχρονου ανθρώπου, η ταύτιση του «έχειν»με το «είναι». Η επιδίωξη του υλικού ευδαιμονισμού συνεπάγεται την έλλειψη του ελεύθερου χρόνου και της διάθεσης για γνήσια ψυχαγωγία (π.χ. βιβλίο).

4. Η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων: σχέσεις τυπικές, συμβατικές, απρόσωπη επικοινωνία που εξυπηρετεί μόνο τις αναγκαίες συναλλαγές.

5. Η πολιτική ζωή: λαϊκιστικές, συνθηματολογικές εκφράσεις, «ξύλινη»γλώσσα που αντιστοιχεί πλήρως στις κομματικές πεποιθήσεις.

6. Η τεχνολογική εξέλιξη και η επίδραση των αναπτυγμένων χωρών έχουν ως συνέπεια τη χρήση ξενικής ορολογίας, την ξενομανία και το μιμητισμό.

ΚΕΙΜΕΝΟ: Η ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Το ζήτημα της προώθησης της αγγλικής γλώσσας στην ελληνική πραγματικότητα και της προβλεπόμενης μελλοντικής της επικράτησης είναι πολύ σοβαρό.Παλιότερα το πρόβλημα περιοριζόταν στη ξενομανή διάθεση των ομιλητών. Σήμερα η ξενομανία, γιατί περι αυτής πρόκειται, έχει ευρύτερες διαστάσεις. Η χρήση της ξένης γλώσσας στην καθημερινή πρακτική δεν είναι αναγκαία. Η ελληνική γλώσσα διαθέτει πλούτο λεξιλογίου και δυνατότητες παραγωγής νέων λέξεων με απόλυτη εννοιολογική συνέπεια. Η χρήση, λοιπόν, των ξένων λέξεων είναι απόρροια έλλειψης συνειδητής γλωσσικής κατάρτισης, ελλειπούς παιδείας ή ξενομανίας. Έτσι, παρατηρείται το φαινόμενο δυσχέρειας ή αδιαφορίας για την προσαρμογή των ξένων όρων στην ελληνική γλώσσα απο επαγγελματίες ορισμένων κλάδων τεχνικών επαγγελμάτων, ενώ απο την άλλη μεριά επιστήμονες και επιστημονικοί φορείς χρησιμοποιούν την αγγλική ή άλλη ξένη γλώσσα πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο προωθούν διεθνώς το επιστημονικό έργο τους. Το χειρότερο είναι ότι η ξένη γλώσσα χρησιμοποιείται όχι μόνο όταν αυτό είναι απαραίτητο, όπως σε ένα διεθνές συνέδριο, αλλά και όταν το ακροατήριο είναι αποκλειστικά ελληνικό σε κλειστές εσωτερικές συναντήσεις. Ασφαλώς, η γνώση ξένων γλωσσών είναι πολύτιμη για την επικοινωνία και την ενημέρωση. Το πρόβλημα είναι η απεμπόληση της εθνικής γλώσσας και η αντικατάστασή της με μία ξένη. Αλλα ας δούμε τα πράγματα με τη σειρά.Η χρήση ξένων λέξεων απο άτομα που μιλούν τη μητρική τους γλώσσα είναι συνήθως πρακτική επίδειξης, πράξη που αποβλέπει στον διαχωρισμό του ατόμου απο τη λαϊκότερη κατ’ αυτό μάζα. Ωστόσο, διάφοροι λόγοι συντέλεσαν ώστε το φαινόμενο να διαδοθεί και να αποτελεί σήμερα χαρακτηριστικό των περισσότερο απαίδευτων αστικών κοινωνικών στρωμάτων. Ευκολότερα χρησιμοποιούνται οι ξένες λέξεις από αστούς με ελλειπή μόρφωση παρά απο εκείνους που έχουν συγκροτημένη παιδεία. Το ίδιο συμβαίνει και με περιπτώσεις ατόμων που ασχολούνται με επαγγέλματα που δεν προϋποθέτουν ολοκληρωμένη ανθρωπιστική παιδεία. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των επαγγελματιών που ασχολούνται με την πληροφορική. Πέρα απο το γεγονός ότι οι λίγοι μεταγλωττισμένοι στα ελληνικά τεχνικοί όροι ελάχιστα χρησιμοποιούνται απο αυτούς (για παράδειγμα παρ’ όλο που η λέξη διαδίκτυο είναι σαφής και επιτυχής εννοιολογικά, υπερισχύει η χρήση του ξένου όρου internet και μάλιστα προφερόμενο ιdernet, αφού το σύμπλεγμα nt το προφέρουν όπως και το ντ ως d αγνοώντας τα ένρινα της ελληνικής), το χειρότερο είναι ότι προκειμένου να δημιουργήσουν απλά δεδομένα στον χώρο χρησιμοποιούν άκριτα την αγγλική γλώσσα, σε βαθμό μάλιστα που δεν γίνονται κατανοητοί απο τους μη ειδικούς χρήστες της πληροφορικής. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι και η γενικευμένη χρήση της αγγλικής γλώσσας στη σύνταξη ηλεκτρονικών διευθύνσεων. Και αυτό το φαινόμενο έχει κατακλύσει την ελληνική πραγματικότητα, όχι



175

μόνο στον ιδιωτικό χώρο, αλλά και στον δημόσιο. Ελληνικές κρατικές υπηρεσίες και οργανισμοί διαθέτουν αγγλικές διευθύνσεις που καταντούν προβληματικές για τον Έλληνα πολίτη. Η ίδια η Βουλή των Ελλήνων προσδιορίζει τη διεύθυνσή της με τη λέξη parliament, το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού με τη λέξη culture, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας mod (Ministry of Defence) κ.ο.κ., ενώ η πρακτική αυτή οδηγεί σε καταστάσεις που αγγίζουν τα όρια του παράδοξου, αν όχι και του κωμικού, αφού η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος προσδιορίζει τη διεύθυνσή της με τα γράμματα nlg (αρχικά της επωνυμίας National Library of Greece = Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος), το Πανεπιστήμιο Αθηνών με τα γράμματα uoa (University of Athens) – ανάλογα και τα άλλα ελληνικά πανεπιστήμια με εξαίρεση το Ιόνιο Πανεπιστήμιο (που χρησιμοποιεί την ενδεικτική λέξη ionio κ.ο.κ. Σε άλλες περιπτώσεις υπάρχει η διεύθυνση editions αντί εκδόσεις και bookstore αντί βιβλιοπωλείο. Με άλλα λόγια ο Έλληνας εξαναγκάζεται να σκεφτεί αγγλικά για να προσανατολιστεί ή να απομνημονεύσει αυτές τις διευθύνσεις αντί να του έχει δοθεί η δυνατότητα να σκέφτεται ελληνικά και χωρίς ιδιαίτερο κόπο. Το οξύμωρο είναι ότι σε τυχόν παρατήρηση του παραδόξου αυτού η απάντηση που συνήθως δίνεται είναι “πώς θα μπορέσει ο ξένος να μπει;” ή “μα αφού τα γράμματα που χρησιμοποιούνται είναι αγγλικά!” Και μόνο αυτές οι απαντήσεις φανερώνουν πόσο απλοϊκά και έωλα είναι τα επιχειρήματα. Γιατί θα πρέπει ο ξένος να καταλαβαίνει και να δυσκολεύεται ο Έλληνας με την αποκρυπτογράφηση αυτών των λέξεων ή αρκτικολέξων; Βέβαια, υπάρχει και ο ισχυρισμός ότι δεν χρειάζεται ερμηνεία των λέξεων, αφού πρόκειται για απλά κλειδιά. Σύμφωνοι, αλλά σ’ αυτή την περίπτωση δεν θα χρειαζόταν και ο ξένος να αποκρυπτογραφήσει την τυχόν ελληνική λέξη που θα είχε χρησιμοποιηθεί. Όσο για τον ισχυρισμό ότι γράφουμε με αγγλικά γράμματα, είναι σαφές ότι πρόκειται για απλό αποπροσανατολισμό ή άγνοια, γιατί στο διαδίκτυο χρησιμοποιείται το δυτικοευρωπαϊκό λατινικό αλφάβητο. Θα μπορούσε λοιπόν η Βουλή να προσδιοριζόταν με τη λέξη vouli ή bouli ή ακόμη λογιότερα boule, το ΥπΠο με τη λέξη politismos ή χρηστικότερα και σε αντιστοιχία με τα άλλα υπουργεία yppol (Υπουργείο Πολιτισμού), ypoik (Υπουργείο Οικονομικών κ.λπ.), η Εθνική Βιβλιοθήκη ebe, το Πανεπιστήμιο Αθηνών panath και ανάλογα τα άλλα πανεπιστήμια διατηρώντας πάντα την πρώτη συλλαβή και προσθέτοντας τη δεύτερη που χαρακτηρίζει την έδρα του πανεπιστημίου π.χ. panthe (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), πράγμα που συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία (unisi = Università di Siena, unibo = Università di Bologna, unive = Università di Venezia, κ.λπ.) επιτρέποντας στον χρήστη να σχηματίσει απλά τη διεύθυνση που αναζητεί. Η δεύτερη περίπτωση αφορά στην εισαγωγή ξένων λέξεων απο τον Τύπο. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που ο μέσος Έλληνας αδυνατεί να κατανοήσει τις ξένες λέξεις που χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι με άστοχη επιδειξιομανή διάθεση στα κείμενά τους. Tελευταία, πάλι, έχει ευρύτατη διάδοση η χρήση της βραχυγραφίας vs αντί της ελληνικής λέξης “εναντίον”. Πρόκειται για μια βραχυγραφία που δεν υπάρχει στην παιδεία του Έλληνα αλλά βέβαια τη γνωρίζει ο νέος που συνήθιζε να παίζει playstation! Και σαν να μην έφτανε αυτό κάποιες εφημερίδες χρησιμοποιούν το σύμβολο @ για να δηλώσουν το πού γίνεται μια εκδήλωση (π.χ. Η Συμφωνική Ορχήστρα @ Ηρώδειο), αφού το σύμβολο αυτό διαβάζεται αγγλιστί at (πρόθεση “εις”) και είναι το παραπεμπτικό σύμβολο στις διαδικτυακές διευθύνσεις. Με άλλα λόγια ο τυχαίος δημοσιογράφος ή ο πληκτρολόγος του δημοσιογραφικού κειμένου μας υποχρεώνουν για λόγους επίδειξης ξενομανούς και πνευματικής αβελτηρίας να χρησιμοποιούμε την αγγλική στην καθημερινότητά μας, χωρίς αποχρώντα λόγο (ελπίζω, αν διαβάζει κάποιος από αυτούς ετούτο το κείμενο, να κατανοεί τις ελληνικές λέξεις που χρησιμοποίησα). Όμως, αν ο Τύπος παρασύρεται απο την τάση ξενομανίας, τι θα πρέπει να λεχθεί για το ίδιο το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων που εξέδωσε πρόσφατα ένα εξαίρετο εκδοτικά βιβλίο με τα Συντάγματα του Ιονίου χρησιμοποιώντας στις υποσημειώσεις συστηματικά αντί για την ελληνική λέξη και το βραχυγραφικό λατινικό σύμβολο & (et) στην καλλιγραφική του βρεταννική εκδοχή; Κόστιζε άραγε πολύ



176

ο βραχύτατος ελληνικός σύνδεσμος και ή μήπως υπερίσχυσε η ξενομανής διακοσμητική διάθεση είτε επίδειξη του επιμελητή του έργου; Μήπως, τελικά, πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε αγγλικά; Μήπως πρέπει να θέσουμε στο περιθώριο τη μητρική μας γλώσσα ως περιοριστική στο επικοινωνιακό πεδίo, κατάλληλη μόνο για τοπική, επαρχιακού τύπου, χρήση ή για ιδιόρρυθμη λογοτεχνική παραγωγή; Απο την άλλη μεριά διαφαίνεται μια συνειδητή κι επίμονη τακτική προώθησης της αγγλικής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας. Αυτό που είχε διατυπωθεί πριν απο λίγα χρόνια απο την ελληνίδα επίτροπο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και είχε ενοχλήσει σε βαθμό που να προκαλέσει αντιδράσεις, τελικά συντελείται και επιβάλλεται σταδιακά με την ανοχή του ελληνικού λαού. Η ελληνική κοινωνία μπολιάζεται με αυτή την πρακτική. Οι νέοι, στις μεταξύ-τους συνομιλίες, χρησιμοποιούν ένα μειξοβάρβαρο ελληνοαγγλικό ιδίωμα. Οι αναγγελίες στους αστικούς σιδηροδρόμους και στον και προαστιακό γίνονται σε κακά προφερόμενα ελληνικά (Αbελόκηποι, Σύdαγμα κ.λπ. αντί Αμbελόκηποι, Σύνdαγμα) και σε αγγλικά όπου οι εκφωνήτριες προσπαθούν να μιμηθούν την καλύτερη δυνατή ξενική προφορά. Είναι σαφές ότι η ελληνική γλώσσα διδάσκεται όπως-όπως στα σχολεία. Το χειρότερο είναι ότι σε κάθε αντίδραση ή φωνή διαμαρτυρίας υψώνονται διαβεβαιώσεις ακόμη και απο τα πλέον υπεύθυνα χείλη ότι τίποτε επικίνδυνο για τη γλώσσα δεν συμβαίνει. Ετσι, προωθείται η περιθωριοποίηση της ελληνικής στον δημόσιο βίο. Ωστόσο, ο γλωσσικός μιμητισμός ο γλωσσικός αφελληνισμός ή επιεικέστερα είναι το δούρειο όχημα του ευρύτερου αφελληνισμού. Τελικά η μόνη δυνατή αντίδραση είναι η σοβαρότητα.

ΚΕΙΜΕΝΟ: Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

1. Ορισμός:

Ο όρος γλώσσα των νέων δηλώνει το σύνολο των γλωσσικών φαινομένων που χαρακτηρίζουν την επικοινωνία των νέων μεταξύ τους. Παρά τον χαρακτηρισμό "γλώσσα", η γλώσσα των νέων δεν είναι ένα αυτοτελές γλωσσικό σύστημα, αλλά μια "κοινωνιόλεκτος" [sociolect], δηλαδή ένας τρόπος ομιλίας με λεξιλογικά, πραγματολογικά και δομικά χαρακτηριστικά που χρησιμοποιείται υπό ορισμένες συνθήκες επικοινωνίας και είναι μέρος της γλωσσικής συνείδησης μιας κοινότητας. Η κοινωνική βάση της γλώσσας των νέων είναι η "παρέα", το δίκτυο των συνομηλίκων. Κατά συνέπεια δεν υπάρχει μια ενιαία γλώσσα των νέων, αλλά ένα σύνολο από επιμέρους τρόπους ομιλίας με κοινές τάσεις διαμόρφωσης και κοινά γλωσσικά στοιχεία. Καθώς η ελληνική έρευνα είναι ακόμη περιορισμένη, τα στοιχεία που ακολουθούν συνδυάζουν ευρήματα από διάφορες γλώσσες.

