LOKACIJA I VOVED

TIPOVI NA EKOSISTEMI

VALORIZACIJA NA BIODIVERZITETOT I

BIOLO[KA RAZNOVIDNOST

NEOPHODNOSTA OD ZA[TITA I

IZGOTVUVAWE NA POSEBNI STUDII

Во подножјето на Осоговските планини и течението на Злетовска река се наоѓа општина Пробиштип, кон која е приклучена и општината Злетово (2004 година).

Lokalitetot Ratkova Skala se naoga na podra~jeto na Zletovskata oblast, koja go zava}a slivot na Zletovska Reka, desnata pritoka na rekata Bregalnica.

Ovoj lokalitet koj{to spored Zakonot za za{tita na prirodata ("Pre~isten tekst (67/04); 14/06 i 84/07") e ivedentiran vo kategorijata na spomenici na prirodata, go zazema krajniot jugozapaden del od visokoto, masivno i {iroko planinsko bilo koe zapo~nuva od najvisokiot planinski vrv na Osogovskite planini - Carev Vrv (Sultan Tepe, 2085 m).

Ovoj lokalitet koj{to spored Zakonot za za{tita na prirodata ("Pre~isten tekst (67/04); 14/06 i 84/07") e ivedentiran vo kategorijata na spomenici na prirodata, go zazema krajniot jugozapaden del od visokoto, masivno i {iroko planinsko bilo koe zapo~nuva od najvisokiot planinski vrv na Osogovskite planini - Carev Vrv (Sultan Tepe, 2085 m).

Предлогот за прогласување на локалитетите Раткова Скала и Зеленград како Интегрална целина Раткова Скала за заштитено подрачје во категоријата споменик на природата е изработен од страна на Секторот за природа на Управата за животна средина, стручен орган во состав на Министерството за животна средина и просторно планирање, во согласност со член 94 од Законот за заштита на природата.

Од биодиверзитетот во подрачјето се издвојуваат неколку типа екосистеми: речен, крајбрежен, тревест, шумски и планински.

Подрачјето зафаќа површина околу 11.500 ха. Пределите се протегаат на различна надморска височина од 698 м (Писаник) до 1669 м (Панаѓур).Од останатите планински врвови со височина над 1000 метри посебно се издвојуваат: Ештерец (1085), Пресла (1117), Орлово Крило (1205), Чифлик (1205), Рудовски Чукар (1206), Бакова Глава (1346), Кула (1391), Раткова Скала (1406), Аличевус (1427), Синковица (1544), Висока Чука (1605).

Во опфатот на интегралната целина Раткова Скала се лоцирани повеќе природни планински извори, од кои со поголема издашност се: Рамна Бука и Синковица. pосебно се значајни изворишните делови и планинските теченија на: Ештерска Река, Зеленградска Река, Јамишка Река, Емиричка Река и Венечка Река, како и Стара Река и Синковица кои низводно ја формираат река Шталковица.

Orlovo krilo (atar Zeleni Grad)

Vene~ka reka

Visoko pasi{te (atar [talkovica)

Balkanskiot poluostrov vo najmala raka pretstavuva `ari{te za Evropskiot biodiverzitet. Seu{te malku se znae za biodiverzitetot na Balkanskiot poluostrov iznad nivoto na obi~no registrirawe na vidovite. Sporeden so ostanatite umereni regioni vo Evropa, toj sosema se izdvojuva, a ako natoa se dodade i zna~eweto na negovata geografska lokacija vo tranzicionata zona otvorena na razli~ni floristi~ki i faunisti~ki vlijanija, toga{ ne iznenaduva preovladuva~koto mislewe deka Balkanskiot poluostrov e navistina centar na Evropskiot biodiverzitet, vo koj Makedonija ima centralna pozicija.

