بحران مالی جهانی

11
ش شماره صد و بیست و ش سال هفتموره جدید د84 راتژي اوپك و است نفتر جهانيزا مالي جهاني، با بحران* دكتر علي حسنزاده** كيانوند مهران چكيده اثر گذاشت.روپاپس اقتصاد آمريكا و سهي، بر ا كوتا، طي مدت2007 ابستان مالي جهاني در ت بحرانم يا مستقي را به صورتام كشورها كرده و تمن سرايتاي جهازارهقتصادها و بام ان به تدريج به تما اين بحرازار نفت،وص باي انرژي، به خصرهازا تقاضا در باق تأثير بر بحران از طريار داد. اين تأثير قرحتقيم ت غيرمستر در د40 به كمتر از2008 ر در ژوئيه د147 ي نفت ازد. كاهش قيمتهامت آن گردي باعث كاهش قيش به اينز در پي واكنال تأثير بر بخش تقاضا، بخش عرضه نيه دنبين مدعاست. بلي بر ا، دلي2008 پايانت برآمد. تحود اكثرقتصا كه از آنجاص داده است. اختصا اداني به خوزار جه در باضه نفت را اوپك بخش عمدهاي از عرقتصاد آنها بر ضمن تأثير بر ارآمدهاست، كاهش د نفتي ارآمدهاي تأثير دحت ت اوپك به شدت كشورهاي عضومين عضو بزرگ گذاشت. ايران دوپك ـ تأثير خواهدزار اوز با اليد و سهم آنها ميزان توعنيمات آنها ـ ي تصميبراينهد. بناار ميد تأثير قرحت ت را به شدتقتصاد نفتي مات اوپك ا تصميما اين جهتوپك ميباشد و به ا ميتواندصميماتأثر از اين ت متتي منافع و مشكوپك و شناسايت ا تصميمارسيطي، برن شراي در چنينها و بحراوزي در مقابله با اوپك براي تجربهاندصميماتيجه ت از نت ميتوانً شته باشد. ضمناژهاي دات وي اهميستفاده كرد.ر آينده ا قيمت د كاهشهاي. مقدمه1 ستقيم و را، مامي كشورها و تمار داده است تأثير قرحتن را تقتصاد جهالي سراسر ان ماي است بحرا مدتت عمدهايود تقاضا، با مشكيل كمبان، به دلي انرژي جهرهازان بين، باده است. در ايگير كرستقيم، در غيرمرآمدي كشور است، ازن مالي و د منبع تأميهمتريناند. نفت نيز، كه موبرو شدهژي رهش قيمت انرز جانب كا ار در پايان سال د40 ژانويه به كمتر ازر در د147 ر بشكه نفت از و كاهش قيمت ه نمانده جدان پيامدها ايده عمده نفت، توليدكننوان، اوپك به عنن بين است. در ايقتصاد نفتيگر تأثير عميق بحران بر ا نشان2008 Archive of SID www.SID.ir

description

World Crisis

Transcript of بحران مالی جهانی

Page 1: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

84

بحران مالي جهاني، بازار جهاني نفت و استراتژي اوپك

دكتر‌علي‌حسن‌زاده*

مهران‌كيانوند**

چكيدهاثر گذاشت. اروپا آمريكا و سپس اقتصاد بر 2007، طي مدت كوتاهي، تابستان در مالي جهاني بحران اين بحران به تدريج به تمام اقتصادها و بازارهاي جهان سرايت كرده و تمام كشورها را به صورت مستقيم يا غيرمستقيم تحت تأثير قرار داد. اين بحران از طريق تأثير بر تقاضا در بازارهاي انرژي، به خصوص بازار نفت، باعث كاهش قيمت آن گرديد. كاهش قيمت هاي نفت از 147 دالر در ژوئيه 2008 به كمتر از 40 دالر در پايان 2008، دليلي بر اين مدعاست. به دنبال تأثير بر بخش تقاضا، بخش عرضه نيز در پي واكنش به اين

