ΣΤΑΝΕΟΤΕΡΑΧΡΟΝΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Τόμος 3ος

Από το εξώφυλλο

ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝἒγραψε

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣΖΑΚΥΝΘΟΣ

Τόν Μάϊον Μῆνα1823

Ἀπrsquo τά κόκκαλα βγαλμένηΤῶν Ἑλλήνων τά ἱερά

Καί σάν πρῶτα ἀνδρειωμένηΧαῖρε ὦ χαῖρε Ἐλευθεριά

ΣΤΑΝΕΟΤΕΡΑΧΡΟΝΙΑ

Τόμος 3ος

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣΔιονύσιος Ακτύπης

Αριστείδης ΒελαλίδηςΜαρία Καΐλα

Θεόδωρος ΚατσουλάκοςΓιάννης Παπαγρηγορίου

Κώστας Χωρεάνθης

Αναθεώρηση (1997)

Θεόδωρος ΚατσουλάκοςΑναστασία Κυρκίνη

Μαρία Σταματοπούλου

Εικονογράφηση ndash ΣελιδοποίησηΑρτ Νικολαΐδου

Καθοδήγηση και εποπτείαΔιονύσιος Μελάς

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΉ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΈΣ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΌΡΑΣΗ

Ομάδα Εργασίας Υπουργείου Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων

Από το εξώφυλλο

ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝἒγραψε

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣΖΑΚΥΝΘΟΣ

Τόν Μάϊον Μῆνα1823

Ἀπrsquo τά κόκκαλα βγαλμένηΤῶν Ἑλλήνων τά ἱερά

Καί σάν πρῶτα ἀνδρειωμένηΧαῖρε ὦ χαῖρε Ἐλευθεριά

ΣΤΑΝΕΟΤΕΡΑΧΡΟΝΙΑ

Τόμος 3ος

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣΔιονύσιος Ακτύπης

Αριστείδης ΒελαλίδηςΜαρία Καΐλα

Θεόδωρος ΚατσουλάκοςΓιάννης Παπαγρηγορίου

Κώστας Χωρεάνθης

Αναθεώρηση (1997)

Θεόδωρος ΚατσουλάκοςΑναστασία Κυρκίνη

Μαρία Σταματοπούλου

Εικονογράφηση ndash ΣελιδοποίησηΑρτ Νικολαΐδου

Καθοδήγηση και εποπτείαΔιονύσιος Μελάς

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΉ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΈΣ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΌΡΑΣΗ

Ομάδα Εργασίας Υπουργείου Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων

ΣΤΑΝΕΟΤΕΡΑΧΡΟΝΙΑ

Τόμος 3ος

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣΔιονύσιος Ακτύπης

Αριστείδης ΒελαλίδηςΜαρία Καΐλα

Θεόδωρος ΚατσουλάκοςΓιάννης Παπαγρηγορίου

Κώστας Χωρεάνθης

Αναθεώρηση (1997)

Θεόδωρος ΚατσουλάκοςΑναστασία Κυρκίνη

Μαρία Σταματοπούλου

Εικονογράφηση ndash ΣελιδοποίησηΑρτ Νικολαΐδου

Καθοδήγηση και εποπτείαΔιονύσιος Μελάς

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΉ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΈΣ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΌΡΑΣΗ

Ομάδα Εργασίας Υπουργείου Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣΔιονύσιος Ακτύπης

Αριστείδης ΒελαλίδηςΜαρία Καΐλα

Θεόδωρος ΚατσουλάκοςΓιάννης Παπαγρηγορίου

Κώστας Χωρεάνθης

Αναθεώρηση (1997)

Θεόδωρος ΚατσουλάκοςΑναστασία Κυρκίνη

Μαρία Σταματοπούλου

Εικονογράφηση ndash ΣελιδοποίησηΑρτ Νικολαΐδου

Καθοδήγηση και εποπτείαΔιονύσιος Μελάς

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΉ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΈΣ ΜΕ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΌΡΑΣΗ

Ομάδα Εργασίας Υπουργείου Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΣΤΑΝΕΟΤΕΡΑΧΡΟΝΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Τόμος 3ος

Την ψηφιοποίηση του βιβλίου επιμελήθηκε γονέας μαθητή με μειωμένη όραση

Σημείωση

Όπου υπάρχουν παραθέματα χωρίς παραπομπή είναι κείμενα που έχει συνθέσει η συγγραφική ομάδα ή η ομάδα αναθεώρησης Επίσης άλλα κείμενα που έχουν το χαρακτήρα ιστορικής πηγής είναι σε πολλές περιπτώσεις κείμενα διασκευασμένα από τη συγγραφική ομάδα

[

Γερμανική και Ιταλική αφίσα της εποχής

Παρέλαση της ΕΟΝ

5 228

42 Το διάστημα του Μεσοπολέμου

Το διάστημα από το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου (1918) ως την έναρξη του Δευτέρου (1939) ονομάζεται Μεσοπόλεμος Σrsquo αυτά τα χρόνια έγιναν σημαντικά γεγονότα που προκάλεσαν αλλαγές σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα

Οι χώρες βγήκαν από τον πόλεμο με τεράστιες καταστροφές και πολλές ανάγκες Οι άνθρωποι για να καλυτερέψουν τη ζωή τους αύξησαν την παραγωγή Μολονότι λοιπόν υπήρχε αφθονία προϊόντων αυτοί που τα χρειάζονταν δεν είχαν χρήματα να τα αγορά-σουν Έτσι τα προϊόντα έμεναν απούλητα τα εργο-στάσια άρχισαν να κλείνουν και εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι

Η κακή αυτή οικονομική κατάσταση προκάλεσε κοινωνική αναστάτωση που εκδηλωνόταν με πορείες διαδηλώσεις απεργίες κτλ Οι αντιθέσεις και η ανατα-ραχή μεγάλωναν καθώς oι λαοί επηρεασμένοι από τις ιδέες της ρωσικής επανάστασης για ισότητα και δικαιοσύνη διεκδικούσαν περισσότερα δικαιώματα Οι ταπεινωτικοί όροι που είχαν επιβάλει στη Γερμανία οι νικητές του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ήταν ένας ακόμα λόγος για αναταραχή σrsquo αυτή τη χώρα

Την κατάσταση εκμεταλλεύτηκαν τότε κάποιοι φιλόδοξοι που υποσχόμενοι κοινωνική τάξη και ευημερία κατάφεραν να επιβάλουν δικτατορικά καθεστώτα Στην Ιταλία επικράτησε ο ιδρυτής του φασιστικού κόμματος Μπενίτο Μουσολίνι και στη Γερμανία ο αρχηγός του ναζιστικού κόμματος Αδόλφος Χίτλερ που υποσχόταν να κάνει τη Γερμανία μεγάλη δύναμη Λίγο αργότερα οι λαοί πλήρωσαν ακριβά την επικράτηση αυτού του φασισμού

6 229

Στο διάστημα του Μεσοπολέμου η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει πολλά και μεγάλα προβλήματα Το σημαντικότερο απrsquo αυτά ήταν να βρεθεί στέγη και απασχόληση για τους Έλληνες πρόσφυγες που είχαν έρθει μετά τη μικρασιατική καταστροφή Οι περισσό-τεροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία στη Θράκη στην Αθήνα στον Πειραιά και στη Θεσσα-λονίκη όπου δημιουργήθηκαν μεγάλοι προσφυγικοί συνοικισμοί Νέα Ιωνία Ν Σμύρνη Ν Φιλαδέλφεια Νίκαια (στην Αττική) Ν Μηχανιώνα Ν Μουδανιά (στη Θεσσαλονίκη) κά Οι πρόσφυγες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της χώρας

Κατά το Μεσοπόλεμο επικράτησε στην Ελλάδα πολιτική αστάθεια με εξαίρεση την τετραετία κατά την οποία τη διακυβέρνηση της χώρας είχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος Οι κυβερνήσεις δεν έμεναν για πολύ στην εξουσία και τα πάθη δεν έλεγαν να σταματήσουν Την κατάσταση αυτή εκμεταλλεύτηκαν οι φιλοβασιλικοί και κατάφεραν να ξαναφέρουν το βασιλιά Γεώργιο Β΄ Ο βασιλιάς ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Ιωάννη Μεταξά ο οποίος στις 4 Αυγούστου 1936 επέβαλε δικτατορία

- Πώς εξηγείται ότι σε ορισμένες χώρες επιβλήθηκαν δικτατορικά καθεστώτα

7 229-230

Το laquoθηρίοraquo της Κηφισιάς Πρόδρομος του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθήνας ndash Πειραιά

Βυζαντινή κληρονομιά

Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας φέρνουν μαζί τους πολύτιμες παραδόσεις αναγόμενες στο Βυζάντιο τόσο στην ταπητουργία όσο και στην κεραμική ώστε η Ελλάδα από τα 1926 να μπορεί να ανταγωνίζεται με επιτυχία σrsquo αυτό το πεδίο τις χώρες της Ανατολής και προ πάντων την Τουρκία Στα 1927λειτουργούν πεnotρισσότεροι από 4000 ταπητουργικοί αργαλειοί Αυτή η βιοτεχνία απασχολεί 10000 εργάτες Από την παραγωγή τα 80 τα εξάγουν στις Ηνωμένες πολιτείες και το υπόλοιπο το πουλούν στην Ελλάδα και στις διάφορες χώρες της Ευρώπης

Απ Βακαλόπουλου Νέα Ελληνική Ιστορία

8 230-231

[

O ι πρόσφυγες κουρνιάζουν

Κάποιοι πρόσφυγες κατέφυγαν στη Σκάλα της Μουριάς (χωριό της Λέσβου) όπου προσπάθησαν να ξαναρχίσουν τη ζωή τους μέσα από πολλές ταλαιπω-ρίες και δυσκολίες

Τις πρώτες μέρες όλοι τους κρατούσαν σφαλιστά την ψυχή μέσα τους Σαν ένα κυνηγημένο αγρίμι που λού-φαξε σε μια κουφάλα κι από κει προβάλλει με προφύ-λαξη τη μουσούδα και βλέπει υποψιάρικα τον έξω κόσμο Μέσα στο μαυράδι των άγριων ματιών τους έκαιγε το πείσμα κι η επιφύλαξη Κοίταζαν με λοξή ματιά έσκυβαν το κεφάλι και μιλούσαν σιγά Τους ρωτούσες και φυλάγονταν να σου δώσουν πίσω το λόγο Σε μετρούσαν από την κορφή ως τα νύχια και δεν απαντούσαν ή λέγανε ψέματα χοντροκομμένα με μιαν παιδιάτικην ασυνειδησία

Ξαφνικά οι γυναίκες με την τρύπια φτέρνα και τα ροζιασμένα χέρια καυκιόντανε στις ντόπιες για τα δίπατα και τα τρίπατα σπίτια που αφήσανε

Για περιβόλια μιλούσανε και για ελαιοχτήματα και στα περιβόλια τρέχαν τα νερά λαλούσαν τα πουλιά και τrsquo άκουγες κι άνοιγε η καρδιά σου τριαντάφυλλο Κουβέντιαζαν για τσιφλίκια αγύριστα και σήκωναν τα βουλιαγμένα μάτια κατά την Ανατολή σα να τα rsquoβλεπαν ακόμα μιλούσανε γιrsquo αρχοντιές και για καλοπέρασεςndash Ιχ ημείς τα τι αφήσαμε

Στράτη Μυριβήλη Η Παναγιά η Γοργόνα

να σου δώσουν πίσω το λόγο να σου απαντήσουν

αγύριστα απέραντα

9 233

[

Χάρτης με τα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

Κράτη με κουμουνιστικό καθεστώς

1

23

4

5

6

7

89

10 11

12

1

2

3

45

6 78

910

11

12

131415

Ε Σ Σ Δ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

10 232

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Την ψηφιοποίηση του βιβλίου επιμελήθηκε γονέας μαθητή με μειωμένη όραση

Σημείωση

Όπου υπάρχουν παραθέματα χωρίς παραπομπή είναι κείμενα που έχει συνθέσει η συγγραφική ομάδα ή η ομάδα αναθεώρησης Επίσης άλλα κείμενα που έχουν το χαρακτήρα ιστορικής πηγής είναι σε πολλές περιπτώσεις κείμενα διασκευασμένα από τη συγγραφική ομάδα

[

Γερμανική και Ιταλική αφίσα της εποχής

Παρέλαση της ΕΟΝ

5 228

42 Το διάστημα του Μεσοπολέμου

Το διάστημα από το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου (1918) ως την έναρξη του Δευτέρου (1939) ονομάζεται Μεσοπόλεμος Σrsquo αυτά τα χρόνια έγιναν σημαντικά γεγονότα που προκάλεσαν αλλαγές σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα

Οι χώρες βγήκαν από τον πόλεμο με τεράστιες καταστροφές και πολλές ανάγκες Οι άνθρωποι για να καλυτερέψουν τη ζωή τους αύξησαν την παραγωγή Μολονότι λοιπόν υπήρχε αφθονία προϊόντων αυτοί που τα χρειάζονταν δεν είχαν χρήματα να τα αγορά-σουν Έτσι τα προϊόντα έμεναν απούλητα τα εργο-στάσια άρχισαν να κλείνουν και εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι

Η κακή αυτή οικονομική κατάσταση προκάλεσε κοινωνική αναστάτωση που εκδηλωνόταν με πορείες διαδηλώσεις απεργίες κτλ Οι αντιθέσεις και η ανατα-ραχή μεγάλωναν καθώς oι λαοί επηρεασμένοι από τις ιδέες της ρωσικής επανάστασης για ισότητα και δικαιοσύνη διεκδικούσαν περισσότερα δικαιώματα Οι ταπεινωτικοί όροι που είχαν επιβάλει στη Γερμανία οι νικητές του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ήταν ένας ακόμα λόγος για αναταραχή σrsquo αυτή τη χώρα