2. Χαρακτηριστικά της γλώσσας των νέων:

Το νεανικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει τόσο εκφράσεις χωρίς αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα (π.χ. για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μιας νεανικής κουλτούρας) όσο και εκφράσεις που δηλώνουν μια ιδιαίτερη στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς (π.χ. ο χαρακτηρισμός η ώρα του παιδιού για το μάθημα των αγγλικών). Ιδιαίτερα παραγωγικά σημασιολογικά πεδία είναι οι κοινωνικές κατηγορίες (π.χ. φλώρος, τύπισσα), οι βιωματικές και κοινωνικές εμπειρίες (π.χ. ξεσαλώνω 'διασκεδάζω'), οι ψυχολογικές καταστάσεις (π.χ. τα πήρα στο κρανίο 'εκνευρίστηκα'), οι αξιολογικές (π.χ. αστέρι, σούπερ, τζάμι, χάσιμο 'πολύ καλό') και επιτατικές εκφράσεις (ψιλο-, χοντρο-, καρα-, με τρέλα). Ειδικά για την έκφραση αξιολόγησης και επίτασης έχουν διαπιστωθεί ιδιαίτερα συντακτικά σχήματα,στα ελληνικά π.χ. "και γαμώ + Ονοματική Φράση" (και γαμώ τις φάσεις 'πολύ καλή φάση'). Η νεανική επικοινωνία χρησιμοποιεί πολυάριθμες στερεότυπες εκφράσειςγια την οργάνωση του διαλόγου, όπως χαιρετισμούς (έλα ρε, τσα γεια), προσφωνήσεις (ρε μεγάλε), φιλικές υβριστικές προσφωνήσεις (ρε μαλάκα), εκφράσεις συμφωνίας (Μέσα είσαι!), άρνησης (Ούτε με σφαίρες!), επιδοκιμασίας (Φοβερό! Έγραψε!), έναρξης μιας αφήγησης (π.χ. Άκου φάση!).

http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_b9/01.html





177

Η δημιουργία και ανανέωση του νεανικού λεξιλογίου γίνεται με τέσσερις βασικούς τρόπους: α) αλλαγή σημασίας (π.χ. κόκαλο 'μεθυσμένος')· β) δανεισμός, κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά (π.χ. χάι 'κεφάτος, φτιαγμένος')· γ) επιλογές προτύπων σχηματισμού λέξεων, π.χ. το επίθημα -άς για κατηγορίες της νεανικής κουλτούρας με αγγλική βάση (γκραφιτάς, σκινάς, μεταλάς, τσοπεράς κ.ά.) και δ) τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της βασικής τους σημασίας, είτε με επιθήματα (τσιγάρο > τσιγαριά) είτε με σύντμηση (ματσωμένος > ματσό) είτε με μετάθεση φθόγγων ή συλλαβών, τα λεγόμενα ποδανά ('ανάποδα', π.χ. μεναγκό 'γκόμενα').

Η έρευνα της νεανικής συνομιλίας ασχολείται με φαινόμενα της επικοινωνίας όπως π.χ. η γλωσσική επιθετικότητα, ο διάλογος νέων-ενηλίκων και η αλλαγή γλωσσικού κώδικα. Μελέτες σε διάφορες χώρες δείχνουν ότι οι νέοι χρησιμοποιούν στη διαλογική τους επικοινωνία το σύνολο των γλωσσικών πηγών της κοινότητας όπου ζουν. Εδώ συγκαταλέγονται καταρχήν οι γλώσσες και οι γλωσσικές ποικιλίες του κοινωνικού περίγυρου, όπως η τοπική διάλεκτος (έστω και αν οι νέοι δεν τη μιλούν συστηματικά) ή η γλώσσα μιας εθνικής μειονότητας. Ακόμη, στοιχεία από τα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, π.χ. σλόγκαν από διαφημίσεις, ατάκες από ταινίες και τραγούδια κ.ά. Στοιχεία από τις παραπάνω πηγές συνταιριάζονται δημιουργικά στον νεανικό διάλογο, συγκροτώντας ένα "μωσαϊκό" που μεταβάλλεται ανάλογα με τις επικοινωνιακές ανάγκες της στιγμής. Ο τρόπος που γίνεται αυτό, δηλαδή ποια στοιχεία επιλέγουν οι νέοι και πώς τα χρησιμοποιούν στην επικοινωνία τους, αντανακλά τις πολιτισμικές επιρροές και την κοινωνική τοποθέτηση της κάθε νεανικής παρέας. Συστηματικές διαφορές μεταξύ νέων και ενήλικων ομιλητών μιας κοινότητας έχουν μελετηθεί με τις στατιστικές μεθόδους της κοινωνιογλωσσολογίας. Εξετάζεται η αναλογία πρότυπης και μη πρότυπης γλώσσας (διαλέκτου, λαϊκής γλώσσας) κυρίως στη φωνολογία και σε μικρότερο βαθμό στη μορφολογία, τη σύνταξη και τους συνομιλιακούς δείκτες. Έχει διαπιστωθεί ότι οι νέοι ομιλητές χρησιμοποιούν στοιχεία μη πρότυπης γλώσσας συχνότερα από ό,τι ενήλικοι ομιλητές. Η διαφορά αυτή ερμηνεύεται είτε ως ένδειξη γλωσσικής αλλαγής, όταν καινοτομικά φαινόμενα εμφανίζονται συχνότερα στην ομιλία των νέων, είτε ως φαινόμενο "ηλικιακής διαβάθμισης", όταν στιγματισμένα φαινόμενα είναι συχνότερα στη νεότητα απ' ό,τι στην ενήλικη ζωή.

3. Κοινωνικά χαρακτηριστικά:

Προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί μια νεανική γλώσσα είναι α) η κοινωνικά θεσμοποιημένη κατηγορία της νεότητας και β) κάποια μορφή νεανικής κουλτούρας και "αυτόνομης" νεανικής επικοινωνίας. Οι περισσότερες έρευνες περιορίζουν την κατηγορία της νεότητας στην εφηβική ηλικία (12-18 ετών), άλλες συμπεριλαμβάνουν και τη μετεφηβική ηλικία (έως 25 ή 30 ετών). Ιστορικά, μορφές νεανικής γλώσσας υπήρχαν ήδη σε προηγούμενους αιώνες. Ωστόσο η γλώσσα των νέων έγινε μαζικό φαινόμενο από τα μεταπολεμικά χρόνια και ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτό ανάγεται στην αυξανόμενη οικονομική και πολιτισμική ανεξαρτησία των νέων στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και στην κοινή επιρροή από νεανικές κουλτούρες αγγλοαμερικανικής προέλευσης.

Γιατί οι νέοι αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους έκφρασης; Οι εξηγήσεις της βιβλιογραφίας συνδυάζουν τρεις παράγοντες. Κοινωνιολογικά κάθε ηλικία έχει ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά που συναρτώνται με τυπικές συνθήκες επικοινωνίας. Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Ακόμη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ό,τι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους, οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα















178

χρόνια. Επικοινωνιακά, λειτουργίες της γλώσσας όπως η εκφραστικότητα, η πρωτοτυπία και το γλωσσικό παιχνίδι ίσως είναι ισχυρότερες στη νεανική ηλικία απ' ό,τι στη μετέπειτα ζωή.

Διαφορές της νεανικής γλώσσας σε σχέση με τον τόπο διαβίωσης, την κοινωνική προέλευση και το φύλο των νέων έχουν μελετηθεί για τις αναλογίες πρότυπης και μη πρότυπης γλώσσας. Σε ό,τι αφορά το νεανικό λεξιλόγιο, η μέχρι τώρα έρευνα δεν επιτρέπει γενικεύσεις. Φαίνεται πάντως ότι η χρήση υβριστικού λεξιλογίου και υβριστικών προσφωνήσεων είναι συχνότερη ανάμεσα σε αγόρια. Σαφέστερη είναι η σχέση της γλωσσικής έκφρασης με τη συμμετοχή σε μια νεανική κουλτούρα. Οι νεανικές "σκηνές" που συγκροτούνται γύρω από μουσικά στιλ (π.χ. punk, metal, hip-hop) χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα λεξιλόγια και τρόπους συνομιλίας που διαμορφώνονται υπό την επιρροή αγγλόφωνων νεανικών μέσων. Σε ό,τι αφορά τις περιστάσεις επικοινωνίας, τα διάφορα στοιχεία της νεανικής γλώσσας χρησιμοποιούνται συστηματικά μόνο στo πλαίσιo της ομάδας συνομηλίκων, τόσο ιδιωτικά όσο και στα διάφορα νεανικά στέκια. Τούτο σημαίνει ότι η γλωσσική συμπεριφορά των νέων είναι διαφορετική π.χ. στην αυλή του σχολείου από ό,τι μέσα στην τάξη. Στοιχεία νεανικής γλώσσας εμφανίζονται επίσης στα διάφορα νεανικά μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας (νεανικά περιοδικά, νεανικό ραδιόφωνο, στίχοι τραγουδιών κλπ.).

4. Γλωσσική αλλαγή:

Η εξέλιξη της νεανικής γλώσσας δείχνει αντίρροπες τάσεις. Μια τάση προς ανομοιογένεια οφείλεται στα επικοινωνιακά κίνητρα του γλωσσικού πειραματισμού και της εκφραστικής πρωτοτυπίας (βλ. παραπάνω 3). Οι παραγωγικές κατηγορίες του λεξιλογίου και οι στερεότυπες εκφράσεις (βλ. παραπάνω 2.1) ανανεώνονται με ταχείς ρυθμούς σε κάθε νεανική παρέα ξεχωριστά. Μια αντίρροπη τάση προς ομοιογένεια δημιουργούν τα πολιτισμικά και γλωσσικά πρότυπα που διαδίδονται από νεανικά μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Έτσι π.χ. η πολιτισμική ταυτότητα των νεανικών μουσικών "σκηνών" συμβολίζεται γλωσσικά με τον αγγλόφωνο-διεθνή τους προσανατολισμό. Ταυτόχρονα, στοιχεία της νεανικής γλώσσας περνούν στην κοινή γλώσσα ως σύμβολα νεανικότητας. Οι νέοι διατηρούν ορισμένες εκφράσεις τους στην ενήλικη ζωή, οι γονείς χρησιμοποιούν ένα μέρος από το επίκαιρο λεξιλόγιο των παιδιών τους, ενώ τα ΜΜΕ προβάλλουν δείγματα νεανικής γλώσσας, π.χ. στη διαφήμιση. Ωστόσο, η διάδοση του νεανικού λεξιλογίου δεν έχει εξηγηθεί ακόμη ικανοποιητικά.

5. Γλωσσικές στάσεις:

Η γλώσσα των νέων αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και αξιολόγησης τόσο στην προφορική επικοινωνία όσο και στα μέσα ενημέρωσης. Νέοι και ενήλικοι ομιλητές αξιολογούν τη γλώσσα των νέων με διαφορετικό τρόπο. Η στάση των ενηλίκων είναι συχνά επικριτική και διορθωτική. Γονείς και δάσκαλοι αντιδρούν ιδιαίτερα αρνητικά απέναντι στο υβριστικό και βωμολοχικό λεξιλόγιο, χωρίς ίσως να αντιλαμβάνονται ότι το λεξιλόγιο αυτό έχει συγκεκριμένες (διαπροσωπικές, αξιολογικές) λειτουργίες και ότι η συχνότητά του μειώνεται με την είσοδο στην ενήλικη ζωή. Οι νέοι προσάπτουν στη γλώσσα τους αξίες θετικές όπως π.χ. ευθύτητα, αλληλεγγύη, ταύτιση με μια νεανική κουλτούρα. Στα μέσα ενημέρωσης, η στάση απέναντι στη νεανική γλώσσα κυμαίνεται ανάμεσα στην αποδοχή ("γλωσσική δημιουργικότητα") και τον στιγματισμό ("γλωσσική πενία"). Στην Ελλάδα, ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος προβάλλει κατά κανόνα μια στρεβλωμένη εικόνα του νεανικού λεξιλογίου, παρουσιάζει τη γλώσσα των νέων ως κάτι "ακατανόητο" και την αξιολογεί με στερεότυπα (π.χ. συρρίκνωση του νεανικού λεξιλογίου σε "150 λέξεις") που δεν έχουν επιστημονική βάση. Ένα τέτοιο στερεότυπο είναι η μη αναγνώριση του γεγονότος ότι οι κοινωνικές ομάδες αναπτύσσουν ένα ιδιαίτερο είδος λόγου που εξυπηρετεί την εσωτερική επικοινωνία της ομάδας, αλλά ταυτόχρονα ορίζει και την ταυτότητά της.











179

ΔΙΚΑΙΟΣ ΚΑΙ ΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ Γλώσσα της εξουσίας

Ασεβεί προς το Δίκαιο και τον Δίκαιο λόγο:

• παραμορφώνει τη γλώσσα με σκοπό να εξυπηρετήσει τις επιδιώξεις και τα συμφέροντα της εξουσίας.

• χρησιμοποιεί τον αυθαίρετο λόγο • επιδιώκει την υποταγή • παραπληροφορεί και παραπλανά • εξωραΐζει την πραγματικότητα ♦ χρησιμοποιεί έννοιες με φορτισμένο 9ιδεολογικά, εθνικά, ηθικά, πολιτικά)

περιεχόμενο, όπως πατρίδα, λαός, έθνος, αριστερά, δεξιά, συντηρητικός – προοδευτικός, προδότης, πατριώτης κλπ.

♦ κινδυνολογεί και εκφοβίζει ♦ μεγεθύνει τη σημασία μιας κατάστασης για να προκληθεί τεχνητή ένταση ή

υποβαθμίζει μια άλλη, για να αποπροσανατολίσει τον πολίτη ♦ χρησιμοποιεί τη λαϊκιστική και μεσσιανική ρητορεία. ♦ μεταβάλλει σε αγέλες τα ανθρώπινα πλάσματα ♦ αλλοιώνει/κάμπτει τη βούληση του δέκτη και τον αλλοτριώνει ♦ χρωματίζει και προσφέρει στην κοινή γνώμη ό,τι συμφέρει στην εξουσία ♦ φορτισμένη ιδεολογικά δεν αντανακλά απλώς, αλλά συμμετέχει στην πάλη των

τάξεων ♦ χρησιμοποιεί λανθάνοντα από πλευράς μορφοσύνταξης διατακτικό χαρακτήρα

(ευρύτατη χρήση ουσιαστικών συνοδευόμενων από προσδιορισμούς που υπογραμμίζουν δογματικά και απόλυτα αυταπόδεικτες αλήθειες)

♦ κυριαρχεί ο ονοματικός, ενώ περιορίζεται ο ρηματικός ή άλλος παραστατικός ευκρινής λόγος

♦ χρησιμοποιεί τους εξακολουθητικούς χρόνους των ρημάτων ♦ προτιμά το λεκτικό συμβολισμό που καλλιεργεί την αοριστία, τη γενικότητα και τον

ημικαταληπτό λόγο ♦ επιδιώκει έντεχνα τη δημιουργία αποστάσεων ανάμεσα στο σοφό πομπό και στον

ασήμαντο δέκτη Από πλευράς περιεχομένου

♦ μηδενίζει τη σκέψη και την κριτική ♦ προβάλλει δομικά αντικριτικά στοιχεία ♦ επιβάλλει με δογματικότητα και απολυτότητα τα μηνύματα του πομπού ♦ είναι γλώσσα αποστεωμένη και μουσειακή, γιατί δεν ερευνά, δεν κρίνει, δε συσχετίζει,

δε διαλέγεται ♦ είναι αυταρχική (δεν αφήνει περιθώρια διαλόγου) ♦ με την υπέρβαση της πραγματικότητας και τη γενίκευση του λεκτικού συμβολισμού

υποβάλλει τα περιεχόμενα των μηνυμάτων της, στεγαζόμενα σε αποδεκτές και μεγάλες αξίες (πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια)

♦ είναι γλώσσα φθοράς και διαφθοράς (διασαλεύει αυθαίρετα τη σχέση συμβόλων και συμβολιζομένων, σημαινόντων και σημαινομένων)

♦ η στρέβλωση και η αυθαιρεσία θριαμβεύουν σε βάρος της γλώσσας



180

Γλώσσα της Παιδείας

Υπηρετεί το Δίκαιο Λόγο:

♦ έχει ως κύριο γνώρισμά της την ελευθερία ♦ αναδεικνύει την ανώτερη φύση του ανθρώπου, την πνευματική του ουσία ♦ αντιπροσωπεύει τον αντιεξουσιαστικό λόγο ♦ εκφράζει τη δίκαιη και ελεύθερη συνείδηση ♦ αποσκοπεί στη διασφάλιση της ανθρώπινης ευτυχίας ♦ βασίζεται στην παιδεία και στις δυναμικές της ♦ σβήνει τη διαφορά του ατομικού και του εθνικού εγώ και συ από την ταυτότητα της