تحوالت برآمد. اوپك بخش عمده اي از عرضه نفت را در بازار جهاني به خود‌اختصاص داده است. از آنجا كه اقتصاد اكثر كشورهاي عضو اوپك به شدت تحت تأثير درآمدهاي نفتي است، كاهش درآمدها ضمن تأثير بر اقتصاد آنها بر تصميمات آنها ـ يعني ميزان توليد و سهم آنها از بازار اوپك ـ تأثير خواهد گذاشت. ايران دومين عضو بزرگ اوپك مي باشد و به اين جهت تصميمات اوپك اقتصاد نفتي ما را به شدت تحت تأثير قرار مي دهد. بنابراين اين تصميمات مي تواند از متأثر و مشكالت منافع و شناسايي اوپك بررسي تصميمات در چنين شرايطي، اهميت ويژه اي داشته باشد. ضمناً مي توان از نتيجه تصميمات اوپك براي تجربه اندوزي در مقابله با بحران ها و

كاهش هاي قيمت در آينده استفاده كرد.1.‌مقدمه

مدتي است بحران مالي سراسر اقتصاد جهان را تحت تأثير قرار داده است و تمامي كشورها را، مستقيم و غيرمستقيم، درگير كرده است. در اين بين، بازارهاي انرژي جهان، به دليل كمبود تقاضا، با مشكالت عمده اي از جانب كاهش قيمت انرژي روبرو شده اند. نفت نيز، كه مهمترين منبع تأمين مالي و درآمدي كشور است، از اين پيامدها جدا نمانده و كاهش قيمت هر بشكه نفت از 147 دالر در ژانويه به كمتر از 40 دالر در پايان سال 2008 نشانگر تأثير عميق بحران بر اقتصاد نفتي است. در اين بين، اوپك به عنوان توليدكننده عمده نفت،

Archive of SID

www.SID.ir

Page 2: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

همواره نقش بسزايي را بازي كرده و از جانب كشورهاي مختلف تحت فشارهاي گوناگوني قرار داشته است. ايران به عنوان دومين كشور توليدكننده نفت اوپك بعد از عربستان، هم در بازار نفت و هم در تصميم گيري هاي اوپك تأثير عمده اي دارد. آنچه كه ما در اين مقاله به دنبال آن هستيم پاسخگويي به اين پرسش است كه اقدامي نكند؟ اوپك در كنار همه يا بازار دخالت كند بايد در آيا وظيفه اوپك در چنين شرايطي چيست؟ اين مسائل با مشكل ديگري روبروست و آن، مواجهه با متخلفان از سهميه توليد اوپك است كه با اقدامات سودجويانه و توليد بيشتر، تصميمات اوپك را تحت تأثير قرار مي دهند. حال سؤال اين است: اوپك با آنها چه

بايد بكند؟در اين مقاله سعي داريم با بررسي اثرات بحران بر بازار نفت، استراتژي هاي اوپك را بررسي نماييم. به همين منظور، ابتدا به بررسي بحران مي پردازيم. سپس اثرات بحران بر روي بازار نفت را بررسي مي كنيم. در مرحله بعد، اثر بحران بر اوپك و كشورهاي عضو آن را بررسي كرده و در قسمت پاياني استراتژي اوپك در مقابل

بحران را مّدنظر قرار خواهيم داد.

2.‌بحران‌مالي‌جهانيبروز هرگونه عدم تعادل وسيع در بازارهاي اقتصادي در سطح داخل و خارج كشور كه متأثر از عوامل درون زا و برون زاي بازار باشد، بحران اقتصادي قلمداد مي شود. به دليل ارتباط بازارها با يكديگر )بازار پول و سرمايه، كار، كاال و خدمات( بحران از يك بازار به ساير بازارها سرايت نموده و گاه كل اقتصاد را درگير مي نمايد. اثرات سوء ناشي از بحران ها به اشكال مختلفي از قبيل: نرخ تورم باال، كاهش رشد اقتصادي، ركود گسترده و كاهش اشتغال، كسري تراز پرداخت ها و غيره ظهور نموده و در سطح بين المللي به ساير كشورها نيز تسري مي يابد. به بايد گفت كه تبديل دارايي هاي مسكن اين سؤال به از كجا آغاز شد؟« در پاسخ اما »بحران كنوني اوراق مالي در آمريكا و خريد و فروش آنها در بازارهاي ثانويه جهاني پس از تركيدن حباب قيمت هاي مسكن در سال 2008، زمينه بحران مالي در آمريكا را ايجاد نمود كه با توجه به ابعاد جهاني آن، اين گونه معامالت به سرعت فراگير شد. براي پاسخگويي به اين بحران، شركت ها و بانك ها به جمع آوري سرمايه هاي واقعي و افزايش نقدينگي خود پرداختند كه موجب سخت تر شدن شرايط براي وام گيرندگان در بازارهاي مالي و واقعي شد. بحران نقدينگي و كمبود اعتبار براي سرمايه گذاران و توليدكنندگان موجب تعطيلي و به تأخير افتادن

