Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος

1946-1949

Από τα μέσα του 1943, όταν πια ήταν σαφές πως ο Άξονας θα έχανε τον πόλεμο, ένα ερώτημα

πλανιόταν πάνω από την Ελλάδα: ποιος θα την κυβερνούσε μεταπολεμικά; το ΕΑΜ ή η

αυτοεξόριστη κυβέρνηση του Καϊρου; Οι δύο πολιτικοί πόλοι δεν είχαν απλά μια θάλασσα να τους χωρίζει αλλά και ένα ολόκληρο κοινωνικό όραμα: οι μεν πρώτοι ήταν σοβιετόφιλοι και

προσβλέπανε σε μία ευρύτερη πολιτειακή, αν όχι και κοινωνική, μεταβολή, οι δε δεύτεροι τάσσονταν αναφανδόν με την Αγγλία και

επιδιώκανε τη διατήρηση του βασιλικού θεσμού και της αστικής δημοκρατίας. Αντίπαλα ταξικά,

πολιτικά και κρατικά συμφέροντα συνυφαίνονταν γύρω από αυτό το δίπολο. Η Ελλάδα, ήδη πριν

απελευθερωθεί, είχε μετατραπεί σε αυτό που ο Κρίστοφερ Γούντχαουζ είχε αποκαλέσει «μήλον

της έριδος».

Το ΕΑΜ, αν και μπορούσε να καταλάβει την εξουσία επιβάλλοντας τον εαυτό του ως μοναδικό «νόμιμο» εκφραστή των λαϊκών συμφερόντων (όπως έκανε π.χ. ο Τίτο στην Γιουγκοσλαβία), ωστόσο, καθώς δεν είχε την στήριξη του Στάλιν, αποφάσισε να μην το κάνει αλλά να υπαχθεί στο αγγλοκίνητο συμμαχικό στρατηγείο του Καϊρου και να σχηματίσει μαζί με τους αυτοεξόριστους πολιτικούς κυβέρνηση «εθνικής ενότητας».

Η «εθνική κυβέρνηση» με επικεφαλής τον Γ. Παπανδρέου, φωτογραφημένη μάλλον στην Καζέρτα της Ιταλίας, τον «τελευταίο σταθμό» του Γιώργου Σεφέρη.

Οι αυτοεξόριστοι πολιτικοί είδαν μάλλον αυτόν τον «συμβιβασμό» σαν έναν ελιγμό, προκειμένου να «διατηρηθούν στο παιχνίδι» και να κερδίσουν χρόνο, ώσπου να

αποκαταστήσουν τα δίκτυα των κοινωνικών τους συμμαχιών στην Ελλάδα. Μαζί τους και οι Άγγλοι, που ένοιωθαν απέναντι στο ΕΑΜ μία (ολοένα και πιο ανοιχτή) εχθρότητα και

καχυποψία. Οι «οιωνοί» όλοι έδειχναν πως επέκειτο σύγκρουση. Και οι «μυημένοι» τους έβλεπαν…

Ερχόμαστε απ' την άμμο της έρημος

απ' τις Θάλασσες του Πρωτέα,/ ψυχές

μαραγκιασμένες από δημόσιες

αμαρτίες,/ καθένας κι ένα αξίωμα σαν

το πουλί μες στο κλουβί του./ Το

βροχερό φθινόπωρο σ’ αυτή τη

γούβα/ κακοφορμίζει την πληγή του

καθενός μας/ ή αυτό που Θά 'λεγες

αλλιώς, νέμεση μοίρα/ ή μοναχά

κακές συνήθειες, δόλο και απάτη,/ ή

ακόμη ιδιοτέλεια να καρπωθείς το

αίμα των άλλων.

