საქართველოს ფარგლებს გარეთ არსებულიქართული საკვირაო სკოლებისათვის

მეორე საფეხური(10-12 წლის ასაკობრივი ჯგუფი)

მოსწავლის სახელმძღვანელო

თბილისი2011 წელი

ნოდარ ელიზბარაშვილი ლია შალვაშვილი

საქართველოსგეოგრაფია

საქართველოს გეოგრაფია

მოსწავლის სახელმძღვანელო

ავტორები:ნოდარ ელიზბარაშვილი _ ალ. ჯავახიშვილის სახელობის საქართველოს გეოგრაფიული საზოგადოების ვიცე-პრეზიდენტი, გეოგრაფიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი.

ლია შალვაშვილი _ პედაგოგი, გეოგრაფიის მეცნიერებათა დოქტორი,იაკობ გოგებაშვილის პრემიის ლაურეატი.

დიზაინერ-დამკაბადონებლები _ ბაჩო გაგუა, ბადრი ჩუგოშვილი

ინტერნეტმომსახურება – მანანა მაჭავარიანის

გარეკანის დიზაინი – ბადრი ჩუგოშვილის

© ნ. ელიზბარაშვილი; ლ. შალვაშვილი, 2011

შინაარსი

თემა I. საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

გაკვეთილი 1 _ ჩვენი სამშობლო – საქართველო (შესავალი გაკვეთილი) ა) როგორია ჩვენი სამშობლო;ბ) საქართველოს მხარეები.

გაკვეთილი 2 _ საქართველოს მდებარეობა და საზღვრებია) სად მდებარეობს საქართველო;ბ) საქართველოს ტერიტორა და საზღვრები; გაკვეთილი 3 _ საქართველოს გეოლოგიური წარსული ა) საქართველოს ტერიტორია შორეულ წარსულში;ბ) დინოზავრის ნაკვალევი და სათაფლიის ნაკრძალი;გ) როგორ გაჩნდა გაქვავებული ტყე;დ) ზეზვა და მზია;

გაკვეთილი 4 _ საქართველოს ბუნებრივი პირობებია) რელიეფი;ბ) კავკასიონი;გ) მცირე კავკასიონი და ჯავახეთის მთიანეთი;დ) მთათაშორისი ბარი;ე) რო გო რი ჰა ვაა სა ქარ თ ვე ლო ში;ვ) სად მო დის ყვე ლა ზე მე ტი ნა ლე ქი;ზ) შიგა წყლები: (1. მდინარები;

2. ტბები და წყალსაცავები)

გაკვეთილი 5 _ საქრთველოს ბუნებრივი რესურსებია) სასარგებლო წიაღისეული;ბ) სათბობი წიაღისეული;გ) მადნეული წიაღისეული;დ) საშენი მასალები;ე) მინერალური წყლები;ვ) რა არის ბუნებრივი რესურსი?;ზ) რა კავშირშია ბუნებრივი რესურსები და მეურნეობა;

გაკვეთილი 6 _ საქართველოს დაცული ტერიტორიებია) საქართველოს დაცული ტერიტორიები;ბ) ვაშლოვანის დაცული ტერიტორია;გ) ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი;დ) კოლხეთის ეროვნული პარკი.

გაკვეთილი 7-8 _ შავი ზღვაა) შა ვი ზღვის წარსული;ბ) რო გო რია შა ვი ზღვა;გ) “არგონავტების” ბერძნული მითი;დ) შა ვი ზღვის ბი ნად რე ბი;ე) შავი ზღვის ნავსადგურები და კურორტები;

© გამომცემლობა “შემეცნება”, 2011თბილისი, ვაჟა-ფშაველას გამზ., 41ტელეფონი 8 790 21-01-54

თემა II. საქართველოს მოსახლეობა და მეურნეობა

გაკვეთილი 9 _ უძველესი ადამიანი საქართველოშია) დმანისი;b) ბუ ნე ბა და ადა მი ა ნი უძ ვე ლეს ხა ნა ში;გ) თრიალეთის კულტურა.

გაკვეთილი 10 _ საქართველოს მოსახლეობაა) რა არის მოსახლეობა?;ბ) რა არის მოსახლეობის აღწერა?;გ) მოსახლეობის ტერიტორიული განლაგება;

გაკვეთილი 11 _ მოსახლეობის დინამიკაა) მოსახლეობის ბუნებრივი მოძრაობა;ბ) მიგრაცია;გ) ლტოლვილები და იძულებით გადაადგილებული პირები;

გაკვეთილი 12 _ სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა და ეროვნული შემადგენლობა

ა) სქესობრივი სტრუქტურა;ბ) ასაკობრივი სტრუქტურა;გ) ეროვნული შემადგენლობა.

გაკვეთილი 13-14 _ საქართველოს მეურნეობაა) მეურნეობის ძირითადი დარგები;ბ) სოფლის მეურნეობა;გ) ტრანსპორტი;დ) მილ სა დე ნი და სხვა ტრან ს პორ ტი; ე) საქართველო – ევრაზიის სატრანსპორტო დერეფანი.

თემა III. საქართველოს მხარეები

გაკვეთილი 15-16 _ თბილისი _ საქართველოს დედაქალაქია) რას მოგ ვითხ რობს ლე გენ და;ბ) თბი ლი სი – სა ტახ ტო ქა ლა ქი;გ) რო გო რი იყო თბი ლი სი ძვე ლად;დ) სად მდე ბა რე ობს თბი ლი სი;ე) რა ტომ ეწო და მთაწ მინ და;ვ) რო გო რი ჰა ვაა თბი ლის ში;ზ) მდი ნა რე მტკვა რი;თ) თბილისის ბუნებრივი სიმდიდრე;ი) თბილისის ტბები;კ) საქალაქო ტრანსპორტი;ლ) თბილისის უბნები;მ) თბი ლი სის ეროვ ნუ ლი პარ კი.

გაკვეთილი 17 _ შიდა ქართლი;გაკვეთილი 18 _ ქვემო ქართლი;გაკვეთილი 19 _ კახეთი;

გაკვეთილი 20-21 _ ხევი, მთიულეთი, თუშეთი, ფშავი, ხევსურეთი;გაკვეთილი 22 _ სამცხე-ჯავახეთი;გაკვეთილი 23 _ იმერეთი;გაკვეთილი 24 _ რაჭა-ლეჩხუმი;გაკვეთილი 25 _ სამეგრელო;გაკვეთილი 26 _ სვანეთი;გაკვეთილი 27 _ გურია;გაკვეთილი 28 _ აფხაზეთი;გაკვეთილი 29 _ აჭარა;

თემა IV. ტრადიციული სამეურნეო საქმიანობა და კულტურა

გაკვეთილი 30 _ მოსავლის მოყვანა-დაბინავება საქართველოში;ა) ხვნა-თესვა და მოსავლის აღება სა ქარ თ ვე ლოშიბ) სა ქარ თ ვე ლო – ხორ ბ ლის სამ შობ ლო გ) რო გორ მოჰ ყავთ პუ რი? დ) სად ინა ხე ბა მარ ც ვა ლი?

გაკვეთილი 31 _ მევენახეობაა) ვაზის ძირითადი ჯიშები საქართველოში ბ) მეღვინეობის ძირითადი რეგიონები

გაკვეთილი 32 _ მეცხვარეობაა) მესაქონლეობა ბ) მატყლის დამზადება გ) თიხის დამუშავება

გაკვეთილი 33 _ ქართული საცხოვრებელი სახლი და ოჯახი; ა) მთისა და ბარის საცხოვრებელი სახლები ბ) როგორი იყო დიდი ქართული ოჯახი გ) ქორწილი დ) ჯვრისწერა

გაკვეთილი 34 _ შობა ახალი წელი და საქართველოა) გურიაში ბ) რაჭაში გ) სვანეთში

გაკვეთილი 35 _ ქართული ხალხური მუსიკა და ცეკვაა) მუსიკა ბ) ცეკვა გ) ბერიკაობა დ) ყეენობა

გაკვეთილი 36 _ აღზრდა და სპორტი საქართველოშიგაკვეთილი 37 _ განათლება საქართველოში

საქართველოს გეოგრაფია

დაფიქრდი

დაფიქრდი და გაიხსენე — რომელი ქედია საქართველოსთვის ბუნებრივი ზღუდე. ახსენი რატომ?

სა ქარ თ ვე ლოს ტერ ი ტო რი ა ზე მრა ვალ ფე რო ვა ნი ჰა ვა ა: და სავ ლეთ სა ქარ თ-ვე ლო ში – ნო ტი ო, ხოლო აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში – შე და რე ბით მშრა ლი.

სა ქარ თ ვე ლოს მთი ან რა ი ო ნებ ში თოვ ლი რამ დე ნი მე თვის გან მავ ლო ბა ში დევს. ზაფხუ ლი გრი ლი და მოკ ლე ა. რაც უფ რო მაღ ალია მთები, მით უფ რო ხანმოკ ლეა ზაფხუ ლი.

სა ქარ თ ვე ლოს ბარ ში ზა მ თა რი ზო მი ე რი, თუმცა განსხვავებულია. ყვე ლა-ზე თბი ლი ზა მ თა რი შა ვი ზღვის სანაპირო ზოლში იცის. თოვ ლი აქ იშ ვი ა თად მო დის და მა ლე დნე ბა. აქ ზაფ ხ უ ლი ზო მი ე რად ცხე ლია.

ქარები სა ქარ თ ვე ლოს ტე რი ტო რი ა ზე სამი მხრიდან: დასავლეთიდან, აღმოსავლეთიდან და სამხრეთიდან ქრის. ჩრდილოეთის ცივ ქარებს წინ კავკასიონის მაღალი მთები ეღობება. დასავლეთიდან ანუ შავი ზღვიდან მონაბერ ქარებს ღრუბ ლი ა ნი და ნა ლე ქი ა ნი ამინდი მოაქვს. აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში, ლი ხის ქე დის გა დავ ლის შემ დეგ, ჰა ე რი შედარებით შრება და ნაკლებად ნალექიანია. სამხრეთიდან საქართველოში მშრალი და თბილი ქარები ქრიან.

შავი ზღვიდან “მოტანილი” ღრუბელი აჭარა-იმერეთის ქედის დასავლეთ ფერდობებზე

რო გო რი ჰა ვაა სა ქარ თ ვე ლო ში

მასწავლებლის დახმარებით დაადგინე როგორი ჰავაა იმ ქვეყანაში, სადაც ცხოვრობ; შეადარე იგი საქართველოს ჰავას;

არის თუ არა რაიმე ბუნებრივი ზღუდე იმ ქვეყანაში, სადაც ცხოვრობ.

საკლასო დავალება

20

საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

სად მო დის ყვე ლა ზემე ტი ნა ლე ქი

სა ქარ თ ვე ლო ში ყვე ლა ზე მე -ტი ნა ლე ქი აჭა რა ში მო დის. ბა -თუმ თან, აჭარა-იმერეთის ქე დის ზღვის კენ მიქ ცე ულ ფერ დობ -ზე – ცის კა რას მთის მი და მო -ებ ში 4000 მმ-ზე მეტი ნალექი გამოიყოფა. ხში რია ნის ლიც. ამი ტომაც შე არ ქ ვეს მთას „მტირალა”.

ვაშლოვანის ნაკრძალი

მთა “მტირალას” მიდამოები

1. მეწყვილესთან ერთად დაადგინე — რა გავლენას ახდენს შავი ზღვა საქართველოს ჰავაზე?2. რა შეიცვლებოდა ლიხის ქედი რომ არ ყოფილიყო?

უფროსების დახმარებით გაიგე: 1. როგორი ჰავაა შენს მხარეში;2. ახდენს თუ არა გავლენას რომელიმე ოკეანე ან ზღვა იმ ქვეყნის ჰავაზე, სადაც შენ ცხოვრობ?3. ჰორიზონტის რომელი მხრიდან ქრის ქარი შენს საცხოვრებელ ადგილას; 4. როგორი ზაფხული და ზამთარი იცის შენს მხარეში.

კა ხეთ ში, ივ რის ზე გნიდან სამხრეთით, მდებარეობს ელდარის ვაკე. აქ ყველაზე მშრალი ჰა ვა ა. იშ ვი ა თად მო-დის ნალექი. წლიურად 400 მმ-მდე ნალექი გამოიყოფა. იგი სა ქარ თ ვე ლო ში ყვე ლა-ზე მშრალი ად გი ლია. მის სიახლოვესაა ვაშლოვანის ნაკრძალი.

სად არის ყველაზემშრალი ადგილები

საშინაო დავალება

იმსჯელე

21

საქართველოს გეოგრაფია

საქართველოს მდებარეობა და საზღვრებისად მდებარეობს საქართველო

ჩვენი სამშობლო – საქართველო ევროპის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში, კავკასიაში მდებარეობს. კავკასია მოიცავს ტერიტორიას შავ, აზოვისა და კასპიის ზღვებს შორის; კავკასიონი მას ორ ნაწილად: ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიად ყოფს. ჩვენი სამშობლო სამხრეთ კავკასიაში, კერძოდ კი მის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს.

დააკვირდი კავკასიის რუკას. დაა სახელე საქართველოს მოსაზღვრე ქვეყნები. განსაზღვრე ჰორიზონტის რომელი მხრიდან ესაზღვრება მეზობელი ქვეყნები.

კავკასიონი

სახელმწიფო საზღვარი

სამხარეო ერთეულების საზღვარი

დედაქალაქი

ავტონომიური რესპუბლიკის ცენტრი

მხარის ცენტრი

რაიონის ცენტრი

საკლასო დავალება

2

12

საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

საქართველოს ტერიტორია და საზღვრები

დაახლოებით 300 წლის წინ საქართველოს მოსახლეობას მშობლიური ქვეყნის ტერიტორიისა და ბუნების შესახებ ინფორმაცია ძირითადად ზეპირი და წერილობითი წყაროებიდან ჰქონდა. ჩვენამდე მოღწეული რუკებიდან პირველი ვახუშტი ბაგრატიონის მიერ არის შედგენილი.

საქართველოს ტერიტორიის ფართობი დროთა განმავლობაში იცვლებოდა.

ამჟამად საქართველოს ტერიტორიის ფართობი 69.7 ათასი კმ2-ია.ჩვენი ქვეყნის სახმელეთო საზღვრის სიგრძე 1660 კმ-ია, შავი ზღვის

სანაპირო ხაზის სიგრძე კი 310 კმ-ს შეადგენს.საქართველოს ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება რუსეთის ფედერაცია,

სამხრეთ–აღმოსავლეთიდან – აზერბაიჯანი, სამხრეთიდან – სომხეთი და თურქეთი; დასავლეთიდან კი შავი ზღვა.

ზღვისპირა მდებარეობა განაპირობებს საქართველოს მსოფლიო ოკეა-ნესთან და, შესაბამისად, მსოფლიოს ყველა კონტინენტთან კავშირს. ასეთი მდებარეობა, სატრანსპორტო თვალსაზრისით, უპირატესობას ანიჭებს ჩვენს სამშობლოს ისეთ ქვეყნებთან, რომლე ბსაც მსოფლიო ოკეანეზე გასასვლელი არ გააჩნიათ.

ამგვარად, შავ ზღვას დიდი მნიშვნელობა აქვს მსოფლიოს სხვა ქვეყნებთან ურთი ერთობისათვის.

ეს ვახტანგ VI-ის ვა ჟიშვილის, ვახუშტი ბაგრატიონის ბიუსტია. იგი ცნობილი გეოგრაფი და ისტორიკოსი იყო. მან დაწერა ნა შ რომი „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა”, სადაც დაახასიათა საქართველოს ბუნებრივი თავისებურებანი, აგრეთვე 800-მდე გეოგრაფიული ობიექტი. მანვე შეადგინა საქართველოს რუკები.

მეწყვილესთან ერთად დააკვირდი შემდეგ გვერდზე წარმოდგენილ სქემებს, რომლებზეც გამოსახულია საქართველოს ტერიტორიის ცვლილება ისტორიის მან-ძილზე.

როგორ შეიცვალა საქართველოს ტერიტორია მეფე ფარნავაზის დროიდან დღევანდლამდე? იმსჯელე მეწყვილესთან.

საკლასო დავალება

13

ქვესათაური

ქვესათაური

ფოტოილუსტრაცია

რუკა, რომელიც შეგიძლია იხ.

რუკების დანართშიც

გაკვეთილისძირითადი

ტექსტიგაკვეთილისძირითადი

ტექსტი

ეს რუბრიკა მიგითითებს, რომ

მოიძიო დამატებითი ინფორმაცია, ჩაატარო

კვლევა, ანალიზი გაუკეთო შესწავლილ მასალას ან მოამზადო

პრეზენტაცია

ამ რუბრიკით მცირე

მოცულობის საკლასო სამუშაოს

შესრულება მოგიწევს

სახელმძღვანელოსგამოყენების ინსტრუქცია

გაკვეთილის ნომერი

გაკვეთილის სათაური

დამატებითი საკითხავი ტექსტი

რუბრიკა “დაფიქრდი”, რომელიც ადრე

ათვისებული ცოდნის გამოყენების

შესაძლებლობას მოგცემს

ამ რუბრიკის მეშვეობით საკუთარი

აზრის გამოთქმას შეძლებ

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

ჩვენი სამშობლო — საქართველო

ჩვენი სამშობლო საქართველოა. სიტყვა სამშობლო დაკა ვ შირებულია სამ მონათესავე სიტყვასთან: შობა, მშობელი და მშობლიური. ერთ-ერთი განმარტებით სამშობლო სწორედ მშობლიურს (მშობლიურ მხარეს) ნიშნავს.

სამშობლო არის მშობლიური ქვეყანა, მხარე, სადაც ცხოვრობდნენ შენი წი ნაპრები. სამშობლოსთვის თავდადებული ადამიანებს მამულიშვილებად მოიხსენიებენ.

თუშეთი

“სამშობლო მხოლოდ მიწის ის ნაგლეჯი როდია, სადაც ადამიანმა ამ უკიდეგანო დედამიწაზე პირველი ნაბიჯი გადადგა. უდიდესი სასოებით უნდა ვატაროთ გულში მოწიწება და სიყვარული პლანეტის იმ პაწაწინა კუთხისადმი, საიდანაც დაიწყო ჩვენი ცხოვრება დიდ სამყაროში... შორს ვიმყოფებით მშობლიური კუთხიდან თუ ახლოს, იგი მუდამ ჩვენთანაა. სამშობლოდან ხანგრძლივი განშორებისას კი ყოველთვის თან გვახლავს და თავს გვახსენებს იდუმალი, ყველაფრისგან განსხვავებული გრძნობა, რომელსაც მამულის, მიწის ყივილს უწოდებენ”.

(საქართველოს ბუნების ქომაგი, პროფ. არნოლდ გეგეჭკორი).

წყარო

1როგორია ჩვენი სამშობლო

ჩვენი სამშობლო გამოირჩევა ბუნების მრა ვალფეროვნებით. აქ არის მაღალი, მყინვარებით დაფარული მთის მწვე რვალები, გაუვალი და ნათელი ტყეები, ვრცელი ველები და მდე ლოები, შავი ზღვა და მისი ულამაზესი სანაპირო.

ქართველ ხალხზე იაკობ გოგებაშვილი წერდა:„ქართველები სილამაზით თავის სამშობლოს არ დაუვარდებიან, მათი სი-

ლამაზე მთელ ხმელეთზეა განთქმული. ჩამომავლობით უწარჩინებულეს კავ-კასიის ტომს ეკუთვნიან და ნიჭიერ ხალხთა რიცხვში ურევიან... ამისთანა ქვეყნის შესწავლა უცხოსთვისაც საამურია და ქართველისთვის ხომ სირ-ცხვილია, რომ თავისი ქვეყნის გაცნობას არა სცდილობდეს”...

ნამდვილად საგულისხმოა ჩვენი დიდი წინაპრის შეგონება!მაშ, შევისწავლოთ ჩვენი სამშობლო. გავეცნოთ ჩვენი სამშობლოს

ისტორიას და გეოგრაფიას. საქართველო ხომ ლამაზი, ნიჭიერი, მშ რომელი, კეთილი და საოცრად სტუმართმოყვარე ხალხის სამშობლოა.

რაჭა

რასთანაა დაკავშირებული სიტყვა სამშობლო?როგორ ადამიანს შეიძლება ერქვას მამულიშვილი?

მოიფიქრე!

8 9

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

საქართველოს მხარეები

საქართველო მთიანი ქვეყანაა – მრავალფეროვანი ბუ ნებრივი პირობებით, კულტურით და მეურნეობით. ამგვარი მრავალფეროვნება განაპირობებდა საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციებად დაყოფას. ასეთი დაყოფა ჯერ კიდევ მეფე ფარნავაზის დროს არსებობდა.

ამჟამად საქართველოს ტერიტორია დაყოფილია 12 მხარედ, რომელიც მო-ი ცავს ორ ავტონომიურ რესპუბლიკას (აფხაზეთისა და აჭარის); გურიის, იმე-რეთის, კახეთის, მცხეთა-მთიანეთის, რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის, სამეგრელოსა და ზემო სვანეთის, სამცხე-ჯავახეთის, ქვემო ქართლის, ში და ქართლის მხარეებსა და ქალაქ თბილისს. თითოეულ მხარეს თავისი მთავარი ქალაქი ანუ სამხარეო ცენტრი აქვთ.

მხარეები და ავტონომიური რესპუბლიკები იყოფა მუნიციპალიტეტებად ანუ ადმინისტრაციულ რაი ონებად. შემდეგი ერთეული საკრებულოა, რომელშიც ხშირად რამდენიმე სოფელია გაერთი ა ნებული.

ამრიგად, საქართველოს თანამედროვე ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული დაყოფის სისტემა სამსაფეხურიანია:

მხარე მუნიციპალიტეტი საკრებულო

დააკვირდი ქვემოთ მოცემულ რუკას, ჩამოთვალე მასზე აღნიშნული მხარეები, სამ ხარეო ცენტრები. რვეულში გადაიხაზე და შეავსე შემდგომ გვერდზე მოცემული სქემა.

დავალება

I. და აკ ვირ დი სა ქარ თ ვე ლოს მხა რე ე ბის რუ კას და მის მიხედვით გა ა ფე რა დე სა ხელ მ ძღ ვა ნე ლოს და ნარ თ ში მო ცე მუ ლი სა ქარ თ ვე ლოს მხა რე ე ბის კონ ტუ რუ ლი რუ კა.

II. შეადარე საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფა იმ ქვეყნისას, სადაც შენ ცხოვრობ.

III. რვეულში გადაიხაზე ცხრილი და შეავსე.

საქართველო

თბილისი

აფხაზეთისოხუმი

აჭარაბათუმი

ქვეყნისსახელი, სადაც

ცხოვრობ

იმ ქვეყნისტერიტორიული

ერთეული,სადაც ცხოვრობ

ქალაქი,დაბა ანსოფელი

საცხოვრებელიადგილი(უბანი)

IV. შემდეგი გაკვეთილისთვის მსოფლიოს ფიზიკურ რუკაზე მონახე საქართველო, გაიხსენე – რაზე „მოგვითხრობს” საქართველოს ფიზიკური რუკა და წარმოადგინე მოკლე ჩანაწერი (შეგიძლია გამოიყენო დანართში მოცემული საქართველოს ფიზიკური რუკა).

საშინაო დავალება

10 11

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

საქართველოს მდებარეობა და საზღვრებისად მდებარეობს საქართველო

ჩვენი სამშობლო – საქართველო ევროპის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში, კავკასიაში მდებარეობს. კავკასია მოიცავს ტერიტორიას შავ, აზოვისა და კასპიის ზღვებს შორის; კავკასიონი მას ორ ნაწილად: ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიად ყოფს. ჩვენი სამშობლო სამხრეთ კავკასიაში, კერძოდ კი მის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს.

დააკვირდი კავკასიის რუკას. დაა სახელე საქართველოს მოსაზღვრე ქვეყნები. განსაზღვრე ჰორიზონტის რომელი მხრიდან ესაზღვრება მეზობელი ქვეყნები.

