วิ�ชา ธรรมสำาหร�บธรรมศึ�กษา ตร�

ทุ�กะ หมวิด ๒ธรรมม�อุ�ปการะมาก (พห�การธรรม) ๒ อุย่�าง

๑. สำต� ความระลึกได้ ๒. สำ�มปช�ญญะ ความร� ตั�วพหุ�การธรรม ค�อ ธรรมอ�นเป็�นเคร��องป็�องก�นม�ใหุ เก�ความผิ�ด้พลึาด้ พลึ�!งเผิลึอสตั� เป็�นความระลึกได้ ทั้�!งอด้$ตั ป็%จจ�บั�น แลึะอนาคตั ก)อนทั้$�จะค�ด้ จะพ�ด้ จะทั้*า เสม�อนด้วงไฟส�มป็ชั�ญญะ เป็�นความร� ตั�วทั้��วพ อง ในขณะค�ด้ พ�ด้ หุร�อ ทั้*าอยู่�) เป็�นเคร��องสน�บัสน�นสตั�ใหุ ส*าเร1จตัามตั องการ เสม�อนแสงของด้วงไฟ

ธรรมคุ้�"มคุ้รอุงโลก/โลกปาลธรรม ๒ อุย่�าง๑. ห�ร� ความลึะอายู่แก)ใจ ๒. โอุตต�ปปะ

ความเกรงกลึ�วโลึกป็าลึธรรม ค�อ ธรรมอ�นเป็�นเคร��องค� งครองโลึก ค�อหุม�)ส�ตัว3ทั้$�อาศั�ยู่อยู่�)บันพ�!นภิ�ภิพน$!ใหุ อยู่�)เยู่1นเป็�นส�ข เร$ยู่กอ$กอยู่)างว)า เทั้วธรรม

หุ�ร� เป็�นความลึะอายู่ใจตั)อตันเองเม��อจะป็ระพฤตั�ทั้�จร�ตัอ�นเป็�นความชั��ว ทั้�!งในลึ�บัแลึะทั้$�แจ งโอตัตั�ป็ป็ะ เป็�นความเกรงกลึ�วตั)อผิลึของการทั้*าชั��ว โด้ยู่ค�ด้ว)า ทั้*าด้$ได้ ด้$ ทั้*าชั��วได้ ชั��ว

ธรรมอุ�นทุาให"งาม (โสำภณธรรม) ๒ อุย่�าง๑. ขั�นต� ความอด้ทั้น ๒. โสำร�จจะ ความสงบัเสง$�ยู่ม

โสภิณธรรม ค�อ ธรรมอ�นเป็�นเคร��องทั้*าใหุ บั�คคลึงามด้ วยู่กายู่ วาจา แลึะจ�ตัใจ

ข�นตั� เป็�นความอด้ทั้นตั)อความลึ*าบัาก การตัรากตัร*า แลึะความเจ1บัใจ เป็�นเคร��องตั�ด้ม�ลึแหุ)งอก�ศัลึ

โสร�จจะ เป็�นความสงบัเสง$�ยู่มเร$ยู่บัร อยู่ ม$ใจองอาจ ส� ทั้น ไม)ว� )วาม ค�มสตั� อารมณ3ใหุ คงทั้$� ใจคอหุน�กแน)น เป็�นเคร��องสน�บัสน�นข�นตั�ใหุ ส*าเร1จป็ระโยู่ชัน3 ธรรมอ�นเป็�นข าศักของโสร�จจะ ค�อ โทั้สะ

บ�คุ้คุ้ลหาได"ย่าก (ทุ�ลลภธรรม) ๒ อุย่�าง๑. บ�พพการ� บั�คคลึผิ� ทั้*าอ�ป็การะค�ณมาก)อน๒. กต�ญญู-กตเวิทุ� บั�คคลึผิ� ร� อ�ป็การค�ณทั้$�คนอ��นทั้*าแลึ วแลึะทั้*าตัอบัแทั้น

บั�พพการ$ ได้ แก)ผิ� ม$พระค�ณมาก)อน ได้ ทั้*าป็ระโยู่ชัน3แก)เรามาก)อน ม$ ๔ จ*าพวก ค�อ

๑) บั�ด้ามารด้า ๒ ) อ� ป็% ชั ฌ า ยู่3อาจารยู่3

๓) พระมหุากษั�ตัร�ยู่3 ๔ ) พระส�มมา ส�มพ�ทั้ธเจ า

กตั�ญญู�กตัเวทั้$ ได้ แก) ผิ� ร� ค�ณทั้)านแลึ วทั้*าการตัอบัแทั้น ม$ ๔ จ*าพวก ค�อ

๑) บั�ตัรธ�ด้า ๒ ) ส� ทั้ ธ� ว� หุ า ร� กอ�นเตัวาส�ก

๓) ราษัฎร ๔) พ�ทั้ธบัร�ษั�ทั้

ต�กะ หมวิด ๓ร�ตนะ คุ้0อุ แก"วิอุ�นประเสำร�ฐ ๓ (ร�ตนตร�ย่)

๑. พระพ�ทุธเจ"า ค�อ ทั้)านผิ� สอนใหุ ป็ระชั�มชันป็ระพฤตั�ด้$ป็ฏิ�บั�ตั�ชัอบัด้ วยู่กายู่ วาจา ใจ ตัามพระธรรมว�น�ยู่

๒. พระธรรม ค�อ ข อทั้$�เป็�นค*าส��งสอนของพระพ�ทั้ธเจ า

๓. พระสำงฆ์4 ค�อ หุม�)ชันทั้$�ฟ%งค*า ส��งสอนของทั้)านแลึ ว ป็ฏิ�บั�ตั�ชัอบัตัามพระธรรมว�น�ยู่

คุ้�ณขัอุงพระร�ตนตร�ย่ ๓๑. พระพ�ทั้ธเจ าร� ด้$ร� ชัอบัด้ วยู่พระองค3เองก)อนแลึ ว สอนผิ� อ��นใหุ ร� ตัามด้ วยู่๒. พระธรรมยู่)อร�กษัาผิ� ป็ฏิ�บั�ตั�ไม)ใหุ ตักไป็ส�)โลึกทั้$�ชั��ว๓. พระสงฆ์3ป็ฏิ�บั�ตั�ชัอบัตัามค*าส��งสอนของพระพ�ทั้ธเจ าแลึ ว สอนใหุ ผิ� อ��นร� ตัามด้ วยู่