ζωής ♦ αναδύει τη φωνή της ηθικής ♦ καλλιεργεί τον ορθολογισμό για την επίλυση των προβλημάτων του ως αντίποδα του

μεσσιανισμού ♦ επιδρά θετικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της νεοελληνικής πολιτισμικής

πραγματικότητας ♦ απελευθερώνει το νέο από το δογματισμό, τις προλήψεις, δεισιδαιμονίες κλπ. ♦ εκφράζει τον ανθρωπισμό και την ανθρωποκεντρική φιλοσοφία ♦ διατυπώνει τις δημοκρατικές αρχές και αξίες ♦ βοηθά τον άνθρωπο να φτάσει στην αυτογνωσία



181

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ:

ΚΕΙΜΕΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

1.Συνέντευξη του Αδόλφου Χίτλερ( ΑΔΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ) - (...) Και πώς πιστεύετε ότι θα εξοικονομηθεί ζωτικός χώρος για τη Γερμανία; «Πρέπει να διατηρήσουμε τις κτήσεις μας για να εξασφαλίσουμε την επέκτασή μας προς Ανατολάς. Υπήρξε κάποια περίοδος που μπορούσαμε να μοιραστούμε με την Αγγλία την κυριαρχία όλου του κόσμου. Τώρα το μόνο που μας απομένει είναι να απλώσουμε τα δύσκαμπτα πόδια μας προς Ανατολάς. Η Βαλτική είναι στην ουσία μια γερμανική λίμνη». - Δε θα μπορούσε η Γερμανία να επανακτήσει την οικονομική κυριαρχία της στον κόσμο χωρίς να επιδιώξει επέκταση των εδαφών της; (Κουνάει αρνητικά το κεφάλι του) «Όπως ο στρατιωτικός έτσι και ο οικονομικός ιμπεριαλισμός στηρίζεται στην ισχύ και τη βία. Δεν είναι δυνατή η ύπαρξη παγκοσμίου εμπορίου χωρίς μια δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο λαός μας δεν έχει μάθει να λειτουργεί με τους όρους της παγκόσμιας ισχύος και του παγκόσμιου εμπορίου. Σε κάθε περίπτωση η Γερμανία δε μπορεί να αναπτυχθεί εμπορικά και εδαφικά αν δεν επανακτήσει ό,τι έχασε και αν δεν επανέλθει στα όριά της» (...) - Ας υποθέσουμε ότι η Γαλλία προβαίνει σε αντίποινα εισβάλλοντας στο γερμανικό έδαφος. Το έχει κάνει παλιότερα στο Ρήνο, μπορεί να το κάνει και τώρα. «Δεν έχει καμιά απολύτως σημασία πόσα τετραγωνικά χιλιόμετρα έχει στην κατοχή του ο εχθρός» απαντά εξοργισμένος ο Χίτλερ, «αρκεί να αφυπνιστεί η εθνική συνείδηση. Δέκα εκατομμύρια ελεύθεροι Γερμανοί έτοιμοι να πεθάνουν για να ζήσει η πατρίδα τους είναι πολύ δυνατότεροι από 50 εκατομμύρια ανθρώπους που δεν έχουν δική τους θέληση και των οποίων η φυλετική συνείδηση έχει μολυνθεί από ξένους. Οραματιζόμαστε μια μεγάλη Γερμανία που θα ενώνει όλους τους γερμανικούς λαούς. Η σωτηρία μπορεί να προέλθει από το πιο μικρό κομμάτι γης. Ακόμη κι αν είχαμε στη διάθεση μας τέσσερα εκτάρια γης, αν ήμασταν αποφασισμένοι να τα υπερασπιστούμε με την ίδια μας τη ζωή, αυτά τα τέσσερα εκτάρια θα αποτελούσαν την εστία της αναγέννησής μας. Καθήκον μας είναι να αφυπνίσουμε το γερμανικό πνεύμα. Στο δικό μου όραμα του γερμανικού κράτους δεν υπάρχει χώρος για τον ξένο, δεν υπάρχει χώρος για τον σπάταλο, τον τοκογλύφο, τον κερδοσκόπο, τον ανήμπορο, ούτε για οποιονδήποτε δεν έχει τη δυνατότητα να προσφέρει παραγωγικό έργο». Οι φλέβες στο πρόσωπο του Χίτλερ έχουν φουσκώσει απειλητικά. Η φωνή του γεμίζει το δωμάτιο. Ακούγεται ένας θόρυβος στην πόρτα. Οι ακόλουθοί του, που βρίσκονται διαρκώς κοντά του σαν προσωπική φρουρά, του θυμίζουν ότι πρέπει να εκφωνήσει λόγο σε ένα συλλαλητήριο. Ο Χίτλερ ήπιε μονορούφι το τσάι του και σηκώθηκε.

(Συνέντευξη στον Γκέοργκ Σιλβέστερ Φίρεκ, περιοδικό “Liberty”, 9/7/1932)



182

2. Συνέντευξη του Μαχάτμα Γκάντι(ΔΙΚΑΙΟΣ ΛΟΓΟΣ)

«…Εμείς οι Ινδοί, έχοντας τόσο διαφορετική παράδοση και κουλτούρα, ποτέ δε θα μπορέσουμε να ενσωματωθούμε ως μέλη της βρετανικής οικογένειας. Αποτελούμε μια μεγάλη οικογένεια εθνών σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά πρέπει να πάψουμε να είμαστε «υποτιμημένο» έθνος. Γι’ αυτό λοιπόν προτίθεμαι να διεκδικήσω και να κατακτήσω την ανεξαρτησία. Μπορείτε βεβαίως να προβάλετε την ένσταση ότι απαρνούμαστε την προστασία του βρετανικού στρατού και ναυτικού. Ξέρετε όμως τι σημαίνει αυτό; Ότι οι Άγγλοι είναι βίαιο έθνος. Διότι αν δεν ήταν, η Ινδία δε θα τους χρειαζόταν. Αν, στο όνομα της ελευθερίας, καταφέρεις να ζεις ακολουθώντας τα «πιστεύω» (της μη βίας), δεν υπάρχει εξουσία στη γη αυτή που να μπορέσει να σε βλάψει. Αυτό θα ήταν το μεγαλύτερο κατόρθωμα της Ινδίας και ταυτόχρονα η τεράστια συνεισφορά της στην παγκόσμια πρόοδο. Αν οι Άγγλοι ήταν σε θέση να το καταλάβουν αυτό, θα προσέφεραν την ανεξαρτησία με διαφορετικούς όρους. Την σήμερον ημέρα εξακολουθούν να επιμένουν ότι το καθεστώς της κυριαρχίας είναι το καλύτερο δώρο που μπορούν να μας προσφέρουν, αλλά ότι αν εμείς οι Ινδοί επιλέγαμε την ανεξαρτησία θα μας την παραχωρούσαν. Όχι, αυτή η στάση είναι τελείως λανθασμένη. Τι θα ήθελα; Να ακούσω τους Άγγλους να λένε: «Για το καλό όλου του κόσμου, το δικό σας και το δικό μας απολαύστε από σήμερα κιόλας το αγαθό της ανεξαρτησίας, έτσι ακριβώς όπως το απολαμβάνουμε κι εμείς…»



183

ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ


Η πίστη στο μελλοντικό ερχομό ενός μεσσία και γενικότερα ενός σωτήρα στο πολιτικό ή εθνικό επίπεδο, δηλαδή σ’ ένα πρόσωπο με εξαιρετικές ικανότητες (χαρισματικό ηγέτη) το οποίο θα λυτρώσει το λαό ή το έθνος από τα προβλήματά του.

(Λεξικό Μπαμπινιώτη)

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ:

Στο πολιτικό επίπεδο: δημιουργεί άβουλα, πειθήνια άτομα, υπηκόους όχι πολίτες. περιστέλλει τη διάθεση συμμετοχής στα κοινά το άτομο αποδέχεται την αντιδημοκρατική λειτουργία της πολιτικής, εκχωρώντας στην πολιτική ηγεσία το δικαίωμα να αποφασίζει «για το λαό», «εν ονόματι του λαού»και όχι «με το λαό».

Μαζοποιεί τους πολίτες που γίνονται ευπειθείς στη συνθηματολογία, στον κενό λόγο, ευάλωτοι στην παραπλανητική ρητορεία.

Ευνοεί την επικράτηση αυταρχικών –ολοκληρωτικών καθεστώτων ή αρχηγικών, προσωποπαγών κομμάτων.

Στον κοινωνικό χώρο:

Διαμορφώνει-παγιώνει μία κοινωνική ιεραρχία στην οποία κάποιοι εμφανίζονται ως ηγέτες –μεσσίες και το υπόλοιπο κοινωνικό σώμα αποτελεί τα εκτελεστικά όργανα.

Στον ψυχολογικό τομέα:

Δημιουργεί άτομα ανασφαλή, ψυχολογικά εξαρτημένα χωρίς εμπιστοσύνη στις δυνατότητές τους.

Εντείνει την εσωτερική ανασφάλεια, την αβεβαιότητα και το άγχος για το μέλλον.

Στον πνευματικό τομέα: Υποβιβάζει την αξία και αυτονομία του ατόμου ως ελεύθερου και αυτεξούσιου όντος, ως ανεξάρτητης προσωπικότητας, που καθορίζει τη ζωή και τις επιλογές του.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ: 1. Συνειδητοποίηση από τον πολίτη του πραγματικού περιεχομένου του μεσσιανισμού και

των αρνητικών συνεπειών του. 2. Δημοκρατική οργάνωση της πολιτείας που θα ευνοεί τον πρωταγωνιστικό ρόλο των

πολιτών, ώστε να αποτρέπεται η λαϊκιστική, δημαγωγική και μεσσιανικού τύπου άσκηση της πολιτικής.

3. Ανθρωπιστική παιδεία, που θα διαμορφώνει ελεύθερες και δημοκρατικές συνειδήσεις,

αυτόνομες προσωπικότητες.



184

4. Συμμετοχή του πολίτη σε συλλογικές δραστηριότητες, ώστε να αντιληφθεί: Τη δύναμή του, όταν ενεργοποιείται από κοινού με τους άλλους. Πως τα προβλήματα αντιμετωπίζονται με συλλογικές προσπάθειες και όχι με τη

μεσσιανική παρέμβαση ηγεσιών. 5. Η πνευματική ηγεσία οφείλει να:

Αποκαλύπτει τον πραγματικό ρόλο των ηγετών που εμφανίζονται ως μεσσίες, καθώς και τα μέσα που χρησιμοποιούν.

Καλλιεργεί τη δημοκρατική συνείδηση των πολιτών. ΚΕΙΜΕΝΟ: Ο ΜΕΣΣΙΑΝΙΣΜΟΣ, ΑΙΤΙΑ, ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Μεσσιανισμός (απ’ την εβραϊκή λέξη Μεσσίας που σήμαινε Σωτήρας) είναι η πίστη στην ύπαρξη ενός Σωτήρα κι η αναμονή του ερχομού του στον κόσμο ως λυτρωτή. Ο Μεσσιανισμός έχει τις ρίζες του στις ανατολικές θρησκείες, κυρίως στην εβραϊκή, που καλλιέργησε την προσδοκία για έναν Μεσσία - εθνικό απελευθερωτή, ο οποίος θ’ απάλλασσε το λαό απ’ το ζυγό των αυτοκρατόρων. Την ιδέα αυτή δανείστηκε απ’ την εβραϊκή θρησκεία ο Χριστιανισμός για να τη διευρύνει, αναδεικνύοντας το Χριστό - Μεσσία ως πνευματικό λυτρωτή ολόκληρης της ανθρωπότητας. Ο Μεσσιανισμός, όμως, δεν περιορίζεται στο χώρο της θρησκείας. Ως αντίληψη και προσδοκία διαποτίζει και την κοινωνικοπολιτική ζωή κάποιων λαών, οι οποίοι αναμένουν με λαχτάρα την εμφάνιση ενός χαρισματικού ηγέτη κι εναποθέτουν σ’ αυτόν όλες τους τις ελπίδες για άρση των αδιεξόδων, έξοδο από κάθε είδους κρίση, εκπλήρωση των συλλογικών οραμάτων και πόθων. Ο Μεσσιανισμός έχει τις ρίζες του στη θρησκευτική και πολιτική παράδοση, στην ψυχοσύνθεση ενός λαού και στις πολιτιστικές του καταβολές. Λαοί που κυβερνήθηκαν για αιώνες από θεοκρατικά καθεστώτα και διαμορφώθηκαν ως έθνη κάτω απ’ τις διαταγές θεόπνευστων βασιλέων ή μιας θρησκείας σκοτεινής κι αδιάλλακτης, ανέπτυξαν μια μεσσιανική νοοτροπία που τους συνοδεύει σ’ όλη την πορεία του ιστορικού τους βίου. Σε περιόδους βαθιάς κρίσης, όταν τ’ αδιέξοδα σε μια κοινωνία φαντάζουν αξεπέραστα, οι θεσμοί παρουσιάζονται αποδυναμωμένοι και το σύστημα αξιών χρεοκοπημένο, η απογοήτευση του λαού δημιουργεί το κατάλληλο κλίμα για την εμφάνιση του Μεσσιανισμού, ο οποίος ανατροφοδοτεί την ελπίδα και την προσδοκία. Στις πολυπληθείς κι αποπροσωποποιημένες κοινωνίες η κυρίαρχη ψυχολογία της μάζας ευνοεί το Μεσσιανισμό. Εκεί όπου το άτομο χάνεται μέσα στο ομοιόμορφο σύνολο ζητείται ένας «Υπεράνθρωπος», ο οποίος θα υποδείξει το δρόμο στην «αγέλη» των πολλών. Ο Μεσσιανισμός καλλιεργείται έντεχνα απ’ τη θρησκευτική και πολιτική προπαγάνδα. Η προβολή συγκεκριμένων προσώπων ως χαρισματικών κι η μυθοποίησή τους απ’ την εκπαίδευση ή τα ΜΜΕ προκαλούν φαινόμενα προσωπολατρίας και φανατίζουν τη μάζα, η οποία παραληρεί στη θέα ή στο άκουσμα των λόγων του «Μεσσία» .Ο Μεσσιανισμός πηγαίνει ενάντια στην αυτονομία του ατόμου και στην ελευθερία της βούλησής του. Η ύπαρξή του συνεπάγεται την επικράτηση ενός αυστηρού κώδικα ηθικής και συμπεριφοράς που στερεί απ’ το άτομο το δικαίωμα να προσδιορίσει τον εαυτό του. Η αναμονή της σωτηρίας από εξω-ατομικούς παράγοντες οδηγεί σε μια μοιρολατρική στάση ζωής. Ο άνθρωπος που εναποθέτει όλες του τις ελπίδες για λύτρωση - σωτηρία σε Μεσσίες είναι αδύναμος κι ανίκανος ν’ αναλάβει τα ηνία της ζωής του, γι’ αυτό εύκολα μετατρέπεται σε παιχνίδι στα χέρια εκείνων που θ’ αναλάβουν το βάρος των αποφάσεων και των ευθυνών. Ενώ η δημοκρατία αναγνωρίζει την ξεχωριστή αξία του καθενός και στηρίζεται στην ελεύθερη δράση ή συμμετοχή του σκεπτόμενου ανθρώπου, ο Μεσσιανισμός αποτελεί ιδεολογία ολοκληρωτική κι αντιδημοκρατική, αφού κηρύσσει την υπεροχή και την αυθεντία ενός εκλεκτού «Υπερανθρώπου».