კავკასიონი

სახელმწიფო საზღვარი

სამხარეო ერთეულების საზღვარი

დედაქალაქი

ავტონომიური რესპუბლიკის ცენტრი

მხარის ცენტრი

რაიონის ცენტრი

საკლასო დავალება

2

საქართველოს ტერიტორია და საზღვრები

დაახლოებით 300 წლის წინ საქართველოს მოსახლეობას მშობლიური ქვეყნის ტერიტორიისა და ბუნების შესახებ ინფორმაცია ძირითადად ზეპირი და წერილობითი წყაროებიდან ჰქონდა. ჩვენამდე მოღწეული საქართველოს რუკებიდან პირველი ვახუშტი ბაგრატიონის მიერ არის შედგენილი.

საქართველოს ტერიტორიის ფართობი დროთა განმავლობაში იცვლებოდა.

ამჟამად, საქართველოს ტერიტორიის ფართობი 69.7 ათასი კმ2-ია.ჩვენი ქვეყნის სახმელეთო საზღვრის სიგრძე 1660 კმ-ია, შავი ზღვის

სანაპირო ხაზის სიგრძე კი 310 კმ-ს შეადგენს.საქართველოს ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება რუსეთის ფედერაცია,

სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან – აზერბაიჯანი, სამხრეთიდან – სომხეთი და თურქეთი; დასავლეთიდან კი შავი ზღვა.

ზღვისპირა მდებარეობა განაპირობებს საქართველოს მსოფლიო ოკეა-ნესთან და, შესაბამისად, მსოფლიოს ყველა კონტინენტთან კავშირს. ასეთი მდებარეობა, სატრანსპორტო თვალსაზრისით, უპირატესობას ანიჭებს ჩვენს სამშობლოს ისეთ ქვეყნებთან, რომლე ბსაც მსოფლიო ოკეანეზე გასასვლელი არ გააჩნიათ.

ამგვარად, შავ ზღვას დიდი მნიშვნელობა აქვს მსოფლიოს სხვა ქვეყნებთან ურთი ერთობისათვის.

ეს ვახტანგ VI-ის ვა ჟიშვილის, ვახუშტი ბაგრატიონის ბიუსტია. იგი ცნობილი გეოგრაფი და ისტორიკოსი იყო. მან დაწერა ნა შ რომი „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა”, სადაც დაახასიათა საქართველოს ბუნებრივი თავისებურებანი, აგრეთვე 800-მდე გეოგრაფიული ობიექტი. მანვე შეადგინა საქართველოს რუკები.

მეწყ ვი ლეს თან ერ თად და აკ ვირ დი შემ დეგ გვერ დ ზე წარ მოდ გე ნილ სქე მებს, რომ-ლებ ზეც გა მო სა ხუ ლია სა ქარ თ ვე ლოს ტე რი ტო რი ის ცვლი ლე ბა ის ტო რი ის მან ძილ-ზე.

როგორ შეიცვალა საქართველოს ტერიტორია მეფე ფარნავაზის დროიდან დღევანდლამდე? იმსჯელე მეწყვილესთან.

საკლასო დავალება

12 13

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

საქართველო მეფე ფარნავაზის დროს საქართველო მეფე ვახტანგ გორგასლის დროს

საქართველო მეფე დავით კურაპალატის დროს საქართველო მეფე თამარის დროს

საქართველო მეფე ერეკლეს დროს დღევანდელი საქართველო

საქართველო მეფე ფარნავაზის დროს საქართველო მეფე ვახტანგ გორგასლის დროს

საქართველო მეფე დავით კურაპალატის დროს საქართველო მეფე თამარის დროს

საქართველო მეფე ერეკლეს დროს დღევანდელი საქართველო

საქართველო მეფე ფარნავაზის დროს საქართველო მეფე ვახტანგ გორგასლის დროს

საქართველო მეფე დავით კურაპალატის დროს საქართველო მეფე თამარის დროს

საქართველო მეფე ერეკლეს დროს დღევანდელი საქართველო

საქართველო მეფე დავით კურაპალატის დროს

ჭოროხი

თანამედროვე საქართველო

საქართველო მეფე ვახტანგ გორგასლის დროს

ჭოროხი

ჭოროხი

რიონი მტკვარი

რიონი მტკვარი

რიონი მტკვარი

დინოზავრის ნაკვალევი სათაფლიის ნაკრძალში

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://imereti.ge/index.php?lang_id=geo&sec_id=98 http://dpa.gov.ge/sataflia/

საქართველოს გეოლოგიური წარსული

საქართველოს ტერიტორია შორეულ წარსულში

შორეულ წარსულში, ის ტერიტორია, სადაც კავკასია და მათ შორის საქართველო მდებარეობს. თითქმის მთლიანად წყლით იყო დაფარული. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ დაახლოებით 600 მილიონი წლის წინ საქართველოს ტერიტორიის ნაწილი ზღვიდან კუნძულების სახით ამოიზიდა.

საქართველოში უძველესია კავკასიონის ცენტრალური ნაწილი, ძირულის (მთათაშორის ბარში), ლოქის და ხრამის (მცირე კავკასიონი) მასივები.

დინოზავრის ნაკვალევი და სათაფლიის ნაკრძალი

საქართველოს ტერიტორიაზე დაახლო-ებით 100 მილიონი წლის წინ დინოზავრები ბინადრობდნენ. ამ მტაცებელი და ბალა-ხისჭამია ცხოველების 200-მდე ნაკვალევი აღმოჩენილია იმერეთში, ქუთა ისის მახ ლობლად, სათაფლიის ნაკრძალის ტერიტორიაზე.

ნაკრძალის ტყეში ხარობს წიფელი, წაბლი, რცხილა, ბზა, ცაცხვი, მუხა და ბევრი სხვა მცენარე. ტყეში ძუძუმწოვრებიც გვხვდება: ტურა, კვერნა, მაჩვი, მელა, კურდღელი და ციყვი. აქვე ბუდობს გარეული ფუტკარი, რომელიც ხის ფუღუროებში თაფლს ამზადებს. სწორედ ამის გამო დაარქვეს ადამიანებმა ამ ადგილს სათაფლია.

დაახლოებით 35-55 მილიონი წლის წინ საქართველოს ტერიტორიაზე კვლავ გააქტიურდნენ წყალქვეშა ვულკანები, რის შედეგად ხმელეთმა ამოიწია. მცირე კავკასიონის ვულკანებიდან ამონთხეულმა ლავამ ამოავსო უსწორმასწოროები და ჯავახეთის ზეგანი წარმოქმნა. ვულკანების ამოფრქვევა და მთების აზიდვა კავკასიონზეც მიმდინარეობდა. საქართველოს ტერიტორიაზე ყველაზე “ახალგაზრდა” მთათაშორის ბარის ვაკეებია.

3

14 15

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

როგორ გაჩნდა გაქვავებული ტყე?

დაახლოებით 9 მილიონი წლის წინ გოდერძის უღელტეხილის მიდამოები, რომელიც აჭარასა და მესხეთს შორის მდებარეობს, მარადმწვანე ტყით იყო დაფარული. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ვულკანის ამოფრქვევის შედეგად ეს ტყე ფერფლით დაიფარა. ვულკანის ფერფლის ქვეშ მოქცეული ხეები დროთა განმავლობაში გაქვავდა, თუმცა მცენარის ღეროს აღნაგობა შეინარჩუნა.

ზეზვა და მზიამეცნიერები ვარაუდობენ, რომ

თანამედროვე ადამიანის წინაპრები დაახლოებით 2.5 მილიონი წლის წინ აფრიკაში ბინადრობდნენ; აფრიკიდან წა-მო სული ადამიანები კავკასიაში, კერძოდ კი საქართველოს ტერიტორიაზე მილიონ რვაასი ათასი წლის წინ გამოჩნდნენ. საქართველოს ერთ-ერთ უძველეს ნა-ქალაქარ დმანისთან, მეცნიერებმა XX საუკუნის ბოლოს, ევრაზიაში უძველესი ადამიანის ძვლები აღმოაჩინეს. მათ პირველი ევრაზიელები უწოდეს.

დმანისში სხვადასხვა ასაკის ადამიანის ძვლებია ნაპოვნი. მათ საფუძველზე

ფრანგმა მოქანდაკემ ელიზაბეტ დენიმ აღადგინა პირველყოფილი ადამიანის იერ-სახე. მათ ქართული სახელები – “ზეზვა” და “მზია” უწოდეს.

განამარხებული ხე(გოდერძის უღელტეხილი)

ევრაზიის უძველესი“მოქალაქეები” – ზეზვა და მზია

საგაკვეთილო ტექსტის მიხედვით შედგენილია დროის ხაზი.წაიკითხე ქვემოთ მოცემული ფრაზები, შეარჩიე და

რვეულში დროის ხაზზე თანამიმდევრობით ჩაწერე:

ყველაზე ადრეული600 მლნ.წლის წინ

შემდეგიპერიოდი

35-55 მლნ. წლის წინ

ადრეული100 მლნ.წლის წინ

ახლოპერიოდი

9 მლნ.წლის წინ

ბოლოპერიოდი1 800 000წლის წინ

გაქვავდა მარადმწვანე ტყე; საქართველოს ტერიტორიაზე გამოჩნდნენ პირველი ადამიანები; წარმოიქმნა ჯავახეთის ზეგანი; ბინადრობდნენ დინოზავრები;კავკასია და მათ შორის საქართველო წყლით იყო დაფარული

დავალება

რელიეფი

საქართველო მთიანი ქვეყანაა. ჩვენი სამშობლოს ჩრდილოეთ ნაწილში კავკასიონის მაღალი მთებია, ხოლო სამხრეთში მცირე კავკასიონის შედარებით დაბალი მთები და ჯავახეთის მთიანეთია წარმოდგენილი. კავკასიონსა და მცირე კავკასიონს შორის საქართველოს მთათაშორისი ბარია, რომელიც ვაკე ტერიტორიებისგან შედგება.

(იხილე დანართი. დააკვირდი საქართველოს ფიზიკურ რუკას).

კავკასიონი

კავკასიონი მაღალი მთებია. იგი ბევრი ქედისგან შედგება. მათ შორისაა კავ კა სიონის მთა-ვარი ქედი, რომელიც ჩრ დი ლო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმო-სა ვლეთისკენ არის გადაჭიმული. მისი სიგრძე საქართველოს ფარგლებში 700 კილომეტრამდეა. ქედზე აღმართულია თოვლი-თა და მყინვარებით დაფარუ-ლი ულამაზესი მწვერვალები. კავკასიონის უმაღლესი მწვერ-ვალია იალბუზი. იგი რუსეთის ფედერაციაში მდებარეობს. საქართველოს ფარგლებში უმაღლესია შხარა, რომელიც ზღვის დონიდან 5201 მეტრზე მდებარეობს.

კავკასიონის ქედზე ბევრი უღელტეხილია. ისინი ერთმანეთთან აკა ვშირებს ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიას. მათ შორისაა ჯვრის, მამისონის, ყადორის, ქლუხორისა და როკის უღელ ტეხილები. როკის უღელტეხილზე გაყვანილია საავტომობილო გვირაბი, რო მელიც ერთმანეთთან აკავშირებს შიდა ქართლს და ოსეთს (ალა ნიას).

საქართველოს ბუნებრივი პირობები

იალბუზი შხარა

კავკასიონი

4

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://tbilisiguide.ge/wg/t_info.php?id=145&cat=recipe http://www.museum.ge/web_page/geo/index.php?id=8http://www.tabula.ge/print-1951.html

16 17

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

მცირე კავკასიონიდა ჯავახეთის მთიანეთი

მცირე კავკასიონი და ჯავახეთის მთიანეთი მდებარეობს სამხრეთ საქართველოში. აქაური ქედები სი-მაღლით კავკასიონზე დაბალია. მათ შორისაა აჭარა-იმერეთის, თრიალეთის, აბულ-სამსარის, ჯავა-ხეთისა და სხვა ქედები.

მთათაშორისი ბარი

მთათაშორისი ბარის დასავლეთი ნაწილი კო ლხეთის დაბლობს უჭირავს. იგი შავი ზღვისკენ არის დახრილი. კოლხეთის და ბ ლობს აღმოსავლეთით იმერეთის მაღლობი მოსდევს. ლიხის ქედი საქართველოს ორ: დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილად ყოფს. ლიხის ქედის აღმოსავლეთით შიდა ქარ თლის ვაკეა. მას თბილისის ქვაბული მოსდევს. მისგან სამხრეთით ქვემო ქართლის, ხოლო აღმოსავლეთით ივრის ზეგანი იშლება. მთათაშორისი ბარის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში კი ალაზნის ვაკეა წარმოდგენილი.

“წიფის” გვირაბი

ალაზნის ვაკე

კოლხეთის დაბლობი

1. იმუშავე მეწყვილესთან ერთად. გამოიყენე საქართველოს ფიზიკური რუკა, ლეგენდა და განსაზღვრე:

ა) რომელი ფერით აღნიშნავენ რუკაზე მაღალ მთებს?ბ) რომელი ფერით აღნიშნავენ დაბლობს? გ) იპოვე რუკაზე კოლხეთის დაბლობი?დ) სად მდებარეობს ლიხის ქედი, რომელი უღელტეხილი მდებარეობს ამ ქედზე?

2. შეავსე საქართველოს კონტურული რუკა, მასზე დაიტანე საგაკვეთილო ტექსტში მოცემული გეოგრაფიული ობიექტები, გააფერადე სათანადო ფერებით.

შენი აზრით, ხმელეთის ზედაპირის თავისებურებების მიხედვით საქართველოს რომელი ნაწილია უფრო მეტად ხელსაყრელი დასახლებისათვის?

იმსჯელე მეწყვილესთან, დაასაბუთე შენი პასუხი.

აღწერე და ზეპირად წარმოადგინე იმ ქვეყნის რელიეფი, სადაც ცხოვრობ. შეადარე იგი საქართველოს რელიეფს.

დავალება

დავალება

იმსჯელე

18 19

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

დაფიქრდი

დაფიქრდი და გაიხსენე – რომელი ქედია საქართველოსთვის ბუნებრივი ზღუდე. საქართველოს ფიზიკური რუკის დახმარებით ახსენი რატომ?

სა ქარ თ ვე ლოს ტერ ი ტო რი ა ზე მრა ვალ ფე რო ვა ნი ჰა ვა ა: და სავ ლეთ სა ქარ თ-ვე ლო ში – ნო ტი ო, ხოლო აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში – შე და რე ბით მშრა ლი.

სა ქარ თ ვე ლოს მთი ან რა ი ო ნებ ში თოვ ლი რამ დე ნი მე თვის გან მავ ლო ბა ში დევს. ზაფხუ ლი გრი ლი და მოკ ლე ა. რაც უფ რო მაღ ალია მთები, მით უფ რო ხანმოკ ლეა ზაფხუ ლი.

სა ქარ თ ვე ლოს ბარ ში ზა მ თა რი ზო მი ე რი, თუმცა განსხვავებულია. ყვე ლა-ზე თბი ლი ზა მ თა რი შა ვი ზღვის სანაპირო ზოლში იცის. თოვ ლი აქ იშ ვი ა თად მო დის და მა ლე დნე ბა. აქ ზაფ ხ უ ლი ზო მი ე რად ცხე ლია.

ქარი სა ქარ თ ვე ლოს ტე რი ტო რი ა ზე ძირითადად სამი მხრიდან ქრის: დასავლეთიდან, აღმოსავლეთიდან და სამხრეთიდან ქრის. ჩრდილოეთის ცივ ქარებს წინ კავკასიონის მაღალი მთები ეღობება. დასავლეთიდან ანუ შავი ზღვიდან მონაბერ ქარებს ღრუბ ლი ა ნი და ნა ლე ქი ა ნი ამინდი მოაქვს. აღ მო-სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში, ლი ხის ქე დის გა დავ ლის შემ დეგ, ჰა ე რი შედარებით შრება და ნაკლებად ნალექიანია. სამხრეთიდან საქართველოში მშრალი და თბილი ქარები ქრიან.

შავი ზღვიდან “მოტანილი” ღრუბელი აჭარა-იმერეთის ქედის დასავლეთ ფერდობებზე

რო გო რი ჰა ვაა სა ქარ თ ვე ლო ში

მასწავლებლის დახმარებით დაადგინე როგორი ჰავაა იმ ქვეყანაში, სადაც ცხოვრობ; შეადარე იგი საქართველოს ჰავას;

არის თუ არა რაიმე ბუნებრივი ზღუდე იმ ქვეყანაში, სადაც ცხოვრობ.

საკლასო დავალება

სად მო დის ყვე ლა ზემე ტი ნა ლე ქი

სა ქარ თ ვე ლო ში ყვე ლა ზე მე -ტი ნა ლე ქი აჭა რა ში მო დის. ბა -თუმ თან, აჭარა-იმერეთის ქე დის ზღვის კენ მიქ ცე ულ ფერ დობ ზე – ცის კა რას მთის მი და მო ებ ში 4000 მმ-ზე მეტი ნალექი მოდის. ხში რია ნის ლიც. ამი ტომაც შე -არ ქ ვეს მთას „მტირალა”.

ვაშლოვანის ნაკრძალი

მთა “მტირალას” მიდამოები

1. მეწყვილესთან ერთად დაადგინე – რა გავლენას ახდენს შავი ზღვა საქართველოს ჰავაზე?2. როგორ შეიცვლებოდა საქართველოს ჰავა ლიხის ქედი რომ არ ყოფილიყო?

უფროსების დახმარებით გაიგე: 1. ადამიანის ჯანმრთელობისთვის კომფორტულია ჰავა შენს მხარეში?;2. ახდენს თუ არა გავლენას რომელიმე ოკეანე ან ზღვა იმ ქვეყნის ჰავაზე, სადაც შენ ცხოვრობ?3. ჰორიზონტის რომელი მხრიდან ქრის ქარი შენს საცხოვრებელ ადგილას; 4. როგორი ზაფხული და ზამთარი იცის შენს მხარეში.

კა ხეთ ში, ივ რის ზე გნიდან სამხრეთით, მდებარეობს ელდარის ვაკე. აქ ყველაზე მშრალი ჰა ვა ა. იშ ვი ა თად მო-დის ნალექი. წლიურად 400 მმ-მდე ნალექი მოდის. იგი სა ქარ-თ ვე ლო ში ყვე ლა ზე მშრალი ად გი ლია. მის სიახლოვესაა ვაშლოვანის ნაკრძალი.

სად არის ყველაზემშრალი ადგილები

საშინაო დავალება

იმსჯელე

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://vahlovani5.blogspot.com/2008/11/blog-post.html http://www.dpa.gov.ge/index.php?site-id=39&page=2&id=45

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://www.visit-adjara.com/skins/geo/index.php?lan

g=geo&request=custom&id=22

20 21

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

შიგა წყლები

მდინარეები

საქართველოში 26 ათასზე მეტი მდინარეა. ისინი ერთმანეთისგან სიგრძით, წყალუხვობით, დინების სისწრაფით და სხვა მაჩვენებლით განსხვავდება.

ჩვენი ქვეყნის ხმე ლეთის ზედაპირი ორი ძირითადი – და სავლეთისა და აღმოსავლეთის – მიმართულებითაა დახრილი. საქართველოს მდინარეები შავი და კასპიის ზღვის აუზებს მიეკუთვნება. ლიხის ანუ სურამის ქედი საქართველოს მდინარეების მთავარი წყალგამყოფია (იპოვე რუკაზე).

დასავლეთ საქართველოს მდინარეები შავ ზღვაში ჩაედინებიან, ხოლო აღმოსავლეთ საქართველოს მდინარეები მტკვარს უერთდებიან. მტკვარი კი კასპიის ზღვაში ჩა ედინება.

ეს მდინარე რიონია, რომელიც საქართველოში ყველაზე წყალუხვია. კავკასიონის სამხრეთ კალთაზე, ფასის მთაზე იღებს სათავეს და არაერთ ქედს შორის მოედინება. ქუთაისის შემდგომ რიონი კოლხეთის დაბლობზე გადის და შავ ზღვაში, ფოთთან ჩაედინება.

ეს მდი ნა რე ალა ზა ნი ა. იგი აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში მი ე დი ნე ბა და სა ქარ თ ვე-ლოს ფარ გ ლებ ში ყვე ლა ზე გრძე ლი ა. იგი სა თა ვეს იღებს კავ კა სი ონ ზე, ბორ ბა ლოს მთის კალ თე ბი დან. ალა ზა ნი თავ და პირ-ვე ლად ვიწ რო და ძლი ერ დახ რილ ხე ო-ბა ში მო ე დი ნე ბა. აქ იგი მე ტად სწრა ფი ა. ქა ლაქ ახ მე ტას თან და ალაზ ნის ვა კე ზე კი მდო რედ მი ე დი ნე ბა.

წაიკითხე ქვემოთ მოცემული მდინარეთა სახელები. გამოიყენე საქართველოს ფიზიკური რუკა, მოძებნე ისინი რუკაზე და განსაზღვრე – დასავლეთ საქართველოს მდინარეა თუ აღმოსავლეთის. რვეულში გადახაზე და შეავსე ცხრილი: აღნიშნე კონტურულ რუკაზე.

რიონი, მტკვარი, ყვირილა, იორი, ცხენისწყალი, არაგვი, ხობი, ლიახვი, ფარავანი, ხრამი, ბზიფი, ალაზანი, კოდორი, ალგეთი, სუფსა.

ნიმუში:

დასავლეთ საქართველოს აღმოსავლეთ საქართველოს მდინარეები მდინარეები

ტბები და წყალსაცავები

ტბები საქართველოს ბუნების ნამდვილი მშვენებაა. ისინი ერთმანეთისგან განსხვავდებიან ფორმით, სიდიდით, სიღრმით. საქართველოში 800-ზე მეტი ტბაა. მათგან გამოირჩევიან ფარავნის, პალიასტომის, ბაზალეთის, ტაბაწყურის, რიწის და სხვა ტბები. ტბა ბუნებრივი წყალსატევია.

არსებობს ხელოვნური წყალსატევებიც. მათ ქმნიან და წყალსაცავებს უწოდებენ. სწორედ აქ დაგროვილი წყლის საშუალებით ამუშავებენ წყლის (ჰიდრო) ელექტროსადგურებს, რწყავენ მიწას, აშენებენ თევზს. საქართველოში ცნობილია შაორის, ტყიბულის, წალკის, სიონის, ჟინვალის, თბილისისა და სხვ. წყალსაცავები.

ეს ყელის ტბაა. იგი მაღალ მთებში, ცენტრალურ კავკასიონზე, ყელის ზეგანზე მდებარეობს. ყელის ტბა საქართველოში ერთ–ერთი მაღალმთიანი ტბაა. მისი სამხრეთი ნაწილიდან გამოედინება მდინარე ქსანი. ზამთარში ყელის ტბა 7-8 თვით იფარება ყინულით, რომელიც მხოლოდ შუა ზაფხულში დნება. ტბის წყალი მტკნარია.

საკლასო დავალება

22 23

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

ეს ჟინვალის წყალსაცავია. იგი მთიულეთისა და ფშავის არაგვის შეერთების ადგილასაა შექმნილი. მან მთლიანად დატბორა სოფელი ჟინვალი. ადგილობრივი მოსახლეობა ახალაშენებული დაბა ჟინვალის და სოფელ ანანურის ტერიტორიაზე გადასახლდა.

1. რა დადებითი და რა უარყოფითი შედეგები შეიძლება ჰქონდეს წყალსაცავის შექმნას? დაასაბუთე შენი პასუხი.

2. დაადგინე არის თუ არა შენს მხარეში ტბა ან წყალსაცავი? მოინახულე იგი და თანაკლასელებს გაუზიარე შენი შთაბეჭდილებები. დაადგინე რისთვის იყენებენ ტბასა თუ წყალსაცავს?

საქართველოს ფიზიკურ რუკაზე მოძებნე ტბები: ფარავანი, პალიასტომი, ბაზალეთი, ტაბაწყური, რიწა. დაიტანე კონტურულ რუკაზე.

ერთ-ერთ ნაქალაქართან, თმოგვსა და ხერთვისს შორის, მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე მდებარეობს ტბა, რომლისთვისაც ხალხს „თამარის სარკე” შეურქმევია. გადმოცემის თანახმად, თამარ მეფე, რომელიც ამ მხარეში ხშირად იმყოფებოდა, ტბის ანკარა წყალში ისე იცქირებოდა, როგორც სარკეში. უფროსების ან ლიტერატურის დახმარებით მოიძიე ინფორმაცია და დაასახელე ამ ტბის მეორე სახელი.