Ο πολύς κόσμος, βέβαια, στην Ελλάδα δεν ήξερε (ή έκανε πως δεν ξέρει) τίποτα. Και δεν πίστευε (ή δεν ήθελε να πιστέψει) πως αυτή η πάνδημη γιορτή της

απελευθέρωσης σύντομα θα μετατρεπόταν σε αλληλοσφαγή και θρήνο…

Ώσπου φτάσαμε στις 2 του Δεκέμβρη 1944. Την ημέρα αυτή, έπειτα από μία ούτως ή άλλως προβληματική συνεργασία δύο μηνών, οι ΕΑΜίτες υπουργοί της κυβέρνησης

παραιτήθηκαν. Αιτία η διαταγή του Παπανδρέου για αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, κατά τις προβλέψεις της συμφωνίας της Καζέρτας. Το ΕΑΜ διαμαρτυρήθηκε και

αρνήθηκε να καταθέσει τα όπλα, αν δεν αφοπλίζονταν επίσης οι διάφορες ταγματασφαλίτικες οργανώσεις και η 3η Ορεινή Ταξιαρχία, που είχε συνοδεύσει τον

Παπανδρέου από την Ιταλία.

Η 3η Ορεινή Ταξιαρχία. Το ΕΑΜ φοβόταν - όχι άδικα - πως θα αποτελούσε τον στρατιωτικό βραχίονα της κυβέρνησης του Καϊρου απέναντι στον ΕΛΑΣ. Γι’ αυτό ζητούσε και τον αφοπλισμό της.

Την επόμενη μέρα, στις 3 Δεκέμβρη, το ΕΑΜ οργάνωσε ένα μεγάλο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας κηρύττοντας παράλληλα και γενική απεργία. Όλα

κυλούσαν ειρηνικά, ώσπου οι διαδηλωτές έφτασαν μπροστά από τη Βουλή. Τότε Άγγλοι στρατιώτες και Έλληνες αστυνομικοί, υπό τις διαταγές του Άγγελου

Έβερτ, άνοιξαν πυρ κατά του άοπλου πλήθους. 23 νεκροί και δεκάδες τραυματίες ήταν ο απολογισμός.

Το πρώτο αίμα

Την επόμενη μέρα έγινε νέα, επικήδειος αυτή τη φορά διαδήλωση, που μετέφερε του νεκρούς της προηγουμένης στο νεκροταφείο. Όταν τελείωσε, μέλη της

Οργάνωσης Χ (στην οποία συμμετείχε και ο κατοπινός δικτάτορας, Γεώργιος Παπαδόπουλος), χτυπήσανε και πάλι τους αποχωρούντες διαδηλωτές, αφήνοντας πίσω τους 30 νεκρούς και περισσότερους τραυματίες. Το έναυσμα για την έναρξη

της σύγκρουσης είχε δοθεί…

Επί ένα μήνα ο εφεδρικός ΕΛΑΣ (ο κανονικός είχε σταλεί από το ΕΑΜ εκτός Αθηνών) αναμετριόταν στην Αθήνα με τις κυβερνητικές δυνάμεις, τις οποίες υποστήριζαν οι Άγγλοι

και σώματα πρώην ταγματασφαλιτών και εθνικοφρόνων (Οργάνωση Χ, ΠΕΑΝ κ.ά.).

Οδόφραγμα του ΕΛΑΣ σε κάποια συνοικία της Αθήνας

Στρατόπεδο Μακρυγιάννη, δίπλα στο σημερινό μουσείο Ακροπόλεως. Ένα σημείο όπου εκτυλίχθηκε μία από τις σφοδρότερες και πλέον πολύνεκρες

μάχες των Δεκεμβριανών, η οποία κατέληξε σε ήττα του ΕΛΑΣ.

Άγγλοι περνάνε δίπλα από τα

πτώματα δραπετών των

φυλακών Χαϊδαρίου, που

διακρίνονται στο βάθος αριστερά.

Οι πρωταγωνιστές της κρίσης (από κυβερνητικής πλευράς): Παπανδρέου, Σκόμπυ, Τσώρτσιλ και

αρχιέπίσκοπος Δαμασκηνός σε θέση αντιβασιλέα. Ο Τσώρτσιλ είχε διαμηνύσει στον στρατηγό Σκόμπυ: «Μη διστάσετε να συμπεριφερθείτε σαν να βρισκόσασταν σε κατεκτημένη χώρα, όπου ξέσπαγε επανάσταση»…

Αρχές Γενάρη ο ΕΛΑΣ έχει ηττηθεί και αποχωρεί από την Αθήνα παίρνοντας μαζί του 100.000 περίπου Αθηναίους, που τρέχουν να ξεφύγουν από τις διώξεις και τα αντίποινα των νικητών. Στις 11 Γενάρη 1945 υπογράφεται η περιβόητη Συνθήκη της Βάρκιζας, με

την οποία το ΕΑΜ δεσμεύεται να καταθέσει τα όπλα.