85

جدول‌)1(‌تغييرات‌برخی‌متغيرهای‌كالن‌در‌كشورهای‌عضو‌سازمان‌همكاری‌های‌اقتصادی‌و‌توسعه

Archive of SID

www.SID.ir

Page 3: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

86

پروژه هاي توليدي و افزايش چشمگير نرخ بيكاري در آمريكا و برخي كشورهاي اروپايي شد. توليد صنعتي جهان در فصل آخر سال 2008 به ميزان 20 درصد كاهش يافت كه طي نيم قرن اخير بي سابقه بوده است.

جدول شماره 1 نرخ رشد ساالنه توليد ناخالص داخلي و تقاضاي داخلي و همچنين تغيير در نرخ بيكاري براي كشورهاي عضو سازمان همكاري هاي اقتصادي و توسعه1 را نمايش مي دهد. همان طور كه مشخص است پس از وقوع بحران، توليد ناخالص داخلي و تقاضا در اين كشورها به دليل مشكالت اقتصادي كاهش يافته و با

كاهش توليد، نرخ بيكاري در حال رشد مي باشد.

3.‌اثر‌بحران‌بر‌بازار‌نفتقبل از اينكه به بررسي اثر بحران بر بازار بپردازيم، تغييرات قيمت نفت را از سال 2004 مورد بررسي قرار مي دهيم تا اثر بحران آشكارتر گردد. براي اين منظور تغييرات قيمت نفت برنت درياي شمال را، كه مرجع اين تغييرات را 1 روند بازار نفت است، در نظر مي گيريم. نمودار شماره قيمت گذاري دو سوم معامالت در نشان مي دهد. در بلندمدت مهمترين عامل در تعيين قيمت نفت، عرضه و تقاضاي آن در بازار جهاني است. در چند دهه اخير رشد اقتصادي در جهان و نياز به تأمين انرژي، از جمله سوخت هاي فسيلي مانند نفت افزايش يافته است و اين افزايش تقاضا باعث افزايش پيوسته قيمت نفت بوده است. اما نقش عمده نفت در توسعه كشورها باعث شده عوامل ديگري، از جمله عوامل سياسي نيز در كنار عرضه و تقاضا در شكل گيري قيمت

نفت تأثيرگذار باشند. در اكتبر 2004 با آغاز فعاليت هاي نظامي آمريكا در عراق، قيمت نفت از مرز 50 دالر در هر بشكه گذشت. در پايان سال 2005 و در آغاز سال 2006 به دليل آشوب هاي به وجود آمده در نيجريه و بروز اختالفات شديد ايران با غرب بر سر برنامه فعاليت هاي هسته اي، قيمت نفت همچنان روند صعودي به خود گرفت. در پايان

ژانويه 2006 قيمت نفت به بيش از 68 دالر در هر بشكه سال مي ماه در نفت، بشكه هر همچنين يافت. افزايش افزايش، اين 97/73 دالر معامله شد كه به قيمت 2007به ناآرامي هاي به وجود آمده در نيجريه مرتبط بود. اگر چه بازارهاي نفت در سال 2007 شاهد نوسانات زيادي بود و حتي ركورد 99/29 دالر را هم تجربه كرد، اما تحقق روياي نفت 100 دالري سرانجام در روزهاي نخستين سال 2008

به وقوع پيوست. در پي بروز ناآرامي هاي سياسي در نيجريه، كاهش سطح ذخيره سازي نفت، كاهش ارزش دالر و تحوالت سياسي در پاكستان، موجي از خريدهاي سودجويانه در بازار نيويورك شكل گرفت كه در نتيجه آن، بهاي نفت به رقم بي سابقه 100 دالر در هر بشكه رسيد. روند افزايش قيمت نفت در طول سال 2008 ادامه يافت و به مرز 147 دالر در هر بشكه در ژانويه 2008 رسيد. ولي پيدايش آثار بحران جهاني پاسخ محكمي به