მოიფიქრე!

საკლასო დავალება

საშინაო დავალება

საქართველოს ბუნებრივი რესურსები

სასარგებლო წიაღისეული

სა ქარ თ ვე ლო სა სარ გებ ლო წი ა ღი სე უ ლის მრა ვალ ფე როვ ნე ბით გა მო ირ ჩე-ვა. არ ქე ო ლო გი უ რი გათხ რე ბის შე დე გად აღ მო ჩე ნი ლია ვერ ცხ ლის, ოქ როს, სპი ლენ ძის, რკი ნი სა თუ თი ხის უძ ვე ლე სი ნივ თე ბი, რაც ადას ტუ რებს, რომ ჩვენს ქვე ყა ნა ში უძ ვე ლე სი დრო ი დან მო ი პო ვებ დ ნენ და იყე ნებ დ ნენ სხვა დას-ხ ვა სა ხის წი ა ღი სე ულს.

სა ქარ თ ვე ლო ში მო ი პო ვე ბა: მად ნე უ ლი წი ა ღი სე უ ლი – მან გა ნუ მი, რკი ნა, სპი ლენ ძი, თუ თი ა, ტყვი ა; სათ ბო ბი – ნავ თო ბი, ქვა ნახ ში რი; სა შე ნი მა სა ლე ბი – მარ მა რი ლო, კირ ქ ვა, თი ხა, ტუ ფი, ან დე ზი ტი და სხვ. სა ქარ თ ვე ლო მდი და-რია მი ნე რალ უ რი წყლე ბით.

სათბობი წიაღისეული

სათ ბობ წი ა ღი სე ულს საწ ვა ვად იყე ნე ბენ.სა ქარ თ ვე ლოს სხვა დას ხ ვა ად გი ლას ნა ვ თო ბი ძველ თა გან ვე არ სე ბობ და.

ვა ხუშ ტი ბა ტო ნიშ ვი ლის ცნო ბით, „ტფილისის სამ ხ რეთ -აღ მო სავ ლე თით დის ნავ თი კი დე სა მტ კუ რი სა სა”. ამას უკავ შირ დე ბა თბი ლი სის ერ თ -ერ თი უბ ნის სა ხე ლი – ნავ თ ლუ ღი. აქ ნავ თო ბი ბუ ნებ რი ვად ამო ე დი ნე ბო და. ამ ჟა-მად ნავ თობს წი ა ღი დან, ჭა ბურ ღი ლე ბის მეშ ვე ო ბით იღე ბენ.

საქართველოში ნავთობის რამდენიმე მნიშვნელოვანი საბადოა ცნობილი.ქვა ნახ ში რის დი დი სა ბა დო ე ბია ტყვარ ჩელ სა და ტყი ბულ - შა ორ ში.

მადნეული წიაღისეული

მანგანუმი მოვერცხლისფერო-მოთეთრო ლითონია. მისი მნიშვნელოვანი საბადოა ჭიათურაში.

საქართველოში რკინის მადნის გამოვლენის სხვადასხვა ადგილია ცნობილი. ყველაზე მდიდარია ფოლადაურის საბადო (ბოლნისის რაიონი).

ქვემო ქართლში, სოფ. კაზრეთის მიდამოებში, ფერად ლითონებს მოიპოვებენ. ხალხმა ამ ადგილს მადნეული შეარქვა. საინტერესოა, რომ კაზრეთის მა დანი, შეიცავს სპილენძს, ტყვია-თუთიას, ვერცხლსა და ოქროს.

საშენი მასალები

საქართველო ძალიან მდიდარია საშენი მასალებით. მათ შორის არის

მადნეულის ღია კარიერი კაზრეთში

5

24 25

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

დე კორატიულ-მოსაპირკეთებელი ქვები (მაგ., მარმარილო, ბაზალტი), საცე-მენტე მასალა, სილა, ხრეში, სააგურე თიხა, სამშენებლო ქვები და სხვ.

ყურადღებას იქცევს სხვადასხვა ფერის მარმარილო. ცნობილია ლოპოტის (კახეთი) თეთრი და შროშის (იმერეთი) ღია წითელი ფერის მარმარილო. ისინი მაღალი ხარისხისაა.

მინერალური წყლები

საქართველო მდიდარია მინერალური წყლებით. მათი რიცხვი ორი ათასს აღემატება, მაგრამ ბევრი მათგანი ჯერ კიდევ საკმაოდ არ არის შე ს წავლილი. ზოგიერთი წყლის სამკურნალო მნიშვნელობა საქართველოს გა რეთაა ცნობილი. ასეთია ბორჯომი, წყალტუბო, საირმე. იქ, სადაც მი ნე რა ლური წყლებია, გაშენებულია კურორტები: ბორჯომი, წყალტუბო, საირმე, მენჯი, ლუგელა, ჯავა, უწერა, შოვი და სხვა. (იპოვე საქართველოს რუკაზე).

ეს კუ რორ ტი ბორ ჯო მი ა. იგი მდი ნა რე ე ბის მტკვრის, ბორ ჯო-მუ ლა სა და გუ ჯა რე თის წყ ლის ნა პი რებ ზეა გა შე ნე ბუ ლი.

ქა ლა ქის და არ სე ბა აქ აღ მო -ჩე ნილ მა მი ნე რა ლურ მა წყა ლ მა გა ნა პი რო ბა. ბორ ჯო მის წყლებს სამ კურ ნა ლოდ იყე ნებ დ ნენ უძ-ვე ლე სი დრო ი დან, რა ზეც მი უ -თი თებს აქ აღ მო ჩე ნი ლი თლ ი ლი ქვით ნა შე ნი აბა ზა ნის ნაშ თე ბი.

მეწყვილესთან ერთად საქართველოს რუკაზე მოძებნე საგაკვეთილო ტექსტში დასახელებული სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვების ადგილები.

გამოიყენე პირობითი აღნიშვნები და დაიტანე საქართველოს კონტურულ რუკაზე.

უფროსების დახმარებით დაადგინე – რომელ სასარგებლო წიაღისეულს მოი-პო ვებენ შენს მხარეში (ქალაქში, სოფელში). განსაზღვრე წიაღისეულის რომელ ჯგუფს (სათბობი, მადნეული, საშენი მასალები, მინერალური წყლები) მიეკუთვნება ისინი და წარ მოადგინე შემდეგ გაკვეთილზე.

საკლასო დავალება

საშინაო დავალება

ჩვენი ქვეყნის მიწა-წყალი, მცენარეთა და ცხოველთა სამყარო, წიაღი-სეული სიმდიდრეები ანუ ყველაფერი ის, რისი გამოყენებაც შეიძლება, წარმოადგენს საქართველოს ბუნებრივ რესურსებს. მათ დიდი მნიშვნე-ლობა აქვთ ქვეყნის მეურნეობისთვის.

რა კავშირშია ბუნებრივი რესურსები და მეურნეობა

სა ქარ თ ვე ლოს რე ლი ე ფი მრა ვალ ფე -როვ ანია, რაც გა ნა პი რო ბე ბს მის სხვა-დას ხ ვაგ ვარ სა მე ურ ნეო გამოყენებას. დაბ ლო ბი და ვა კე ად გი ლე ბი ხელ საყ რე-ლია სოფ ლის მე ურ ნე ო ბის გან ვი თა რე ბის თ-ვის. აქ ად ვი ლია მი წის და მუ შა ვე ბა და გზე-ბის გა ყ ვა ნა. მა ღალ - მ თი ან მხა რე ებ ში კი დი დია ტყე ე ბი თა და სა ძოვ რე ბით და კა ვე-ბუ ლი ფარ თო ბი. სა ძოვ რე ბი მე სა ქო ნე ლო-ბის გან ვი თა რე ბის წი ნა პი რო ბა ა.

შავი ზღვა საქართველოს ანიჭებს ზღვისპირა ქვეყნის უპირატესობას. საქართველოსთვის მსოფლიოს ქვეყნებთან ეკო ნომიკური თუ კულტურული ურთიერთობისთვის შავი ზღვა მნიშვნელოვანია. ზღვისპირა კურორტები დასვენების და ჯანმრთელობის აღდგენის ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა.

სითბოს და ტენის ხელ–საყრელი რაოდენობა ხე ლ -შემწყობი პირობაა სოფ ლ ის მეურნეობის სხვადასხვა დარგის გა ნ ვი თა რებისთვის. მაგალითად, დასავლეთ სა ქა რ თველოს დაბ-ლობ რაიონებში ნალექების სი-უხვე, ნაკლებად ცივი ზამთარი და ხანგრძლივი ზაფხული ხე-ლსაყრელ პირობებს ქმნის სითბოსა და ტენის მოყვარული მცენარეების – ჩაი, მანდარინი, ლი მონი, ფორთოხალი, ფეიხოა და სხვ. გავრცელებისთვის.

საქართველოს წყალუხვი

მთის სათიბ-საძოვრები

ქართული ლიმონი

რა არის ბუნებრივი რესურსი?

26 27

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

მდინარეები ქვეყნის ენერგეტიკის ერთ-ერთ მთავარ წყაროს წარმოადგენენ. ამგვარ მდინარე-ებზე ჰიდროელექტროსადგურებს აშე ნებ-ენ და ელექტროენერგიას გამოიმუშავებენ. მათი მეშვეობით საქართველოს მთლიან-ად შეუძლია დაიკმაყოფილოს მოთხოვნა ელექტროენერგიაზე. მდინარეები და ტბები მდიდარია სხვადასხვა თევზით, მათგან აღსანიშნავია მურწა, ხრამული, წვერა, ლოქო, კობრი და სხვ. წყალი ამოუწურავი ბუნებრივი რესურსია, რაც საქართველოს სიმდიდრეს წარმოადგენს.

საქართველო მდიდარია ხე-ტყის რესურ-სებით. მას ადამიანი დიდი ხანია იყენებს სახლების ასაგებად, ავეჯისა თუ ქაღალდის დასამზადებლად, საწვავად. საუკეთესო ხარისხის ხისგან სხვადასხვა მუსიკალურ ინსტრუმენტსაც ამზადებენ. ხე-ტყე ამოწურვადი ბუნებრივი რესურსია. მას დაცვა და გაფრთხილება სჭირდება.

1. მეწყვილესთან ერთად შეადგინე იმ ბუნებრივი რესურსების ნუსხა, რომლებიც მოიპოვება და გამოიყენება შენს ქალაქსა თუ სოფელში.

2. შეარჩიე რომელიმე ბუნებრივი რესურსი და იმსჯელე მის მნიშვნელობაზე საემიგრაციო ქვეყნისა და შენი რეგიონის განვითარებისთვის.

უფროსების დახმარებით გამოიკვლიე, შენი ოჯახის მიერ ერთი დღის გან მავ-ლობაში მოხმარებული: წყლის, მარილის, ბუნებრივი აირის, ელექტროენერგიის რაოდენობა და მონაცემები შეიტანე ცხრილში.

ნიმუში:

წყალი მარილი ბუნებრივი აირი ელექტროენერგია(ლიტრი) (გრამი) (კუბ. მეტრი) (კვტ. სთ)

მოიფიქრე, რა შეგიძლია გააკეთო მათი დაზოგვის მიზნით.

ენგურის კაშხალი

ხე-ტყე

საკლასო დავალება

საშინაო დავალება

საქართველოს დაცული ტერიტორიები

საქართველოს დაცული ტერიტორიები

ბუნების დაცვის ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა დაცული ტერიტორიების – ეროვნული პარკებისა და ნაკრძალების შექმნა.

საქართველოში დაცული ტერიტორიების ორი ძირითადი სახე არსებობს: სახელმწიფო ნაკრძალი და ეროვნული პარკი. ნაკრძალებში დაუშვებელია ადამიანის სამეურნეო საქმიანობა, მაგალითად ნადირობა, ხეების ჭრა, მცენარეების შეგროვება, თევზაობა. ეროვნული პარკის შექმნის მიზანი იქ არსებული ბუნების შენარჩუნება, ბუნების შესწავლა და ტურიზმის განვითარებაა.

საქართველოში, რომელიც ბუნებრივი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა, აღირიცხება 44 დაცული ტერიტორია, რომელთაგან 14 ნაკრძალია. დაცული ტერიტორიების საერთო ფართობი 4800 კმ2, რაც ქვეყნის ტერიტორიის დაახლოებით 7%-ია.

ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიები

ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიები საქართველოს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში, ივრის ზეგანის დაბოლოებაზე, მდინარე იორსა და ალაზანს შორის, ქ. თბილისიდან 160 კმ-ზე მდებარეობს. მის შემადგენლობაშია ნაკრძალი, ეროვნული პარკი და სამი ბუნების ძეგლი, რომელთა საერთო ფართობი 250 კმ2 აღწევს.

ვაშლოვანის დაცული ტერიტორია

6

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://www.dpa.gov.ge/

28 29

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

დაცული ტერიტორიების ჰავა ზომიერად ნოტიო სუბტროპიკულია, სადაც ნალექების რაოდენობა 400 მმ აღწევს.

ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების მცენარეულობა ძირითადად წარმოდგენილია უროიან-ვაციწვერიანი სტეპებით. აქ გვხვდება ძალზე იშვიათი საკმლის ხე, მშრალი რეგიონების ჭალის (ტუგაის) ტყეები მუხის, ვერხვის, იფანის, ველური ბროწეულის და კაკლის მონაწილეობით.

ვაშლოვანში რამდენიმე ასეული სახეობის მცენარეა, რომელთა შორის აღსანიშნავია ორქიდეების 7 სახეობაა, ქართული ზამბახი, ეიხლერის ტიტა, ველური ვაზი და სხვ.

მრავალფეროვანია დაცული ტერიტორიების ფაუნაც, განსაკუთრებით ბევრია სხვადასხვა ფრინველები. აქვე მრავალი გადამფრენი სახეობა „ისვენებს”. მტაცებელი ფრინველებიდან აღსანიშნავია ბექობის არწივი, სვავი, ორბი, ძელქორი და კაკაჩა. ჭალებში მრავლადაა კოლხური ხოხობი. კლდეებზე ათასობით მერცხალი ბუდობს და კოლონიებს ქმნის. ამგვარ ადგილებს “მერცხლების ქალაქს” უწოდებენ.

ბუნებრივი პირობები ხელსაყრელ გარემოს ქმნის ქვეწარმავლებისთვისაც. აქ ხმელთაშუაზღვის კუს, აზიური მახრჩობელას, ოთხზოლიანი მცურავის, ჩვეულებრივი ანკარას, გიურზას და ბევრი სხვა სახეობების მონახულებაა შესაძლებელი. მწერების სახეობათა რაოდენობა 700 აღწევს, რომელთა შორის 1/7 პეპლებია.

2003 წლის ბოლოს ვაშლოვანში წინააზიური ჯიქი ანუ ლეოპარდი აღმოაჩინეს, რომელიც მოგვიანებით ვაშლოვანის სიმბოლოდ იქცა.

ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიების უნიკალური ბუნებრივი მრავალფეროვნების მონახულება ნებისმიერ მსურველს შეუძლია. აქ კარგადაა განვითარებული ტურიზმი.

ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიები

ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი

ბორჯომის მიდამოებში არსებობს პირველი ეროვნული პარკი კავკასიაში. იგი მე-20 საუკუნის ბოლოს შეიქმნა და ფართობით (600-ზე მეტი კმ2) ევროპის ერთ-ერთი უდიდესი დაცული ტერიტორიაა. იგი მდებარეობს საქართველოს ცენტრალურ ნაწილში, ქ. თბილისიდან დასავლეთით, 140 კმ-ის მანძილზე.

ეროვნული პარკი რამდენიმე ფიზიკურ-გეოგრაფიული და ისტორიულ-გეოგრაფიული პროვინციის მიჯნაზე მდებარეობს, რაც განაპირობებს მის არა მარტო ბუნებრივ, არამედ ეთნოგრაფიულ მრავალფეროვნებას. მის ფარგლებში და უშუალო სიახლოვეს წარმოდგენილია საშუალო მთის კოლხური ტყის, მუხნარი, მუხნარ-რცხილნარი, წიფლნარი, რცხილნარ-წიფლნარი, წიფლნარ-მუქწიწვოვანი და ზედა მთის ტყის ლანდშაფტები.

ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკის ტერიტორიაზე მცენარეულობის განაწილება ეფუძნება როგორც სითბოს, ისე ნალექების განაწილებას. მის ჩრდილოეთ და დასავლეთ ნაწილში ნალექების რაოდენობა 1000 მმ-ია, ხოლო აღმოსავლეთ და სამხრეთ ნაწილში 2-ჯერ ნაკლები. ნალექების ამგვარი განაწილება ბუნებრივი პირობების კონტრასტულობას, საბოლოო ჯამში კი სხვადასხვაგვარი ლანდშაფტების სწრაფ მონაცვლეობას განაპირობებს.

ლანდშაფტების ცვლა, გარდა ნალექების განაწილებისა, თვალსაჩინოა ადგილის სიმაღლის ცვლილებასთან ერთად. ეროვნული პარკის ტერიტორიის შეფარდებითი სიმაღლე 1500 მ აღწევს. აქ ფართოფოთლოვან ტყეებს ჯერ

ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://www.borjomi-kharagauli-np.ge/ge/

30 31

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

შერეული, შემდგომ წიწვოვანი და მაღალი მთის ტყეები ცვლის. ფართოდაა გავრცელებული სუბალპური და ალპური მცენარეულობა, რისი მონახულებაც მცირე მანძილზე გადაადგილებითაა შესაძლებელი.

ეროვნული პარკის ტერიტორიაზე ვხვდებით მცენარეების ისეთ სახეობებს, როგორიცაა: წაბლი, კოლხური მუხა, უთხოვარი, ნაძვი და სოჭი. ცხოველებიდან მნიშვნელოვანია კავკასიური კეთილშობილი ირემი, შველი, მთის არწივი, ორბი, სვავი და კავკასიური როჭო.

ეროვნული პარკი კარგადაა ორგანიზებული ტერიზმის სხვადასხვა სახეობისთვის. მის სიახლოვესაა ბორჯომის მინერალური წყლები, სამთო-კლიმატური კურორტი ბაკურიანი, ბრინჯაოს და ანტიკური ხანის ძეგლები, მე-9-10 საუკუნეების რამდენიმე ცნობილი ეკლესია და ციხე-სიმაგრე.

აჭარა-იმერეთის ქედი

კოლ ხე თის ეროვ ნუ ლი პარ კი

კოლ ხე თის ეროვ ნუ ლი პარ კი და სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში, კოლ ხე თის დაბ-ლობ ზე, შა ვი ზღვის სა ნა პი რო ზოლ ში, ქა ლაქ ფო თის მი და მო ებ ში, ქ.თბი ლი-სი დან 290 კმ-ში მდე ბა რე ობს. იგი და არ ს და კოლ ხე თის სა ერ თა შო რი სო მნიშ-ვ ნე ლო ბის მქო ნე, პრაქ ტი კუ ლად პირ ვან დე ლი სა ხით შე ნარ ჩუ ნე ბუ ლი ჭარ ბ-ტე ნი ა ნი ლან დ შ ფ ტე ბის დაც ვის მიზ ნით, რაც ასე ვე უკავ შირ დე ბა წყლის და გა დამ ფ რენ ფრინ ველ თა სა ბი ნად რო გა რე მოს შე ნარ ჩუ ნე ბას. და ცუ ლი ტე რი-ტო რია წარ მო ად გენს რამ სა რის კონ ვენ ცი ის პირ ველ სა იტს სა ქარ თ ვე ლო სა და კავ კა სი ა ში. ამ ჟა მად პარ კი რამ დე ნი მე სახ მე ლე თო ჭარ ბ ტე ნი ა ნი (ჭაობიანი) და შა ვი ზღვის აკ ვა ტო რი ის ნა წი ლის გან შედ გე ბა. მი სი სა ერ თო ფარ თო ბია 44.3 კმ2, რომ ლის 1/3 საზღ ვაო ტე რი ტო რი ა ზე მო დის.

კოლ ხე თის ეროვ ნუ ლი პარ კის შე მად გენ ლო ბა შია პა ლი ას ტო მის ტბა, რო-მე ლიც რამ დე ნი მე ათა სი წლის წინ შა ვი ზღვის ყუ რე იყო. იგი შა ვი ზღვის გან რამ დე ნი მე მეტ რის სი მაღ ლის დი უ ნუ რი ზო ლი თაა გა მო ყო ფი ლი. ტბის ფარ-თო ბი 18 კმ2-ს აღე მა ტე ბა, ხო ლო სიღ რ მე 3 მეტრს აღ წევს. მი უ ხე და ვად მცი რე ზო მე ბი სა, პა ლი ას ტო მის ტბა მდი და რია სხვა დას ხ ვა სა ხე ო ბის თევ ზით.

ეროვ ნუ ლი პარ კის ტე რი ტო რი ა ზე ფრინ ვე ლე ბის 200-მდე სა ხე ო ბა ბუ-დობს. მათ შო რი საა კოლ ხუ რი ხო ხო ბი. ჭარ ბ ტე ნი ა ნი ტე რი ტო რი ე ბი ევ რო პის

კოლხეთის ეროვნული პარკი

კოლხეთის ეროვნული პარკი

32 33

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

I. სხვადასხვა წიგნებიდან, ინტერნეტიდან, მოიძიე ინფორმაცია საქართველოში არსებული სხვა დაცული ტერიტორიების შესახებ. შეადგინე მათი ჩამონათვალი. ისაუბრე მათ მნიშვნელობაზე.

II. დაადგინე, არის თუ არა რომელიმე დაცული ტერიტორია იმ ქვეყანაში, სადაც შენ ცხოვრობ. ისაუბრე დაცული ტერიტორიის მნიშვნელობაზე.

დავალება

შეარჩიე სწორი პასუხი:1. ვაშლოვანის ნაკრძალში დაცულია მუქწიწვიანი ნაძვი, საკმლის ხე, რცხილა.2. ნაკრძალებში დაშვებულია თევზაობა, სამეცნიერო საქმიანობა, მცენარეების შეგროვება.3. ნაკრძალი, რომელშიც დაცულია კავკასიური კეთილშობილი ირემი ლაგოდეხის, ბორჯომის, ვაშლოვანის.

საშინაო დავალება

ასე უ ლო ბით სა ხე ო ბის ტრა დი ცი უ ლი თავშსე სა ფა რია მიგ რა ცი ის გზა ზე. აქ შე მოდ გო მა სა და გა ზაფხულ ზე მი ლი ო ნო ბით ფრინ ვე ლი „ისვენებს”, ხო ლო ზამ თარ ში არა ერ თი სა ხე ო ბის ფრინ ვე ლი ელო დე ბა გა ზაფხულს.

შა ვი ზღვაში ბი ნად რობს დელ ფი ნის 3 სა ხეო ბა: აფა ლი ნა, თეთ რ გ ვერ და დელ ფი ნი და ზღვის ღო რი. აქ ვე ვხვდე ბით ატ ლან ტურ ზუთხ სა და სვი ას, სკუმ ბ რი ა სა და ორა გულს, ქა შაყ სა და ქა რიყ ლა პი ას, ღორ ჯო სა და მო რე ვის ნა ფო ტას.

კოლხეთის ეროვნული პარკი

შავი ზღვა

შა ვი ზღვის წარსული

შა ვი ზღვა მდე ბა რე ობს სა ქარ თ ვე ლოს და სავ ლე თით. მას სხვა დას ხ ვა დროს სხვა დას ხ ვა სა ხე ლით მო იხ სე ნი ებ დ ნენ. უძ ვე ლეს წარ სულ ში მას „სპერის ზღვა-საც” უწო დებ დ ნენ, რად გან სპე რე ბი – ქარ თ ვე ლი ტო მე ბი – შა ვი ზღვის მიმ დე-ბა რე ტე რი ტო რი ა ზე ცხოვ რობ დ ნენ.

შემ დეგში ბერძნები მას უწო დებ დ ნენ „პონტოს აქ სი ნი ოსს”, რაც არას ტუ-მარ თ მოყ ვა რე ზღვას ნიშ ნავს. შა ვი ზღვის ნა პი რებ ზე ბერ ძ ნე ბის და სახ ლე ბი სა და ადგილობრივ მცხოვრებლებთან კე თილ მე ზობ ლუ რი ურ თი ერ თო ბის დამ-ყა რე ბის შემ დეგ, მას უწო დეს „პონტოს ევ ქ სი ნი ოს” – სტუ მარ თ მოყ ვა რე ზღვა. სახელწოდება “შავი ზღვა” ქართულ წყაროებში პირველად XVI საუკუნეშია მოხსენებული.