โอุวิาทุขัอุงพ�ทุธเจ"า (โอุวิาทุปาต�โมกขั4) ๓ อุย่�างป็ระวมลึค*าส��งสอนของพระส�มมาส�มพ�ทั้ธเจ า ทั้$�เป็�นหุลึ�ก

ส*าค�ญ อ�นเป็�นหุ�วใจของพระพ�ทั้ธศัาสนา๑. สพAพป็าป็สAสอกรณ* เว นจากทั้�จร�ตั ค�อ ป็ระพฤตั�ชั��วด้ วยู่

กายู่ วาจา ใจ๒. ก�สลึสAส�ป็สมAป็ทั้า ป็ระกอบัส�จร�ตั ค�อ ป็ระพฤตั�ชัอบัด้ วยู่

กายู่ วาจา ใจ๓. สจ�ตัAตัป็ร�โยู่ทั้ป็น* ทั้*าใจของตันใหุ หุมด้จด้จากเคร��องเศัร า

หุมองม$โลึภิ โกรธ หุลึงเป็�นตั น

ทุ�จร�ต ๓ อุย่�าง๑. กาย่ทุ�จร�ต ป็ระพฤตั�ชั��วด้ วยู่กายู่

๒. วิจ�ทุ�จร�ต ป็ระพฤตั�ชั��วด้ วยู่วาจา๓. มโนทุ�จร�ต ป็ระพฤตั�ชั��วด้ วยู่ใจ

กาย่ทุ�จร�ต ม$ ๓ อยู่)าง ค�อ๑. ปาณาต�บาต ฆ์)าส�ตัว3 ๒ . อุทุ�นนาทุาน

ลึ�กของผิ� อ��น ๓. กาเมสำ�ม�จฉาจาร ป็ระพฤตั�ผิ�ด้ในกาม

วิจ�ทุ�จร�ต ม$ ๔ อยู่)าง ค�อ๑. ม�สำาวิาทุ พ�ด้เทั้1จ ๒. ป6สำ�ณาวิาจา พ�ด้ส)อ

เส$ยู่ด้ ๓. ผร�สำวิาจา พ�ด้ค*าหุยู่าบั ๔. สำ�มผ�บปลาปะ

พ�ด้เพ อเจ อมโนทุ�จร�ต ม$ ๓ อยู่)าง ค�อ

๑. อุภ�ชา โลึภิอยู่ากได้ ของเขา ๒. พย่าบาทุ ป็องร ายู่เขา

๓. ม�จฉาทุ�ฏฐ� เหุ1นผิ�ด้จากคลึองธรรม

สำ�จร�ต ๓ อุย่�าง๑. กาย่สำ�จร�ต ป็ระพฤตั�ชัอบัด้ วยู่กายู่ ๒. วิจ�สำ�จร�ต ป็ระพฤตั�ชัอบัด้ วยู่วาจา๓. มโนสำ�จร�ต ป็ระพฤตั�ชัอบัด้ วยู่ใจ

กาย่สำ�จร�ต ๓ อยู่)าง ค�อ

๑. ปาณาต�ปาตา เวิรมณ� เว นจากการฆ์)าส�ตัว3 ๒. อุทุ�นนาทุานา เวิรมณ� เว นจากการลึ�กของทั้$�เขาไม)ใหุ ๓. กาเมสำ�ม�จฉาจารา เวิรมณ� เว นจากการป็ระพฤตั�ผิ�ด้ใน

กามวิจ�สำ�จร�ต ๔ อยู่)าง

๑. ม�สำาวิาทุา เวิรมณ� เว นจากการพ�ด้เทั้1จ

๒. ป6สำ�ณาย่ วิาจาย่ เวิรมณ� เว นจากการพ�ด้ส)อเส$ยู่ด้๓. ผร�สำาย่ วิาจาย่ เวิรมณ� เว นจากการพ�ด้ค*าหุยู่าบั ๔. สำ�มผ�ปปลาปา เวิรมณ� เว นจากการพ�ด้เพ อเจ อ

มโนสำ�จร�ต ๓ อยู่)าง๑. อุนภ�ชฌา ไม)โลึภิอยู่ากได้ ของเขา ๒ . อุ

พย่าบาทุ ไม)พยู่าบัาทั้ป็องร ายู่เขา ๓. สำ�มมาทุ�ฏฐ� เหุ1นชัอบัตัามคลึองธรรม

อุก�ศึลม-ล ๓ อุย่�างรากเหุง าของอก�ศัลึ หุร�อความชั��ว เร$ยู่ก อุก�ศึลม-ล

๑. โลภะ อยู่ากได้ ๒ . โ ทุ สำ ะ ค�ด้ป็ระทั้�ษัร ายู่

๓. โมหะ หุลึงไม)ร� จร�งอก�ศัลึธรรมอ�นเป็�นตั นเหุตั�ใหุ เก�ด้อก�ศัลึม�ลึค�อ

ตั�ณหุา ทั้*าใหุ เก�ด้ โลึภิะ

มานะ ทั้*าใหุ เก�ด้ โทั้สะทั้�ฏิฐิ� ทั้*าใหุ เก�ด้ โมหุะ

ธรรมอ�นเป็�นข าศักของ โลึภิะ ค�อ จาคะธรรมอ�นเป็�นข าศักของ โทั้สะ ค�อ เมตัตัา กร�ณาธรรมอ�นเป็�นข าศักของ โมหุะ ค�อ ป็%ญญา

ก�ศึลม-ล ๓รากเหุง าของก�ศัลึหุร�อความด้$ เร$ยู่ก ก�ศึลม-ล ม$ ๓ อยู่)าง

ค�อ๑. อุโลภะ ไม)อยู่ากได้ ๒. อุโทุสำะ ไม)ค�ด้ป็องร ายู่เขา๓. อุโมหะ ไม)หุลึง

สำ�ปป�ร�สำบ�ญญ�ต� คุ้0อุ ขั"อุทุ�:สำ�ตบ�ร�ษต�;งไวิ" ๓ อุย่�าง๑. ทุาน เส$ยู่สลึะส��งของ ๆ ตัน เพ��อป็ระโยู่ชัน3แก)ผิ� อ��น๒. ป<พพ�ชชา ถื�อบัวชั เป็�นการเว นจากการเบั$ยู่ด้เบั$ยู่นก�น