تمام اين تحوالت بود، به طوري كه قيمت نفت در پايان سال 2008 به كمتر از 40 دالر رسيد.اما بحران چه تأثيري بر بازار نفت داشت؟ اثرات بحران بر روي قيمت نفت به دو قسمت تقسيم مي شود. اولي بعد از وقوع بحران در سطح وسيع و قبل از همه گيري آن و دومي بعد از همه گيري بحران در سطح وسيع و جهاني. قبل از توضيح هر يك از موارد باال، الزم است رابطه بين قيمت نفت و ارزش دالر بررسي گردد. نمودار

كاهش‌قيمت‌هر‌بشكه‌نفت‌از‌‌147دالر‌در‌ژانويه‌به‌كمتر‌از‌‌40دالر‌در‌پايان‌سال‌‌2008نشانگر‌تأثير‌عميق‌

بحران‌بر‌اقتصاد‌نفتي‌است

Archive of SID

www.SID.ir

Page 4: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

شماره 2 ارتباط تغييرات نرخ برابري يورو به دالر و قيمت نفت را نشان مي دهد.همان طور كه مالحظه مي شود زماني كه نرخ يورو به دالر افزايش مي يابد )دالر با ارزش تر مي شود( قيمت نفت كاهش مي يابد و بالعكس. بنابراين رابطه معكوسي بين افزايش ارزش دالر و قيمت نفت برقرار است كه علت اين امر به ويژگي پول ذخيره بودن دالر برمي گردد. اين حالت پول ذخيره بودن دالر، از بازار نفت ناشي مي شود جايي كه همه قيمت ها به دالر بوده و تمام مبادالت به منظور جلوگيري از تغيير قيمت ها و دستمزدها به دالر صورت مي گيرد. وقتي دالر ارزش خود را در مقابل يورو و يا ساير ارز ها از دست مي دهد به دليل اينكه بهاي نفت به دالر پرداخت مي شود منطقي به نظر مي رسد كه توليدكنندگان براي حفظ درآمد قبلي خود

قيمت ها را افزايش دهند.حال به توضيح وضعيت هاي قبلي برمي گرديم. بعد از وقوع بحران در آمريكا و بروز مشكالت اقتصادي در اين

كشور، ارزش دالر كاهش پيدا كرد )نرخ يورو به دالر كاهش يافت( و اين مسئله عاملي براي افزايش قيمت نفت گرديد. به دليل پايين بودن انعطاف پذيري در اقتصاد، در عمل وقفه اي تا كاهش تقاضا در بازار وجود خواهد داشت. به همين دليل ابتدا قيمت نفت افزايش يافت ولي به تدريج و با گسترش بحران به اروپا و همچنين تأثير بر تقاضاي جهاني براي نفت، مرحله دوم روي داد. يعني با گسترش بحران به منطقه يورو، نرخ يورو نسبت به دالر افزايش يافت و در نتيجه قيمت نفت كاهش يافت و از طرف ديگر عامل تقاضا وارد عمل شد. كاهش توليد

نمودار‌)2(‌روند‌تغييرات‌نرخ‌برابری‌يورو‌به‌دالر‌در‌مقابل‌قيمت‌نفت‌برنت

87

نمودار‌)1(‌روند‌تغييرات‌قيمت‌نفت

Archive of SID

www.SID.ir

Page 5: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

88

و افزايش تعداد بيكاران، هزينه هاي مصرف بخش خصوصي را )كه موتور تقاضاي كل براي اقتصاد است( دچار مشكل كرد. كاهش تقاضا براي كاال و خدمات مصرفي، خود از طريق تسري به كاهش سرمايه گذاري باعث كاهش بيش از پيش تقاضاي كل شده و يك بحران تمام عيار اقتصادي را به وجود آورد و باعث كاهش بيشتر

تقاضا براي انرژي شده و قيمت را كاهش داد.افزايش گرفت، خواهد را نفت بازار دامن 2008 سال در نفت قيمت افزايش طرف از كه ديگري اثر سرمايه گذاري ها در اين بخش است. قيمت هاي باالي نفت در سال 2008 باعث افزايش سرمايه گذاري ها در بخش سرمايه گذاري براي استخراج نفت گرديده است كه انتظار مي رود با به ثمر رسيدن اين سرمايه گذاري ها

و افزايش عرضه نفت، قيمت نفت در آينده بيشتر كاهش يابد.