შა ვი ზღვის გან ვი თა რე ბის გე ო ლო გი უ რი ის ტო რია რთუ ლი ცაა და სა ინ ტე-რე სოც. იგი რვა მი ლი ო ნი წლის წინ პონ ტოს ზღვის ნა წილს (კასპიის ზღვას-თან ერ თად) წარ მო ად გენ და. ერ თი მი ლი ო ნი წლის წინ პონ ტოს ზღვა ორ ნა-წი ლად გა ი ყო. ამის შემ დეგ, შა ვი ზღვა რამ დენ ჯერ მე შე უ ერ თ და და და შორ და მა რი ლი ან ხმელ თა შუა ზღვას. ყო ველ შე ერ თე ბას შავ ზღვა ში მტკნარ წ ლი ა ნი ფა უ ნის თით ქ მის სრუ ლი გა ნად გუ რე ბა მოს დევ და.

რო გო რია შა ვი ზღვა

რუ კა ზე შავ ზღვას თუ მო ძებ ნი, შე ამ ჩ ნევ რომ იგი ოვა ლუ რი მოყ ვა ნი ლო ბი-სა ა. შავი ზღვა გა და ჭი მუ ლია და სავ ლე თი დან აღ მო სავ ლე თის კენ და მი სი უდი-დე სი სიგ რ ძე 1150 კი ლო მეტ რი ა. ეს ზღვა ფარ თო ბით სა ქარ თ ვე ლო ზე თითქმის 6-ჯერ დი დი ა.

შავი ზღვა

სანაპირო

ბათუმის ბულვარი

7-8

34 35

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

საქართველოს ფარგლებში შავ ზღვას სუს ტად და ნა წევ რე ბუ ლი სა ნა პი რო ხა ზი აქვს. აქ ნა ხე ვარ კუნ ძუ ლე ბი და დი დი უბე ე ბი ნაკ ლე ბად არის. ზამთარში არ იყინება. იგი მო ხერ ხე ბუ ლია ნა ოს ნო ბის თ ვის. შავ ზღვას მრა ვა ლი მდი ნა რე ერ თ ვის.

სა ქარ თ ვე ლოს ფარ გ ლებ ში ზღვის ნა პი რი ერ თ ნა ი რი არ არის: კოლ ხე თის დაბ ლო ბის გას წ ვ რივ იგი და ბა ლი და ვა კი ა ნი ა, ხო ლო დაბ ლო ბის ჩრდი ლო ე-თით და სამ ხ რე თით – მთი ა ნი. აქ მთის კალთები თითქმის ზღვამდე ეშვება.

საქართველოს სანაპირო ზოლის ფარგლებში შავი ზღვა განსაკუთრებული კომფორტულობით გამოირჩევა. წყლის მარილიანობა არ აღემატება 0.2-0.3%, რაც რამდენჯერმე ნაკლებია მისი ცენტრალური და სამხრეთი ნაწილის ანალოგიურ მაჩვენებელზე. წყლის გამჭვირვალობა არ გამოირჩევა მაღალი მაჩვენებლებით (6-8 მ), თუმცა მისი ზაფხულის ტემპერატურა (+24+26oC) ყველაზე მისაღებია რეკრეაციული და ბალნეოლოგიური თვალსაზრისით.

აღსანიშნავია, რომ შავ ზღვაში 200 მეტრის სიღრმის ქვემოთ წყალი შეიცავს მომწამვლელ აირს – გოგირდწყალბადს, რის გამოც მის ფსკერზე სიცოცხლე არ არის.

რუკის გამოყენებით განსაზღვრე – უკავშირდება თუ არა შავი ზღვა რომელიმე ოკეანეს. თუ კი, დაასახელე ოკეანე, ის ზღვები და სრუტეები, რომლებითაც იგი ოკეანეს უკავშირდება.

1. შენი აზრით, რა მნიშვნელობა აქვს საქართველოსთვის შავი ზღვის კავშირს ატლანტის ოკეანესთან.

2. არის თუ არა შავ ზღვაში რომელიმე ნახევარკუნძული.3. ესაზღვრება თუ არა შენი ქვეყანა შავ ზღვას? აქვს თუ არა ზღვაზე გასასვლელი იმ ქვეყანას, სადაც შენ ცხოვრობ?

საკლასო დავალება

მოიფიქრე!

არ გო ნავ ტე ბის მი თის მი ხედ ვით, უძ-ვე ლეს ქარ თულ სა ხელ მ წი ფოს კოლ ხი და წარ მო ად გენ და, რო მელ საც ქარ თ ვე ლე ბი ეგ რისს ეძახ დ ნენ. კოლ ხეთში შა ვი ზღვი-დან იწყე ბო და და თით ქ მის ლი ხის ქე დამ დე აღ წევ და. ამ ქვე ყა ნას მე ფე მარ თავ და. მი სი დე და ქა ლა ქი იყო აია (კუტაია). ზო გი ერ თი მეც ნი ე რის ვა რა უ დით, აია ახ ლან დე ლი ქუ-თა ი სის მახ ლობ ლად უნ და ყო ფი ლი ყო.

კოლ ხი და ში მის დევ დ ნენ მე სა ქონ ლე ო-ბა სა და მე ტა ლურ გი ას. კოლ ხე თის მა ღალ გან ვი თა რე ბას ადას ტუ რებს ბერ ძ ნუ ლი მი თი არ გო ნავ ტე ბის შე სა ხებ.

“არგონავტების” ბერძნული მითი

არგონავტები

ხმელ თა შუ აზღ ვის აუზ ში მდე -ბა რე ობს ბალ კა ნე თის ნა ხევ რა -კუნ ძუ ლი, სა დ აც ძვე ლად ბერ ძ -ნე ბი სახ ლობ დ ნენ და რამ დე ნი მე ბერ ძ ნუ ლი ქა ლაქ სა ხელ მ წი ფო არ სე ბობ და. აქ მდე ბა რე ქა ლაქ - სა ხელ მ წი ფოს – ორ ქო მე ნო სის მე ფის ათა მან ტის ძე სა და ასულს – ფრიქ სე სა და ჰე ლეს – დე დი-ნაც ვ ლის ვე რა გო ბი სა გან და სახ-ს ნე ლად დე დამ, ქალ ღ მერ თ მა ნე ფე ლემ, ცით მო უვ ლი ნა ოქ-როს მატყ ლი ა ნი ვერ ძი. ვერ ძ მა და- ძ მა ზურ გ ზე შე ის ხა და გაფ-რინ და. რო ცა ეგე ო სის ზღვი სა და პრო პონ ტი დის (მარმარილოს ზღვის) სრუ ტეს მი უ ახ ლოვ დ ნენ, ჰე ლე წყალ ში ჩა ვარ და. ამ ად გილს ჰე ლეს პონ-ტი ანუ ჰე ლეს ზღვა ეწო და. ვერ ძ მა ფრიქ სე შა ვი ზღვის ნა პირ ზე მდე ბა-რე აიაში ანუ კოლ ხეთ ში მი იყ ვა ნა. კოლ ხ თა მე ფემ, ჰე ლი ო სის ძემ აიეტ მა, ფრიქ სე სა სახ ლე ში შე ი ფა რა და ცო ლად შერ თო უფ რო სი ასუ ლი ქალ კი ო-პე. ვერ ძი ღმერ თებს შეს წი რეს მსხვერ პ ლად, ხო ლო მი სი ოქ როს მატყ ლი ა ნი ტყა ვი ანუ ოქ როს საწ მი სი მდ. ფა სი სის (რიონის) ნა პი რას, არე სის ჭა ლა ში დიდ მუ ხა ზე ჩა მო კი დეს და მცვე ლად გვე ლე შა პი მი უ ჩი ნეს. ოქ როს საწ მი სი კოლ ხ თა კე თილ დღე ო ბის სიმ ბო ლო გახ და.

მი თის მი ხედ ვით, ერ თ -ერ თი ბერ ძ ნუ ლი სა მე ფოს მფლო ბე ლი თა ვის ძმის წულს იასონს სა მე ფო ტახტს შე პირ და, თუ ის კოლ ხე თი დან ოქ როს საწ მისს ჩა მო ი ტან და. იასო ნი არ გო სის მი ერ (ქალღმერთ ათე ნას დახ მა რე-ბით), აგე ბუ ლი გე მით „არგო”-თი სხვა მეზღ ვა უ რებ თან ერ თად გა ემ გ ზავ -რა კოლ ხეთ ში და მის დე და ქა ლაქს მი ად გა. აქ მათ დახ ვ დათ მე ფის და მი სი ოჯა ხის წევ რე ბის დი დე ბუ ლი სა სახ ლე ე ბი. სა სახ ლე ე ბის ეზო ში სა მი დი დი შად რე ვა ნი ჩქეფ და: ღვი ნის, რძი სა და წყლის.

აიეტ მა ოქ როს საწ მი სის სა ნაც ვ ლოდ უმ ძი მე სი და ვა ლე ბე ბის შეს რუ ლე-ბა მოს თხო ვა იასონს. მას ერთ ღა მე ში სპი ლენ ძის ჩ ლი ქე ბი ა ნი ცეცხ ლის მ-ფ რ ქ ვე ვე ლი ხა რე ბით მი წა უნ და მო ეხ ნა, და და ე ხო ცა იქ აღ მო ცე ნე ბუ ლი მე ომ რე ბი. აიეტის უმ ც როს ასულს, მე დე ას ღმერ თე ბის ნე ბით შე უყ ვარ-და იასო ნი, სწო რედ მი სი დახ მა რე ბით შეძ ლო იასონ მა მე ფის და ვა ლე ბის შეს რუ ლე ბა. აიეტი მიხ ვ და, რომ იასონს მე დეა და ეხ მა რა, ამი ტომ პი რო ბის შეს რუ ლე ბა ზე უარი გა ნაცხა და. მა შინ აიეტ მა მე დე ას მომ ზა დე ბუ ლი წამ-ლით ოქ როს საწ მი სის მცვე ლი გვე ლე შა პი და ა ძი ნა და მე დე ას თან ერ თად სამ შობ ლო ში ფა რუ ლად გა ემ გ ზავ რა. აიეტ მა მას თა ვი სი ვა ჟი და ა დევ ნა, მაგ რამ უკ ვე გვი ან ღა იყო. კოლ ხე თის მე ფემ კე თილ დღე ო ბის სიმ ბო ლო და-კარ გა.

მა ლე იასონ მა უღა ლა ტა მე დე ას და კო რინ თოს (ბერძნული ქა ლაქ - სა-ხელ მ წი ფო) მე ფის ასუ ლი შე ირ თო. მე დე ამ სას ტი კი შუ რი იძია იასონ ზე, წამ ლე ბით მო აკ ვ დი ნა კო რინ თოს მე ფე და მი სი ასუ ლი.

იაზონი და მედეა იტაცებენ ოქროს საწმისს

36 37

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები

შა ვი ზღვის ბი ნად რე ბი

შავ ზღვა ში მრა ვა ლი სა ხე ო ბის თევ -ზი ბი ნად რობს. მათ შო რი სა ა: ორა გუ -ლი, თარ თი, ზუთხი, კე ფა ლი, ღორ ჯო, სვი ა.

ძუ ძუმ წოვ რე ბი დან შავ ზღვა ში გვხვდე ბა დელ ფინ თა სა მი და სე ლა პი-მო ნარ ქის ერ თი სა ხე ო ბა.

წყალ მ ცე ნა რე თა გან სა ქარ თ ვე ლოს სა ნა პი რო ზოლ ში გან სა კუთ რე ბით გავ -რ ცე ლე ბუ ლია შვი ტე ბი, კერ ძოდ, დი ა -ტო მე ბი.

რომელ ზღვაზეა საუბარი ტექსტში?ლეგენდის რომელი ნაწილის მიხედვით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ

კოლხეთში მისდევდნენ მესაქონლეობას და მეტალურგიას.კიდევ რა საქმიანობის შესახებ გვაწვდის ცნობებს ეს მითი?რატომ ერქვათ იაზონს და მათ მხლებლებს არგონავტები?

მოიფიქრე!

როგორია შავი ზღვის მნიშვნელობა და როლი არგონავტების მითის მიხედვით.

იმსჯელე

დაწერე თემა „გარესამყაროსთან კავშირის გზა არგონავტებიდან დღემდე”.

საშინაო დავალება

დელფინი

შავი ზღვის ნავსადგურები და კურორტები

სა ქარ თ ვე ლო ში შა ვი ზღვის სა ნა პი რო ზე სა მი ძი რი თა დი ნავ სად გუ რი ა: ბა თუ მი ს, ფო -თისა და სო ხუ მის. ნავ სად გუ რე ბია ყულევში, ქობულეთში, ანაკლიაში. გემების მეშვეობით სა ქა რ თ ვე ლო დან გა დის სხვა დას ხ ვა ნედ ლე უ -ლი, მა გა ლი თად, ჯართი და მან გა ნუ მი, ხო ლო შე მო დის სა ქარ თ ვე ლო სა და მე ზო ბე ლი ქვეყ ნე -ბის თ ვის სა ჭი რო სა ქო ნე ლი. ამას თან, შავ ზღვა -ში მი მო დი ან სამ გ ზავ რო გე მე ბი, რო მელ თაც ტუ რის ტე ბი გა დაჰ ყავთ.

შა ვი ზღვის სა ნა პი რო ზე მრა ვა ლი კუ რორ ტი ა. მათ შო რი საა ქო ბუ ლე თი, ბა თუ მი, მწვა ნე კონ -ცხი, ურე კი, ბიჭ ვინ თა, გაგ რა, სო ხუ მი. ზაფხუ -ლის თვე ებ ში აქ უამ რა ვი ადა მი ა ნი ის ვე ნებს.

სა ქარ თ ვე ლოს ფარ გ ლებ ში შა ვი ზღვა არას დ-როს არ იყი ნე ბა, რა საც ვერ ვიტყ ვით მის ჩრდი-ლო ეთ ნა წილ ზე. ამის გა მო, სა ქარ თ ვე ლოს პორ-ტე ბი მო ხერ ხე ბუ ლია და მთე ლი წლის მან ძილ ზე ფუნ ქ ცი ო ნი რე ბენ.

შა ვი ზღვის სა ნა პი რო ზოლ ში დას ვე ნე ბის სე ზო ნი რამ დე ნი მე თვეს გრძელ-დე ბა. სა ერ თა შო რი სო სტან დარ ტით გა მორ ჩე უ ლი პლა ჟე ბია კვა რი ათ ში, შეკ ვე-თილ ში, ურეკ ში. საზღ ვაო კუ რორ ტე ბის მიჯ ნა ზე უხ ვი მცე ნა რე უ ლო ბით შე მო-სი ლი მთე ბი ა, რაც ზრდის მათ ეს თე ტი კურ და რეკ რე ა ცი ულ და ნიშ ნუ ლე ბას.

კონტურულ რუკაზე აღნიშნე შავი ზღვის ძირითადი ნავსადგურები და კურორტები საქართველოს ფარგლებში.

იმსჯელე:1. რა იწვევს ზღვის წყლის დაბინძურებას?2. რა შედეგი მოაქვს წყლის დაბინძურებას?3. შენი აზრით, როგორ შეიძლება თავიდან ავიცილოთ ზღვის წყლისა და

სანაპიროს დაბინძურება?

წარმოიდგინე, რომ ნორჩი არქიტექტორი ხარ. შეადგინე პროექტი თემაზე: საქართველოში, შავი ზღვის სანაპიროზე, რომელ ადგილას გაა შენებდი და

როგორ მოაწყობდი ზღვისპირა კურორტს? პროექტი წარმოადგინე შემდეგ გაკვეთილზე.

საკლასო დავალება

მოიფიქრე!

საშინაო დავალება

ბათუმის ნავსადგური

ფოთის ნავსადგური

მედეას ქანდაკება ბათუმში

მე დე ას სა ხელს ბევ რი რამ უკავ შირ დე ბა. ძველ ხალხს ის ქალ ღ მერ თად მი აჩ ნ და, მის სა ხელ ზე აგებ დ-ნენ ტაძ რებს ზო გი ერ თი მეც ნი ე რი მის სა ხელს უკავ-ში რებს მე დი ცი ნის თა ნა მედ რო ვე სა ხით გან ვი თა რე-ბას. თვით ტერ მი ნი მე დი ცი ნაც მი სი სა ხე ლი დან მომ-დი ნა რე ობს. ლე გენ დე ბი სა და ის ტო რი უ ლი წყა რო ე-ბის თა ნახ მად, მე დე ას მკურ ნა ლო ბის სა ო ცა რი ნი ჭი და ცოდ ნა ჰქონ და, მას ბევ რი უკურ ნე ბე ლი სე ნის წამ ლო ბა შე ეძ ლო. რამ დე ნი მე ლე გენ დის მი ხედ ვით, ის ახალ გარ დაც ვ ლილ საც კი აცოცხ ლებ და, მო ხუცთ კი სი ჭა ბუ კეს უბ რუ ნებ და.

38 39

40 41

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

უძველესი ადამიანი საქართველოში

დმანისი

ხელსაყრელი ბუნებრივი პირობების გამო, საქართველოს ტერიტორიაზე უძველესი დროიდან დასახლდა ადამიანი, რომლის ნასახლარები დღემდეა შემორჩენილი.

ქვემო ქართლში დმანისის ნაქალაქარის გათხრების დროს არქეოლოგებმა უძველეს ადამიანთა სადგომებს მიაკვლიეს. აქ აღმოაჩინეს უძველესი ადამიანის ნაშთები და დაადგინეს რომ დმანისში ადამიანი მილიონ შვიდასი ათასი წლის წინ ბინადრობდა, უმარტივეს იარაღებს ამზადებდა და ცხოველებზე ნადირობდა.

ბუ ნე ბა და ადა მი ა ნი უძ ვე ლეს ხა ნა ში

უძ ვე ლეს ხა ნა ში ადა მი ა ნი ნა დი რობ და და შემ გ რო ვებ ლო ბით ირ ჩენ და თავს. თან და თა ნო ბით წარ მო იშ ვა მი წათმოქმედება და მეცხო ვე ლე ო ბა, რაც უდი დე სი ნახ ტო მი იყო კა ცობ რი ო ბის ის ტო რი ა ში.

სა ქარ თ ვე ლო ში ხელ საყ რე ლი პი რო ბე ბი არ სე ბებ და რო გორც მარ ც ვ ლე უ-ლი კულ ტუ რე ბის მოყ ვა ნი სა და მე ბა ღე ო ბა- მე ვე ნა ხე ო ბას, ისე მეცხო ვე ლე ო ბის

დმანისის ნაქალაქარი

9

თრიალეთის ქედი

გან ვი თა რე ბის თ ვის. მეც ნი ე რე ბი ვა რა უ დო ბენ, რომ მი წათ მოქ მე დე ბა აღ მო-სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში უფ რო ად რე უნ და გა ჩე ნი ლი ყო, ვიდ რე და სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში. სამ ხ რეთ სა ქარ თ ვე ლო ში კარ გი პი რო ბე ბი იყო მეცხო ვე ლე ო-ბის თ ვის. სწო რედ მეცხო ვე ლე ო ბა იყო შუა ბრინ ჯა ოს ხა ნა ში (ძვ. წ. III-II ათას-წ ლე უ ლე ბის მიჯ ნა ზე) არ სე ბუ ლი თრი ა ლე თუ რი კულ ტუ რის ეკო ნო მი კუ რი სა ფუძ ვე ლი.

ქარ თ ველ ტომ თა პირ ვე ლი პი ლი ტი კუ რი გა ერ თი ა ნე ბის – დი ა ო ხის წარ მოქ-მ ნა ჭო რო ხის აუზ ში და მტკვრის სა თა ვე ებ თან, მნიშ ვ ნე ლო ვან წი ლად გან პი-რო ბე ბუ ლი იყო ლი თო ნუ ლი მად ნე ბით ამ რა ი ო ნის სიმ დიდ რით, რა მაც აქ მე-ტა ლურ გი ის გან ვი თა რე ბას შე უწყო ხე ლი.

თრი ა ლე თის კულ ტუ რა

ქვე მო ქარ თ ლ ში, თრი ა ლე თის ზე გან ზე არ ქე ო ლო გებ მა გათხ რე ბის შემ დეგ სხვა დას ხ ვა ნივ თე ბი და შე ნო ბა- ნა გე ბო ბე ბის ნაშ თე ბი აღ მო ა ჩი ნეს. აღ მო-ჩე ნის ად გი ლის მი ხედ ვით აქ მცხოვ რებ თა მი ერ შექ მ ნი ლი ცხოვ რე ბის წესს თრი ა ლე თის კულ ტუ რა უწო დეს.

თრი ა ლე თის კულ ტუ რა გა ნე კუთ ვ ნე ბა ეკო ნო მი კუ რად და წი ნა უ რე ბულ მე-სა ქონ ლე- მი წათ მოქ მედ ტო მებს, რო მელ თა გან ვი თა რე ბას ხელს უწყობ და სამ ხ რეთ სა ქარ თ ვე ლოს ბუ ნებ რი ვი პი რო ბე ბი.

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://saunje.ge/index.php?id=731&lang=kahttp://www.kvemokartli.gov.ge/index.php?page=readmore&lang=1&id=192

42 43

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

თრი ა ლე თის კულ ტუ რის ძეგ ლე ბად ით ვ ლე ბა უმ თავ რე სად ყორ ღა ნუ ლი სა მარ ხე ბი – გო რა სა მარ ხე ბი. ყორ ღა ნე ბი ხის ძე ლე ბით ნა გე ბი, და საკ რ ძა ლა-ვი დარ ბა ზე ბი იყო, რო მელ თაც ქვაყ რი ლით და მი წაყ რი ლით ფა რავ დ ნენ.

მდიდ რუ ლი და კარ გი ნა გე ბი ყორ ღა ნე ბი ტომ თა ბე ლა დებს და გვა როვ-ნულ არის ტოკ რა ტი ას ეკუთ ვ ნო და. მომ ც რო და ღა რი ბუ ლი ყორ ღა ნე ბი რი გი-თი მო სახ ლე ო ბი სა იყო.

1. რა კავშირშია ბუნებრივი პირობები და მეურნეობა?2. სად წარმოიქმნა ქართველ ტომთა პირველი პოლიტიკური გაერთიანება

და რომელ ბუნებრივ რესურსებს უკავშირდებოდა იგი?3. რა არის ყორღანი?

ვერცხლის თასი, (ძვ.წ II ათას. დასაწყისი)

ოქროს თასი – თრიალეთი. ძვ.წ. XVII ს

ოქროს ყელსაბამი – თრიალეთი. ძვ.წ. XIX ს.

დავალება

სა მარ ხებ ში აღ მო ჩე ნი ლია ჭურ ჭე ლი (თიხისა და ლი თო ნის); იარაღ - სა ჭურ ვე-ლი (სპილენძის, ბრინ ჯა ოს, ვერ ცხ ლის), სამ კა უ ლი (ოქრო-ვერცხლის, ქვის), რო მელ თა ში რის მრა ვა ლი უტოლ დე ბა მსოფ ლიო ხე ლოვ ნე ბი სა და ხე ლოსნო-ბის სა უ კე თე სო ნი მუშებს.

საქართველოს მოსახლეობა

რა არის მოსახლეობა?

მოსახლეობა ამა თუ იმ ტერიტორიაზე მცხოვრებ ადამიანთა ერთობლი-ობაა. სხვადასხვა ქვეყნები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან მოსახლე ობის რაოდენობით, ტერიტორიული განაწილებით, შემადგენლობით (სქესით, ასაკით, ეროვნებით, რელიგიით და სხვ.) და დასახლების ფორმით.

საქართველოს მოსახლეობის რაოდენობა და შემადგენლობა საუკუნეების განმავლობაში მნიშვნელოვნად იცვლებოდა. ამის შესახებ ინფორმაცია მოგვეპოვება ისტორიული წყაროებიდან, ხოლო მოგვიანებით მოსახლეობის აღწერებიდან.

რა არის მოსახლეობის აღწერა?

მოსახლეობის აღწერით დგინდება ქვეყნის მცხოვრებთა რაოდენობა და შემადგენლობა.

