3ο Λύκειο Λάρισας Σχ. Έτος 2011-2012

Ερευνητική Εργασία

«Το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας στο 3ο Λύκειο Λάρισας»

Ερευνητική Οµάδα Σταυρούλα Χαϊδά Μέλανη Xρήστου Μπάµπης Ιωαννίδης Αχιλλέας Σιατραβάνης Εύη Σπύρου Γαρυφαλλένια Τσινοπούλου Νικολέτα Γκόγκου Αναστασία Καλαµάτα Κωνσταντίνα Κασιώρα Όλγα Τσιτσώνη Χρήστος Αναστασίου Στέλλα Τζέλιου Αναστασία ∆ηµοπούλου Κατερίνα Τόσιου Μουρτζούδη Κωνσταντίνα Τζαλαµούρας ∆ηµήτρης Βερνιώτης Βασίλης Μηλίτση ∆ήµητρα Μπουλµπου Μαργαρίτα

Επιβλέπουσες καθηγήτριες

Μπεϊνά Γεωργία Καραµπάτσα Βάια

Περιεχόµενα

Ι. Εισαγωγή ……………………………………….……………..σελ. 3

ΙΙ. Θεωρητικό Μέρος …………………………………………...σελ. 4

Κεφάλαιο 1: Εκφοβισµός και βία. Ορισµός και µορφές…….. σελ. 4

Κεφάλαιο 2: Ο θύτης…………………………………………… σελ. 7

Κεφάλαιο 3: Το θύµα …………………………………………. σελ. 12

Κεφάλαιο 4: Οι παρατηρητές ………………………………… σελ. 14

ΙΙΙ. Ερευνητικό Μέρος…………………………………………σελ. 18

1. Μεθολογία ……………………………………………….….σελ. 18

2. Αποτελέσµατα………………………………………….……σελ. 20

3. Συµπεράσµατα –Συζήτηση………………………………... σελ. 37

IV. Αιτιολογική έκθεση τεχνήµατος ………………………….. σελ. 40

V. Ευχαριστίες ………………………………………………….σελ. 42

VI. Παράρτηµα ………………………………………………….σελ. 43

1. Το ερευνητικό εργαλείο ………………………………….......σελ. 43

2. Το σενάριο της ταινίας ……………………………………….σελ. 48

3

Ι. Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά περιστατικά βίας και παραβατικότητας σε γυµνάσια και λύκεια αλλά και σε δηµοτικά σχολεία, γεγονός που συγκλονίζει και πανικοβάλλει πολλές οικογένειες κυρίως των µεγάλων πόλεων. Η αθωότητα επισκιάστηκε πλέον από την τροµοκρατία.

Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε αποτελέσµατα ερευνών το 15% των µαθητών στην Ευρώπη έχουν βιώσει κάποιο περιστατικό βίας και εκφοβισµού, ενώ στην Ελλάδα το φαινόµενο αφορά έναν στους δέκα µαθητές (ΕΨΥΠΕ, 2010). Το φαινόµενο αυτό δεν είναι βέβαια άγνωστο και στο δικό µας χώρο, στο δικό µας σχολείο. Επειδή λοιπόν πρόκειται για ένα θέµα που µας απασχολεί όλους µας αποφασίσαµε να επικεντρώσουµε την εργασία µας σ’ αυτό.

Σκοπός µας είναι να ερευνήσουµε το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας, όπως αυτό παρουσιάζεται στο σχολείο µας, και ιδιαίτερα τις µορφές του καθώς και τα αίτια και τις συνέπειές της σε όλους τους εµπλεκόµενους παράγοντες: στο θύµα, το θύτη και τους µάρτυρες-παρατηρητές.

Συγκεκριµένα τα ερευνητικά ερωτήµατα που θέσαµε είναι τα ακόλουθα:

α) Ποια είναι η διάδοση που παρουσιάζει το πρόβληµα αυτό στο σχολείο µας και ποιες µορφές βίας παρατηρούνται;

β) Ποιο είναι το προφίλ, τα συναισθήµατα και οι συνέπειες του φαινοµένου αυτού στο θύτη;

γ) Ποιο είναι το προφίλ, τα συναισθήµατα και οι συνέπειες του φαινοµένου στο θύµα;

δ) Πώς αντιµετωπίζεται το θέµα στα πλαίσια του σχολείου; Οι πηγές πληροφόρησης που χρησιµοποιήσαµε για τη συλλογή του

υλικού µας περιλαµβάνουν βιβλία σχετικά µε το θέµα, ιστοσελίδες από το διαδίκτυο, άρθρα εφηµερίδων και έρευνες σχετικές µε το θέµα αυτό, ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες.

Η εργασία µας αποτελείται από δύο κυρίως µέρη: Το θεωρητικό και το ερευνητικό. Το θεωρητικό µέρος της περιλαµβάνει τέσσερα κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιλαµβάνει τον ορισµό και τις µορφές βίας. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στο πρόσωπο που υποκινεί τα περιστατικά αυτά, δηλαδή το θύτη. Το τρίτο σχετίζεται µε το θύµα, τις αντιδράσεις του και τις επιπτώσεις του ενδοσχολικού εκφοβισµού στη ζωή του. Τέλος, το τέταρτο κεφάλαιο ερευνά τους µη άµεσα εµπλεκόµενους στο θέµα, τους µάρτυρες ή αλλιώς τους παρατηρητές.

Το δεύτερο µέρος της εργασίας µας, το ερευνητικό, περιλαµβάνει την έρευνα που πραγµατοποιήσαµε στο σχολείο µας σχετικά µε την ενδοσχολική βία.

Στο τελευταίο µέρος παραθέτουµε την αιτιολογική έκθεσή µας για την ταινία µας µε θέµα την ενδοσχολική βία.

Τέλος, παραθέτουµε ένα παράρτηµα µε το σενάριο της ταινίας µας και το ερευνητικό εργαλείο που χρησιµοποιήσαµε στην έρευνά µας.

4

ΙΙ. Θεωρητικό Μέρος

Κεφάλαιο 1. Εκφοβισµός και βία: Ορισµός και

µορφές

Ο όρος «εκφοβισµός και βία στα σχολεία» (schoolbullying) όπως

και ο όρος «θυµατοποίηση» χρησιµοποιούνται για να περιγράψουν µια

κατάσταση στην οποία ασκείται εσκεµµένη, απρόκλητη, συστηµατική και

επαναλαµβανόµενη βία και επιθετική συµπεριφορά µε σκοπό την επιβολή,

την καταδυνάστευση και πρόκληση σωµατικού και ψυχικού πόνου σε

µαθητές. Μπορούν να πάρουν λεκτική, ηλεκτρονική, σωµατική, σεξουαλική

και ψυχολογική µορφή (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε - 2010, σελ.14)

Λεκτικός εκφοβισµός:

O λεκτικός εκφοβισµός αποτελεί την

πιο συχνή µορφή του bullying και

είναι πολύ συνήθης σε παιδιά

κυρίως του γυµνασίου και του

δηµοτικού. Οι µαθητές - bullies που

εκδηλώνουν τη λεκτική µορφή του

σχολικού εκφοβισµού

χρησιµοποιούν λέξεις µε σκοπό να

βλάψουν ή να ταπεινώσουν και να εξευτελίσουν ένα άλλο άτοµο. Αυτό το

είδος του bullying προκαλεί ευκολότερα πόνο σε άλλα παιδιά, καθώς είναι

γρήγορο και άµεσο. Οι συνέπειες είναι σοβαρές. Ενδεικτικά, µπορεί να

αναφερθεί ότι υποσκάπτει την αυτοπεποίθηση του παιδιού και το καθιστά

ανίκανο να προσαρµοστεί και να αφεθεί στις σχέσεις του µε τους

συµµαθητές του. (Καρκανάκη-Καφφετζή, 2009)

5

Ηλεκτρονικός εκφοβισµός

Όσον αφορά στον ηλεκτρονικό

εκφοβισµό, οι θύτες εκµεταλλεύονται το

πλεονέκτηµα της σηµερινής τεχνολογίας για να

επιτεθούν στα θύµατά τους. Έτσι λοιπόν,

εκδηλώνεται µε τη χρήση του διαδικτύου καθώς

και µέσω των κινητών τηλεφώνων.

Ο ηλεκτρονικός εκφοβισµός (cyber-

bullying) περιλαµβάνει την αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού

µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου ή µηνυµάτων. (ΕΨΥΠΕ, 2010, σελ.19).

Η πιο συχνή µέθοδος του cyber- bullying µε την οποία τα παιδιά και

γενικότερα οι νέοι έχουν εκφοβισθεί ηλεκτρονικά αναφέρεται ότι είναι αυτή

των άµεσων µηνυµάτων. Κάπως λιγότερο συνήθεις τρόποι αφορούν τη

χρήση χώρων συνοµιλίας και ηλεκτρονικών ταχυδροµείων αλλά και τα

µηνύµατα στις ιστοσελίδες. Επιπροσθέτως η χρήση κινητού τηλεφώνου

µπορεί επίσης να συµβάλλει στον ηλεκτρονικό εκφοβισµό µέσω της

αποστολής κακόβουλων γραπτών µηνυµάτων ή τηλεφωνικών κλήσεων οι

οποίες µπορεί να είναι και σιωπηρές.

Ωο ηλεκτρονικός εκφοβισµός µέσω κινητού τηλεφώνου µπορεί

εύκολα να συνδεθεί µε αυτόν που λαµβάνει χώρα στο διαδίκτυο. Με τη

βοήθεια του κινητού, ο καθένας µπορεί να απαθανατίσει προσωπικές ή µη

στιγµές κάποιου και να τις αναρτήσει στο internet όπου ο οποιοσδήποτε

µπορεί να έχει πρόσβαση. ((Καρκανάκη-Καφφετζή, 2009)

Σωµατική βία:

Η σωµατική µορφή του σχολικού εκφοβισµού

θεωρείται µια από τις συχνότερες εκδηλώσεις

του ανάµεσα στα παιδιά. Ο σωµατικός

εκφοβισµός αποτελεί πολύ συνηθισµένο

φαινόµενο στα σχολεία ευρωπαϊκών χωρών.

6

Περιλαµβάνει το φυσικό τραυµατισµό ή απειλή τραυµατισµού προς

κάποιον. Οι πιο συχνές µορφές εκδήλωσής του είναι τα χτυπήµατα και τα

σπρωξίµατα, τα χαστούκια, οι µπουνιές, το τράβηγµα των µαλλιών, αλλά

και χτυπήµατα µε όπλα ή άλλα αντικείµενα (ΕΨΥΠΕ 2010, σελ.19).

Αρνητική πράξη θεωρείται επίσης όταν κάποιος µαθητής περιορίζει τον

άλλο µε σωµατικές πρακτικές. (Καρκανάκη –Καφφετζή, 2009)

Σεξουαλική παρενόχληση

Ο σεξουαλικός εκφοβισµός είναι ένα σχετικά

συνηθισµένο φαινόµενο και αποτελεί σοβαρό

πρόβληµα µέσα στα όρια του σχολικού χώρου,

σηµειώνει όλο και µεγαλύτερη αύξηση και γίνεται

σε όλο και µικρότερη ηλικία. Ο σεξουαλικός

εκφοβισµός που λαµβάνει χώρα στην πλειονότητα

των σχολείων ανά τον κόσµο, εκδηλώνεται µε

ποικίλες µορφές και είναι δυνατόν να καλύπτει ένα

εύρος συµπεριφορών, από ένα περιστατικό άτεχνης και λεπτοµερειακής

ζωγραφιάς, ένα γκράφιτι σε κάποιο τοίχο του σχολείου, υβριστικά σχόλια,

ένα απρεπές, ανεπιθύµητο άγγιγµα ή και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.