4.‌تأثير‌بحران‌بر‌اوپكاوپك به عنوان مجموعه اي از صادركنندگان نفت با 12 عضو به عنوان عاملي مؤثر در بازار نفت فعاليت مي كند. هرچند كه در طول زمان با ايجاد شركت هاي نفتي كوچكتر سهم اوپك در بازار جهاني نفت كاهش يافته است ولي هنوز اوپك سهم عمده اي در اين بازار دارد. ايران دومين توليدكننده نفت اوپك است. با توجه به اقتصاد نفتي كشور، قيمت نفت و درآمدهاي حاصل از آن حائز اهميت است. بنابراين بررسي تغييرات قيمت

چهارچوب در ايران عملكرد دليل به اوپك تصميمات و سهميه بندي هاي اوپك از اهميت ويژه اي برخوردار است.

قيمت سبد نفتي اوپك از 92 دالر به ازاي هر بشكه در آغاز سال 2008 در ژانويه به 141 دالر رسيد و در پايان سال به 33 دالر )كمترين مقدار از تابستان 2004( كاهش يافت. تقاضاي نفت در سال 2008، 0/3 ميليون بشكه در روز كاهش يافت و طبق گزارش ماهانه اوپك انتظار مي رود اين كاهش به 1/4 ميليون بشكه در روز افزايش يابد. البته در و ننشست بيكار قيمت ها كاهش اين مقابل در اوپك نفت عرضه كرد تالش 2008 دسامبر در الجزاير اجالس خود را نسبت به سپتامبر 2008، 4/2 ميليون بشكه در روز

كاهش دهد.طبيعتاً اين كاهش قيمت ها باعث تغييرات گسترده اي در شاخص هاي اقتصاد كالن كشورهاي عضو اوپك خواهد شد. از آنجا كه بيشتر اعضاي اوپك، كشورهاي در حال توسعه هستند و اقتصاد آنها وابسته به نفت است، تغييرات قيمت نفت، اقتصاد اين كشورها را به شدت تحت تأثير قرار مي دهد. حال، با عنايت به اين مهم، در

اينجا تغييرات برخي متغيرهاي كالن به صورت اجمالي مّدنظر قرار خواهد گرفت.1ـ4.‌بررسي‌تراز‌بودجه

بيشتر دولت هاي عضو اوپك از درآمدهاي فروش نفت براي تأمين منابع مورد نياز بودجه اي خود استفاده مي كنند. كاهش درآمدهاي نفتي )در اثر كاهش قيمت نفت و نيز كاهش سهميه هاي اوپك( مشكالت عمده اي براي دولت ها ايجاد خواهد كرد. از طرف ديگر اين دولت ها براي مقابله با اثرات پيامدي بحران ها نيازمند صرف

هزينه هاي كافي براي تهييج اقتصاد در اين كشورها مي باشند.

اثرات‌سوء‌ناشي‌از‌بحران‌ها‌به‌اشكال‌مختلفي‌از‌قبيل:‌نرخ‌تورم‌باال،‌كاهش‌رشد‌اقتصادي،‌ركود‌گسترده‌و‌كاهش‌اشتغال،‌كسري‌تراز‌پرداخت‌ها‌و‌غيره‌ظهور‌نموده‌و‌‌در‌سطح‌بين‌المللي‌به‌ساير‌كشورها‌نيز‌تسري‌مي‌يابد.

Archive of SID

www.SID.ir

Page 6: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

2ـ4.‌توليد‌ناخالص‌داخلي‌و‌رشد‌اقتصاديباعث كاهش مخارج اقتصاد دولتي هستند. كاهش درآمدها با ساختار كشورهاي عضو اوپك كشورهايي دولت شده و در نتيجه تقاضاي كل در اين كشورها را با مشكل مواجه مي سازد. از طرف ديگر، خود بحران با كاهش تقاضا در اين كشورها، روند مصرف خصوصي و درآمدهاي شخصي را با مشكالت عمده اي روبرو مي كند