Την κατάσταση εκμεταλλεύτηκαν τότε κάποιοι φιλόδοξοι που υποσχόμενοι κοινωνική τάξη και ευημερία κατάφεραν να επιβάλουν δικτατορικά καθεστώτα Στην Ιταλία επικράτησε ο ιδρυτής του φασιστικού κόμματος Μπενίτο Μουσολίνι και στη Γερμανία ο αρχηγός του ναζιστικού κόμματος Αδόλφος Χίτλερ που υποσχόταν να κάνει τη Γερμανία μεγάλη δύναμη Λίγο αργότερα οι λαοί πλήρωσαν ακριβά την επικράτηση αυτού του φασισμού

6 229

Στο διάστημα του Μεσοπολέμου η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει πολλά και μεγάλα προβλήματα Το σημαντικότερο απrsquo αυτά ήταν να βρεθεί στέγη και απασχόληση για τους Έλληνες πρόσφυγες που είχαν έρθει μετά τη μικρασιατική καταστροφή Οι περισσό-τεροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία στη Θράκη στην Αθήνα στον Πειραιά και στη Θεσσα-λονίκη όπου δημιουργήθηκαν μεγάλοι προσφυγικοί συνοικισμοί Νέα Ιωνία Ν Σμύρνη Ν Φιλαδέλφεια Νίκαια (στην Αττική) Ν Μηχανιώνα Ν Μουδανιά (στη Θεσσαλονίκη) κά Οι πρόσφυγες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της χώρας

Κατά το Μεσοπόλεμο επικράτησε στην Ελλάδα πολιτική αστάθεια με εξαίρεση την τετραετία κατά την οποία τη διακυβέρνηση της χώρας είχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος Οι κυβερνήσεις δεν έμεναν για πολύ στην εξουσία και τα πάθη δεν έλεγαν να σταματήσουν Την κατάσταση αυτή εκμεταλλεύτηκαν οι φιλοβασιλικοί και κατάφεραν να ξαναφέρουν το βασιλιά Γεώργιο Β΄ Ο βασιλιάς ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Ιωάννη Μεταξά ο οποίος στις 4 Αυγούστου 1936 επέβαλε δικτατορία

- Πώς εξηγείται ότι σε ορισμένες χώρες επιβλήθηκαν δικτατορικά καθεστώτα

7 229-230

Το laquoθηρίοraquo της Κηφισιάς Πρόδρομος του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθήνας ndash Πειραιά

Βυζαντινή κληρονομιά

Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας φέρνουν μαζί τους πολύτιμες παραδόσεις αναγόμενες στο Βυζάντιο τόσο στην ταπητουργία όσο και στην κεραμική ώστε η Ελλάδα από τα 1926 να μπορεί να ανταγωνίζεται με επιτυχία σrsquo αυτό το πεδίο τις χώρες της Ανατολής και προ πάντων την Τουρκία Στα 1927λειτουργούν πεnotρισσότεροι από 4000 ταπητουργικοί αργαλειοί Αυτή η βιοτεχνία απασχολεί 10000 εργάτες Από την παραγωγή τα 80 τα εξάγουν στις Ηνωμένες πολιτείες και το υπόλοιπο το πουλούν στην Ελλάδα και στις διάφορες χώρες της Ευρώπης

Απ Βακαλόπουλου Νέα Ελληνική Ιστορία

8 230-231

[

O ι πρόσφυγες κουρνιάζουν

Κάποιοι πρόσφυγες κατέφυγαν στη Σκάλα της Μουριάς (χωριό της Λέσβου) όπου προσπάθησαν να ξαναρχίσουν τη ζωή τους μέσα από πολλές ταλαιπω-ρίες και δυσκολίες

Τις πρώτες μέρες όλοι τους κρατούσαν σφαλιστά την ψυχή μέσα τους Σαν ένα κυνηγημένο αγρίμι που λού-φαξε σε μια κουφάλα κι από κει προβάλλει με προφύ-λαξη τη μουσούδα και βλέπει υποψιάρικα τον έξω κόσμο Μέσα στο μαυράδι των άγριων ματιών τους έκαιγε το πείσμα κι η επιφύλαξη Κοίταζαν με λοξή ματιά έσκυβαν το κεφάλι και μιλούσαν σιγά Τους ρωτούσες και φυλάγονταν να σου δώσουν πίσω το λόγο Σε μετρούσαν από την κορφή ως τα νύχια και δεν απαντούσαν ή λέγανε ψέματα χοντροκομμένα με μιαν παιδιάτικην ασυνειδησία

Ξαφνικά οι γυναίκες με την τρύπια φτέρνα και τα ροζιασμένα χέρια καυκιόντανε στις ντόπιες για τα δίπατα και τα τρίπατα σπίτια που αφήσανε

Για περιβόλια μιλούσανε και για ελαιοχτήματα και στα περιβόλια τρέχαν τα νερά λαλούσαν τα πουλιά και τrsquo άκουγες κι άνοιγε η καρδιά σου τριαντάφυλλο Κουβέντιαζαν για τσιφλίκια αγύριστα και σήκωναν τα βουλιαγμένα μάτια κατά την Ανατολή σα να τα rsquoβλεπαν ακόμα μιλούσανε γιrsquo αρχοντιές και για καλοπέρασεςndash Ιχ ημείς τα τι αφήσαμε

Στράτη Μυριβήλη Η Παναγιά η Γοργόνα

να σου δώσουν πίσω το λόγο να σου απαντήσουν

αγύριστα απέραντα

9 233

[

Χάρτης με τα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

Κράτη με κουμουνιστικό καθεστώς

1

23

4

5

6

7

89

10 11

12

1

2

3

45

6 78

910

11

12

131415

Ε Σ Σ Δ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

10 232

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

[

Γερμανική και Ιταλική αφίσα της εποχής

Παρέλαση της ΕΟΝ

5 228

42 Το διάστημα του Μεσοπολέμου

Το διάστημα από το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου (1918) ως την έναρξη του Δευτέρου (1939) ονομάζεται Μεσοπόλεμος Σrsquo αυτά τα χρόνια έγιναν σημαντικά γεγονότα που προκάλεσαν αλλαγές σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα

Οι χώρες βγήκαν από τον πόλεμο με τεράστιες καταστροφές και πολλές ανάγκες Οι άνθρωποι για να καλυτερέψουν τη ζωή τους αύξησαν την παραγωγή Μολονότι λοιπόν υπήρχε αφθονία προϊόντων αυτοί που τα χρειάζονταν δεν είχαν χρήματα να τα αγορά-σουν Έτσι τα προϊόντα έμεναν απούλητα τα εργο-στάσια άρχισαν να κλείνουν και εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι

Η κακή αυτή οικονομική κατάσταση προκάλεσε κοινωνική αναστάτωση που εκδηλωνόταν με πορείες διαδηλώσεις απεργίες κτλ Οι αντιθέσεις και η ανατα-ραχή μεγάλωναν καθώς oι λαοί επηρεασμένοι από τις ιδέες της ρωσικής επανάστασης για ισότητα και δικαιοσύνη διεκδικούσαν περισσότερα δικαιώματα Οι ταπεινωτικοί όροι που είχαν επιβάλει στη Γερμανία οι νικητές του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ήταν ένας ακόμα λόγος για αναταραχή σrsquo αυτή τη χώρα

Την κατάσταση εκμεταλλεύτηκαν τότε κάποιοι φιλόδοξοι που υποσχόμενοι κοινωνική τάξη και ευημερία κατάφεραν να επιβάλουν δικτατορικά καθεστώτα Στην Ιταλία επικράτησε ο ιδρυτής του φασιστικού κόμματος Μπενίτο Μουσολίνι και στη Γερμανία ο αρχηγός του ναζιστικού κόμματος Αδόλφος Χίτλερ που υποσχόταν να κάνει τη Γερμανία μεγάλη δύναμη Λίγο αργότερα οι λαοί πλήρωσαν ακριβά την επικράτηση αυτού του φασισμού

6 229

Στο διάστημα του Μεσοπολέμου η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει πολλά και μεγάλα προβλήματα Το σημαντικότερο απrsquo αυτά ήταν να βρεθεί στέγη και απασχόληση για τους Έλληνες πρόσφυγες που είχαν έρθει μετά τη μικρασιατική καταστροφή Οι περισσό-τεροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία στη Θράκη στην Αθήνα στον Πειραιά και στη Θεσσα-λονίκη όπου δημιουργήθηκαν μεγάλοι προσφυγικοί συνοικισμοί Νέα Ιωνία Ν Σμύρνη Ν Φιλαδέλφεια Νίκαια (στην Αττική) Ν Μηχανιώνα Ν Μουδανιά (στη Θεσσαλονίκη) κά Οι πρόσφυγες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της χώρας

Κατά το Μεσοπόλεμο επικράτησε στην Ελλάδα πολιτική αστάθεια με εξαίρεση την τετραετία κατά την οποία τη διακυβέρνηση της χώρας είχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος Οι κυβερνήσεις δεν έμεναν για πολύ στην εξουσία και τα πάθη δεν έλεγαν να σταματήσουν Την κατάσταση αυτή εκμεταλλεύτηκαν οι φιλοβασιλικοί και κατάφεραν να ξαναφέρουν το βασιλιά Γεώργιο Β΄ Ο βασιλιάς ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Ιωάννη Μεταξά ο οποίος στις 4 Αυγούστου 1936 επέβαλε δικτατορία

- Πώς εξηγείται ότι σε ορισμένες χώρες επιβλήθηκαν δικτατορικά καθεστώτα

7 229-230

Το laquoθηρίοraquo της Κηφισιάς Πρόδρομος του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθήνας ndash Πειραιά

Βυζαντινή κληρονομιά

Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας φέρνουν μαζί τους πολύτιμες παραδόσεις αναγόμενες στο Βυζάντιο τόσο στην ταπητουργία όσο και στην κεραμική ώστε η Ελλάδα από τα 1926 να μπορεί να ανταγωνίζεται με επιτυχία σrsquo αυτό το πεδίο τις χώρες της Ανατολής και προ πάντων την Τουρκία Στα 1927λειτουργούν πεnotρισσότεροι από 4000 ταπητουργικοί αργαλειοί Αυτή η βιοτεχνία απασχολεί 10000 εργάτες Από την παραγωγή τα 80 τα εξάγουν στις Ηνωμένες πολιτείες και το υπόλοιπο το πουλούν στην Ελλάδα και στις διάφορες χώρες της Ευρώπης

Απ Βακαλόπουλου Νέα Ελληνική Ιστορία

8 230-231

[

O ι πρόσφυγες κουρνιάζουν

Κάποιοι πρόσφυγες κατέφυγαν στη Σκάλα της Μουριάς (χωριό της Λέσβου) όπου προσπάθησαν να ξαναρχίσουν τη ζωή τους μέσα από πολλές ταλαιπω-ρίες και δυσκολίες

Τις πρώτες μέρες όλοι τους κρατούσαν σφαλιστά την ψυχή μέσα τους Σαν ένα κυνηγημένο αγρίμι που λού-φαξε σε μια κουφάλα κι από κει προβάλλει με προφύ-λαξη τη μουσούδα και βλέπει υποψιάρικα τον έξω κόσμο Μέσα στο μαυράδι των άγριων ματιών τους έκαιγε το πείσμα κι η επιφύλαξη Κοίταζαν με λοξή ματιά έσκυβαν το κεφάλι και μιλούσαν σιγά Τους ρωτούσες και φυλάγονταν να σου δώσουν πίσω το λόγο Σε μετρούσαν από την κορφή ως τα νύχια και δεν απαντούσαν ή λέγανε ψέματα χοντροκομμένα με μιαν παιδιάτικην ασυνειδησία

Ξαφνικά οι γυναίκες με την τρύπια φτέρνα και τα ροζιασμένα χέρια καυκιόντανε στις ντόπιες για τα δίπατα και τα τρίπατα σπίτια που αφήσανε

Για περιβόλια μιλούσανε και για ελαιοχτήματα και στα περιβόλια τρέχαν τα νερά λαλούσαν τα πουλιά και τrsquo άκουγες κι άνοιγε η καρδιά σου τριαντάφυλλο Κουβέντιαζαν για τσιφλίκια αγύριστα και σήκωναν τα βουλιαγμένα μάτια κατά την Ανατολή σα να τα rsquoβλεπαν ακόμα μιλούσανε γιrsquo αρχοντιές και για καλοπέρασεςndash Ιχ ημείς τα τι αφήσαμε

Στράτη Μυριβήλη Η Παναγιά η Γοργόνα

να σου δώσουν πίσω το λόγο να σου απαντήσουν

αγύριστα απέραντα

9 233

[

Χάρτης με τα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

Κράτη με κουμουνιστικό καθεστώς

1

23

4

5

6

7

89

10 11

12

1

2

3

45

6 78

910

11

12

131415

Ε Σ Σ Δ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

10 232

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

42 Το διάστημα του Μεσοπολέμου

Το διάστημα από το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου (1918) ως την έναρξη του Δευτέρου (1939) ονομάζεται Μεσοπόλεμος Σrsquo αυτά τα χρόνια έγιναν σημαντικά γεγονότα που προκάλεσαν αλλαγές σε πολλές χώρες και στην Ελλάδα

Οι χώρες βγήκαν από τον πόλεμο με τεράστιες καταστροφές και πολλές ανάγκες Οι άνθρωποι για να καλυτερέψουν τη ζωή τους αύξησαν την παραγωγή Μολονότι λοιπόν υπήρχε αφθονία προϊόντων αυτοί που τα χρειάζονταν δεν είχαν χρήματα να τα αγορά-σουν Έτσι τα προϊόντα έμεναν απούλητα τα εργο-στάσια άρχισαν να κλείνουν και εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι

Η κακή αυτή οικονομική κατάσταση προκάλεσε κοινωνική αναστάτωση που εκδηλωνόταν με πορείες διαδηλώσεις απεργίες κτλ Οι αντιθέσεις και η ανατα-ραχή μεγάλωναν καθώς oι λαοί επηρεασμένοι από τις ιδέες της ρωσικής επανάστασης για ισότητα και δικαιοσύνη διεκδικούσαν περισσότερα δικαιώματα Οι ταπεινωτικοί όροι που είχαν επιβάλει στη Γερμανία οι νικητές του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ήταν ένας ακόμα λόγος για αναταραχή σrsquo αυτή τη χώρα

Την κατάσταση εκμεταλλεύτηκαν τότε κάποιοι φιλόδοξοι που υποσχόμενοι κοινωνική τάξη και ευημερία κατάφεραν να επιβάλουν δικτατορικά καθεστώτα Στην Ιταλία επικράτησε ο ιδρυτής του φασιστικού κόμματος Μπενίτο Μουσολίνι και στη Γερμανία ο αρχηγός του ναζιστικού κόμματος Αδόλφος Χίτλερ που υποσχόταν να κάνει τη Γερμανία μεγάλη δύναμη Λίγο αργότερα οι λαοί πλήρωσαν ακριβά την επικράτηση αυτού του φασισμού

6 229

Στο διάστημα του Μεσοπολέμου η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει πολλά και μεγάλα προβλήματα Το σημαντικότερο απrsquo αυτά ήταν να βρεθεί στέγη και απασχόληση για τους Έλληνες πρόσφυγες που είχαν έρθει μετά τη μικρασιατική καταστροφή Οι περισσό-τεροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία στη Θράκη στην Αθήνα στον Πειραιά και στη Θεσσα-λονίκη όπου δημιουργήθηκαν μεγάλοι προσφυγικοί συνοικισμοί Νέα Ιωνία Ν Σμύρνη Ν Φιλαδέλφεια Νίκαια (στην Αττική) Ν Μηχανιώνα Ν Μουδανιά (στη Θεσσαλονίκη) κά Οι πρόσφυγες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της χώρας

Κατά το Μεσοπόλεμο επικράτησε στην Ελλάδα πολιτική αστάθεια με εξαίρεση την τετραετία κατά την οποία τη διακυβέρνηση της χώρας είχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος Οι κυβερνήσεις δεν έμεναν για πολύ στην εξουσία και τα πάθη δεν έλεγαν να σταματήσουν Την κατάσταση αυτή εκμεταλλεύτηκαν οι φιλοβασιλικοί και κατάφεραν να ξαναφέρουν το βασιλιά Γεώργιο Β΄ Ο βασιλιάς ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Ιωάννη Μεταξά ο οποίος στις 4 Αυγούστου 1936 επέβαλε δικτατορία

- Πώς εξηγείται ότι σε ορισμένες χώρες επιβλήθηκαν δικτατορικά καθεστώτα

7 229-230

Το laquoθηρίοraquo της Κηφισιάς Πρόδρομος του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθήνας ndash Πειραιά

Βυζαντινή κληρονομιά

Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας φέρνουν μαζί τους πολύτιμες παραδόσεις αναγόμενες στο Βυζάντιο τόσο στην ταπητουργία όσο και στην κεραμική ώστε η Ελλάδα από τα 1926 να μπορεί να ανταγωνίζεται με επιτυχία σrsquo αυτό το πεδίο τις χώρες της Ανατολής και προ πάντων την Τουρκία Στα 1927λειτουργούν πεnotρισσότεροι από 4000 ταπητουργικοί αργαλειοί Αυτή η βιοτεχνία απασχολεί 10000 εργάτες Από την παραγωγή τα 80 τα εξάγουν στις Ηνωμένες πολιτείες και το υπόλοιπο το πουλούν στην Ελλάδα και στις διάφορες χώρες της Ευρώπης

Απ Βακαλόπουλου Νέα Ελληνική Ιστορία

8 230-231

[

O ι πρόσφυγες κουρνιάζουν

Κάποιοι πρόσφυγες κατέφυγαν στη Σκάλα της Μουριάς (χωριό της Λέσβου) όπου προσπάθησαν να ξαναρχίσουν τη ζωή τους μέσα από πολλές ταλαιπω-ρίες και δυσκολίες

Τις πρώτες μέρες όλοι τους κρατούσαν σφαλιστά την ψυχή μέσα τους Σαν ένα κυνηγημένο αγρίμι που λού-φαξε σε μια κουφάλα κι από κει προβάλλει με προφύ-λαξη τη μουσούδα και βλέπει υποψιάρικα τον έξω κόσμο Μέσα στο μαυράδι των άγριων ματιών τους έκαιγε το πείσμα κι η επιφύλαξη Κοίταζαν με λοξή ματιά έσκυβαν το κεφάλι και μιλούσαν σιγά Τους ρωτούσες και φυλάγονταν να σου δώσουν πίσω το λόγο Σε μετρούσαν από την κορφή ως τα νύχια και δεν απαντούσαν ή λέγανε ψέματα χοντροκομμένα με μιαν παιδιάτικην ασυνειδησία

Ξαφνικά οι γυναίκες με την τρύπια φτέρνα και τα ροζιασμένα χέρια καυκιόντανε στις ντόπιες για τα δίπατα και τα τρίπατα σπίτια που αφήσανε

Για περιβόλια μιλούσανε και για ελαιοχτήματα και στα περιβόλια τρέχαν τα νερά λαλούσαν τα πουλιά και τrsquo άκουγες κι άνοιγε η καρδιά σου τριαντάφυλλο Κουβέντιαζαν για τσιφλίκια αγύριστα και σήκωναν τα βουλιαγμένα μάτια κατά την Ανατολή σα να τα rsquoβλεπαν ακόμα μιλούσανε γιrsquo αρχοντιές και για καλοπέρασεςndash Ιχ ημείς τα τι αφήσαμε

Στράτη Μυριβήλη Η Παναγιά η Γοργόνα

να σου δώσουν πίσω το λόγο να σου απαντήσουν

αγύριστα απέραντα

9 233

[

Χάρτης με τα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

Κράτη με κουμουνιστικό καθεστώς

1

23

4

5

6

7

89

10 11

12

1

2

3

45

6 78

910

11

12

131415

Ε Σ Σ Δ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

10 232

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Στο διάστημα του Μεσοπολέμου η Ελλάδα είχε να αντιμετωπίσει πολλά και μεγάλα προβλήματα Το σημαντικότερο απrsquo αυτά ήταν να βρεθεί στέγη και απασχόληση για τους Έλληνες πρόσφυγες που είχαν έρθει μετά τη μικρασιατική καταστροφή Οι περισσό-τεροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία στη Θράκη στην Αθήνα στον Πειραιά και στη Θεσσα-λονίκη όπου δημιουργήθηκαν μεγάλοι προσφυγικοί συνοικισμοί Νέα Ιωνία Ν Σμύρνη Ν Φιλαδέλφεια Νίκαια (στην Αττική) Ν Μηχανιώνα Ν Μουδανιά (στη Θεσσαλονίκη) κά Οι πρόσφυγες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της χώρας

Κατά το Μεσοπόλεμο επικράτησε στην Ελλάδα πολιτική αστάθεια με εξαίρεση την τετραετία κατά την οποία τη διακυβέρνηση της χώρας είχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος Οι κυβερνήσεις δεν έμεναν για πολύ στην εξουσία και τα πάθη δεν έλεγαν να σταματήσουν Την κατάσταση αυτή εκμεταλλεύτηκαν οι φιλοβασιλικοί και κατάφεραν να ξαναφέρουν το βασιλιά Γεώργιο Β΄ Ο βασιλιάς ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Ιωάννη Μεταξά ο οποίος στις 4 Αυγούστου 1936 επέβαλε δικτατορία

- Πώς εξηγείται ότι σε ορισμένες χώρες επιβλήθηκαν δικτατορικά καθεστώτα

7 229-230

Το laquoθηρίοraquo της Κηφισιάς Πρόδρομος του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθήνας ndash Πειραιά

Βυζαντινή κληρονομιά

Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας φέρνουν μαζί τους πολύτιμες παραδόσεις αναγόμενες στο Βυζάντιο τόσο στην ταπητουργία όσο και στην κεραμική ώστε η Ελλάδα από τα 1926 να μπορεί να ανταγωνίζεται με επιτυχία σrsquo αυτό το πεδίο τις χώρες της Ανατολής και προ πάντων την Τουρκία Στα 1927λειτουργούν πεnotρισσότεροι από 4000 ταπητουργικοί αργαλειοί Αυτή η βιοτεχνία απασχολεί 10000 εργάτες Από την παραγωγή τα 80 τα εξάγουν στις Ηνωμένες πολιτείες και το υπόλοιπο το πουλούν στην Ελλάδα και στις διάφορες χώρες της Ευρώπης

Απ Βακαλόπουλου Νέα Ελληνική Ιστορία

8 230-231

[

O ι πρόσφυγες κουρνιάζουν

Κάποιοι πρόσφυγες κατέφυγαν στη Σκάλα της Μουριάς (χωριό της Λέσβου) όπου προσπάθησαν να ξαναρχίσουν τη ζωή τους μέσα από πολλές ταλαιπω-ρίες και δυσκολίες

Τις πρώτες μέρες όλοι τους κρατούσαν σφαλιστά την ψυχή μέσα τους Σαν ένα κυνηγημένο αγρίμι που λού-φαξε σε μια κουφάλα κι από κει προβάλλει με προφύ-λαξη τη μουσούδα και βλέπει υποψιάρικα τον έξω κόσμο Μέσα στο μαυράδι των άγριων ματιών τους έκαιγε το πείσμα κι η επιφύλαξη Κοίταζαν με λοξή ματιά έσκυβαν το κεφάλι και μιλούσαν σιγά Τους ρωτούσες και φυλάγονταν να σου δώσουν πίσω το λόγο Σε μετρούσαν από την κορφή ως τα νύχια και δεν απαντούσαν ή λέγανε ψέματα χοντροκομμένα με μιαν παιδιάτικην ασυνειδησία

Ξαφνικά οι γυναίκες με την τρύπια φτέρνα και τα ροζιασμένα χέρια καυκιόντανε στις ντόπιες για τα δίπατα και τα τρίπατα σπίτια που αφήσανε

Για περιβόλια μιλούσανε και για ελαιοχτήματα και στα περιβόλια τρέχαν τα νερά λαλούσαν τα πουλιά και τrsquo άκουγες κι άνοιγε η καρδιά σου τριαντάφυλλο Κουβέντιαζαν για τσιφλίκια αγύριστα και σήκωναν τα βουλιαγμένα μάτια κατά την Ανατολή σα να τα rsquoβλεπαν ακόμα μιλούσανε γιrsquo αρχοντιές και για καλοπέρασεςndash Ιχ ημείς τα τι αφήσαμε

Στράτη Μυριβήλη Η Παναγιά η Γοργόνα

να σου δώσουν πίσω το λόγο να σου απαντήσουν

αγύριστα απέραντα

9 233

[

Χάρτης με τα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

Κράτη με κουμουνιστικό καθεστώς

1

23

4

5

6

7

89

10 11

12

1

2

3

45

6 78

910

11

12

131415

Ε Σ Σ Δ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

10 232

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Το laquoθηρίοraquo της Κηφισιάς Πρόδρομος του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Αθήνας ndash Πειραιά

Βυζαντινή κληρονομιά

Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας φέρνουν μαζί τους πολύτιμες παραδόσεις αναγόμενες στο Βυζάντιο τόσο στην ταπητουργία όσο και στην κεραμική ώστε η Ελλάδα από τα 1926 να μπορεί να ανταγωνίζεται με επιτυχία σrsquo αυτό το πεδίο τις χώρες της Ανατολής και προ πάντων την Τουρκία Στα 1927λειτουργούν πεnotρισσότεροι από 4000 ταπητουργικοί αργαλειοί Αυτή η βιοτεχνία απασχολεί 10000 εργάτες Από την παραγωγή τα 80 τα εξάγουν στις Ηνωμένες πολιτείες και το υπόλοιπο το πουλούν στην Ελλάδα και στις διάφορες χώρες της Ευρώπης

Απ Βακαλόπουλου Νέα Ελληνική Ιστορία

8 230-231

[

O ι πρόσφυγες κουρνιάζουν

Κάποιοι πρόσφυγες κατέφυγαν στη Σκάλα της Μουριάς (χωριό της Λέσβου) όπου προσπάθησαν να ξαναρχίσουν τη ζωή τους μέσα από πολλές ταλαιπω-ρίες και δυσκολίες

Τις πρώτες μέρες όλοι τους κρατούσαν σφαλιστά την ψυχή μέσα τους Σαν ένα κυνηγημένο αγρίμι που λού-φαξε σε μια κουφάλα κι από κει προβάλλει με προφύ-λαξη τη μουσούδα και βλέπει υποψιάρικα τον έξω κόσμο Μέσα στο μαυράδι των άγριων ματιών τους έκαιγε το πείσμα κι η επιφύλαξη Κοίταζαν με λοξή ματιά έσκυβαν το κεφάλι και μιλούσαν σιγά Τους ρωτούσες και φυλάγονταν να σου δώσουν πίσω το λόγο Σε μετρούσαν από την κορφή ως τα νύχια και δεν απαντούσαν ή λέγανε ψέματα χοντροκομμένα με μιαν παιδιάτικην ασυνειδησία

Ξαφνικά οι γυναίκες με την τρύπια φτέρνα και τα ροζιασμένα χέρια καυκιόντανε στις ντόπιες για τα δίπατα και τα τρίπατα σπίτια που αφήσανε

Για περιβόλια μιλούσανε και για ελαιοχτήματα και στα περιβόλια τρέχαν τα νερά λαλούσαν τα πουλιά και τrsquo άκουγες κι άνοιγε η καρδιά σου τριαντάφυλλο Κουβέντιαζαν για τσιφλίκια αγύριστα και σήκωναν τα βουλιαγμένα μάτια κατά την Ανατολή σα να τα rsquoβλεπαν ακόμα μιλούσανε γιrsquo αρχοντιές και για καλοπέρασεςndash Ιχ ημείς τα τι αφήσαμε

