გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის...

254
saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia GEORGIAN NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES guram TevzaZe GURAM TEVZADZE aRorZinebis epoqis filosofia (marsilio fiCinodan iakob boememde) PHILOSOPHY OF THE RENAISSANCE ERA (From Marsilio Ficino to Jacob Boehme) Tbilisi _ Tbilisi 2008

description

გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია და ფილოსოფოსები. 2008

Transcript of გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის...

Page 1: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- � -

saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademia

GeorGian national academy of ScienceS

guram TevzaZe

GUram teVZadZe

aRorZinebis epoqis filosofia

(marsilio fiCinodan iakob boememde)

PhiloSoPhy of the renaiSSance era(from marsilio ficino to Jacob Boehme)

Tbilisi _ Tbilisi2008

Page 2: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- � -

redaqtori

filosofiis mecnierebaTa doqtori Tengiz iremaZe

recenzentebi:

filosofiis mecnierebaTa kandidati nino fifia

filosofiis mecnierebaTa kandidati giorgi xeoSvili

editor _ Doctor of Philosophy tengiz iremadze

reviewers: Candidate of Philosophy nino Pipia Candidate of Philosophy Giorgi Kheoshvili

gamocema arakomerciulia

am da sxva amgvari gamocemis SesaZleblobas avtori

umadlis baton biZina ivaniSvils.

Non _ profit publication

The author is indebted to Mr. Bidzina ivanishvili for the opportunity of issuing this and similar publications.

© g. TevzaZe, �008

gamomcemloba `nekeri~

ISBN 978-9941-404-13-9

Page 3: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- � -

s a r C e v i

redaqtorisagan 5

avtorisagan 7

Sesavali _ Sua saukuneebis filosofia da aRorZinebis epoqis filosofia ��

Tavi I. florenciis platonuri akademia �5

�. marsilio fiCino �8�. jovani piko dela mirandola ���. nikolo makiaveli da misi antiutopia 464. alamino rinuCini 58

Tavi II. padueli aristotelikosebi aRorZinebis epoqaSi 6�

�. petre pomponaci 6��. jakomo zabarela 7�

Tavi III. skepticizmi aRorZinebis epoqaSi 74

�. Sarl de boviliusi 74�. miSel monteni 84

Tavi IV. reformacia da renesansi germaniaSi 94 �. erazm roterdameli 94�. martin luTeris msoflmxedveloba �04�. Teofraste paracelsis filosofia ��84. sebastian frankis filosofiuri Sexedulebani ��55. valentin vaigeli �64

Tavi V. aRorZinebis epoqis dasasruli �98�. bernandino telezio �98�. ieronimo kardano �0��. franCesko patrici �084. jordano bruno ���5. tomazo kampanela ��56. iakob boeme ���

aRorZinebis epoqis filosofia _ axali filosofiiis Sesavali ��9

miTiTebuli literatura �4�

pirTa saZiebeli �48

Page 4: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 4 -

contentS

From the editor 5From the author 7Introduction - Medieval Philosophy and

Philosophy of Renaissance 11Chapter I. Platonic Renaissance in Florence 15

1. Marsilio Ficino 1�o Ficino 1�2. Giovanni Pico della Mirandola 323. Nicolo Machiavelli and his Antiutopia 464. Alamanno Rinuccini 5�

Chapter II. Paduan Aristotelianism in the Renaissance Era 621. Pietro Pomponazzi 632. Giacomo Zabarella 72

Chapter III. Skepticism in Renaissance Era 741. Charl de Bovilius 742. Michel de Montaigne �4

Chapter IV. Reformation and Renaissance in Germany 941. Erasmus of Rotterdam 942. The Worldview of Martin Luther 1043. Theophrastus Paracelsus 11�4. Philosophical View of Sebastian Frank 1355. Valentin Weigel 164

Chapter V. Way out of Renaissance Era 19�1. Bernardino Telesio 19�2. Geronimo Cardano 2023. Francesco Patrizi 20�4. Giordano Bruno 2135. Tommaso Campanella 2256. Jacob Boehme 232

The Era of Renaissance - Introduction to the New Era 239References 243Index of Names 24�

Page 5: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 5 -

redaqtorisagan

winamdebare wigni evropuli azrovnebis umniSvne-lovanesa da umdidres periods exeba. masSi aRorZinebis xanis (renesansis) filosofiis yvela mniSvnelovan mimar-Tulebasa Tu warmomadgenels saTanado adgili aqvs daT-mobili _ prof. guram TevzaZe kvlevas iwyebs marsilio fiCinos azrovnebiT da amTavrebs iakob boemes qristian-uli Teosofiis ganxilviT.

axlave SeiZleba iTqvas, rom es wigni qarTuli filoso-fiis didi SenaZenia. qarTul filosofias aRorZinebis xanis filosofiuri azrovnebis aseTi safuZvliani ganx-ilva dRemde ar axsovs; winamdebare wigni sasargebloa renesansis kulturisa da azrovnebis SemswavlelTaTvis saerTod; is, uwinares yovlisa, xels Seuwyobs qarTul filosofiur azrovnebaSi gavrcelebuli Salva nucu-biZis `renesansis Teoriis~ mkvlevrebs. am Teoriis kv-leva xom saqarTveloSi xSirad iseTi gziT midioda, ra-sac, albaT, TviT S. nucubiZe ar isurvebda. arada, rene-sansis miseuli modeli Ria, gaxsnili iyo yoveli axali ZiebisTvis. `aRmosavluri renesansis~ miseuli Teoria mxolod im SemTxvevaSi darCeba aqtualuri, Tu misi mesveurni da mkvlevarni italiuri renesansis mdidari tradiciis WrilSi ganixilaven mas. swored aRorZinebis xanis italieli moazrovneebi qmnian im saazrovno hori-zonts, romlis gaTvaliswinebis gareSec `aRmosavluri renesansis~ Teoriis qarTveli mkvlevrebi sarwmuno Sedegebs ver miaRweven.

winamdebare wigni zemoT aRniSnul problemaTa gada-saWrelad kargi megzuri SeiZleba aRmoCndes!

ar SemiZlia ar aRvniSno am wignis kidev erTi Rirseba! vfiqrob, rom guram TevzaZis es gamokvleva _ mis sxva did SromebTan erTad _ kritikuli filosofiis mdidar da saukeTeso tradicias miekuTvneba. avtori ar Ralatobs

Page 6: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 6 -

Tavis umTavres princips _ aqac codnisa da rwmenis tol-pirveladobis WrilSia warmodgenili aRorZinebis xanis didi moazrovneebis Teoriul mcdelobaTa av-kargi. swored renesansi sTavazobs g. TevzaZes Tavisi konce-fciis gasamyareblad umdidres masalebs. xazi gausva codnisa da rwmenis tolpirveladobas _ es imas niSnavs, rom adamianuri codnis arsebiT Tvisebas swvde: is mara-diul ganaxlebas eqvemdebareba da principulad axal WeSmaritebebs saWiroebs! rwmena aq didi stimulis mom-cemi SeiZleba iyos! guram TevzaZe amgvar xedvas metad sagulisxmo terminiT _ `sokratuli hegelianeloba~ _ aRniSnavs; iyo `sokratuli hegelianelobis~ mimdevari _ es imas niSnavs, rom yovelTvis axalsa da ucxos eZiebde; es ki, Tavis mxriv, kritikuli filosofiis umniSvnelovanes aspeqts, tolerantobis filosofias uyris safuZvels; es amasTanave isaa, rac, Cemi azriT, filosofiur kvlevas Rirebuls xdis da rac winamdebare wignis avtors qar-Tuli sauniversiteto filosofiis bevri, Zalian bevri warmomadgenlisagan ase mkafiod ganasxvavebs.

dabolos, qarTvel mkiTxvels vurCev, rom es Zalian saWiro da sasargeblo wigni didi gulisxmierebiT waikiTxos. visac aRorZinebis xanis azrovnebis mier moniSnul gzebze xetiali uRirs, prof. guram TevzaZis am wignis wakiTxva did siamovnebas mianiWebs. es gansa-kuTrebiT Cvens axalgazrda Taobas exeba, romlisTvisac avtorma es wigni dawera da romelsac misi mzrunveli yuradReba arasdros moklebia.

Tengiz iremaZe

q. Tbilisi, 26 ivlisi, 2008 w.

Page 7: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 7 -

avtorisagan

am naSromis ZiriTadi principebi gamoqveynda avtor-Ta jgufis wignSi „narkvevebi filosofiis istoriaSi` (Tb., �99� w.), romelic damxmare saxelmZRvaneloa stu-dentebisaTvis. es krebuli iyo ideologiuri diqtatisa-gan Tavisufali filosofiis istoriis Seqmnis erT-erTi pirveli cda, saqarTvelos damoukideblobis aRdgenis (�99� w.) Semdeg. ganvlili drois manZilze me ganvagrZob-di dasavleTis kulturis ganviTarebis am uaRresad mdi-dari da saintereso periodis kvlevas. SeZlebisdagvarad gaviTvaliswine axali gamokvlevebi, Sevecade am periodis moazrovneTa ZiriTadi principebis ukeT gamokveTas. da-vamate gamokvlevebi boviliusze, montenze, paracelsze, s. frankze, v. vaigelze da sxva. axali aspeqtiT damuSavda rigi problema, magram filosofiur-istoriuli koncef-cia igive darCa, rac Cems sxva SromebSi („imanuel kanti`, Tb., �974 w.; „antikuri filosofia`, Tb., �995 w.; „Sua sau-kuneebis filosofiis istoria`, Tb., �996 w.; „XX saukunis filosofiis istoria`, Tb., �00� w.) iyo gatarebuli. es koncefcia gulisxmobs codnisa da rwmenis tolpirve-ladobis princips. mas iracionalizmi da skepticizmi mi-aCnia gonebis TviTkritikis specifikur saxeebad; igi aRi-arebs gonebis Zlierebis hegeliseul rwmenas, magram amas-Tanave kvlevis yoveli Sedegis sokrateseul Sefasebas iTxovs, rogorc Semdgomi kvlevis aucileblobis safuZ-vels _ rogorc axali, ufro Rrma WeSmaritebis kvle-vis saWiroebis gacnobierebas. amas SeiZleba sokratuli hegelianeloba ewodos. vfiqrob, es araa xelovnuri gaerTianeba ori erTmaneTisagan didad gansxvavebuli filosofosisa, romelTagan pirveli amtkicebda, „me is vici, rom araferi ar vici`, xolo meore darwmunebu-li iyo, rom absoluti adamianis gonebaSi aRwevs Tavis TviTSemecnebas. sokrate sulac ar iyo sakuTar Tavze da-bali warmodgenis, magram miaCnda, rom adamianis yvelaze