Επιπροσθέτως, η συγκεκριµένη µορφή εκφοβισµού περιλαµβάνει απειλές,

λεκτική παρενόχληση, προσβλητικά γράµµατα και εικόνες, αλλά και

προσβλητικά µηνύµατα µε πονηρό περιεχόµενο χωρίς τη θέληση του

παιδιού στο οποίο απευθύνονται. (Καρκανάκη –Καφφετζή 2009)

Ψυχολογική βία

Περιλαµβάνει υποτιµητικές συµπεριφορές και

ταπείνωση και φτάνει µέχρι την ψυχολογική βλάβη.

Επίσης περιλαµβάνει διαρκές κριτικάρισµα, υποτίµηση

και κοροϊδίες. Επιπροσθέτως οι προσπάθειες

εξευτελισµού, τα ψέµατα ακόµη και η υπονόµευση της

αυτοεκτίµησης είναι και αυτές κάποιες µορφές

ψυχολογικής βίας.

7

Κεφάλαιο 2. Ο θύτης

Αναφερόµενοι στους παράγοντες που

σχετίζονται µε τα περιστατικά βίας δε µπορούµε

να µην αναφερθούµε στο πρόσωπο που

υποκινεί τα περιστατικά αυτά, πρόσωπο που

συνηθίζεται να ονοµάζεται «θύτης». Στη

συνέχεια της εργασίας µας θα προσπαθήσουµε

να σκιαγραφήσουµε και να κατανοήσουµε το

προφίλ του και να καταγράψουµε τις συνέπειες

των πράξεών του τόσο στον ίδιο όσο και στους

γύρω του.

Προφίλ θύτη

Όταν εξετάζουµε το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας, πρέπει να

αναφερθούµε στα ποικίλα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το προφίλ των

θυτών.

Το ρόλο του θύτη διαδραµατίζουν αγόρια είτε µεµονωµένα είτε σε

οµάδες ("κλίκες") αλλά και σε µεικτές οµάδες (αγόρια και κορίτσια). Οι

δράστες είναι διασπαστικά άτοµα που δεν µπορούν να ελέγξουν τις

ενορµήσεις τους και αρέσκονται στο να αρχίζουν καβγάδες. Επιπλέον,

διακρίνονται από επιθετικότητα τόσο προς τους οµηλίκους τους όσο και

προς τους γονείς και καθηγητές τους

(ενηλίκους). Έχουν την ανάγκη του

ελέγχου και της εξουσίας και επιζητούν

να έχουν γύρω τους άτοµα που τους

φοβούνται. Επίσης, εµµένουν στην

επίθεση µέχρι να επέλθει ο τελικός

εξευτελισµός στα θύµατά τους.

8

Συνήθως, αντλούν ικανοποίηση από το να κακοµεταχειρίζονται τους

άλλους και έχει υποστηριχθεί ότι τρέφουν αισθήµατα χαµηλής

ενσυναίσθησης και θετικής αυτοεικόνας. Τις περισσσότερες φορές

παραµένουν ψυχροί αδιαφορώντας για τα θύµατά τους και έχουν µικρή ή

καθόλου εµπάθεια για αυτά (άρα δρουν αδιακρίτως). Συχνά δικαιολογούν

τις πράξεις τους λέγοντας ότι τα θύµατά τους τους προκάλεσαν και

φαίνεται ότι δεν έχουν το θάρρος να παραδεχθούν τη παραβατική

συµπεριφορά τους ερχόµενοι ενώπιον των ευθυνών τους. Πρόκειται για

άτοµα που κάνουν φασαρία στην τάξη, δεν παρουσιάζουν υψηλές

επιδόσεις και φέρονται άσχηµα στους συµµαθητές τους. Επιπροσθέτως,

παραβαίνουν τους σχολικούς κανόνες, έχουν ελάχιστο άγχος, υπερβολική

αυτοεκτίµηση και έχουν µάθει να αντεπιτίθεται για να διαχειρίζονται τα

προβλήµατά τους. (www.ioanninamed.gr )

Αιτίες έκφρασης της σχολικής βίας

Οι προδιαθεσιακοί παράγοντες

για την εκδήλωση εκφοβιστικής

συµπεριφοράς διακρίνονται σε

ατοµικούς και σε κοινωνικούς.

Στους ατοµικούς

συγκαταλέγονται το φύλο, η

κληρονοµικότητα και άλλοι βιολογικοί παράγοντες, όπως η ψυχική υγεία

και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νεανικής ηλικίας. Από την άλλη µεριά,

στους κοινωνικούς παράγοντες συγκαταλέγονται η οικογένεια, το σχολείο

και γενικότερα η εκπαίδευση, το περιβάλλον, τα πρότυπα συµπεριφοράς,

η εργασία και η πολιτική

διαφορετικότητα.

Ένας άλλος σηµαντικός

παράγοντας που ευνοεί την σύνδεση

των νέων µε τον κόσµο της

παρανοµίας είναι η χαµηλή σχολική

9

επίδοση και η σχολική αποτυχία. Την ίδια στιγµή, η κατάθλιψη στην

εφηβική ηλικία συνδυάζεται µε παρορµητικές , επιθετικές αντιδράσεις.

Επιπλέον, η αίσθηση ψυχικού κενού , καταπίεσης και ανασφάλειας που

παρατηρείται στους νέους συµβάλλει στην υιοθέτηση ανοµικής

συµπεριφοράς. (www.psycosynthesis.blogspot.com/2009/09/blog-

post.html)

Ο σηµαντικότερος, όµως, παράγοντας σχολικής βίας είναι η

οικογένεια . Η έλλειψη προσοχής και κατανόησης, η κακή διαπαιδαγώγηση

και η κακοµεταχείριση µπορούν να οδηγήσουν τους νέους σε παραβατικές

συµπεριφορές. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι η παιδική εργασία, η

οποία ενοχοποιείται για την εκδήλωση αντικοινωνικής συµπεριφοράς, η

συνεχής παρακολούθηση βίας στην τηλεόραση, µπορεί να οδηγήσει σε

βίαιη και εγκληµατική συµπεριφορά, αλλά και το σώµα των εφήβων που

είναι πηγή έντονων διαχυτικών ερεθισµάτων και τους οδηγεί σε

σεξουαλικές παραβατικές συµπεριφορές (ΕΨΥΠΕ, 2010)

Ο θύτης δεν γεννιέται, γίνεται! Ο θύτης µαθαίνει-διδάσκεται να

συµπεριφέρεται µε τον τρόπο αυτόν. Στη µετέπειτα ζωή του συνήθως

καταλήγει σε παραπτωµατικές-εγκληµατικές πράξεις και διδάσκει τη βία

και στα παιδιά του δηµιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο βίας.

Συνέπειες ενδοσχολικής βίας στο θύτη

Σηµαντική παράµετρο της έρευνας για το φαινόµενο της

ενδοσχολικής βίας αποτελούν οι συνέπειες στο

παιδί που έχει το ρόλο του θύτη. Οι συνέπειες

αυτές , οι οποίες είναι σηµαντικές και σοβαρές,

αφορούν τόσο τον ψυχικό κόσµο του ατόµου όσο

και την κοινωνική λειτουργικότητά του.

Πιο συγκεκριµένα, οι µαθητές που ασκούν

βία βιώνουν τις επιπτώσεις του φαινοµένου πολύ

έντονα, εφόσον η άπρεπη αυτή συµπεριφορά τους

είναι πολύ πιθανό να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό

10

περιβάλλον του σχολείου και να επηρεάζει τη σχέση µε τους συµµαθητές

τους. Τα άτοµα που ασκούν βία, δηλαδή, µπορεί να αντιµετωπίζουν

δυσκολίες σε επίπεδο κοινωνικής ενσωµάτωσης, αφού η παραβατική τους

συµπεριφορά είναι ο κυριότερος παράγοντας που µπορεί να τους

οδηγήσει σε συγκεκριµένη κατάσταση.

Ωστόσο, η συµµετοχή τους σε καβγάδες και σε άλλους τέτοιου

είδους άπρεπη συµπεριφορά έχει εξίσου σηµαντικές επιπτώσεις, οι οποίες

µπορούν να εξεταστούν από δύο όψεις. Από την άλλη πλευρά, δηλαδή,

είναι πολύ πιθανό να αποκτήσει µε τις πράξεις του υψηλή αυτοεκτίµηση

την οποία θα εκµεταλλευτεί λανθασµένα και θα εξακολουθεί να

συµπεριφέρεται επιθετικά, όχι µόνο στους συνοµηλίκους του και στους

συµµαθητές τους αλλά και στην οικογένεια του. Χωρίς να το καταλαβαίνει,

εποµένως , και νοµίζοντας ότι είναι ανώτερος από όλους και ότι πράττει

σωστά και έξυπνα παγιδεύοντας ο ίδιος µε τον εγωισµό του, την

ανωριµότητα του και την αδιαφορία του για τις ανεξέλεγκτες πράξεις του.

Απ' την άλλη πλευρά, όµως, ο θύτης δηµιουργώντας αναστάτωση και

ένταση στην σχολική του δράση και µετανιώνοντας για ό,τι και αν έχει

κάνει, µπορεί να δώσει µια τελείως διαφορετική τροπή στην συνέχιση της

ζωής του. Συγκεκριµένα, ο µαθητής είναι πολύ πιθανόν να περάσει µια

περίοδο κατάθλιψης και να παρουσιάσει χαµηλή αυτοεκτίµηση,

σηµατοδοτώντας έτσι την διατάραξη της ψυχικής του υγείας. Επίσης, εκτός

από κοπάνες και αποβολές απ' το σχολείο, ο θύτης παρουσιάζει έντονη

επιθυµία για διακοπή της φοίτησης του σε αυτό. Όλα αυτά µπορούν να τον

οδηγήσουν σε κατανάλωση αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών και ψυχοτρόπων

ουσιών αλλά ακόµα και στον αυτοκτονικό ιδεασµό.

Απ' την αναφορά των παραπάνω πληροφοριών γίνεται αντιληπτό

ότι η παραβατική συµπεριφορά του θύτη είναι δυνατό να συνεχιστεί κατά

την ενηλικίωσή του και να έχει αντίκτυπο στο κοινωνικό του περιβάλλον.

Θα εµποδίσει την δηµιουργία εποικοδοµητικών σχέσεων και την ανάπτυξη

και διατήρηση µιας οµαλής κοινωνικής ζωής, καθώς θα έχει συνηθίσει

στον τρόπο µε τον οποίο µεταχειρίζεται τους συνανθρώπους του και θα

τον αποµακρύνει από κάθε είδους σχέσης, ιδιαίτερα σεξουαλικής.

11

Παραθέτοντας τα παραπάνω στοιχεία, συµπεραίνουµε ότι οι συνέπειες

άσκησης της ενδοσχολικής βίας είναι πολύ σοβαρές και ανυπολόγιστες για

το µελλοντικό προφίλ του παιδιού. Κρίνεται αναγκαία, εποµένως, η

πρόληψη του φαινοµένου και η απόφαση για άµεση αντιµετώπιση ή έστω

περιορισµό της ενδοσχολκής βίας. Η άγνοια και η αδιαφορία, ωστόσο, για

το συγκεκριµένο φαινόµενο δεν θα οδηγήσει πουθενά, παρά µόνο σ' ένα

µέλλον µε υψηλά ποσοστά εγκληµατικότητας και βίας, γεγονός που

σηµαίνει την ανικανότητα των ανθρώπων για τη διαχείριση και την

αντιµετώπισή της. (Καρκανάκη-Καφφετζή, 2009)

12

Κεφάλαιο 3ο. Το θύµα

Το δεύτερο σηµαντικό πρόσωπο που

εµπλέκεται στα περιστατικά βίας και απασχολεί

την έρευνα είναι ο θύτης. Θα ασχοληθούµε µε

τα χαρακτηριστικά του προφίλ του, µε τον

τρόπο που αντιµετωπίζει τα περιστατικά βίας

και τις συνέπειες της θυµατοποίησης.