แลึะก�น๓. มาตาป6ต�อุ�ป<ฏฐาน บั*าร�งมารด้าบั�ด้าของตันใหุ เป็�นส�ข

บ�ญก�ร�ย่าวิ�ตถุ� คุ้0อุ สำ�:งทุ�:เป>นทุ�:ต�;งแห�งการบาเพ?ญบ�ญ ม$ ๓ อยู่)าง ค�อ๑. ทุานม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การบัร�จาคทั้าน๒. สำ�ลม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การร�กษัาศั$ลึ

๓. ภาวินาม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การเจร�ญภิาวนาจต�กะ หมวิด ๔

วิ�ฑฒิ� คุ้0อุ ธรรมเป>นเคุ้ร0:อุงเจร�ญ ๔ อุย่�าง๑. สำ�ปป�ร�สำสำ�งเสำวิะ คบัทั้)านผิ� ป็ระพฤตั�ชัอบัด้ วยู่กายู่ วาจา ใจ ทั้$�เร$ยู่กว)า ส�ตับั�ร�ษั๒. สำ�ทุธ�มม�สำสำวินะ ฟ%งค*าส��งสอนของทั้)านโด้ยู่เคารพ๓. โย่น�โสำมนสำ�การ ตัร�ตัรองใหุ ร� จ�กส��งทั้$�ด้$หุร�อชั��วโด้ยู่อ�บัายู่ทั้$�ชัอบั๔. ธ�มมาน�ธ�มมปฏ�ป<ตต� ป็ระพฤตั�ธรรมสมควรแก)ธรรมซึ่�งได้ ตัรองเหุ1นแลึ ว

จ�กร คุ้0อุ ธรรมประด�จวิงล"อุ ๔๑. ปฏ�ร-ปเทุสำวิาสำะ อยู่�)ในป็ระเทั้ศัอ�นสมควร๒. สำ�ปป�ร�สำ-ป<สำสำย่ะ คบัส�ตับั�ร�ษั๓. อุ�ตตสำ�มมาปณ�ธ� ตั�!งตันไว ชัอบั๔. ป�พเพกตป�ญญตา ความเป็�นผิ� ได้ ทั้*าความด้$ไว ในป็างก)อน

อุคุ้ต� คุ้0อุ คุ้วิามลาเอุ�ย่ง ๔ ๑. ฉ�นทุาคุ้ต� ลึ*าเอ$ยู่งเพราะร�กใคร)ก�น ๒. โทุสำาคุ้ต� ลึ*าเอ$ยู่งเพราะไม)ชัอบัก�น

๓. โมหาคุ้ต� ลึ*าเอ$ยู่งเพราะเขลึา ๔. ภย่าคุ้ต� ลึ*าเอ$ยู่งเพราะกลึ�ว

ปธาน คุ้0อุ คุ้วิามเพ�ย่ร ๔ อุย่�าง๑. สำ�งวิรปธาน เพ$ยู่รระว�งไม)ใหุ บัาป็เก�ด้ข!นในส�นด้าน๒. ปหานปธาน เพ$ยู่รลึะบัาป็ทั้$�เก�ด้ข!นแลึ ว๓. ภาวินาปธาน เพ$ยู่รใหุ ก�ศัลึเก�ด้ข!นในส�นด้าน๔. อุน�ร�กขันาปธาน เพ$ยู่รร�กษัาก�ศัลึทั้$�เก�ด้ข!นแลึ วไม)ใหุ

เส��อมไป็อุธ�ษฐานธรรม คุ้0อุ ธรรมทุ�:คุ้วิรต�;งไวิ"ในใจ ๔

เพ��อค�ณอ�นยู่��ง ค�อ มรรค ผิลึ แลึะน�พพาน๑. ป<ญญา รอบัร� ส��งทั้$�ควรร� ๒. สำ�จจะ ความจร�งใจค�อป็ระพฤตั�ส��งใด้ก1ใหุ ได้

จร�ง๓. จาคุ้ะ สลึะส��งทั้$�เป็�นข าศักแก)ความจร�งใจ๔. อุ�ปสำมะ สงบัใจจากส��งทั้$�เป็�นข าศักแก)ความสงบั

อุ�ทุธ�บาทุ คุ้0อุ คุ้�ณเคุ้ร0:อุงให"สำาเร?จคุ้วิามประสำงคุ้4 ๔ ๑. ฉ�นทุะ พอใจร�กใคร)ในส��งน�!น ๒. วิ�ร�ย่ะ เพ$ยู่รหุม��นป็ระกอบัส��งน�!น ๓. จ�ตตะ เอาใจฝั%กใฝัGในส��งน�!นไม)วางธ�ระ ๔. วิ�ม�งสำา หุม��นตัร�ตัรองพ�จารณาเหุตั�ผิลึในส��งน�!น

ฉั�นทั้ะ เป็�นข อทั้$�ส*าค�ญทั้$�ส�ด้ เพราะเม��อเก�ด้ความพอใจแลึ ว ความเพ$ยู่รพยู่ายู่าม เอาใจใส) หุม��นตัร�ตัรอง ยู่)อมตัามมา

อ�ทั้ธ�บัาทั้ ๔ เป็�นธรรมอ�นยู่��งทั้$�ทั้*าลึายู่น�วรณ3 ๕

คุ้วิรทุาคุ้วิามไม�ประมาทุในทุ�: ๔ สำถุาน ๑. ในการลึะกายู่ทั้�จร�ตั ป็ระพฤตั�กายู่ส�จร�ตั ๒. ในการลึะวจ$ทั้�จร�ตั ป็ระพฤตั�วจ$ส�จร�ตั ๓. ในการลึะมโนทั้�จร�ตั ป็ระพฤตั�มโนส�จร�ตั ๔. ในการลึะความเหุ1นผิ�ด้ ทั้*าความเหุ1นใหุ ถื�กอ$กอยู่)างหุน�ง ๑. ระว�งใจไม)ใหุ ก*าหุน�ด้ในอารมณ3 เป็�นทั้$�ตั� !งแหุ)งความก*าหุน�ด้ ๒. ระว�งใจไม)ใหุ ข�ด้เค�องในอารมณ3 เป็�นทั้$�ตั� !งแหุ)งความข�ด้เค�อง ๓. ระว�งใจไม)ใหุ หุลึงใหุลึในอารมณ3 เป็�นทั้$�ตั� !งแหุ)งความหุลึง ๔. ระว�งใจไม)ใหุ ม�วเมาในอารมณ3 เป็�นทั้$�ตั� !งแหุ)งความม�วเมา