185

Προβάλλει δηλ. τη μοναδικότητα ενός χαρισματικού ηγέτη που ενσαρκώνει τη γνώση και τη σοφία, συγκεντρώνει στα χέρια του κάθε εξουσία κι υποδουλώνει τον άνθρωπο. Η επικράτηση του Μεσσιανισμού συνοδεύεται από φαινόμενα: i. συγκεντρωτισμού των εξουσιών σε μειοψηφίες και πολιτικής αποδυνάμωσης του λαού, ii. καταπάτησης των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων απ’ την αυταρχική εξουσία του ενός, iii. μονοπώλησης της αλήθειας απ’ τους λίγους και πνευματικού σκοταδισμού των κοινωνιών. Είναι αδιαμφισβήτητη η ανάγκη για πνευματική και ηθική θωράκιση των ατόμων και των λαών απέναντι σε κάθε προσπάθεια προσέγγισης από επιτήδειους δημαγωγούς που υπόσχονται τον ερχομό Μεσσιών. Ο ορθός λόγος κι η κριτική ικανότητα είναι τα πνευματικά όπλα με τα οποία μπορούν ν’ απομυθοποιηθούν οι δήθεν χαρισματικοί άνθρωποι, οι φερόμενοι ως «Υπεράνθρωποι». Η ανθρωπιστική παιδεία κι ο αυτοσεβασμός αποτελούν ηθικά εφόδια, χάρη στα οποία τα άτομα δε θυσιάζουν την αξιοπρέπειά τους, δεν παραχωρούν τα δικαιώματά τους, αλλά προασπίζουν την ελευθερία και την αυτονομία τους. Η λειτουργία αξιοκρατικών θεσμών αναδεικνύει κι αποδεικνύει περίτρανα την αξία των προικισμένων προσωπικοτήτων, των δημιουργικών ανθρώπων που εμφανίζονται σε κάθε κοινωνία για να τεθούν επικεφαλής της πορείας προς την πρόοδο. Η λειτουργία συμμετοχικών θεσμών αποκαλύπτει τη σοφία, τη σύνεση, το πολιτικό ένστικτο και το κριτήριο του δημοκρατικού λαού, που γίνεται πολύτιμος βοηθός των κυβερνώντων στην προσπάθειά τους να διαχειριστούν σωστά τα συλλογικά θέματα.



186

ΠΟΛΕΜΟΣ - ΕΙΡΗΝΗ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ

Πόλεμος : Με τον όρο αυτό καλείται:

• Η ένοπλη σύρραξη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κρατών. • Η χρονική διάρκεια εχθροπραξιών (εμπόλεμη κατάσταση). Η ένοπλη σύρραξη μεταξύ

στρατευμάτων ή φατριών του αυτού κράτους (εμφύλιος).

Ειρήνη: κατάσταση γαλήνης, απουσία πολέμου, ένας μη βίαιος τρόπος ζωής, ο τερματισμός μιας βίαιης συγκρούσεως, όπως του πολέμου, η ησυχία.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΠΟΛΕΜΟ;

Επτά χιλιετίες σφαγών Διαμελισμένα σώματα, διαλυμένες ζωές, συντρίμμια, ηρωικές πράξεις, προσφυγιά. Γιατί κάνουμε πόλεμο; Πρόκειται για συμπεριφορά γραμμένη στα γονίδιά μας ή αποτελεί όψη της πολιτισμικής μας συγκρότησης και μπορούμε να τον αποφύγουμε; Παρατηρώντας τα ζώα, διαπιστώνουμε ότι τα περισσότερα δεν πολεμούν μεταξύ τους. Συνήθως υποτάσσονται στον πιο ισχυρό, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις οδηγούνται σε μάχες που δεν έχουν θύματα. Μοναδική εξαίρεση μερικοί χιμπατζήδες στην Τανζανία, οι οποίοι ενεπλάκησαν σε αιματηρές συγκρούσεις.

Βία μεταξύ ομάδων

Σύμφωνα με την ανθρωπολόγο Τζέιν Γκούνταλ, η οποία επί σαράντα συναπτά έτη μελετά τους χιμπατζήδες στο Εθνικό Πάρκο της Γκόμπε, μια κοινότητα κήρυξε πόλεμο σε μια άλλη. Η ομαδική βία, που ασκείται αποκλειστικά από τα αρσενικά, οδήγησε μέσα σε τέσσερα χρόνια στον αφανισμό της μίας από τις μαχόμενες κοινότητες. Οι χιμπατζήδες που επικράτησαν δέχτηκαν επιθέσεις από μια ακόμα ισχυρότερη ομάδα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν οι αρχηγοί όλων των κοινοτήτων. Τόσο η Τζέιν Γκούνταλ όσο και ο Ιρινέους Άιμπλ Άιμπεσφελντ, ιδρυτής της επιστήμης της ηθολογίας του ανθρώπου, υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις σχετικά με τα πολεμικά ένστικτα των πιθήκων, κυρίως όμως του ανθρώπου. Ο τελευταίος δίνει ως παράδειγμα τους Βουσμάνους, νομαδικό λαό της Νοτιοδυτικής Αφρικής, οι οποίοι επιδίδονταν σε θανατηφόρες συγκρούσεις. Κάποιες βραχογραφίες αναπαριστούν πανάρχαιες μάχες. Για να μην αναφέρουμε φυλές της Νέας Γουϊνέας που βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας στους νέους. Είναι λοιπόν ο πόλεμος έμφυτη συμπεριφορά;

Αθώα τα γονίδια

Η επιθετικότητα, απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπου, γι' αυτό και βαθιά ριζωμένη μέσα του, δεν είναι συνώνυμο του πολέμου, τονίζουν οι ανθρωπολόγοι. Μέχρι την εποχή κατά την οποία άρχισε να αναπτύσσεται η γεωργία η χρήση της βίας ήταν σποραδική. Ο άνθρωπος πάντα υπεράσπιζε την οικογένεια και τα εδάφη του. Όταν επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια ζούσε από το κυνήγι και τη συλλογή τροφής ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τις μερικές δεκάδες εκατομμύρια άτομα. Τα διαθέσιμα εδάφη ήταν ανεξάντλητα και οι διαμάχες σπάνιες. Επομένως δεν είναι εύκολο να πιστέψουμε ότι το πολεμικό ένστικτο κωδικοποιήθηκε στα γονίδιά μας. Ο πόλεμος "εφευρέθηκε" αργότερα, όταν η κτηνοτροφία και η γεωργία άρχισαν να αναπτύσσονται και ο πληθυσμός να αυξάνεται. Τότε ακριβώς



187

προέκυψε η ανάγκη υπεράσπισης της σοδειάς και των ζώων. Σύντομα ξέσπασαν σφοδρές διαμάχες για την κυριαρχία των φυσικών πόρων.

Οικονομική στρατηγική

Ποια είναι τα αίτια του πολέμου; Αν αποτελούσε αναπόφευκτη συνέπεια της έλλειψης φυσικών πόρων και της διαμάχης για την εξασφάλισή τους, θεωρητικά θα μπορούσε να εξαλειφθεί, αφού θα αρκούσε η ανάπτυξη των φυσικών πόρων ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες όλων των κατοίκων της Γης. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία ακόμα οικονομική στρατηγική η οποία τίθεται σε εφαρμογή όταν οι φυλές, τα έθνη ή οι ανταγωνιστές των ηγετικών τάξεων μάχονται για τη συσσώρευση όλο και περισσοτέρων πηγών κερδοφορίας. Από τους πολέμους που αναφέρονται στην Αγία Γραφή μέχρι εκείνους που διεξάγονται σήμερα για το πετρέλαιο, οι ομάδες που κινούν τα νήματα σχεδόν πάντα αποκρύπτουν τα πραγματικά αίτια των συγκρούσεων προσδίδοντάς τους θρησκευτικό ή εθνικό-πατριωτικό χαρακτήρα, υποστηρίζουν οι ιστορικοί. Όσοι δεν ενστερνίζονται την άποψη ότι "η αιτία του πολέμου κρύβεται στα γονίδιά μας" επισημαίνουν ότι τα ζώα που μοιάζουν περισσότερο στον άνθρωπο από γενετικής άποψης δεν είναι οι κοινοί χιμπατζήδες αλλά οι πυγμαίοι, που είναι ειρηνικοί και συνεργάσιμοι. Επιπλέον τονίζουν ότι οι εχθροπραξίες ανάμεσα στις κοινότητες των χιμπατζήδων της Τανζανίας ξέσπασαν μετά από μια εκτεταμένη εκδάσωση της περιοχής τους, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ τους. Ο πόλεμος που ξέσπασε ήταν αγώνας για την κυριαρχία των φυσικών πόρων. Κάτι ανάλογο συνέβη και στους κυνηγούς Βουσμάνους. Η σύγκρουσή τους με τους κτηνοτρόφους Βαντού άρχισε με την κατάληψη της σαβάνας απ' αυτή τη φυλή κτηνοτρόφων που μετέφεραν εκεί τα ζώα τους διαταράσσοντας την ισορροπία της άγριας πανίδας, πολύτιμου φυσικού πόρου για τους Βουσμάνους.

Νικητής ο πιο ριψοκίνδυνος

Τις περισσότερες φορές οι επιδρομές μιας φυλής ιθαγενών των πεδινών περιοχών των ΗΠΑ ενάντια σε μια άλλη ήταν μέρος μιας τελετουργικής μύησης των νέων. Για τον περιορισμό των απωλειών υπήρχαν ειδικοί κανονισμοί. Αν ένας πολεμιστής συναντούσε κάποιον εχθρό που έφερε διακριτικά βαθμού ίδια με τα δικά του, ήταν υποχρεωμένος να αποχωρήσει ειρηνικά από το πεδίο μάχης. Αν ο εχθρός σκοτωνόταν, ο υπεύθυνος έπρεπε να περάσει από πολύπλοκες τελετουργίες κάθαρσης. Οι εμπλεκόμενοι κρατούσαν ραβδιά με τα οποία άγγιζαν τον αντίπαλο για να τον βγάλουν από τη μέση. Στους Ινδιάνους των βορειοδυτικών περιοχών των ΗΠΑ οι αντίπαλες ομάδες κανόνιζαν συναντήσεις μεταξύ τους για να καταστρέψουν ο ένας ενώπιον του άλλου τα υπάρχοντά τους σε μια συμβολική μάχη χωρίς θύματα. Όσο μεγαλύτερη περιουσία κατέστρεφε κάποιος τόσο πιο προετοιμασμένος για πόλεμο θεωρούνταν, κι έτσι αναδεικνυόταν νικητής. Αντίθετα, στους πολέμους που αιματοκύλισαν πολλές φορές την Ευρώπη οι αντιδικίες για τους φυσικούς πόρους ταυτίστηκαν με το πνεύμα αντεκδίκησης. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οι ταπεινωμένοι από τους εξοντωτικούς όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών Γερμανοί αναγνώρισαν στο πρόσωπο του Χίτλερ τον άνθρωπο που θα τους έδινε τη χαρά μιας ρεβάνς, η οποία κορυφώθηκε με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παράπλευρες απώλειες

Στις μέρες μας οι πόλεμοι διεξάγονται πλέον με "έξυπνα" όπλα. Ο μύθος ότι οι σύγχρονοι πόλεμοι είναι πιο "καθαροί" σε σχέση μ' εκείνους του παρελθόντος καταρρίπτεται. Το Βατερλό ήταν ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα σε δύο στρατούς, από το οποίο δεν απείχαν οι απλοί πολίτες. Ακόμα και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο σφαγιάστηκαν στο μέτωπο πολλοί νέοι στρατιώτες, αλλά τα γυναικόπαιδα παρακολούθησαν τον πόλεμο από μακριά. Μόνο με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισε να πλήττεται ο άμαχος πληθυσμός. Η αγγλική πόλη Κόβεντρι ισοπεδώθηκε το 1942. Πιο χαρακτηριστική ήταν η



188

περίπτωση του ανελέητου βομβαρδισμού της γερμανικής Δρέσδης στις 3 Φεβρουαρίου του 1945 από τους Συμμάχους.

Προσχεδιασμένος σφαγιασμός

Η αντιστασιακή δράση των Ελλήνων σε διάφορες περιοχές της χώρας προκάλεσε την οργή των Γερμανών, οι οποίοι με επανειλημμένες επιθέσεις προσπάθησαν να την εξουδετερώσουν. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στον Πειραιά και στην Πάτρα, ο Γερμανικός Στρατός εκτός από τις βόμβες χρησιμοποιούσε και τα μυδραλιοβόλα των αεροπλάνων για να σκοτώσει τον πληθυσμό που προσπαθούσε να διαφύγει. Πολλοί από τους υπεύθυνους για τις σφαγές αυτές δεν εμφανίστηκαν ποτέ μπροστά σε Διεθνές Δικαστήριο. Ίσως γι' αυτό μέχρι σήμερα, στους σαράντα πόλεμους που βρίσκονται σε εξέλιξη στον κόσμο, το 90% αυτών που πληρώνουν το κόστος είναι απλοί πολίτες. Ο υποσιτισμός, η ρύπανση των υδάτων και η έλλειψη φαρμάκων είναι ορισμένα από τα προβλήματα που δημιουργούν οι παράπλευρες απώλειες των πολέμων. Πρόκειται για επιχειρήσεις και συμπεριφορές που όχι μόνο δεν είναι καταγραμμένες στα ανθρώπινα γονίδια αλλά αποτελούν προϊόν σχεδιασμού των κέντρων μελετών διαφόρων στρατηγικών.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΑΙΤΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΟΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

Η υπερθέρμανση του πλανήτη αποτελεί μια από τις σοβαρότερες απειλές για την ανθρωπότητα, προειδοποιούν οι επιστήμονες, αποκαλύπτοντας σε μελέτη τους πως οι κλιματικές αλλαγές του παρελθόντος προκάλεσαν λιμούς, πολέμους και σημαντική μείωση των πληθυσμών. Ο αυξανόμενος πληθυσμός της Γης ίσως να μην μπορέσει να προσαρμοστεί απολύτως στις οικολογικές μεταβολές που προκαλεί η αναμενόμενη αύξηση των θερμοκρασιών του πλανήτη, γράφουν επιστήμονες από την Κίνα, το Χονγκ Κονγκ, τις ΗΠΑ και τη Βρετανία στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences. «Οι μεγαλύτερες θερμοκρασίες πιθανώς να είναι καλές για ένα μικρό διάστημα, αλλά μετά από κάποιο σημείο αρχίζουν να δημιουργούνται προβλήματα στη χλωρίδα», τονίζει ο Πίτερ Μπρεκ καθηγητής στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια.

«Με δεδομένα την ξηρασία και τον αυξανόμενο πληθυσμό, θα είναι όλο και πιο δύσκολο να υπάρξει τροφή για όλους και δεν θα μας προκαλέσει έκπληξη αν δούμε περισσότερες περιπτώσεις λιμών και ίσως περισσότερες περιπτώσεις πεινασμένων ανθρώπων να συγκρούονται μεταξύ τους για το ποιος θα εξασφαλίσει τροφή και νερό», επισημαίνει ο ίδιος.