Το προφίλ του θύµατος

Κύριο στοιχείο της θυµατοποίησης των µαθητών στις περισσότερες

περιπτώσεις αποτελεί η διαφορετικότητα. Συχνά θυµατοποιούνται παιδιά

που έχουν ανεπτυγµένη µαθητική κουλτούρα, είναι άλλης εθνικότητας,

θρησκείας και ίσως µε κάποια αναπηρία (Καρκανάκη Καφφετζή, σελ. 40).

Τα χαρακτηριστικά των παιδιών που εµπλέκονται σε περιστατικά βίας και

εκφοβισµού συνδέονται µε περισσότερο άγχος και ανασφάλεια σε σχέση

µε τους άλλους µαθητές. Ακόµα είναι παιδιά ήσυχα και ευαίσθητα,

εσωστρεφή και µοναχικά και συνήθως µε χαµηλή αυτοεκτίµηση. Επίσης

παρουσιάζονται φοβισµένα και έχουν παθητική στάση απέναντι στη βία.

Άλλο ένα χαρακτηριστικό τους είναι η αδυναµία υπεράσπισης του εαυτού

τους και η υποχωρητικότητα (ΕΨΥΠΕ 2010, σελ. 24).

Η αντίδραση του θύµατος

Σχετικά µε την εκφοβιστική

συµπεριφορά που βιώνουν εναντίον τους, τα

θύµατα σπάνια υπερασπίζονται τον εαυτό

τους ή αντεπιτίθενται. Παρόλο που

αναστατώνονται, εκδηλώνουν συνήθως την

αναστάτωση µε απόσυρση και αποµόνωση ή

θυµό. ∆ρουν παθητικά, καθώς δεν εµφανίζουν

επιθετική ή προκλητική συµπεριφορά και

13

σπάνια αµύνονται ακόµα και όταν δέχονται προσβολές. Στις συγκρούσεις

τους λοιπόν µε κάποιον ή κάποιους συνοµηλίκους, που µερικές φορές

είναι αναπόφευκτες, καταφεύγουν σε υποτακτική συµπεριφορά µε

παραχώρηση και δίχως διεκδίκηση. Επιπροσθέτως, όταν υφίστανται

εκφοβισµό και βία, τα θύµατα αντιδρούν µε αδυναµία αντιπαράθεσης λόγω

της έλλειψης αυτοεκτίµησης και αυτοπεποίθησης. Αποδέχονται παθητικά

τη βία και αισθάνονται σύγχυση, απόγνωση, έντονο άγχος και πανικό.

Φοβούνται µήπως υποστούν περαιτέρω βία ή ακόµα και τιµωρία από τους

µεγάλους. Τέλος, παρατηρούνται στο θύµα συµπτώµατα όπως απόσυρση

και αποµόνωση, κατάθλιψη και απόπειρες αυτοκτονίας (ΕΨΥΠΕ 2010,

σελ. 24).

Ενδείξεις ότι το παιδί έχει πέσει θύµα βίας

Ορισµένες ενδείξεις που πιθανόν

υποδηλώνουν ότι το παιδί έχει πέσει

θύµα εκφοβισµού και βίας στο σχολείο

είναι:

Α. Το παιδί έχει µειωµένη διάθεση ή

αρνείται να έρθει στο σχολείο µε

πρόσχηµα κάποια αδιαθεσία.

Β. Κάνει αδικαιολόγητες απουσίες.

Γ. Έχει απροσδόκητη µαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται σε χαµηλούς

βαθµούς.

∆. Στα διαλείµµατα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και

τα γραφεία.

Ε. Καθυστερεί στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι.

ΣΤ. Τα ρούχα του είναι συχνά σχισµένα ή κατεστραµµένα .

Ζ. Έχει σηµάδια και µελανιές στο σώµα του ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και

αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν.

Θ. Ζητά χρήµατα από τους γονείς του γιατί έχασε αυτά που του έδωσαν.

Ι. Αρνείται να συµµετάσχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες.

ΙΑ. Υπάρχουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιµένουν.

14

ΙB. Παραπονιέται για ψυχοσωµατικά προβλήµατα (ΕΨΥΠΕ 2010, σελ. 27)

Επιπτώσεις εκφοβισµού

Τα θύµατα βιώνουν το στίγµα, την λεκτική βία, την ταπείνωση και τον

εξευτελισµό τα οποία επηρεάζουν την προσωπικότητα και την

συµπεροφορά τους και διαρκούν για µεγάλο χρονικό διάστηµα

στιγµατίζοντας το µέλλον των θυµάτων. ΄Οσον αφορά τις ψυχολογικές

επιπτώσεις στα παιδιά που θυµατοποιούνται, αυτές ποικίλλουν και

αφορούν συµπτώµατα άγχους και ανασφάλειας, χαµηλή αυτοεκτίµηση και

µειωµένη αυτοπεποίθηση, συναίσθηµα κατωτερότητας, αρνητικό

εσωτερικό διάλογο και αρνητική αυτοκριτική.

Κεφάλαιο 4ο. Οι παρατηρητές

Εκτός από το θύτη και το θύµα η έρευνα εξετάζει

και έναν τρίτο παράγοντα στο θέµα της

ενδοσχολικής βίας, τους µη άµεσα

εµπλεκόµενους στο θέµα της βίας, καθώς η

επίδρασή τους είναι σηµαντική: τους µάρτυρες ή

παρατηρητές περιστατικών βίας, τους καθηγητές

και τους γονείς. Θα ασχοληθούµε µε την

αντίδραση των προσώπων αυτών στα

περιστατικά βίας καθώς και µε τις

ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις των περιστατικών βίας στους µαθητές –

παρατηρητές.

Αντιδράσεις µαθητών-παρατηρητών

Τα παιδιά-παρατηρητές περιστατικών εκφοβισµού µπορεί να αντιδράσουν

στο περιστατικό µε τους εξής τρόπους:

• κάποια υποστηρίζουν το θύτη µε διάφορους τρόπους, όπως γέλια και

χειροκροτήµατα

• κάποια άλλα αποµακρύνονται υποκρινόµενα ότι δεν είδαν τίποτα,

15

• άλλα τροµοκρατούνται, «παγώνουν»,

• κάποια δεν παίρνουν θέση,

• τέλος, κάποια προσπαθούν να βοηθήσουν το θύµα, αποδοκιµάζουν το

θύτη και τρέχουν να φέρουν βοήθεια. (ΕΨΥΠΕ, 2010)

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις στους µαθητές-παρατηρητές

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισµού και της

ενδοσχολικής βίας είναι πολλές και σοβαρές. Εκτός από το θύτη και το

θύµα, και οι ίδιοι οι µάρτυρες επηρεάζονται σηµαντικά από περιπτώσεις

εκφοβισµού. (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.). Όσον αφορά τα παιδιά, οι συνέπειες πέρα από

σοβαρές είναι και καθοριστικές για την ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και

εξέλιξη. Το συνηθέστερο συναίσθηµά τους είναι ο φόβος µήπως

αποτελέσουν οι ίδιοι τον επόµενο στόχο, µήπως πληγωθούν ή έστω µια

αντίδρασή τους οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις. Αυτό έχει σαφώς ως

αντίκτυπο να παραµένουν απλοί, αδρανείς παρατηρητές, εφόσον

αρνούνται να αναµειχθούν στο θέµα για να βοηθήσουν τα θύµατα.

(Τσίτουρα 2006, Rigby 2008). Όσοι µαθητές µένουν αµέτοχοι νιώθουν

ενοχές, επειδή δεν κατάφεραν να βοηθήσουν τα θύµατα. Επιπλέον

νιώθουν πολύ µεγάλη ανασφάλεια σε σχέση µε το σχολικό τους

περιβάλλον. Αυτό, φυσικά, τους δηµιουργεί την άµεση ανάγκη να νιώσουν

ότι το σχολείο νοιάζεται για την ασφάλειά τους και κάνει το καλύτερα

δυνατό για να εξαλείψει περιστατικά βίας. Τέλος, σε περίπτωση που το

σχολείο δεν παρέχει την πρέπουσα ασφάλεια, υπάρχουν και µεγάλες

πιθανότητες οι µάρτυρες να αναπτύξουν βίαιες συµπεριφορές που έχουν

ως συνέπεια τη δηµιουργία παθητικής στάσης απέναντι στα θύµατα και

την εξοικείωση µε πράξεις που προκαλούν πόνο. Έτσι, µε αυτό τον τρόπο

µετατρέπονται και αυτοί σταδιακά σε θύτες. (Καρκανάκη – Καφφετζή, 2009)

Μέθοδοι αντιµετώπισης

Στην Ευρώπη το πρόβληµα της ενδοσχολικής βίας προσεγγίζεται πιο

σφαιρικά και συνδέεται όχι αποκλειστικά µε την ποινική και την τιµωρητική

διάσταση. ∆ιευρύνεται και συνδέεται µε θέµατα που αφορούν την

16

εκπαιδευτική ψυχολογία, την ποιότητα της εκπαίδευσης, τον

κοινωνικοποιητικό ρόλο του σχολείου και τη λειτουργική σύνδεση του

σχολείου µε την τοπική κοινωνία. (Αρτινοπούλου).

Προκειµένου να αντιµετωπιστεί το φαινόµενο της βίας, θα ήταν

καλύτερο να παρέχεται στους µαθητές µία υψηλότερη ποιότητα

εκπαίδευσης.

Οι καθηγητές, όπως και οι γονείς, πρέπει να εκπαιδεύονται σε

στρατηγικές κατά της βίας για να βοηθούν εξίσου θύτες και θύµατα. ∆εν

πρέπει να µείνουν αµέτοχοι, ιδιαίτερα οι καθηγητές που όταν γνωρίζουν

ότι στο σχολείο διαδραµατίζονται τέτοιου είδους συµβάντα, οφείλουν να

ενηµερώνουν τους γονείς, θυµάτων και θυτών, µέσω επιστολών ή

προσωπικών συναντήσεων. Η τιµωρία δε πρέπει να αντιµετωπίζεται ως η

µοναδική µέθοδος λύσης του προβλήµατος. Επιπλέον, οι µαθητές θα ήταν

καλό να αποµόνωναν τους θύτες και να συνέβαλαν στην αντιµετώπιση της

παραβατικής συµπεριφοράς. (M. Fekkes, F.I.M. Pijgers, S.P. Verbone-

Vankorick, 2004)

Ειδικότερα, για την αντιµετώπιση του προβλήµατος προτείνονται τα

ακόλουθα:

α) ∆ιάλογος: Αποτελεί τη βασικότερη και σωστότερη µέθοδο επίλυσης

του προβλήµατος της ενδοσχολικής βίας. Πρέπει να γίνεται ακρόαση των

απόψεων από τη σκοπιά του καθενός από τους εµπλεκόµενους. Επίσης,

είναι αναγκαίο να εντοπιστούν τα κίνητρα, οι ανάγκες και τα συµφέροντα

που οδηγούν στη σύγκρουση, αλλά και να γίνει αναζήτηση εναλλακτικών

επιλογών που να αποτελούν λύσεις και να ικανοποιούν τα συµφέροντα

όλων.

β) στάση καθηγητών: Η επιλογή του κατάλληλου τρόπου αντιµετώπισης

είναι σηµαντικός παιδαγωγικός παράγοντας που παραδειγµατίζει τους

µαθητές και οδηγεί έτσι στην αποτελεσµατική θετική επίλυση και στο καλό

σχολικό κλίµα.