พรหมวิ�หาร ๔ คุ้0อุ ธรรมเป>นเคุ้ร0:อุงอุย่-�ขัอุงผ-"ใหญ� ๑. เมตตา ความร�กใคร) ป็รารถืนาจะใหุ เขาเป็�นส�ข ๒. กร�ณา ความสงสาร ค�ด้ชั)วยู่ใหุ พ นทั้�กข3

๓. ม�ทุ�ตา ความพลึอยู่ยู่�นด้$เม��อผิ� อ��นได้ ด้$ ๔. อุ�เบกขัา ความวางเฉัยู่ ไม)ด้$ใจ ไม)เส$ยู่ใจเม��อผิ� อ��นถืงความว�บั�ตั�

อุร�ย่สำ�จ ๔๑. ทุ�กขั4 ค�อ ความไม)สบัายู่กายู่ ไม)สบัายู่ใจ๒. สำม�ทุ�ย่ ค�อ เหุตั�ใหุ เก�ด้ทั้�กข3 (ตั�ณหุา ๓ ค�อ กามต�ณหา อยู่ากในกาม ภวิต�ณหา อยู่ากม$-เป็�น วิ�ภวิต�ณหา ไม)อยู่ากม$-เป็�น)

๓. น�โรธ ค�อ ความด้�บัทั้�กข3๔. มรรคุ้ ค�อ ข อป็ฏิ�บั�ตั�ใหุ ถืงความด้�บัทั้�กข3

ในอร�ยู่ส�จ ๔ ข อน$! ทุ�กขั4 เป็�นส��งควรก*าหุนด้ร� , สำม�ทุ�ย่ เป็�นส��งทั้$�ควรก*าหุนด้ลึะ, น�โรธ เป็�นส��งทั้$�ควรกระทั้*าใหุ แจ ง, มรรคุ้ เป็�นส��งทั้$�ควรทั้*าใหุ เจร�ญ.

ป<ญจกะ หมวิด ๕อุน�นตร�ย่กรรม ๕

๑. มาต�ฆ์าต ฆ์)ามารด้า ๒. ป6ต�ฆ์าต ฆ์)าบั�ด้า ๓. อุรห�นตฆ์าต ฆ์)าพระอรหุ�นตั3 ๔. โลห�ต�ปบาทุ ทั้*าร ายู่พระพ�ทั้ธเจ าจนถืงยู่�งพระโลึหุ�ตัใหุ หุ อข!น

๕. สำ�งฆ์เภทุ ยู่�งสงฆ์3ใหุ แตักจากก�น ฯกรรมทั้�!ง ๕ น$! เป็�นกรรมอ�นหุน�ก หุ ามสวรรค3 หุ าม

น�พพาน ตั�!งอยู่�)ในฐิานป็าราชั�กของผิ� น�บัถื�อพระพ�ทั้ธศัาสนาข อทั้$�หุน�กทั้$�ส�ด้ของกรรมทั้�!ง ๕ ค�อ ส�งฆ์เภิทั้ เพราะ

ยู่)อมทั้*าลึายู่ป็ระโยู่ชัน3ของคนส)วนมาก เป็�นการทั้*า ลึายู่พระพ�ทั้ธศัาสนาไม)ใหุ ยู่� �งยู่�น

อุภ�ณหป<จจเวิกขัณะ ๕ ๑. ควรพ�จารณาทั้�กๆ ว�นว)า เราม$ความแก)เป็�นธรรมด้า เราไม)สามารถืลึ)วงพ นความแก)ไป็ได้ ๒. ควรพ�จารณาทั้�กๆ ว�นว)า เราม$ความเจ1บัเป็�นธรรมด้า เราไม)สามารถืลึ)วงพ นความเจ1บัไป็ได้ ๓. ควรพ�จารณาทั้�กๆ ว�นว)า เราม$ความตัายู่เป็�นธรรมด้า เราไม)สามารถืลึ)วงพ นความตัายู่ไป็ได้ ๔. ควรพ�จารณาทั้�กๆ ว�นว)า เราม$กรรมเป็�นจองตั�ว เราทั้*าด้$จ�กได้ ด้$ ทั้*าชั��วจ�กได้ ชั��ว

ขั�นธ4 ๕ ( กอุง หร0อุหมวิดหม-�) ๑. ร-ป ค�อ การป็ระชั�มของธาตั� ๔ (ด้�น น*!า ลึม ไฟ)

๒. เวิทุนา ค�อ การเสวยู่อารมณ3 ส�ข ทั้�กข3 ไม)ส�ขไม)ทั้�กข3

๓. สำ�ญญา ค� อ ควา ม จ*า ไ ด้ หุ ม า ยู่ ร� (ในอา ยู่ ตั น ะภิายู่นอก)

๔. สำ�งขัาร ค�อ เจตัส�กธรรม ค�อ อารมณ3ทั้$�ป็ร�งแตั)งจ�ตัใหุ เป็�นส)วนด้$ เร$ยู่ก ก�ศัลึ ใหุ เป็�นส)วนชั��ว เร$ยู่ก อก�ศัลึ ใหุ เป็�นกลึางๆ เร$ยู่ก อ�พยู่ากฤตั

๕. วิ�ญญาณ ค�อ การร�บัร� อารมณ3

ธ�มม�สำสำวินาน�สำงสำ4 ค�อ อาน�สงส3แหุ)งการฟ%งธรรม ๕ ๑. ผิ� ฟ%งยู่)อมได้ ฟ%งส��งทั้$�ยู่�งไม)เคยู่ฟ%ง๒. ส��งใด้ได้ เคยู่ฟ%งแลึ ว แตั)ไม)เข าใจชั�ด้ ยู่)อมเข าใจส��งน�!นชั�ด้

๓. บัรรเทั้าความสงส�ยู่เส$ยู่ได้ ๔. ทั้*าความเหุ1นใหุ ถื�กตั องได้ ๕. จ�ตัของผิ� ฟ%งยู่)อมผิ)องใส