Evropski populacii na zagrozeni cica~i (kafeava me~ka, volk, ris, diva ma~ka, vidra, {aren tvor, slepo kutre, stobolka, divokoza i poveke vidovi na liljaci), kako i zna~ajni populacii na grablivite vidovi na ptici, se odr`uvaat vo planinskite ekosistemi i kanjonite na za{titenite podra~ja, {to direktno uka`uva za visokiot kvalitet i maliot stepen na degradacija na prirodnite `iveali{ta. Na toj na~in, Makedonija nudi eden ogromen potencijal vo evropski ramki, za za{titan na poslednata nedoprena diva priroda na kontinentot.

DIVERZITET NA VIDOVITE

I pokraj faktot deka golem broj na taksonomski grupi ne se celosno prou~eni, sega{nite soznanija za biodiverzitetot na Republika Makedonija poka`uvaat ekstremno visoko nivo na diverzitet na vidovite. Vkupniot broj na vidovi registrirani na teritorijata na Republika Makedonija iznesuva 17.604 vidovi, od koi 1.053 vidovi na gabi, 354 vidovi na li{ai, 2.169 vidovi na algi, 3.674 vidovi na vaskularni rastenija i 10.354 vidovi na `ivotni.

Високиот карпест масив бил и се уште е престојувалиште на повеќе видови орли, соколи и други птици. Но, денеска за жал денес гнездата на белоглавите орли се празни и за последен пат видени од жителите пред две децении. Од животинските видови кои ги лови и користи месното население се среќаваат срни и диви свињи. Во речните води кои се карактеризираат со висок степен на чистота се среќаваат речни ракови, видри и сл.

Crn [trk Ciconia Nigra

Kukumavka (Mala Utka) Athene noctua

Malo Sivo Svra~e Imm. Lanius minor

ZAKONSKA ZA[TITA

Vo poslednite decenii, niza me|unarodni konvencii i dogovori se efektuirani za za{tita na zagrozenite vidovi vo Evropa. Implementacijata na ovie instrumenti, osobeno utvrduvaweto na Natura 2000 soglasno Direktivata za ptici i Direktivata za `iveali{ta, se od vitalno zna~ewe za razvoj na Pan Evropskata ekolo{ka mre`a (PEEN), bidej}i ovie instrumenti ovozmo`uvaat za~uvuvawe na mnogu zna~ajni lokaliteti niz cela Evropa. Samata realizacija na PEEN se bazira na postojnite inicijativi i Evropskite Direktivi.

Direktivata za `iveali{ta, koja e usvoena vo 1992 godina, pretstavuva praven akt na Evropskata Unija vo oblasta na za{tita na prirodata, koja ustanovuva zaedni~ka ramka za za{tita na divite `ivotinski i rastitelni vidovi, kako i na prirodnite `iveali{ta koi se zna~ajni za Unijata. (Aneks I, II, IV i V)

Direktivata za za{tita na divite vidovi na ptici (79/409/EEC) be{e usvoena vo 1979 godina od strana na devet zemji ~lenki na Evropskata Unija i be{e prvata EU Direktiva za za{titan a prirodnite vrednosti. Aneks I, II i III)

STATUS NA ZAKANA

IUSN Crvena lista na vidovi pod zakana na globalno nivo (2009): (CR;ER;VU)

VALORIZACIJA NA FLORATA

Од флоро-вегетацијата посебно се значајни тревестите и шумските заедници. Со досегашните ботанички истражувања проучени се над 200 растителни видови распоредени во 50 фамилии и 150 родови. Сепак флората на предметното подрачје не е целосно истражена од аспект на застапеност на автохтони, ендемични, реликтни, ретки и загрозени видови и вегетациски заедници.

Алгената флора и лишаите не се целосно проучени.

Од папратите застапени се видовите орлова патрат и слатка папрат.

Од мововите се застапени неколку вида меѓу кои посебно е распространет мовот маршансиа полиморфа на влажни стени.