Στράτη Μυριβήλη Η Παναγιά η Γοργόνα

να σου δώσουν πίσω το λόγο να σου απαντήσουν

αγύριστα απέραντα

9 233

[

Χάρτης με τα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

Κράτη με κουμουνιστικό καθεστώς

1

23

4

5

6

7

89

10 11

12

1

2

3

45

6 78

910

11

12

131415

Ε Σ Σ Δ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

10 232

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

[

O ι πρόσφυγες κουρνιάζουν

Κάποιοι πρόσφυγες κατέφυγαν στη Σκάλα της Μουριάς (χωριό της Λέσβου) όπου προσπάθησαν να ξαναρχίσουν τη ζωή τους μέσα από πολλές ταλαιπω-ρίες και δυσκολίες

Τις πρώτες μέρες όλοι τους κρατούσαν σφαλιστά την ψυχή μέσα τους Σαν ένα κυνηγημένο αγρίμι που λού-φαξε σε μια κουφάλα κι από κει προβάλλει με προφύ-λαξη τη μουσούδα και βλέπει υποψιάρικα τον έξω κόσμο Μέσα στο μαυράδι των άγριων ματιών τους έκαιγε το πείσμα κι η επιφύλαξη Κοίταζαν με λοξή ματιά έσκυβαν το κεφάλι και μιλούσαν σιγά Τους ρωτούσες και φυλάγονταν να σου δώσουν πίσω το λόγο Σε μετρούσαν από την κορφή ως τα νύχια και δεν απαντούσαν ή λέγανε ψέματα χοντροκομμένα με μιαν παιδιάτικην ασυνειδησία

Ξαφνικά οι γυναίκες με την τρύπια φτέρνα και τα ροζιασμένα χέρια καυκιόντανε στις ντόπιες για τα δίπατα και τα τρίπατα σπίτια που αφήσανε

Για περιβόλια μιλούσανε και για ελαιοχτήματα και στα περιβόλια τρέχαν τα νερά λαλούσαν τα πουλιά και τrsquo άκουγες κι άνοιγε η καρδιά σου τριαντάφυλλο Κουβέντιαζαν για τσιφλίκια αγύριστα και σήκωναν τα βουλιαγμένα μάτια κατά την Ανατολή σα να τα rsquoβλεπαν ακόμα μιλούσανε γιrsquo αρχοντιές και για καλοπέρασεςndash Ιχ ημείς τα τι αφήσαμε

Στράτη Μυριβήλη Η Παναγιά η Γοργόνα

να σου δώσουν πίσω το λόγο να σου απαντήσουν

αγύριστα απέραντα

9 233

[

Χάρτης με τα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

Κράτη με κουμουνιστικό καθεστώς

1

23

4

5

6

7

89

10 11

12

1

2

3

45

6 78

910

11

12

131415

Ε Σ Σ Δ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

10 232

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

[

Χάρτης με τα δικτατορικά καθεστώτα της Ευρώπης πριν από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

Κράτη με κουμουνιστικό καθεστώς

1

23

4

5

6

7

89

10 11

12

1

2

3

45

6 78

910

11

12

131415

Ε Σ Σ Δ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΦΡΙΚΗ

10 232

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Κράτη με δημοκρατικό καθεστώς

1 ΙΣΛΑΝΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

4 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 5 ΣΟΥΗΔΙΑ 6 ΦΙΛΑΝΔΙΑ

7 ΔΑΝΙΑ 8 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 9 ΒΕΛΓΙΟ

10 ΓΑΛΛΙΑ 11 ΕΛΒΕΤΙΑ 12 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

Κράτη με δικτατορικό ή φασιστικό καθεστώς

1 ΕΣΘΟΝΙΑ 2 ΛΕΤΤΟΝΙΑ 3 ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ

4 ΠΟΛΩΝΙΑ 5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 6 ΑΥΣΤΡΙΑ

7 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 8 ΡΟΥΜΑΝΙΑ 9 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

10 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 11 ΑΛΒΑΝΙΑ 12 ΕΛΛΑΔΑ

13 ΙΤΑΛΙΑ 14 ΙΣΠΑΝΙΑ 15 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

11 232

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Οι δυνάμεις του Άξονα εξορμούν για να κατακτήσουν την Ευρώπη

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

Συμμαχικές δυνάμεις

Ουδέτερα κράτη

12 234

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

1

2

34 5

6

78

9

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

45 6

Δυνάμεις του Άξονα και σύμμαχοί τους

1 ΦΙΛΑΝΔΙΑ 2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 3 ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ

4 ΑΥΣΤΡΙΑ 5 ΟΥΓΓΑΡΙΑ 6 ΡΟΥΜΑΝΙΑ

7 ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 8 ΑΛΒΑΝΙΑ 9 ΙΤΑΛΙΑ

Συμμαχικές δυνάμεις

1 ΝΟΡΒΗΓΙΑ 2 ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 3 ΠΟΛΩΝΙΑ

4 ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ 5 ΕΛΛΑΔΑ 6 ΓΑΛΛΙΑ

7 ΜΕΓ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ουδέτερα κράτη

1 ΣΟΥΗΔΙΑ 2 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 3 ΕΛΒΕΤΙΑ

4 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 5 ΙΣΠΑΝΙΑ 6 ΤΟΥΡΚΙΑ

13 234

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος

Στα χρόνια που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ο κόσμος έζησε μια μεγάλη οικονομική κρίση Η κρίση αυτή είχε σοβαρές κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες

Σε πολλές χώρες όπως στη Γερμανία την Ιταλία την Ισπανία την Ελλάδα επιβλήθηκε δικτατορικό καθεστώς

Στη Γερμανία ειδικότερα το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ συνεχώς επιδίωκε να laquoξεπλύνειraquo την ντροπή του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου και να κυριαρχήσει στον κόσμο Από το 1936 ο Χίτλερ συμμάχησε με τον ηγέτη της φασιστικής Ιταλίας Μουσολίνι (Αξονας Βερολίνου ndash Ρώμης) και από κοινού άρχισαν να εφαρμόζουν επι-θετική πολιτική απέναντι σε άλλες χώρες Η πολιτική αυτή κορυφώθηκε το Σεπτέμβριο του 1939 όταν ο γερμανικός στρατός έκανε εισβολή στην Πολωνία που την ασφάλειά της είχε εγγυηθεί η Αγγλία

Τα γεγονότα ακολούθησαν με ραγδαίο ρυθμό Πολλές χώρες της Ευρώπης με πρώτες την Αγγλία και τη Γαλλία κήρυξαν πόλεμο στις δυνάμεις του Άξονα Το 1941 ο Χίτλερ έκανε εισβολή στη Σοβιετική Ένωση παρόλο που είχε υπογράψει μαζί της σύμφωνο μη επίθεσης Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου η Ιαπωνία σύμμαχος της Γερμανίας βομβάρδισε απρόκλητα τον αμερικανικό στόλο στη Χαβάη Τότε μπήκε στον πόλεμο και η Αμερική (ΗΠΑ) και ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος

Η συμμετοχή των υπερδυνάμεων Αμερικής και Ρωσίας στο πλευρό των Συμμάχων σήμανε την αρχή του τέλους για το γερμανικό στρατό που ως τότε προχωρούσε νικηφόρα σε όλα σχεδόν τα μέτωπα και είχε υποτάξει μεγάλο μέρος της Ευρώπης

14 235

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

[

Στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου πολλοί λαοί έγραψαν σελίδες δόξας Οι Έλληνες αντιμετώ-πισαν με επιτυχία δυνάμεις υπέρτερες από τις δικές τους Στον πόλεμο όμως αυτό διαπράχθηκαν και μεγάλα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας Ανάμεσα τους μεγάλη φρίκη προκάλεσαν το ολοκαύτωμα των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα του Χίτλερ και η ολοκληρωτική καταστροφή των ιαπωνικών πόλεων Χιροσίμα και Ναγκασάκι από ατομικές βόμβες που έριξαν οι Αμερικανοί για να εξαναγκάσουν την Ιαπωνία σε παράδοση

Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος έληξε το 1945 με συντρι-πτική ήττα των δυνάμεων του Αξονα Οι καταστροφές ήταν για όλους ανυπολόγιστες Εκατομμύρια θύματα ερειπωμένες πόλεις κατεστραμμένες οικονομίες και βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες του πολέμου για όλο τον κόσμο

Η ανθρωπότητα προσπάθησε από την επόμενη κιόλας μέρα του πολέμου να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα ειρηνικό και ελπιδοφόρο Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) του οποίου η πατρίδα μας είναι ιδρυτικό μέλος

ndash Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου για νικητές και ηττημένους

15 235-236

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Η αντεπίθεση των συμμαχικών δυνάμεων

Μόσχα

Λένιγκραντ

ΣτάλινγκράντΒερολίνο

Ράμπατ

Ελ Αλαμέιν Σουέζ

Νοέμ 42Φεβρ 43

Νοέμ 42

Φθιν 44Ιουλ 43

Σεπτ 43

Αυγ 44

Νοέμ 42

Ιουν 44

16 236

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Ουδέτερες χώρες

Χώρες που απελευθερώθηκαν από τις σοβιετικές δυνάμιες

Πορεία του σοβιετικού στρατού

Περιοχές που απελευθερώθηκαν από τις αγγλοαμερικανικές δυνάμεις

Πορεία των αγγλοαμερικανικώς δυνάμεων

Η διάσκεψη της Γιάλτας

Στη Γιάλτα πόλη της Κριμαίας της Σοβιετικής Ένωσης οι αρχηγοί των κρατών της Αμερικής της Ρωσίας και της Αγγλίας συναντήθηκαν λίγους μήνες

πριν τελειώσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος Εκεί συζήτησαν τι έπρεπε να κάνουν για να φτάσουν στην τελική νίκη πήραν σημαντικές αποφάσεις για τη στάση που θα κρατούσαν μετά τον πόλεμο και αποφάσισαν ποιες περιοχές θα ήταν κάτω από την επιρροή καθεμιάς από τις Μεγάλες δυνάμεις

Έκρηξη ατομικής βόμβας

17 236-237

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Σήμερα με τα πυρηνικά όπλα που υπάρχουν μπορεί να κατα-στραφεί ολόκληρη η γη μέσα σε λίγα λεπτά

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Το νεκροταφείο των Συμμάχων στο Ελ Αλαμέιν

Νύχτα φόβου

Η Αννα Φρανκ ζει μαζί με την οικογένειά της σε μια σοφίτα κλεισμένη όλη την ημέρα Κρύβονται από τους Γερμανούς που κυνηγούν τους Εβραίους Η μικρή Άννα γράφει σε ημερολόγιο τις εντυπώσεις της

Χτες το δράδυ είχαμε ένα βραχυκύκλωμα την ώρα ακριβώς τον βομβαρδισμού Δεν μπορώ νrsquo απαλλαγώ από το φόβο των αεροπλάνων και των βομβών και περνάω όλες σχεδόν τις νύχτες στο κρεβάτι του μπαμπά για να ζητήσω προστασία Είναι πολύ παιδικό αυτό το παραδέχομαι αλλrsquo αν ήξερες τι σημαίνει Τα κανόνια κάνουν δαιμονισμένο κρότο και κανένας δεν ακούει τον άλλο

Με το φως των κεριών η ατμόσφαιρα ήταν λιγό-τερο τρομερή παρά μέσα στο σκοτάδι Έτρεμα σα να rsquoχα πυρετό και παρακαλούσα τον μπαμπά να ξανα-

18 237-238

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

νάψει το μικρό κερί Ήταν όμως ανένδοτος λέγοντας ότι έπρεπε να μείνουμε στο σκοτάδι Ξαφνικά άρχισαν

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

να πυροβολούν με τα αυτόματα τους κι αυτό είναι εκατό φορές πιο φοβερό από τα κανόνια Η μαμά έδειξε σταθερότητα και είπε laquoΠαίρνεις λοιπόν την Άννα για παλιό στρατιώτηraquo

Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ

Η Βόρεια Ήπειρος

Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων ο ελληνι-κός στρατός μετά τα Γιάννενα προχώρησε νικηφόρα στη Β Ήπειρο Με το τέλος όμως των πολέμων η πε-ριοχή αυτή δεν περιήλθε στο ελληνικό κράτος γιατί πρόβαλαν αντιρρήσεις οι Ιταλοί Η Β Ήπειρος προ-στέθηκε στο κράτος της Αλβανίας που ιδρύθηκε το 1913

Οι Βορειοηπειρώτες σχημάτισαν προσωρινή κυβέρνηση με πρωθυπουργό το Γ Ζωγράφο και κήρυξαν τη Β Ήπειρο αυτόνομη Τότε η περιοχή αυτή είχε 120000 Έλληνες 3 μητροπόλεις 376 εκκλησίες 360 σχολεία και 22000 μαθητές Οι δυτικές δυνάμεις αν και αναγνώριζαν το δίκαιο αγώνα δεν πίεσαν την Ιταλία να υποχωρήσει

Το 1940 ο ελληνικός στρατός απωθώντας με επι-τυχία τους Ιταλούς κατέλαβε και πάλι διαδοχικά την Κορυτσά τη Μοσχόπολη το Αργυρόκαστρο τους Αγίους Σαράντα και τη Χιμάρα Η τροπή όμως που

19 238-239

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

πήραν τα πράγματα αργότερα (γερμανική επίθεση κατοχή διεθνής κατάσταση στην Ευρώπη) δεν επέ-τρεψαν τη λύση του προβλήματος αυτού

Τα τελευταία χρόνια οι Έλληνες που κατοικούν στη Βόρεια Ήπειρο και την υπόλοιπη Αλβανία άρχισαν να κτίζουν τις εκκλησίες τους να ανοίγουν περισσό-τερα ελληνικά σχολεία να εκλέγουν δικούς τους βουλευτές