พลธรรม ค�อ ธรรมเป็�นก*าลึ�งอ�ด้หุน�นใหุ ส*าเร1จก�จทั้$�พงทั้*า ๕ อยู่)าง

๑. สำ�ทุธา ความเชั��อ ๒. วิ�ร�ย่ะ ความเพ$ยู่ร๓. สำต� ความระลึกได้ ๔. สำมาธ� ความตั�!งใจม��น๕. ป<ญญา ความรอบัร�

พลึธรรมเร$ยู่กอ$กอยู่)างหุน�งว)า อ�นทั้ร$ยู่3 ๕ เพราะเป็�นใหุญ)ในก�จทั้$�ตันพงทั้*า

ฉ�กกะ หมวิด ๖คุ้ารวิะ ๖

๑. พ�ทั้ธคารวตัา ความเคารพในพระพ�ทั้ธเจ า ๒. ธ�มมคารวตัา ความเคารพในพระธรรม๓. ส�งฆ์คารวตัา ความเคารพในพระสงฆ์3๔. ส�กขาคารวตัา ความเคารพในการศักษัา๕. อ�ป็มาทั้คารวตัา ความเคารพในความไม)ป็ระมาทั้ ๖. ป็ฏิ�ส�นถืารคารวตัา ความเคารพในป็ฏิ�ส�นถืาร ค�อ

การตั อนร�บั

สำาราณ�ย่ธรรม คุ้0อุ ธรรมเป>นทุ�:ต�;งแห�งคุ้วิามระล�กถุ�ง ๖๑. เมตตากาย่กรรม เข าไป็ตั�!งกายู่กรรมป็ระกอบัด้ วยู่เมตัตัา ในเพ��อน สพรหุมจรรยู่3 ทั้�!งตั)อหุน าแลึะลึ�บัหุลึ�ง ๒. เมตตาวิจ�กรรม เข าไป็ตั�!งวจ$กรรมป็ระกอบัด้ วยู่เมตัตัา ในเพ��อน สพรหุมจรรยู่3 ทั้�!งตั)อหุน าแลึะลึ�บัหุลึ�ง๓. เมตตามโนกรรม เข าไป็ตั�!งมโนกรรมป็ระกอบัด้ วยู่เมตัตัา ในเพ��อน สพรหุมจรรยู่3 ทั้�!งตั)อหุน าแลึะลึ�บัหุลึ�ง๔. สำาธารณโภคุ้� แบั)งป็%นลึาภิทั้$�ตันได้ มาโด้ยู่ชัอบัธรรม ใหุ แก)เพ��อน สพรหุมจรรยู่3 ไม)หุวงบัร�โภิคจ*าเพาะผิ� เด้$ยู่ว๕. สำ�ลสำาม�ญญตา ร�กษัาศั$ลึบัร�ส�ทั้ธ�Lเสมอก�นก�บัเพ��อนสพรหุมจรรยู่3 ไม)ทั้*าตันใหุ เป็�นทั้$�ร �งเก$ยู่จของผิ� อ��น

๖. ทุ�ฏฐ�สำาม�ญญตา ม$ความเหุ1นร)วมก�นก�บัเพ��อนสพรหุมจรรยู่3 ไม)ว�วาทั้ก�บัใคร ๆ เพราะม$ความเหุ1นผิ�ด้ก�น

สำ�ปป�ร�สำธรรม ธรรมขัอุงสำ�ตบ�ร�ษ(คุ้นด�) ๗๑. ธ�มม�ญญู�ตา ความเป็�นผิ� ร� จ�กเหุตั� ๒. อุ�ตถุ�ญญู�ตา ความเป็�นผิ� ร� จ�กผิลึ๓. อุ�ตต�ญญู�ตา ความเป็�นผิ� ร� จ�กตัน๔. ม�ตต�ญญู�ตา ความเป็�นผิ� ร� จ�กป็ระมาณ๕. กาล�ญญู�ตา ความเป็�นผิ� ร� จ�กกาลึ๖. ปร�สำ�ญญู�ตา ความเป็�นผิ� ร� จ�กบัร�ษั�ทั้/ป็ระชั�มชัน๗. ป�คุ้คุ้ลปโรปร�ญญู�ตา ความเป็�นผิ� ร� จ�กบั�คคลึ

อุร�ย่ทุร�พย่4 ทั้ร�พยู่3ค�อความด้$อยู่)างป็ระเสร�ฐิ ม$ ๗ ค�อ๑. สำ�ทุธา เชั��อส��งทั้$�ควรเชั��อ๒. ศึ�ล ร�กษัากายู่วาจาใหุ เร$ยู่บัร อยู่๓. ห�ร� ความลึะอายู่ตั)อบัาป็ทั้�จร�ตั๔. โอุตต�ปปะ ความสะด้� งกลึ�วตั)อบัาป็

๕. พาห�สำ�จจะ ความเป็�นคนเคยู่ได้ ยู่�นได้ ฟ%งมามาก๖. จาคุ้ะ สลึะใหุ ป็%นส��งของ ๆ ตันแก)คนทั้$�ควรใหุ ป็%น๗. ป<ญญา รอบัร� ส��งทั้$�เป็�นป็ระโยู่ชัน3 แลึะไม)เป็�น

ป็ระโยู่ชัน3

อุ�ฏฐกะ หมวิด ๘โลกธรรม ๘

ค�อ ธรรมทั้$�ครอบัง*าส�ตัว3โลึกอยู่�) แลึส�ตัว3โลึกยู่)อมเป็�นไป็ตัามธรรมน�!น เร$ยู่กว)า โลกธรรม

ค�อฝ่Hาย่อุ�ฏฐารมณ4(ด้$) ฝ่Hาย่อุน�ฏฐา

รมณ4 (ไม)ด้$)ลาภะ ม$ลึาภิ อุลาภะ เส��อมลึาภิย่สำะ ม$ยู่ศั อุย่สำะเส��อมยู่ศัปสำ�งสำา สรรเสร�ญ น�นทุา น�นทั้าสำ�ขัะ ส�ข ทุ�กขัะทั้�กข3