Με τη μελέτη της ιστορίας και το συσχετισμό στοιχείων, η ομάδα των επιστημόνων κατέληξε στο συμπέρασμα πως την πτώση των θερμοκρασιών ακολούθησαν πόλεμοι, λιμοί και δραματική μείωση των πληθυσμών .Οι ερευνητές μελέτησαν την περίοδο από το 1400 ως το 1900, που είναι γνωστή ως Μικρή Εποχή των Παγετώνων και στην οποία καταγράφηκαν οι χαμηλότερες κατά μέσο όρο θερμοκρασίες περίπου το 1450, το 1650 και το 1820, με θερμότερα διαστήματα ανάμεσά τους. «Όταν έχουμε τέτοιες οικολογικές συνθήκες, οι άνθρωποι τείνουν να μετακινούνται σε άλλα μέρη. Αυτές οι μαζικές μετακινήσεις οδηγούν σε πολέμους, όπως το 13ο αιώνα, όταν οι Μογγόλοι επλήγησαν από ξηρασία και εισέβαλαν στην Κίνα ή τους κατοίκους της Μαντζουρίας που μετακινήθηκαν στην κεντρική Κίνα το 17ο αιώνα λόγω των άθλιων καιρικών συνθηκών στην πατρίδα τους», αναφέρει ως παραδείγματα ο Ντέιβιντ Ζανγκ, καθηγητής της Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ. «Οι επιδημίες μπορεί να μην συνδέονται άμεσα με τις αλλαγές της θερμοκρασίας, αλλά είναι αποτέλεσμα της μετανάστευσης που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την εξάπλωση των ασθενειών», πρόσθεσε. Αν και στη μελέτη αναφέρονται μόνο περίοδοι όπου καταγράφηκαν μεγάλες πτώσεις της θερμοκρασίας, οι οποίες οδήγησαν σε κοινωνικές αναταραχές, οι ερευνητές επισημαίνουν πως οι ίδιες προβλέψεις είναι δυνατές και για την αντίθετη περίπτωση, της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα αποκαλύπτει πως οι μισές χώρες του κόσμου κινδυνεύουν από



189

συγκρούσεις ή σοβαρή πολιτική αστάθεια. Η οργάνωση International Alert, με έδρα το Λονδίνο, στην έκθεσή της αποκαλύπτει πως 46 χώρες--περίπου 2,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι--κινδυνεύουν να ζήσουν τη φρίκη του πολέμου εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών και άλλες 56 χώρες είναι πιθανό να γνωρίσουν την πολιτική αστάθεια.

«Μέχρι το 2020 στη διεθνή σκηνή θα συμβούν σοβαρές συγκρούσεις που σαφέστατα θα συνδέονται με τις κλιματικές αλλαγές», τόνισε ο γενικός γραμματέας της οργάνωσης, Νταν Σμιθ. Οι χώρες της δυτικής και της κεντρικής Αφρικής είναι οι πρώτες στον κατάλογο και ήδη υπάρχουν αναφορές για συγκρούσεις στη βόρεια Γκάνα, ανάμεσα σε βοσκούς και αγρότες. Ανάλογες καταστάσεις συμβαίνουν ή θα συμβούν και στο Μπανγκλαντές, τη Μέση Ανατολή.

ΜΟΡΦΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ:

Ανάλογα με τη στάση και τους σκοπούς: αμυντικός, επιθετικός, απελευθερωτικός. Ανάλογα με τα όπλα βιολογικός, χημικός, συμβατικός, πυρηνικός. Ανάλογα με τον τρόπο διεξαγωγής θερμός ή ψυχρός. Ανάλογα με τον αριθμό τον εμπόλεμων τοπικός, εμφύλιος, παγκόσμιος.

ΑΙΤΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ:

Στη βάση τους τα αίτια είναι οικονομικά-κοινωνικά, παρά το γεγονός ότι είναι δυνατό να παρουσιάζονται πίσω από κάποια ιδεολογική κάλυψη. Σήμερα, οι βασικές αιτίες είναι η ανάγκη για διάθεση και πώληση όπλων, η ικανοποίηση συμφερόντων των ηγετικών ομάδων ή κρατών, η προσπάθεια για δημιουργία σφαιρών επιρροής, οι ιδεολογικές διαφορές, αλλά και ο αποπροσανατολισμός των λαών από τη συνειδητοποίηση των προβλημάτων τους.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΠΟΛΕΜΟΥ:

Απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, καταστροφή του πολιτισμού, καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, πολιτικές-κοινωνικές-γεωγραφικές ανακατατάξεις και αλλαγές, ηθική κατάπτωση-εκβαρβάρωση του ανθρώπου, εθισμός σε έναν κόσμο ταραχής και αγριότητας, εξοικείωση του ατόμου με τη βία και την καταστροφή, εθισμός στον πόνο και στον αφανισμό, έξαρση της απανθρωπιάς.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ:

Έλεγχος των εξοπλισμών, καταστροφή των πυρηνικών, διάλογος μεταξύ των κρατών, κινητοποιήσεις ενημέρωσης του λαού για: α) αποτελέσματα προηγούμενων πολέμων, β) αποτελέσματα ενός πυρηνικού πολέμου, γ) για τις δαπάνες των εξοπλισμών σε κρατικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Αποκάλυψη συμφερόντων που κρύβονται πίσω από τους πολέμους, ενοποίηση και συντονισμός των ενεργειών σε παγκόσμιο επίπεδο, επιτροπές ειρήνης, διεθνείς οργανώσεις, σεμινάρια, ανταλλαγές επιστημόνων, καλλιτεχνικές-αθλητικές παγκόσμιες διοργανώσεις, σταυροφορίες λαών σε θέματα υγείας, διατροφής, περίθαλψης, σε θέματα βελτίωσης της θέσης του παιδιού στον κόσμο, κινητοποιήσεις και διαμαρτυρίες σε παγκόσμιο επίπεδο σε περιπτώσεις που ξεσπά πόλεμος, πορείες ειρήνης, συμπαράσταση της παγκόσμιας κοινής



190

γνώμης σε περιπτώσεις παραβίασης των δικαιωμάτων μιας χώρας, δραστηριοποίηση της πνευματικής ηγεσίας-επιστημόνων, λογοτεχνών, καλλιτεχνών γενικά με στόχο τη διασφάλιση της ειρήνης και την αποτροπή του πολέμου.

ΚΕΙΜΕΝΟ: Η UNICEF ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Μέσα στην τελευταία δεκαετία περισσότερα από δύο εκατομμύρια παιδιά έχουν χάσει τη ζωή τους, 4-5 εκατομμύρια έχουν μείνει ανάπηρα, ένα εκατομμύριο έμειναν ορφανά ή αποχωρίστηκαν τους γονείς τους και περίπου 10 εκατομμύρια έχουν ψυχολογικά τραύματα. Για όλα αυτά τα παιδιά του πόνου και της πίκρας η UNICEF μέσω της αντιπολεμικής της ατζέντας θέτει μια σειρά μέτρων, τα οποία μπορούν να είναι ρεαλιστικά και αποτελεσματικά βελτιώνοντας σημαντικά τη θέση των παιδιών, των αθώων θυμάτων του πολέμου. Η ατζέντα της UNICEF αποτελεί μια τολμηρή επαναβεβαίωση των ανθρωπιστικών αξιών και ένα κάλεσμα προς τη διεθνή κοινότητα για ανάληψη δράσης. "Οι πόλεμοι δεν πρόκειται να εξαφανιστούν αλλά μπορούμε τουλάχιστον να μετριάσουμε τα αποτελέσματά τους και να εξασφαλίσουμε το γεγονός ότι τα παιδιά δεν θα αποτελούν πια το στόχο", εξήγησε η εκτελεστική διευθύντρια της UNICEF Carol Bellamy παρουσιάζοντας στο Λονδίνο, την έκθεση της κατάστασης των παιδιών στον κόσμο για το 1996. Ειδικότερα, η ατζέντα περιλαμβάνει ένα κάλεσμα για παγκόσμια απαγόρευση της παραγωγής, χρήσης, αποθήκευσης, πώλησης και εξαγωγής ναρκών κατά προσωπικού και δεσμεύει τη UNICEF για οργανωμένο μποϋκοτάζ κάθε εταιρίς που οι δραστηριότητές της περιστρέφονται γύρω από την κατασκευή ή πώληση ναρκών. Η UNICEF ζητά "Εκτίμηση των επιπτώσεων στα παιδιά" πριν από την εφαρμογή των κυρώσεων και δημιουγεί μια νέα κατταση πραγμων επιμένοντας ότι το σχέδιο "Τα παιδιά ως ζώνες ειρήνης" θα έπρεπε να αναβαθμιστεί σε αρχή του διεθνούς δικαίου. "Τα παιδιά ως ζώνες ειρήνης" περιλαμβάνουν την καθιέρωση γεωγραφικών ζωνών ή ζωνών ανάλογα με την ώρα μέσα στις οποίες ζώνες τα παιδιά μπορούν να προστατευτούν και να τους παρέχονται οι απαραίτητες υπηρεσίες για την εξασφάλιση της επιβίωσής τους και της ευημερίας τους μέσα στη λαίλαπα του πολέμου. Η ατζέντα απαιτεί να γίνουν επενδύσεις σε δραστηριότητες που στοχεύουν στην αποτροπή συρράξεων και σε προσπάθειες για συμφιλίωση και αποκατάσταση. Ακρογωνιαίος λίθος της αποκατάστασης πρέπει να είναι η υλοποίηση προγραμματων που θα βοηθούν στην επούλωση των συναισθηματικών τραυμάτων των παιδιών του πολέμου, όπως υποστηρίζει η UNICEF. Η αντιπολεμική ατζέντα ξεκινά μέσα από την "έκθεση της κατάστασης των παιδιών στον κόσμο για το 1996" στην οποία δίδεται μια διεξοδική περιγραφή και ανάλυση της κατάστασης των παιδιών του πολέμου. Η έκθεση φέρνει στο φως μαρτυρίες παιδιών, που υπέφεραν και παρέχει έναν απολογισμό των παιδιών που ρίχτηκαν σε μαζικούς τάφους, παιδιών που περιπλανώνται χωρίς του γονείς τους, παιδιών που περνούν τον καιρό τους σε προσφυγικούς καταυλισμούς, παιδιών που βασανίστηκαν, σφάχτηκαν ή κακοποιήθηκαν για να γίνουν τα ίδια δολοφόνοι. Επίσης, η εν λόγω έκθεση εξηγεί ότι τα περισσότερα παιδιά που πεθαίνουν σε καιρό πολέμου δεν έχουν χτυπηθεί από βόμβες ή σφαίρες αλλά έχουν στην πείνα και τις ασθένειες εξαιτίας της καταστροφής των ιατρικών υπηρεσιών, των παροχών νερού και των πηγών τροφής. Σε ένα κεφάλαιο για τα παιδιά στρατιώτες, η έκθεση υποστηρίζει ότι περισσότερα από 200.000 παιδιά κάτω των 16 ετών έλαβαν ενεργά μέρος σε συρράξεις μέσα στο 1988. Μια εξήγηση γι' αυτό το αυξανόμενα κοινό φαινόμενο είναι η εξάπλωση των ελαφρών όπλων, όπως υποστηρίζει η UNICEF. Το όπλο ΑΚ-47 μπορεί να λυθεί και να συναρμολογηθεί από ένα παιδί 10 ετών. Η αντιπολεμική ατζέντα ζητά να αυξηθεί η κατώτερη ηλικία στράτευσης στα 18 χρόνια μέσω της διεθνούς νομοθεσίας. Πάνω απ' όλα, η "έκθεση της κατάστασης των παιδιών στον κόσμο" επιχειρηματολογεί υποστηρίζοντας ότι η ευημερία των παιδιών είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την παγκόσμια ειρήνη. Η φτώχεια και η έλλειψη της φλόγας για ανάπτυξη, ενδυνάμωσε και κλιμάκωσε τις εχθροπραξίες ενώ οι βελτιώσεις στην υγεία, την εκπαίδευση, την ύδρευση και την αποχέτευση, τη διατροφή και τον οικογενειακό προγραμματισμό θα μπορούσαν να μειώσουν τις αιτίες πολλών από τους σημερινούς πολέμους. "Τα παιδιά που υπέφεραν από τον πόλεμο, ήταν η αιτία που ώθησε στην ίδρυση της UNICEF πριν από 50 χρόνια" λέει η Carol Bellamy. "Το γεγονός ότι τα παιδιά συνεχίζουν να υποφέρουν μας υπενθυμίζει πόσα ακόμη υπολείπονται να γίνουν απ' όλους μας". Σημειώνεται ότι η



191

"έκθεση της κατάστασης των παιδιών στον κόσμο" είναι μια ετήσια έκδοση της UNICEF, η οποία παρέχει έναν αξιόπιστο απολογισμό για την κατάσταση των παιδιών στον κόσμο σήμερα και περιλαμβάνει μια σειρά λεπτομερών στατιστικών πινάκων της κατάστασης των γυναικών και των παιδιών σε κάθε χώρα.

ΚΕΙΜΕΝΟ :Η ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ

Η πυρηνική απειλή γίνεται με ενάργεια αντιληπτή, από την αναφορά ενός και μόνον αριθμού : Σε κάθε άνθρωπο της Γης αντιστοιχεί σήμερα πυρηνικό υλικό, έτοιμο να εκραγεί ,ισοδύναμο με τρεις τουλάχιστον τόνους ΤΝΤ! Όχι τρεις σφαίρες ή, έστω, τρεις χειροβομβίδες αλλά τρεις τόνοι μίας άκρως εκρηκτικής ουσίας αναλογούν σε κάθε παιδί, άνδρα ή γυναίκα έποικο του πλανήτη μας, σε μεγάλο βαθμό αθώων ή ανύποπτων για την έκταση της απειλής. Σε βάση οικονομική, η φρενήτις των εξοπλισμών σημαίνει για το πολεμικό οπλοστάσιο των εθνών ένα περίπου εκατομμύριο δολάρια ανά λεπτό της ώρας. Που, ανάλογα με τον πλούτο και την τεχνολογική ικανότητα του καθενός, περιλαμβάνει πυρηνικές βόμβες, πυραύλους τρομακτικής ακρίβειας, πυρηνικά υποβρύχια ή συστήματα ακτινών λέηζερ. Δεν αποτελεί δημαγωγία αλλά απλή έκφραση λογικής ο αριθμός των νοσοκομείων, τα σχολεία ή έστω οι χώροι πολιτισμού, που θα ήταν δυνατόν να δημιουργηθούν με τα κολοσσιαία αυτά ποσά. Είναι γεγονός ότι οι πυρηνικές εκρήξεις δεν υπερβαίνουν απλώς κατά πολύ το μέγεθος των συνηθισμένων εκρήξεων που απαντώνται σ' έναν «κλασικό» πόλεμο. Η ραδιενέργεια που εκλύεται κατά την ίδια την έκρηξη, ή και τα κατάλοιπα της που διαχέονται στην ατμόσφαιρα και καταλήγουν μετά από χρόνια πάλι στη Γη, θα καταστήσουν μεγάλες περιοχές άχρηστες και επικίνδυνες για κάθε μορφή ζωής κυριολεκτικά, Κρανίου τόπους. Ας σημειωθεί, ότι το παγκόσμιο πυρηνικό οπλοστάσιο έχει σήμερα ισχύ ισοδύναμη με ένα εκατομμύριο βόμβες σαν την μοιραία εκείνη που κατέστρεψε τη Χιροσίμα. Στο δέος που προκαλούν παρόμοια στοιχεία, ο άνθρωπος αντιτάσσει -συχνά βέβαια ενδόμυχα- μια κυνική ιδιοτέλεια. Όσο τρομακτική κι αν φαίνεται μία πυρηνική έκρηξη, δεν παύει να περιορίζεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή· η Χιροσίμα χθες, ένας άλλος «χρήσιμος» στόχος αύριο. Υπολογισμοί, πράγματι, δείχνουν ότι, μιας μεγάλης κλίμακας πυρηνική αναμέτρηση θα έχει ως άμεσα θύματα περίπου το 20% «μόνον» του παγκόσμιου πληθυσμού. Κάθε έθνος ή άτομο μεμονωμένο έχει, συνεπώς, το αφελές δικαίωμα να ελπίζει ότι θα περιλαμβάνεται στο μέρος εκείνο που δεν θα θιγεί. Μήτε όμως αυτές οι «αισιόδοξες» απόψεις, έχουν, απ' ό,τι φαίνεται, βάση. Διότι η βιόσφαιρα της Γης είναι ένα ευαίσθητο και αλληλένδετο σύστημα. Μελέτες λοιπόν της τελευταίας δεκαετίας, παρ' όλη την αβεβαιότητα των παραγόντων που υπεισέρχονται, εξομοιώνουν έναν πυρηνικό πόλεμο με μια αληθινή βιβλική κατα- στροφή. Καθώς εκτεταμένες πυρκαγιές θα ακολουθήσουν τις πυρηνικές εκρήξεις, ο καπνός και η σκόνη δεν θα επιτρέπουν τη διέλευση του ηλιακού φωτός. Ημίφως θα επικρατήσει στην επιφάνεια της Γης, η θερμοκρασία θα πέσει αισθητά κάτω από το μηδέν, ενώ ισχυρές ανεμοθύελλες και ραδιενεργά κατάλοιπα θα σαρώνουν την ατμόσφαιρα, θα μολύνουν το νερό και τις τροφές. Ο εφιάλτης αυτός, που ευγενικά αποκαλείται «πυρηνικός χειμώνας», θα διαρκέσει μερικούς μήνες. Η «άνοιξη» που θ' ακολουθήσει θα είναι άνοιξη μόνον κατ' όνομα. Διότι το στρώμα του όζοντος, που προστατεύει τους ζώντες οργανισμούς από τις υπεριώδεις ακτίνες του Ήλιου, θα έχει καταστραφεί από τις πυρηνικές εκρήξεις. Ακόμη λοιπόν κι αν κάποιου είδους ισορροπία αποκατασταθεί, ο πλανήτης θα εξακολουθήσει -και για όσους έχουν επιβιώσει!- να αποτελεί