Page 8: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 8 -

didi codnac ki arcodnaa absolutur WeSmaritebasTan SedarebiT. hegeli ki sulac ar Tvlida, rom igi yvela WeSmaritebas Caswvda da mis Semdeg sakacobrio mecniere-bas da kulturas aRaraferi darCeba gasakeTebeli. mas mxolod imis pretenzia hqonda, rom Caswvda absoluturi WeSmaritebis logikur struqturas, rogorc im mizans, romelsac kacobrioba absoluturi WeSmaritebisaken mi-maval usasrulo gzaze unda uaxlovdebodes. es, cxadia, sulac araa Tavmdabloba da mokrZalebuli ganacxadi; ma-gram amis gamo ar unda CavTvaloT, rom hegels sakuTari Tavi absoluturi codnis mflobeli egona. dakvirvebu-li istorikosis Tvali erTmaneTs dapirispirebul did filosofosebSi siRrmiseul msgavsebasac dainaxavs: mgo-nia, kants rom hegelis „logikis mecniereba` waekiTxa, didi neokantianeli paul natorpis msgavsad, ityoda: yvelaferSi veTanxmebi avtors _ adamianis gonebis abso-luturobis garda. es araa sityvebis TamaSi, aramed da-pirispirebulTa ganmsazRvrel safuZvelze miTiTeba.

winamdebare saxiT es kursi pirvelad waekiTxa ilia WavWavaZis saxelmwifo universitetis filosofiisa da socialur mecnierebaTa fakultetis bakalavrebs.

guram TevzaZe

q. Tbilisi, 21 ivlisi, 2008 weli

Page 9: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 9 -

From the author

Thebasicprinciplesofthepresentworkwerepublishedasaprod-uctof collaborativeeffort in“Essays in theHistoryofPhilosophy”(Tbilisi, 1993), which still serves as an auxiliary textbook for stu-dents.InapoliticallyindependentGeorgia(sovereigntywasregainedin 1991), this book represented one of the first attempts to create the History of Philosophy that is free from ideological dictatorship. Since then I continued the research of Renaissance, this extremely plentiful and enticing period of the development of the Occidental culture. I tried my best to take into account new treatises, attempted to better outline the basic principles of thinkers from this period. The researchs on Bovilius, Montaigne, Paracelsus, S. Frank, V. Weigel and others have been added. A number of problems were re-worked based on new aspects, but the philosophical and historical concepts remained same as manifested in my previous works (“Immanuel Kant”, 1974; “The Philosophy of Antiquity”, 1995; “The Philosophy of the Middle Ages”, 1996; “History of Philosophy of the XX Century”, 2002). These include the concept of the equal primace of Knowledge and Faith, considers Irrationalism and Skepticism as the specific reflec-tions of the self-criticism of Mind, professes the Hegelian belief in the power of Mind, but also requires the Socratic evaluation of every resultofanyadvanceinresearch,asthefoundationforthenecessityofthefutureresearch,astheawarenessofthenecessityforthequestseeking a new, even deeper Truth. This approach can be defined as “Socratic Hegelianism”. In my opinion, it’s not an artificial unification of the two vastly different great philosophers, one of whom claimed, “I know that I know nothing”, while the other was confident that the Absolute can achieve its self-consciousness in the Human Mind. Socrates was by no means of a low opinion about himself, but did consider the Human Knowledge of any depth as the absence thereof compared to the Absolute Knowledge. Hegel did not think at all that he perceived every Truth, and that after him there was no work left for the Human Science and Culture. He only claimed to understand

Page 10: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0 -

thelogicalstructureoftheAbsoluteTruth,andoutlineditasapathtobe followed by Humanity on the everlasting journey to the Absolute Truth. Naturally, this is hardly a modest and self-deprecating state-ment, but we should not conclude that Hegel perceived himself as the possessor of theAbsoluteTruth.An eye of an observant histo-rian would detect in-depth similarities between the great philosopher-adversaries: I think if Kant (1724-1804) were to read Hegel’s “The Science of Logic”, like the great neo-Kantian P. Natorp (1854-1924) hewould say: I agree in everythingwith the author, except for theAbsoluteness of Mind. This is not a word game, but rather outlining the defining basis of opposites.

Such is the author’s approach to the thinkers of Renaissance. The contents of this book present the names of philosophers to whom these Principlesareapplicable.

In given form this cours was first read within the BA Program Philosophy and Soucial Sciences of Ilia Chavchavadze State Universitety 2006.

Guram tevzadze

Tbilisi, 21 Jule, 2008

Page 11: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

Sesavali - Sua saukuneebis filosofia da aRorZinebis epoqis filosofia

XV-XVI saukuneebSi feodalur urTierTobaTa wiaRSi kapitalizmis Casaxvas Tan axlda axali msoflmxedvelo-bis warmoSobac. axali progresuli klasi qmnis sakuTari interesebis Sesabamis ideologias, cdilobs, Tavis samsa-xurSi Caayenos xelovneba, literatura, mecniereba, fi-losofia, teqnika da sxva. burJuaziis aRmavlobas fexda-fex misdevda mecnierebis giganturi aRorZineba. ganaxl-da interesi astronomiis, meqanikis, fizikis, anatomiis, fiziologiisadmi. Tavisi samrewvelo warmoebis da vaW-robis gansaviTareblad burJuazias esaWiroeboda mecnie-reba, romelic gamoikvlevda fizikur sxeulTa Tvisebebs da bunebis ZalTa moqmedebis formebs. am dromde ki mec-niereba, oficialurad, iyo eklesiis morCili msaxuri, romelsac neba ar hqonda sarwmunoebis mier dadebuli sazRvrebi gadaelaxa. am kuTxiT danaxuli, is yvelaferi iyo, garda mecnierebisa. axali mecniereba araoficialu-rad da oficialuradac aujanyda kaTolikur eklesias [nikolai koperniki (�47�-�54�), galileo galilei (�564-�64�), ieronimo kardano (�50�-�576) da sxvebi]. rogorc amboben, burJuazias es awyobda da miiRo kidec am aja-nyebaSi monawileoba. Zveli samyaros winaaRmdeg brZola da axali centralizebuli saxelmwifos Seqmna evropis qveynebSi erTdroulad ar dawyebula, magram es proce-si yvelgan erTi mimarTulebiT midioda. amas daemTxva TiTqmis daviwyebuli da Teologiis mier, garkveuli az-riT, akrZaluli antikuri literaturisa da xelovnebis axali gacnoba. gabatonebul msoflmxedvelobaSi maxvil-ma gadainacvla da win wamoiwia oficialurad „miCqmal-ulma` Rirebulebebma: simdidrem, amqveyniuris mSveniere-bam, morwmuneTa fizikurma Zalam da silamazem.

cnobilia, rom kacobriobis ganviTarebaSi yoveli epoqis kultura gardamavalia. igi ganpirobebulia war-

Page 12: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

suliT da amzadebs pirobebs momdevnosaTvis. magram aRorZinebis epoqa gansakuTrebiT imsaxurebs am saxels, radgan ori savsebiT Camoyalibebuli da gamokveTili kulturis, feodalizmis da kapitalizmis kulturaTa Sorisaa moqceuli. Sua saukuneebTan mTeli misi dapiri-spirebis miuxedavad, aRorZinebis epoqa mniSvnelovnadaa ganmsWvaluli misi miznebiTa da problematikiT; axal epoqasTan mTeli siaxlovis miuxedavad, gansxvaveba mainc arsebiTi rCeba. aRorZinebis kulturis specifikas ori didi kulturis swored es urTierTganmsWvalva qmnis. axali da Zveli aq isea gadaxlarTuli erTmaneTTan, rom formaluri SesaZlebloba iqmneba, es kultura mTlianad mivakuTvnoT Zvels (da misi ganviTarebis umaRles wer-tilad CavTvaloT), an axals (da misi ganviTarebis sawy-isidan warmovadginoT). aman ganapiroba iseT TeoriaTa arseboba, romelnic saerTod uaryofen aRorZinebis xa-nis specifikuri kulturis arsebobas. amgvari midgomiT ara marto aRorZinebis kulturis specifika ikargeba, aramed momijnaveTa Taviseburebebis gamokveTac rTul-deba. es zogadi mimarTeba vrceldeba am kulturebis fi-losofiur SexedulebaTa urTierTdamokidebulebazec. aRorZinebis epoqis filosofia, romelic, saboloo jam-Si, gansazRvravs am epoqis miznebs, Tavis damoukidebel Rirebulebas mxolod am epoqis ekonomikur da social-politikur viTarebebTan mWidro kavSirSi ganxilvisas amJRavnebs.

es epoqa kompasis da didi geografiuli aRmoCenebis epoqaa, romelmac Sua saukuneebis adamianis SezRuduli horizonti gaafarTova. am dros Tofis wamlis gamoyene-bam raindTa ordenebis batonobas bolo mouRo. evropis Tavisufal qalaqebSi kapitalisturi wyobilebis sawyise-bi Caisaxa. panTeisturi tendenciis mqone moZRvrebaTa safuZvelze, TandaTan meti yuradReba mieqceva amqveyn-iur, grZnobad sinamdviles. filosofiasa da mecnierebas

Page 13: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

ormagi WeSmaritebis TeoriiT miniWebuli uflebebi aRar akmayofilebs da WeSmaritebis (rogorc dasabuTebuli codnis) erTaderT mesveurad acxadebs Tavs. koperni-kis Teoria, Tundac hipoTezis saxiT warmodgenili, amis oficialuri ganacxadi iyo. yovelive aman Sua saukunee-bis evropels SesaZlebloba misca axleburad Seexeda im-isTvisac, rac mis garSemo iyo: Zveli romis nangrevebi-sTvis, xelovnebis gadarCenili ZeglebisTvis, platonis (4�8/�7-�48/47) da sxva filosofosTa xelnawerebisTvis. es axleburi xedva niSnavda Sua saukuneebis gadalaxvis dasawyiss. am periodis italiaSi yvela yvelaferSi anti-kurobas baZavda, magram Sua saukuneebs gamovlil evro-pas, qristianuli msoflmxedvelobis adamians, ar SeeZlo Tavisi aTaswliani warsulis xelaRebiT uaryofa. ital-ieli xelovani, politikosi Tu filosofosi arsebiTad gansxvavdeboda antikurisagan. aq mibaZvis saxeliT axali iqmneboda.