20 239

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

laquoΠυροβολικό στο ποτάμιraquoΠίνακας του Αλ Αλεξανδράκη εμπνευσμένος

από τον ηρωικό αγώνα του ελληνικού

πυροβολικού στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

21 240

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

44 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές

Η Ιταλία που δεν έκρυβε την επιδίωξή της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο είχε αρχίσει εχθρικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας Η σοβαρότερη ήτανο τορπιλισμός του αντιτορπιλικού laquoΈλληraquo στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940

Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ιταλία ζήτησε από τον πρωθυπουργό Ι Μεταξά την παράδοση της χώρας Η απάντηση ήταν ΟΧΙ

Λίγο αργότερα τα ιταλικά στρατεύματα εισέβαλαν στα εδάφη μας από τα ελληνοαλβανικά σύνορα Ο ελληνικός στρατός αφού απέκρουσε την ξαφνική επίθεση στα βουνά της Πίνδου προχώρησε νικηφόρα και μπήκε στη Βόρεια Ήπειρο όπου οι Έλληνες κάτοικοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή

Ο Χίτλερ βλέποντας ότι οι Ιταλοί παρά τον τελειό-τερο εξοπλισμό και τις μεγαλύτερες δυνάμεις τους δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την Ελλάδα αποφάσισε να επέμβει ο ίδιος τον Απρίλιο του 1941 Ο στρατός μας που υπερασπιζόταν το Ρούπελ και τα άλλα οχυρά στα σύνορα με τη Βουλγαρία αγωνίστηκε ηρωικά Η Ελλάδα όμως δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τους δυο επιδρομείς Οι Γερμανοί για να την κατακτήσουν αναγκάστηκαν να θυσιάσουν διαλεχτά τμήματα του στρατού τους

Ο ηρωικός αγώνας του ελληνικού στρατού εκτός από τις μεγάλες απώλειες που προκάλεσε στον Άξονα ανάγκασε τη Γερμανία να καθυστερήσει την επίθεσή της εναντίον της Ρωσίας Αυτή η καθυστέρηση συνέβαλε στην τελική ήττα των Γερμανών οι οποίοι εκτός από την αντίσταση των Ρώσων είχαν να

22 241

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

αντιμετωπίσουν και τον ανυπόφορο ρωσικό χειμώναΟι Γερμανοί όταν κατέλαβαν την Ελλάδα παρα-

χώρησαν τμήματα της Μακεδονίας και της Θράκης στους συμμάχους τους Βουλγάρους Την υπόλοιπη χώρα τη μοιράστηκαν με τους Ιταλούς Έτσι για την Ελλάδα άρχιζε η φρίκη της τριπλής κατοχής Πείνα και εξαθλίωση μάστιζε το λαό Τα τρόφιμα ήταν ελάχιστα αφού τα περισσότερα τα έπαιρναν οι κατακτητές Η κατάσταση στις πόλεις και κυρίως στην Αθήνα ήταν απελπιστική

Ο λαός όμως δεν έσκυψε το κεφάλι παρότι βρέθηκαν όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη κάποιοι άνθρωποι που δε δίστασαν να συνεργαστούν με τους κατακτητές Σύντομα δημιουργήθηκαν αντιστασιακές οργανώσεις στις πόλεις που αντιμετώπισαν αρχικά το ζήτημα της επιβίωσης του πληθυσμού μετά την τρομερή εμπειρία των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών της πείνας το χειμώνα του 1941ndash42 στην Αθήνα και τον Πειραιά και στη συνέχεια οργάνωσαν την αντίσταση στην πολιτική επιστράτευση που επέβαλε την υποχρεωτική αποστολή Ελλήνων εργατών στη Γερμανία

Παράλληλα άρχισε ο ανταρτοπόλεμος εναντίον των κατακτητών στα ελληνικά βουνά Περιοχές ολόκληρες απελευθερώθηκαν και στην laquoΕλεύθερη Ελλάδαraquo που δημιουργήθηκε με τον τρόπο αυτό λειτούργησαν νέοι θεσμοί

Οι Γερμανοί αντέδρασαν με μανία φυλάκιζαν βασάνιζαν κατάστρεφαν και έκαιγαν πόλεις και ολόκληρα χωριά όπως τα Καλάβρυτα και το Δίστομο Χιλιάδες άνθρωποι αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν

23 241-242

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Η Εθνική αντίσταση θέριευε και προκαλούσε στον κατακτητή σοβαρές απώλειες Κορυφαίο κατόρθωμα κατά την πρώτη φάση ανάπτυξης της αντίστασης ήταν

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου (25 Νοεμβρίου 1942) Με την καταστροφή της καθυστέρησε ο ανεφοδιασμός των στρατευμάτων του Άξονα που πολεμούσαν στην Αφρική Από την άλλη μεριά η αντίσταση ανάγκασε τους κατακτητές να διατηρήσουν πολύ στρατό στην Έλλαδα ενώ τους ήταν απαραί-τητος σε άλλα μέτωπα Ήταν μια ακόμη προσφορά των Ελλήνων στη συμμαχική νίκη εναντίον των δυνάμεων του Άξονα Αυτή η νίκη οδήγησε και στην απελευθέρω-ση της Ελλάδας στις 12 Οκτωβρίου 1944

Αργότερα (1947) η Ελλάδα κατάφερε να προσαρ-τήσει τα Δωδεκάνησα τα οποία μέχρι τότε ήταν στην ιταλική κατοχή

ndashΤι ήταν η τριπλή κατοχή

24 242

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Χάρτης ιταλικής και γερμανικής επίθεσης κατά

της Ελλάδας και της ελληνικής αντεπίθεσης

Εισβολή ιταλικών δυνάμεων

Αντεπίθεση ελληνικών δυνάμεων

Εισβολή γερμανικών δυνάμεων

Μοναστήρι

Πόγραδετς ΦλώριναΚοζάνη

Λάρισα

Βόλος

Ιωάννινα

Άρτα

Αγρίνιο Λαμία

Πάτρα

Καλαμάτα

Θήβα

Αθήνα

Τρίπολη

Κρήτη

Λήμνος

Λέσβος

Χίος

Ρόδος

Αλεξανδρούπολη

25 243

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Περιοχή που κατέλαβε ο ελληνικός στρατός

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Χάρτης της τριπλής κατοχής στην Ελλάδα (1941-1943)

Γερμανική ζώνη

Βουλγαρική ζώνη

Ιταλική ζώνη

ΚομοτηνήΞάνθη

Καβάλα

Δράμα

Θεσσαλονίκη

ΙωάννιναΛάρισα

Βόλος

ΑθήναΠάτρα

Πύργος

ΝαύπλιοΤρίπολη

Καλαμάτα

Χανιά Ρέθυμνο

Ηράκλειο Αγ Νικόλαος

Σμύρνη

26 244

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Ηπειρώτισσες μεταφέρουν στον ώμο τους πολεμοφόδια πάνω στα βουνά της Πίνδου

(πίνακας)

27 244-245

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Οι Έλληνες της Κορυτσάς στη Β Ήπειρο υποδέχονται τον ελληνικό στρατό ως

ελευθερωτή (πίνακας)

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Μουσολίνι Βοηθάτε παιδιά να την τραβήξουμε πάρα πέρα γιατί οι Έλληνες μας πλησιάζουνε

Ιταλικό ανακοινωθέν Η βροχή και η κακοκαιρία μας εμπόδισε την προέλαση

Οι σκιτσογράφοι του 1940 σατιρίζουν την ιταλική εισβολή

Στην Κορυτσά

Ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη στολισμένος γαλανόλευκες όπου οι Έλληνες κάτοικοι τους υποδέ-χτηκαν στις πόρτες των σπιτιών τους και τους πρόσφε-ραν ρακί και γλυκίσματα Οι Αλβανοί κοιτούσαν το πεζικό που περνούσε και δεν πίστευαν στα μάτια τους Ένα χρόνο τώρα οι Ιταλοί τους έδειχναν τα περίφημα όπλα τους τα τανκς τrsquo αμέτρητα αεροπλάνα τους είχαν κάνει να πιστέψουν στη δύναμη του φασισμού Τι έγι-ναν τώρα τόσες μηχανές τόσα φτερά τόσες παράτες τι έγιναν τόσα μεγαλεία χάθηκαν σαν καπνός μπροστά στους Έλληνες φαντάρους

Σήμερα είχαν μάθει οι Αλβανοί τι αξίζουν οι Έλληνες

Χρήστου Ζαλοκώστα Πίνδος

Η μεγάλη έξοδος

28 245-246

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Τις ημέρες εκείνες έκαναν σύναξη μυστική τα παι-διά και λάβανε την απόφαση επειδή τα κακά μαντάτα

πλήθαιναν στην πρωτεύουσα να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες

Και επειδή σίμωνε η μέρα που το Γένος είχε συνή-θιο να γιορτάζει τον άλλο Σηκωμό τη μέρα πάλι εκείνη ορίσανε για την Έξοδο Και νωρίς εβγήκανε καταμπρο-στά στον ήλιο οι νέοι με τα πρησμένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες Και ακολουθούσανε άντρες πολλοί και γυναίκες και λαβωμένοι με τον επίδεσμο και τα δεκα-νίκια Όπου έβλεπες άξαφνα στην όψη τους τόσες χαρακιές που rsquoλεγες είχανε περάσει μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα

Τέτοιας λογής αποκοτιές ωστόσο μαθαίνοντας οι Άλλοι σφόδρα ταράχθηκαν Και φορές τρεις με το μάτι αναμετρώντας το έχει τους λάβανε την απόφαση να βγουν έξω σε δρόμους και σε πλατείες και χτυ-πούσανε όπου να rsquoναι σφαλώντας τα βλέφαρα με απόγνωση

Και περάσανε μέρες πολλές μέσα σε λίγην ώρα Και θερίσανε πλήθος τα θηρία και άλλους εμάζωξαν Και την άλλη μέρα εστήσανε στον τοίχο τριάντα

Οδυσσέα Ελύτη Άξιον εστί

Η σφαγή των Καλαβρύτων

Τρεις γερμανικές φάλαγγες συναντιούνται στα Καλάβρυτα το πρωί στις 14 του Δεκέμβρη Οι Γερμανοίσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό των Καλαβρύτων στη

29 246-247

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

τον άλλο Σηκωμό την επανάσταση 1821

σφόδρα πάρα πολύ υπερβολικά

εμάζωξαν συνέλαβαν

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

[

μεγάλη αυλή του σχολείου Κλείνουν τις γυναίκες και τα παιδιά κάτω από δεκατεσσάρων χρόνων μέσα στο σχολείο Τους άντρες και τrsquo αγόρια πάνω από δεκατεσ-σάρων χρόνων τους οδηγούν στο νεκροταφείο της πόλης που βρίσκεται πάνω σrsquo ένα λόφο Ύστερα με μια σύντομη διαταγή μπαίνουν σrsquo ενέργεια τα πολύ-βόλα Οχτακόσιοι άντρες και έφηβοι χάνονται Μόνο δέκα θα επιζήσουν από θαύμα

Ανδρέα Κέδρου Η ελληνική Αντίσταση 1940

Σεβασμός στον πληγωμένο αντίπαλο

Στο ορεινό χειρουργείο που ήμουν διοικητής την 21η Νοεμβρίου 1940 διακομίστηκαν έξι Ιταλοί τραυ-ματίες Ανάμεσά τους ήταν ο στρατιώτης Παβολίνι Μαρκίσιος του Γκιουζέπε που ανήκε στο 8ο σύνταγμα Αλπινιστών με τόπο καταγωγής την πόλη Ούντινε της Β Ιταλίας

Ο Παβολίνι παρουσίαζε προχωρημένη γάγγραινα στο δεξιό σκέλος έπειτα από τραυματισμό του Η κατά-στασή του ήταν πολύ σοβαρή και για να του σώσω τη ζωή του έκανα ακρωτηριασμό ψηλά στο μηρό Επειδή η μονάδα μας βρισκόταν σε διαρκή μετακίνηση αποφά-σισα να διακομιστεί στο χειρουργείο της Κόνιτσας Οι τραυματιοφορείς χρειάστηκαν να κάνουν πορεία δύο ημερών με το φορείο στους ώμους σε υψόμετρο 1600 μ Ο τραυματιοφορέας Δημήτριος Βιτζηλαίος συμπληρώ-νει laquoΤον τραυματία τον σκεπάσαμε με τρεις κουβέρτεςμας Κάθε τόσο του δίναμε και λίγο κονιάκ Στο lsquolsquoμάμα μία rsquorsquo που ξεφώνιζε του απαντούσαμε με στοργή και του δίναμε κουράγιο Την ώρα του αποχαιρετισμού

30 247-248

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

βάλαμε στην τσέπη του χιτωνίου του τη διεύθυνσή μας την είχε ζητήσει κλαίγονταςraquo

Ο στρατιώτης σώθηκε επαναπατρίστηκε και ζει καθώς πληροφορήθηκα από το δήμαρχο του Ούντινε

Βασίλης Ν Κρεμμύδας Επίκουρος Καθηγητής Χειρουργικής Γενικός Αρχίατρος εα

Τιμές τροφίμων

Η ιλιγγιώδης αύξηση των τιμών άρχισε από τις πρώτες μέρες της κατοχής Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τιμή του ψωμιού (κατά οκά)Απρίλιος 1941 10 δραχμέςΙανουάριος 1942 230 δραχμέςΙούλιος 1943 2600 δραχμέςΙανουάριος 1944 38000 δραχμέςΣετττέμβριος 1944 153000000 δραχμές

Μια ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης

Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου δεκαεφτά χρονών μαθή-τρια του γυμνασίου στην Αθήνα δε μπορούσε να ανε-χθεί τη φρίκη της γερμανικής κατοχής

Οργανώθηκε λοιπόν σε αντιστασιακές οργανώσεις και έτσι πρόσφερε πολλά στον αγώνα των Ελλήνων