192

τόπο αφιλόξενο. Αυταπάτες, επομένως, υποκριτικές ή καλόπιστες δεν βοηθούν. Από έναν πυρηνικό πόλεμο δεν κινδυνεύουν μία μεμονωμένη περιοχή ή, έστω, κάποια έθνη του πλανήτη μας. Ολόκληρο το ανθρώπινο είδος και ο πολιτισμός του έχει τεθεί υπό τη Δαμόκλειο σπάθη. Αυτό, μάλιστα, που συνήθως δεν αναφέρεται στη σχετική επιστημονική βιβλιογραφία - ίσως γιατί δεν υπάρχει τρόπος να μετρηθεί- είναι μία άλλη συνιστώσα της καταστροφής· με βαρύνουσα ωστόσο σημασία, κατά το συγγραφέα του παρόντος βιβλίου. Πρόκειται για τον πανικό και τις κοινωνικές εντάσεις που αναπόδραστα θα δημιουργηθούν από μια, έστω και περιορισμένη σε έκταση, πυρηνική καταστροφή. Το αίσθημα της αυτοσυντηρήσεως - κατάλοιπο πιθανόν της βιολογικής μας εξελίξεως - θα κυριαρχήσει στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Η βία, η αλληλεξόντωση αλλά και η ψυχολογία που δημιουργεί η άγνοια και η αίσθηση ενός ύπουλου κινδύνου θα αφήσουν σκληρά ίχνη σε ευρύτατα στρώματα πληθυσμού. Αρκεί να αναλογισθεί κανείς τα όσα, σοβαρά ή κωμικά, επακολούθησαν το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ. Ήταν, ασφαλώς, μια μικρογραφία των όσων μας μέλλονται σε σοβαρότερες καταστάσεις. Μήτε, επίσης, τα τυποποιημένα επιχειρήματα περί «ισορροπίας του τρόμου» αντέχουν σε σοβαρή κριτική. Διότι, αστάθειες τη μιας ή της άλλης μορφής -σοβαρές, δηλαδή πολιτικές ή στρατιωτικές κρίσεις- παρουσιάζονται συχνά στην παγκόσμια σκηνή. Και τούτο παρά την πρόσφατη -ελπίζεται μόνιμη- υποχώρηση του ψυχρού πολέμου και τα καταιγιστικά πολιτικά γεγονότα που σφραγίζουν τη δεκαετία. Ωστόσο, η ανθρωπότητα παράγει με σταθερό περίπου ρυθμό δικτάτορες, απεγνωσμένα θύματα ή φανατικούς κάθε λογής. Είναι η γεωγραφική ή η ιστορική κατανομή τους μόνον που ποικίλλει. Παρ' όλη, λοιπόν, την ασάφεια των παραγόντων που υπεισέρχονται, όσα αναφέρθηκαν υποδηλώνουν μίαν αναμφισβήτητη αλήθεια: Την αδυναμία μακροχρόνιας συνυπάρξεως των πυρηνικών όπλων με τον άνθρωπο ή τον πολιτισμό του. Όπως παρατηρεί εύστοχα ο Λ. Οικονόμου, «Η πυρηνική ενέργεια είναι κατά πολύ έξω από το Μέτρο της ζωής, και γι' αυτόν το λόγο αποτελεί ύβριν με την έννοια της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας». Παραδείγματα, από τις συνέπειες της ύβρεως, έχει πολλά να επιδείξει η ανθρώπινη ιστορία. Στην Αισχύλεια σύλληψη του κόσμου, είναι τα δεινά μόνον που αλλάζουν πρόσωπο.

Γ. Γραμματικάκης, Η κόμη της Βερενίκης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο

2000

ΚΕΙΜΕΝΟ: Η ΕΙΡΗΝΗ

Όσες φορές ο άνθρωπος στην ιστορία σκέφτηκε λογικά και υπεύθυνα, έφτασε στην πρόοδο. Όσες φορές όμως γινόταν το αντίθετο, δηλαδή δεν σκεφτόταν λογικά και υπεύθυνα παρά απερίσκεπτα και ανεύθυνα, κατέφυγε στην αγριότητα και στην βία. Η λέξη ειρήνη αναπαύει τις καρδιές όλων των ανθρώπων και εκείνων ακόμη που διέπρεψαν στα πολεμικά μέτωπα και απέσπασαν την παγκόσμια δόξα. Η ειρήνη



193

σημαίνει όχι μόνο την ανυπαρξία των ένοπλων συγκρούσεων αλλά και την ενεργό φιλία που προϋποθέτει την συνεργασία των κρατών και κοινή προσπάθεια για δίκαιη διευθέτηση των διαφορών.

Όσοι δεν γεύτηκαν τον πόλεμο είναι σε θέση να φρίττουν καθώς διαβάζουν την ιστορία ή ακούν τα όσα συμβαίνουν σε πολέμους που σπαράζουν ακόμη και αυτή εδώ την στιγμή αρκετά έθνη. Η ειρήνη είναι η αρμονική και φιλική σχέση μεταξύ των ατόμων και λαών. Αποτελεί πανανθρώπινο αίτημα, προσφέρει πλήθος αγαθών και συμβάλλει αποφασιστικά στην πρόοδο των ατόμων και κοινωνιών. Συντελεί στην αλληλογνωριμία και την αλληλοκατανόηση των λαών.

Με την ειρήνη δεν υπάρχουν δεσμά που να εμποδίζουν τον άνθρωπο να αξιοποιήσει τις έμφυτες κλίσεις του. Στον επαγγελματικό τομέα βοηθάει τον άνθρωπο να πετύχει, αποφεύγοντας τον φόβο του πολέμου. Ζώντας ειρηνικά ο άνθρωπος μπορεί να καταξιωθεί μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Το άτομο είναι ελεύθερο να δημιουργήσει, να ανοίξει δρόμους για μια καλύτερη ζωή. Ακόμη μπορεί να ολοκληρωθεί πνευματικά με ψυχαγωγικά ταξίδια, βιβλία και το κυριότερο σπουδάζοντας.

Σε μια ειρηνική κοινωνία καρποφορούν όλα τα πνευματικά και υλικά αγαθά. Η συνεργασία προάγεται τόσο στην επιστημονική έρευνα όσο και στην κοινή βιοτική προσπάθεια, με συνέπεια την καλλιέργεια των επιστημών, την ηθική συγκρότηση την προσωπικότητας του ατόμου, την προαγωγή του ειλικρινούς διαλόγου, την αμοιβαία βελτίωση των συνθηκών ζωής όλων των κοινωνικών τάξεων, την πιο δίκαιη κατανομή του εθνικού πλούτου.

Οι ειρηνικές κοινωνίες γνωρίζουν οπωσδήποτε πνευματική και υλική ευημερία που συντελεί στην πρόοδό τους. Όλα αυτά προυποθέτουν βέβαια και την ειρηνική διαβίωση των ατόμων που ζουν μέσα στην κοινωνία γιατί εάν δεν υπάρχει αλληλοσεβασμός, αγάπη και κατανόηση μεταξύ τους τότε η ειρηνική διαβίωση θα είναι στα πρόθυρα της έκρηξης. Στην ζωή των λαών, η ειρήνη αντιπροσωπεύει τη φυσική κατάσταση της διαβίωσης μεταξύ τους.

Η ειρήνη δημιουργεί προϋποθέσεις ευνοϊκές για την επικοινωνία των λαών .Αναγνωρίζεται η αξία του ανθρώπου, άρα εξασφαλίζεται ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Διασφαλίζεται η ομαλότητα στη λειτουργία των πολιτειακών και κοινωνικών θεσμών. Το άτομο ξεπερνά τον ατομοκεντρισμό του, συνδιαλέγεται και συνεργάζεται με τα’ άλλα άτομα για το κοινό καλό. Το άτομο είναι ελεύθερο να σκεφτεί, να δημιουργήσει, να εκφραστεί, να πιστεύει σε προσωπικά ιδεώδη. Ανθούν τα γράμματα και οι τέχνες και γενικά προάγεται ο πολιτισμός.

Το όραμα της ειρήνης απειλείται από πολλούς παράγοντες που σχετίζονται με την φυσιογνωμία της εποχής μας. Στις μέρες μας η ειρήνη του κόσμου διέρχεται μεγάλη κρίση, κι αυτό προέρχεται ουσιαστικά απ’ την πλαστή ειρήνη που υπάρχει στην εθνική ζωή των κυριότερων κρατών που επηρεάζουν την ανθρώπινη ισορροπία.

Πολλές ηγεσίες δεν εκτιμούν σωστά, ορθά τις καταστροφικές συνέπειες που μπορεί να έχει ένας επεκτατικός πόλεμος. Μεταξύ των ηγεσιών αυτών δεν υπάρχει εποικοδομητικός διάλογος. Προσπαθούν να λύσουν τις διαφορές τους, όχι ειρηνικά αλλά με την μεσολάβηση των όπλων.

Οι άνθρωποι οδηγούνται στην παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, περιέρχονται σε ηθικό ξεπεσμό και οδηγούνται στα ομαδικά εγκλήματα. Σ’ αυτό βέβαια συμβάλει και η έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας, ο αναλφαβητισμός που κυριαρχεί στις περισσότερες περιοχές.

Όσο η διεθνής ειρήνη είναι εύθραυστη, τόσο η δυσπιστία μεγαλώνει και τόσο πιο πολλά εμπόδια εμφανίζονται στη συνεργασία των εθνών σε νευραλγικούς τομείς, όπως οι εμπορικές ανταλλαγές, η κυκλοφορία και η ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών.



194

Σε πολλές χώρες παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα καθώς δεν υπάρχει σεβασμός στην γνώμη του άλλου με αποτέλεσμα να κυριαρχεί το μίσος, που οδηγεί βέβαια στον πόλεμο. Ξέρουμε πως ο φανατισμός κόστισε και σε πρόσωπα και σε έθνη και παλαιότερα και κατά τα πρόσφατα χρόνια. Ωστόσο για την προάσπιση του αγαθού της ειρήνης υπάρχουν πολλοί τρόποι.

Η επικράτηση των ανθρωπιστικών αξιών, όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα καθώς και η συναδέλφωση των λαών μπορούν να οδηγήσουν στην πρόοδο των κοινωνιών, στην υλική ευημερία και στην προαγωγή του πολιτισμού.

Θα μπορούσε να υπάρξει διάλογος ανάμεσα στα κράτη για την επίλυση των διαφορών τους και όχι να καταφεύγουν στην επίλυση των προβλημάτων τους με τα όπλα.

Η ανάπτυξη διεθνών σχέσεων ανάμεσα στα έθνη, σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο εδραιώνει την ειρήνη. Επίσης αναπτύσσονται δεσμοί φιλίας ανάμεσα στα έθνη, σπάζοντας το μίσος. Τα ΜΜΕ πρέπει να δραστηριοποιηθούν ώστε να ευαισθητοποιήσουν την παγκόσμια κοινή γνώμη. Και τέλος εάν η ειρήνη είναι δυσκολοκατόρθωτη, αυτό συμβαίνει γιατί ο αγώνας του ανθρώπου για την ολοκλήρωσή του είναι δύσκολος. Η ιστορία Δε μας προσφέρει δυστυχώς περιθώρια αυταπατών. Οι πόλεμοι θα συνεχίζονται πίσω όμως από τον ορυμαγδό και τον πόνο, θα μεγαλώνουν στη συνείδηση των ανθρώπων τα αγαθά της ειρήνης.

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΕΠΙΒΑΛΛΟΥΝ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ:

1.Δυνατότητα ολόπλευρης ανάπτυξης των δυνατοτήτων του ανθρώπου.

2. Ανάπτυξη πολιτισμού (επιστήμη – τέχνη κτλ.)

3. Αίσθημα ασφάλειας – ανάπτυξη δημιουργικότητας. 4. Μείωση τεράστιων πολεμικών δαπανών – δυνατότητα αύξησης των κοινωνικών παροχών – ανάπτυξη οικονομίας – βελτίωση ποιότητας ζωής. 5. Αποδοτική συνεργασία μεταξύ κρατών.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ

Στις μέρες μας, οι εικόνες των συνεχών πολέμων και το ψυχροπολεμικό κλίμα που επικρατεί μας κάνουν να αναλογιστούμε την στάση μας απέναντι στις συνέπειες αυτών των επιχειρήσεων και στα οφέλη της ειρήνης. Σιγά-σιγά όλοι αντιλαμβανόμαστε πως αποτελεί αδήριτη ανάγκη να ξεφύγουμε από τους πολέμους και να στραφούμε προς τον διάλογο και την ειρήνη. Έτσι, η αξία της ειρήνης αναδεικνύεται μεγάλη και μας δημιουργεί το αίσθημα για μια οριστική απαλλαγή από τους πολέμους. Αρχικά, η ειρήνη δημιουργεί ένα πρόσφορο έδαφος για την τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο και εξέλιξη, η οποία οδηγεί στην καλυτέρευση των όρων διαβίωσης. Αντίθετα με την εποχή των πολέμων, η τεχνολογία βοηθά τον άνθρωπο στα καθημερινά του προβλήματα και δεν αναλώνεται σε κατασκευές νέων όπλων και συστημάτων που είναι ικανά να καταστρέψουν ολόκληρα κράτη μέσα σε λίγα λεπτά. Επιπροσθέτως, με την ειρήνη οι άνθρωποι και οι λαοί ζουν αρμονικά, εκπληρώνοντας όλους τους στόχους και τις επιδιώξεις τους. Επίσης, επικρατεί η έννομη τάξη, η ηρεμία και η γαλήνη σ’ όλους τους τομείς της ζωής, με αποτέλεσμα τα άτομα να αισθάνονται σιγουριά και ασφάλεια για τη ζωή τους, για το μέλλον τους και να επιδίδονται απρόσκοπτα στη δημιουργική τους προσπάθεια για πρόοδο και εξέλιξη. Επιπλέον, τα οφέλη της ειρήνης φαίνονται και στον τομέα της οικονομίας του κάθε κράτους, αφού οι κυβερνήσεις δαπανούν ποσά για τομείς, όπως είναι η παιδεία, η υγεία, η ασφάλιση συντελώντας μ’



195

αυτόν τρόπο, στην κοινωνική πρόοδο και στην ανέλιξη του κράτους. Αντίθετα, τα τεράστια χρηματικά ποσά που δαπανώνται σε περιόδους πολέμων ή σε περιόδους προετοιμασίας και ετοιμότητας για έναν πόλεμο, δαπανώνται σε άλλους τομείς, ζωτικούς για την εξελικτική πορεία ενός κράτους. Έτσι, με την αύξηση των κοινωνικών παροχών βελτιώνεται η ποιότητα της ζωής του λαού και γίνονται έργα κοινής ωφέλειας. Γίνεται λοιπόν αντιληπτή η σπουδαία αξία της ειρήνης, η οποία απαιτεί την εκπλήρωση κάποιων προϋποθέσεων για να επικρατήσει. Η σημαντικότερη προϋπόθεση είναι ο αφοπλισμός των κρατών, με τον οποίο οι εξοπλισμοί μειώνονται ή καταργούνται συμβάλλοντας έτσι στην διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης και στην επίτευξη του τελικού στόχου του ανθρώπου. Παράλληλα, η παροχή ανθρωπιστικής παιδείας θεωρείται αναγκαία για τη δημιουργία ολοκληρωμένων και υπεύθυνων προσωπικοτήτων που θεωρούν την ειρήνη ως ύψιστο αγαθό και αγωνίζονται για την εδραίωσή της. Ακόμη, αναγκαία είναι η εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων αλλά και κάθε είδους ανισοτήτων και αδικιών, για να εξασφαλιστεί ένα ήρεμο κλίμα συμβίωσης των ανθρώπων και εξάλειψης της πιθανότητας πολεμικής αναμέτρησης. Θα ήταν βέβαια σημαντική παράλειψη να μην αναφερθώ στην ενίσχυση των υποανάπτυκτων χωρών από τα αναπτυγμένα κράτη, ώστε να έλθει η άμβλυνση των διαφορών και η ειρηνική συνύπαρξη. Σε καμία πάντως περίπτωση δεν πρέπει να λησμονούμε την δραστηριοποίηση και την λήψη αυστηρών μέτρων από τους Διεθνείς Οργανισμούς και κυρίως από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος φαίνεται να αδρανεί λόγω εξυπηρέτησης συμφερόντων των ισχυρών κρατών. Τέλος, την αποφυγή των συγκρούσεων και την επίλυση των προβλημάτων με ειρηνικό τρόπο βοηθούν η συνεργασία, η επικοινωνία και η ύπαρξη διαλόγου μεταξύ των λαών. Συμπερασματικά, η ειρήνη αποτελεί τον μοναδικό δρόμο για την αρμονική και φιλική συμβίωση όλων των χωρών και οφείλουν οι κυβερνήσεις των κρατών να δημιουργήσουν κατάλληλο έδαφος για την εκπλήρωση των προϋποθέσεων επικράτησής της.