Sua saukuneebis dasasrulad da aRorZinebis dasawy-isad Tu raime TariRis dasaxeleba SeiZleba, esaa �45� weli, rodesac Turqebma konstantinepoli daipyres. bi-zantieli swavlulebi gadarCenili berZnuli xelnaweriT italiaSi gaeSurnen da mxarSi amoudgnen aRorZinebisT-vis mebrZolebs. �45� wels, nikoloz kuzaneli (�40�-�464) ukve Camoyalibebuli mecnieri da gavleniani filoso-fosi iyo. misi SeuzRudveli Semwynarebloba, romelic RmerTis neoplatonur gagebas emyareboda, SesaniSnav pirobebs qmnida florenciis neoplatonuri akademiis CamoyalibebisaTvis, sadac adamianis Rirsebis da daniS-nulebis axali gageba savsebiT gamoikveTa. aq, axali epo-qis moTxovnilebebis Sesabamisad, agrZelebdnen im samuS-aos, romelic Sua saukuneebSi e. w. eretikosebma „areop-agitikis` problemebis damuSavebiT daiwyes.

axali yovelTvis ZvelSi isaxeba. axali ideologiis momamzadebelni TavianT Teoriebs saxarebisa da bibliis

Page 14: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4 -

interpretaciebze amyarebdnen. adamianSi TavisTavadi Rirebulebis danaxva, misi Zalebisadmi ndoba, misi su-lieri da sxeulebrivi miswrafebebis harmoniulobis SesaZleblobebis rwmena aerTianebda uaRresad gansxvave-bul Sexedulebebs. amitom miiRo am ideologiam saerTo saxeli _ humanizmi. roca am epoqas aRorZinebas uwode-ben, igulisxmeba adamianisa da misi amqveyniuri saqmiano-bisaTvis im Rirebulebis xelaxali miniWeba, romelic antikurobas axasiaTebda da romelsac Sua saukuneebis religiuri msoflmxedveloba, rogorc wesi, uaryofda.

aRorZineba sxvadasxva kulturul regionSi sxa-dasxvagvarad mimdinareobda. dRes, Cvens mecnierebaSi, Salva nucubiZis (�888-�969) aRmosavleTis renesansis Teoriis safuZvelze, msjeloben ara marto qarTul renesansze, romelic XII s.-is dasasruls daiwyo, aramed, agreTve, somxur (XII-XII ss.), Cinur renesansze (VIII-XIV ss.) da a. S. magram renesansis klasikuri nimuSi mainc dasav-leT evropis qveyanam, kerZod, italiam warmoadgina. aq aRorZinebis epoqis kulturam Tavisi ganviTarebis yvela safexuri ganvlo da moamzada axali filosofia _ bur-Juaziuli epoqis filosofia, romlis saTaveebTan fren-sis bekoni (�56�-�6�6) da rene dekarti (�596-�650) dganan.

Page 15: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5 -

Tavi I. florenciis platonuri akademia

konstantinepoli �45� wels aiRes Turqebma, magram misi dacema gacilebiT adre daiwyo. is jer kidev ��04 wels meoTxe jvarosnuli laSqrobis monawileebma daipyres da daarbies. marTalia, ��6� wels bizantielebma konstan-tinepoli daibrunes, magram, amasobaSi, xmelTaSua zRvis auzSi venecieli da genueli vaWrebi savsebiT gabatond-nen. konstantinepoli ekonomikuradac sasikvdilod iyo ganwiruli. bizantieli mecnierebi saSvels sxva qveynebSi eZebdnen da italiaze akeTebdnen arCevans, sadac maTTvis saTayvano antikurobis kulti TandaTan sayovelTao xde-boda. dante aligieri (��65-����) da franCesko petrarka (��04-��74), Sua saukuneebis uaryofasTan erTad, antikuri sibrZnis da RirebulebaTa aRdgenas cdilobdnen. axali orientiacia ufro naTeli xdeba jotos (��76-����) da donatelos (��86-�466) qmnilebebSi, romelnic amqveyniur Rirebulebebs ganadideben. TeologiaSi es Toma aqvineli-sa (daaxl. ���5-��74) da Tomisturad gagebuli aristo-teles (�84-���) erTmmarTvelobis moxsniT da platonis win wamoweviT gamoixata. aristoteles kritika xSirad iniRbeboda arabuli aristoteles uaryofiT. did filo-sofosTa Rirebulebebis oficialuri Sefaseba mocemuli iyo XIV s.-is mxatvris, franCesko trainis (XIV s.) fres-kaze, qalaq pizis wminda ekaterines eklesiaSi. suraTi XIV s.-is pirvel naxevars ekuTvnis. centrSi zis sqolasti-kis maswavlebeli Toma aqvineli, mis saxeSi erTiandeba rogorc zecidan momavali, iseve iqve mdgomi platonisa da aristoteles wignebisgan gamomdinare oqros sxivebi. platons `timaiosi~, xolo aristoteles `eTika~ uWiravs. Toma aq miCneulia zeciuri da miwieri sibrZnis erTiano-bad. mis muxlze mdebare misive naSromidan gamodian sxive-bi, romelnic ecemian mis fexebTan Camwkrivebul qristian Teologebs. erTi sxivi ecema miwaze ganrTxmul Calmians. es averoesia (���6-��98), Tomas kritikiT damarcxebuli.

Page 16: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �6 -

franCesko trainim eklesiis dakveTa keTilsindisi-erad Seasrula. dantem ki, romelic axali epoqis sunTq-vas grZnobda, averoesi `RvTaebriv komediaSi~ filoso-fosTa sapatio wreSi Caayena, romlis centrSi aristo-telea, rogorc `mcodneTa maswavlebeli~. mis gverdiT platoni, sokrate (469-�99) da a. S. aristotelesTan siax-love aq Rirsebis sazomia. aristoteles upiratesoba filosofosTa Soris Suasaukuneobrivia. averoesis pati-viscema ki Tavisufali azris niSania. aRorZinebis anti-dogmatur, Tavisufal xedvas gamoxatavs rafaelis (�48�-�5�0) cnobili suraTi `aTenis skola~, sadac platoni da aristotele centrs qmnian, xolo sxva moazrovneebi maT garSemo arian ganlagebuli. aqac, iseve, rogorc trainis suraTSi, platons xelSi `timaiosi~ ukavia, aristoteles _ `eTika~. ioane petriws (XI-XII ss.) rom amgvari suraTi daexata, centrSi marto platoni iqneboda, „timaiosiT` xelSi. masTan uaxloesni iqnebodnen plotini (�05-�70), prokle (4��-485) da aristotele.

espaneli zRvaosnebis da italieli vaWrebis wyalobiT, SesaZlebeli Seiqmna msoflios yvela xalxis erT mTliano-bad warmosaxva. borotebis neoplatonuri uaryofis idea karg safuZvels qmnida kuzanelis Semwynareblobis principis gavrcelebisaTvis. es principi mWidrod ukav-Sirdeboda adamianis mniSvnelobasa da Rirsebebis Sesaxeb axal Sexedulebas. am garemoSi warmoiSva da Camoyalibda platonis filosofiis safuZvelze mTeli sakacobrio kulturis erTianobis idea, romlis ganxorcieleba daisaxa miznad florenciis platonurma akademiam (�456). aRorZinebis epoqis moRvaweTa TvaliT danaxuli antiku-roba yvelaze ukeT Seesabameboda am ideals. amitom iyo, rom italiis kulturis centrSi yvelaferSi berZnebs ba-Zavdnen. Suasaukuneobrivi abstraqtuli avtoritaruli meTodis uaryofa gzas uxsnida rogorc eqsperimentul kvleva-Ziebas, ise kvlevis WeSmarit dialogurobas. ma-

Page 17: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �7 -

gram isic unda aRiniSnos, rom ramdenadac aq axali jer saTanadod gavrcelebuli ar iyo, xolo Zveli mTlad Zaladakarguli, es dialoguroba iqca antiTetikad, e. i. debulebis (Tezisis) meoresadmi (antiTezisadmi) dapiri-spirebad sinTezis gareSe da, mkacrad Tu vityviT, ekleq-tikadac. Tavad aRorZinebis moRvaweni ar ufrTxodnen ekleqtikas, zogjer amayobdnen kidec amiT, radgan mi-aCndaT calmxrivi Suasaukuneobrivi dogmatizmis uaryo-fad, Semwynareblobisa da goniTi TanamSromlobis saukeTeso gamoxatulebad. aristoteles is gageba, ro-melic sqolastikaSi Camoyalibda, amgvari idealisTvis ar gamodgeboda. Tomam aristotele kaToliked, erT-pirovnul avtoritetad aqcia. averoesma, maSindeli oficialuri azriT, aTeistad. aRorZinebas arc erTi gamoadgeboda da arc meore. amitom iyo, rom am epoqis mravali didi moazrovne sqolastikis winaaRmdeg brZo-las aristoteles winaaRmdeg brZolis saxes aZlevda, sayrdens ki neoplatonizmSi xedavda. amitom iyo, rom bertran raseli (�87�-�970) petrarkas da jovani bokaCos (����-��75) sulierad aRorZinebis epoqas miakuTvnebda, Tumca isini XIV s.-Si cxovrobdnen (49,5�9).

neoplatonizmi aRorZinebis msoflmxedvelobis saer-To filosofiuri safuZveli iyo. florenciis platonur akademiaSi aseTi safuZveli neoplatonurad gagebuli platoni gaxda. platonze maT miuTiTa bizantielma filo-sofosma georg gemistos pleTonma (��60-�45�), romelmac italiur azrovnebasTan safuZvlianad daakavSira ber-Znuli ganaTleba. pleToni peleponesSi (mistraSi) aswav-lida filosofias. �4�8 wels italiaSi Cavida saeklesio krebaze, romlis mizani aRmosavleTisa da dasavleTis qristianuli eklesiebis SeerTeba iyo. albaT, am mizanma daaaxlova igi axalgazrda kuzanelTan, romelsac ple-Tonma urCia berZnul wyaroebs gacnoboda. pleTons an-tikurobis aRorZineba bizantiis saxelmwifos gadarCenis

Page 18: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �8 -

erTaderT saSualebad miaCnda. man wamoayena universal-uri religiis idea, romelSic qristianobisa da berZnuli warmarTobis safuZvelze yvela danarCeni gaerTiandebo-da. pleToni aristoteles abralebda sqolastikis un-ayofobas da imasac, rom dasavleTis azrovneba moswyda tradicias: piTagoras (570-500), platons, neoplatonizms. pleTonma moaxerxa samSobloSi dabruneba da mistraSive xelmZRvanelobda skolas. misi Tayvaniscema berZnuli an-tikurobisadmi imdenad didi iyo, rom Tavis gamouqvey-nebel naSromebSi berZnuli miTologiis aRorZinebis moTxovnasac ki ayenebda. pleTonis wigni `kanonebi~, sa-dac zevsis msaxurebaa gaTvaliswinebuli, �460 wels pa-triarq giorgi sqolaris (�494_�555) brZanebiT dawves.

pleTonTan erTad, italiaSi Cavida misi mowafe basile besarioni (�404-�47�). igi trapezunidan iyo. adre konstantinepolis patriarqad namyofi, basile besarioni pleTons eTanxmebida platonis moZRvrebis gagebaSi, ma-gram mas Semdeg, rac kaTolicizmi aRiara da kardinali gaxda, aristoteles moZRvrebasTan Serigebas cdilobda.msgavsi gza sxva bizantielma moRvaweebmac gaiares.