Στις 16 Ιουλίου 1944 συνελήφθη όμως από τους Γερμανούς και φυλακίστηκε στα κρατητήρια του Χαϊδα-ρίου Εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοπευ-τήριο της Καισαριανής κραυγάζοντας στο εκτελεστικό απόσπασμα Χτυπάτε λοιπόν κακούργοι

Το 1977 τιμήθηκε με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της στην πατρίδα

31 248

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

45 Ο εμφύλιος πόλεμος

Στη διάρκεια της Κατοχής έδρασαν αρκετές αντι-στασιακές οργανώσεις Ανάμεσά τους όμως παρου-σιάστηκαν διαφορές για τον τρόπο διακυβέρνησης της χώρας μετά την απελευθέρωση Οι διαφορές αυτές με την ανάμειξη των συμμάχων που είχαν συγκρουόμενα συμφέροντα στην περιοχή μας μεγάλωσαν και οδή-γησαν σε ένοπλες συγκρούσεις

Εξάλλου οι τρεις Μεγάλες δυνάμεις (Μ Βρετανία ΗΠΑ Σοβ Ένωση ) είχαν συμφωνήσει ώστε καθεμιά να έχει λόγο στον τρόπο διακυβέρνησης κάποιων μικρότερων χωρών Η Ελλάδα βρέθηκε στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας

Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής οι διαφορές ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις φάνηκε πως θα ρυθμίζονταν Λίγο πριν την απελευθέρωση είχε σχηματιστεί στην Ελλάδα ένα είδος κυβέρνησης η laquoΚυβέρνηση του βουνούraquo που την υποστήριζε μεγάλο μέρος των αντιστασιακών δυνάμεων Στην Αίγυπτο υπήρχε η κυβέρνηση που είχε φύγει από την Ελλάδα μετά την εισβολή των Γερμανών Οι δυο αυτές κυβερ-νήσεις ήρθαν σε συνεννόηση και σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας

Η κυβέρνηση αυτή είχε να λύσει πολλά και δύσκο-λα προβλήματα Τελικά όμως τα μέλη της δε συμφώνη-σαν σrsquo ένα κοινό πρόγραμμα Από λάθη και παραλεί-ψεις όλων των παρατάξεων και την ανάμειξη των Αγγλων ξέσπασαν στην Αθήνα άγριες συγκρούσεις (Δεκέμβριος 1944) Νέες καταστροφές και νέοι νεκροί προστέθηκαν σrsquo εκείνους του πολέμου και της Κατοχής Το μίσος ανάμεσα στο λαό γινόταν ολοένα και βαθύτερο

32 249

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Το Φεβρουάριο του 1945 οι αντίπαλες παρατάξειςυπέγραψαν τη συμφωνία της Βάρκιζας για την επίλυση των διαφορών τους Η συμφωνία αυτή όμως δεν έφερε την ηρεμία που περίμενε ο λαός Αντίθετα ξέσπασε ένας φοβερός εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 4 χρό-νια ως το 1949

Από τον εμφύλιο σπαραγμό η χώρα βγήκε κυριο-λεκτικά ρημαγμένη Τα θύματα του πολέμου ήταν πολ-λές χιλιάδες και οι καταστροφές ανυπολόγιστες Το χειρότερο ήταν ότι τα μίση του εμφυλίου είχαν δηλη-τηριάσει τις σχέσεις των Ελλήνων και εξακολούθησαν να τις δηλητηριάζουν για πολλά χρόνια Η ομοψυχία που χρειαζόταν η χώρα για να προκόψει είχε λείψει

ndash Γιατί ο εμφύλιος θεωρείται συνήθως χειρότερος από τον εθνικό πόλεμο

Το μήνυμά της

Ο ποιητής βλέπει σαν όραμα την Ελλάδα που υποφέρει από τον αλληλοσκοτωμό των παιδιών της και μεταφέρει στους Έλληνες το μήνυμά της

laquoΑχ πώς το πάθαν τούτο τα παιδιά μας Αδέρφια να σκοτώνουνε τrsquo αδέρφια Τα παιδιά μου να σφάζουν τα παιδιά μουraquo

Κι αναπαμό απrsquo την ώρrsquo αυτή δεν έχω

Μήνυμα απλό σας στέλνω από το στόμα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας γράφω από τα σπλάχνα της αιώνιας Μάνας που τη λέμε Ελλάδα Μήνυμα απλό σας κράζω από τα βάθη του πόνου της αδέρφια της Ελλάδας

33 249-250

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

laquoΣώνει η σφαγή που τυραννάει τη Μάνα Σώνει η σφαγή τη Μάνα μας που σφάζειraquoΚι αχ ακούστε με αδέρφια της Ελλάδας

Αγγέλου Σικελιανού Λυρικός Βίος

Μεταβολές στα εδαφικά όρια της Ελλάδας από τον Α΄ ως και το Β΄Παγκόσμιο πόλεμο

ΖΩΝΗ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΣΜΥΡΝΗΣ

Α ΘΡΑΚΗΔ ΘΡΑΚΗΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΚΡΗΤΗ

ΑΘΗΝΑ

34 250-251

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Η Ελλάδα πριν από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο

Εδάφη που παρέμειναν στην Ελλάδα με τη συνθήκη της Λωζάνης

Εδάφη που παραχωρήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο

35 251

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

36 252

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

46 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο

Ο εμφύλιος σπαραγμόςκαι οι συνέπειές του επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία της χώρας μας ύστερα από το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Οι λαοί άλλων χωρών με το τέλος του πολέμου (1945) εργάστηκαν με ομοψυχία για να αναπτυχθούν Αντίθετα η ανασυγκρότηση της Ελλάδας καθυστέρησε

Οι δύσκολες συνθήκες ζωής στα χωριά που έγιναν χειρότερες με τις εχθρότητες οι οποίες δημιουργή-θηκαν και μεγάλωσαν στη διάρκεια του εμφυλίου ανάγκασαν πολλούς να μετακινηθούν στις μεγάλες πόλεις Οι κυβερνήσεις έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων όπου μπορούσε κανείς να βρει δουλειά ευκολότερα παρά στην ύπαιθρο Πολλοί Έλληνες για να βρουν καλύτερη τύχη αναγκά-στηκαν να φύγουν και να πάνε να εργαστούν στο εξω-τερικό ndash στην Αυστραλία και σε χώρες της Ευρώπης της Αμερικής και της Αφρικής

Για να ξεπεράσει τα οικονομικά προβλήματα η χώρα πήρε δάνεια Σημαντική ήταν κατά την περίοδο αυτή και η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ Αλλά και τα χρήματα που έστελναν οι ναυτικοί και οι μετανάστες στους συγγενείς τους βοήθησαν στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας που άρχισε να αναπτύσσεται

Δύο σημαντικοί Έλληνες πολιτικοί ο Κ Καρα-μανλής και ο Γ Παπανδρέου ως πρωθυπουργοί προσπάθησαν να βελτιώσουν την οικονομική και κοινωνική κατάσταση το λαού

Παρrsquo όλα αυτά πολλοί εξακολουθούσαν να μη βρίσκουν δουλειά ή να έχουν χαμηλά εισοδήματα

37 253

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Ακόμα οι διαφορές που είχε δημιουργήσει ο εμφύλιος δεν είχαν ξεπεραστεί Συχνά ξεσπούσαν διαδηλώσεις και απεργίες με αιτήματα περισσότερη δικαιοσύνη και δημοκρατία αλλά και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης

Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε πολλές φορές τη χώρα σε πολιτική αστάθεια Η μία κυβέρνηση διαδε-χόταν την άλλη

ndash Ποια τα θετικά αποτελέσματα της μετανάστευσης

Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και ηγαπημένε Πάντοτrsquo ευκολοπίστευτε και πάντα προδομένε

Διονύσιος Σολωμός

Τι γυρεύει ο λαός

Δε γυρεύει εξωφρενικά πράματα αυτός ο λαός έτσι απλός και λιτοδίαιτος καθώς συνηθίσαμε να λέμε πως είναι Θέλει εργασία και μια ζωή ανθρωπινή σχολεία για τα παιδιά του και κάποια κοινωνική πρόνοια Και κάτι ακόμα Θέλει να τον σέβονται Να μην έχει το αίσθημα πως τον περιφρονούν πως δεν τον λογα-ριάζουν για τίποτα Τούτο είναι το πρώτο που πρέπει να βάλει στο νου του όποιος καταγίνεται μαζί του

Γιώργου Θεοτοκά Η εθνική κρίση

38 253-254

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

47 Ανατροπή και αποκατάστασητης δημοκρατίας

Ύστερα από αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνήσεων τα κόμματα συμφώνησαν να γίνουν νέες εκλογές Οι εκλογές όμως αυτές δεν πρόλαβαν να γίνουν γιατί στις 21 Απριλίου 1967 η δημοκρατία ανατράπηκε από μια ομάδα αξιωματικών γνωστή ως χούντα των συνταγματαρχών

Η χούντα για να μπορεί να ελέγχει την κατάσταση κατάργησε τη βουλή και απαγόρευσε τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων Κατάργησε άρθρα του συντάγ-ματος που αναφέρονταν στις βασικές δημοκρατικές ελευθερίες του λαού˙ επέβαλε λογοκρισία στον τύπο συνέλαβε τους πολιτικούς αρχηγούς και πολίτες που θεώρησε επικίνδυνους για το καθεστώς˙ και τους έστειλε εξορία ή τους έκλεισε στη φυλακή Σύστησε ειδικά δικαστήρια (στρατοδικεία) όπου δικάζονταν όσοι αντιδρούσαν στο καθεστώς ή θεωρούνταν ύποπτοι

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην αρχή φάνηκε να δέχεται τη δικτατορία Αργότερα όταν επιχείρησε να αντιδράσει (Δεκέμβριος 1967) απέτυχε κι αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα

Καθώς περνούσε ο καιρός και γινόταν ολοένα και πιο φανερή η σκληρότητα της δικτατορίας οι πράξεις αντίστασης δηλώνονταν εντονότερες ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον της δικτατορίας Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν γενική Ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό Οι φοιτητές κατέλαβαν τη Νομική σχολή της Αθήνας και διαλύθηκαν ύστερα από σοβαρά επεισόδια

39 255

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Κορυφαία αντιστασιακή πράξη εναντίον της τυραν-νίας ήταν η κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (Νοέμβριος 1973) στην Αθήνα και των πανε-πιστημιακών κτιρίων στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα Τότε οι δικτάτορες διέταξαν το στρατό να χτυπήσει τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο Νεκροί και τραυματίες προστέθηκαν έτσι στα άλλα θύματα του στρατιωτικού καθεστώτος

Οι δικτάτορες τότε προσπάθησαν να στρέψουν την προσοχή του λαού στα εξωτερικά ζητήματα Οργάνω-σαν πραξικόπημα στην Κύπρο και ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κύπρου αρχιεπίσκοπο Μακάριο Η Τουρκία βρήκε ευκαιρία να εισβάλει στην Κύπρο (Ιούλιος 1974) ενώ το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας βρέθηκε τελείως ανέτοιμο να αντιμετωπίσει την κατάσταση Επικράτησε χάος και η δικτατορία κατέρρευσε

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που ζούσε στη Γαλλία προσκλήθηκε (Ιούλιος 1974) να αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας Σχημάτισε κυβέρνηση εθνικής ενότητας Τότε άρχισαν να επιστρέφουν οι πολιτικοί εξόριστοι και δόθηκε γενική αμνηστία

ndash Ποια μέτρα έλαβε το δικτατορικό καθεστώς μόλις κατέλαβε την εξουσία

Οι φοιτητές κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο φωνάζουν συνθήματα εναντίον της χούντας

40 255-256

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Πορεία για να τιμηθεί η επέτειος του Πολυτεχνείου

Η τελετή της επίσημης έναρξης των εργασιών της βουλής ύστε-ρα από την ανατροπή της δικτα-τορίας και την κατάργηση της βασιλείας

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις

Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις ndash εκεί που πάει να σκύψει με το σουγιά στο κόκαλο με το λουρί στο σβέρκο

Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου

Γιάννη Ρίτσου 41 256-257

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Κατεχόμενα από την Τουρκία εδάφη της Κύπρου

Ελεύθερα εδάφη της Κύπρου

ΚΥΠΡΟΣ

42 258

Κυρήνεια

Αμμόχωστος

Λάρνακα

Λευκωσία

ΛεμεσόςΠάφος

Πόλη

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

[

48 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα

Από την εποχή των Σταυροφοριών η Κύπρος γνώρισε πολλούς κατακτητές ώσπου έπεσε στα χέρια των Οθωμανών Τούρκων (1571) Στον ξεσηκωμό του 1821 oι Τούρκοι απάντησαν με σφαγές διώξεις και λεηλασίες Οι Κύπριοι δεν έχασαν όμως το κουράγιο και την ελπίδα τους για ελευθερία

Το 1878 η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία Άρχισαν τότε νέοι αγώνες των Κυπρίων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα Στους Παγκό-σμιους πολέμους οι Κύπριοι πολέμησαν μαζί με τους άλλους Έλληνες στο πλευρό των συμμάχων Έτσι με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο Ελληνισμός είχε ελπίσει ότι η Αγγλία θα επέτρεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα Έγινε μάλιστα στην Κύπρο δημοψήφισμα (1950) με αποτέλεσμα το 957 των Ελληνοκυπρίων να ψηφίσουν υπέρ της Ένωσης

Η βρετανική κυβέρνηση όμως δεν αποδέχτηκε τη θέληση του Κυπριακού λαού Έτσι άρχισε ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων κατακτητών (1955-59) Ψυχή του αγώνα ήταν η Εθνική Οργάνωση Κύπριων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) με αρχηγό το Γεώργιο Γρίβα (Διγενής) Τα παλικάρια της Κύπρου έγραψαν νέες σελίδες ηρωισμού και δόξας