γ) στάση γονέων: Καλό θα ήταν οι γονείς, όταν παρατηρούν αλλαγή

συµπεριφοράς στο παιδί τους να αντιδρούν µε ψυχραιµία και να την

εξετάζουν σε σχέση µε άλλους παράγοντες. Σε περίπτωση που

17

ανακαλύψουν ότι το παιδί τους βρίσκεται σε πραγµατικό κίνδυνο, να µην

αντιδρούν µε επιθετικότητα και να µη γίνονται καταπιεστικοί. Αν οι ίδιοι δεν

είναι σε θέση να βοηθήσουν το παιδί τους, τότε θα ήταν καλύτερο να

προστρέχουν στη βοήθεια σχολικού ψυχολόγου,ειδικού δασκάλου ή άλλου

ειδικού. Φυσικά, οι αυταρχικές αντιδράσεις είναι

ανεπίτρεπτες. (blogs.sch.gr/kyriakou/category/ανθρώπινα-δικαιώµατα)

δ) στάση µαθητών: Οι µαθητές, ως συνοµήλικοι, µπορούν αµέσως να

καταλάβουν αν υπάρχει κάποιο πρόβληµα. Γενικά, όταν οι παρατηρητές

δρουν αισθητά, τότε υπάρχουν υψηλές πιθανότητες να πάψει πλέον να

υπάρχει το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας και να µειωθούν σε

σηµαντικό ποσοστό τα περιστατικά εκφοβισµού. (Τσίτουρα 2006, Rigby

2008)

18

ΙΙΙ. Ερευνητικό Μέρος

Κεφάλαιο 5. Έρευνα για την ενδοσχολική βία στο

3ο Λύκειο.

5.1. Μεθοδολογία

Αφορµή για την επιλογή του συγκεκριµένου πρότζεκτ στάθηκε το

ενδιαφέρον µας να µελετήσουµε το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας, γιατί

είναι ένα φαινόµενο αρκετά συχνό στο οποίο γινόµαστε µάρτυρες και το

έχουµε βιώσει σχεδόν όλοι στο παρελθόν. Επιπλέον, γνωρίζουµε ότι

ανάλογη έρευνα δεν έχει γίνει στο σχολείο µας και σκεφτήκαµε πως θα

είχε ενδιαφέρον να µελετήσουµε τη διάδοση του φαινοµένου στο χώρο

που κινούµαστε καθηµερινά.

Πρωταρχική µας ενέργεια ήταν η διατύπωση των ερευνητικών µας

ερωτηµάτων, των τεσσάρων ερευνητικών δηλαδή υποθέσεων πάνω στις

οποίες βασίστηκε στη συνέχεια η εργασία µας και οι οποίες είναι το

προφίλ του θύµατος και του θύτη, η στάση των µαρτύρων και οι µορφές

βίας. Ακολούθησε η συλλογή πληροφοριών πάνω στο θέµα µέσα από

διάφορα βιβλία, το διαδίκτυο και κάποιες ελληνόγλωσσες και ξενόγλωσσες

έρευνες. Μελετώντας τη βιβλιογραφία συντάξαµε δελτία, τα οποία

χρησιµοποιήσαµε για την τελική σύνθεση του θεωρητικού µέρους της

εργασίας µας.

Στη συνέχεια ασχοληθήκαµε µε τη σύνταξη του ερωτηµατολογίου

που θα χρησιµοποιούσαµε στην έρευνά µας, αφού πρώτα ερευνήσαµε την

πιθανή ύπαρξη άλλων σχετικών µε την ενδοσχολική βία ερωτηµατολογίων.

Χρησιµοποιήσαµε τελικά το ερευνητικό εργαλείο των Πετρόπουλου-

Παπαστυλιανού από έρευνα που πραγµατοποίησαν το 2001 µε τίτλο

"Μορφές επιθετικότητας, βίας και διαµαρτυρίας στο σχολείο", γιατί

θεωρήσαµε ότι τα αποτελέσµατά µας θα ήταν πιο αξιόπιστα αν

19

χρησιµοποιούσαµε ένα δοκιµασµένο ερευνητικό εργαλείο.

Πραγµατοποιήθηκε πιλοτική συµπλήρωση του ερωτηµατολογίου από 5

µαθητές και µοιράσαµε έπειτα το ερωτηµατολόγιο σε ένα τµήµα της Γ

λυκείου, σε ένα τµήµα της Β λυκείου και σε δύο τµήµατα πρότζεκτ από την

Α λυκείου. Ο συνολικός αριθµός ερωτηµατολογίων που συµπληρώθηκαν

ήταν 98. Τα ερωτηµατολόγια συµπληρώθηκαν στις σχολικές αίθουσες, την

ώρα του µαθήµατος, ενώ σε κάθε τµήµα παρευρίσκονταν 2 µέλη της

οµάδας µας, για να απαντήσουν σε πιθανές απορίες των µαθητών που

συµπλήρωναν τα ερωτηµατολόγια.

Αφού συγκεντρώσαµε τα ερωτηµατολόγια καταγράψαµε τις

απαντήσεις και επεξεργαστήκαµε τα αποτελέσµατα που προέκυψαν στο

πρόγραµµα excel. Τέλος, µε βάση τα αποτελέσµατά µας καταγράψαµε τα

συµπεράσµατά µας από την έρευνα.

20

5.2. Αποτελέσµατα

Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούµε µε τα αποτελέσµατα της

έρευνας που κάναµε στο σχολείο µας (3ο ΓΕΛ ΛΑΡΙΣΑΣ) για τη διάδοση

του φαινοµένου της ενδοσχολικής βίας.

5.2.α. Μορφές ενδοσχολικής βίας

Στην πρώτη ενότητα του ερωτηµατολογίου µας τέθηκαν ερωτήµατα

που σκοπό είχαν τη διερεύνηση των µορφών ενδοσχολικής βίας που

συναντώνται στο σχολείο µας. Τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον

παρακάτω πίνακα.

Πίνακας 1: Μορφές βίας (από συµµαθητή)

Πολύ συχνά

Συχνά Κάπου κάπου

Σπάνια Ποτέ

8.Σωµατική βία (σε έχουν χτυπήσει, σπρώξει κτλ.) 2 10 8 25 52 9.Σεξουαλική παρενόχληση (ανεπιθύµητο άγγιγµα, προσβλητικά µηνύµατα, χυδαία γράµµατα και εικόνες, πειράγµατα κλπ.) 3 4 4 12 66 10.Λεκτική βία (βρισιές, απειλές, παρατσούκλια, διάδοση ψεύτικων φηµών, άσχηµα σχόλια, ειρωνεία) 10 11 22 34 17 11.Ψυχολογική βία (αποκλεισµός από τις παρέες , καταστροφή ή κρύψιµο αντικειµένων, εκβιασµός για χρήµατα , απειλές) 4 7 5 17 63 12. ηλεκτρονική παρενόχληση (εκβιασµός , απειλή µεσω internet ή κινητού τηλεφωνου / βιντεοσκόπηση µε σκοπό τον εξευτελισµό ή εκβιασµό) 1 4 4 14 70

Συγκεκριµένα, τα αποτελέσµατα ανά µορφή βίας είναι τα εξής:

ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ: Το 54% των µαθητών που ερωτήθηκαν δήλωσαν ότι δεν

υπήρξαν ποτέ θύµατα σωµατικής βίας. Το 26% ότι σπάνια πέφτει θύµα

σωµατικής βίας. Το 10% δήλωσε ότι βρίσκονται συχνά σε αυτή τη θέση και

21

το 8% κάπου-κάπου. Ενώ το 2% δήλωσε ότι υφίσταται σωµατική βία πολύ

συχνά.

Γράφηµα 1: Σωµατική βία από συµµαθητή

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΠΑΡΕΝΟΧΛΗΣΗ: Το 74% των µαθητών δήλωσαν ότι δεν

υπήρξαν ποτέ θύµατα σεξουαλικής παρενόχλησης. Το 14% δήλωσε ότι

σπάνια έχει βρεθεί σε αυτή τη θέση, ενώ για τις κατηγορίες συχνά, κάπου-

κάπου και πολύ συχνά το ποσοστό είναι 4%.

Γράφηµα 2: Σεξουαλική παρενόχληση

Σωµατική βία από συµµαθητή

Σπάνια

26%

Ποτέ

54%

Κάπου κάπου8%

Συχνά

10%

Πολύ συχνά2%

Σεξουαλική παρενόχληση από συµµαθητή

Ποτέ

74%

Σπάνια

14%

Κάπου κάπου4%

Συχνά

4%

Πολύ συχνά4%

22

ΛΕΚΤΙΚΗ ΒΙΑ: Το 38% των µαθητών του σχολείου µας που ερωτήθηκαν

έχει δηλώσει ότι σπάνια πέφτουν θύµατα λεκτικής βίας, το 21% κάπου-

κάπου και το 18% ότι δεν υπήρξαν ποτέ. Επίσης το 12% δήλωσαν ότι

υφίστανται λεκτική βία συχνά και ένα ποσοστό του 11% πολύ συχνά.

Γράφηµα 3: Λεκτική βία από συµµαθητή

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ: Στον ηλεκτρονικό εκφοβισµό το 75%

δήλωσε ότι ποτέ δεν υπήρξαν θύµατα. Παρόλα αυτά το 15% δήλωσε

σπάνια και το 4% ότι βρίσκεται σε αυτή τη θέση συχνά και κάπου-κάπου.

Επίσης το 2% δήλωσε ότι πέφτει θύµα ηλεκτρονικού εκφοβισµού πολύ

συχνά

Γράφηµα 4: Ηλεκτρονικός εκφοβισµός από συµµαθητή

ηλεκτρονικός εκφοβισµός από συµµαθητή

Ποτέ

75%

Σπάνια

15%

Κάπου κάπου4%

Συχνά

4%

Πολύ συχνά2%

Λεκτική βία από συµµαθητή

0.Πολύ συχνά11%

1.Συχνά12%

2.Κάπου κάπου23%

3.Σπάνια36%

4.Ποτέ18%

23

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ : Το 66% των µαθητών έχει δηλώσει ότι

δεν υπήρξαν ποτέ θύµατα ψυχολογικής βίας ενώ το 18% δήλωσε σπάνια.

Ακόµη το 7% δήλωσε συχνά, το 5% κάπου-κάπου και µόλις το 4% πολύ

συχνά.

Γράφηµα 5: Ψυχολογική βία από συµµαθητή

ψυχολογική βία από συµµαθητή

Ποτέ

66%

Σπάνια

18%

Κάπου κάπου5%

Συχνά

7%

Πολύ συχνά4%

24

5.2.β. Ο θύτης

Στο δεύτερο µέρος του ερωτηµατολογίου µας τέθηκαν ερωτήµατα που αφορούν το θύτη. Τα αποτελέσµατα της ενότητας αυτής αφορούν τους µαθητές που δήλωσαν πως έχουν διαπράξει συχνά ή πολύ συχνά τις µορφές του εκφοβισµού που εξετάζονταν στο ερωτηµατολόγιο. Τα αποτελέσµατα διαµορφώθηκαν ως εξής.

Πίνακας 2

πολύ συχνά

συχνά Κάπου-κάπου

ποτέ

Σωµατική βία 7 17 38 32

Λεκτική βία 17 25 40 12

Ψυχολογική βία 2 1 14 77

Σεξουαλική παρενόχληση 5 5 11 73

Ηλεκτρονικός εκφοβισµός 5 1 9 78

Γράφηµα 6: Θύτης και µορφές βίας

Θύτης και µορφές βίας

7

17

2 5 5

1725

15

1

38 40

14 11 9

32

12

77 7873

0102030405060708090

Σωµατική βία

Λεκτική βία

Ψυχολογική βία

Σεξουαλική

παρενόχληση

Ηλεκτρονικός εκφοβισµός

πολύ συχνά

συχνά

Κάπου-κάπου

ποτέ

Από το διάγραµµα φαίνεται πως η µορφή βίας που οι µαθητές ασκούν πιο συχνά

είναι η λεκτική βία. Ακολουθούν η σωµατική, η σεξουαλική παρενόχληση, ο

ηλεκτρονικός εκφοβισµός και σε µικρότερο βαθµό η ψυχολογική βία.