ძველად საქართველოში მოსახლეობის აღწერის ძირითადი მიზანი ლაშქრობაში გასაყვანი მეომრების რიცხვის დადგენა და გადასახადების გადამხდელი მოსახლეობის აღრი ც ხვა იყო. გასულ საუკუნეში საქართველოში მოსახლეობის 6 აღწერა ჩატარდა. დამოუკიდებელ საქართველოში მოსახლეობის პირ ვე ლი აღწერა 2002 წლის იანვარში ჩატარდა. ამ აღწერის მიხედვით საქართველოს მოსახლეობამ შე ად გინა 4601,5 ათასი კაცი (აფხაზეთი სა და ცხინვალის რეგიონის გარეშე 4355 ათასი).

ეს და მო უ კი დე ბე ლი სა ქარ თ ვე ლოს მო სახ ლე ო ბის აღ წე რის მრა ვალ ტო მი ა ნი გა მო ცე მა ა, რო მე ლიც 2003 წელს და იწყო და დღე საც გრძელ დე ბა. ეს ტო მე ბი გან-კუთ ვ ნი ლია სტა ტის ტი კუ რი ინ ფორ მა ცი ის მომ ხ მა რე-ბელ თათ ვის და მე ტად სა ინ ტე რე სო ინ ფორ მა ცი ას შე ი-ცავს სა ქარ თ ვე ლოს მო სახ ლე ო ბის შე სა ხებ.

10

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://www.geostat.

ge/?action=page&p_id=52&lang=geo

44 45

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

მოსახლეობის ტერიტორიული განლაგება

მოსახლეობის ტერიტორიულ განლაგებას განაპირობებს ქვეყნის ბუნებრივი, ეკონომიკური, სოციალური და ისტორიული პირობები. რაც უფრო ხელსაყრელია ეს პირობები, მით უფრო მეტი მოსახლეობაა თავმოყრილი ამა თუ იმ ტერიტორიაზე. ამიტომ სადაც მეურნეობისთვის უკეთესი პირობებია მოსახლეობაც იქითკენ მიისწრაფვის და პირიქით – სადაც მეურნეობის განვითარებას ხელს უშლის ბუნებრივი თუ სხვა ფაქტორები, იქ მოსახლეობა მცირეა.

საქართველოში მოსახლეობა მეტად არათანაბრადაა განლაგებული. კავკასიონის მთიანეთი გამოირჩევა მეურნეობის განვითარების მეტად არახელსაყრელი პირობებით. ამ ტერიტორიაზე ცხოვრობს საქართველოს მთელი მოსახლეობის დაახლოებით 4%. საქართველოს სამხრეთი მთიანეთი შედარებით უკეთესი ბუნებრივი პირობებით გამოირჩევა. კერძოდ, აქ მე-ტია დასამუშავებლად ვარგისი მიწები და ხმელეთის ზედაპირიც ნაკლებად დანაწევრებულია. ამიტომ აქ კავკასიონთან შედარებით ორჯერ მეტი მოსახლეობაა – ამ რეგიონის ხვედრითი წილი საქართველოს მოსახლეობაში 8%-ია.

საქართველოს მთათაშორის ბარში, იშვიათი გამონაკლისის (კოლხეთის დაბლობის რაიონები, ლიხის ქედი, ივრის ზეგანი) გარდა, დასახლებისა და მეურნეობის განვითარებისათვის უაღრესად ხელსაყრელი პირობებია. ამ რეგიონის წილად მოდის საქართველოს მთელი მოსახლეობის 88%. აქ არის თავმოყრილი ჩვენი ქვეყნის თითქმის ყველა მნიშვნელოვანი ქალაქი.

საქართველოს სხვადასხვა მხარეში დასახლების ტიპიც სხვადასხვაა. მაგ. გორაკ-ბორცვიან ადგილებში მოსახლეობა გაფანტულად ცხოვრობს, ქართლისა და კახეთის ბარში – მჭიდროდ, მთიან ადგილებში – მცირერიცხოვან კომლებად და ზოგჯერ ერთმანეთისგან შორიშორსაც.

საქართველოში ყველაზე მჭიდროდ არის დასახლებული მდინარეებისა და ზღვების სანაპიროები, განსაკუთრებული სიმჭიდროვეა ქალაქებში.

შენი აზრით, რატომ არის მჭიდროდ დასახლებული მდინარეებისა დაზღვის სანაპიროები?იმსჯელე მეწყვილესთან ერთად.

იმსჯელე

რომელ ტერიტორიებზე არ ცხოვრობს საქართველოს მთათაშორის ბარში მოსახლეობა და რა არის ამის მიზეზი? რა გავლენას ახდენს ხმელეთის ზედაპირი მოსახლეობის ტერიტორიულ განაწილებაზე?

მოიფიქრე!

ჩაატარე კვლევა. დაადგინე როგორ არის დასახლებული საქართველოს ის მხარე, სადაც ცხოვრობენ (ან ცხოვრობდნენ) შენი წინაპრები.

საშინაო დავალება

მოსახლეობის დინამიკა

მოსახლეობის ბუნებრივი მოძრაობა

მოსახლეობის რაოდენობა ყოველთვის მუდმივი არ არის.დაბადებულებსა და გარდაცვლილებს შორის სხვაობა მოსახლეობის

ბუნებრივ მოძრაობას განაპირობებს. თუ დაბადებულები სჭარბობენ გარდაცვლილებს, მაშინ მოსახლეობა იზრდება ანუ საქმე გვაქვს მოსახლების ბუნებრივ მატებასთან.

ქვემოთ მოცემულია საქართველოს მოსახლეობის ბუნებრივი მატების დინამიკა. გადაიხაზე ცხრილი სამუშაო რვეულში და შეავსე ბოლო სვეტი. რა დასკვნის გამოტანა შეგიძლია?

წელი დაიბადა(ადამიანი)

გარდაიცვალა(ადამიანი)

ბუნებრივი მატება

1943 34000 270001950 83000 270001960 103000 285001980 90000 440001995 57000 500002002 46000 46400

ამგვარად, როგორც ხედავ, ბუნებრივი მატება წლების განმავლობაში ცვალებადია. საქართველოს მოსახლეობის რაოდენობაზე მიგრაციული (ქვეყნიდან გასვლა) პროცესების მიუხედავად, გადამწყვეტ როლს ყოველთვის ბუნებრივი მატება ასრულებდა.

გამოთქვი შენი ვარაუდი და დაასახელე ის ფაქტორები, რომლებიც შენი აზრით, გავლენას ახდენს ბუნებრივი მატების მაჩვენებლის ზრდაზე ან კლებაზე.

1991 წლის შემდეგ საქართველოში უმძიმესი დემოგრაფიული მდგომა-რეობა შეიქმნა. ეს გამოიწვია რთულმა პოლიტიკურმა და ეკონომიკურმა ვითარებამ. ქვეყნის გარეთ სამუშაოდ წასულთა რიცხვმა შეადგინა რამდენი-მე ასეული ათასი ადამიანი, რომელთა უმრავლესობა ახალგაზრდობაა. ამან კი მკვეთრად შეამცირა ბუნებრივი მატება.

მოიფიქრე!

საკლასო დავალება

11

46 47

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

მიგრაცია

მიგ რა ცია ლა თი ნუ რი სიტყ ვაა და „გადასვლას”, „გადასახლებას” ნიშ ნავს. მიგ რა ცია შეიძლება იყოს: ში და და გა რე, მუდ მი ვი ან დრო ე ბი თი, ნე ბა ყოფ-ლო ბი თი ან იძუ ლე ბი თი. მიგ რა ცი ას მრა ვა ლი გა მომ წ ვე ვი მი ზე ზი აქვს – ეკო-ნო მი კუ რი, პო ლი ტი კუ რი, ეკო ლო გი უ რი და სხვა. მო ცე მუ ლი ად გი ლი დან მო-სახ ლე ო ბის წას ვ ლას ემიგ რა ცია ეწო დე ბა, ჩა მოს ვ ლას კი – იმიგ რა ცი ა.

ის ტო რი უ ლად სა ქარ თ ვე ლო ში ში და მიგ რა ცია გან პი რო ბე ბუ ლი იყო მო სახ-ლე ო ბის უსაფ რ თხოდ ცხოვ რე ბის ფაქ ტო რით. შე და რე ბით მშვი დო ბი ან პე რი-ოდ ში მო სახ ლე ო ბის მთი დან ბარ ში ჩა სახ ლე ბის პრო ცე სი მიმ დი ნა რე ობ და. ომე ბის დროს კი მო სახ ლე ო ბა ან მთებ ში იხიზ ნე ბო და, ან საზღ ვ რის პი რა რე-გი ო ნე ბი დან ში და რე გი ო ნებ ში გა და დი ო და.

ში და მიგ რა ცია სა ქარ თ ვე ლო ში ძი რი თა დად სოფ ლი დან ქა ლაქ ში აღი ნიშ-ნე ბო და. სტა ტის ტი კო სე ბის მო ნა ცე მე ბით, გა სულ სა უ კუ ნე ში სა ქარ თ ვე ლო ში 70 წლის მან ძილ ზე თით ქ მის მი ლი ონ მა კაც მა და ტო ვა სო ფე ლი და ქა ლა ქის მცხოვ რე ბი გახ და.

ასეთ მა ში და მიგ რა ცი ამ სე რი ო ზუ ლი პრობ ლე მე ბი შექ მ ნა. ქარ თუ ლი სოფ-ლის მო სახ ლე ო ბა მნიშ ვ ნე ლოვ ნად შემ ცირ და, ბევრ მათ გან ში მხო ლოდ ხან დაზ-

მუ ლე ბი ღა დარ ჩ ნენ, ხო ლო ზო-გი ერ თი მთის სო ფე ლი სა ერ თოდ და ცა რი ელ და. ამის გა მო, მნიშ-ვ ნე ლოვ ნად გა ი ზარ და ქა ლა ქის მო სახ ლე ო ბაც. ეს პირ ველ რიგ ში ეხე ბა თბი ლისს, სა დაც სა ქარ თ ვე-ლოს მო სახ ლე ო ბის 1/4-მა მო ი ყა-რა თა ვი.

ლტოლვილები და იძულებით გადაადგილებული პირები

ლტოლვილი ეწოდება პირს, რომელიც ომის, პოლიტიკური კონფლიქტის, ეკონომიკური თუ ეკოლოგიური კატასტროფების, ეპიდემიის ან სხვა რაიმე საგანგებო ვითარების გამო იძულებულია დატოვოს სამშობლო და სხვა ქვეყანაში ეძებოს თავშესაფარი. პირი, რომელიც იმავე მიზეზების გამო ტოვებს მშობლიურ კერას, მაგრამ რჩება ქვეყნის ფარგლებში, იძულებით გადაადგილებული პირია.

ბოლო წლებში საქართველოში, კერძოდ კი აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონში მიმდინარე მოვლენებმა, ლტოლვილებისა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა მრავალათასიანი არმია წარმოქმნა.

როგორც ვარაუდობენ, ჩვენი ქვეყნის ფარგლებს გარეთ 100 ათასამდე ლტოლვილი ცხოვრობს. იძულებით გადაადგილებული პირი საქართველოში 286 ათასია, რომელთა უმრავლესობა (270 ათასი) აფხაზეთიდანაა დევნილი. მათი უდიდესი ნაწილი ამჟამად სამეგრელოს რაიონებში, აგრეთვე თბილისში, ქუთაისსა და რუსთავში ცხოვრობს.

მაღალმთიანი სოფელი. ხევსურეთი

მოსახლეობის სქესობრივი სტრუქტურა, ანუ მამაკაცებისა და ქალების რიცხოვნობის თანაფარდობა მეტად მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია. მო-სახლეობის ასაკობრივი სტრუქტურა გვიჩვენებს მოსახლეობის განაწილებას ცალკეული ასაკობრივი ჯგუფის მიხედვით. მთელ მსოფლიოში და საქა-რთველოში გამოყოფენ სამ ძირითად ასაკობრივ ჯგუფს: 0-დან 15 წლამდე შრომისუნარამდელი ასაკი; 15-დან 65 წლამდე – შრომისუნარიანი ასაკი; 65 წლის და უფროსი – შრომისუნარიანობის შემდგომი ანუ საპენსიო ასაკი.

სქესობრივი სტრუქტურა

მსოფლიოში ახალშობილთა შორის, ჩვეულებრივ, ვაჟები სჭარბობენ გო-გონებს. ეს უპირატესობა საშუალო ასაკამდეა შენარჩუნებული. თუმცა ცხო-ვრების განმავლობაში მამაკაცები უფრო მეტად ხდებიან სხვადასხვა სახის უბედური შემთხვევისა თუ დაავადების მსხვერპლი. ამიტომ ქალის სიცო-ცხლის ხანგრძლივობა უფრო მეტია, ვიდრე მამაკაცების. საქართველოშიც ქალების რაოდენობა მნიშვნელოვნად აჭარბებს მამაკაცებისას. ჩვენში დაახლოებით 250 ათასით მეტი ქალია, ვიდრე მამაკაცი.

სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა და ეროვნული შემადგენლობა

ასაკობრივი სტრუქტურა

საქართველოს მოსახლეობის შემადგენლობაში განუხრელად მცირდება ახალგაზრდების ხვედრითი წილი ხანდაზმულთა რიცხვის გადიდების გამო.

გარდა ზემოაღნიშნული სამი ასაკობრივი ჯგუფისა, მიღებულია აგრეთვე მოსახლეობის დაყოფა საქმიანობისა და ფუნქციების მიხედვით. გამოყოფენ სკოლამდელ, სასკოლო, საქორწინო, საპენსიო, წვევამდელ და სხვა ასაკებს.

დაადგინე შენი ოჯახის წევრების ასაკი და განსაზღვრე, თუ რომელ ასაკობრივ ჯგუფს ეკუთვნიან ისინი.

საშინაო დავალება

12

48 49

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

ქვემოთ მოცემულია საქართველოს მოსახლეობის ასაკობრივი სტრუქტურა, წლების მიხედვით განიხილე და გააანალიზე იგი.

აღწერის წელი

15წლამდე

15-65წელი

65 წლისა და უფროსი

სულ

1939 1310 2030 204 3544

1989 1340 3590 478 5408

2002 909 2893 553 4355

ათასი კაცი

ეროვნული შემადგენლობა

საქართველო მრავალეროვანი ქვეყანაა. მოსახლეობის უდიდეს ნაწი ლს ქართველები შეადგენენ. მათთან ერთად აქ ცხოვრობენ: აზე რბაიჯანელები, სომხები, რუსები და სლავური წარმოშობის სხვა ეროვნებანი (უკრაინელები, ბელორუსები), უძველესი დროიდან საქართველოში ცხოვრობენ ქართველი ებრაელები. საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში დასახლებული არიან აფხაზები, ოსები, ბერძნები, იეზიდები.

საქართველოს მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი მართლმადიდებელი ქრისტიანია. თუმცა, ჩვენს სამშობლოში კათოლიკები, მუსლიმები, იუდეველები და სხვა აღმსარებლობის მიმდევრებიც ცხოვრობენ.

საკლასო დავალება

დაადგინე შენი “საკვირაო სკოლის” მოსწავლეთა სქესობრივი სტრუქტურა და სამუშაო ფურცელზე დახაზე წრიული დიაგრამა.

საკლასო დავალება

15 წლამდე

15-65 წელი

65 წლისა და უფროსი

13%

66%

21%

საქართველოს მეურნეობა

მე ურ ნე ო ბის ძი რი თა დი დარ გე ბი

სა ქარ თ ვე ლოს მრა ვალ ფე რო ვან მა ბუ ნე ბამ გა ნა პი რო ბა ქარ თ ვე ლი ხალ ხის ეთ ნოგ რა ფი უ ლი მრა ვალ ფე როვ ნე ბა, ქარ თუ ლი ენის დი ა ლექ ტე ბის, ფოლ კ-ლო რის, ტრა დი ცი ე ბის, ჩაც მუ ლო ბის, მი სი სამ ზა რე უ ლოს სიმ დიდ რე და მრა-ვალ გ ვა რო ბა. იგი ვე შე იძ ლე ბა ით ქ ვას გან სახ ლე ბის ფორ მებ ზე, ხალ ხურ არ-ქი ტექ ტუ რა სა და მე ურ ნე ო ბა ზე. ცხა დი ა, რომ სა ქარ თ ვე ლო ში ძი რი თა დად მე ურ ნე ო ბის ის დარ გე ბი გან ვი თარ და, რომ ლე ბიც ჩვენს ბუ ნებ რივ პი რო ბებს შე ე სა ბა მე ბო და.

სა ქარ თ ვე ლო ში მრეწ ვე ლო ბის დარ გე ბი დან ამჟამად გან ვი თა რე ბუ ლია მე-ტა ლურ გი ა, მან ქა ნათ მ შე ნებ ლო ბა, ქი მი უ რი მრეწ ვე ლო ბა, სა შენ- მა სა ლა თა მრეწ ვე ლო ბა, ხე- ტყი სა და ქა ღალ დის წარ მო ე ბა, მსუ ბუ ქი და კვე ბის მრეწ ვე-ლო ბის სხვადასხვა დარ გე ბი.

ქარ ხა ნა „კასპიცემენტი”-ს მი ერ წარ მო ე-ბუ ლი სხვა დას ხ ვა მარ კის ცე მენ ტი და კლინ-კე რი არა მარ ტო სა ქარ თ ვე ლოს, არა მედ საქარ თ ვე ლოს გა რე ბა ზარ საც ამა რა გებს. ქარ ხა ნა ში წარ მო ე ბულ მა ცე მენ ტ მა ხე ლი შე უწყო ავ ტო ბა ნის სწრაფ მშე ნებ ლო ბას.

ქა ლაქ რუს თა ვის ნა ხე ვარ სა უ კუ ნო ვა ნი სა წარ მო „აზოტი” აზო ტო ვა ნი სა სუ ქე ბის ერ-თა დერ თი მწარ მო ე ბე ლია სამ ხ რეთ კავ კა სი ის რე გი ონ ში.

სა წარ მოში წარმოებული ქიმიური პრო-დუქ ცი ა , როგორიცაა ამო ნი უ მის გვარ-ჯი ლა, ამო ნი უ მის სულ ფა ტი, ნატ რი უ მის ცი ა ნი დი, ამი ა კი თხე ვა დი, ამი ა კი აირა დი, ამი ა კის წყა ლი, ნახ ში რორ ჟან გი, ჟან გ ბა დი თხე ვა დი, ჟან გ ბა დი აირა დი, აზო ტი თხე ვა-დი, აზო ტი აირა დი, აზოტ მ ჟა ვა თუ მშრა ლი ყი ნუ ლი მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში გადის სარეალიზაციოდ.

13-14

წრი ულ დი აგ რა მა ზე მო ცე-მუ ლია სა ქარ თ ვე ლოს მო სახ ლე-ო ბის ასა კობ რი ვი სტრუქ ტუ რა 2002 წლის მო სახ ლე ო ბის აღ წე-რის შე დე გე ბის მი ხედ ვით

50 51

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

„ბორჯომის” წარ მო ე ბა სა ქარ თ ვე ლო ში არ სე ბულ უძ-ვე ლეს წარ მო ე ბა თა რიცხვს ეკუთ ვ ნის. ამ ბრენ დის გან-ვი თა რე ბის ის ტო რია შეგ ვიძ ლია სამ ეტა პად დავ ყოთ: მე ფის რუ სე თის პე რი ო დი, რო დე საც „ბორჯომი” აღ მო-ა ჩი ნეს; საბ ჭო თა ეპო ქა, რო დე საც ამ წყალს მი უძღ ვ ნეს უამ რა ვი სა მეც ნი ე რო კონ ფე რენ ცია და თა ნა მედ რო-ვე ეპო ქა, რო დე საც „ბორჯომისგან” შე იქ მ ნა მსოფ ლიო მნიშ ვ ნე ლო ბის ბრენ დი.

ბორ ჯო მის ჩა მოს ხ მა ავ ტო მა ტი ზე ბულ ტექ ნო ლო-გი ურ ხა ზებ ზე ხორ ცი ელ დე ბა. მა თი სიმ ძ ლავ რე შე საძ-ლებ ლო ბას იძ ლე ვა, მთლი ა ნად იქ ნას ათ ვი სე ბუ ლი მო-პო ვე ბუ ლი წყლის რე სურ სი.

2010 წე ლის კომ პა ნი ამ 120 წლის იუბი ლე აღ ნიშ ნა. ამ ჟა მად კომ პა ნია მსოფ ლი ოს 30-მდე ქვე ყა ნა ში აწარ-მო ებს “ბორჯომის” მინერალური წყლის ექსპორტს.

განახლებული ბორჯომის პარკი წყარო ბორჯომის პარკში

ამ ჟა მად საქ რ თ ვე ლო ში სამ რეწ ვე ლო სა წარ მო თა თით ქ მის ნა ხე ვა რი კვე ბის პრო დუქ ტე ბის წარ მო ე ბი თაა და კა ვე ბუ ლი. კვე ბის მრეწ ვე ლო ბის ნედ ლე უ ლი სოფ ლის მე ურ ნე ო ბის პრო დუქ ცი ა ა. იმის გა მო, რომ ჩვე ნი სოფ ლის მე ურ ნე ო-ბა მრა ვალ ფე რო ვა ნი ა, ასე ვე მრა ვალ ფე რო ვა ნია კვე ბის მრეწ ვე ლო ბა ში დამ-ზა დე ბუ ლი პრო დუქ ცი აც.

სა ქარ თ ვე ლო ში ფუნ ქ ცი ო ნი რებს პუ რის, მა კა რო ნის, სა კონ დიტ რო, შაქ-რის, ზეთ სახ დე ლი, ღვი ნის, ჩა ის, ლუ დის, ხილ - ბოს ტ ნე უ ლის, თამ ბა ქოს, რძის, მი ნე რა ლუ რი წყლი სა და სხვა და სა ხე ლე ბის ასე უ ლო ბით სა წარ მო, ფაბ რი კა, კომ ბი ნა ტი და გა ერ თი ა ნე ბა. ჩვენ ში დამ ზა დე ბუ ლი სა ქონ ლის ნა წი ლი კვლავ ინარ ჩუ ნებს სა ექ ს პორ ტო და ნიშ ნუ ლე ბას და მოთხოვ ნი ლე ბით სარ გებ ლობს საზღ ვარ გა რეთ. გარ და ამი სა, ქარ თუ ლი პრო დუქ ცი ით და ინ ტე რეს და მრა ვა-ლი ცნო ბი ლი უცხო უ რი ფირ მა. მა თი ინ ვეს ტი ცი ე ბი ხელს შე უწყობს მა ღალ-ხა რის ხო ვა ნი კონ კუ რენ ტუ ნა რი ა ნი სა ქონ ლის წარ მო ე ბ ას და, შე სა ბა მი სად, ქარ თუ ლი სოფ ლის აღორ ძი ნე ბა საც.

სოფლის მეურნეობა

სოფ ლის მე ურ ნე ო ბა მრეწ ვე ლო ბას თან ერ თად სა ქარ თ ვე ლოს ეკო ნო მი-კის უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნე სი დარგი ა. ეს გან პი რო ბე ბუ ლია არა მხო ლოდ იმით, რომ სოფ ლის მე ურ ნე ო ბა უზ რუნ ველ ყოფს მო სახ ლე ო ბას კვე ბის პრო დუქ ტე-ბით, არა მედ იმი თაც, რომ იგი ამა რა გებს მრეწ ვე ლო ბას ნედ ლე უ ლით, ხელს უწყობს ტრან ს პორ ტი სა და ვაჭ რო ბის გან ვი თა რე ბას.

მევენახეობა საქართველოს სოფლის მეურნეობის ტრადიციული დარგია აქ ვაზის გაშენება-მოვლის წესები ცნობილი იყო ძვ. წ. 3200-3300 წლის წინათ. ადგილობრივი მევენახეობის სიძველეზე მიუთითებს არქეოლოგიური და ეთნოგრაფიული მასალები, წერილობითი წყაროები, მდიდარი ხალხური ტერმინოლოგია და სხვა. განათხარი მასალა მოწმობს, რომ II ათასწლეულის ბოლოს მევენახეობა საქართველოში უკვე საკმაოდ დაწინაურებული იყო. ამას ადასტურებს კახეთში აღმოჩენილი ვაზის ნამგლისებრი სასხლავი, რომელიც ბრინჯაოსაგან იყო დამზადებული. სოფ. ნინოწმინდის სამაროვანზე ნაპოვნი წიპწეპი, რაც რქაწითელისა და მწვანე ვაზის ჯიშის არსებობაზე მიუთითებს და სხვა.