1. marsilio fiCino (1433-1499)

platonisa da aristoteles moZRvrebaTa urTierT-mimarTebis sakiTxi gviani antikurobis da Sua saukunee-bis erT-erTi mniSvnelovani sakiTxi iyo. aRorZinebis ep-oqaSi man gansakuTrebuli mniSvneloba SeiZina. platoni-sa da aristoteles moZRvrebaTa dapirispirebis dros, qristianul qveynebSi, cxadia, upiratesobis kriteriumi iyo is, Tu rogor eguebodnen es moZRvrebebi qristiano-bas. islamis samyaroSi aseTive ideologiuri sazomi iyo „yuranTan` maTi SeTanxmebis SesaZlebloba.

cnobili filologi, �4�4 wels konstantinepolidan italiaSi gadasaxlebuli ioane argipopulo (���7-�47�),

Page 19: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �9 -

romelic jer paduaSi berZnul enas da aristoteles fi-losofias aswavlida, Semdeg ki florenciaSi dasaxlda, amtkicebda, rom aristotelem ar icoda ideebis Sesaxeb platonis namdvili Teoria, xolo yvela sxva winaaRmde-goba maT Soris moCvenebiTia (69,III,�79-�80). paduas skola gulmodgined icavda aristoteles filosofias da mis primats yvela sxva moZRvrebaze.

pleTonis mowafem, marsilio fiCinom, florenciaSi platonuri akademia daaarsa _ paduas skolis peripa-tetizmis sawinaaRmdegod. florencielebis mier „samSob-los mamad` wodebuli kozimo mediCis (��89-�464) daxmare-biT gaxsnil am akademias, romelSic platonis biustis win uqrobad enTo sanTeli, miznad hqonda mTeli saka-cobrio kulturis sinTezi platonis moZRvrebis safuZ-velze. kozimom �46� wels marsilio fiCinos florenciis maxloblad karejos vila aCuqa. saCuqrad gadasca aseve mis biblioTekaSi arsebuli berZnuli xelnawerebis kod-eqsi. fiCinos axlo megobari da mfarveli iyo lorenco mediCic (�449-�49�).

italiur renesansze SeuZlebelia laparaki evropaSi erT-erTi udidesi bankirTa ojaxis, mediCebis saqmianobis gaTvaliswinebis gareSe. am gvaris warmomadgenlebi ukve XIV s.-Si iqceven yuradRebas, rogorc filantropebi da xelovnebis mfarvelebi. am saqmianobis dasawyiss, iseve, rogorc ojaxis did simdidres jovani mediCis (��60-�4�9) saxels ukavSireben. kozimo mediCi misi Svili iyo. mis saxels ukavSirdeba evropaSi pirveli sajaro biblioTe-kis daarseba. kozimo ar iyo SemTxveviTi kaci akademiaSi. igi gonivrulad warmarTavda da afinansebda mis muSao-bas. misi sityvebia: platonis moZRvrebis codnis gareSe aravin SeiZleba iyos kargi moqalaqe da kargi qristiani. jovanis STamomavloba TiTqmis ori saukunis manZilze inarCunebda gavlenas ara marto florenciasa da ital-iaSi, aramed mTel evropaSic. lorenco mediCis (kargi

Page 20: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0 -

poetisa da platonuri akademiis disputebis monawilis) qaliSvili, maria (katerina) mediCi (�5�9-�589)safrangeTis dedofali da regentic gaxda. am gvaris TavgadasavalSi kargad Cans axali burJuaziuli epoqis specifika: isini xalxis interesebis saxeliT mividnen xelisuflebaSi, amave xalxis da saxelmwifos interesebis dacvis sababiT gaxdnen Semdeg tiranebi, romlebic imave xalxma gandevna savonarolas (�45�-�498) meTaurobiT. amis Sedegad gaba-tonebulma anarqiam da masebis mdgomareobis gauaresebam, mediCebis dabruneba SesaZlebli gaxada �5�� wels.

didi florencieli humanisti marsilio fiCino mRvd-lad ekurTxa �475 wels. platonis Targmna ki _ ramac italiur da, SeiZleba iTqvas, evropul humanizms, axali Sinaarsi misca _ fiCinom �46� wels daiwyo da am saqmes oci weli moandoma. �49� wels plotinis Targmani ga-moaqveyna. manve gaacno Tanamemamuleebs prokle da dio-nise areopageli (VI s.). igi Segnebulad qmnida qristiano-bisaTvis saerTo sakacobrio filosofiur safuZvlebs. roca mRvdeli gaxda (Semdeg ki kanonikic), mas ar miuCnevia saWirod platoniT da astrologiiT Tavisi daintereseba daemala. igi bejiTad agrZelebda Tavisi gegmis ganxor-cielebas, romlis mizani iyo, platonis moZRvrebis sauZ-velze, filosofiis mier sakacobrio sibrZnis gaerTiane-ba. xalxi, albaT, gaicinebs mRvdelze, _ werda fiCino, _ romelsac sWirdeba astrologia. magram me sparsul, egviptur da qaldeur avtoritetebze damyarebiT vTv-li, rom ciuri materiebiT daintereseba da safuZvliani Seswavla sWideba mRvdels. es misi principuli pozicia iyo, romlisTvisac ar gadauxvevia, Tumca yovelTvis emijneboda iseT astrologias da magias, romelic gansa-kuTrebul mniSvnelobaze acxadebda pretenzias da ada-mianis da RmerTis Tavisufali nebis princips angariSs ar uwevda. fiCino saerTod aRorZinebis axali kulturis safuZvlad adamianis nebis Tavisuflebas miiCnevda. ami-

Page 21: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

tom ar unda gagvikvirdes, rom �477 wels fiCinom mka-crad uaryo astrologebis pretenziebi, ciur sxeulebze dakvirvebiT, momavlis gaTvaliswinebis unarze: ra ician, ra moxdeba �0 wlis Semdeg, roca imasac ver gvetyvian, Tu ras gaakeTeben Tavad isini xval? mecnierebasTan da-pirispirebuli astrologia misTvis yovelTvis miuRebe-li iyo. imis mixedviT, Tu sazogadoebaSi magiis romeli gageba sWarbobda, icvleboda fiCinos pozicia. zogierT mkvlevars ukvirs, rom fiCino Tavis Tanamoazred miiC-nevda pap siqstus IV (�4�4-�484), romelsac erTnairad swamda winaswarmetyvelebac da astrologiac; magram �494 wels fiCino mis megobar anjelo policianos (�454-�494) werda, rom igi mtkiced uWers mxars jovani piko dela mi-randolas (�46�-�494) brZolas astrologebis winaaRmdeg da zizRiT ukuagdebs astrologebis crurwmenebs.

fiCino platons miTiuri hermes trismegistosis („samgziT amaRlebulis`) memkvidred miiCnevda da Tavad hermesi egvipteli egona. platonis memkvidreobaze, ro-gorc sakacobrio kulturis centrze, warsuli mso-flmxedvelobrivi naazrevis „mosargebad`, man kozimo mediCis miTiTebiT, Targmna e. w. „hermetuli korpusi` (xelnaweri kozimos biblioTekaSi aRmoCnda). fiCinos ka-cobriobis filosofiuri azrovnebis ganviTarebis gza warmoedgina, rogorc hermesidan platonze da aqedan qristes gamocxadebaze gadasvla. es aris igive, rac ada-mianis SesaZlebeli amaRlebis gza RmerTamde. filosofia da magia masTan mWidro kavSirSia. Tavis erT-erT yvelaze popularul naSromSi _ „codnis sami wigni` (�489) _ fi-Cino iZleva magiis renesansul da neoplatonur gage-bas. kosmosi misTvis cocxali mTlianobaa, romelSic msoflio suli ukavSirdeba msoflio sxeuls. es aisaxeba yvela arsebulSi. adamianSi es erTianoba gacnobiereb-uli SeiZleba iyos. es saSualebas aZlevs adamians, sa-Tanado meTodebis gamoyenebiT, marTos samyaros sagnebi

Page 22: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

da avides RmerTamde. kidev ufro didi gavlena hqonda fiCinos komentarebs platonis „nadimze` (�489), rac mas-Tan warmodgenili iyo, rogorc siyvarulis platonuri Teoria.

zogi mkvlevris azriT, italiuri aRorZineba, faq-tobrivad, daiwyo fiCinos Tarmanebma da misma Sromam «siyvarulis Sesaxeb, anu platonis „nadimi`». siyvaruli man warmoadgina, rogorc samnairi mimarTeba: I. tolisa _ tolTan; II. qvemdgomisa _ zemdgomis mimarT; III. zem-dgomisa _ qvemdgomisadmi. es ukanaskneli mimarTeba samyaros Semqmneli da maarsebeli siyvarulis saxea. RmerTis maZiebeli siyvaruli adamianisadmi, samyarosa da misi sagnebisadmi aris is, rac samyaros erTian mTe-lad kravs. aq Semodis siyvaruli, rogorc filosofiuri kategoria, romelic exmareba rwmenas, radgan ubralo daqvemdebareba araa sakmarisi. aqvea msjeloba miwier da zeciur siyvarulze. faqtobrivad fiCinos yvela Sroma am principebis safuZvelze msoflmxedvelobis dasab-uTebis cdaa. am poziciis, ase vTqvaT, ideologiuri gamarTlebaa fiCinos komentarebi platonis „fedro-sze`. misi azriT, siyvaruli, romelzedac saubaria pla-tonTan, pavle mociqulTan da dionise areopagelTan, erTi da igivea, saxeldobr, esaa siyvaruli absoluturi mSvenierebisadmi, romelic aris RmerTi, anu absolutu-ri sikeTe. am pozicias platonisa da pavle mociqulis Sesaxeb petriwic iziarebda. rac Seexeba dionise are-opagels, petriwi mas ar axsenebs, albaT, fiqrobda, rom am rols misive sakuTari „materialurisagan miuxebeli RmrTismetyveleba` Seasrulebda.

es Teoria aucileblobiT moiTxovda filosofiur moZRvrebas sulis ukvdavebaze, rac fiCinom windaxedu-lad, ufro adre moamzada Tavisi wigniT „platonis Teologia`, romelic �474 wels gamoqveynda (�7,�66). am fundamentur naSroms, romelic oTxi wignisagan Sedgeba,

Page 23: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

fiCinos saukeTeso naSromad miiCneven, rac plato-nis renesansuli aRorZinebis erT-erTi yvelaze mniS-vnelovani safuZveli iyo. aRmosavluri sibrZnis kanon-ier memkvidred platonis miCneva da amgvarad gagebuli platonis qristianobasTan ara marto Tavsebadad, aramed misTvis didad sasargeblod warmoCena, istoriuladac da socialuradac progresuli saqme iyo. arsebobda mo-sazrebac, rom amgvari Serigebis Sedegi oqros xanis da-bruneba iqneboda. zogierTi mkvlevari am saqmes „plato-nis evangelizacias` uwodebs.