196

ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ


Η τρομοκρατία (terrorism), αν και δεν υπάρχει διεθνώς συμφωνημένος ορισμός, γενικά αποτελεί τη “συστηματική” χρήση ή την απειλή χρήσης βίας, πάντα ως αντίδραση ή άσκηση πίεσης από οργανωμένες ομάδες με πολιτικά, θρησκευτικά ή άλλα ιδεολογικά κίνητρα (ως υπόβαθρο/βάση), εναντίον ατόμων, ομάδων ή περιουσιών, με απώτερο στόχο τις κυβερνήσεις από τις οποίες προσδοκούν κάποια πολιτικά οφέλη/κέρδη (όχι την κατάληψη εδάφους). Η τρομοκρατία έχει χρησιμοποιηθεί ακόμη και από τις μυστικές υπηρεσίες των κυβερνήσεων. Βασικά χαρακτηριστικά της τρομοκρατίας είναι η ανωνυμία και η μυστικότητα των μελών όχι όμως και των οργανώσεων. Τα τρομοκρατικά πλήγματα γενικά προκαλούν πανικό και αποδιοργάνωση. Αποτελούν μεμονωμένα απρόβλεπτα πλήγματα εκφοβισμού, όπως δολοφονίες, βομβιστικές ενέργειες, αεροπειρατείες, απαγωγές, κτλ. Τις περισσότερες φορές πλήττουν ακόμη και τον άμαχο πληθυσμό (αθώους πολίτες). Ιστορικά, η τρομοκρατία ποτέ δεν μπόρεσε να ανατρέψει καθεστώς. Αποτελεί μικρότερο κίνδυνο για την κατεστημένη τάξη/εξουσία από τον ανταρτοπόλεμο. Πάντως, τα τρομοκρατικά πλήγματα βασίζονται στον αιφνιδιασμό και στον ιδεολογικό φανατισμό, ή στον θρησκευτικό, ενώ για την υλοποίησή τους απαιτείται πρόσβαση σε κάποιους οικονομικούς πόρους δια των οποίων πολλοί δίοδοι του διεθνούς εμπορίου παραμένουν ανοικτοί. Πολλοί πιστεύουν, ότι ο πόλεμος εναντίον της τρομοκρατίας δεν είναι στην πραγματικότητα πόλεμος, και η τρομοκρατία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται κυρίως με διακρατική συνεργασία, πληροφορίες (intelligence), αστυνομικά και διπλωματικά μέσα. Όμως, μετά από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 υποστηρίζεται ότι τα μέσα αυτά δεν αρκούν από μόνα τους, και μάλλον απαιτούνται επιπρόσθετα και ορισμένα προληπτικά μέτρα (pre-emptive measures), τα οποία έχουν κυρίως επιθετικό χαρακτήρα (πχ οι ενέργειες της Δύσης στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ). Ιστορικά, τρομοκρατικές πράξεις αποδόθηκαν για πρώτη φορά στους ασασίνους (ισμαηλιτική αίρεση Νιζάρι), μίας πολιτικο-θρησκευτικής ισλαμικής αίρεσης στη Μέση Ανατολή του 11ου-13ου αιώνα (εποχή δράσης των Ναϊτών ιπποτών).

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η τρομοκρατική επίθεση στο Λονδίνο επαναφέρει με τραγικό τρόπο το πρόβλημα της παγκόσμιας ανασφάλειας. Οι δίδυμοι πύργοι στις ΗΠΑ, η Μαδρίτη και τώρα το Λονδίνο, συνιστούν την εφιαλτική αλυσίδα του απεχθούς φαινομένου της τρομοκρατίας που οδηγεί ολόκληρο τον κόσμο σε συνθήκες μόνιμης ανασφάλειας και φόβου. Ήδη οι ανοικτές δημοκρατικές κοινωνίες απειλούνται από μια ψύχωση μηχανισμών ασφάλειας, το κράτος δικαίου και οι ατομικές ελευθερίες απειλούνται και η αντιτρομοκρατική υστερία απλώνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Η ανεπιφύλακτη καταδίκη της τρομοκρατίας πρέπει ωστόσο να συνοδεύεται από μια ουσιαστική ανάλυση των πραγματικών της αιτίων και από μέτρα που θα ξεριζώνουν αυτό το καρκίνωμα από το σώμα της παγκόσμιας κοινωνίας. Η φτώχεια, η άνιση κατανομή πλούτου και τεχνολογίας, οι άδικοι – επιδρομικοί πόλεμοι και η παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διάφορα μέρη του κόσμου αποτελούν τη ρίζα και την πραγματική αιτία της τρομοκρατίας.

Για τους άδικους και αυθαίρετους πολέμους στο Αφγανιστάν, στην πρώην Γιουγκοσλαβία, στο Ιράκ, στη Μέση Ανατολή τα γεγονότα βοούν από μόνα τους, ομιλούν αφ΄ εαυτών. Ταυτόχρονα το οικονομικό χάσμα Βορρά – Νότου και η νέα τάξη πραγμάτων δημιούργησε σύνθετες και πολύπλευρες αντιθέσεις.

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%81%CF%84%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%86%CE%B3%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AC%CE%BD

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%81%CE%AC%CE%BA

http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%9D%CE%B9%CE%B6%CE%AC%CF%81%CE%B9&action=edit&redlink=1



197

Η οικονομική πολιτική των κρατών σε εθνική κλίμακα διαλύεται από την ασυδοσία ενός διεθνοποιημένου κεφαλαίου. Η αχαλίνωτη κερδοσκοπία και οι ζούγκλες των αγορών οδηγούν σε υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, σε οικολογική καταστροφή και σε ολοένα και πιο τραγική μοίρα για τους οικονομικά αδύνατους και κοινωνικά αποκλεισμένους. Η φτώχεια, η μιζέρια, οι κοινωνίες των 2/3 σπρώχνουν σε φαινόμενα απαξίωσης προς την ανθρώπινη ζωή, εκτρέφουν τη μισαλλοδοξία, τη λογική της τυφλής εκδίκησης και το θρησκευτικό φανατισμό.

Ιδού τα συγκλονιστικά στοιχεία για την ανισότητα κατανομής του παγκόσμιου πλούτου, πάντα σύμφωνα με πλήρως τεκμηριωμένα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα από τον ΟΗΕ. Από το 1966 μέχρι το 2000, οι 200 πιο πλούσιοι άνθρωποι του κόσμου, με επικεφαλής τον Μπιλ Γκέιτς (Μάικροσοφτ), έχουν αποκτήσει περιουσίες αξίας 1000 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ την ίδια στιγμή ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα. Ακόμα αν προσθέσουμε τις περιουσίες των τριών πιο πλούσιων ανθρώπων της γης, του Μπιλ Γέιτς με 85 δισεκατομμύρια δολάρια, του σουλτάνου του Μπρουνέι με 30 δισεκατομμύρια δολάρια, και του ιδιοκτήτη σούπερ-μάρκετ Ρόμπερτ Γουάλτον με 16,5 δισεκατομμύρια, τότε καταλήγουμε στο εξής εξωφρενικό, πλην όμως απολύτως πραγματικό συμπέρασμα. Αυτό το άθροισμα είναι μεγαλύτερο από το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν των 43 πιο φτωχών χωρών στον κόσμο. Δηλαδή αυτοί οι τρεις κροίσοι του κόσμου έχουν περιουσία μεγαλύτερη από τα εισοδήματα που έχουν μαζί 600 εκατομμύρια άνθρωποι των πλέον φτωχών χωρών του κόσμου.

Στην έκθεση του ΟΗΕ του 1999 που αφορά στην κοινωνική ανάπτυξη στον κόσμο και που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 12 Ιουλίου στη Νάπολη της Ιταλίας, αναφέρεται ότι η ψαλίδα έχει μεγαλώσει δραματικά μεταξύ του 1/5 του παγκόσμιου πληθυσμού που είναι το πιο φτωχό και που είναι υποχρεωμένο να επιβιώσει με το 1% του Ακαθάριστου Παγκόσμιου Προϊόντος. Ασφαλώς το καθήκον μας είναι να πούμε όχι στην τρομοκρατική δράση. Να πούμε ναι στις αρχές και τις αξίες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της ανεκτικότητας και της αλληλεγγύης. Αλλά θα πρέπει παράλληλα να γίνει κατανοητό ότι σε αυτόν τον «όμορφο κόσμο, τον ηθικό, τον αγγελικά πλασμένο», «της γης οι κολασμένοι» δεν θα θέτουν όρια στις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις τους. Γι΄ αυτό η ανθρωπότητα οφείλει να περάσει από τα ευχολόγια σε πράξεις για μια νέα παγκόσμια τάξη ισότητας και δικαιοσύνης.

Τα τρομοκρατικά γεγονότα στο Λονδίνο είναι η κραυγή αγωνίας της ιστορίας και του πολιτισμού της ανθρωπότητας και ταυτόχρονα μια ύστατη προειδοποίηση για την ανακοπή μιας καταστροφικής πορείας. Όσο πιο γρήγορα αυτό γίνει κατανοητό από τους παγκόσμιους ηγεμόνες , τόσο το καλύτερο.



198

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΟΡΟΥ

Πνευματικός άνθρωπος ή διανοούμενος είναι αυτός που ασχολείται με τα κοινωνικά, πολιτιστικά και ηθικά προβλήματα, με την έρευνα της αλήθειας, τη γνώση και το πνεύμα του ανθρώπου (οι φιλόσοφοι, οι ποιητές, οι διακεκριμένοι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες ή καθηγητές Πανεπιστημίων, οι θρησκευόμενοι που προβληματίζονται με κριτικό πνεύμα πάνω στα προβλήματα της ζωής, αυτοί που ενδιαφέρονται, πέρα από τα ατομικά τους, για τα γενικότερα προβλήματα του ανθρώπου). ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ α. πνευματική καλλιέργεια:

1. Πλήρης επιστημονική κατάρτιση. 2. Πολύπλευρη μόρφωση, πνευματική συγκρότηση, έλλειψη δογματισμού. 3. Αυτογνωσία, απαλλαγή από προλήψεις και δεισιδαιμονίες

β. κοινωνικές αρετές:

1. Κοινωνικά ενδιαφέροντα, αλτρουισμός, διαλλακτικότητα. 2. Θάρρος, παρρησία, γενναιότητα, ισχυρή βούληση. 3. Κοινωνική συνείδηση.

γ. ηθικές αρχές:

1. Ευσυνειδησία, ανιδιοτέλεια. 2. Διαπνέονται από ανθρωπιστικά ιδανικά.

δ. υγιής πολιτική συνείδηση:

1. Πολιτικά ενδιαφέροντα. 2. Δημοκρατικές αντιλήψεις 3. Ενεργός συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.

ε. πολιτιστικά ενδιαφέροντα:

1. Σεβασμός αλλά συγχρόνως και κριτική στάση απέναντι στην παράδοση. 2. Αισθητική αγωγή και καλλιέργεια.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ α. στην κοινωνική ζωή:

1. Αφυπνίζουν τις νωθρές συνειδήσεις.

2. Λειτουργούν με πνεύμα συλλογικότητας, αλλά ταυτόχρονα διατηρούν την προσωπική τους αυτονομία.

3. Με τη διορατικότητά τους εντοπίζουν τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα,

αποκαλύπτουν τα αίτιά τους και αναζητούν λύσεις.



199

4. Κρατούν την ισορροπία στις αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις, γιατί ως γνώστες των ανθρώπινων πραγμάτων, με τη προσωπικότητά τους, καθοδηγούν τους πολίτες προς την πρόοδο.

5. Καθιστούν τους ανθρώπους ικανούς να παίρνουν αποφάσεις και να είναι υπεύθυνοι

γι’ αυτές.

6. Προβάλλουν πρότυπα, ιδανικά και αξίες.

7. Αγωνίζονται για τη διασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων (ισότητα, δικαιοσύνη κλπ).

β. στην πνευματική ζωή:

1. Ενδιαφέρονται για τη γενίκευση της ανθρωπιστικής παιδείας.

2. Μετουσιώνουν τα στοιχεία της παράδοσης με τη δυναμική της εποχής τους, προβάλλοντας νέες ιδέες στην κοινωνία.

3. Συμβάλλουν στην πνευματική καλλιέργεια του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου,

καταπολεμώντας την άγνοια, την αμάθεια, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες και το δογματισμό.

4. Εκλαϊκεύουν την επιστημονική γνώση και την καθιστούν προσιτή στο ευρύτερο

κοινωνικό σύνολο. γ. στην πολιτική:

1. Διαπνέονται από δημοκρατικά ιδεώδη και αγωνίζονται για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

2. Στηλιτεύουν και αποκαλύπτουν τα αρνητικά φαινόμενα της πολιτικής, όπως τη

δημαγωγία και το λαϊκισμό.

3. Δεν πρέπει να ξεχωρίζουν από το κοινωνικό σύνολο και να εκπροσωπούν μια ταξική ιδεολογία, «στρατευμένοι»σε κομματικές σκοπιμότητες.

δ. στη διεθνή πραγματικότητα:

1. Αγωνίζονται για την εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης.

2. Εναντιώνονται σε ρατσιστικές αντιλήψεις, εθνικιστικές προκαταλήψεις, συμβάλλοντας στη συνεργασία και τη φιλία των λαών.

3. Αποκαλύπτουν τους στόχους της επιχειρούμενης παγκοσμιοποίησης που προκαλεί

ανισότητες και οδηγεί στην απώλεια της εθνικής ιδιαιτερότητας.