و خود، دليل ديگري بر كاهش تقاضاي كل در اين كشورهاست.از مشكالت در سرمايه گذاري مستقيم خارجي ناشي تأثير اين كشورها، بر رشد تأثيرات بحران از ديگر مي باشد. ايجاد بحران در كشورهاي غربي خود به خود باعث خواهد شد سرمايه گذاري خارجي كمتري به سمت

اين كشورها سرازير گردد و بيشتر پروژه هاي در دست اجرا نيز با وقفه روبرو شود.3ـ4.‌تورم

انتظار مي رود روند تورم نزولي باشد. از علل آن نيز مي توان به كاهش نقدينگي، به دليل كمبود درآمدهاي نفتي و محدوديت هاي اعتباري در اين كشورها، اشاره كرد كه مانع از هزينه هاي هنگفت دولتي خواهد شد. از طرف ديگر كاهش تقاضاي داخلي در اين كشورها باعث كاهش فشار تقاضا شده و همچنين مشكالت مربوط به توليد و عرضه نيز تورم كمتري را براي اين كشورها ايجاد مي كند. بحران از طرف ديگر نيز با افزايش بيكاري و كاهش تقاضا براي صادرات، اين كشورها را تحت تأثير قرار مي دهد. جدول شماره 2 تغييرات چند شاخص

عمده اقتصادي را براي اين كشورها نشان مي دهد.

5.‌استراتژي‌مناسب‌براي‌اوپك3 در اينجا به دنبال پاسخگويي به اين پرسش هستيم كه در چنين شرايطي كه بحران در بازار نفت به وجود مي آيد و قيمت كاهش مي يابد، استراتژي مناسب براي اوپك چيست؟ اوپك دو گزينه براي رويارويي با بحران مالي در اختيار

دارد:حالت پايدار توليد را حفظ كند، كمك به بهبود )1

اقتصاد نمايد ولي ريسك شكست قيمت را بپذيرد.توليد را كاهش دهد و از شكست قيمت جلوگيري )2

نمايد، اما باعث تضعيف اقتصاد جهاني شود.اين معماي مقابل كشورهاي اوپك است اما در حالت كلي گزينه مطلوب مطلق وجود ندارد. معموالً در زمان هاي بحران، دولت ها به توليدكنندگان نفت فشار وارد مي كنند تا با توليد در سطح باال، اقتصاد جهاني را در جهت بهبود شرايط ياري رسانند اما نيروي ديگري نيز در داخل اوپك فعال است و آن كشورهاي كوچك عضو اوپك هستند. كشورهاي بزرگ اوپك مي توانند با افزايش توليد، درآمد خود را افزايش دهند ولي كشورهاي كوچك به دليل عدم توانايي افزايش توليد، بيشتر تمايل به افزايش قيمت ها دارند تا افزايش در ميزان توليد. از طرف ديگر تعقيب سياست قيمت هاي باال از سوي اوپك موجب گرديده سرمايه گذاري جهت استخراج نفت

در مناطق پرهزينه غير اوپك سودآور شود و مقدار اين سرمايه گذاري ها پيوسته به زيان اوپك افزايش يابد. البته در اين بين توجه به مكانيزم عرضه و تقاضاي نفت در بازار مي تواند وضعيت را شفاف تر كند. فرض

89

كشورهاي‌بزرگ‌اوپك‌مي‌توانند‌با‌افزايش‌توليد،‌درآمد‌خود‌را‌افزايش‌دهند‌ولي‌كشورهاي‌كوچك،‌به‌دليل‌عدم‌توانايي‌افزايش‌توليد،‌بيشتر‌تمايل‌به‌

افزايش‌قيمت‌ها‌دارند‌تا‌افزايش‌در‌ميزان‌توليد

Archive of SID

www.SID.ir

Page 7: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

90

جدول‌)2(‌بررسي‌تغييرات‌برخي‌شاخص‌هاي‌عمده‌كالن‌در‌كشورهاي‌عضو‌اوپك

Archive of SID

www.SID.ir

Page 8: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

ولي مقدار تقاضا در كوتاه مدت كاهش يافته و در در تغييرات به بيشتر تقاضا و عرضه ميان مدت مي افتد اتفاق كه آنچه اما مي دهند. واكنش بازار مشخص نيست يعني نمي توان دقيقاً گفت كه آيا

قيمت نهايي افزايش خواهد يافت يا كاهش.