ทุสำกะ หมวิด ๑๐บ�ญก�ร�ย่าวิ�ตถุ� ๑๐

ค�อ ว�ตัถื�อ�นเป็�นทั้$�ตั� !งแหุ)งการบั*าเพ1ญบั�ญ ๑๐ อยู่)าง๑. ทุานม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การใหุ ทั้าน๒. สำ�ลม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การร�กษัาศั$ลึ๓. ภาวินาม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การเจร�ญภิาวนา ๔. อุปจาย่นม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การป็ระพฤตั�อ)อนน อม

ถื)อมตันตั)อ ผิ� ใหุญ)

๕. เวิย่ย่าวิ�จจม�ย่ บั� ญ ส*า เ ร1 จ ด้ ว ยู่ ก า ร ชั) ว ยู่ เ หุ ลึ� อขวนขวายู่ในก�จทั้$�ชัอบั

๖. ป<ตต�ทุานม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การใหุ ส)วนบั�ญ๗. ป<ตตาน�โมทุนาม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การอน�โมทั้นาส)วนบั�ญ๘. ธ�มม�สำสำวินม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การฟ%งธรรม๙. ธ�มมเทุศึนาม�ย่ บั�ญส*าเร1จด้ วยู่การแสด้งธรรม๑๐. ทุ�ฏฐุ�ช�ก�มม4 การทั้*าความเหุ1นใหุ ตัรง ในบั�ญก�ร�ยู่าว�ตัถื� ๑๐ น$! ข อ ๔-๕ จ�ด้เป็�น ศึ�ล, ข อ

๖-๗ จ�ด้เป็�น ทุาน, ข อ ๘-๙ จ�ด้เป็�น ภาวินา ส)วนข อ ๑๐ จ�ด้ลึงได้ ทั้�!ง ๓ ป็ระการ

คุ้�ห�ปฏ�บ�ต�เป็�นธรรมอ�นเป็�นข อป็ฏิ�บั�ตั�ส*าหุร�บัคฤหุ�สถื3 หุร�อฆ์ราวาส

ทุ�ฏฐธ�มม�ก�ตถุประโย่ชน4 ค�อ ประโย่ชน4ในป<จจ�บ�น ๔ ๑. อุ�ฏฐานสำ�มปทุา ถืงพร อมด้ วยู่ความหุม��นเพ$ยู่รเอาจร�งเอาจ�ง ๒. อุาร�กขัสำ�มปทุา ถื ง พ ร อ ม ด้ ว ยู่ ค ว า ม ร�ก ษั า ค� มครองม�ใหุ ภิารก�จบักพร)อง ๓. ก�ลย่าณม�ตตตา ความม$เพ��อนเป็�นคนด้$ ไม)คบัคนชั��วเป็�นม�ตัร

๔. สำมช�วิ�ตา ค ว า ม เ ลึ$! ยู่ ง ชั$ ว� ตั ตั า มสมควร

สำ�มปราย่�ก�ตถุประโย่ชน4 ค�อ ประโย่ชน4ในภาย่หน"า ๔ ๑. สำ�ทุธาสำ�มปทุา ถืงพร อมด้ วยู่ศัร�ทั้ธา ๒. สำ�ลสำ�มปทุา ถืงพร อมด้ วยู่ศั$ลึ ๓. จาคุ้สำ�มปทุา ถืงพร อมด้ วยู่การบัร�จาค ๔. ป<ญญาสำ�มปทุา ถืงพร อมด้ วยู่ป็%ญญา

สำ�งคุ้หวิ�ตถุ� ค�อ ธรรมเป>นเคุ้ร0:อุงย่�ดเหน�:ย่วิจ�ตใจก�น ๔๑. ทุาน ใหุ ป็%นส��งของ ๆ ตันแก)ผิ� ทั้$�ควรใหุ ป็%น๒. ป6ย่วิาจา เจรจาวาจาทั้$�อ)อนหุวาน๓. อุ�ตถุจร�ย่า ป็ระพฤตั�ส��งทั้$�เป็�นป็ระโยู่ชัน3แก)ผิ� อ��น๔. สำมาน�ตตตา ความเป็�นคนม$ตันเสมอไม)ถื�อตั�ว

ฆ์ราวิาสำธรรม ค�อธรรมของฆ์ราวาส/ผิ� ครองเร�อน ๔๑. สำ�จจะ ซึ่��อส�ตัยู่3ตั)อก�น ๒. ทุมะ ร� จ�กข)มจ�ตัของตัน เอาใจเขามาใส)ใจเรา๓. ขั�นต� อด้ทั้น ๔. จาคุ้ะ สลึะใหุ ป็%นส��งของ ๆ ตันแก)ผิ� อ��น

ม�ตรปฏ�ร-ป คุ้0อุ คุ้นเทุ�ย่มม�ตร/ม�ตรไม�แทุ" ๔ จาพวิก๑. คนป็อกลึอก ๒. คนด้$แตั)พ�ด้๓. คนหุ�วป็ระจบั ๔. คนชั�กชัวนในทั้างฉั�บัหุายู่

คุ้นปอุกลอุก ม�ล�กษณะ ๔๑. ค�ด้เอาแตั)ได้ ฝัGายู่เด้$ยู่ว ๒. เส$ยู่ใหุ น อยู่ ค�ด้เอาใหุ ได้ มาก๓. เม��อเหุ1นภิ�ยู่แก)ตั�ว จงร�บัทั้*าก�จของเพ��อน ๔. คบัเพ��อนเพราะเหุ1นแก)ป็ระโยู่ชัน3ของตั�ว

คุ้นด�แต�พ-ด ม�ล�กษณะ ๔๑. เก1บัเอาส��งลึ)วงแลึ วมาป็ราศัร�ยู่๒. อ างเอาส��งทั้$�ยู่�งไม)ม$มาป็ราศัร�ยู่๓. สงเคราะหุ3ด้ วยู่ส��งหุาป็ระโยู่ชัน3ม�ได้ ๔. ออกป็ากพ�งม�ได้

คุ้นห�วิประจบ ม�ล�กษณะ ๔๑. จะทั้*าความชั��ว ก1คลึ อยู่ตัาม๒. จะทั้*าความด้$ ก1คลึ อยู่ตัาม๓. ตั)อหุน า ว)าสรรเสร�ญ๔. ลึ�บัหุลึ�ง ตั�!งน�นทั้า