200

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΟΥΝ ΤΗΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

Εθνικιστικά πάθη Απειλή ή έκρηξη πολέμων Γενοκτονίες Ρατσιστικές προκαταλήψεις Εκμετάλλευση Ολοκληρωτικά καθεστώτα Κρίση Δημοκρατικών θεσμών Πυρηνική απειλή Κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες (τρίτος κόσμος, βορράς νότος κλπ) Κρίση της παράδοσης Πολιτιστική αλλοτρίωση των μικρών χωρών Καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ

ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Στην εποχή της έντονης αλληλεπίδρασης των λαών ο πνευματικός άνθρωπος υπερασπίζει από τη θέση του τη συναδέλφωσή των λαών για την επικράτηση της παγκόσμιας ειρήνης. Για να καταστεί αυτό πιο σαφές αναφέρουμε ότι ο ίδιος καταδικάζει φαινόμενα πάταξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους «ισχυρούς» προς τους «αδύνατους». Επίσης, δε μένει αμέτοχος στην έξαρση και άλλων προβλημάτων παγκόσμιας εμβέλειας, όπως το οικολογικό, το ενεργειακό, η πείνα των τριτοκοσμικών χωρών αλλά επισημαίνει τη σοβαρότητά τους από τη θέση του ποιητή, του ιστορικού, του φιλοσόφου, του δημοσιογράφου, του μουσικού προτείνοντας παράλληλα κάποιες λύσεις. Επομένως, αποτελεί το θεματοφύλακα του διεθνούς δικαίου. Ο βαθιά σκεπτόμενος άνθρωπος κρίνει αναγκαία τη διαφύλαξη της πολιτισμικής φυσιογνωμίας της κάθε χώρας χωριστά στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Ο ίδιος ως άριστος γνώστης της γλώσσας του, της ιστορίας του, των ηθών του τόπου του δε θεωρεί γόνιμη την αφομοίωση των λαών από τους πανίσχυρους. Αντί αυτού, άποψή του είναι η διατήρηση της εθνικής φυσιογνωμίας/ εθνικής ταυτότητας/ της ευρείας παράδοσης μιας χώρας για την αποφυγή κάθε είδους εκμετάλλευσης των ανεπτυγμένων λαών προς τους αναπτυσσόμενους. Καταδικάζει, λοιπόν, την ξενομανία/ τον άγονο μιμητισμό του τρόπου ζωής, του τρόπου διασκέδασης, του τρόπου σκέψης ως βασική στάση των νέων που άκριτα υιοθετούν κάθε τι ξενικό.

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΚΩΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

Η εποχή μας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί εποχή ενδυνάμωσης της σφαιρικής της ανθρωπιστικής παιδείας της ολόπλευρης μόρφωσης αλλά εποχή επικράτησης της εξειδίκευσης και επομένως της πνευματικής μονομέρειας. Υπό αυτό το πρίσμα, οι άνθρωποι της διανόησης πρέπει να αναλάβουν πιο ενεργητικό ρόλο μιας που η υπερειδίκευση καθιστά πιο εύκολη την αποπνευματοποίηση του σύγχρονου ατόμου και πιο ολοκληρωτική την ιδεολογική του σύγχυση. Μόνο έτσι θα περιορίσουν την διανοητική νωθρότητα της κοινωνίας τους που κατακλύζεται από τις νέες, εύπεπτες αξίες των ΜΜΕ.



201

Στα ΜΜΕ είναι δικαιολογημένο να αναζητηθούν κάποιοι λόγοι κατολίσθησης της πνευματικής ηγεσίας. Στην τηλεόραση, στον τύπο, στο ραδιόφωνο δεν προσκαλούνται συχνά πνευματικοί άνθρωποι, τους οποίους ο καθένας μας θα μπορούσε να γνωρίσει, να εντυπωσιαστεί από την πνευματική του διαύγεια και γιατί όχι να ακολουθήσει το διαφορετικό τρόπο θεώρησης των πραγμάτων που αυτός προτείνει. 8υστυχώς, τα ΜΜΕ μεταγγίζουν διαβρωτικές αξίες (πχ: το έχειν, το καταναλώνειν και όχι το είναι), αναδεικνύουν είδωλα αμφιβόλου ποιότητας και προβάλλουν πρότυπα ζωής χωρίς κανένα νόημα. Πρόσθετα γνωρίσματα της εποχής μας δυσκολεύουν την ανάδειξη του έργου του πνευματικού ατόμου. Ο ορθολογισμός που επιβάλλει η τεχνολογική έκρηξη, η βιομηχανοποιημένη ζωή που δεν αφήνει περιθώρια για πνευματικές αναζητήσεις, η ιδιοτέλεια και ο ατομισμό και όχι η ποιοτική συνύπαρξη με τους άλλους συνθέτουν το πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας. Σε αυτό, οι πνευματικοί άνθρωποι εύκολα αποστασιοποιούνται/ τίθενται στο περιθώριο.

ΚΕΙΜΕΝΟ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ Για να απαντήσει κανείς στο ερώτημα, ποιος είναι ο ρόλος των διανοουμένων της εποχής μας, πρέπει να έχει διευκρινίσει τι εννοεί με τον όρο "διανοούμενος". Συνήθως προϋποθέτουμε ότι ένας διανοούμενος πρέπει να είναι ένας άνθρωπος μορφωμένος. Όμως κάθε μορφωμένος δεν είναι και διανοούμενος. Από τον διανοούμενο δεν περιμένει κανείς απλώς να έχει πλούσιες γνώσεις, να είναι καλλιεργημένος ή να κατέχει μια ειδικότητα. Γιατί ο διανοούμενος είναι, όπως δηλώνει και η λέξη, ένας άνθρωπος, που διανοείται κι αυτό σημαίνει, ότι είναι ένας άνθρωπος, που δεν δέχεται τα πράγματα, όπως του προσφέρονται, αλλά τα περνά μέσ' από τη δοκιμασία της δικής του διάνοιας — είναι με άλλα λόγια ένα πνεύμα κριτικό όχι μόνο σε ό,τι αφορά τους άλλους αλλά και σ' ό,τι αφορά τον εαυτό του. Η κριτική στάση του διανοούμενου τον συνδέει με την διαμαρτυρία. Επειδή ασκώντας κριτική δεν συμβιβάζεται με τα καθιερωμένα, ο διανοούμενος επαναστατεί και διαμαρτύρεται. Το καθιερωμένο σε όλους τους τομείς μοιάζει να είναι ένα σύστημα προσαρμογής δοσμένο από πριν, που λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός. Ο διανοούμενος στη δεδομένη περίπτωση αντιπροσωπεύει το πρόσωπο, που αντιστέκεται στον μηχανισμό των θεσμών. Η διαμαρτυρία του είναι μια στάση αρνήσεως, όμως αποτελεί προϋπόθεση για μια θετική αντιμετώπιση, γιατί αίρει την παθητική αδιαφορία, με την οποία οι μάζες δέχονται τα πράγματα. Η κριτική στάση εξ άλλου προβαίνει μέσ' από μιαν απόσταση. Σε μιαν εποχή σαν τη δική μας, που ο άνθρωπος δεν έχει σχεδόν άλλη εκλογή παρά μόνον ανάμεσα στο πνεύμα της συλλογικής συμπεριφοράς ή της απομόνωσης, το να πάρει κανείς απόσταση από τα πράγματα είναι δύσκολο: γιατί απόσταση αφ' ενός σημαίνει διάσταση προς την παθητική προσαρμογή, αφ' ετέρου όμως δεν σημαίνει και ρήξη με την πραγματικότητα. Ο διανοούμενος έχει την δύναμη να αποσπάται από τα πράγματα — τις πολιτικές θέσεις, τις καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες, τα αξιώματα της συμβατικής ηθικής, τους κοινωνικούς θεσμούς και τα λογής συνθήματα, όχι για να μείνει έξω από την πρακτική ζωή αλλά για να αναμετρηθεί μαζί της. Η θέση του διανοούμενου μοιάζει κατά πολύ μ' εκείνη του Σωκράτη. Ξεχωρίζοντας από τους πολλούς δεν είναι ένας επαΐων (επαΐων αυτός που αισθάνεται, καταλαβαίνει, ξέρει), δεν είναι ο ειδικός μιας τέχνης, αλλά αυτός, που ανοίγεται προς το όλον κινδυνεύοντας όμως να χαθεί μέσα στην αοριστία. Για να μη χαθεί μέσα στην αοριστία —την ανεύθυνη θεωρητικολογία — ο διανοούμενος σήμερα χρειάζεται πάνω απ' όλα μιαν υπεύθυνη περισυλλογή. Ο διασκορπισμός της εποχής μας δεν εμφανίζεται μόνο μέσα στην αύξουσα εξειδίκευση, αλλά και μέσα στην καταναλωτική συνείδηση του σημερινού ανθρώπου στη σχέση του με τα αγαθά, που του προσφέρονται στον τομέα της διαβιώσεως ή της ψυχαγωγίας. Για την περισυλλογή του αυτή, που είναι διπλή, δηλ. αφορά τα γύρω του και τον εαυτό του, ο διανοούμενος της εποχής μας έχει λοιπόν να παλαίψει σκληρά. Η περισυλλογή του δεν είναι μια ασκητική φυγή, είναι μια υπεύθυνη περισυλλογή, που κατορθώνει να ξεπεράσει την επικαιρότητα και να



202

προσδώσει στη στιγμή το βάθος της μνήμης και του σχεδιασμού. Τον διανοούμενον, αν είναι ζωντανός πνευματικός άνθρωπος, δεν τον ενδιαφέρει τόσο το παρελθόν και το μέλλον όσο το παρόν. Το παρόν είναι αυτό, μέσα στο οποίο δοκιμάζεται.

ΑΡΘΡΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ»: ΟΙ ΑΧΡΗΣΤΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ

Πού πήγαν οι διανοούμενοι; Αναρωτήθηκαν αρθρογράφοι της εφημερίδας μας τις προηγούμενες ημέρες, εκφράζοντας μάλλον την ανησυχία τους για την απουσία ενός στοχαστικού λόγου κριτικής αλλά και για όσα συμβαίνουν στη χώρα μας τον τελευταίο καιρό. Η ερώτησή τους είναι βεβαίως ρητορική. Οι διανοούμενοι υπάρχουν, εκφράζονται, γράφουν άρθρα σε εφημερίδες, σε περιοδικά, κάνουν διαλέξεις, παρεμβάσεις σε ημερίδες και συνέδρια, γράφουν και εκδίδουν βιβλία. Η ερώτηση που πρέπει να τεθεί λοιπόν είναι όχι πού πήγαν οι διανοούμενοι αλλά γιατί δεν ακούγονται. Δηλαδή το θέμα είναι γιατί οι διανοούμενοι έχουν πάψει πια να έχουν οργανική θέση και οργανικό ρόλο στην κοινωνία μας, να είναι δημόσιοι διανοούμενοι, αν μπορούμε να αποδώσουμε έτσι το αγγλοσαξωνικό «public intellectuals». Και λέγοντας οργανικό ρόλο δεν εννοώ να κινητοποιούν τις μάζες ή να προκαλούν κοινωνικές κινήσεις, αλλά να μπορούν να καθορίζουν, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, τους όρους και τα θέματα του δημόσιου διαλόγου. Αν δεν με απατά η μνήμη μου, πρέπει να πάμε πολλά χρόνια πίσω για να βρούμε παρεμβάσεις διανοουμένων με κοινωνικό αποτύπωμα και κοινωνικό αντίκτυπο. Δεν θα πάω βέβαια τόσο πίσω, στη δικτατορία των συνταγματαρχών, για παράδειγμα, και στην καταλυτική παρέμβαση του Γιώργου Σεφέρη, με εκείνη την τόσο ηχηρή φράση ότι ξαναγυρίζει στη σιωπή του. Θα πάω στη διαμαρτυρία διανοουμένων, με επικεφαλής έναν άλλον νομπελίστα ποιητή, τον Οδυσσέα Ελύτη, για τα φαινόμενα παρακμής και εκφυλισμού του δημόσιου βίου και της πολιτικής ζωής στην τελευταία περίοδο του Ανδρέα Παπανδρέου. Από τότε ο οργανικός ρόλος των διανοουμένων αρχίζει να φθίνει, μέχρι ολικής εκλείψεως όσον αφορά τη θέση τους στον δημόσιο διάλογο. Αυτό συμβαίνει διότι στη χώρα μας ο μόνος μηχανισμός δημόσιου διαλόγου είναι τα Μαζικά Μέσα Ενημέρωσης, ιδιαίτερα η ιδιωτική τηλεόραση. Δεν είναι τυχαίο ότι η φθίνουσα πορεία του δημόσιου ρόλου των διανοουμένων αρχίζει το 1989, με την εμφάνιση της ιδιωτικής τηλεόρασης. Το μέσο αυτό, που είναι τελικά το μόνο που έχει τη δύναμη να κάνει το λεγόμενο «agenda setting», έχει αποκλείσει τους διανοούμενους. Αλλά νομίζω ότι και οι διανοούμενοι είναι απρόθυμοι να πάρουν μέρος στις λεγόμενες εκπομπές λόγου. Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. Η εικόνα του Ζαν Πολ Σαρτρ πάνω σ΄ ένα βαρέλι στα εργοστάσια της Ρενό ανήκει στο πολύ μακρινό παρελθόν. Και οι δημόσιοι διανοούμενοι, τύπου Μπερνάρ Ανρί Λεβί, δεν είναι παρά μιντιακές καρικατούρες που δημιουργούν το άλλοθι ενός δημοκρατικού διαλόγου όπου εκπροσωπείται και η σκέψη ή ο στοχασμός.



203

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Για τη δημιουργία αυτού του τεύχους χρησιμοποιήθηκαν ως αφορμές:

1. Κοινός νους, Νίκος Καμαργιάρης-Αγγελική Σερπάνου, εκδόσεις Ελληνοεκδοτική

2. Λόγος και έκφραση, Κωνσταντίνα Γκορόγια-Εύη Μαστρομανώλη, εκδόσεις Σαββάλα

3. Έλλογη σκέψη, Τάνια Κωστάλα-Νίκος Καμαργιάρης, εκδόσεις κορφή

4. Ιδέες και επιχειρήματα για την έκφραση-έκθεση, Άρης Γιαβρής, Θεόδωρος Στουφής, εκδόσεις κέδρος

5. Θέματα σύγχρονου προβληματισμού –Σαράντος Καργάκος, Εκδόσεις Gutemberg.

6. Έκφραση -Έκθεση –Δ. Λούλος , Γ. Μπατζίνας, Εκδόσεις Ζήτη

7. Θηρεύοντας τον λόγο, Δημήτρης Γκανέτσος, εκδοτικός όμιλος συγγραφέων

καθηγητών

8. Η δομή του λόγου και ο σύγχρονος προβληματισμός –Κώστας Κουσιούρης,

Εκδόσεις Γρηγόρη

9. Ιδέα και Ολοκλήρωση –Κ. Καραγιάννης –Εκδόσεις Ζήτη

10. Έκθεση ιδεών –∆ομή και Περιεχόμενο, Εκδόσεις Αριστοτέλειο

11. Συμβολή στη διδασκαλία των Εκθέσεων – Προβληματισμοί –Δημακάκου,

Κυριαζόπουλου, Εκδόσεις Βασιλείου

12. Άρθρα από τις εφημερίδες «ΒΗΜΑ», «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», «ΤΑ ΝΕΑ», «ΕΘΝΟΣ»,

«ΗΜΕΡΗΣΙΑ» .

13. Άρθρα από τον ηλεκτρονικό τύπο «ΤΟ ΒΗΜΑ ON LINE», «ΤΑ ΝΕΑ ON LINE»,

«KAΘΗΜΕΡΙΝΗ. GR»

14. Κείμενα από την εκπαιδευτική πύλη και τις σελίδες του pi-school

15. Ιδέες και υλικό από το e-paideia.net

16. Iδέες και υλικό από την e-Πύλη Εκπαίδευσης

17. Κείμενα από «Έκφραση- Έκθεση», ΟΕ∆Β

Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Λυκείου - Αναλύσεις Θεμάτων

Documents

Transcript of Νεοελληνική Γλώσσα Γ' Λυκείου - Αναλύσεις Θεμάτων