ولي در هر صورت مسلم است كه اگر اين دور و روز كمتر شده هر توليد يابد، ادامه تسلسل وضعيت اقتصاد جهاني هر روز ضعيف تر خواهد شد. حتي اگر فرض كنيم بهترين سناريو، يعني مصرف كننده مازاد دهد روي قيمت، افزايش كاهش خواهد داشت. بنابراين به صورت خالصه می توان گفت برنده واقعی وجود نخواهد داشت.

ندهد تغيير را توليدكننده عرضه اگر ولي چه شرايطي پيش مي آيد؟

91Archive of SID

www.SID.ir

Page 9: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

92

كنيد در كوتاه مدت عرضه نفت كاهش يابد، در اين صورت قيمت ها در كوتاه مدت به دليل عدم انعطاف پذيري بازار افزايش خواهد يافت.

اقتصاد بلندمدت، شرايط توليدكننده كاهش مي يابد ولي در رفاه پايين آمدن قيمت، به خاطر طبيعتاً اثر انگيزشي4 قيمت هاي پايين تر باعث افزايش تقاضا و در نتيجه جهاني بهبود خواهد يافت. از طرف ديگر افزايش قيمت و رفاه در بلندمدت خواهد شد. ولي ممكن است اين نحوه برخورد منجر به شكست قيمت شده و اوپك را با مشكل مواجه سازد. به طبع، هر كدام از اين عكس العمل ها داراي منافع و مضراتي است. جدول

شماره 3 داليل مخالفان و موافقان اين دو استراتژي را در مقابل هم نشان مي دهد.

جدول)4(‌مقايسه‌استراتژی‌های‌تثبيت‌و‌كاهش‌توليد‌كشورهای‌منتخب‌و‌ساير‌كشورهای‌عضو‌اوپك

Archive of SID

www.SID.ir

Page 10: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

93

اما اين، تمام مسئله نيست. مشكل ديگري كه اوپك با آن روبروست عدم رعايت سهميه هاست. به عبارت به منظور سوء بيشتر، توليد با و با مشكل مواجه مي سازند را اين سازمان اوپك هميشه ديگر، پسران بد5 استفاده و كسب درآمدهاي بيشتر، مشكالتي را ايجاد مي كنند. اما آيا اوپك با وجود اين ساختارشكني ها بايد در مواقع ضروري از كاهش توليد خودداري كند و يا به نفع اوپك است كه به اين ساختارشكني ها در اعمال سياست هاي خود بيش از اندازه حساس نباشد. براي توضيح اين موضوع، در اينجا يك بازي را مي آوريم. در يك طرف اين بازي كشورهاي ساختارشكن )متخلف از سهميه توليد( كه از شرايط موجود به نفع خود استفاده

كرده و سواري مجاني6 انجام مي دهند و در طرف ديگر، ساير كشورهاي عضو اوپك قرار دارند.جدول شماره 4 اين بازي را به صورت خالصه نشان مي دهد.

حال اگر اوپك سود بلندمدت را به كوتاه مدت ترجيح دهد و سياستش كاهش توليد باشد تعادل نش7 در حالت 2 به نفع اوپك خواهد بود كه حتي با وجود ساختارشكني، توليد خود را كاهش دهد.

6.‌نتيجه‌گيريرشد كاهش با ديگر طرف از و گذاشته عمده اي تأثير يافته توسعه كشورهاي تقاضاي بر مالي بحران اقتصادي كشورهاي در حال توسعه )مانند چين و هند( تقاضا براي انرژي، از جمله نفت، با روند نزولي روبرو بوده است. در پي اين كاهش تقاضا، قيمت نفت نيز افت شديدي را تجربه كرده است. كشورهاي عضو اوپك نيز تحت تأثير اين بحران در بازار نفت، با كاهش در توليد ناخالص ملي، كاهش تورم، كاهش درآمدهاي دولتي و