ამჟამად, მევენახეობა აღმავლობას განიცდის. სწარაფი ტემპით იზრდება ის ფართობები, რომლებზედაც შესაძლებელია საექსპორტო ღვინოებისათვის შესაფერისი ჯიშის ყურძნის მოყვანა.

მარ ც ვ ლე უ ლი კულ ტუ რე ბი დან ხორ ბალს მთლი ა ნი ფარ თო ბის 1/3 უკა ვი ა, ჩვე ნ ში ხორ ბა ლი ძი რი თა დად აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში მოჰ ყავთ და იგი ძი რი თა დად სა პუ რე ჯი ში სა ა. ხორ ბ ლის სა უ კე თე სო ჯი შია “ვარძია”.

სი მინ დი პო პუ ლა რო ბით სარ გებ ლობს სა მეგ რე ლოს, აფხა ზა თის, რა ჭის, იმე რე თის და გუ რი ის მო სახ ლე ო ბის დიდ ნა წილ ში. საქ რ თ ვე ლო ში სი მინ დით ნა თეს ფარ თობს პირ ვე ლი ად გი ლი უკა ვია რო გორც მარ ც ვ ლო ვან, ასე ვე მემ-ცე ნა რე ო ბის სხვა კულ ტუ რა თა შო რის.

ქართული ღვინის კომპანია “ბა-დაგონი” დაარსდა საქართველოში მეღვინეობის ცენტრში – კახეთში, ახმეტის რაიონის სოფელ ზემო ხო-დაშენში.

კომპანია აწარმოებს ოცამდე დასახელების ღვინის და მათ შორის ისეთ ტრადიციულ და პოპულარულ ბრენდებს, როგორებიცაა “წინან-დალი”, “ხვანჭკარა”, “ვაზისუბანი”, “საფერაფი”, “მუკუზანი”, “ალაზნის ველი”, “ქინძმარაული”, “ახაშენი”.ღვინის ქარხანის მარანი

52 53

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

კარ ტო ფი ლი უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნე სი საკ ვე ბი კულ ტუ რა ა, რო მელ საც სა მარ თ-ლი ა ნად უწო დე ბენ “მე ო რე პურს”. სა ქარ თ ვე ლო ში სა ად გეო კარ ტო ფი ლი, რო-მელ საც მა ღა ლი სა ექ ს პორ ტო მნიშ ვ ნე ლო ბა გა აჩ ნი ა, ძი რი თა დად ქვე მო ქარ-თ ლის რე გი ონ ში მოჰ ყავთ, საგ ვი ა ნო კარ ტო ფი ლის ტრა დი ცი უ ლი რა ი ო ნე ბი კი სამ ცხე- ჯა ვა ხეთ ში ა.

ეს გახ ლავთ ქარ თუ ლი ხორ-ბა ლი “წი თე ლი დო ლი”, რომ-ლის გა ნაც სა უ კე თე სო ხა რის-

ხის პუ რი ცხვე ბა.

სა ქარ თ ვე ლო ში კარ ტო ფი ლის ნა თე-სე ბი პირ ვე ლად 1820-იან წლებ ში გაჩ ნ-და თბი ლი სის ახ ლო მახ ლო, 1975 წელს კარ ტო ფი ლის ნა თე სებ მა უკ ვე 28 ათას ჰა-ს აღემატებოდა.

სა ქარ თ ვე ლო ში კარ ტო ფი ლის ფარ-თოდ გავ რ ცე ლე ბუ ლი ჯი შე ბი ა: მა ჟეს-ტი კი, თრი ა ლე თუ რი სა ხალ ხო, ლორ ხი, ეპი კუ რი და სხვა.

ბოსტნეულ კულტურებზე (პომიდორი, კიტრი, კომბოსტო, ხახვი, წიწაკა, სხვადასხვა მწვანილეულობა და სხვ.) მუდამ დიდი მოთხოვნელებაა. იგი საქართველოში ყველგან მოჰყავთ, თუმცა მასობრივად დიდი ქალაქების მახლობლადაა გავრცელებული

ტექ ნი კუ რი კულ ტუ რე ბი დან სა ქარ თ ვე ლო ში მოჰ ყავთ თამ ბა ქო (შიდა აჭა-რა ში, აფხა ზეთ ში, გუ რი ა ში, სა მეგ რე ლო ში, კა ხეთ ში) მზე სუმ ზი რა (კახეთში, ქვე მო ქარ თ ლ ში) შაქ რის ჭარ ხა ლი (შიდა ქარ თ ლ ში) სოიო (დასავლეთ სა ქარ-თ ვე ლო ში).

სამკურნალო და არომატული (ეთერზეთოვანი) მცენარეების – ვარდის რეჰანის, ევკალიპტის, დაფნის, ნემსიწვერას და სხვათა მოყვანისა და წარმოების კარგი ტრადიცია და ბუნებრივი პირობებია ძირითადად შავიზღვისპირა რაიონებში, შიდა კახეთსა და ქვემო ქართლში.

და სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში მოჰ ყავთ ციტ რუ სო ვა ნი კულ ტუ რე ბი და ჩა ი, თუმცა მათი მოსავლიანობა ამჟამად შემცირებულია.

მეცხოველეობა სოფლის მეურნეობის მეორე უმნიშვნელოვანესი დარგია. ამჟამად საქართველოში მხსვილფეხა რქოსანი პირუტყვის (ძროხა, კამეჩი, ხარი) რაოდენობა მილიონ სამასი ათას სულს აღემატება. აღსანიშნავია, რომ საქონლის უმეტესობა დაბალი და საშუალო მწარმოებლურობით, თუმცა მაღალკალორიულობითაა ცნობილი.

საქართველოში მესაქონლეობის რაიონები (ხევსურეთი, რაჭა, სამეგრელო, მთიანი აჭარა და გურია, მესხეთ-ჯავახეთი) ძირითადად სუბალპური და ალპური მცენარეულობის გავრცელების არეს ემთხვევა.

მეცხვარეობა აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანი რეგიონების ტრადიციული დარგია, დასავლეთ საქართველოში კი ძირითადად თხის მოშენებას მისდევენ. გარკვეულ აღმავლობას განიცდის მეფრინველეობა, მებოცვრეობა და მეფუტკრეობა.

მეფუტ კ რე ო ბა სა ქარ თ ვე ლო ში მო სახ ლე ო ბის თ ვის ერ თ -ერ თი უძ ვე ლე სი და მა ღალ შე მო სავ ლი ა ნი დარ გი იყო ოდით გან ვე. ის ტო რი ულ წყა რო ებ ზე დაყ-რ დ ნო ბით, ძვე ლი წელ თაღ რიცხ ვის მე-4 სა უ კუ ნე ში კოლ ხეთ ში, ქარ თ ველ თა ტო მე ბი უკ ვე სარ გებ ლობ დ ნენ ში ნა უ რი მე ფუტ კ რე ო ბის პრო დუქ ტით.

ცხვრის ფარა

მე-20 სა უ კუ ნე ში ქარ თულ მა ფუტ-კარ მა არა ერ თხელ მი იპყ რო მსოფ ლიო სა ზო გა დო ე ბის ყუ რადღე ბა. კერ ძოდ, რო გორც ყვე ლა სხვა ჯი შის ფუტ კარ-თან შე და რე ბით გრძელ ხორ თუ მი ან მა და თვი ნი ერ მა, პრო დუქ ტი უ ლო ბაც არ დათ მო - 1961 წელს გერ მა ნი ა ში სა ერ-თა შო რი სო გა მო ფე ნა ზე, 1965 წელს ბუ ქა რეს ტ ში მე ფუტ კ რე ო ბის XX სა ი უ-ბი ლეო სა ერ თა შო რი სო კონ გ რეს ზე და 1970 წელს მოს კოვ ში მე ფუტ კ რე ო ბის სა ერ თა შო რი სო გა მო ფე ნა ზე.

1. მრეწველობის რომელი დარგებია განვითარებული იმ ქვეყანაში, სადაც შენ ცხოვრეობ?

2. სოფლის მეურნეობის რომელი დარგია ტრადიციული შენი ქვეყნისათვის? აღწერე და დაახასიათე იგი.

3. სოფლის მეურნეობის რომელ კულტურას უკავია შენს საცხოვრებელ ქვეყანაში უფრო მეტი ფართობი?

მოიფიქრე!

54 55

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

ტრანსპორტი

საქართველოში განვითარებულია თითქმის ყველა სახის ტრანსპორტი –სახმელეთო, საზღვაო, საჰაერო, ელექტრული, მილსადენი.

საქართველოზე გადის მსოფლიო მნიშვნელობის სატრანსპორტო მაგისტრალები – ევროპისა და აზიის, ჩრდილოეთისა და სამხრეთის ქვეყნების დამაკავშირებელი ერთ-ერთი უმთავრესი სატრანსპორტო არტერია.

საქართველოს უდიდესი სატრანსპორტო კვანძია თბილისი, ხოლო მნიშვნელოვანი კვანძებია: ქუთაისი, ხაშური, სამტრედია, ბათუმი, სოხუმი, ფოთი და სხვ. ამ ქალაქებში თავს იყრის არა ერთი სახეობის ტრანსპორტი.

აღ სა ნიშ ნა ვია, რომ სა ქარ თ ვე ლო-ში კარ გი პი რო ბე ბია სა ავ ტო მო ბი ლო ტრან ს პორ ტის გან ვი თა რე ბი სათ ვის. აქ სა ავ ტო მო ბი ლო გზე ბის სიგ რ ძე 22 ათა სი კი ლო მეტ რი ა, რომ ლის უდი დე-სი ნა წი ლი მყარსა ფა რი ა ნი ა.

სა ქარ თ ვე ლო სა ავ ტო მო ბი უ ლო ტრან ს პორ ტით უკვე დაუკავშირდა ათე უ ლო ბით პარ ტ ნი ორ ქვე ყა ნას, გა-იხ ს ნა ახა ლი ტუ რის ტულ - კო მერ ცი უ-ლი მარ შ რუ ტე ბი.

სა ქარ თ ვე ლო ში საზღ ვაო ტრან ს პორ ტის ინ ტენ სი უ რი გან ვი თა რე ბა 1967 წლი დან და იწყო, მას შემ დეგ რაც ბა თუმ ში შე იქ მ ნა საზღ ვა ო- სა ნა ოს ნო. მის შე მად გენ ლო ბა ში შე დი ო და სატ რან ს პორ ტო ფლო ტი ბა თუ მის, ფო თი სა და სო ხუ მის ნავ სად გუ რე ბი, რამ დე ნი მე სა ნავ სად გუ რო პუნ ქ ტი, ათე უ ლო ბით სა წარ მო და დამ ხ მა რე ორ გა ნი ზა ცი ა. სა ნა ოს ნოს სა შუ ა ლე ბით ჩვე ნი ქვე ყა ნა უკავ შირ დე ბო და და უკავ შირ დე ბა მსოფ ლი ოს ათო ბით საზღ ვაო ქვე ყა ნას.

ახალი ავტობანის მშენებლობა

ფოთის პორტის აკვატორია

სა ჰა ე რო (საავიაციო) ტრან ს პორ ტი შე უც ვ ლე ლია მალ ფუ ჭე ბა დი ტვირთის, მგზავ რ თა შორ მან ძილ ზე გა დაყ ვა ნის, სა ფოს ტო კავ ში რე ბის ორ გა ნი ზა ცი ის, გა და უ დე ბე ლი სას წ რა ფო დახ მა რე ბის და სხვა მრა ვალ საქ მე ში.

სა ქარ თ ვე ლოს სა ა ვი ა ციო დე პარ ტა მენ ტი ახა ლი შექ მ ნი ლი ორ გა ნი ზა ცი ა ა. მის შე მად გენ ლო ბა ში შე დის რო გორც სა ერ თა შო რი სო (თბილისის, ქუ თა ი სის, ბა თუ მის, სე ნა კის), ისე ად გი ლობ რი ვი (ფოთის, თე ლა ვის, ახალ ქა ლა ქის, ლა-გო დე ხის, მეს ტი ის, ამ ბ რო ლა უ რის, ცაგე რის და სხვ.) მნიშ ვ ნე ლო ბის აერო-პორ ტე ბი. სა ქარ თ ვე ლოს ავი ა კომ პა ნი ე ბს ყოველწლიურად ნა ხე ვარ მი ლი ონ-ზე მე ტი მგზავ რი გადაყავს. სა ქარ თ ვე ლოს ავი ა ცია თან და თან ამ ყა რებს ახალ კავ ში რებს, ხსნის ახალ მარ შ რუ ტებს, იძენს ახალ ტექ ნი კას და სხვ.

მილ სა დე ნი და სხვა ტრან ს პორ ტი

XX სა უ კუ ნის და საწყის ში 1897-1907 წლებ ში გაყ ვა ნილ იქ ნა და ამოქ მედ და ბა ქო- ბა თუ მის ნავ თობ სა დე ნი. იგი ძი რი თა დად მზა პრო დუქ ცი ის (ნავთის) გა-და ტა ნას ემ სა ხუ რე ბო და. ნავ თობ სა დე ნის სა ერ თო სიგ რ ძე 865 კმ-ია, რომ ლის ნა ხე ვარ ზე მე ტი სა ქარ თ ვე ლოს ტე რი ტო რი ა ზე გა დის. 1925-1930 წლებ ში გაყ-ვა ნილ იქ ნა ბა ქო- ბა თუ მის მე ო რე მილ სა დე ნი. 1974 წლის და საწყის ში ბა თუმ-სა და ხა შურს შო რის ნავ თობ სა დე ნის პა რა ლე ლუ რად გა იყ ვა ნეს ახა ლი, 232 კმ სიგ რ ძის მილ სა დე ნი. ად რე ნავ თობს ბა ქო დან ხა შუ რამ დე რკი ნიგ ზი თაც ეზი დე ბოდ ნენ და მილ სა დენ ში უშ ვებ დ ნენ, აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში ნავ-თო ბის აღ მო ჩე ნას სამ გორ სა და ბა თუმს შო რის ახა ლი ბავ თობ სა დე ნის (426 კმ) მშე ნებ ლო ბა მოჰ ყ ვა. ამ ჟა მად სა ქარ თ ვე ლო ში ნავ თობ სა დე ნე ბის სა ერ თო სიგ რ ძე 1277 კმ-ი ა.

სა ქარ თ ვე ლო ში სა მი გაზ სა დე ნია გავ ყა ნი ლი: რა დაღ -აღ ს თა ფა- თ ბი ლი სის, ვლა დი კავ კაზი - თ ბი ლი სის და სო ჭი- სო ხუ მის მი მარ თუ ლე ბით. ბუ ნებ რივ გაზს სა-ქარ თ ვე ლო რუ სე თი დან, თურ ქე თი დან, აზერ ბა ი და ნი დან და ირა ნი დან იღებს.

თბილისის საერთაშორისო აეროპორტი

56 57

საქართველოს გეოგრაფია საქართველო მოსახლეობა და მეურნეობა

საქართველო – ევრაზიის სატრანსპორტო დერეფანი

1996 წლის 8 მარტს ხე ლი მო ე წე რა ხელ შეკ რუ ლე ბა თა პა კეტს სა ქარ თ ვე-ლოს ტე რი ტო რი ა ზე კას პი ის პი რა ნავ თო ბის მილ სა დე ნის (ბაქო-სუფსა) მშე-ნებ ლო ბი სა და ექ ს პ ლო ა ტა ცი ის შე სა ხებ. ჩა ტარ და არ სე ბუ ლი ნავ თობ სა დე ნის რე კონ ს ტ რუქ ცი ა, და იწყო ახა ლი მო ნაკ ვე თე ბი სა და საზღ ვაო ტერ მი ნა ლის მშე ნებ ლო ბა, რო მე ლიც 11-მა მსხვილ მა უცხო ურ მა ნავ თობ კომ პა ნი ამ გა ნა-ხორ ცი ე ლა. მი სი სიგ რ ძე 900 კმ-ი ა.

1999 წლის 19 ნო ემ ბერს ხე ლი მო ე წე-რა სამ თავ რო ბა თა შო რი სო ხელ შეკ რუ ლე-ბას ბა ქო- თ ბი ლი სი- ჯე ი ჰა ნის (თურქეთი) ნავ თობ სა დე ნის მშე ნებ ლო ბის შე სა ხებ, რომ ლის სა ერ თო სიგ რ ძე 1730 კმ-ია (საქართველოში იგი 225 კმ-ზე გა ივ ლის). მილსადენით ყო ველ წ ლი უ რად 50-80 მლნ ტო ნა კას პი ის პი რა ნავ თო ბის ტრან ს პორ-ტი რე ბა გან ხორ ცი ელ დე ბა.

2003 წლის 27 თე ბერ ვალს სა ერ თა შო-რი სო ნავ თობ კომ პა ნი ებ მა ხე ლი მო ა წე-რეს შაჰ - დე ნი ზის ბუ ნებ რი ვი გა ზის სა ბა-დო სა და ბა ქო- თ ბი ლი სი -ერ ზე რუ მი ს სამ ხ რეთ კავ კა სი უ რი გაზ სა დე ნის ამოქ-მე დე ბის პრო ექტს. შე დე გად სა ქარ თ ვე ლო 59 მლრდ კუბ. მეტრ გაზს უფა სოდ მი ი ღებს და შე ღა ვა თი ან ფას ში შე ი ძენს. ნა ვა რა უ დე ვი ა, რომ გა ზის იმ პორ-ტის სა შუ ა ლე ბით სა ქარ თ ვე ლო ში ყო ველ წ ლი უ რად და ი ზო გე ბა 1 მლნ კუბ. მ ხე- ტყე, რაც ამ ჟა მინ დე ლი ეკო ლო გი უ რი მდგო მა რე ო ბის გა ჯან სა ღე ბის წი ნა პი რო ბა ა.

მგზავ რ თა გა დაყ ვა ნის საქ მე ში მნიშ ვ ნე ლო ვან როლს სა ქა ლა ქო ელექ ტ-როტ რან ს პორ ტი (მეტროპოლიტენი, ტრამ ვა ი, ტრო ლე ი ბუ სი) ას რუ ლებს. თბი ლი სის მეტ რო პო ლი ტე ნი, რო მე ლიც 1966 წელს გა იხ ს ნა, კვლავ რჩე ბა ყვე ლა ზე “მოხმარებად” ტრან ს პორ ტად. მი სი მეშ ვე ო ბით ყო ველ წ ლი უ რად 200 მი ლი ო ნი მგზავ რი გა და იყ ვა ნე ბა.

ნავთობსადენი

1. ტრანსპორტის რომელი სახეობებია განვითარებული იმ ქვეყანაში, სადაც შენ ცხოვრეობ?

2. შენ საცხოვრებელ ქალაქში ტრანსპორტის რომელი სახეობით სარგებლობს მოსახლეობის უმრავლესობა?

3. შენ რომელ ტრანსპორტს ანიჭებ უპირატესობას და რატომ? დაასაბუთე შენი არჩევანი

მოიფიქრე!

შეარჩიე სწორი პასუხი

1. საქართველოს დასავლეთით ესაზღვრება ა) კასპიის ზღვა, ბ) შავი ზღვა, გ) კავკასიონის ქედი.

2. ზღვისპირა მდებარეობა განაპირობებს საქართველოს კავშირს ა) სომხეთთან, ბ) ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებთან, გ) აზერბაიჯანთან.

3. შიდა ქართლის ვაკე გადაჭიმულია ა) შავი ზღვიდან კასპიის ზღვამდე, ბ) ცივ-გომბორის ქედის აღმოსავლეთით, გ) ლიხის ქედის აღმოსავლეთით.

4. ჯვრის უღელტეხილი მდებარეობს ა) თრიალეთის ქედზე, ბ) ლიხის ქედზე, გ) კავკასიონის ქედზე.

5. შავ ზღვაში ჩაედინება მდინარე ა) ალაზანი, ბ) მტკვარი, გ) ყვირილა.

6. საქართველოს წყალსაცავებია ა) ფარავანი, ბ) შაორი, გ) ბაზალეთი. 7. შავი ზღვის ნავსადგურია ა) წყალტუბო, ბ) ლანჩხუთი, გ) ფოთი.

შემაჯამებელი ტესტები – საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული

ერთეულები და მოსახლეობა

58

საქართველოს გეოგრაფია

8. ნახევარუდაბნოს მცენარეებს ვხვდებით ა) დასავლეთ საქართველოში, ბ) აღმოსავლეთ საქართველოში, გ) კავკასიონის ქედზე.

9. საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობა ცხოვრობს ა) კოლხეთის დაბლობზე, ბ) მთათაშორის ბარში, გ) ჯავახეთის ზეგანზე.

10. მოსახლეობა მცირერიცხოვან კომლებად ცხოვრობს ა) მთათაშორის ბარში, ბ) ზღვის სანაპიროზე, გ) მთიან ადგილებში.

11. საქართველოს მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი ა) მართლმადიდებელი ქრისტიანია, ბ) მუსლიმანია, გ) იუდეველია.

12. საქართველოსა და ევროპაში ერთ-ერთი მაღალი დასახლებაა ა) მცხეთა, ბ) უშგული, გ) ქობულეთი.

13. მოსახლეობის სიმჭიდროვე საცხოვრებელი ადგილის სიმაღლისმატებასთან ერთად

ა) მატულობს, ბ) არ იცვლება, გ) კლებულობს.

14. საქართველოს ტერიტორიის ფართობი

ა) 60,7 ათასი კმ2-ია,

ბ) 69,7 ათასი კმ2-ია,

გ) 96,7 ათასი კმ2-ია.

15. 2002 წლის აღწერით საქართველოს მოსახლეობა არის ა) 6 მილიონ 400 ათასი, ბ) 5 მილიონ 600 ათასი, გ) 4 მილიონ 600 ათასი.

59

საქართველოს მხარეები

თბი ლი სის დაარსება ხალ ხ მა მეფე ვახ ტანგ გორ გას ლის სა ხელს და უ კავ ში-რა და მი სად მი მიძღ ვ ნი ლი ლე გენ დით გვა უწყა ქა ლა ქის და ბა დე ბა.

რას მოგ ვითხ რობს ლე გენ და

სა ნა დი როდ წა სულ მა ვახ ტანგ მე ფემ ის -რით დაჭ რა ხო ხო ბი. დაჭ რილ ფრინ ველს მი მი ნო და ა დევ ნა. ფრთა მალ მა მი მი ნომ და-ი ჭი რა მსხვე რ პ ლი, მაგ რამ ფრინ ვე ლე ბი ცხელ წყალ ში ჩაც ვივ დ ნენ და გა ი ფუფ ქ ნენ. ვახ ტანგ მე ფემ ამ ად გილ ზე ქა ლა ქის აშე-ნე ბა და თბი ლი წყა რო ე ბის გა მო, სა ხე ლად ტფი ლი სის დარ ქ მე ვა ბრძა ნა. სწო რედ ასე მო იხ სე ნი ებ დ ნენ მრა ვა ლი წლის მან ძილ ზე საქართველოს დე და ქა ლაქს. და ა ხ ლო ე ბით 75 წლის წინ კი მას თბი ლი სი და ერ ქ ვა.

თბი ლი სი – სა ტახ ტო ქა ლა ქი

1500 წლის წინ ქარ თ ლის მე ფე ვახ ტანგ გორ გა სალ მა გა ნავ რ ცო ქარ თ ლის სა მე ფო, გა ა მაგ რა სა ხელ მ წი ფო საზღ ვ რე ბი და სა ტახ ტო ქა ლა ქის თბი ლის ში გად მო ტა ნა გა დაწყ ვი ტა.

ვახ ტანგ გორ გა სალს თა ვი სი ჩა ნა ფიქ რის გან ხორ ცი ე ლე ბა არ დას ცალ და, რად გან სპარ სე ლებ თან ერ თ -ერ თი ბრძო ლის დროს იგი სა სიკ ვ დი ლოდ და იჭ-რა და გარდაიცვალა. მი სი დაწყე ბუ ლი საქ მე, მა მის ან დერ ძი სა მებრ, მის მა ვაჟ მა და ჩი ვახ ტან გის ძემ და ას რუ ლა. მე ფე და ჩიმ ქა ლა ქის შე მოზღუდ ვა გა-აგ რ ძე ლა და სა მე ფო ტახ ტი მცხე თი დან თბი ლის ში გად მო ი ტა ნა.