ontologiuri perspeqtividan gamomdinare, fiCino-saTvis bibliuri, aseve platonuri RmerTi, rogorc yvela sagnis centri, aris sikeTe. amis gamo yvelaferi, rac arsebobs, razec SeiZleba vTqvaT, rom igi yofie-ria, aris mSvenieri. yvela sagani RmerTis raRacnairi gamovlinebaa, misi gamosxivebaa. arsebulis safexurebi, amdenad, sikeTis sxvadasxva safexurebia. esenia: goneba, suli, buneba, materia. amis dasabuTeba surs fiCinos platonis „nadimis` komentarebSi. „fedrosSi` fiCino im azrsac amoikiTxavs, rom adamianis gonebas aqvs simravle-Si erTianobis da universumSi kerZos naxvis unari, rac SesaZleblobas aZlevs mas daiwyos gaxsenebis procesi. fiCino iziarebda Tavisi ufrosi Tanamedrovis, leon batista albertis (�404-�47�) debulebas, rom adamiani dabadebulia imisaTvis, raTa gaxdes bednieri. Tumca fi-Cino adamianTa Soris gansxvavebas sulac ar uaryofda. misi azriT, gansjas (Verstand), rogorc Semecnebis or-ganos, yvela adamiani flobs, rac Seexeba gonebas (ratio) igi cotas Tu xvdeba wilad. platonisa da aristoteles dapirispirebas, romliskenac SeiZleboda ebiZga adami-anisTvis georgiu gemistos pleTonis cnobil pozicias, fiCino ar eTanxmeboda. igi misdevs platonisadmi aris-toteles SeTanxmebis princips, magram platonis sruli upiratesobiT _ rogorc amas jer kidev boeciusi (480-5�4) da Semdeg ioane petriwi amtkicebdnen.

fiCinos daumTavrebeli darCa naSromi „platonisa

Page 24: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4 -

da aristoteles Tanxmobis Sesaxeb`. am or did genioss Soris arsebiTi Tanxmobis sakiTxis kvlevas fiCinos mowa-fe, piko dela mirandola gaagrZelebs. marsilio fiCino ki mainc Tvlida, rom aristotele uaryofda adamianis individuri sulis ukvdavebas, rac misTvis arsebiTi mniS-vnelobis nakli iyo.

roca mkvlevrebs fiCinos SemecnebisTeoriuli mo-sazrebebi sistemuri saxiT undaT warmoadginon da maT gamaerTianebel safuZvels romelime dialogSi eZe-ben, rogorc wesi, platonis „Teetets` irCeven. mag-aliTad, aleqsei losevi (�895-�988) Tvlis, rom am dia-logSi yvelaze koncentrirebuladaa mocemuli fiCinos Semecnebis Teoria. misi azriT, platoni aq sabolood angariSs usworebs calmxriv sensualizms da tradiciul miTologias (45,550). platoni aq asabuTebs, rom cnebaTa korelaturoba _ e. i. romelime maTganis gaazrebisaT-vis misi „mewyvile` cnebis aucilebloba, da piriqiT _ codnis SeuZleblobaze ki ar miuTiTebs, aramed imaze, rom maT saerTo damakavSirebeli hyavT ideis saxiT, da is maTi safuZvelicaa. amis gareSe Cven araviTari codna ar gveqneboda, radgan arc Sexedulebis doneze miRebuli informacia (rom isini mxolod gamoricxaven erTmaneTs) da arc swori da ganmartebuli codna WeSmariteba ar iqneba.

germaneli filosofosi burkhard moiziSi swored am dialogis komentarebSi xedavs fiCinos epistemologiis sistemis Taviseburebas. aq wamoweulia dialogSi das-muli kiTxva: „ra aris Semecneba, rogorc aseTi?` (7�). cnobilia, rom platoni am dialogsac iseve amTavrebs, rogorc sxvebs, e. i. mcdari Sexedulebis uaryofiT da WeSmaritebisaken gzis CvenebiT. dialogSi sokrate dai-Tanxmebs Teetets, rom codna araa arc is, risi CvenTvis Tavze moxveva unda SegrZnebebs, arc is, rasac swor Sexedulebas uwodeben da arc axsna swor SexedulebebTan

Page 25: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5 -

kavSirSi, e. i. Cemi mcdeloba, vinmes swori warmodgena Sevuqmna. Cveni codna mxolod maSin iqneba namdvili, anu dasabuTebuli da yvelasTvis savaldebulo, Tu davad-genT sagnis specifikur, ganmasxvavebel niSans. magram konkretulad raa aseTi, sokrate arc aq ambobs. cxadia, zogadi principis (am SemTxvevaSi, ganmasxvavebeli niSnis dadgenis aucileblobaze miTiTeba), ufro konkretulad ar gamoiTqmeba; magram, roca amis Sesaxeb platons say-veduroben, igulisxmeba, rom igi (Tundac erT konkret-ul magaliTze mainc) ar uCvenebs am principis pozitiur gamoyenebas. am dialogis pozitiuri Sedegi, platonis azriT, isaa, rom momavali kvleva aq ukve miRweulis gam-oyenebiT ufro myar safuZvels SeiZens da kvlevis nay-ofic ukeTesi iqneba. b. moiziSi eTanxmeba am gavrcele-bul Sexedulebas, magram fiqrobs, rom fiCinos plato-nis am dialogis analizisas raRac meti da mniSvnelovani aqvs naTqvami. es meti italiuri renesansuli azrovnebis specifikas gamoxatavs.

fiCinos Semecnebis Teoria, rom neoplatonuria, es imas niSnavs, rom aq miznadaa dasaxuli erTianobaSi ga-viazroT platonic, aristotelec, hermes trismegisto-sic. am gegmis Sesabamisad, fiCino „Teetetis` Sua nawil-Si platonis mier dasmul kiTxvas _ „ra aris Semecneba, rogorc aseTi?` _ konstruqciulad aviTarebs. amas b. moiziSi imaSi xedavs, rom fiCino Semecnebas ganixilavs Cveni sulis erTmaneTisagan gansxvavebuli funqciebis mixedviT. eseni ki platonis da fiCinos triadisadmi cnobili midrekilebis Tanaxmad, samia: �. suls aqvs aR-mqmeli funqcia, romlis drosac is sxeulebriv grZno-bebs iyenebs, rogorc xelsawyoebs, da gansxvavebulad aRqmuls raRac erTianobad akavSirebs. am erTianobas SeiZleba Tavad suli vuwodoT; anu suli gamodis, ro-gorc garkveuli idea, romlis mixedviTac SegrZnebebis mravalferovneba aRqmad Seikvreba. aq suli gamodis, ro-

Page 26: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �6 -

gorc erT-erTi idea, romelic sxva ideebs Tavis sagnad aqcevs (rasac platoni „sofisteSi` aanalizebs); �. sxva aspeqtia, roca suli raimes sxeulis da grZnobebis dax-marebiT ki ar iRebs, aramed Tavad Tavis Tavidan iazrebs. sulis am aspeqts ewodeba zogadi Sinaarsi, anu cnebebi. esenia, arsi da ararsi, identoba da ara identoba, erTi da mravali. am aspeqtiT danaxuli, sulis mier warmoe-bul Semecnebas ewodeba grZnobad STabeWdilebaTa da am zogadobaTa Sinaarsebs Soris kavSirebis damdgeni; �. sxva aspeqtia Semecnebis Taviseburi, pragmatuli momenti. mis saWiroebaze axalgazrda platoni „fedonSi` msjelob-da da mas xatovnad ziarebas (participacias) uwodebda, rogorc ideis mibaZvas. gviandel platonTan es mniS-vnelovani cneba gaxda, romelic miuTiTebda, rom zogadi araa raime abstraqtuli zogadi, araa raRac fenomenebis-agan mowyvetili hipostazirebuli idea (aristotele, rom sayvedurobda Tavis maswavlebels). platoni aq pirdapir ambobs da fiCinoc, rogorc neoplatonikosi, am Sinaarss wamoswevs, rom „zogadi yvelaSia`, simravleSia.

zogadi eqspliciturad am simravlis yvela erTeul-Sia da suli mas raime sxviT, magaliTad, SegrZnebebiT ki ar aRiqvams da Seicnobs, aramed sakuTari TaviT. amitom suls am erTeulebSive SeuZlia dainaxos maTi warsulic, awmyoc da momavalic. fiCino darwmunebulia, rom es ar-istoteles namdvili poziciacaa, aseve plotinis, gvian-deli da Sua platonizmisac. b. moiziSi am pozicias samar-Tlianad uwodebs „sinkretul epistemologias` (7�,�56). amgvarad gagebuli Semecneba, fiCinosaTvis saimedo gzaa RvTaebrivi sinamdvilisaken, romelzedac plotinma Tqva: „yovelive erTia`. amdenad, Semecneba „gza qvemoT` ki ar aris, rogorc es platonTan SeiZleboda gvefiqra, ar-amed „gza zemoT`.

antikuri neoplatonizmis am cnebas fiCino SeuerTebs `RvTaebrivi wyalobis~ Toma aqvinelis mier xazgasmul cne-

Page 27: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �7 -

bas, rogorc Semmecneblis warmatebisaTvis aucilebels.wyalobis aucileblobaze xazgasma ar SeiZleba fiCinos

sinkretizmis marcxad anda naklad CaiTvalos, Tu realo-bisaTvis Tvalis gasworebas, anu adamianuri Semecnebis SesaZleblobebis sazRvrebis gaTvaliswinebas naklad ar CavTvliT. obieqturad Tu vimsjelebT, amgvar sazRvars gviandeli platonic uSvebda Tavisi dauwereli filoso-fiis TeoriiT. dionise areopagelma es savsebiT naTlad gamokveTa. Toma aqvinelic da fiCinoc misgan arian dava-lebulni. es is Sinaarsi iyo, romelic magiasTan fiCinos Semwynareblur damokidebulebas qristianobisaTvis mis-aRebs xdida. adamianuri Semecnebis SesaZleblobaTa gam-Tavisebeli, anu gamanamdvilebeli adamiani, imanuel kan-tis (�7�4-�804) sityvebiT rom vTqvaT, „wyalobis Rirsi` xdeba, morCilad dgeba absoluturis winaSe, wyalobis molodinSi da ara rogorc moZalade (Savi magiis mim-devris msgavsad), romelic moiTxovs wyalobas, rogorc damsaxurebuls da kuTvnils. aq arsebiTi siRrmiseuli erTianobis danaxva SeiZleba did Teologebs (dionise ar-eopageli, Toma aqvineli da sxva) da did filosofosebs Soris (kanti, fridrix vilhelm Selingi (�775-�854), neo-kantianelebi). SeiZleba iTqvas, rom es moTminebis Zala eyo fiCinos da bolomde neoplatonuri filosofiis erTguli darCa, rasac ver vityviT mis umniSvnelovanes da uaxloes mimdevarze, jovani piko dela mirandolaze.