Подрачјето се одликува со богатство на самоникни габи (отровни и неотровни).o Посебно се издвоени: отровниот вргањ, муварката и зелената буковка кои се смртоносни, а од неотровните: јајчарка-булка, обичен вргањ, рујница, лисичарка, обична смрчка, конусовидна смрчка, срдачка, дабова мрежница и др.

Rastitelnata florao Посебно значење имаат тревестите заедници во кои доминираат видовите од фамилиите со треви ( поа, фестука, бромус, детелини) и лутичиња.o Од блатните заедници застапени се ниската и високата трска, рогозот, мечкината шепа, јункусот и други.o Ima повеќе видови лековити ратенија (нане, жалфија, мајчина душица, кантарјон, ајдучка трева, орхидеи-салепи и дриги). o Од цветните растенија застапени се автохтоните љубичици (виоли), мразовец, кокиче, момина солза, тулипи и други.o Од грмушестите видови застапени се лијаните (повит, бршлен), трнка, малина, капина, шипинка, боровинка, дрен и други.o Покрај речните теченија доминантни се заедниците со бела и кршлива врба, бела топола, јавори и платани, а повремено се сретнуваат евла и врес (тамарикс).o Во шумските заедници доминираат листопадните видови од бел габер, брест, јасен, бука, даб, бреза и други. Од четинарите застапени се: модра смрека, ела, бел и црн бор, чемпреси (интродуцирани со пошумување).

Детал од прекрасната недопрена природа со богат флористички состав (Vicia villosa Roth., Фото: С.

Кратовалиева)

Легуминозните растенија се важен извор на протеини за пасиштата

(Trifolium arvense L., Trifolium striatum L., Фото: С. Кратовалиева)

Srndak i Crvena Muvomorka

Foto: Kotevski Mitko

Bukova suma (Atar Jamiste)

VALORIZACIJA NA INVERTEBRATA (Bez'rbetnici)

Dekapodni rakovi: Poto~en Rak (II; VU), Re~en Rak (VU); Tvrdokrilni insekti: Bumbar lepe{kar (II/IV;), Golema Dabova Stri`ibuba (II/IV; VU), Elen~e (II), ^etiri-dam~esta Stri`ibuba (II; VU), Alpska Stri`ibuba (II/IV; VU); Peperutki: Balkanski sinec (II/IV), Aleksanorov Edrilec (IV), La`na Apolonova Peperutka (IV); Samovilski kow~iwa: Samovilsko Kow~e Coenagrium onatum (II), Samovilsko Kow~e Leucorrhinia pectoralis (II/IV),; Pravokrilci, Skakulci i [turci: Saga (IV; VU),

VALORIZACIJA NA VERTEBRATA (Rbetnici) RIBI (Pisces): Кај акватичните животински заедници доминатна е рибната заедница претставена со автохтони видови риби (мрени, клен, поточна пастрмка).

VODOZEMCI (Amphibia): Vistinski Do`dovnici i Mrmorci: Balkanski Mrmorec (II/IV); Ogneni @abi: @olt Muka~ (II/IV); Lukovi @abi: Balkanska Lukova @aba (IV); Krastavi @abi: Zelena Krastava @aba (IV); Lisni @abi, Drvjarki: Gatalinka (IV); Vodni @abi: Poto~na @aba (IV).

VLE^UGI (Reptilia): Suvozemni @elki: Ridska @elka (II/IV, NT), Polska @elka (II/IV, VU); Slatkovodni @elki: Re~na @elka (II/IV); Slepoci i Zmijogu{teri: Blavor -Zmijogu{ter (IV); Vistinski gu{teri: Zelen Gu{ter (IV), Golem Zelen Gu{ter (IV), Planinska Gu{terica (IV), Skalesta Gu{terica (IV), Polska Gu{terica (IV), Makedonska Gu{terica (IV); Smokovi: @olt Smok (IV), @drepka (II/IV, NT), Ribarka (IV); Zmii Otrovnici: Poskok (IV), Ostroglava [arka (II/IV, VU).