25

Σχέσεις µε την οικογένεια

Πίνακας 3: Σχέσεις µε την οικογένεια: Η οικογένεια προσφέρει

πάρα πολύ

πολύ µέτρια καθόλου

19. αγάπη, φροντίδα, στοργή κτλ. 14 6 1

20. χρήµατα, ρούχα, δώρα, κτλ. 9 7 4

21. βοήθεια στα µαθήµατα (από τους ίδιους/ µε ιδιαίτερα µαθήµατα)

9 6 3 3

22. ενθάρρυνση/ παρακίνηση για µελλοντικά σχέδια (πχ. για την επιλογή επαγγέλµατος)

14 2 4 1

23. επικοινωνία (συζήτηση ,εκµυστήρευση δικών σου θεµάτων)

11 4 5 1

14

9 9

14

11

67

6

2

4

1

43

45

3

1 1

0

2

4

6

8

10

12

14

16

πάρα πολύ

πολύ

µέτρια

καθόλου

Από το διάγραµµα προκύπτει πως οι µαθητές του σχολείου µας που

παραδέχτηκαν ότι ασκούν συχνά ή πολύ συχνά κάποια µορφή βίας, διατηρούν, σε

αντίθεση µε τα συνήθη αποτελέσµατα των ερευνών, πολύ καλή σχέση µε την

οικογένειά τους. Νιώθουν σε µεγάλο βαθµό ότι οι γονείς τους καλύπτουν τόσο τις

ψυχικές όσο και τις υλικές τους ανάγκες. Ακόµα, οι περισσότεροι από αυτούς

είναι ικανοποιηµένοι από τη βοήθεια που έχουν στα µαθήµατα και από την

ενθάρρυνση των γονέων τους , ενώ αισθάνονται ότι διατηρούν καλή επικοινωνία

µε τους γονείς τους.

26

Σχέσεις µε τον κοινωνικό περίγυρο

Γράφηµα 8: Σχέσεις µε τον κοινωνικό περίγυρο

Όσον αφορά τις σχέσεις των παιδιών αυτών µε τον κοινωνικό τους

περίγυρο, τα περισσότερα από αυτά θεωρούν ότι οι γονείς τους τους

φέρονται πάντοτε ή συνήθως καλά, το µεγαλύτερο ποσοστό τους θεωρούν

ότι συνήθως τους φέρονται καλά και οι συµµαθητές τους και οι άνθρωποι

που έρχονται σε επαφή, ενώ δηλώνουν πως οι καθηγητές τους τους

φέρονται καλά κάπου-κάπου ή συνήθως όχι.

Πίνακας 4

Πάρα πολύ Πολύ Μέτρια Καθόλου 28. Την εικόνα σου 5 10 5 1

29. Την αποδοχή από τους συνοµηλίκους σου

5 12 3 1

30. Την επίδοσή σου στο σχολείο 4 2 11 4

Γράφηµα 9

Αυτοαντίληψη θύτη

64

7811

4

7 6 6

1 1

5

02468

1012

28. Την εικόνα σου 29. Την αποδοχήαπό τους

συνοµηλίκους σου

30. Την επίδοσήσου στο σχολείο

0.Πάρα πολύ 1.Πολύ 2.Μέτρια3.Καθόλου

9

2 2

4

9

3

13

9

2

10

6

4

1

6

4

02468

101214

24. Οι γονείς 25. Οι δάσκαλοι

26.Οι συµµαθητές/-

τριες

27. Οι άνθρωποι που έρχεσαι σε επαφή

Ναι,πάντοτεΣυνήθως ναι

Κάπου- κάπουΣυνήθως όχι

27

Η αυτοαντίληψη του θύτη παρουσιάζεται θετική, καθώς οι περισσότεροι

µαθητές (14 από τους 22) παρουσιάζονται ικανοποιηµένοι από την εικόνα

τους και την αποδοχή τους από τους συνοµηλίκους (15 από τους 22).

Αντίθετα, το 50% των µαθητών αυτών είναι µέτρια ή καθόλου

ικανοποιηµένο από την επίδοσή του στο σχολείο. Τα στοιχεία αυτά

επιβεβαιώνουν και τα ερευνητικά δεδοµένα που αναφέρουν τη θετική

αυτοεικόνα των µαθητών-θυµάτων και τις χαµηλές σχετικά επιδόσεις τους

στα µαθήµατα.

Συναισθήµατα θύτη

Πίνακας 5

Ναι Όχι

Α. Νιώθω δυσφορία µε τον εαυτό µου 5 15

Β. Νιώθω ικανοποίηση που εκδικήθηκα 12 8

Γ. Νιώθω χαρά, γιατί εκτονώθηκα 14 6

∆. Έχω συναίσθηµα ενοχής 11 9

Ο θύτης τις περισσότερες φορές, µε βάση τα αποτελέσµατα του

ερωτηµατολογίου, νιώθει τύψεις, ενοχές, ενώ µεγάλο είναι και το ποσοστό

των µαθητών που νιώθουν ικανοποίηση και ευχαρίστηση µετά από την

άσκηση βίας.

Γράφηµα 10

5

1214

11

02468

10121416

Α. Νιώθωδυσφορία µε τονεαυτό µου

Β. Νιώθωικανοποίηση

που εκδικήθηκα

Γ. Νιώθω χαρά,γιατί

εκτονώθηκα

∆. Έχωσυναίσθηµα

ενοχής

28

5.2.γ. Το θύµα

Στο τρίτο µέρος του ερωτηµατολογίου µας τέθηκαν ερωτήµατα που αφορούν τα θύµατα των περιστατικών εκφοβισµού. Τα αποτελέσµατα της ενότητας αυτής αφορούν τους µαθητές που δήλωσαν πως έχουν υπάρξει στο παρελθόν πολύ συχνά ή συχνά θύµατα βίας στο σχολείο, που φανερώνει ότι έχουν την τάση να θυµατοποιούνται. Πίνακας 6 Πολύ

συχνά Συχνά Κάπου

κάπου Σπάνια Ποτέ

8.Σωµατική βία (σε έχουν χτυπήσει, σπρώξει κτλ.) 2 9 8 25 52 9.Σεξουαλική παρενόχληση (ανεπιθύµητο άγγιγµα, προσβλητικά µηνύµατα, χυδαία γράµµατα και εικόνες, πειράγµατα κλπ.) 3 4 4 12 66 10.Λεκτική βία (βρισιές, απειλές, παρατσούκλια, διάδοση ψεύτικων φηµών, άσχηµα σχόλια, ειρωνεία) 10 11 22 34 17 ψυχολογική βία (αποκλεισµός από τις παρέες , καταστροφή ή κρύψιµο αντικειµένων, εκβιασµός για χρήµατα , απειλές) 4 7 5 17 63 ηλεκτρονική παρενόχληση (εκβιασµός , απειλή µέσω internet ή κινητού τηλεφώνου / βιντεοσκόπηση µε σκοπό τον εξευτελισµό ή εκβιασµό) 1 4 4 14 70

Τα συναισθήµατα του θύµατος Πίνακας 7 Α. Φόβος-τρόµος 8

Β. Στενοχώρια 14

Γ. Απόγνωση-απελπισία 10

∆. Απογοήτευση 14

Ε. Τάσεις αυτοκτονίας 2

ΣΤ. Κατάθλιψη 4

Ζ. Αποµόνωση 6

29

∆ιάγραµµα

Από τη µελέτη των αποτελεσµάτων της έρευνας που πραγµατοποιήθηκε στο 3ο ΓΕΛ προέκυψε πως τα συναισθήµατα που κυριαρχούν στα θύµατα µετά το περιστατικό βίας είναι η στενοχώρια και η απογοήτευση (14 απαντήσεις), όπως απάντησε το µεγαλύτερο ποσοστό των µαθητών-θυµάτων. Στη συνέχεια οι απαντήσεις των µαθητών έδειξαν πως µεγάλο µέρος τους αισθάνεται επίσης απελπισία και απόγνωση. Ακόµη σε µικρότερο βαθµό τα θύµατα νιώθουν φόβο και τρόµο. Λιγότερα παιδιά αποµονώνονται, ενώ υπήρξαν κάποια (4 απαντήσεις) που ισχυρίστηκαν ότι παρουσίασαν συµπτώµατα κατάθλιψης, ενώ 2 ανέφεραν τάσεις αυτοκτονίας.

Αυτοαντίληψη Πίνακας 8

Πάρα πολύ Πολύ Μέτρια Καθόλου

28. Την εικόνα σου 6 8 7 1

29. Την αποδοχή από τους συνοµηλίκους σου

4 11 6 1

30. Την επίδοσή σου στο σχολείο 7 4 6 5

8

14

10

14

24

6

024

68

1012

1416

Α. Φόβος

-τρόµος

Β. Στενοχώρια

Γ. Απόγνωση

-απελπισία

∆. Απογοήτευση

Ε. Τάσεις

αυτοκτονίας

ΣΤ. Κατάθλιψη

Ζ. Αποµόνωση

30

∆ιάγραµµα

Όσον αφορά την αυτοαντίληψη του θύµατος τα αποτελέσµατα

έδειξαν ότι τα περισσότερα από τα παιδιά που έχουν την τάση να

θυµατοποιούνται είναι ιδιαίτερα ικανοποιηµένα από την εικόνα τους (36%

πολύ, ενώ 27% πάρα πολύ), µεγάλο ποσοστό (32 %) δήλωσε ότι είναι

µέτρια ικανοποιηµένο, ενώ ένα µικρό ποσοστό µαθητών (5 %) δεν είναι

καθόλου ευχαριστηµένο µε την εικόνα του.

Σχετικά µε την αποδοχή από τους συνοµηλίκους, το µεγαλύτερο

ποσοστό απάντησε ότι οι συνοµήλικοί τους τους αποδέχονται σε µεγάλο

βαθµό (50 % πολύ και 18% πάρα πολύ), ενώ ελάχιστοι ήταν εκείνοι που

είπαν ότι δεν γίνονται καθόλου αποδεκτοί από τα άλλα παιδιά.

Στο θέµα της επίδοσης στο σχολείο οι περισσότεροι δήλωσαν πως

η επίδοση τους είναι µέτρια, πολλοί ήταν εκείνοι που απάντησαν πως είναι

πάρα πολύ καλοί µαθητές, ενώ το τρίτο κατά σειρά ποσοστό δηλώνει πως

δεν τα πηγαίνουν καθόλου καλά στο σχολείο.

Την εικόνα σου

3.Καθόλου5%

2.Μέτρια32%

1.Πολύ 36%

Πάρα πολύ 27%

31

Αναφορά του περιστατικού Πίνακας 9

Ναι Όχι Α. Στο διευθυντή 2 20

Β. Στους δασκάλους 2 20

Γ. Στους γονείς σου 10 12

∆. Στην παρέα / σε φίλους σου 16 6

Ε. Σε κανέναν 3

Την αποδοχή από τους συνοµηλίκους σου

Πολύ 50%

Πάρα πολύ 18%

Καθόλου

5%

Μέτρια

27%

Την επίδοσή σου στο σχολείο

Καθόλου

23%

Μέτρια

27% Πολύ 18%

Πάρα πολύ 32%

32

∆ιάγραµµα

Αναφορά του περιστατικού βίας

2 2

10

16

3

20 20

12

6

0

5

10

15

20

25

Α. Στοδιευθυντή

Β. Στουςδασκάλους

Γ. Στουςγονείς σου

∆. Στηνπαρέα / σεφίλους σου

Ε. Σεκανέναν

0.Ναι1.Όχι

Στην ερώτηση του ερωτηµατολογίου αν οι µαθητές αναφέρουν

σε κάποιον το γεγονός οι περισσότεροι µαθητές (20 από τους

22) είπαν πως δεν αναφέρουν τίποτα στο διευθυντή και

δασκάλους, ενώ ελάχιστοι είναι οι µαθητές που απευθύνονται

σε αυτούς. Επίσης τα µισά περίπου παιδιά αναφέρουν το

περιστατικό στους γονείς τους, ενώ τα υπόλοιπα όχι. Ένα

αρκετά µεγάλο ποσοστό επίσης δήλωσε πως θα ανέφερε το

συµβάν της ενδοσχολικής βίας στην παρέα του, ενώ λίγοι ήταν

αυτοί που είπαν πως δεν θα έλεγαν τίποτα στους φίλους τους.