Έξω από το σπίτι του Κανελλόπουλου(;) στη Βάρκιζα, όπου υπογράφτηκε η ομώνυμη συμφωνία. Διακρίνονται στην μπροστινή σειρά από αριστερά ο Στ. Σαράφης, ο Γ. Σιάντος, ο Ηλίας Τσιριμώκος και προτελευταίος δεξιά, με το ασπρόθωρο πανωφόρι, ο Δημ. Παρτσαλίδης. Πίσω στο κέντρο, με τον μπερέ και τα γυαλιά, ο Λεωνίδας Κύρκος.

Ακολούθησε η παράδοση των όπλων. Κάτω βλέπουμε

ένα από τα γνωστότερα στιγμιότυπα των

«Επικαίρων» της εποχής, που παρουσιάζουν τους «μαυροσκούφηδες» του

Άρη Βελουχιώτη να κλαίνε καθώς αποχαιρετούν τα

όπλα τους.

Ο Αρης Βελουχιώτης ωστόσο, διαβλέποντας ότι θα ακολουθούσαν απηνείς διώξεις κατά των πρώην ΕΑΜιτών, αρνήθηκε να καταθέσει τα όπλα και διέφυγε μαζί με λίγους πιστούς του συντρόφους στην Ήπειρο και την Αλβανία, με σκοπό να βρει εκεί υποστηρικτές και να συνεχίσει τον αγώνα. Τον Μάρτη του 1945 έγραψε ένα περιβόητο γράμμα προς το ΚΚΕ, με το οποίο το καλούσε να ξαναβγάλει τα μέλη του ΕΛΑΣ στο βουνό. Όμως το κόμμα του αρνήθηκε κάθε υποστήριξη ή βοήθεια..

Τέλη Μάη φθάνει στην Αθήνα από το Νταχάου, όπου κρατούνταν, ο προπολεμικός γ.γ. του ΚΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης. Ο Βελουχιώτης είχε βασίζει πολλές ελπίδες σε αυτόν

ύστερα από την άρνηση του κατοχικού αναπληρωτή του,

Γιώργου Σιάντου και της Κ.Ε. να εισακούσουν το μήνυμά του.

Όμως ο Ζαχαριάδης του στρέφει και εκείνος την πλάτη μη θέλοντας

να διακινδυνεύσει τη γραμμή ειρήνευσης και συνδιαλλαγής που

είχε επιλέξει το κόμμα μετά τη Βάρκιζα.

Απομονωμένος και εξουθενωμένος, ο Βελουχιώτης κυκλώνεται από τις κυβερνητικές δυνάμεις στον Αχελώο ποταμό και βρίσκει τραγικό θάνατο. Το κεφάλι του, μαζί με εκείνο του πιστού του συντρόφου Τζαβέλλα θα αποκοπεί από το σώμα του και θα κρεμαστεί στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων. Σύμφωνα με μαρτυρίες,

ακολούθησε από κάτω του ολονύχτιο, οργιαστικό γλέντι…

Όλο αυτό το διάστημα, από τον Γενάρη του 1945, οπότε παραιτείται ο Γ. Παπανδρέου, ως τις εκλογές του 1946 διάφορες κυβερνήσεις θα διαδεχτούν η μία

την άλλη. Πιο γνωστές θα παραμείνουν εκείνες του Παναγιώτη Κανελλόπουλου (αριστερά), του Θεμιστοκλή Σοφούλη (κέντρο) και του Νικολάου Πλαστήρα (δεξιά).

Ήταν η περίοδος της λεγόμενης «λευκής τρομοκρατίας», του

άτυπου δηλαδή όσο και ακήρυκτου «πολέμου» που είχε

εξαπολύσει το (παρα)κράτος κατά του ΕΑΜ, με στόχο την

προκαταβολική τρομοκράτηση και αδρανοποίησή του.