คุ้นช�กชวินในทุางฉ�บหาย่ ม�ล�กษณะ ๔๑. ชั�กชัวนด้��มน*!าเมา๒. ชั�กชัวนเทั้$�ยู่วกลึางค�น๓. ชั�กชัวนใหุ ม�วเมาในการเลึ)น๔. ชั�กชัวนในการเลึ)นพน�น

ม�ตรแทุ" ๔ จาพวิก๑. ม�ตัรม$อ�ป็การะ ๒. ม�ตัรร)วมส�ขร)วมทั้�กข3๓. ม�ตัรแนะป็ระโยู่ชัน3 ๔. ม�ตัรม$ความร�กใคร)

ม�ตรม�อุ�ปการะ ม�ล�กษณะ ๔๑. ป็�องก�นเพ��อนผิ� ป็ระมาทั้แลึ ว๒. ป็�องก�นทั้ร�พยู่3สมบั�ตั�ของเพ��อนผิ� ป็ระมาทั้๓. เม��อม$ภิ�ยู่ เป็�นทั้$�พ�งพ*าน�กได้

๔. เม��อม$ธ�ระ ชั)วยู่ออกทั้ร�พยู่3ใหุ เก�นกว)าทั้$�ออกป็าก

ม�ตรร�วิมสำ�ขัร�วิมทุ�กขั4 ม�ล�กษณะ ๔๑. ขยู่ายู่ความลึ�บัของตันแก)เพ��อน๒. ป็Qด้ความลึ�บัของเพ��อนไม)ใหุ แพร)งพรายู่๓. ไม)ลึะทั้�!งในยู่ามว�บั�ตั�๔. แม ชั$ว�ตัก1อาจสลึะแทั้นได้

ม�ตรแนะประโย่ชน4 ม�ล�กษณะ ๔๑. หุ ามไม)ใหุ ทั้*าความชั��ว๒. แนะน*าใหุ ตั�!งอยู่�)ในความด้$๓. ใหุ ฟ%งส��งทั้$�ยู่�งไม)เคยู่ฟ%ง๔. บัอกทั้างสวรรค3ใหุ

ม�ตรม�คุ้วิามร�กใคุ้ร� ม�ล�กษณะ ๔ ๑. ทั้�กข3 ๆ ด้ วยู่ ๒. ส�ข ๆ ด้ วยู่

๓. โตั เถื$ยู่งคนทั้$�พ�ด้ตั�เตั$ยู่นเพ��อน๔. ร�บัรองคนทั้$�พ�ด้สรรเสร�ญเพ��อน

สำมบ�ต�ขัอุงอุ�บาสำก ๕ ประการ๑. ป็ระกอบัด้ วยู่ศัร�ทั้ธา ๒. ม$ศั$ลึบัร�ส�ทั้ธ�L๓. ไม)ถื�อมงคลึตั��นข)าว ค�อ เชั��อกรรมไม)เชั��อมงคลึ๔. ไม)แสวงหุาเขตับั�ญนอกพ�ทั้ธศัาสนา (พาหุ�รทั้�กข�ไนยู่)

๕. บั*าเพ1ญบั�ญแตั)ในพ�ทั้ธศัาสนา

ม�จฉาวิณ�ชชา การคุ้"าขัาย่ทุ�:ผ�ด ๕๑. ค าขายู่เคร��องป็ระหุาร ๒. ค าขายู่มน�ษัยู่3๓. ค าขายู่ส�ตัว3เป็�นส*าหุร�บัฆ์)าเพ��อเป็�นอาหุาร๔. ค าขายู่น*!าเมา ๕. ค าขายู่ยู่าพ�ษั

ทุ�ศึ ๖ (ตัร�สสอนแก) ส�งคาลึกมาณพ)

๑. ป�ร�ตถุ�มทุ�ศึ คุ้0อุ ทั้�ศัเบั�!องหุน า ได้ แก) มารดาบ�ดา

๒. ทุ�กขั�ณทุ�ศึ คุ้0อุ ทั้�ศัเบั�!องขวา ได้ แก) คุ้ร-อุาจารย่4๓. ป<จฉ�มทุ�ศึ ค�อ ทั้�ศัเบั�!องหุลึ�ง ได้ แก) บ�ตรภรรย่า๔. อุ�ตตรทุ�ศึ ค�อ ทั้�ศัเบั�!องซึ่ ายู่ ได้ แก) ม�ตร๕. เหฏฐ�มทุ�ศึ ค�อ ทั้�ศัเบั�!องตั*�า ได้ แก) บ�าวิไพร�๖. อุ�ปร�มทุ�ศึ ค�อ ทั้�ศัเบั�!องบัน ได้ แก) สำมณพราหมณ4

บ�ตรพ�งบาร�งบ�ดามารดาด"วิย่สำถุาน ๕๑. ทั้)านได้ เลึ$!ยู่งมาแลึ ว เลึ$!ยู่งทั้)านตัอบั๒. ชั)วยู่ทั้*าก�จธ�ระของทั้)าน ๓. ด้*ารงวงศั3สก�ลึ๔. ป็ระพฤตั�ตันใหุ เป็�นผิ� ควรร�บัทั้ร�พยู่3มรด้ก๕. เม��อทั้)านลึ)วงลึ�บัไป็แลึ ว ทั้*าบั�ญอ�ทั้�ศัใหุ ทั้)าน

มารดาบ�ดา ย่�อุมอุน�เคุ้ราะห4บ�ตรด"วิย่สำถุาน ๕๑. หุ ามม�ใหุ ทั้*าความชั��ว ๒. ใหุ ตั�!งอยู่�)ในความด้$๓. ใหุ ศักษัาศั�ลึป็ว�ทั้ยู่า ๔. หุาภิรรยู่าทั้$�สมควรใหุ ๕. มอบัทั้ร�พยู่3ใหุ ในสม�ยู่

ศึ�ษย่4พ�งบาร�งคุ้ร-อุาจารย่4ด"วิย่สำถุาน ๕๑. ด้ วยู่ลึ�กข!นยู่�นร�บั ๒. ด้ วยู่เข าไป็ยู่�นคอยู่ร�บั

ใชั ๓. ด้ วยู่เชั��อฟ%ง ๔. ด้ วยู่อ�ป็%ฏิฐิาก๕. ด้ วยู่เร$ยู่นศั�ลึป็ว�ทั้ยู่าโด้ยู่เคารพ