33

5.2.δ. Οι παρατηρητές – Αντιµετώπιση

Στο τέταρτο µέρος του ερωτηµατολογίου µας τέθηκαν ερωτήµατα που

αφορούν του παρατηρητές και όσους δεν είναι άµεσα εµπλεκόµενοι στα

περιστατικά, δηλαδή τους καθηγητές και τους γονείς.

Πίνακας 10: Παρουσία σε περιστατικό βίας

Έχεις βρεθεί ποτέ µπροστά σε σκηνή βίας; ναι όχι 67 17

∆ιάγραµµα : Παρουσία σε περιστατικό βίας

Έχεις βρεθεί ποτέ µπροστά σε σκηνή βίας;

ναι

80%

όχι

20%

Όπως φαίνεται στο διάγραµµα, από τους 84 µαθητές που απάντησαν στην ερώτηση, το 80% δήλωσε πως έχει βρεθεί µπροστά σε σκηνές βίας, ενώ το 20% δεν έχει αντικρίσει τέτοιο περιστατικό. Πίνακας 11: Αντίδραση παρατηρητών Α. Συµµετείχα παίρνοντας τη θέση του θύτη 9 Β. Προσπάθησα να βοηθήσω το θύµα 43 Γ. Αδιαφόρησα 12 ∆. Το ανέφερα σε µεγαλύτερο 13

Στον Πίνακα 11 παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της ερώτησης που αφορούσε την αντίδραση των παρατηρητών στα περιστατικά βίας. Το 55% των µαθητών δήλωσε πως προσπάθησε να βοηθήσει το θύµα. Το 20% δήλωσε ότι το ανέφερε σε κάποιον µεγαλύτερο, ενώ το 15% αδιαφόρησε. Εκτός από τους µαθητές που προσπάθησαν να βοηθήσουν το θύµα, υπήρχε και το 10% αυτών που θέλησαν να συµµετάσχουν στο περιστατικό παίρνοντας το µέρος του θύτη.

34

∆ιάγραµµα: Αντίδραση παρατηρητών

Αντίδραση παρατηρητών

9 12 13

43 (55 %)

05

101520253035404550

Α. Συµµετείχαπαίρνοντας τηθέση του θύτη

Β. Προσπάθησανα βοηθήσω το

θύµα

Γ. Αδιαφόρησα ∆. Το ανέφερα σεµεγαλύτερο

Πίνακας 12: Συναισθήµατα παρατηρητών Α. Λύπη 43

Β. Φόβος 10

Γ. Αποτροπιασµός 11

∆. Ικανοποίηση 10

Ε. Αδιαφορία 11

∆ιάγραµµα: Συναισθήµατα παρατηρητών

Συναισθήµατα παρατηρητών

Αποτροπιασµός

13%

Φόβος 12%

Λύπη 50%

Αδιαφορία

13%

Ικανοποίηση 12%

Από τα αποτελέσµατα της έρευνας, προέκυψε πως το 50% των µαθητών

35

νιώθει λύπη, το 13% δήλωσε ότι αισθάνεται αδιαφορία και αποτροπιασµό,

ενώ το 12% ικανοποίηση, αλλά και φόβο.

Πίνακας 13: Επέµβαση καθηγητών 0. Πολύ

συχνά 1.Συχνά 2.Κάπου -

κάπου 3.Ποτέ

36. Σε ποιο βαθµό παρεµβαίνουν οι καθηγητές όταν συµβαίνουν τέτοια περιστατικά;

13 36 32 13

∆ιάγραµµα: Επέµβαση καθηγητών

Σε ποιο βαθµό παρεµβαίνουν οι καθηγητές όταν συµβαίνουν τέτοια περιστατικά;

13

3632

13

0

10

20

30

40

0. Πολύ συχνά 1.Συχνά 2.Κάπου -κάπου 3.Ποτέ

Το µεγαλύτερο ποσοστό των µαθητών (36 απαντήσεις) δήλωσε πως οι

καθηγητές επεµβαίνουν συχνά. Ένα λίγο µικρότερο ποσοστό (32

απαντήσεις) πιστεύει ότι παρεµβαίνουν κάπου-κάπου. Ένα αρκετά

µικρότερο ποσοστό (13 απαντήσεις) θεωρεί πως επεµβαίνουν πολύ

συχνά, ενώ το ίδιο ποσοστό συµπίπτει µε την επιλογή πως οι καθηγητές

δεν παρεµβαίνουν ποτέ.

Πίνακας 14: Αντιµετώπιση σχολείου Α. Τιµωρία 29 Β. Αποβολή µαθητή-θύτη 43 Γ. Αναφορά στους γονείς 16 ∆. ∆ιάλογος µε το µαθητή 12

Το µεγαλύτερο ποσοστό (43 απαντήσεις) πιστεύει ότι το σχολείο αντιµετωπίζει το φαινόµενο της βίας µε αποβολή µαθητών. Ένα µικρότερο ποσοστό (29 απαντήσεις) δήλωσε πως ενεργεί µε τιµωρία, ενώ ένα ακόµα µικρότερο ποσοστό (16 µαθητές) θεωρεί πως το σχολείο δρα µε αναφορές στους γονείς και διάλογο µε τους µαθητές.

36

∆ιάγραµµα: Αντιµετώπιση σχολείου

Αντιµετώπιση απο το σχολείο

29

43

1612

0

10

20

30

40

50

1

Αντιµετώπιση από το σχολείο

Α. Τιµωρία

Β. Αποβολή µαθητή-θύτη

Γ. Αναφορά στους γονείς

∆. ∆ιάλογος µε το µαθητή

37

5.3. Συζήτηση - Συµπεράσµατα

Έπειτα από την διεξοδική µας έρευνα, καταλήξαµε στα εξής

συµπεράσµατα:

α) Σχετικά µε τις µορφές βίας

Η πιο διαδεδοµένη µορφή βίας στο σχολείο µας είναι η λεκτική βία,

ενώ σε µικρότερο βαθµό εµφανίζονται όλες οι µορφές βίας. Τα

αποτελέσµατά µας επιβεβαιώνουν τα σχετικά ερευνητικά δεδοµένα.

β) Σχετικά µε το θύτη

Ο θύτης τις περισσότερες φορές, µε βάση τα αποτελέσµατα του

ερωτηµατολογίου, νιώθει τύψεις, ενοχές, ενώ µεγάλο είναι και το

ποσοστό των µαθητών που νιώθουν ικανοποίηση και ευχαρίστηση

µετά από την άσκηση βίας. Εποµένως, ο θύτης είτε νιώθει

µεταµέλεια για τις πράξεις του είτε αίσθηση ανωτερότητας.

Το προφίλ του θύτη, όπως διαµορφώθηκε από την έρευνά µας,

είναι συνήθως αγόρι και χαρακτηρίζεται από θετική αυτοεικόνα,

επιβλητικό παρουσιαστικό και χαµηλή επίδοση στο σχολείο.

Τα αίτια που στην έρευνά µας συσχετίσαµε µε τα περιστατικά βίας

στο σχολείο αφορούν παράγοντες οικογενειακούς, όπως η σχέση

των θυτών µε τους γονείς τους, και παράγοντες που σχετίζονται µε

το σχολικό περιβάλλον, όπως η επίδοσή τους στο σχολείο.

γ) Σχετικά µε το θύµα

Σχετικά µε την ερώτηση για τα συναισθήµατα του θύµατος, τα

αποτελέσµατα που προέκυψαν ήταν αρκετά αναµενόµενα, διότι τα

επικρατέστερα συναισθήµατα ήταν η στενοχώρια, η απογοήτευση,

ο φόβος και ο τρόµος. Αυτό το υποστηρίζουµε, γιατί τα ερευνητικά

δεδοµένα δείχνουν ότι τα παιδιά που θυµατοποιούνται νιώθουν

ιδιαίτερη ανησυχία, µήπως το γεγονός ξανασυµβεί. Επίσης

αναµενόµενο ήταν και το γεγονός ότι πολύ µικρός αριθµός µαθητών

ισχυρίστηκαν ότι παρουσίασαν συµπτώµατα κατάθλιψης και είχαν

38

τάσεις αυτοκτονίας, καθώς τέτοια φαινόµενα είναι ακραία και δεν

συναντώνται συχνά.

Στην ερώτηση για την αυτοαντίληψη του θύµατος τα αποτελέσµατα

δεν ήταν αναµενόµενα, καθώς πολλοί ήταν οι µαθητές που

απάντησαν πως είναι ευχαριστηµένοι µε την εικόνα τους, σε

αντίθεση µε το προφίλ του θύµατος που παρουσιάζει ένα παιδί

χωρίς ιδιαίτερη αυτοεκτίµηση και αυτοπεποίθηση

Σχετικά µε την αποδοχή από τους συνοµηλίκους του τα

αποτελέσµατα επίσης µας παραξένεψαν καθώς τα παιδιά-θύµατα

συνήθως δεν είναι ιδιαίτερα κοινωνικά. Εντούτοις, οι περισσότεροι

µαθητές δήλωσαν πως είναι αποδεκτοί από τα συνοµηλίκους τους.

Σε σχέση µε την αντίδραση των θυµάτων τα αποτελέσµατα που

προέκυψαν ήταν αρκετά προσδοκώµενα, αφού οι περισσότεροι

µαθητές προτιµούν να αναφέρουν το περιστατικό στην παρέα τους

παρά στους γονείς ή στους καθηγητές τους, γιατί µε τους φίλους

νιώθουν πιο οικεία ή ίσως φοβούνται την αντίδραση του εκφοβιστή.

δ) Σχετικά µε τους υπόλοιπους εµπλεκόµενους παράγοντες

Το φαινόµενο της ενδοσχολικής βίας αποτελεί σοβαρό πρόβληµα που

παρατηρείται παγκοσµίως και απασχολεί κυρίως το θύτη και το θύµα,

αλλά έχει σοβαρό αντίκτυπο και στους µάρτυρες-παρατηρητές της σκηνής.

Τα αποτελέσµατα της έρευνας που πραγµατοποιήσαµε στο 3ο ΓΕΛ

Λάρισας ταυτίζονται σε µεγάλο βαθµό µε τα αποτελέσµατα ερευνών που

γίνονται σε όλο τον κόσµο. Πιο συγκεκριµένα:

Οι περισσότεροι µαθητές του σχολείου µας ( σε ποσοστό 80%)

έχουν παραστεί σε σκηνικό βίας στο σχολικό τους περιβάλλον,

πράγµα που σηµαίνει ότι το πρόβληµα παρουσιάζει σηµαντική

διάδοση.

Μία πηγή ελπίδας, δίνει το γεγονός ότι οι περισσότεροι µαθητές-

παρατηρητές συµβάλλουν –ή έτσι τουλάχιστον ισχυρίζονται- στα

περιστατικά βίας βοηθώντας το θύµα, γεγονός που αποδεικνύει την

ανάγκη για µια ήρεµη σχολική ζωή.