ვახტანგ გორგასლის ქანდაკება, რომელიც მეტეხიდან დღესაც

ამაყად გადაჰყურებს ძველ თბილისს.

ძველი თბილისის ბაზარი თათრის

მოედანზე

15-16თბილისი

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

60 61

თბილისი 150 წლის წინ

ტრამვაი ძველ თბილისში

თ. ბე რი ძე, “ძველი თბი ლი სის სუ რა თე ბი”:

„ძველი თბი ლი სი, თა ვი სი გა ნუყ რე ლი პერ-სო ნა ჟე ბით, სხვა დას ხ ვა რჯუ ლი სა თუ ეროვ-ნე ბის მო სახ ლე ო ბით, ადა თე ბი თა და წეს - ჩ ვე უ-ლე ბით, ღია ცის ქვეშ გაშ ლილ დიდ თე ატრს მო-გა გო ნებ დათ. ძვე ლი თბი ლი სის ქუ ჩა- ბან დებ ში შე გეძ ლოთ გე ნა ხათ ყო ჩე ბის ჭი დი ლი, მამ ლე-ბის ძიძ გი ლა ო ბა, ყე ე ნო ბა, მზი თ ვის ჩვე ნე ბა, ამ ქარ თა სადღე სას წა უ ლო სვლა, ყა რა ჩო ხელ-თა ქე ი ფი, ლო ყებ და ბე რი ლი მე დუ დუ კე ე ბი, არ-ღან ზე მო ქე ი ფე კინ ტო ე ბი, მე ქე ლე ხე ე ბი, კრი ვი, ქარ თუ ლი ჭი და ო ბა, წრე- ლახ ტი, ჩი ლი კა- ჯო ხი და კი დევ მრა ვალ გ ვა რი სა ნა ხა ო ბა. გარ და ამი-სა, ქა ლა ქელ თა ყო ფა ში დი დი ად გი ლი ეკა ვა სა-ეკ ლე სიო დღე სას წა უ ლებს: „წყალკურთხევას”, „კვირაცხოვლობას”, „მამადავითობას”, „ბარბა რო ბას”, „თელეთობას”, „სიონობას”, „ანჩისხატობას” და მრა ვალ სხვას”.

მეთევზე

მენახშირე

გა ე ცა ნი მო ცე მულ წყა როს, შემდეგ კი და ა სა ხე ლე ის რი ტუ ა ლე ბი თუ სა ეკ ლე-სიო დღე სას წა უ ლე ბი, რომ ლე ბიც აღი ნიშ ნე ბა იმ ქვეყ ნის ქა ლაქ სა თუ სო ფელ ში, სადაც შენ ცხოვრობ.

გა იხ სე ნე, რო მელ მათ გან ში მი გი ღია მო ნა წი ლე ო ბა და რო გორ? აღ წე რე ისი ნი.

შენი აზრით, არის რამე მსგავსება ქართულ და იმ ქვეყნის ხალხების რიტუალებსა თუ საეკლესიო დღესასწაულებს შორის, სადაც შენ იმყოფები?

თბილისი დღეს

მოიფიქრე!

წყარო

რო გო რი იყო თბი ლი სი ძვე ლად

ჯერ კი დევ 150 წლის წინ თბი ლი სი გამორჩეული ქა ლა ქი იყო, არა მხო-ლოდ თა ვი სი არ ქი ტექ ტუ რით, არა მედ თბი ლი სელ თა ყო ფი თა და წეს - ჩ ვე-უ ლე ბე ბი თაც. ძვე ლი თბი ლი სის თ ვის და მა ხა სი ა თე ბე ლი იყო ქვა ფე ნი ლი ა ნი ვიწ რო ქუ ჩე ბი. ამ ქა ლაქ ში ოდით გან ვე ერ თ ნა ი რი უფ ლე ბე ბი თა და პა ტი-ვის ცე მით სარ გებ ლობ და სხვა დას ხ ვა სარ წ მუ ნე ო ბი სა და ეროვ ნე ბის ადა-მი ა ნი. ძვე ლ თბი ლი სს ახალისებდა ყა რა ჩო ხე ლი და კინ ტო, წყნეთელი მე-ნახ ში რე და დიღმელი მემ წ ვა ნი ლე. ქა ლა ქე ლი პოეტები თბი ლისს ეგ ზო ტი-კუ რო ბას ჰმა ტებ დ ნენ – სიყ ვა რულ სა და ხალ ხ თა მე გობ რო ბას უმ ღე როდ ა სა ი ათ ნო ვა და იეთიმ - გურ ჯი.

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

62 63

სად მდე ბა რე ობს თბი ლი სი

თბი ლი სი აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში, მდი ნა რე მტკვრის ხე ო ბა შია გა შე-ნე ბუ ლი და თბილისის ქვაბულში მდებარეობს.

ხმე ლე თის მთა გო რი ა ნობის გა მო, თბი ლი სი სა ფე ხუ რებ ადაა გა შე ნე ბუ ლი. აქ უმეტესად ვიწრო ქუჩებია. მდი ნა რე მტკვა რი ქა ლაქს ორ ნა წი ლად ყოფს. ისინი ერთმანეთს ხი დე ბით უკავ შირ დე ბი ან.

თრიალეთის ქედის ფერდობებზეა მთაწ მინ და (მამადავითის მთა). ამ მთის სა ხე ლი წმინ და მა მა და ვით გა რე ჯელ თან არის და კავ ში რე ბუ ლი.

რა ტომ ეწო და მთაწ მინ და

გად მო ცე მის თა ნახ მად, ჯერ კი-დევ უს ა ხე ლო მთა ზე არ სე ბულ გამოქვა ბულ ში და სახ ლე ბუ ლა მა მა და ვი თი (გარეჯელი), ერ თ -ერ თი იმ ცა მეტ ასუ რელ მა მა თა გან, რომ ლე-ბიც ჩვენ ში ქრის ტეს რჯუ ლის სა ქა-და გებ ლად ჩა მო ვიდ ნენ. ქვა ბუ ლის მი ტო ვე ბის წინ, და ვით მა ღმერთს შე ს თხო ვა მთა ზე სამკურნალო წყა-რო გა ე ჩი ნა. მი სი თხოვ ნა ას რულ და.

ხალ ხ მა ქრის ტი ა ნუ ლი სარ წ მუ ნო ე ბის დი დი მოღ ვა წის, მა მა და ვი თის სა ხე-ლის უკ ვ დავ სა ყო ფად უსა ხე ლო მთას მა მა და ვი თი შე არ ქ ვა.

რაც შე ე ხე ბა მე ო რე სა ხელს – მთაწ-მინ დას, იგი მა მა და ვითს და ახ ლო ე ბით 1000-1100 წლის წინ ქრის ტი ა ნუ ლი რე ლი გი ის ერ თ -ერ თი მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი სა ვა ნის – ათო ნის მთის (ბერძნულად – წმინ და მთა) მი ხედ ვით უწო დეს.

რო გო რი ჰა ვაა თბი ლის ში

თბი ლი სის ჰა ვა ჯან სა ღი ა. იგი ზო მი ე რად თბი ლი და ნო ტი ო ა. ზაფხუ ლი თბი ლის ში ცხე ლი ა. ივ ლის ში ჰა ე რის სა შუ ა ლო ტემ პე რა ტუ რა +24,4°C-ია. ზამ თა რი ცი ვია (იანვარში +0,9°C). ნა ლე ქე ბის მაქ სი მუ მი და მა ხა სი ა თე ბე ლია გა ზაფხუ ლის თ ვის, მი ნი მუ მი კი ზამ თ რის თ ვის. თოვ ლი იშ ვი ა თად მო დის და მა ლე დნე ბა.

მამადავითის ეკლესია

მთაწმინდა

მდი ნა რე მტკვა რი

მდი ნა რე მტკვა რი ქა ლა ქის ერ თ -ერ-თი მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი გე ოგ რა ფი უ ლი ობი-ექ ტი ა. იგი ქა ლა ქის ფარ გ ლებ ში 35 კი-ლო მეტ რ ზე მი ე დი ნე ბა და ქა ლაქს ორ ნა წი ლად ყოფს. ქა ლა ქის ფარ გ ლებ ში მტკვარს ერ თ ვის არა ერ თი შე ნა კა დი. მი-სი მარ ჯ ვე ნა შე ნა კა დე ბია დიღ მის წყა ლი და ვე რე. მდი ნა რე წავ კი სის წყა ლის ხე ო-ბა ში გა შე ნე ბუ ლია თბი ლი სის ბო ტა ნი კუ-რი ბა ღი.

მდინარე მტკვარი

ეს ქალაქის სამხრეთ-დასავლეთ ნა-წილში გა შენე ბული ბოტანიკური ბაღია. მისი ფართობია 156 ჰე ქტარი, იგი ერთ-ერთი უძველესია კავ კა სიაში. ბაღის მცე-ნარეულობა 5000-მდე სა ხეობას ითვლის. ბაღს ამშვენებს ჩა ნჩქერი, რომელიც ულამაზეს სანახაობას ქმნის.

მდინარე მტკვარის ხეობა ყველაზე ვიწროა ქალაქის ძველ უბანში – მეტეხის ხიდთან. აქ მისი სიგანე 30-40 მეტრია. მდინარეში ბინადრობს – წვერა, ხრამული, კობრი და სხვა სახეობის თევზი.

მტკვრის მარცხენა სანაპიროზე მდებარეობს რიყის პარკი. მას საქართველოს რუკის ფორმა აქვს და საფეხმავლო ბილიკებით თითოეულ რეგიონს აერთიანებს.

შეისწავლე იმ ქალაქის (სოფლის, დაბის) მდინარე, სადაც ცხოვრობ; დაადგინე – რა მნი შვნელობა აქვს მას ქალაქისთვის (სოფლისთვის, დაბისთვის); როგორია მდი ნარის ეკოლოგიური მდგომარეობა.

თბილისის ბუნებრივი სიმდიდრე

თბილისი ცნობილია გოგირდოვანი თბილი წყ ლებით. ქალაქის ძველ უბ-ნებში გოგირდოვანი წყლის აბანოები უძველესი დროიდან მოქმედებს. თბილი წყლები ახალ უბნებშიცაა, რასაც ქალაქის მოსახლეობა საყოფაცხოვრებო მიზნებით იყენებს.

იმსჯელე

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://new.tbilisi.gov.ge/?info=414http://www.tribuna.ge/index.php?option=com_content&task=vi

ew&id=3021&Itemid=98

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

64 65

აბანოთუბანი

ქა ლა ქის შე მო გა რენ ში დი დი ფარ თო ბე ბი ეკა ვა ბუ ნებ რივ ტყე ებს, რომ ლე-ბიც თით ქ მის გა ნად გურ და. ამ ჟა მად ტყე ე ბი ხე ლოვ ნუ რა დაა გა შე ნე ბუ ლი. ასე თია მთაწ მინ დის და მა ხა თას მთის ფერ დო ბე ბი, კუს, ლი სის ტბე ბი სა და თბი ლი სის ზღვის მი და მო ე ბი.

კუს ტბის მი და მო ებ ში და სა გუ რა მოს ქე დის ფერ დო ბებ ზე ბუ ნებ რი ვი ტყის ფრაგ მენ ტე ბია შე მორ ჩე ნი ლი.

თბილისის ტბები

ზაფხუ ლო ბით თბი ლი სე ლე-ბი ტო ვე ბენ ქა ლაქს და და სას-ვე ნებ ლად მი ემ გ ზავ რე ბი ან. ვინც ქა ლაქ ში რჩე ბა, თბი ლი-სის მი და მო ე ბის წყალ სა ტე-ვე ბით სარ გებ ლობს. თრი ა-ლე თის ქედ ზეა კუს და ლი სის ტბე ბი. წყლის მოცულებით გამოირჩევა ქა ლა ქის ჩრდი-ლო -აღ მო სავ ლე თით მდ ე ბა-რე ხე ლოვ ნუ რად შექ მ ნი ლი წყალ სა ცა ვი, რო მელ საც, სი-დი დის გა მო, თბი ლი სის ზღვასაც უწო დებენ. იგი სამი მლა შე ტბის ად გი ლას შე იქ მ ნა. თბი ლი სის ზღვის წყალი გა მო ყე ნე ბა თბი ლი სის წყალ მო მა რა გე ბის, საწყ ლო სპორ ტის გან ვი თა რე ბი სა და თევ ზის რეწ ვი სათ ვის. თბი ლი სის ზღვა მოქალაქეთათვის სა უ კე თე სო და სას ვე ნე ბე ლი ად გი ლი ა.

თბილისის ზღვა

შენს ქალაქში (სოფელში, დაბაში) წყლის რესურსების მომჭირნეობით გამოყენებასა და დაბინძურების აცილების გზებზე. აზრი გაუზიარე მეწყვილეს.

იმსჯელე

დაადგინე, საიდან მარაგდება შენი საცხოვრებელი ქალაქი (სოფელი, დაბა) სასმელი წყლით.

მოიფიქრე!

საქალაქო ტრანსპორტი

თბილისის საქალაქო ტრანსპორტს დიდი ხნის ისტორია აქვს. შუა სა უ-კუნეების თბილისში ტვირთის გადაზიდვა ცხენისა და სახედრის საშუალებით ხდებოდა. სატრანსპორტოდ მდინარე მტკვარსაც იყენებდნენ.

და ახ ლო ე ბით 150 წლის წინ ქა ლაქ ში მგზავ რ თა გა დასაყ ვა ნად ძი რი თა დად ეტ ლი გა მო ი ყე ნე ბო და. ის ტო რი უ ლი ცნო ბე ბის მი ხედ ვით მა შინ თბი ლის ში 439 ორ ცხე ნი ა ნი და 117 ერ თ ცხე ნი ა ნი ეტ ლი ირიცხე ბო და.

ტრამვაი ძველ თბილისში.(ბარათაშვილის აღმართი)

იგივე ქუჩა დღეს.(ბარათაშვილის აღმართი)

130 წლის წინ თბი ლის ში გა იხ ს ნა პირ ვე ლი ცხე ნის ტრამ ვაი – კონ კა, ხო ლო 106 წლის წინ კი ელექ ტ როტ რამ ვა ი.

გა სუ ლი სა უ კუ ნის შუა ხა ნებ ში თბი ლის ში ამუ შავ და მეტ რო პო ლი ტე ნი, რო მე ლიც, მგზავ რე ბის გა დაყ ვა ნის მაჩ ვე ნებ ლე ბით, აჭარ ბებს ყვე ლა სხვა სა ხის ტრან ს პორტს.

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

66 67

თბილისის უბნები

დღეს თბილისში 6 ადმინისტრაციული რაიონია: ვაკე-საბურთალოს, მთა-წმინდა-კრწანისის, დიდუბე-ჩუღურეთის, ისან-სამგორის, გლდანი-ნაძა ლა-დევის და ძველი თბილისის რაიონი. (ძველი თბილისის ადმინისტრაციული რაიონი გაშენებულია მტკვრის ორივე სანაპიროზე და მოიცავს მთაწმინდა-კრწანისისა და ისან-სამგორის რაიონის ნაწილებს). თბილისელები ქალაქს, ტრადიციულად უბნების მიხედვითაც მოიხსენიებენ, რომელთა რიცხვი დედაქალაქში 4 ათეულზე მეტია.

გაეცანი ქვემოთ მოცემულ სქემას. წაიკითხე თბილისის უბნების სახელები. გა მოიყენე სახელმძღვანელოში მოცემული თბილისის გეგმა. სამუშაო რვეულში გა და ხაზე სქემა და დაასრულე მისი შევსება – თითოეულ რაიონს ჩაუწერე თავისი უბანი.

გეგმაზე ფანქრით აღნიშნე ის უბანი, სადაც ცხოვრობენ შენი ნათესავები ან ახლობლები. შეადარე მე წყვილის ნამუშევარს.

დიდი დიღომი, დიღომი, ვაშლიჯვარი, საბურთალო, ვეძისი, დელისი, ნუცუბიძის პლ ა ტო, ვაკე, ბაგები, ვერა, სემიონოვკა, მთაწმინდა, სოლოლაკი, მეიდანი, ორთაჭალა, კრ წანისი, ფონიჭალა, ავჭალა, პატარა გლდანი, გლდანულა, მუხიანი, თემქა, სანზონა, ნაძალადევი, ლოტკინი, დიდუბე, კუკია, სვანეთისუბანი, პლეხანოვი, ოქროსუბანი, ვო რო ნცოვი, ჩუღურეთი, ავლაბარი, ელია, ნავთლუღი, ვაზისუბანი, მე-3 მასივი, ისანი, სა მგორი, ვარკეთილი, ორხევი, ლილო, აეროპორტი, ალექსეევკა.

ვაკე-საბურთალო

+ძველი

თბილისი

მთაწმინდა-კრწანისი

თბილისი

მტკვრის მარჯვენა სანაპირო მტკვრის მარცხენა სანაპირო

გლდანი-ნაძალადევი

დიდუბე-ჩუღურეთი

ისან-სამგორი

+ძველი

თბილისი

საკლასო დავალება

თბი ლი სის ეროვ ნუ ლი პარ კი

თბი ლი სის ეროვ ნუ ლი პარ კი ქ. თბი ლი სი-დან ჩრდი ლო ე თით, სა გუ რა მო -ი ალ ნოს ქედ ზე, ის ტო რი ულ - გე ოგ რა ფი უ ლი პრო ვინ ცი ე ბის – ში და და ქვე მო ქარ თ ლის, ერ წო- თი ა ნე თი სა და კა ხე თის მაქ სი მა ლურ მი ახ ლო ე ბა ზე მდე ბა რე-ობს. მი სი ფარ თო ბია 243 კმ2. იგი და არ ს და სა-გუ რა მოს ნაკ რ ძა ლის ბა ზა ზე, რო მე ლიც ფუნ ქ-ცი ო ნი რებს გა სუ ლი სა უ კუ ნის შუა ხა ნე ბი დან.

მცე ნა რე უ ლო ბი დან გვხვდე ბა 700-მდე სა ხე-ო ბა, მათ შო რის კოლ ხუ რი ჭყო რი, კოლ ხუ რი და პას ტუ ხო ვის სუ რო, კავ კა სი უ რი დე კა და სხვა.

თბი ლი სის ეროვ ნუ ლი პარ კის ცხო ველ თა სამ ყა რო ნა ხე ვა რი სა უ კუ ნის მან-ძილ ზე სა ხელ მ წი ფოს დაც ვის ობი ექტს წარ მო ად გენს, აქ რამ დე ნი მე სა ხე ო ბის მსხვი ლი ძუ ძუმ წოვ რი გვხვდე ბა, თუმ ცა გან სა კუთ რე ბუ ლი ყუ რადღე ბა ექ ცე-ვა კავ კა სი უ რი კე თილ შო ბი ლი ირე მის შე ნარ ჩუ ნე ბას.

და ცუ ლი ტე რი ტო რია მსოფ ლიო მნიშ ვ ნე ლო ბის უძ ვე ლე სი ქა ლა ქის – მცხე-თის და თბი ლი სის სი ახ ლო ვეს მდე ბა რე ობს. მის და სავ ლეთ მიჯ ნა ზეა მცხე-თის ჯვა რი – მე ექ ვ სე სა უ კუ ნის ქარ თუ ლი არ ქი ტექ ტუ რის და ქრის ტი ა ნო ბის უმ ნიშ ვ ნე ლო ვა ნე სი ძეგ ლი. აქ ვეა უამ რა ვი და უნი კა ლუ რი არ ქე ო ლო გი უ რი და კულ ტუ რუ ლი ძეგ ლი, რო მელ თა ნა წი ლი იუნეს კოს დაც ვის ქვე შა ა.

სა გაკ ვე თი ლო ტექ ს ტის მი ხედ ვით, სამუშაო ფურცელზე დრო ის ხაზ ზე თან მიმ-დევ რო ბით აღ ნიშ ნე ტრან ს პორ ტის სხვა დას ხ ვა სა ხე ო ბის გა მო გო ნე ბა და მი სი გან ვი-თა რე ბა ქა ლაქ თბი ლის ში.

ყველაზე ადრე შემდეგ მოგვიანებით ბოლოს

დროის ხაზი

დავალება

1. ჯგუფში ან მეწყვილესთან ერთად იმსჯელე იმ ქალაქის (დაბის) ტრანსპორტის სახეობების შესახებ, სადაც მდებარეობს შენი “საკვირაო სკოლა”.

შენ რომელი ტრანსპორტით სარგებლობ?

2. რო გორ ფიქ რობ, გა დატ ვირ თუ ლია შე ნი საცხოვრებელი ქვეყნის ქა ლა ქების ქუ ჩე ბი ტრან ს პორ ტით?

დაასახელე გავრცელებული საქალაქო ტრანსპორტის სახეობები.

დავალება

თბილისის ეროვნული პარკის მიდამოები

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

68 69

ხუ როთ მოძღ ვ რუ ლი ძეგ ლე ბი

თბილისი მდი და რია ხუ როთ მო -ძღ ვ რუ ლი ძეგ ლე ბით.

ან ჩის ხა ტი თბი ლი სის უძ ვე ლე სი ეკ ლესი ა ა. იგი VI საუკუნეში აშე ნე-ბუ ლი ქარ თუ ლი ძეგ ლი ა, რო მე ლიც საბოლოოდ 300 წლის წინ გა და კეთ-და. ამ ეკ ლე სი ა ში გად მო უს ვე ნე ბი-ათ ბე ქა ოპი ზა რის მი ერ მო ჭე დი ლი მაცხოვ რის ხა ტი ან ჩის მო ნას ტ რი-დან. ამ ეკ ლე სი ას ამი ტომ და ერ ქ ვა ან ჩის ხა ტი.

VI საუკუნეში დღე ვან დე ლი სი ო ნის სა კა თედ რო ტაძ რის ად გილ ზე აუგი ათ ეკ ლე სი ა. იგი მტრებს ბევ რ ჯერ და უნ გ რე ვი-ათ. სი ო ნის ტა ძა რი ძი რი თა-დად აგე ბუ ლია 900-800 წლის წინ, თა ნა მედ რო ვე სა ხე კი 300-200 წლის წინ მი ი ღო.

სი ო ნის ტა ძარ ში ბევ რი ძვირ ფა სი სა ეკ ლე სიო ნივთი ინა ხე ბა. მათ შო რის აღ სა ნიშ-ნა ვია წმინ და ნი ნოს ჯვა რი, რო მე ლიც მსხვი ლი ვა ზი ს გა ნაა

გა კე თე ბუ ლი და ნი ნოს თმით შეკ რუ ლი. მტერ თა შე მო სე ვე ბის დროს ნი ნოს ჯვა რი რამ დენ ჯერ მე და ი კარ გა, დიდ ხანს იყო სხვა დას ხ ვა ქვე ყა ნა ში, მა გ რამ ბო ლოს ისევ და უბ რუნ და სი ონს და სა მუ და მოდ აქ და ეს ვე ნა.

ანჩისხატი

სიონი

გა ერ თი ან დი ჯგუფ ში. მო ი ძიე ინ ფორ მა ცია და აღ წე რე თბი ლის ში მდე ბა რე მნიშ-ვ ნე ლო ვა ნი ხუ როთ მოძღ ვ რუ ლი ძეგ ლე ბი. გა ა ფორ მე ფო ტო ილუს ტ რა ცი ე ბით.

შე გიძ ლია მო ი ძიო ინ ფ რო მა ცია და აღ წე რო შენ საცხოვ რე ბელ ქა ლაქ ში მდე ბა-რე რო მე ლი მე მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ხუ როთ მოძღ ვ რუ ლი ძეგ ლი.

დავალება

მინდა მეტი ვიცოდე

შიდა ქართლი მდებარეობს აღმოსავლეთ საქართველოს მთათაშორისი ბარის შუა ნაწილში. იგი ლიხის, თრიალეთისა და კავკასიონის ქედითაა შე მო-საზღვრული.

შიდა ქართლს ძველად ზენა სოფელს ეძახდნენ, X-XI საუკუნეებში მხა რის ცენტრი იყო უფლისციხე – ქალაქი, რომელიც მთლიანად კლდეშია გა მო-კვეთილი.