Οι Άγγλοι τελικά υποχώρησαν και το 1969 υπέγραψαν την ανεξαρτησία της Κύπρου

Η Τουρκία όμως με τη δικαιολογία ότι προστάτευε τη μειοψηφία των Τουρκοκυπρίων πάντα δημιουρ-γούσε προβλήματα Όταν τον Ιούλιο του 1974 το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας οργάνωσε το πραξικόπημα στην Κύπρο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο νησί και κατέλαβε το βόρειο τμήμα του (σχέδιο Αττίλας) Οι Ελληνοκύπριοι για να σωθούν κατέφυγαν

43 259

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

στο ελεύθερο τμήμα της Κύπρου πρόσφυγες στην ίδια τους την πατρίδα Η Κύπρος για μια ακόμα φορά έζησε τραγικές στιγμές Μεγάλος ήταν ο αριθμός των νεκρών και τω αγνοουμένων

Οι κυβερνήσεις της Κύπρου και της Ελλάδας δεν έχουν πάψει να αγωνίζονται συνεχώς στους διεθνείς οργανισμούς για μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος ενός από τα πιο μεγάλα εθνικά θέματα

ndash Γιατί η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν κάθε λόγο να συνεργάζονται στενότερα

Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος

Ελληνοκύπριος πρόσφυγας μεταφέρει εικόνες για να τις σώσει

Προσφυγόπουλο με τη φωτογραφία των αγνοούμενων γονιών του

44 259-260

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Χαίρε ω χαίρε ελευθερία

Ο δάσκαλος ήρθε Έφεραν το παιδάριο στο laquoεντευκτήριοraquo της φυλακής Με τα χέρια σιδερωμένα Ανάμεσα σε δυο δεσμοφύλακες τον ένα Τούρκο τον άλλο Άγγλο Του έλυσαν τα χέρια Ο δάσκαλος άπλωσε μπρος του τα χαρτιά του έδωσε μολύβι να γράψει περίμενε με την καρδιά γεμάτη λυγμούς να ξεμουδιά-σουν τα χέρια του παιδιού Το παιδί πήρε το μολύβι έγραψε Έτσι όπως τότε Που καθόταν ήσυχα ήσυχα στο θρανίο του κι ο ήλιος έμπαινε πρόσχαρος από τα μεγάλα παράθυρα κι ήταν άνοιξη και τα χελιδόνια τιτίβιζαν και τα δέντρα θροούσαν απόξω Έγραψε τέλειωσε Ο δάσκαλος προχώρησε στην προφορική εξέτασηndash Πρώτα τα Νέα μας Ελληνικά του είπεΤον ρώτησεndash Ποιος είναι ο ποιητής που πιο πολύ σου αρέσειΟ νεανίσκος αποκρίθηκε ndash Ο Διονύσιος Σολωμόςndash Τι έγραψε ο Σολωμόςndash Τον laquoΎμνο εις την Ελευθερίανraquondash Μήπως θυμάσαι καμιά στροφήndash ΜάλισταΚι ο νεανίσκος άρχισε νrsquo απαγγέλνει μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους δεσμοφύλακες που εκπροσωπούσαν τους παλιούς και τους νέους τυράννους με καθάρια κι αποφασιστική φωνή

Απrsquo τα κόκκαλα βγαλμένητων Ελλήνων τα ιεράκαι σαν πρώτα ανδρειωμένη

Ι Μ Παναγιωτόπουλου Η Κύπρος ένα ταξίδι

45 261

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Κερύνεια

Οι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα λόγχες γιομίσανε κι αγκάθιαοι δρόμοι που rsquoβγαζαν σε σένα γεμάτοι φως και λεμονάνθια

Πάνω στο κύμα ταξιδεύειςτον ονείρου ανάλαφρη βαρκούλακι έρχεσαι ndash φεύγεις κάθε ώραndash αστέρι του γιαλού νυμφούλα

Μα ο ήλιος της σκλαβιάς τα σκότη σκίζοντας πάλι θα προβάλει κι όλα θα σμίξουν τα παιδιά σου μες στη γλυκιά ndash γλυκιά σου αγκάλη

Αντώνης Πιλλάς

Τουρκική εισβολή III

ndash Τη θλίψη σου παππούλη μου καταλαβαίνω μααυτές τις μπότες σου τις λασπωμένεςτι τις φυλάς τόσο πολύτιμαΝα τη φιλήσεις έμεινετη λάσπη που παρέμεινεΤουλάχιστο δεν τις ξεπλένειςΣε βλέπω και λυπάμαι έτσι που μένειςκαι ξεχασμένος τις κοιτάς ώρες πολλέςndash Να τις ξεπλύνω γιε μου Τι μου λεςΜrsquo αυτές είνrsquo τις αγαπημένεςπου πότισα πορτοκαλιέςγια τελευταία φοράΗ λάσπη τους είναι του Μόρφου χώμα

46 262

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

που σαν να προέβλεπε τον χωρισμό

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

όσο περσότερο μπορούσε κόλλησε και μένει ακόμαΤις μπότες μου παιδάκι μου θα καθαρίσωόταν στο Μόρφου το περβόλι μουθα πάω ξανά να το ποτίσω

Κώστας Μόντης

47 262

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

49 Προς την ενωμένη Ευρώπη

Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που σχηματίστηκε μετά την πτώση της χούντας είχε να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα Η Κύπρος περνούσε τραγικές ημέρες με την τουρκική εισβολή Στο εσωτερικό της χώρας η αποκατάσταση ήρεμης και δημοκρατικής ζωής συναντούσε πολλές δυσκολίες Πολλοί απ αυτούς που είχαν συνεργαστεί με το δικτατορικό καθεστώς κατείχαν σημαντικές κρατικές θέσεις κι έφερναν εμπόδια Γενική επίσης ήταν η απαίτηση να τιμωρηθούν οι πραξικοπη-ματίες και να αποκατασταθούν εκείνοι που είχαν διωχθεί στη διάρκεια της δικτατορίας

Με τη συμπαράσταση του λαού η κυβέρνηση κατάφερε να ξεπεράσει τις δυσκολίες και σε λίγους μήνες έγιναν εκλογές Σrsquo αυτές πήραν μέρος όλα τα κόμματα αφού νομιμοποιήθηκε και το Κομμουνιστικό κόμμα που ήταν παράνομο από τον εμφύλιο Έτσι αποκαταστάθηκε η πολιτική ομαλότητα

Μετά τις εκλογές σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή Η νέα κυβέρνηση έκαμε δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος και ο λαός με μεγάλη πλειοψηφία ψήφισε προεδρευόμενη δημοκρατία Για τη λειτουργία του νέου πολιτεύματος ψηφίστηκε νέο σύνταγμα (1975)

Σε δίκες που έγιναν οι αρχηγοί της χούντας και οι στενοί συνεργάτες τους καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση Σταδιακά αποκαταστάθηκε η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών Σrsquo όλη τη χώρα επικρατούσε ομοψυχία και διάθεση για δημιουργία

Στην περίοδο αυτή η δημοτική η γλώσσα που ένιωθε και μιλούσε ο λαός καθιερώθηκε ως επίσημη

48 263

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

γλώσσα του κράτους Τα σχολικά βιβλία που τα περισσότερα ήταν γραμμένα στην καθαρεύουσα

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

γράφτηκαν όλα στη δημοτική Στη δημοτική συντάσ-σονταν πια και όλα τα δημόσια έγγραφα

Ενισχύθηκε η άμυνα της χώρας και ιδιαίτερα των νησιών του ανατολικού Αιγαίου για την αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου Έγινε επίσης προσπάθεια να αποκατασταθούν καλές σχέσεις με όλες τις χώρες και να ξεφύγει η χώρα από την απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί εξαιτίας του δικτατορικού καθεστώτος

Η χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1979 συμβάλλει ενεργά στην πρόοδο και τη συνεννόηση των λαών της Ευρώπης

ndash Γιατί πολλές ευρωπαϊκές χώρες αποφάσισαν να ενωθούν Ποια οφέλη μπορεί να προκύψουν για την Ευρώπη από αυτήν την ένωση

49 263-264

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Οι χώρες της Ε Ε

1 Αγγλία 2 Βέλγιο

3 Γαλλία 4 Γερμανία

5 Δανία 6 Ελλάδα

7 Ισπανία 8 Ιρλανδία

9 Ιταλία 10 Λουξεμβούργο

11 Ολλανδία 12 Πορτογαλία

13 Αυστρία 14 Σουηδία

15 Φιλανδία

50 264

1 helliphelliphelliphelliphellip

8 helliphelliphelliphelliphellip

14 helliphelliphelliphelliphelliphellip

15 helliphelliphelliphelliphellip

5 helliphelliphelliphelliphellip

11 helliphelliphelliphelliphellip

3 helliphelliphelliphellip

helliphelliphelliphellip 2helliphelliphelliphelliphellip 10 4 helliphelliphelliphelliphelliphellip

13 helliphelliphelliphelliphellip

9 helliphelliphelliphelliphellip

7 helliphelliphelliphelliphellip

12 helliphelliphelliphelliphellip

6 helliphelliphelliphelliphellip

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

50 Η πνευματική άνθηση συνεχίζεται

Η πνευματική ανάπτυξη του έθνους συνεχίστηκε και ύστερα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Οι δημιουρ-γοί αυτής της περιόδου που φτάνει ως τις μέρες μας επηρεάστηκαν από τους προηγούμενους αλλά και από τους ξένους κυρίως τους Ευρωπαίους Παράλληλα οι δημιουργοί προσπάθησαν να βρουν τα χαρακτηριστι-κότερα γνωρίσματα του ελληνισμού (από την παράδο-ση την ιστορία την τέχνη) και να τα δώσουν μέσα στο έργο τους

Στη λογοτεχνία και τη μουσική ιδιαίτερα η καλλι-τεχνική δημιουργία αυτής της περιόδου έφτασε σε υψηλό επίπεδο και ξεπέρασε τα εθνικά μας σύνορα Έτσι η χώρα μας συνέβαλε στη γενικότερη προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής

Παρακάτω δίνονται δείγματα αυτής της δημιουρ-γίας και αναφέρονται κάποιοι από τους δημιουργούς Διαβάζουμε και παρατηρούμε αυτά τα δείγματα και τα σχόλια που τα συνοδεύουν Ύστερα συζητούμε γιrsquo αυτά στην τάξη

51 265

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Γιώργος ΟδυσσέαςΓιάννης

Σεφέρης Ελύτη Ρίτσος

Από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των νεότε-ρων χρόνων Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας Ο Γιάννης Ρίτσος τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν όπως και ο Κώστας ΒάρναληςΈργα τους έχουν μεταφραστεί σε πάρα

πολλές χώρες

Το γιασεμί

Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί

Από το laquoΜυθιστόρημαraquo

Λίγο ακόμαθα ιδούμε τις αμυγδαλιές ν ανθίζουν τα μάρμαρα να λάμπουν στον ήλιο

52 266

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

τη θάλασσα να κυματίζει

λίγο ακόμαθα σηκωθούμε λίγο ψηλότερα

Γιώργου Σεφέρη Ποιήματα

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Ένα το χελιδόνι

δ΄

Ένα το χελιδόνι κι η Άνοιξη ακριβή για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή θέλει νεκροί χιλιάδες να rsquoναι στους τροχούς θέλει κι οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους

Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έχτισες μέσα στα βουνά Θε μου Πρωτομάστορα μrsquo έκλεισες μες στη θάλασσα

Πάρθηκεν από Μάγους το σώμα του Μαγιού το rsquoχουνε θάψει σrsquo ένα μνήμα του πελάγου σrsquo ένα βαθύ πηγάδι το rsquoχουνε κλειστό μύρισε το σκοτάδι κι όλη η Άβυσσο

Θε μου Πρωτομάστορα μέσα στις πασχαλιές και Συ Θε μου Πρωτομάστορα μύρισες την Ανάσταση

Οδυσσέα Ελύτη Το Άξιον Εστί

Κουβέντα μrsquo ένα λουλούδι

ndash Κυκλάμινο κυκλάμινο στου βράχου τη σκισμάδαπού βρήκες χρώματα κι ανθείς πού μίσχο και σαλεύειςndash Μέσα στο βράχο σύναζα το γαίμα στάλα ndash στάλαμαντίλι ρόδινο έμπλεξα κrsquo ήλιο μαζεύω τώρα

Αυγή

Λιόχαρη μεγαλόχαρη της άνοιξης αυγούλα και που rsquoχει μάτια να σε ιδεί να σε καλωσορίσει

Δυο κάρβουνα στο θυμιατό και δυο κουκιά λιβάνι Κrsquo ένας σταυρός από καπνιά στrsquo ανώφλι της πατρίδας

Γιάννη Ρίτσου Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα

53 267

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

της πικρής πατρίδας

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Εκτός από την ποίηση και η πεζογραφία γνώρισε στη νεότερη Ελλάδα σημαντική ανάπτυξη Ο Ηλίας Βενέζης έγινε γνωστός με τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του που αναφέρονται κυρίως στη μοίρα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

Ο καθένας στο δρόμο του

Σrsquo αυτό το απόσπασμα ο συγγραφέας περιγράφει το χωρισμό του από τη μητέρα του όταν τον πήραν αιχμάλωτο στο εσωτερικό της Μικρός Ασίας

Τελείωσε Το Αϊβαλί άδειασε πια Το απόγευμα φεύγει το τελευταίο βαπόρι Όσοι είναι να φύγουν θα φύγουν Αλλιώς δεν έχει άλλο

Από τον Θάνο μαθαίνω πως κλαίνε όλοι στο σπίτι Η μητέρα μου δε θέλει να φύγει Ο γερο-πατέρας μου την παρακαλεί και της λέει πως έχουμε κορίτσια Πρέπει

Έρχονται στη φυλακή και παρακαλούν τον αξιω-ματικό μια τελευταία ικεσία να τους αφήσει να μπουν μες στο υπόγειο να μrsquo αποχαιρετίσουν Με πολλές δυ-σκολίες τους δίνει την άδεια