39

Τα συναισθήµατα των παιδιών-παρατηρητών χαρακτηρίζονται από

φόβο, λύπη και αποτροπιασµό. Υπάρχει όµως και ένα µέρος

µαθητών που γίνονται συνεργοί στις προθέσεις των θυτών. Τα

παιδιά αυτά νιώθουν ικανοποίηση. Τέλος κάποιοι άλλοι µαθητές

αδιαφορούν για το γεγονός και µένουν απαθείς.

40

Κεφάλαιο 6. Αιτιολογική έκθεση τεχνήµατος

Η οµάδα µας αποφάσισε να εκµεταλλευτεί την τεχνολογία, αλλά και

τις γνώσεις µιας φοιτήτριας του τµήµατος κινηµατογράφου, της Χρύσας

Καλουµένου, ώστε να εκφράσουµε µε ένα ολιγόλεπτο φιλµάκι το

φαινόµενο της βίας στο σχολείο µας.

Αρχικά, στην πρώτη επαφή µας µε την Χρύσα πραγµατοποιήθηκε

µια εποικοδοµητική συζήτηση σχετικά µε το ύφος και το σενάριο της

ταινίας µας. Έτσι, η πρώτη µέρα της συνάντησής µας έληξε µε τον

καταµερισµό των ρόλων που προέβλεπε το σενάριό µας, την καταγραφή

των υλικών µέσων όπως ρούχα, εξοπλισµός και αίθουσα για τα γυρίσµατά

µας αλλά και τον καθορισµό µέρας για τα πρώτα γυρίσµατα της ταινίας.

Αφού ορίσαµε ως µέρα γυρίσµατος την Κυριακή 18.12.2011,

συγκεντρωθήκαµε όλα τα παιδιά της ερευνητικής µας οµάδας στο σχολικό

κτίριο και συντονιστήκαµε σχεδόν αµέσως, ώστε να αρχίσουν όσο το

δυνατόν νωρίτερα τα γυρίσµατα. Επιλέξαµε µια ευρύχωρη φωτεινή

αίθουσα και γίναµε πρωταγωνιστές! Μάλιστα, συµµετείχαν µε ευχαρίστηση

και µεγάλη επιτυχία και οι υπεύθυνες καθηγήτριες του πρότζεκτ, κα.

Καραµπάτσα και κα. Μπεϊνά. Οι σκηνές της Κυριακής γυρίστηκαν αρκετές

φορές από κάθε δυνατή οπτική γωνία για ένα καλύτερο αισθητικό

αποτέλεσµα. Ωστόσο, δεν γυρίστηκαν όλες οι σκηνές και χρειαστήκαµε και

ακόµη µία µέρα. Πράγµατι, τα κορίτσια που ανέλαβαν να παρουσιάσουν

στο φιλµάκι τα µηνύµατα κατά της βίας, γύρισαν και τις δικές τους σκηνές

και κάπως έτσι τελείωσε το εγχείρηµά µας.

Παρ' όλα αυτά, οι δυσκολίες που συναντήσαµε ήταν πολλές και

αποτέλεσαν κάποιες φορές εµπόδιο στην άµεση διεξαγωγή του σκοπού

µας. Τα γυρίσµατα, αρχικά, ήταν ιδιαιτέρως απαιτητικά και κουραστικά. Οι

ίδιες σκηνές έπρεπε να γυριστούν πολλές φορές ξανά και ξανά χωρίς να

αλλάξει τίποτα από το σκηνικό. Επιπλέον, η εύρεση κοινής µέρας για τα

γυρίσµατα ήταν δύσκολη, καθώς οι υποχρεώσεις όλων µας ήταν πολλές.

Ωστόσο, καταφέραµε να φέρουµε εις πέρας την αποστολή µας.

Από την άλλη µεριά όµως, έστω και για λίγες µέρες γίναµε ηθοποιοί και η

Χρύσα µας επιβράβευσε για την άψογη υποκριτική µας προσέγγιση. Όλοι

41

έµειναν κατενθουσιασµένοι µε το αισθητικό αποτέλεσµα και για όλους µας

αποτέλεσε µια πρωτόγνωρη εµπειρία. Μέσα από αυτήν αποκοµίσαµε

πολλές γνώσεις σχετικά µε το γύρισµα µιας ταινίας, ήρθαµε σε επαφή µε

την τέχνη ως δηµιουργοί και νιώσαµε τη χαρά της συνεργασίας κάτω από

πρωτόγνωρες εµπειρίες.

Γενικά, επιλέξαµε να γυρίσουµε αυτό το φιλµάκι προκειµένου να

ευαισθητοποιήσουµε τους συµµαθητές µας γύρω από το φαινόµενο της

ενδοσχολικής βίας, ώστε να γίνουµε όλοι λιγότερο ανεκτικοί σε ανάλογα

περιστατικά στο µέλλον.

42

IV. Ευχαριστίες

Θέλουµε να ευχαριστήσουµε την κυρία Χρύσα Καλουµένου, για τη

βοήθειά της στην κινηµατογράφηση του βίντεό µας. Χωρίς αυτήν

σίγουρα η ταινία µας, όπως την οραµατιστήκαµε, θα απείχε πολύ από

την υλοποίησή της.

Επίσης θέλουµε να ευχαριστήσουµε τις κυρίες Καραµπάτσα και

Μπεϊνά για τις πολύτιµες συµβουλές τους και την καθοδήγηση που µας

παρείχαν.

Τέλος, ευχαριστούµε πολύ τη διευθύντριά µας, κυρία Μαρίνα

Κολλάτου, που µας παρείχε κάθε διευκόλυνση στα γυρίσµατά µας

διαθέτοντας µάλιστα τον ελεύθερο χρόνο της για να µας ανοίξει το

σχολείο σε ώρες που δε λειτουργούσε.

43

V. Βιβλιογραφία

1. M. Fekkes, F. I. M. Pijpers and S. P. Verloove-Vanhorick, «Bullying:

who does what, when and where? Involvement of children, teachers and

parents in bullying behavior», HEALTH EDUCATION RESEARCΗ, Vol.20

no.1 2005

(http://her.oxfordjournals.org/content/20/1/81.full.pdf+html )

2. Αρτινοπούλου Β., Βία στο σχολείο. Έρευνες και Πολιτικές στην

Ευρώπη, Αθήνα 2001, εκδ. Μεταίχµιο

3. Καρκανάκη –Καφφετζή, Το φαινόµενο του σχολικού εκφοβισµού σε

δηµοτικά σχολεία του Ηρακλείου, 2009

4. Συγγραφική οµάδα, ∆ραστηριότητες στην τάξη για την πρόληψη του

εκφοβισµού, ΕΠΣΥΠΕ 2010

5. Συγγραφική οµάδα, Ενδοσχολική βία και εκφοβισµός. Αιτίες, συνέπειες,

αντιµετώπιση, ΕΠΣΥΠΕ, 2010

∆ιαδικτυακές πηγές

http://www.ioanninamed.gr/

http://www.psycosynthesis.blogspot.com/2009/09/blog-post.html

http://blogs.sch.gr/kyriakou/category/%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CF%81%C

F%8E%CF%80%CE%B9%CE%BD%CE%B1-

%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BC%CE%B

1%CF%84%CE%B1/

44

VI. Παράρτηµα

1. Το ερευνητικό µας εργαλείο Η έρευνα είναι ανώνυµη και γίνεται στα πλαίσια του µαθήµατος της ερευνητικής εργασίας της Α' λυκείου µε θέµα: "ΕΝ∆ΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΣΤΟ 3ο ΓΕΛ ΛΑΡΙΣΑΣ" Θα χρειαστεί να µας αφιερώσεις λίγο από το χρόνο σου για να απαντήσεις σε µερικές ερωτήσεις που έχουµε ετοιµάσει Μέρος 1ο 1. Είσαι 1. αγόρι / 2. κορίτσι 2. Τι ηλικία έχεις; ……………… 3. Η τάξη σου είναι: ……………………… Μέρος 2ο Έχεις υποστεί από δάσκαλο/ -α

0.Πολύ συχνά

1.Συχνά 2.Κάπου κάπου

3.Σπάνια 4.Ποτέ

4. Σωµατική βία (σε έχουν χτυπήσει, σπρώξει κτλ.)

5. Σεξουαλική παρενόχληση (ανεπιθύµητο άγγιγµα, προσβλητικά µηνύµατα, χυδαία γράµµατα και εικόνες, πειράγµατα κλπ.)

6. Λεκτική βία (βρισιές, απειλές, παρατσούκλια, διάδοση ψεύτικων φηµών, άσχηµα σχόλια, ειρωνεία)

7.Ηλεκτρονική παρενόχληση (εκβιασµό, απειλή µέσω Internet ή κινητού τηλεφώνου/ βιντεοσκόπηση µε σκοπό τον εξευτελισµό ή εκβιασµό).

Έχεις υποστεί από συµµαθητή/ συµµαθήτρια σου

0.Πολύ συχνά

1.Συχνά 2.Κάπου κάπου

3.Σπάνια 4.Ποτέ

8.Σωµατική βία (σε έχουν χτυπήσει, σπρώξει κτλ.)

9.Σεξουαλική παρενόχληση (ανεπιθύµητο άγγιγµα, προσβλητικά µηνύµατα, χυδαία γράµµατα και εικόνες, πειράγµατα κλπ.)

45

10.Λεκτική βία (βρισιές, απειλές, παρατσούκλια, διάδοση ψεύτικων φηµών, άσχηµα σχόλια, ειρωνεία)

11. Ψυχολογική βία (αποκλεισµός από τις παρέες, καταστροφή ή κρύψιµο αντικειµένων, εκβιασµός για χρήµατα, απειλές)

12.Ηλεκτρονική παρενόχληση (εκβιασµό, απειλή µέσω Internet ή κινητού τηλεφώνου/ βιντεοσκόπηση µε σκοπό τον εξευτελισµό ή εκβιασµό).

Μέρος 3ο Μερικές φορές τα παιδιά προβαίνουν στις παρακάτω συµπεριφορές. Σηµείωσε πόσο συχνά έχεις κάνει κι εσύ κάτι από τα παρακάτω:

0.πολύ συχνά

1.συχνά 2.Κάπου-κάπου

3.ποτέ

13. Χτύπησα, κλώτσησα, έσπρωξα συµµαθητή µου

14.Έβρισα, κορόιδεψα, ειρωνεύτηκα συµµαθητή µου

15. Απέκλεισα κάποιον από την παρέα/ δεν τον άφησα να συµµετέχει/ του έκρυψα/ έκλεψα πράγµατα/ τον απείλησα

16. Άγγιξα κάποιον συµµαθητή /συµµαθήτρια σε σηµείο που δεν ήθελε/ είπα χυδαία λόγια/ έστειλα χυδαία γράµµατα και εικόνες

17. Έστειλα απειλητικό / προσβλητικό µήνυµα µέσω κινητού τηλεφώνου ή Internet/ βιντεοσκόπησα κάποιο παιδί µε σκοπό να το ταπεινώσω

18. Πώς νιώθεις όταν κάνεις πράξεις όπως αυτές που περιγράφονται πιο πάνω; (Μπορείς να σηµειώσεις περισσότερες από µία απαντήσεις).

0.Ναι 1.Όχι

Α. Νιώθω δυσφορία µε τον εαυτό µου

Β. Νιώθω ικανοποίηση που εκδικήθηκα

46

Γ. Νιώθω χαρά, γιατί εκτονώθηκα

∆. Έχω συναίσθηµα ενοχής

Ε. Άλλο συναίσθηµα....................................... Σε ποιο βαθµό αισθάνεσαι ότι η οικογένειά σου σου προσφέρει :

0.πάρα πολύ

1.πολύ 2.µέτρια 3.καθόλου

19. αγάπη, φροντίδα, στοργή κτλ.

20. χρήµατα, ρούχα, δώρα, κτλ.