คุ้ร-อุาจารย่4ย่�อุมอุน�เคุ้ราะห4ศึ�ษย่4ด"วิย่สำถุาน ๕๑. แนะน*าด้$ ๒. ใหุ เร$ยู่นด้$๓. บัอกศั�ลึป็ใหุ ส�!นเชั�ง ไม)ป็Qด้บั�งอ*าพราง

๔. ยู่กยู่)อง ใหุ ป็รากฏิในเพ��อนฝั�ง๕. ทั้*าความป็�องก�นในทั้�ศัทั้�!งหุลึายู่

สำมณพรามหณ4 ย่�อุมอุน�เคุ้ราะห4ก�ลบ�ตรด"วิย่สำถุาน ๖๑. หุ ามไม)ใหุ ทั้*าความชั��ว ๒. ใหุ ตั�!งอยู่�)ในความด้$๓. อน�เคราะหุ3ด้ วยู่น*!าใจงาม ๔. ใหุ ได้ ฟ%งส��งทั้$�ยู่�งไม)

เคยู่ฟ%ง๕. ทั้*าส��งทั้$�เคยู่ฟ%งแลึ วใหุ แจ)มแจ ง ๖. บัอกทั้างสวรรค3ใหุ

อุบาย่ม�ขั ๖ ค�อ เหุตั�เคร��องฉั�บัหุายู่ /ทั้างแหุ)งความเส��อม ๖ อยู่)าง

๑. ด้��มน*!าเมา ๒. เทั้$�ยู่วกลึางค�น๓. เทั้$�ยู่วด้�การเลึ)น ๔. เลึ)นการพน�น๕. คบัคนชั��วเป็�นม�ตัร ๖. เก$ยู่จคร านทั้*าการงาน

ด0:มน;าเมา ม�โทุษ ๖๑. เส$ยู่ทั้ร�พยู่3 ๒. ก)อการทั้ะเลึาะว�วาทั้๓. เก�ด้โรค ๔. ตั องตั�เตั$ยู่น๕. ไม)ร� จ�กอายู่ ๖. ทั้อนก*าลึ�งป็%ญญา

เทุ�:ย่วิกลางคุ้0น ม�โทุษ ๖๑. ชั��อว)าไม)ร�กษัาตั�ว ๒. ชั��อว)าไม)ร�กษัาลึ�กเม$ยู่๓. ชั��อว)าไม)ร�กษัาทั้ร�พยู่3สมบั�ตั� ๔. เป็�นทั้$�ระแวงของคนทั้�!ง

หุลึายู่๕. ม�กถื�กใส)ความ ๖. ได้ ร�บัความลึ*าบัากมาก

เทุ�:ย่วิด-การเล�น ม�โทุษตามวิ�ตถุ�ทุ�:ไปด- ๖๑. ร*าทั้$�ไหุนไป็ทั้$�น� �น ๒. ข�บัร องทั้$�ไหุนไป็ทั้$�น� �น๓. ด้$ด้ส$ตั$เป็Gาทั้$�ไหุนไป็ทั้$�น� �น ๔. เสภิาทั้$�ไหุนไป็ทั้$�น� �น๕. เพลึงทั้$�ไหุนไป็ทั้$�น� �น ๖. เถื�ด้เทั้�งทั้$�ไหุนไป็ทั้$�น� �น

เล�นการพน�น ม�โทุษ ๖๑. เม��อชันะยู่)อมก)อเวร๒. เม��อแพ ยู่)อมเส$ยู่ด้ายู่ทั้ร�พยู่3ทั้$�เส$ยู่ไป็๓. ทั้ร�พยู่3ยู่)อมฉั�บัหุายู่๔. ไม)ม$ใครเชั��อถื�อถื อยู่ค*า๕. เป็�นทั้$�หุม��นป็ระมาทั้ของเพ��อน

๖. ไม)ม$ใครป็ระสงค3จะแตั)งงานด้ วยู่

คุ้บคุ้นช�:วิเป>นม�ตร ม�โทุษตามบ�คุ้คุ้ลทุ�:คุ้บ ๖ ๑. น*าใหุ เป็�นน�กเลึงการพน�น ๒. น*าใหุ เป็�นน�กเลึงเจ าชั� ๓. น*าใหุ เป็�นน�กเลึงส�รา ๔. น*าใหุ เป็�นคนลึวงเขาด้ วยู่ของป็ลึอม ๕. น*าใหุ เป็�นคนลึวงเขาซึ่�งหุน า ๖. น*าใหุ เป็�นน�กเลึงหุ�วไม

เก�ย่จคุ้ร"านทุาการงาน ม�โทุษ ๖ ๑. ม�กอ างว)า หุนาวน�ก แลึ วไม)ทั้*างาน ๒. ม�กอ างว)า ร อนน�ก แลึ วไม)ทั้*างาน ๓. ม�กอ างว)า เวลึาเยู่1นแลึ ว แลึ วไม)ทั้*างาน ๔. ม�กอ างว)า ยู่�งเชั าอยู่�) แลึ วไม)ทั้*างาน ๕´ ม�กอ างว)า หุ�วน�ก แลึ วไม)ทั้*างาน ๖. ม�กอ างว)า กระหุายู่น�ก แลึ วไม)ทั้*างาน

**************************

รวบัรวมแลึะเร$ยู่บัเร$ยู่งโด้ยู่พระธ$รพ�ส�ษัฐิ3 จนAทั้สาโร

คร�พระสอนศั$ลึธรรมฯส�งก�ด้ มมร. ว�ทั้ยู่าเขตัส�ร�นธรราชัว�ทั้ยู่าลึ�ยู่

ว�ด้ชัากหุมาก ตั.ส*าน�กทั้ อน อ.บั านฉัาง จ.ระยู่อง๒๕ ส�งหุาคม ๒๕๕๓

“โย่ โขั อุานนKทุ ภ�กKขั� วิา ภ�กKขั�น� วิา อุ�ปาสำโก วิา อุ�ปาสำ�กา วิา

ธมKมาน�ธมKมปฏ�ปนKโน วิ�หรต� สำาม�จ�ปฏ�ปนKโน อุน�ธมKมจาร� โสำ ตถุาคุ้ต สำกKกโรต� คุ้ร�กโรต� มา