Καθημερινά μέλη και οπαδοί του ΕΑΜ φονεύονταν,

ξυλοκοπούνταν, απειλούνταν, βιάζονταν (οι γυναίκες). Θύτες σε όλες τις περιπτώσεις αστυνομικοί

και μέλη εθνικοφρόνων ή τέως δωσιλογικών (και νυν

παραστρατιωτικών) οργανώσεων.

Απόκομμα από τον «Ριζοσπάστη» της 19ης Φεβρουαρίου 1946. Στη φωτογραφία ο εργάτης Φρ. Κορδογιάννης, στο μέτωπο του οποίου οι «Χίτες» είχαν χαράξει το σήμα της οργάνωσής τους.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, προκειμένου να διαμαρτυρηθεί

αλλά και να διασφαλίσει τον εαυτό του από τυχόν νοθεία (που θα του έδινε ένα ποσοστό πολύ μικρότερο

από εκείνο που πραγματικά του αναλογούσε), το ΚΚΕ αποφάσισε

να μην κατέβει στις πρώτες «ελεύθερες» εκλογές του 1946. Το

αποτέλεσμα ήταν να πετύχει η «εθνικόφρων» παράταξη του Κων/νου Τσαλδάρη και των

συμμάχων του απόλυτη πλειοψηφία (55%).

Η Κωνσταντίνος Τσαλδάρης (στο κέντρο) με την κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του 1946. Στα αριστερά του, όπως κοιτάμε, ο Στυλιανός Γονατάς, γνωστός από το στρατιωτικό κίνημα του 1922. Ιστορικές πηγές τον θέλουν αναμεμειγμένο

με τη δημιουργία των κατοχικών Ταγμάτων Ασφαλείας….

Στις 30 Μαρτίου 1946, μία ημέρα πριν τις προγραμματισμένες εκλογές, μία ομάδα πρώην ΕΛΑΣιτών του Ολύμπου, σε μια κίνηση αυτοάμυνας αλλά και εκδίκησης για μια σειρά από

δολοφονίες ΕΑΜιτών που είχαν συμβεί στην περιοχή από παρακρατικές συμμορίες, επιτίθεται στο αστυνομικό τμήμα του Λιτόχωρου και σκοτώνουν 13 αστυνομικούς και

παρακρατικούς. Ήταν η πρώτη πράξη του Εμφυλίου πολέμου.

Η ακολουθία των γεγονότων υπήρξε ραγδαία. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο οι μάχες

εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα, όχι όμως στις

μεγάλες πόλεις, που ζούσαν σε σχετική γαλήνη (αν

εξαιρέσει κανείς τις αστυνομικές διώξεις).

Ο νέος αντάρτικος στρατός, απευθείας όργανο πλέον του ΚΚΕ, ονομάστηκε ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Το μέγεθός του έφτανε κάπου τις 25.000 άντρες

και γυναίκες, οι οποίοι προέρχονταν κυρίως από τα χωριά, καθώς το ΚΚΕ είχε δώσει εντολή στα μέλη του των πόλεων να παραμείνουν στις θέσεις τους προκειμένου να πλαισιώσουν το αναγεννώμενο εργατικό κίνημα και τον

παράλληλο «νόμιμο» (δηλ. συνδικαλιστικό και πολιτικό) αγώνα.

Μεγάλο μέρος των στρατιωτών του ΔΣΕ στη βόρειο Ελλάδα ήταν Σλαβομακεδόνες, οι οποίοι προσέβλεπαν παράλληλα με την κοινωνική και στην εθνοτική τους αποκατάσταση, με

αναγνώριση της ύπαρξης και των δικαιωμάτων τους και ενδεχομένως με παραχώρηση αυτονομίας. Λόγω της υποστήριξης που τους παρείχε ο ΔΣΕ οι αντίπαλοί του αποκαλούσαν

τους αντάρτες του και εν γένει τους κομμουνιστές «εαμοβούλγαρους». Ωστόσο, το πιο συνηθισμένο (και πάντα υβριστικό) προσωνύμιό τους ήταν το «ληστοσυμμορίτες».

Πρέσπες, 1949. Ένα σύνθημα στο τοίχο, γραμμένο στα σλαβομακεδονικά, λέει: «Ζήτω ο στρατηγός Μάρκος [Βαφειάδης, ο αρχηγός του ΔΣΕ] και ο ΔΣΕ». Μπροστά του στέκουν και το περιεργάζονται ο Αμερικανός Βαν Φλιτ και ένας Έλληνας στρατιωτικός.