XI s. bizantiur renesansTan platonuri akademiis ka-vSirze miuTiTebs fiCinos mier miqel fselosis (�0�8 _ daaxl. �078 an �096) Targmna. fiCinos naSromebidan um-Tavresad miaCniaT _ `platonis Teologia sulis ukvdav-ebis Sesaxeb~ (�48�). hans urs fon balTazari (�905-�988) Tvlis, rom platonis mTeli Teologia fiCinosTan sulis ukvdavebis mtkicebaze daiyvaneba (60,6�7), rac gadaWarbe-baa. sulis ukvdaveba fiCinos sWirdeba axali adamianis koncefciis Sesaqmnelad da es koncefcia arasgziT ar

Page 28: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �8 -

daiyvaneba sulis ukvdavebis Sesaxeb moZRvrebaze. pla-toni, fiCinos azriT, afuZnebs ara marto Teologias, aramed bunebismetyvelebasac. axalgazrdobaSi fiCino paduaSi aristoteles `nikomaxes eTikas~ da sxva Sromebs swavlobda da komentarebs urTavda. am Sromas is ar Tvlida unayofod. aristoteles Sromebi misTvis aris gza platonisaken. gza, misi azriT, ar SeiZleba ewinaaR-mdegebodes gzis mizans. peripatetikuli moZRvreba ar ewinaaRmdegeba platonizms. aristotele fizikosi, fi-Cinos rwmeniT, misdevs platonis nakvalevs. fiCino plotinis gansakuTrebul pativiscemas avlens. misi az-riT, plotinma axsna platoni, iseve, rogorc qristem gamoacxada RmerTis sibrZne adamianebisaTvis. fiCinos platonizmi ufro neoplatonizmia. platonis ideebis Teoriis dafarul kvals eZebs igi rogorc bibliaSi, ise zoroastrizmSi, rogorc orfeosTan, ise hermes tris-megistosTan.

fiCino, SesaZloa maister ekhartis (��60-���8) ideebis gavleniT, gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs RmerTis maZiebel siyvaruls samyarosadmi, rogorc arsebulis er-Tianobad Semkvrels da maarsebels. siyvaruli aq Semodis, rogorc filosofiuri kategoria, romelic Svelis rw-menas. es aucilebelia, radgan ubralod RmerTis mor-Cileba da daqvemdebareba misadmi araa sakmarisi. didi mniSvneloba hqonda agreTve mis ganazrebebs miwieri da zeciuri siyvarulis urTierTmimarTebis Sesaxeb. am naS-romis zegavlenis erT-erTi pirveli Sedegia leon ebre-os (daaxl. �460-�5��) „dialogi siyvarulze`. igi iyo mose maimonides (�4��-�5�5) cnobili kritikosis, portugali-idan gamoqceuli ebraelis, isaak abrabanelis (�4��-�5�5) ufrosi vaJi. h. u. fon balTazaris azriT, leonis wig-nis warmatebam da gavlenam, Tavad fiCinos wignsac ki gadaaWarba. cnobili kaTolike Teologi, frederik ko-plstoni (�907-�994) ki am gavlenis sferos kidev ufro

Page 29: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �9 -

afarToebs _ am gavlenas xedavs didi germaneli swav-lulis (laTinurisa da berZnulis didostatis), iohanes roixlinis (�455-�5��) SromebSi. man Seitana germaniaSi ebraulis swavleba. igi piko dela mirandolas ideebs iziarebda, gatacebuli iyo neopiTagorelebis ricxvTa mistikiT da kabaliT.

aRsaniSnavia, rom fiCino cdilobda platonizmis Serigebas qristianul aristotelizmTan, magram ara ara-bulTan. misi naSromis, `platonuri Teologiis~ XV wigni eZRvneba `averoistuli urCxulis~ uaryofas. aq xazgas-miTaa naxsenebi, rom averoesma berZnuli ar icoda da amitom sulac ar esmoda aristoteles WeSmariti azri. `urCxuli~ gonebis erTianobaze averoesis moZRvrebas ewodeba. am TeoriiT neba arc erT pirovnebas ar miew-ereba, auxsneli rCeba nebis da moqmedebis Tavisufleba. fiCino astrologiasac ki iSveliebs sulTa erTobis Teoriis uarsayofad. suli ar aris erTiani, radgan arse-bobs saturnuli, marsianuli, iupiteruli da sxva sule-bi. uariyofa gangebis averoistuli Teoriac.

fiCinos gavlena misi Tanamedrove folosofos-ebiTa da TeologebiT ar Semoifargleboda. didi iyo misi avtoriteti xelovnebaSic. fiCinos Semoqmedebis Tanamedrove mkvlevari angela fosi werilSi „sferoTa musika _ fiCino da renesansuli harmonia` sandro botiC-elis (�445-�5�0) cnobili suraTis _ „primadona` _ ana-liziT aCvenebs, rom botiCelis enigmaturi simboliz-mis programa STagonebuli iyo neoplatonuri cnebebiT Sesaqmis harmoniis Sesaxeb, romelic aisaxeboda rogorc rva planetarul sferoze, aseve musikaluri oqtavis rva tonze. misi mtkicebiT, botiCelis vizualuri metafora sferoTa harmoniis Sesaxeb STagonebulia marsilio fiCi-no florencieliT, romelmac scada gaeerTianebina ca da miwa. amave aspeqtiT ixilavs botiCelis naxatebs verner baiervaltesi narkvevSi „marsilio fiCinos Teoria mSve-

Page 30: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0 -

nierebaze platonizmis konteqstSi` (6�,5�). roca igi msj-elobs platonis, plotinis da fiCinos ideebze miwieri da zeciuri veneras mimarTebis Sesaxeb (Sesabamisad, miwier da zeciur siyvarulze), aRniSnavs, rom misi ilustracia iyo ticianis (�477-�576) Sedevri _ „wminda da miwieri si-yvaruli`, romelic romSi, borgezes vilaSi kedelze iyo daxatuli. didi mxatvari gadmoscems maT, rogorc erTi principis orgvari gamovlenis formas. fiCino Tvlida, rom ramdenadac adamianis suli midrekilia mSvenierebi-saken da qmnis mSvenierebas, Tavad suls SeiZleba venera ewodos. am azris pirvelwyarod miTiTebulia plotinis VI „eneada`, sadac aRniSnulia, rom yoveli suli Tavad aris afrodite, romelsac romaelebi veneras uwodeben.

Tavis moZRvrebas fiCino ayenebda, rogorc fi-losofiur religias, romelmac unda gadaarCinos qris-tianoba. miaCnda, rom neoplatonuri emanaciis Teoria Tanxmobadia qriatianobasTan. RmerTi, amtkicebda igi, erTjeradi aqtiT ki ar qmnis samyaros, aramed saTnoebiT, gamosxivebis darad. samyaroSi adamianis specialuri ad-gili imiTaa gansazRvruli, rom mas Semecnebis unari da nebis Tavisufleba aqvs. emanaciis tradiciuli Teoriis Tanaxmad, gamosxivebis daRmaval safexurebad fiCinosTan miCneulia zeciuri inteligencia (goneba), adamianuri suli, grZnobadi Tvisebriobani da materia. Semecnebis gza qvemodan zemoT amodis. yoveli zemo safexuri ufro wminda sarkea. materia absoluturad ganusazRvreli da uZravia. grZnobad TvisebriobaSi materia ukve garkveul formaSia mocemuli. adamianur sulSi ki koncentrirebu-lia universumis yoveli Tvisebrioba. masSi umaRlesicaa da umdablesic. amitom Tavisufali nebis mqone adami-ans orive mxriv SeuZlia svla. Tu is nivTebSi RmerTs Seiyvarebs, Semdeg RmerTSi nivTebis Seyvarebasac iswav-lis. magram es gadawyvetileba TviT adamianma unda mi-iRos.

Page 31: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

es Semecnebis (rogorc Ziebis) procesia da mas ada-mianis gansja warmarTavs. Semecnebis sagnis da misi kv-levis mimarTulebis arCevisas is iRebs gadawyvetilebas. Tu es gadawyvetileba sworia, adamiani amaRldeba gon-ebamde, rogorc RmerTis xedvamde (visio). es Sedegi, amave dros, RvTis wyalobaa, es imas niSnavs, rom es aucile-beli procesi araa da mxolod Teoriul Semecnebaze (ro-melic gansjis sferoa) rodia damokidebuli. amdenad, fiCino ar daeTanxmeboda origenes (�85-�54) apokatas-tisis (sabolood RmerTSi yoveli Seqmnilis Serigebis) Teorias, romelic RmerTis sikeTidan gamomdinare ufro logikuri iyo da ufro zneobrivic. mas eTanxmebodnen grigol nazianzeli (daaxl. ��0 _ daaxl. �90), grigol noseli (daaxl. ��5 _ daaxl. �94), ioane skoti eriugena (8�0-877) da mravali sxva. fiCinosaTvis gansjis umaR-lesi miRweva adamianis cnobierebis gonebis sferoSi Seyvana, anu adamianis Semmecnebeli gonebis amoqmedebaa. es sakiTxi Toma aqvinelsac ase esmoda da Tvlida, rom Tu amqveynad ara, miRma samyaroSi mainc miaRwevs amas adamiani. fiCino am azrs ar ewinaaRmdegeba, magram pla-tonze damyarebiT fiqrobs, rom amqveynad Semmecnebel gonebas cota vinme Tu flobs, gansja ki yvela adami-ans aqvs (�6,�57). marTalia, RmerTisken svlis umaRlesi safexuri `RvTaebriv uvicobaSi~ RmerTTan Serwymaa, ma-gram es ar gamoricxavs amqveyniuri siamovnebis da si-lamazis Rirebulebas. isini safexurebia misken, rogorc absoluturi Rirebulebisaken. fiCinos surs SeaTanxmos adamianis miwieri da RvTaebrivi daniSnulebani. orive es aspeqti adamianis Tavisufali nebis gadawyvetile-bas emyareba. im dros gavrcelebuli astrologiuri moZRvrebis sapirispirod, fiCino Tvlis, rom adamianis cxovrebis gza winaswar gansazRvruli ar aris varskvlav-Ta mier. varskvlavebis Zala, amtkicebs fiCino, ver gad-auRobavs adamians gzas RmerTisaken. adamianis Sesaxeb es

Page 32: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

Sexedulebani ganaviTara fiCinos mowafem da megobarma jovani piko dela mirandolam.

fiCinos italiuri renesansis pirvel xmas (tenors) uwodebdnen. misi xma adreve axdenda zemoqmedebas sxva qveynebSic. ungreTis mefem, matias I (�44�-�490), humanizmis damcvelma, sTxova fiCinos Tavis karze gadasvla. fiCino florenciis gareT ar gadioda, magram gaugzavna Tavisi mimdevari franCesko bandini (XV s.), romelic ramodenime weli darCa am saintereso saxelmwifo moRvawis da moaz-rovnis sasaxleSi.