Όμως η μητέρα μου που έρχεται τελευταία δε θέλει να ξεκολλήσει από πάνω μου Είμαστε εκεί μια μάζα έχω χώσει το κεφάλι μου μες στο μαραμένο της κόρφο να κρατήσω για τελευταία φορά αυτή τη ζέστη πάνω στο μάγουλό μου Με σφίγγα δε θέλει να μrsquo αφήσει ndash Μανούλα να φύγετε Θα σε θυμάμαι

Βγαίνουν όξω Ώσπου να στρίψουν τη γωνιά τη βλέπω να τη σέρνουν τα παιδιά μας κι εκείνη γυρίζει και κοιτάει πίσω μήπως με ξεχωρίσει

54 268

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Σε λίγη ώρα μέρα ακόμα μας βγάζουν έξω όλους Δεν έχει πια άλλους να ρθουν Είμαστε σαράντα τρεις

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

σωστοί Απrsquo τη μια κι απ την άλλη σε διπλή σερά μας βάζουν στη μέση στρατιώτες Ξεκινάμε

Το βαπόρι στο λιμάνι σαλπάρει Ο καπνός του ανεβαίνει ίσια ολόισια Βαδίζω και κοιτάζω προς τα εκεί Τέλος ο καπνός χάνεταιΚατεβάζω τα μάτια μου

Ηλία Βενέζη Το νούμερο 31328

Ηλίας Βενέζης Νίκος Καζαντζάκης

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε παγκόσμια σχεδόν γνωστός με τα μεγάλα του μυθιστορήματα Σημαντικοί ακόμα πεζογράφοι είναι Ο Γιώργος Θεοτοκάς ο Κοσμάς Πολίτης ο Αντώνης Σαμαράκης κά

Πρόσφυγες ριζώνουν

Ο παπαndashΦώτης έκαμε το σταυρό τουndash Παιδιά φώναξε ξημέρωσε ο Θεός δουλειά πολλή σήμερα σηκωθείτε να κράξουμε όλοι μαζί το Θεό να μας ακούσει

Σηκώθηκαν τα γερμένα κεφάλια οι γυναίκες άνοιξαν τον κόρφο τους κι έδωσαν βυζί στα μωρά κι άλλες έσκυψαν έριξαν προσανάμματα στις φωτιές κι έστησαν απάνω τα τσουκάλια

55 268-269

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

ndash Παιδιά μου φώναξε ο παπαndashΦώτης εδώ στο κακο-τράχαλο τούτο βουνό με τη δύναμη τον Θεού θα ριζώσουμε Τρεις μήνες οδοιπορούμε έλιωσαν τα παιδιά κι οι γυναίκες κι οι άντρες ντρέπονται πια να ζητιανεύουν Σαν το δέντρο είναι κι ο άνθρωπος θέλει χώμα Εδώ θα ριζώσουμε Είδα απόψε στον ύπνο μου τον Αϊ-Γιώργη το χωριανό μας απαράλλαχτος όπως είναι ζωγραφισμένος στο λάβαρο που φέραμε απrsquo την πατρίδα Ξανθός λεβέντης σαν την άνοιξη καβάλα σε άσπρο άλογο και πίσω στα καπούλια του αλόγου η όμορφη βασιλοπούλα που ο ΑϊndashΓιώργης την είχε γλιτώσει από το φοβερό θεριό της βρύσης του κρα-τούσε τώρα ένα χρυσό μπρίκι και τον κερνούσε Ποια rsquoναι αυτή η όμορφη βασιλοπούλα παιδιά μου Είναι η ψυχή της ρωμιοσύνης η ψυχή μας Ο Αϊ-Γιώργης μας πήρε στα καπούλια του αλόγου του και μας έφερε εδώ στο έρημο τούτο βουνό που πατούμε Και χτες τη νύχτα ήρθε στον ύπνο μου μου άπλωσε το χέρι και μου απίθωσε στη φούχτα το σπόρο ενός χωριούndashένα μικρό χωριουδάκι που χωρούσε στην απαλάμη μου με την εκκλησιά του με το σχολειό με τα σπίτια με τα περιβόλια του και μού rsquoπε laquoφύτεψέ τοraquo

Ακούστηκε βουή και φουρφουρητό από την τσούρμα σαν να σηκώθηκε άνεμος μέσα σε καλάμια Κι έτσι που είχε απλωμένη ο παπάς την παλάμη πολλές γυναίκες ξέκριναν απάνω της ένα μικρό μικρό χωριουδάκι σαν αυγή που κλωσσούσε τον ήλιο

Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται

Ιδιαίτερη ανάπτυξη παρουσίασε στα νεότερα χρόνια και η μουσική Αρκετοί συνθέτες επηρεάστηκαν από την εκκλη-σιαστική και τη δημοτική μας μουσική όπως ο Νίκος

56 269-270

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Σκαλκώτας Άλλοι όπως ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις επηρεάστηκαν περισσότερο από

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

τη λαϊκή μουσική και μελοποιούσαν ποιήματα σύγχρονων ποιητών Έτσι έφεραν την ποίηση κοντά στο λαό Διεθνή φήμη επίσης απέκτησαν ο μαέστρος και συνθέτηςndashΔημή-τρης Μητρόπουλος και η υψίφωνος Μαρία Κάλλας (Καλογεροπούλου)

Μεγάλοι ηθοποιοί όπως ο Αιμίλιος Βεάκης η Μαρίκα Κοτοπούλη η Κατίνα Παξινού ο Αλέξης Μινωτής εμφα-νίστηκαν στο νεοελληνικό θέατρο και λάμπρυναν με την παρουσία τους τις παραστάσεις Σημαντική θεατρική εκδήλωση είναι τα laquoΕπιδαύριαraquo όπου παίζονται αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου

Έργο Εγγονόπουλου

Δ Πικιώνη Αρχιτεκτονικό σχέδιο κατοικίας

57 270

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Στο έργο του Πικιώνη είναι φανερή η επίδραση που άσκη-σε στον καλλιτέχνη η λαϊκή αρχιτεκτονική την οποία θαύμαζε και μελέτησε σε βάθος

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

[

Έργο Κόντογλου

Χαρακτικό Τάσσου

Σύγχρονη κατοικία

58 271

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

59 272

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

[

51 Ο ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Τώρα που τελειώσαμε την εξιστόρηση της πορείας του ελληνισμού μέσα στους αιώνες ας ξαναθυμηθούμε για λίγο χους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της πορείας

Από τότε που τα ελληνικά φύλα διασκορπίστηκαν και εγκαταστάθηκαν αρχικά στο σημερινό ελληνικό χώρο έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια Σε όλο αυτό το διάστημα οι Έλληνες δημιούργησαν το γνωστό σε όλο τον κόσμο ελληνικό πολιτισμό Τρεις φορές μάλιστα ndash τη μυκηναϊκή εποχή τα κλασικά χρόνια και την εποχή της ακμής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ndash ο πολι-τισμός αυτός παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη επηρέασε ο ίδιος πολλούς λαούς και δέχθηκε επιδράσεις από γειτονικούς πληθυσμούς

Η γεωγραφική θέση της πατρίδας μας στο σταυρο-δρόμι ανάμεσα στην Ευρώπη την Ασία και την Αφρική ήταν η αιτία να οδηγηθεί πολλές φορές σε περιπέτειες και δοκιμασίες Η χώρα γνώρισε επιδρομές λεηλασίες καταστροφές σφαγές σκλαβιά και ξενική κατοχή από πολυάριθμους επιδρομείς

Όμως εναντίον όλων αυτών οι Έλληνες αγωνί-στηκαν σθεναρά σrsquo όλη τη μακραίωνη ιστορία τους Έτσι ο ελληνισμός μέσα σε όλες αυτές τις περιπέ-τειες μπόρεσε να κρατήσει τη συνείδηση τη γλώσσα τα ήθη και έθιμά του

Από τότε που η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της (1830) οι Έλληνες έζησαν για μεγάλο διάστημα με το όνειρο της Μεγάλης ιδέας Να ξαναποκτήσουν δηλαδή όλα τα εδάφη όπου ο ελληνισμός είχε ριζώσει και είχε ακμάσει για πολλούς αιώνες Ως ένα βαθμό η εθνική ολοκλήρωση πραγματοποιήθηκε και με διεθνείς

60 273

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

συνθήκες καθορίστηκαν τα σημερινά σύνορα του ελληνικού κράτους Τα σύνορα αυτά οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να τα υπερασπίσουν με κάθε θυσία διασφαλίζοντας έτσι την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας

Ο χώρος όπου εξαπλώθηκε ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων

Βουκουρέστη

Τραπεζούντα

Σμύρνη

Κωνσταντινούπολη

ΑντιόχειαΣυρακούσες

Τάρας

Αλεξάνδρεια

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑΕΛΛΑΔΑ

61 273-274

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Χάρτης με τις διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους ως σήμερα

62 275

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΚΡΗΤΗ

Δ ΘΡΑΚΗ

ΛΕΣΒΟΣ

ΧΙΟΣ

ΡΟΔΟΣΚΥΘΗΡΑ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ1832

1864

1881

1913

1920

1947

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Ο απόδημος ελληνισμός

Οι Έλληνες από τα αρχαία χρόνια ταξίδευαν και μετανάστευαν σε άλλες χώρες αψηφώντας τους κινδύνους που είχαν τότε τα μακρινά ταξίδια

Σήμερα εκατομμύρια Έλληνες ζουν και στις τέσ-σερις ηπείρους Οι πιο πολλοί είναι εγκατεστημένοι στις ΗΠΑ τον Καναδά την Αυστραλία τη Γερμανία Στις νέες αυτές πατρίδες οι Έλληνες αντιμετώπισαν πολλές δυσκολίες Εργάστηκαν όμως σκληρά και πέτυχαν να προοδεύσουν

Όλοι τους έχουν στενούς δεσμούς μεταξύ τους και είναι οργανωμένοι σε συλλόγους Εκδίδουν εφημερίδες και περιοδικά και διατηρούν σχολεία στα οποία τα παιδιά μαθαίνουν τη γλώσσα και την ιστορία των προγόνων τους Συνδετικό κρίκο ανάμεσά τους αποτελεί η εκκλησία

Σε πολλές πόλεις του εξωτερικού οι Έλληνες έχουν τα σπίτια τους κοντά ο ένας στον άλλο και τότε οι δρόμοι φέρουν ελληνικά ονόματα ακούγονται τα ελληνικά τραγούδια και γενικά η περιοχή θυμίζει ελληνικές γειτονιές Η νέα γενιά των μεταναστών κρατάει τις συνήθειες της φυλής αγαπά την Ελλάδα και αγωνίζεται για τα συμφέροντά της

Το laquoεγώraquo και το laquoεμείςraquo

Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί κιrsquo αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς έχομεν να ζήσομεν εδώ Το λοιπόν δουλέψαμεν όλοι μαζί να την φυλάμε κιrsquo όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός laquoεγώraquo ούτε

63 276-277

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

ο αδύνατος Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς laquoεγώraquo Όταν αγωνιστεί μόνος του και φκειάσει ή χαλάσει να λέγει laquoεγώraquo όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκειάνουν τότε να λένε laquoεμείςraquo Είμαστε εις το laquoεμείςraquo και όχι εις το laquoεγώraquo Και εις το εξής να μάθομεν γνώση αν θέλομεν να φκειάσομεν χωριό να ζήσομεν όλοι μαζί

Στρατηγού Μακρυγιάννη Απομνημονεύματα

64 277

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Χάρτης που δείχνει τη διασπορά του Ελληνισμού σήμερα στις διάφορες ηπείρους και χώρες

Απόδημος ΕλληνισμόςΒ ΑΜΕΡΙΚΗ 2500000ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ 500000ΕΥΡΩΠΗ 370000ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ 350000ΑΦΡΙΚΗ 200000Ν ΑΜΕΡΙΚΗ 60000

65 278

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

42 Στο διάστημα του Μεσοπολέμου6 43 Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1444 Οι Έλληνες αντιμέτωποι με τους κατακτητές 2245 Ο εμφύλιος πόλεμος3246 Η Ελλάδα μετά τον εμφύλιο πόλεμο3747 Ανατροπή και αποκατάστασης της δημοκρατίας 3948 Το κυπριακό ένα μεγάλο εθνικό θέμα4349 Προς την ενωμένη Ευρώπη 4850 Ηπνευματική άνθηση συνεχίζεται 5151 Ο Ελληνισμός στο πέρασμα των αιώνων60Περιεχόμενα66

13167

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Με απόφαση της Ελληνικής Κυβέρνησης τα διδακτικά βιβλία του Δημοτικού του Γυμνασίου και του Λυκείου τυπώνονται από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτι-κών Βιβλίων και διανέμονται δωρεάν στα Δημόσια Σχολεία Τα βιβλία μπορεί να διατίθενται προς πώληση όταν φέρουν βιβλιόσημο προς απόδειξη της γνησιότητάς τους Κάθε αντίτυπο που διατίθεται προς πώληση και δε φέρει βιβλιόσημο θεωρείται κλεψίτυπο και ο παραβάτης διώκεται σύμφωνα microε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Νόμου 1129 της 1521 Μαρτίου 1946 (ΦEK 1946 108 A΄)

Απαγορεύεται η αναπαραγωγή οποιουδήποτε τμήματος αυτού του βιβλίου που καλύπτεται από δικαιώματα (copyright) ή η χρήση του σε οποιαδήποτε μορφή χωρίς τη γραπτή άδεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

Δεν ήθελα χρήματα και βιο ήθελα σύνταμα δια την πατρίδα μου να κυβερνηθεί με νόμους και όχι με το laquoέτζι θέλωraquoΜακρυγιάννης

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση

• Από το εξώφυλλο
• ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ
• ΣΤΑ
• Τόμος 3ος
• ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ
• Αναθεώρηση (1997)
• Εικονογράφηση ndash Σελιδοποίηση
• Καθοδήγηση και εποπτεία
• ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
• ΣΤΑ
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
• Τόμος 3ος
• Σημείωση