Νεαροί στρατιώτες σηκώνουν στα χέρια τους τη βασίλισσα Φρειδερίκη. Η βασιλεία είχε αποκατασταθεί στην Ελλάδα με δημοψήφισμα στα 1946 (με ποσοστό 68%).

Απέναντι στον ΔΣΕ ορθωνόταν ο κυβερνητικός στρατός (ο επονομαζόμενος «Εθνικός Στρατός»), στις τάξεις του οποίου υπηρετούσαν, εκτός από τους κληρωτούς, και πολλοί πρώην ταγματασφαλίτες και μέλη εθνικιστικών, αντιΕΑΜικών οργανώσεων (ΕΔΕΣ, Χ, ΠΕΑΝ, ΡΑΝ κ.ά.). Στο δυναμικό του εντάσσονταν επίσης και οι «ανανήψαντες ΕΑΜίτες και κομμουνιστές», που είχαν υπογράψει (συνήθως μετά από βασανιστήρια) «δήλωση μετανοίας» στη Μακρόνησο (βλ. παρακάτω). Ήταν η τελευταία πράξη του εξευτελισμού τους.

Παράλληλα με τον κυβερνητικό στρατό δρούσαν στην ύπαιθρο διάφορες παρακρατικές συμμορίες ή και επίσημα παραστρατιωτικά σώματα (π.χ. Μ.Α.Υ.), που

είχαν ως αποστολή, μεταξύ άλλων, την τρομοκράτηση ή και εξόντωση παλιών ΕΑΜιτών, που κρύβονταν ή παρέμεναν ανενεργοί. Τα μέλη τους προέρχονταν ως επί το

πλείστον από τα κατοχικά τάγματα ασφαλείας ή το ευρύτερο εθνικιστικό χώρο.

Στρατιώτες και παρακρατικοί (στο μέσον) ποζάρουν πάνω από κομμένα κεφάλια κομμουνιστών. Η πρακτική του αποκεφαλισμού ήταν πολύ διαδεδομένη στο κυβερνητικό στρατόπεδο και στόχευε στον διασυρμό των νεκρών και στην τρομοκράτηση των υπολοίπων.

Ο ΔΣΕ βρέθηκε εξαρχής σε διεθνή απομόνωση. Η ΕΣΣΔ, πιστή στα όσα είχαν συμφωνηθεί στην Γιάλτα, απέφευγε κάθε εμπλοκή στην Ελλάδα και αρνήθηκε πρακτικά σχεδόν κάθε υλικοτεχνική βοήθεια (μάλιστα ήταν αρνητική στην ίδια την ιδέα της ένοπλης σύγκρουσης, τουλάχιστον της γενικευμένης). Το ίδιο πράξανε και οι «Λαϊκές Δημοκρατίες» της Αλβανίας και της Βουλγαρίας,

που βρίσκονταν στον αστερισμό της. Μόνη η Γιουγκοσλαβία του Τίτο είχε εξαρχής ταχθεί υπέρ των ανταρτών, γι’ αυτό ήταν και η μόνη που τους βοηθούσε (ως το 1948, οπότε επήλθε

ρήξη με το ΚΚΕ και έκοψε κάθε συνεργασία κλείνοντας ακόμη και τα σύνορα).

Ο «Εθνικός Στρατός», αντίθετα, είχε εξαρχής την αμέριστη υποστήριξη (σε επίπεδο τροφοδοσίας και εκπαίδευσης) των Άγγλων και από το 1947 των Αμερικανών, που διατηρούσαν και την γενική εποπτεία των επιχειρήσεων. Επικεφαλής της αμερικάνικης στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα ήταν ο στρατηγός Βαν Φλιτ, στον οποίο ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, σε κάποια επιθεώρηση

του στρατεύματος, είχε πει το μνημειώδες «στρατηγέ μου, ιδού ο στρατός σας»!

Ο στρατηγός Βαν Φλιτ επιθεωρεί κυβερνητικά στρατεύματα.