21. βοήθεια στα µαθήµατα (από τους ίδιους/ µε ιδιαίτερα µαθήµατα)

22. ενθάρρυνση/ παρακίνηση για µελλοντικά σχέδια (πχ. για την επιλογή επαγγέλµατος)

23. επικοινωνία (συζήτηση ,εκµυστήρευση δικών σου θεµάτων)

Μέρος 4ο

Νοµίζεις ότι οι άλλοι σου συµπεριφέρονται δίκαια;

0.Ναι,

πάντοτε

1.Συνήθως ναι

2. Κάπου- κάπου

3.Συνήθως όχι

24. Οι γονείς

25. Οι δάσκαλοι

26.Οι συµµαθητές/-τριες

27. Οι άνθρωποι που έρχεσαι σε επαφή

47

Είσαι ικανοποιηµένος µε:

0.Πάρα πολύ

1.Πολύ 2.Μέτρια 3.Καθόλου

28. Την εικόνα σου

29. Την αποδοχή από τους συνοµηλίκους σου

30. Την επίδοσή σου στο σχολείο

31. Ποια τα συναισθήµατα σου µετά το περιστατικό βίας στο σχολείο;

0.Ναι 1.Όχι

Α. Φόβος-τρόµος

Β. Στενοχώρια

Γ. Απόγνωση-απελπισία

∆. Απογοήτευση

Ε. Τάσεις αυτοκτονίας

ΣΤ. Κατάθλιψη

Ζ. Αποµόνωση

32.Εσύ σε ποιόν απευθύνεσαι συνήθως όταν γίνεσαι θύµα µιας σωµατικής, λεκτικής επίθεσης, κλοπής κτλ. (σηµειώστε το πολύ 3 απαντήσεις)

0.Ναι 1.Όχι

Α. Στο διευθυντή

Β. Στους δασκάλους

Γ. Στους γονείς σου

∆. Στην παρέα / σε φίλους σου

Ε. Σε κανέναν

Ζ.Άλλο:.......................................................

48

Μέρος 5ο 33. Έχεις βρεθεί ποτέ µπροστά σε σκηνή βίας; 1. Ναι 2. Όχι 34. Αν ναι, ποια η αντίδρασή σου; Α. Συµµετείχα παίρνοντας τη θέση του θύτη Β. Προσπάθησα να βοηθήσω το θύµα Γ. Αδιαφόρησα ∆. Το ανέφερα σε µεγαλύτερο 35. Ποια τα συναισθήµατά σου; Α. Λύπη Β. Φόβος Γ. Αποτροπιασµός ∆. Ικανοποίηση Ε. Αδιαφορία ΣΤ. Άλλο:........................................

0. Πολύ συχνά

1.Συχνά 2.Κάπου -κάπου

3.Ποτέ

36. Σε ποιο βαθµό παρεµβαίνουν οι καθηγητές όταν συµβαίνουν τέτοια περιστατικά;

37. Ποια είναι η πιο συχνή αντίδραση αντιµετώπισης φαινοµένων βίας; Α. Τιµωρία Β. Αποβολή µαθητή-θύτη Γ. Αναφορά στους γονείς ∆. ∆ιάλογος µε το µαθητή Ευχαριστούµε πολύ για το χρόνο που διέθεσες...

49

2. Το σενάριο της ταινίας

Θέµα: Ένα σκηνικό βίας εκτυλίσσεται στο σχολείο. Οι ρόλοι του θύτη, του

θύµατος και των µαρτύρων µέσα από την αναπαράσταση.

ΣΚΗΝΗ 1η:

Τόπος: Μία τάξη εν ώρα µαθήµατος

Πρόσωπα: Οι µαθητές του τµήµατος, ο καθηγητής

Στο επίκεντρο: Το θύµα, Μία οµάδα παιδιών, Ο πιθανός θύτης (ένα αγόρι)

(Ενώ ο καθηγητής παραδίδει µάθηµα)

Το θύµα της συγκεκριµένης περίπτωσης κάθεται ήσυχο στο θρανίο

του (πρώτο θρανίο, στη σειρά που βρίσκεται δίπλα στα παράθυρα),

κρατώντας σηµειώσεις από το µάθηµα. Κατά τη διάρκεια όµως του

µαθήµατος, µια οµάδα παιδιών αρχίζει να την ενοχλεί πετώντας χαρτάκια

ή άλλα αντικείµενα προς αυτήν, λέγοντάς της υβριστικά σχόλια και

κοροϊδεύοντάς την. Το θύµα δεν αντιδράει και προσπαθεί να αγνοήσει τα

πειράγµατα. Βρίσκεται όµως σε µια ταραχώδη ψυχολογική κατάσταση.

Ξαφνικά λαµβάνει ένα µήνυµα στο κινητό της και από έκπληξη το ανοίγει

κρυφά. Το πλάνο επικεντρώνεται στην οθόνη του κινητού, η οποία

εµφανίζει ένα απειλητικό µήνυµα. Το θύµα, γνωρίζοντας ποιος είναι ο

αποστολέας και γυρίζει πίσω για να κοιτάξει ένα αγόρι που κάθεται στο

τελευταίο θρανίο της διπλανής σειράς, και το οποίο βρίσκει να την κοιτάζει

επίµονα και απειλητικά. Η κοπέλα γυρίζει πάλι στη µεριά της

προσπαθώντας να συγκρατήσει το φόβο της, χωρίς όµως να αντιδρά. Το

πλάνο τραβάει από τη µεριά της έδρας και κοντά στο θρανίο του κοριτσιού

έτσι ώστε να δείχνει στη δεξιά µεριά την κοπέλα και στην αριστερή πίσω το

αγόρι.

50

ΣΚΗΝΗ 2η:

Τόπος: ∆ιάδροµος του σχολείο την ώρα που χτυπάει το κουδούνι

Πρόσωπα: Οι µαθητές όλων των τάξεων του συγκεκριµένου διαδρόµου

(Χτυπάει το κουδούνι)

Καθώς ήρθε και αυτή η ώρα στο τέλος της, η κάµερα τραβάει ένα

γενικό πλάνο του διαδρόµου του σχολείου την ώρα που οι µαθητές

αποχωρούν από τις τάξεις τους. ∆εν εµφανίζεται κάποιο συγκεκριµένο

πρόσωπο στο επίκεντρο. Η κάµερα είναι στηµένη από τη µεριά της

σκάλας, σε χαµηλό ύψος και κοιτάζοντας προς την απέναντι µεγάλη σκάλα

του ορόφου.

ΣΚΗΝΗ 3η:

Τόπος: Ο ίδιος διάδροµος, αφού έχουν αποχωρίσει όλοι (µαθητές και

καθηγητές)

Πρόσωπα: Το θύµα, Ο θύτης, Μία οµάδα παιδιών-µαρτύρων, Μία δεύτερη

οµάδα παιδιών-µαρτύρων

Στο επίκεντρο: Το θύµα, Ο θύτης, Η οµάδα των παιδιών-µαρτύρων που

είναι αµέτοχη

Η κάµερα είναι στηµένη κοιτώντας τη µικρή σκάλα του διαδρόµου

και κοντά στον τοίχο µε τα παράθυρα, καθώς τραβάει το θύµα να βγαίνει

τελευταίο από την τάξη και να περπατάει προς τη µεγάλη σκάλα του

ορόφου (προς τη µεριά της κάµερας δηλαδή), κρατώντας το απουσιολόγιο

και ενώ προσπαθεί να βάλει το µπουφάν της. Είναι ακόµα αναστατωµένη

από τις απειλές και αυτό αποτυπώνεται και στο βλέµµα της.

Ξαφνικά ακούει κάποιον να ανεβαίνει τις σκάλες και βλέπει ένα

αγόρι να την κοιτάζει µε σοβαρό αλλά κάπως ειρωνικό βλέµµα. Έντροµη

ξεκινάει να περπατάει πιο γρήγορα προς την αντίθετη κατεύθυνση από το

51

αγόρι αλλά όταν γυρίζει το βλέµµα της προς την κατεύθυνση της σκάλας,

παγώνει.

Το πλάνο γυρίζει προς τη µεριά της σκάλας όπου βλέπουµε να

έρχεται µε γρήγορο και σταθερό βήµα ο θύτης, τι αγόρι που έστειλε

νωρίτερα το µήνυµα. Η κοπέλα αρχίζει να κάνει βήµατα προς τα πίσω ενώ

ο θύτης και ο συνεργός του την πλησιάζουν προς τα πλάγια και τη

στριµώχνουν στον τοίχο. Ο θύτης την κολλάει στον τοίχο και της πιάνει τα

χέρια ενώ το δεύτερο αγόρι στέκεται δίπλα τους και γελάει χαιρέκακα.

Το πλάνο µεταφέρεται από την άλλη πλευρά µε φορά προς τη

µικρή σκάλα και τραβάει σε κοντινή απόσταση από τη σκηνή. Το θύµα

ξεσπάει σε λυγµούς στρέφοντας το πρόσωπό της προς την κάµερα µε

κλειστά όµως µάτια. Ο θύτης µε πρόσωπο γεµάτο µανία µε το αριστερό

του χέρι συγκρατεί το δεξί της κοπέλας και µε το άλλο του της πιάνει το

πρόσωπο από το πιγούνι προσπαθώντας να την κάνει να το στρέψει προς

αυτόν, και ενώ φωνάζει χυδαία λόγια εξευτελίζοντάς την.

Εκείνη τη στιγµή ανεβαίνουν από τις σκάλες και από τις δύο

κατευθύνσεις µεικτές οµάδες αγοριών και κοριτσιών οι οποίες στήνονται

γύρω από τη σκηνή και γελάνε. Το πλάνο ξεφεύγει από τους δύο

πρωταγωνιστές και δείχνει σε αργή κίνηση τα πρόσωπα των µαρτύρων, οι

οποίοι φωνάζουν κοροϊδεύοντας, γελάνε, δείχνουν και λένε υβριστικά

σχόλια για το θύµα ο ένας στον άλλον.

Ξαφνικά και ενώ η σκηνή βρίσκεται σε εξέλιξη, το µπροστινό πλάνο,

όπου βρίσκονται τα πρόσωπα θύµα, θύτης και µάρτυρες, θολώνει και στην

εστίαση του φακού βρίσκονται µία άλλη οµάδα µαρτύρων η οποία µόλις

τώρα έβγαινε από την τάξη και στέκεται δίπλα στη µικρή σκάλα µε το

βλέµµα στραµµένο προς τη σκηνή. Έντροµοι µένουν να κοιτάζουν το

θέαµα, µερικοί κοιτιούνται και µεταξύ τους, αντιµετωπίζοντας παράλληλα

ένα εσωτερικό δίληµµα: να επέµβουν ή όχι; Τελικά κατεβαίνουν µε

γρήγορα βήµατα τις σκάλες, κοιτώντας ανά τακτά διαστήµατα φοβισµένοι

προς τα πίσω.

52

ΣΚΗΝΗ 4η:

Τόπος: Ο ίδιος διάδροµος του σχολείου, άδειος

Πρόσωπα: Το θύµα, Ένας άγνωστος

Η κάµερα είναι τοποθετηµένη κοντά στο πρόσωπο του θύµατος και

χαµηλά έτσι ώστε να φαίνονται τα πόδια των παιδιών που

αποµακρύνονται σε αργή κίνηση από τη σκηνή. Το θύµα γλιστράει σιγά

σιγά στο πάτωµα κουλουριασµένο µε πρησµένα µάτια και γεµάτη δάκρυα.

Αποτυπώνεται ο τρόµος στο βλέµµα της και η απόγνωσή της. Και ενώ το

πλάνο είναι κοντινό στο χέρι της, το οποίο είναι ακουµπισµένο στα πόδια

της, εµφανίζεται ένα δεύτερο χέρι ξαφνικά, χωρίς να φαίνεται το άγνωστο

πρόσωπο, και ακουµπάει το χέρι του θύµατος.