უფლისციხე მდეობარეობს მდინარე მტკვრის მარცხენა ნაპირზე – ქალაქ გორიდან აღმო სა ვლეთით 10 კილომეტრზე. იგი იყო ერთ-ერთი უძველესი დასახლება და საქა ლაქო ცენტრი, სადაც ზენა სოფლის მეთაური იჯდა.

სახელწოდება უფ ლისციხე მომდინარეობს აქ მყოფი მეთაურის – უფლის სახელიდან.

შიდა ქართლი

რეგიონის ტერიტორიის ძირთადი ნაწილია შიდა ქართლის ვაკე, რომელსაც კვეთს მდინარე მტკვარი და მისი შენაკადები – ფრონე, ლიახვი, ქსანი, არაგვი და სხვა. სილამაზით გამოირჩევა ტბები – კახისი, ერწო და ყელი.

შიდა ქართლში ცხელი და გვალვიანი ზაფხული იცის, ზამთარი კი ცივი და მშრალია.

მხა რე გან თ ქ მუ ლია ბაღ - ვე ნა ხე ბით. იგი ცნო ბი ლია ხე ხი ლის – ვაშ ლის, მსხ-

ლის, ატ მის სა უ კე თე სო ჯი შე ბით, აგ რეთ ვე – ბოს ტ ნე უ ლით. აქ უძ ვე ლე სი დრო ი დან ასე ვე მის დე ვენ მე მარ ც ვ ლე ო ბას, მე ხი ლე ო ბა სა და მე სა ქონ ლე ო ბას.

17

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

70 71

გორის ციხე

ქალაქი გორი

ში და ქარ თ ლის ად მი ნის ტ რა ცი უ ლი ცენ ტ რია ქა ლა ქი გო რი. იგი მდე ბა რე-ობს თბი ლი სი დან და სავ ლე თით, და ახ ლო ე ბით 80 კი ლო მეტ რის მან ძილ ზე, მდი ნა რე ე ბის: მტკვრის, ლი ახ ვი სა და მე ჯუ დის შე ერ თე ბის ად გილ ზე.

ქა ლა ქის ცენ ტ რ ში, მა ღალ კლდო ვან ბო რ ც ვ ზე, აღ მარ თუ ლია გო რის ის ტო -რი უ ლი ცი ხე სი მაგ რე. მის ჩრდი ლო ეთ ფერ დობ ზე შე მორ ჩე ნი ლი ნან გ რე ვე ბი და არ ქე ო ლო გი უ რი მა სა ლე ბი გვი დას ტუ რე ბენ, რომ აქ უძ ვე ლე სი დრო ი დან ცხოვ რობ და მო სახ ლე ო ბა. ში და ქარ თ ლის ტე რი ტო რი ა ზე მრავ ლად არის შე-მორ ჩე ნი ლი სხვა დას ხ ვა პე რი ო დის ის ტო რი უ ლი ძეგ ლი.

შიდა ქართლი

ქვათახევი

ატენის სიონი 1300 წლის წინ არის აგებული. იგი მდებარეობს ატენის ხეობაში, გო რიდან 10 კილომეტრზე. ტაძარში შემონახულია მნიშვნელოვანი ისტორიული ცნობების შემცველი მრავალი ფრესკული წარ წერა.

ყინწვისი სოფელია ქარელის რაიონში. სოფლიდან 10 კილომეტრის მო შორებით დღემდე შემორჩა წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ტაძარი, რო მელიც 700 წლის წინ არის აშენებული. ფრესკების დი დი ნაწილი დაზიანებულია. ტაძ რის ჩრდილოეთ კედელზე გამოსახულნი არი ან გიორგი III, თამარ მეფე და ლაშა-გიორგი.

საქართველოს უძველესი დედაქალაქი

ქალაქი მცხეთა მდინარე მტკვრისა და არაგვის შე სართავთანაა გაშენებული. მცხეთა ძველთაგანვე გამოირჩეოდა ხელსაყრელი მდებარეობით, რადგან აქ გადიოდა დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოდან, სომხეთიდან და ჩრდილოეთ კავკასიიდან მომავალი გზები.

მცხეთაში უამრავი ისტორიული და არქიტექტურული ძეგლია. მათი სიმ-რავლისა და მნიშვნელობის გამო იგი ქალაქ-მუზეუმადაა გამოცხადებული.

ატენის სიონი ყინწვისი

ქვათახევის მონასტერი მდება-რეობს კა ს პის რაიონში, სოფელ კავ თისხევიდან 7 კილომეტრზე. აგებულია 700-800 წლის წინ. ქვათახევის მონასტე რი ძველი ქარ-თული მწიგნობრო ბის კერა იყო. აქ მოღვაწე ობ დ ნენ ბერები, რომლებიც კალიგრაფობას და მწერლობას ეწეოდნენ. ჩვენამდე მოღწეულია მათ მიერ შესრულებული რამდენი-მე ხელ ნაწერი.

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

72 73

მდინარე მტკვრისა და არაგვის შესართავი ჯვრის მონასტრის დეტალი

მცხე თა ში აღ მარ თუ ლია ერ თ -ერ თი უდი დე სი და უმ შ ვე ნი ე რე სი ტა ძა რი – სვე ტიცხო ვე ლი.

ის ტო რი ის მან ძილ ზე მტე რი ყო -ვ ელ ნა ი რად ცდი ლობ და, რომ სვე ტ -იცხოვ ლის ტა ძა რი და ენ გ რი ა. ტა ძ-რის დაც ვის მიზ ნით, ერეკ ლე II-ის ბრძა ნე ბით მის გარ შე მო დი დი გა-ლა ვა ნი აუშე ნე ბი ათ. სვე ტიცხოვ-ლის ტა ძარ ში რამ დე ნი მე ქარ თ ვე-ლი მე ფეა დაკ რ ძა ლუ ლი. მათ შო-რის არი ან: ვახ ტანგ გორ გა სა ლი, ერე კ ლე II და ქარ თ ლ - კა ხე თის უკა-ნას კ ნე ლი მე ფე – გი ორ გი XII.

ქა ლაქ მცხე თას ამა ყად დაჰ ყუ რებს VI სა უ კუ ნის შე სა ნიშ ნა ვი ძე გ ლი – ჯვრის მო ნას ტე რი. თავ და პირ ვე ლად მე-ფე მი რი ან მა ამ მთა ზე აღ მარ თა ხის გან გა მოთ ლი ლი მა ღა ლი ჯვა რი, რომ ლის კვარ ცხ ლ ბე კი დღემ დეა შე მო რ ჩე ნი ლი.

მცხე თის მი და მო ებ ში მდე ბა რე ძეგ ლე-ბი დან აღ სა ნიშ ნა ვია ში ომ ღ ვი მის მო ნას -ტე რი. იგი VI სა უ კუ ნის II ნა ხევ რის დამ -დეგს და უ არ სე ბია ერ თ -ერთ ასუ რელ მა -მას – ში ოს. მას სი ცოცხ ლის უკა ნას კ ნე ლი წლე ბი ბნელ და ღრმა მღვი მე ში გა უ ტა რე -ბი ა, გარ დაც ვა ლე ბის შე მ დეგ კი, ან დერ ძის თა ნახ მად, იქ ვე და უ საფ ლა ვე ბი ათ. ამი ტომ ეწო და ში ომ ღ ვი მის მო ნას ტერს ეს სა ხე ლი.

მო ნას ტ რის მახ ლობ ლად კლდე ში ნაკ -ვე თი გა მოქ ვა ბუ ლე ბი და მღვი მე ე ბი ა,

რომ ლე ბიც ბე რე ბის საცხოვ რე ბე ლი და თავ შე სა ფა რი ყო ფი ლა.ში ომ ღ ვი მე ში უდი დე სი წიგ ნ თ სა ცა ვი იყო და მრა ვა ლი ბე რი ეწე ო და სა გან მა ნათ -

ლებ ლო საქ მი ა ნო ბას. სამ წუ ხა როდ, ხელ ნა წე რე ბის ნა წი ლი სპარ სელ თა შე მო სე ვე ბი -სას გა ნა დ გ ურ და, ნა წი ლი კი გა დარ ჩა და დღემ დეა შე მო ნა ხუ ლი.

ტრადიციული საცხოვრებელი

ში და ქარ თ ლის თ ვის ოდით გან ვე და მა ხა სი ა თე ბე ლი იყო დარ ბა ზუ ლი ტი-პის სახ ლი. დარ ბა ზი დი დი ზო მის კვად რა ტუ ლი ნა გე ბო ბა ა, რო მე ლიც ირი ბად დაწყო ბი ლი რი ყის ქვის გან არის ნა შე ნი. დარ ბაზ ში მთა ვა რია მი სი გა და ხურ-ვა. იგი ეყ რ დ ნო ბა ხის ჩუ ქურ თ მი ან სვეტს, რო მელ საც დე და ბო ძი ჰქვი ა. შემ დ-გომ ში დარ ბა ზის ბრტყე ლი გა და ხურ ვა ბა ნი, რო მე ლიც მი წით იყო და ფა რუ ლი და მტრის თ ვის შე უმ ჩ ნე ველს ხდი და ნა გე ბო ბას, შეც ვა ლა კრა მი ტის სა ხუ რავ მა.

მას წავ ლებ ლის დახ მა რე ბი თა და “საკ ვი რაო სკო ლის” მოს წავ ლე ებ თან ერ თად და გეგ მე და გა ნა ხორ ცი ე ლე ეთ ნოგ რა ფი უ ლი ექ ს პე დი ცია შე ნი საცხოვ რე ბე ლი ქვეყ ნის რო მე ლი მე კუთხე ში ბუ ნებ რი ვი პი რო ბე ბი სა და ტრა დი ცი ე ბის შე სას წავ -ლად. გა ა კე თე სა თა ნა დო ჩა ნა წე რე ბი. წარ მო ად გი ნე ამ თა ვის შე მა ჯა მე ბელ გაკ ვე -თილ ზე.

დავალება

ქართლელების ტრადიციული სა მოსი (შიდა ქართლი).ქართლელი ქალის ზედა ჩასა ცმელს ქათიბი ჰქვია.

დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:http://whc.unesco.org/en/list/708http://www.concordtravel.ge/portal/alias__concordtravel/lang__ka-GE/tabid__1439/default.aspxhttp://saunje.ge/index.php?option=com_content&view=article&id=3%3A2010-01-25-18-27-

11&catid=1%3A2010-01-24-19-54-07&Itemid=3&lang=kahttp://saunje.ge/index.php?id=9&lang=ka

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

74 75

ქვე მო ქარ თ ლი სა ქარ თ ვე ლოს სამ ხ რეთ -აღ მო სავ ლეთ ნა წილ ში მდე ბა რე-ობს. მისი ჩრდილოეთი საზღვარი მიუყვება თრიალეთის, ხოლო დასავლეთი საზღვარი ჯავახეთის ქედებს. მისი სამხრეთ და აღმოსავლეთ საზღვარი ქვემო ქართლის ვაკესა და ივრის ზეგანზე გადის. სამხრეთიდან ქვემო ქართლს აზერბაიჯანი და სომხეთი ესაზღვრება. ეს რე გი ო ნი გა მო ირ ჩე ვა ბუ ნებ რი ვი პი რო ბე ბის მრა ვალ ფე როვ ნე ბით.

ქვე მო ქარ თ ლის ტე რი ტო რი ის მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ად გი ლი უკა ვია ვა კეს, სა-დაც ხელ საყ რე ლი ბუ ნებ რი ვი პი რო ბე ბია ხორ ბ ლის მო საყ ვა ნად. აქ პუ რის ყა-ნე ბი მრავ ლა და ა. ხშირად ვ ხ ვ დე ბით ხე ხი ლის ბა ღებს და ვე ნა ხებს; კარ გა დაა გან ვი თა რე ბუ ლი მე ბოს ტ ნე ო ბა, მოჰყავთ საადრეო კარტოფილიც. მო სახ ლე-ო ბას ცხვა რიც ბევ რი ჰყავს და ძრო ხაც.

რე გი ო ნის მთა ვა რი მდი ნა რეა მტკვა რი, რო მელ საც მარ ჯ ვე ნა მხრი დან უერ თ დე ბა ალ გე თი და ხრამი. მდი ნა რე ხრამზე შექ მ ნი ლია წალ კის წყალ სა-ცა ვი, რო მე ლიც ფარ თო ბით ყვე ლა ზე დი დია სა ქარ თ ვე ლო ში. ტბე ბი დან მნიშ-ვ ნე ლო ვა ნია კუ მი სი სა და ჯან და რის ტბე ბი.

განსაზღვრე მეურნეობის რომელ დარ გებს მისდევენ ამ რეგიონში;იპოვე და დაასახელე ქვემო ქართლის ქალაქები, ისტორიული ძეგლები და კუ-

რორტები.

ქვემო ქართლი

დავალება

18

ქვემო ქართლი

ქა ლა ქი რუს თა ვი

რუს თა ვი ქვე მო ქარ თ ლის ად-მი ნის ტ რა ცი უ ლი ცენ ტ რი ა. ქა ლა-ქი მდე ბა რე ობს ქვე მო ქარ თ ლის ვა კე ზე, მდი ნა რე მტკვრის ორი ვე ნა პირ ზე. იგი უძ ვე ლე სი პე რი ო დი-დან ცნო ბი ლია ბოს ტან - ქა ლა ქის სა ხე ლ წო დე ბით. ძვე ლად აქ სა ე -პის კო პო სო და სა ვაჭ რო ცენ ტ რი იყო, ვიდ რე მონ ღოლ მა და მ პყ-

რობ ლებ მა სავ სე ბით არ გა ა ნად გუ რეს. და ახ ლო ე ბით 65 წლის წინ კი რუს თავ-ქა ლა ქი ხე ლახ ლა აღორ ძინ და.

ქა ლა ქის სა ხელ წო დე ბა და კავ ში რე ბუ ლია არ ხ თან (ძველად – რუ), რო მე -ლიც ქა ლაქ ში იწყე ბო და. აქე დან – რუს თა ვი ანუ არ ხის სა თა ვე.

ქალაქი რუსთავი

რვე ულ ში ჩა ხა ზე და შე ავ სე ცხრი ლი. წა ი კითხე ქვე მოთ ჩა მოთ ვ ლი ლი ქა ლა ქე ბი, გა მო ი ყე ნე რუ კა და და აჯ გუ ფე – თი თო ე უ ლი ქა ლა ქი მი ა კუთ ვ ნე შე სა ბა მის რე გი-ონს.

გო რი, თეთ რიწყა რო, ბორ ჯო მი, ბოლ ნი სი, ქა რე ლი, კას პი, დმა ნი სი, გარ და ბა ნი, ჯა ვა, მარ ნე უ ლი, წალ კა.

დმანისის სიონი - VI საუკუნის ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლია სოფ. პატარა დმანისის მახლობლად, ნაქალაქარ დმანისში. კარიბჭეს ერთ-ერთ წარწერაში მოხსენიებულია თამარ მეფის ვაჟი ლაშა-გიორგი.

შიდა ქართლი ქვემო ქართლი

დავალება

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

76 77

სამშვილდე

ბოლ ნი სის სი ო ნი

ბოლ ნი სის სი ო ნი მდი ნა რე ბო -ლ ნი სისწყლის მარ ცხე ნა ნა პირ ზე მდე ბა რე ობს. ტაძ რის შე სას ვ ლე-ლის თავ ზე არ სე ბუ ლი წარ წე რა გვაც ნობს, რომ იგი აშე ნე ბუ ლია V საუკუნეში. ბოლ ნი სის სი ო ნის ასომ თა ვ რუ ლი წარ წე რა ქარ თუ ლი დამ წე რ ლო ბის ერ თ -ერ თი უძ ვე ლე-სი ნი მუ ში ა.

სამ შ ვილ დე

სამ შ ვილ დე მდი ნა რე ქცი ის ხე ო ბა ში მდე ო ბა რე ობს. იგი ერ თ -ერ თი უძ ვე ლე სი ცი-ხე-ქა ლა ქია აღ მო სავ ლეთ სა ქარ თ ვე ლო ში. მას ორი მხრი დან ბუ ნებ რი ვად იცავ და სა-ლი კლდე ე ბი, მე სა მე მხა რეს კი გა ლა ვა ნი ჰქონ და. თქმუ ლე ბის თა ნახ მად, სამ შ ვილ დე ქარ თ ველ თა პირ ველ მა წი ნა პარ მა ქარ თ ლოს მა ააშე ნა. იგი დი დი და ძლი ე რი ცი ხე- ქა-ლა ქი ყო ფი ლა. ქა ლაქ ში იყო ბევ რი დი დე ბუ ლი შე ნო ბა, რო მელ თა გან გა მო ირ ჩე ო და სამ შ ვილ დის სი ო ნის ტა ძა რი. ტაძ რის კე დელ ზე არ სე ბუ ლი წარ წე რი დან ვგე ბუ ლობთ, რომ იგი აუშე ნე ბი ათ 1200 წლის წინ. სწო რედ სამ შ ვილ დის ცი ხე- სი მაგ რის აღე ბით და იწყო დიდ მა ქარ თ ველ მა მე ფემ ბრძოლა თბილისის გასათავისუფლებლად.

ქვე მო ქარ თ ლის ტრა დი ცი უ ლი სა ცხო ვ რე ბე ლი იყო დარ ბა ზი. მი სი ია ტა კი მი წი სა ა, თი ხატ კეპ ნი ლი ა. ცენ ტ რ ში კე რაა უხუ ცე სის ხის სა-ვარ ძ ლი თურთ, რო მელ საც ტრა დი -ცი უ ლი ორ ნა მე ნ ტე ბი ამ შ ვე ნებს.

ქართლელების ტრადიციული სამოსი (ქვემო ქართლი).

1. სხვა დას ხ ვა წიგ ნი დან, აგ რეთ ვე ინ ტერ ნე ტი დან მო ი ძიე ინ ფორ მა ცია და და -ად გი ნე – თუ რა ტომ იყო ცნო ბი ლი რუს თა ვი ბოს ტან - ქა ლა ქის სა ხე ლით.

2. მო ი ძიე ინ ფორ მა ცია და აღ წე რე ქვე მო ქარ თ ლ ის სხვა ის ტო რი უ ლი ძეგ ლე ბი, გა ა ფორ მე ფო ტო ი ლუს ტ რა ცი ე ბით.

3. მო ი ძიე და მა ტე ბი თი ინ ფორ მა ცია და შე ა და რე ერ თ მა ნეთს ქვე მო ქარ თ ლის რე გი ო ნი და ში და ქარ თ ლის რე გი ო ნი. შე გიძ ლია ისარ გებ ლო შემ დე გი გეგ მით:

1. მდე ბა რე ო ბა; 2. ბუ ნებ რი ვი პი რო ბე ბი; 3. მე ურ ნე ო ბის დარ გე ბი; 4. მთა ვა რი ქა ლა ქე ბი; 5. ის ტო რი უ ლი ძეგ ლე ბი.

დავალება

საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს მხარეები

78 79

ალ გე თის ეროვ ნუ ლი პარ კი

ალ გე თის ეროვ ნუ ლი პარ კი ქ. თბი ლი-სი დან სამ ხ რე თით, 60 კმ-ის და შო რე ბით, მდი ნა რე ალ გე თის ხე ო ბა ში მდე ბა რე ობს. იგი, ნაკ რ ძა ლის სტა ტუ სით, და არ ს და მე-20 სა უ კუ ნის 60-იანი წლე ბის შუა ხა ნებ ში. და ცუ ლი ტე რი ტო რი ის მი ზა ნი აღ მო სავ-ლუ რი ნაძ ვის და კავ კა სი უ რი სო ჭის გავ-რ ცე ლე ბის უკი დუ რე სი აღ მო სავ ლე თის ფოს პორ ტის შე ნარ ჩუ ნე ბა ა. მას 2007 წელს ეროვ ნუ ლი პარ კის სტა ტუ სი მი ე ნი ჭა.

ალ გე თის ეროვ ნუ ლი პარ კის რე ლი ე ფი სა შუ ა ლომ თი ა ნი და ძლი ერ და ნა წევ რე ბუ-ლი ა. მის ღერ ძულ ნა წილ ში წარ მოდ გე ნი-ლია მდი ნა რე ალ გე თი, რო მელ საც ძი რი თა-დად სე ზო ნუ რი ნა კა დე ბი უერ თ დე ბა. ჰა ვა ნო ტიო და თბი ლი ა, ახა სი ა თებს მშრა ლი და ნა ლე ქი ა ნი პე რი ო დე ბის მო ნაც ვ ლე ო ბა.

ეროვ ნუ ლი პარ კი ცხო ველ თა სამ ყა როს სა ხე ობ რი ვი მრა ვალ ფე როვ ნე ბი თაც გა-მო ირ ჩე ვა. გვხვდე ბა რამ დე ნი მე სა ხე ო ბის მტა ცე ბე ლი, ამ ფი ბია და რეპ ტი ლი ა, ათე უ ლო ბით სა ხე ო ბის ფრინ ვე ლი და სხვ. მტა ცე ბე ლი ძუ ძუმ წოვ რე ბი დან აღ სა ნიშ ნა ვია მუ რა დათ ვი და მგე ლი, ფოცხ ვე რი, ტყის კვერ ნა, მე ლა და სხვ. გვხვდე ბა სა ქარ თ ვე ლოს „წითელი ნუს ხის” სა ხე ო ბე ბიც, რო მელ თა შო რის არ სა ნიშ ნა ვია კავ კა სი უ რი რო ჭო და ბე ქო ბის არ წი ვი.

მინდა მეტი ვიცოდე

თრიალეთის ქედი

მცენარეულობა

შველი

კა ხეთს სა ქარ თ ვე ლოს აღ მო სავ ლე თი ნა წი ლი უჭი რავს. ჩრდი ლო ე თი დან და აღ მო სავ ლე თი დან იგი შე მო საზღ ვ რუ ლია კავ კა სი ო ნის მთა ვა რი ქე დით, სამ ხ რე თი დან მისი საზღვარი კი ივრის ზეგანზე და მდინარე ალაზანზე გადის. ცივ - გომ ბო რის ქე დი კა ხეთს ორ ნა წი ლად ყოფს. აღ მო სავ ლე თი მხა რე ში და კა ხე თი ა, და სავ ლე თი მხა რე – გა რე კა ხე თი.

კა ხე თის ბუ ნე ბა მრა ვალ ფე რო ვა ნი ა. აქ წარმოდგენლია რო გორც კავ კა სი ო-ნის თოვ ლი ა ნი მთე ბი, ისე ვრცე ლი ვა კე ე ბი და ნა ხე ვა რუ დაბ ნო ე ბი.

მდინარე ალაზანი

კახეთი

კა ხე თის მშვე ნე ბაა ალაზ ნის ვე ლი, რო მე ლიც 100 კი ლო მეტ რ ამდეა გა და ჭი მუ-ლი. ალაზ ნის ვე ლი სწორ ზე და პი რი ა ნი ა, რაც მი წათ მოქ მე დე ბის გან ვი თა რე ბისთვის ხელსაყრელ პი რო ბებს ქმნის.

19

კა ხე თის ძირითადი მდი ნა რე ე ბია იორი და ალა ზა ნი. მდი ნა რე იორის წყალი არხების მეშვეობით გა რე კა ხეთს რწყავს, მდი ნა რე ალა ზნის წყალი – შიდა კა ხეთს. ორი ვე მდი-ნა რე კავ კა სი ო ნი დან, ბორ ბა ლოს მთის კალ-თე ბი დან იღებს სა თა ვეს.

რე გი ო ნის მე ურ ნე ო ბის ტრა დი ცი უ ლი დარ გია მე ვე ნა ხე ო ბა. ღვი ნოს ამ ზა დე ბენ რქა წით ლის, სა ფე რა ვის, მა ნა ვის მწვა ნი სა და ყურ ძ ნის სხვა ჯი შე ბის გან. კა ხე თის ღვი-ნო ე ბი მსოფ ლი ო ში ცნო ბი ლი ა. კა ხეთ ში მოჰ ყავთ მარ ც ვ ლე უ ლი, ბოს ტ ნე უ-ლი, მზე სუმ ზი რა და თამ ბა ქო. მის დე ვენ მსხვილფეხა რქოსანი საქონლის