2. jovani piko dela mirandola (1463-1494)

sakacobrio kulturis universaluri sinTezis idea, romlis ganxorcielebasac florenciis platonuri aka-demia isaxavda miznad, yvelaze masStaburad gamovlin-da farTo ganaTlebis da interesebis mqone axalgaz-rda graf mirandolasTan, romelic �� wlisa Camovida paduidan florenciaSi da fiCinos daemowafa. paduaSi igi averoesis mimdevar ilia del medigosTan (�458-�49�) swavlobda da averoesis garkveuli zegavlena bolomde SerCa. mas surda sakacobrio kulturis sxvadasxva sapir-ispiro mimarTulebebSi da, amdenad, sqolastikaSic enaxa dadebiTi momentebi.

piko dela mirandolas ZiriTad naSroms _ „adamia-nis Rirsebis Sesaxeb` _ renesansis manifests uwodeben. Tavisi xanmokle moRvaweobis pirvel periodSi, sanam fi-Cinos ideebis erTguli rCeboda da sastik askets, savon-arolas srulad ar daemorCileboda, mirandola amt-kicebda, rom yvela adamiani Tavisufalia da Tavad qmnis bunebas sakuTari TavisaTvis; is fiqrobda, rom yvela kulturas Tavisi Seucvleli Rirebuleba aqvs. maTi sin-Tezi SesaZlebelia da saWiro. es maT Soris mSvidobis damyarebis safuZveli iqneba. igive azria gatarebuli mis

Page 33: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �� -

mier Sesaqmis interpretatiaSi, romelsac „heptaplusi` (SviddRiuri) ewodeba. misTvis adamiani Tavisufalia sik-eTisa da borotebas Soris arCevaSi. asarCevi ki Zalian bevria, radgan adamiani sinTezia zeciuris, ciuris da mTvarisqveSeTis. am komentarebSi vxvdebiT mirandolas-Tan sityvas da cnebas „homonkulusi`, romelic SemdgomSi Teofraste paracelsTan (�49�-�54�), iohan volfgang fon goeTesTan (�749-�8��) da sxvebTan did yuradRebas mi-iqcevs. ramdenadac adamianSi yvelaferia, amdenad misi srulyofilebis doneebs, saTanado mcdelobis pirobebSi, sazRvari ara aqvs (TviT RmerTTan gatolebis CaTvliT). ramdenadac yvela adamianis buneba aseTia, da adamians evaleba arCevanis gakeTeba, amdenad yvela adamianma, da ara mxolod rCeulma, unda icodes filosofia. sakuTari SesaZleblobebis gaazrebis da gamoyenebis sxva saSuale-ba, mirandolas azriT, adamians ara aqvs. am safuZvelze amtkicebda mirandola, rom filosofiis gareSe adami-ani adamiani araa. rac Seexeba magias, igi mas, iseve esmis, rogorc fiCinos esmoda _ rogorc bunebismecnierebis praqtikuli nawili.

Zveli da gavleniani didgvarovanis ojaxis Svilma, jovani piko dela mirandolam, �4 wlisam miatova ojaxi. mamis didi qonebidan Tavisi wili or Zmas dautova, raTa srulad miscemoda mecnierul kvlevas. miznad saekle-sio kariera hqonda da boloniis universitetSi wavida samarTlis Sesaswavlad. magram male filosofiis da Teologiis daufleba miiCnia ZiriTad saqmed. Svidi weli swavlobda italiisa da safrangeTis cnobil univer-sitetebSi. did niWTan erTad, enebis Seswavlis saocar unars iyenebda da, renesansis saerTo miznis Tanaxmad, xelmZRvanelobda principiT „wyaroebisaken!`. pirvelwy-aroebisaken am swrafvam maSin bevri nayalbevi xelnaweris Seqmna ganapiroba. isini advilad da did fasadac iyide-boda. es epidemia mirandolasac Seexo. vinme TaRliTma

Page 34: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4 -

mas, TiTqosda winaswarmetyveli ezras (VI-V ss.) SekveTiT gadawerili, ebrauli xelnawerebi mihyida. mirandola bevrs moeloda maTi Seswavlidan. ezras saxelTan bibli-aSi dakavSirebulia rogorc ebraelebis babilonis tyve-obidan dabrunebis xelmZRvaneloba _ artarqserqse I (465-4�4) davalebiT _ dangreuli taZris aRdgena da moses wignebisaTvis (xuTwigneulis) dRevandeli saxis micema, aseve, ebraelTaTvis sxva rjulis adamianTan qorwinebis akrZalvac da sxva. mirandola Secdomas male mixvda. SeiZleba amanac misca biZgi mis kritikul damokidebule-bas maSin Zalze gavrcelebuli literaturuli humaniz-mis pretenziebisadmi.

cnobili humanisti ermolao barbaro (�454-�49�), ar-istoteles mTargmneli, romelic mxolod berZnul kla-sikas Tvlida pativiscemis Rirsad, sayvedurobda miran-dolas, rom man, berZnuli da laTinuri enebis mcodnem, waibilwa Tavi `barbarosebis kiTxviT~. ermolao bar-barosebad Tvlida ara marto arabebs, aramed albert dids (��9�/��05-��80), Toma aqvinels da maT mimdevrebsac. ermolao fiqrobda, rom is, rac maSin aristoteles sax-eliT vrceldeboda, Tavad aristoteles rom enaxa, ver icnobda, Tu visi dawerili iyo. neoplatonizmis Zlieri nakadi Sua saukuneebis aristotelizSi, gansakuTrebiT arabulSi, amgvari sayveduris sababs namdvilad iZleoda. ermolao saeklesio aristokratias ekuTvnoda, pap ino-kenti XIII (�655-�7�4) ndobiT iyo aRWurvili. mirandolas cnobili sapasuxo werili damajereblad uCvenebs am ax-algazrda moazrovnis poziciis maRal zneobriobas da misi xedvis siRrmesac. sakacobrio kulturis erTianobis saCveneblad dawera mirandolam Tavisi 900 Tezisi. Sua saukuneebSi uyvardaT aristoteles debulebis moSveli-eba imis Taobaze, rom axalgazrda SeiZleba iyos brZeni, magram ara swavluli. ioane petriwic iyenebs am mosazre-bas („vTqua Wabuki brZnad, aramed cnobilad arRa`). Tumca,

Page 35: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5 -

adamianis moqceva myar sazRvrebSi ar SeiZleba _ ramdena-dac adamiani RvTis xati da msgavsia, e. i. aqvs goneba da Tavisufali neba. axalgazrda mirandola brZenic iyo da uzarmazari codnis mflobelic. es mis mowinaaRmdegeebs borot ZalebTan kavSiris braldebis sababsac aZlevda.

sibrZnis da asakis mimarTeba, Cans, marto aristo-teles, petriwsa da albert dids ar awuxebda. am aspeqtiT aRorZinebis epoqaSi berZnuli miTologiis RmerTTa ier-arqiasac gadaxedes. daisva kiTxva: ratomaa, rom RmerTTa Soris yvelaze umcrosi (Wabuki) merkuri sibrZnis sim-bolod iTvleba? sibrZne xom udidesia saTnoebaTa Soris? (�5,��4).

ermolao barbarom mirandolas, paduidan floren-ciaSi gadasvlis gamo, aristoteles RalatSi dasdo bra-li. magram mirandolas paduis aristotelizmi ki ar ua-ruyvia, aramed sakacobrio sibrZneSi misi WeSmariti ad-gilis gaazreba surda. unda iTqvas, rom igi yvela puqtSi damajereblad uaryofs ermolaos braldebebs da kul-turis ganviTarebis progresul gzaze miuTiTebs. miran-dola Tvlis, rom igi paduidan florenciaSi gadavida, ara rogorc paduis moRalate, aramed, rogorc mzveravi. mas undoda enaxa, ra safuZveli aqvs aristotelikosTa da platonelTa mravalsaukunovan dapirispirebas da rogoria is platoni, romelsac paduaSi aswavlian. misi daskvna aseTi iyo: es dapirispireba, terminTa da sity-vaTa gansxvavebul gagebas ufro emyareba, vidre am pozi-ciaTa principul Sinaarss. „Serigebis Tavadma` miran-dolam (ase uwodebdnen mas Tanamedroveebi) dainaxa, rom florenciis akademiaSi namdvil aristoteles platonTan araferi eqneboda sakamaTo. ermolao, _ werda mirandola yofil Tanamoazres, _ me vnaxulob platonTan homerosis stilis mSvenierebasac, romelic yoveldRiur metyvele-baze maRla dgas da im azrebsac, romelic mas aristote-lesTan anaTesaveben. roca am or moazrovnes vadarebT,

Page 36: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �6 -

SeiZleba iTqvas, rom isini ramdenadac SeuTavsebeli Canan sityvebis doneze, imdenadve arsebiT TanxmobaSi arian erTmaneTTan. am werilis ganxilvisas, ar SeiZleba xazi ar gaesvas axalgazrda brZenis mier maSindel ital-iur humanizmidan gamomdinare usiamovno tendenciaze miTiTebas. esaa humanistebis aristokratizmi, maTi gami-jvna ubralo moqalaqeebisgan, romelTac zemodan uy-urebdnen. es gamoixateboda maT mier azris gamoTqmis formisaTvis, ase vTqvaT, filologiuri mxarisaTvis gan-sakuTrebuli yuradRebis miniWebaSi _ SeiZleba iTqvas, mis ganzrax garTulebaSi. mirandola fiqrobda, rom es iyo Sinaarsis, azris damcireba. isini uaryofdnen azrs, Tu is saTanado filologiur formaSi ar iyo moqceuli da xelovnebis doneze ar iyo ayvanili. SeiZleba iTqvas, rom es iyo erT-erTi gamoxatuleba SedgomSi cnobili debulebisa „xelovneba xelovnebisaTvis`. warmoSobiT, ganaTlebiT da rwmeniT aristokrati mirandola uaryof-da ara marto kulturaTa daxarisxebas, aramed masisa da inteligenciis dapirispirebasac. igi ar uaryofda az-ris gadmocemis formis mniSvnelobas, magram TviTkmarad mainc Sinaarsi miaCnda. maRali literaturuli formis gareSe gamoTqmuli raime Sinaarsi, misi Rrma rwmeniT, mainc garkveuli Rirebulebis Secvelia, magram Tu adami-ani Sinaarss ar flobs, igi saerTod adamianic ar aris.