افت تراز حساب جاري روبرو بوده اند. اوپك در واكنش به اين بحران ها، دو گزينه دارد: يكي كاهش توليد، كه در نهايت منجر به افزايش توليد و كاهش رفاه مي شود و ديگري حفظ سطح توليد و پذيرفتن ريسك شكست قيمت. هر كدام از اين انتخاب ها منافع و مشكالتي را به همراه خواهد داشت و در حالت كلي، راه حل بهينه اي وجود ندارد. اما به نظر مي رسد در شرايط موجود بهترين كار، كاهش توليد به منظور افزايش قيمت است. ولي نبايد اين كاهش توليد بيش از اندازه باشد بلكه بايد طوري انجام گيرد كه قيمت نفت را در حد معقول نگاه دارد و از طرف ديگر شرايطي را به وجود آورد تا به اقتصاد جهاني در جهت مقابله با وضعيت كنوني كمك نمايد زيرا بهبود شرايط و افزايش تقاضا، خود در بلندمدت منافع زيادي براي اوپك به همراه دارد. در مورد ساختارشكنان نيز، به نظر مي رسد بايد با وجود چنين مشكالتي، اوپك با شجاعت دست به كاهش توليد بزند و از منافع بلندمدت اين تصميم

بهره مند شود.

پا‌نوشت‌ها:

* عضو هيئت علمي و معاون پژوهشي پژوهشكده پولي و بانكي، بانك مركزي ج.ا.ا. .** دانشجوي كارشناسي ارشد رشته علوم اقتصادي، گرايش علوم اقتصادي.

1- Organization for Economic Cooperation and Development)OECD( .2- Foreign Direct Investment )FDI(.

3- اين قسمت عمدتاً برگرفته از ترجمة مقاله اي است با عنوان Oil Supply During Financial Crisis كه در قسمت منابع به آن ارجاع شده است.

4- Stimulus Effect.

Archive of SID

www.SID.ir

Page 11: بحران مالی جهانی

شش

و ت

سبی

و صد

ه مار

ش

مفت

هال

س

یدجد

ه ور

د

1- BP Statistical Review of World Energy Full Report. )2009(. Available at:www.bp.com 2- Economic and Social Commission for Western Asia )ESCWA(. )2009(. The Impact of the Global Financial Crisis on the World oil Market and its Implication for the GCC Countries. Beirut: UN-ESCWA.3- Energy Information Administration (EIA) Statistics.)2009(. Available at: www.eia.doe.gov 4- Tazhibagera, K. Hussain, A. & Ter-Matirosyan, A. )2008(. Fiscal Policy and Economic Cycles in Oil Exporting Countries. IMF, Working Paper, 253, November.5- Institue of Development Studies.)2008(. The Impact of the Financial Crisis on Development Countries. IDS report, November.6- Oil Supply During The Financial Crisis: a Dead Lock Dilemma.)2009(. Available at http://www.cepe.ethz.ch/education/energy policy /ep_ student_ papers_ 2009/oil_supply_During_ the_Financial_Crisis_pdf 7- OPEC Rules out oil production Cuts. )2009, March 15(. The Guardian 8- Where is Oil Going Next? )2009, January 14(. The New York Times.9- World Economic outlook.)2009(.IMF Report. From www.IMF.org 10- World oil outlook. )2009(. OPEC Forecast. From www.opec.org 11- www.OECD.org 12- www.x-rates.com

5- Bad Boys.

6- Free Rider.

7- Nash Equilibrium.

منابع‌و‌مآخذـ‌فارسي:

1- طيبي، سّيدكميل، يزداني، مهدي و خانزادي، آزاد. )1388(. قيمت نفت، تورم و نرخ بهره در يك مدل ساختاري براي اقتصاد ايران. نوزدهمين كنفرانس ساالنه سياست هاي پولي و ارزي )210-183(. تهران: پژوهشكده پولي و بانكي.

2- مشيري، سعيد. )1388(. آثار بحران مالي جهاني بر كشورهاي در حال توسعه و توسعه نيافته. نوزدهمين كنفرانس سياست هاي پولي و ارزي )365-347(. تهران: پژوهشكده پولي و بانكي.

3- منظور، داود. )1380(. اوپك: فرصت ها و تهديدها. سومين همايش ملي انرژي ايران. تهران: دفتر برنامه ريزي معاونت امور انرژي.4- مؤسسه مطالعات بين المللي انرژي. )1387(. بحران مالي ـ اقتصادي و قيمت نفت. تهران: مؤسسه مطالعات بين المللي انرژي.

ـ‌انگليسي:

94Archive of SID

www.SID.ir