Μάλιστα, στα πλαίσια της στρατιωτικής συνεργασίας ελληνικής κυβέρνησης και ΗΠΑ χρησιμοποιήθηκαν στην Ελλάδα για πρώτη φορά οι εμπρηστικές βόμβες ναπάλμ,

που έγιναν ευρύτερα γνωστές αργότερα από τον πόλεμο στην Κορέα και το Βιετνάμ.

Στην ηγεσία της Ελλάδας θα βρεθεί από τα 1947 και σχεδόν ως τη λήξη του

Εμφυλίου, στα 1949, ο Θεμιστοκλής Σοφούλης. Παλιός βενιζελικός και αντι-

μεταξικός πολιτικός, ήταν σαφώς πιο διαλλακτικός από τον (πρώην μεταξικό) Π. Τσαλδάρη, όμως το περιβάλλον του

(πολιτικοί σύμμαχοι και αμερικανοί) περιόριζαν το πεδίο δράσης του. Μία

προσπάθεια που θα κάνει για συνεννόηση με το ΚΚΕ στα 1947 θα

πέσει στο κενό, πιθανά και με δική του ευθύνη. Έκτοτε θα συμπορευτεί με

τους υπόλοιπους στην οδό της ανελέητης σύγκρουσης με την

αριστερά μέχρι την ολοκληρωτική συντριβή της.

Το ΚΚΕ, χάνοντας πλέον κάθε ελπίδα για συμβιβαστική λύση, στρέφεται αποκλειστικά στον ένοπλο αγώνα. Το Δεκέμβρη του 1947 ο ραδιοσταθμός του ΔΣΕ ανακοινώνει τη

δημιουργία «προσωρινής δημοκρατικής κυβέρνησης» της «λεύτερης Ελλάδας», κατά τα πρότυπα της κατοχικής ΠΕΕΑ. Πρωθυπουργός ορίστηκε ο αρχιστράτηγος του ΔΣΕ,

Μάρκος Βαφειάδης, ενώ συμμετείχε για άλλη μια φορά και ο Πέτρος Κόκκαλης, πατέρας του Σωκράτη. Το αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας του ΚΚΕ ήταν να τεθεί

εκτός νόμου, όπου και έμεινε ως τα 1974.

Προκειμένου να στερήσει τους αντάρτες του ΔΣΕ από τις εφεδρείες και τα δίκτυα υποστήριξής τους, ο κυβερνητικός στρατός εκκένωνε χωριά που βρίσκονταν

κοντά στις εμπόλεμες ζώνες και μετακινούσε προσωρινά τους κατοίκους τους σε κοντινά αστικά κέντρα. Παιδιά φτωχών οικογενειών, που οι γονείς τους δεν μπορούσαν να τα ζήσουν, οδηγούνταν στις λεγόμενες «παιδουπόλεις της

Φρειδερίκης», όπου πέραν των άλλων «διαπαιδαγωγούνταν» και «εθνικά».

Παιδιά που κατευθύνονται σε κάποιον βασιλικό «παιδότοπο».

Ο ΔΣΕ, προκειμένου να σώσει τα παιδιά των περιοχών που έλεγχε από την πείνα και τους ανελέητους βομβαρδισμούς, υιοθέτησε κι αυτός την ίδια πρακτική του «παιδομαζώματος»,

όπως αποκλήθηκε από την κυβερνητική πλευρά. Μόνο που εδώ τα παιδιά στέλνονταν – προσωρινά, όπως πίστευαν η ηγεσία του ΔΣΕ και οι γονείς τους – στις όμορες

κομμουνιστικές χώρες, όπου τελικά παρέμειναν ως πολιτικοί πρόσφυγες για μια ζωή…

Οι μάχες στα βουνά συνεχίζονταν ως το καλοκαίρι του 1949, με τον

ΔΣΕ να έρχεται διαρκώς σε δυσμενέστερη θέση.

Μεικτό τάγμα του ΔΣΕ απευθύνεται στους στρατιώτες του «Εθνικού Στρατού» με το περιβόητο «χωνί».

Νεκροί αντάρτες του ΔΣΕ έπειτα από την ανεπιτυχή όσο και πολύνεκρη μάχη για την κατάληψη της Φλώρινας (1949).