Blavor -Zmijogu{ter Poskok

Golem Zelen Gu{terZelen Gu{ter

Gatalinka

PTICI (Aves): ^apqi: Mala Bela ^apja (I), Golema Bela ^apja (I); [trkovi: Bel [trk (I), Crn [trk (I); Orli, Eji, Luwi, Jastrebi: Jastreb Osojad (I), Crna Luwa (I), Mal Orel Mr{ojadec -Kawa (I, EN), Beloglav Orel Mr{ojadec (I), Orel Zmijar (I), Polska Eja (I), Livadska Eja (I), Kratkoprst Jastreb (I), Lisest Jastreb Gluv~ar (I), Skalest (Zlaten) Orel (I), Mal (Xuxest) Orel (I); Sokoli: Mal Sokol (I), Ju`en (Planinski) Sokol (I), Siv Sokol (I); Tetrebi: Le{tarka (I); Erebici, Potpolo{ki, Fazani: Erebica Kamewarka (I); Utki Vistinski : Buf (I); No}ni Lastovici: No}na Lastovica -Kozodoj (I); Ribar~iwa: Ribar~e (I); Vrtivratki, Klukajdrvci: Sivoglav Klukajdrvec (I), Crn Klukajdrvec (I), Sirijski [aren Klukajdrvec (I), Obi~en [aren Klukajdrvec (I); ^u~uligi: [umska ^u~uliga (I); Svra~iwa: Crvenogrbo Svra~e (I), Malo Sivo Svra~e (I); Ovesarki: Gradinarska Ovesarka (I).

CICA^I (Mammaslia): Ku~iwa: Volk (II/IV); Ma~ki: Diva Ma~ka (IV); Vidri, Kuni, Nevestulki, Tvorovi, Jazovci: Vidra (II/IV, NT). REDOT Liljaci ne se celosno pru~eni (vo RM 11xAn.II, 22xAn. IV, 2x(NT) i 2x(VU)

Golemiot broj na vidovi koi se od Globalen ineres na EU i koi se opfateni vo listite so koi se nalaga za{tita na nivnite `iveali{ta po Dvete spomnati Direktivi na EU.

Samoto podra~le e nedovolno ili vo nekoi kategorii i voop{to neistra`eno.

Regionot pripaga vo Ista~na Makedonija koja e mnogu malku ili voop{to (ne)opfatena vo istra`uvawata na Florata i Faunata vo RM, spaga vo nerazvienite delovi na RM i nema nitu eden Priroden rezervat.

NAMENA I KORISTEWE NA PRIRODNITE RESURSI

Со Просторниот план на Република Македонија локалитетите Раткова Скала и Зеленград (заедно со нивното окружување) на Осоговските Планини се определени за развој на земјоделство, сточарство, шумарство и како значајни еколошки зони во источна Македонија.

Prедвидени се активности со кои нема да се влијае негативно врз природните вредности на подрачјето и посебно со кои нема да се загрозува биолошкиот и пределниот диверзитет:

Tрадиционално екстензивно земјоделство, сточарство, одржливо користење на шумите и развој на руралниот, рекреативниот и еколошкиот туризам;

Aктивностите за одржливо користење на лековити растенија и самоникни габи како и зачувивање на автохтониот диви животински свет;

Предвидени се активности за едукација на учениците, студентите и месното население за заштита на природните вредности, посебно на биолошкиот и пределниот диверзитет на подрачјето.

Blagodarnost do:

IUCN (Kancelarija za Jugo-Isto~na Evropa);

DEM (Dvi`ewe na Ekologisti na Makedonija);

Lokalnata Samouprava na Op{tina Probi{tip;

Suzana Kratovalieva, Zemjodelski institut

Skopje;

Ignovski Blagoj~o, MZ@CPP na RM (Otsek:

Priroda);