Τον Αύγουστο του 1949 οι μάχες έλαβαν τέλος. Οι μαχητές του ΔΣΕ πέρασαν τα σύνορα της Αλβανίας και της Γιουγκοσλαβίας, από όπου διοχετεύθηκαν στις χώρες

του ανατολικού μπλοκ. Μαζί τους διέφυγαν και κάτοικοι πολλών φίλα προσκείμενων κοινοτήτων (κυρίως σλαβομακεδονικών), προκειμένου να γλυτώσουν τα αντίποινα.

Σημερινή άποψη ενός εγκαταλελειμμένου σλαβομακεδονικού χωριού λίγο έξω από την Καστοριά.

Όμως αν ο εμφύλιος έληξε, ο απόηχός του στην πολιτική και κοινωνική ζωή παρέμεινε αισθητός για πολύν καιρό ακόμη. Για δεκαετίες (ως τη λήξη της Χούντας στα 1974) όσοι πολίτες ενοχοποιούνταν(!) για (φιλο)αριστερές πεποιθήσεις υφίσταντο διακρίσεις και

διώξεις, με χειρότερη όλων την εξορία.

Χάρτης των τόπων εγκλεισμού και εκτοπισμού πολιτικών κρατουμένων.

Μακρόνησος

Εκτοπισμένοι Ανάφης(;)

Νεκροί εξόριστοι, θύματα κεραυνού στον Άη Στράτη.

Μακρόνησος (1947-1952)

Πάρα πολλοί γνωστοί καλλιτέχνες υπήρξαν τρόφιμοι αυτών των τόπων μαρτυρίου. Ο Γ. Ρίτσος, ο Τ. Πατρίκιος, ο Μ. Λουντέμης, ο Α.

Φραγκιάς, ο Τ. Λειβαδίτης, ο Μ. Θεοδωράκης, ο Ν. Κούνδουρος, ο Μ. Κατράκης, η Ταϋγέτη, ο Θ.

Βέγγος, ο συνθέτης Θ. Δερβενιώτης ήταν μερικοί μόνο από αυτούς.

Κατράκης

Ρίτσος

Μ. Λουντέμης

ΚατράκηςΘεοδωράκης

Παράλληλα βέβαια με τις εξορίες θα λειτουργήσουν ως τα 1953 και τα έκτακτα στρατοδικεία, τα οποία καταδικάζουν μαζικά σε θάνατο συλληφθέντες κομμουνιστές

με την κατηγορία της «εθνικής προδοσίας» ή των μαζικών δολοφονιών.

Ένας από τους πλέον διακεκριμένους θανατοποινίτες, ο ποιητής Μανώλης Αναγνωστάκης. Παρέμεινε έγκλειστος στις φυλακές Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ) της Θεσσαλονίκης ως τα 1951, οπότε αμνηστεύθηκε.

Μάλιστα για τους πολιτικούς έγκλειστους του Γεντί Κουλέ έγραψε και ο Απόστολος Καλδάρας το πρώτο τραγούδι του, το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», όταν στα 1947,

φοιτητής Γεωπονικής στη Θεσσαλονίκης, έβλεπε τις νύχτες τα φωτισμένα κελιά των θανατοποινιτών, τους οποίους οι συγκρατούμενοί τους ξενυχτούσαν πριν οδηγηθούν

την αυγή στο εκτελεστικό απόσπασμα…

Νύχτωσε χωρίς φεγγάριτο σκοτάδι είναι βαθύκι όμως ένα παλληκάριδεν μπορεί να κοιμηθεί

Άραγε τι περιμένειαπ’ το βράδυ ως το πρωίστο στενό το παραθύριπου φωτίζει με κερί*

Πόρτα ανοίγει πόρτα κλείνειμε βαρύ αναστεναγμόας μπορούσα να μαντέψωτης καρδιάς του τον καημό

Μανόλης Αναγνωστάκης, Στον Νίκο Ε… 1949 Φίλοι Που φεύγουν Που χάνονται μια μέρα Φωνές Τη νύχτα Μακρινές φωνές Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση Ερείπια Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες Εφιάλτες, Στα σιδερένια κρεβάτια Όταν το φως λιγοστεύει Τα ξημερώματα. (Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;)

(Παρενθέσεις 1949)