frangi mwerali da filosofosi, averoesisa da averoizmis cnobili specialisti ernst renani (�8��-�89�) mirandolas pozicias „brZnul ekleqtizms` uwodebda (50,VIII,4�). magram roca sapirispiro SexedulebaTagan amorCevas (eklegos) safuZvlad Teoriulad da zneo-brivad gamarTlebuli principi udevs, es ekleqtizmi ki araa, aramed dapirispirebulTa Soris saerTo safuZvlis danaxva, anu sinTezi. swored esaa „brZnuli ekleqtizmis` logikuri Sinaarsi. mas udavod miaCnia, rom Tu adami-ans gansakuTrebuli adgili aqvs samyaroSi, rac iudaiz-

Page 37: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �7 -

mis da qristianobis moTxovnacaa, misi aucilebeli maxa-siaTeblebi unda iyvnen azrovnebis da arCevanis sruli Tavisufleba. adamians ufleba aqvs nebismier avtoritet-Si SeeWvdes da sakuTari pozicia daicvas. es exeba TviT eklesiis mamebis debulebebsac, romlebic savaldebulo dogmebaTaa miCneuli.

rogorc ernst kasireri (�874-�945) samarTlianad SeniSnavs, mTeli pativiscemis miuxedavad, mirandola, arc platonisa da aristoteles gafetiSebis momxrea. mx-olod es ori geniosi ar warmoadgens saerTod sakaco-brio kulturas. mas arc saerTod antikuri filosofiisa da kulturis gafetiSeba surs. misTvis srulyofili mTe-li mxolod sakacobrio kulturas SeiZleba ewodos, ro-melic ganuwyvetliv viTardeba, e. i. uaxlovdeba RmerTs. rac mTavaria, yvela epoqas da yvela kulturas Tavisi Seucvleli adgili da wona aqvs sakacobrio kulturaSi (44,�49). es exeba rasebs, enebs, kulturebs. SeiZleba iTq-vas, rom mirandolam omi gamoucxada filologiuri kv-leviT calmxriv gatacebas, romlis mixedviTac, Sinaarss Rirebuleba mxolod maSin eqneba, Tu igi Sesabamisi sity-vakazmuli xelovnebis kanonebs daicavs.

xazgasasmelia, rom mirandola platonsa da aristo-teles Soris gansxvavebas ki ar uaryofs, aramed maT Soris Seurigebel dapirispirebas. winaaRmdeg SemTxvevaSi, maT damoukidebeli mniSvnelobac ar eqnebodaT. es ki arsebi-Tia mirandolasaTvis. ara mxolod es udidesi geniosebi, aramed maTze mniSvnelovnad dabla mdgomni, Tundac mx-olod maTi komentatorebi, mirandolas sakacobrio kul-turisTvis saWirod miaCnia. isinic sakacobrio sibrZnis raRac nawils warmoaCenen. igi asaxelebs ioane duns skots (��65/66-��08), Toma aqvinels, avicenas (980-�0�7), al-far-abis († 950) da sxvebs. Tavad origenec, Tavisi pelagian-elobiT, romelic pap anastasius I (aRsaydr. �99) mier �99 wels eretikosad iqna gamocxadebuli (da romelsac mra-

Page 38: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �8 -

vali iyenebda, magram miTiTebas ver bedavda), saWiroa filosofiisa da kulturisaTvis; saWiroa, raTa adamia-nis Tavisuflebis raoba gavigoT. mirandolas moswons origenes azri, rom RmerTis sikeTesTan SeuTavsebelia maradiuli sasjeli, rom ar SeiZleba sasrulo droSi usasrulo sasjelis damsaxureba. adamianis raobis gas-agebad, aucilebelia, rom mas codvaSi Cavardnis unarTan erTad, codvis daZlevis maradiuli unaric hqondes. aq, cxadia, mirandola pavle mociquls emyareba, romelic xazs usvams adamianSi am ori sapirispiro SesaZlebobis Tanarsebobas. isini aucilebelia adamianis mier sakuTari Secdomis gacnobierebisa da sakuTari srulyofisaTvis, rogorc RmerTisaken maradiuli svlis SesaZlebloba.

mirandolas azriT, adamianis Tavisufleba mdgo-mareobs Semoqmedebis uwyvet procesSi, romelic war-moadgens sakuTari Tavis Seqmnas da romelic arasdros ar wydeba. igive SeiZleba iTqvas Jan pol sartrze (�905-�980) da maqs Selerzec (�874-�9�8). garkveuli azriT, maT SeiZleba sioren kirkegoric (�8��-�855) mivaTvaloT. kirkegoris mixedviTac, RmerTs adamianisaTvis ar miucia arsebobis erTi romelime saxe. beRuras, cxens da a. S. yve-las garkveuli saxe aqvs, romlis Secvla maT ar SeuZliaT da, amdenad, misTvis pasuxismgebelni ar arian. amis gamo, maT RmerTisadmi sayveduris uflebac aqvT. adamiani ki Tavad irCevs Tavis adgils arsebulTa Soris da Tavis moralur saxesac. mirandolas idealSi gaerTianebulia antikurobis rwmena umaRlessa da srulyofilSi, anu RmerTSi, rogorc uZravSi da ucvlelSi.

mirandolas damsaxureba ar SeiZleba daviyvanoT mx-olod platonisa da aristoteles Serigebis cdaze. es mcdeloba xom boeciusidan dawyebuli mraval TeologTanaa aSkara. magaliTad, didi Turqi moazrovne al-farabi, ioane petriwi da sxva, sakmaod naTlad anvi-Tarebdnen am princips. koplstoni xazgasmiT aRniSnavs,

Page 39: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �9 -

rom mirandola ar iyo arc ekleqtikosi, arc fanatikosi, arc antiaristotelikosi. vinc amas akeTebs, koplstonis azriT, maT aristotele ar waukiTxavs. arc mirandolas moucia amis safuZveli. metic, mirandolas mtkicebiT, aristotele WeSmaritebas gamoTqvams ufro naTlad, vi-dre platoni. mirandola arc antisqolastikosi iyo. fi-CinosTan erTad, igi aqvinels „Cveni Teologiis brwyin-valebas` uwodebda. amgvari midgoma bunebrivia da misi saerTo gegmidan gamomdinareobs. pikosagan gansxvavebiT, Seurigebeli antiaristotelikosi iyo misi ZmisSvili, jovani franCesko dela mirandola (�469-�5��), romelic aristoteles moZRvrebas qristianobasTan Seurigeblad Tvlida. misi naSromia „amqveyniuri sibrZnis amaoebis Sesaxeb`. igi savonarolas gavleniTaa dawerili da war-moadgens aristoteles uaryofas platonis poziciebi-dan. platonSi umcrosi mirandola amqveyniuri sibrZnis ususurobis damsabuTebels xedavda.

mirandola �4 wlisa iyo, roca SesaZleblad CaTvala sakuTari sinkretuli sistema farTo msjelobis sagnad eqcia. florenciis gamgebeli mediCebis megobarma miran-dolam gadawyvita Tavisi gavlena da qoneba TeologTa da filosofosTa msoflio kongresis mosawvevad gamoeyene-bina. igi iwvevda yvela misTvis cnobil moazrovnes, xar-jebs ki Tavad kisrulobda. kongresis Tema unda yofil-iyo adamianuri codnis erTianobis da misi perspeqtivis problema. mirandolam sapaeqrod wamoayena 900 Tezisi, romelTac aerTianebda saTauri `yovelgvari Semecnebis Sesaxeb~. romis papi jer Tanaxma iyo am ideis, Semdeg ki, mirandolas mowinaaRmdegeTa waqezebiT, aRniSnuli Tezisebis Sesamowmeblad komisia gamohyo, romelmac �� Tezisi eretikulad scno; magram mirandola ar daeTanxma komisias da Tavisi Tezisebis dacva daiwyo. amas Sedegad is mohyva, rom yvela Tezisi eretikulad iqna gamocxade-buli da kongresi aikrZala. am gamocdisaTvis kidevac

Page 40: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 40 -

rom gaeZlo, kongresis ideas sxva gadaulaxavi siZnelee-bi daxvdeboda. amgvari yovlismomcvleli Semwynareb-lobis gansaxorcieleblad maSindeli epoqa mzad ar iyo. Tezisebis eretikulad cnobis Semdeg, mirandolas dap-atimreba eloda. man gadawyvita safrangeTSi gascloda romis inkvizicias, magram gzaSi daapatimres. patimrobi-dan igi ixsna lorenco mediCim, romelmac daarwmuna papi, rom mirandolas Tezisebi arcTu ise saSiSi iyo eklesii-saTvis da Tavad misi pirovnebac imsaxurebda pativisce-mas.

mirandolas 900 Tezisidan 55 proklesagan iyo aRe-buli. am TezisebSi, iseve, rogorc naSromSi „Tormeti wigni astrologTa winaaRmdeg~, uaryofili iyo mnaTobTa zemoqmedeba adamianis bedze, magram misaRebad iTvlebo-da magia, rogorc moZRvreba adamianis bunebaze aqtiuri zemoqmedebis Sesaxeb. magias mirandola, iseve, rogorc fiCino, amyarebda nivTebsa da bunebis Zalebis sayovel-Tao simpaTiis kanonze. astrologiis uaryofaSi miran-dola ulrix cvinglisa (�484-�5��) da iohan kepleris (�57�-�6�0) winamorbedad iTvleba.

mirandolasaTvis Semecnebis safexurebi gamoxataven ontologiur ierarqias. zeerTi, zearsi da zekeTili _ RmerTis Semecnebis safexurebi _ gamoricxaven mis-gan yovelive sxeulebrivsa da arasrulyofils, meore safexurze RmerTis srulyofileba Seimecneba, rogorc absoluturad erTaderTi realoba, romelic arafers ar hgavs. mesame safexurze am erTaderTis zearsobas da zekeTilobas gavigebT. amiT SevdivarT RvTaebrivi sinaTlidan RvTaebriv sibneleSi. rodesac am sinaT-lis Seumecnebadobas da gamouTqmelobas SevignebT, av-maRldebiT umaRles meoTxe safexurze _ veziarebiT ar-codnis codnas. is, rac konkretul saganTa Semecnebis TvalsazrisiT sinaTlea, RmerTis sakuTrivi arsebis Sesamecneblad sibnelea da arcodnaa. RmerTis am done-

Page 41: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 4� -

ze Semecneba amqveyniuri netarebaa. xazgasasmelia is, rom misTvis sakmarisi araa Semecnebis bunebrivi msvl-eloba. es erTaderTi punqti rodia, sadac mirandola Teologias uTmobs. filosofias da saRvTo werils igi RmerTis sxvadasxvagvar gamovlinebad Tvlida _ maTi Tanxmoba saeWvod ar miaCnda. Tavisi axleburi moZRvreba adamianis Sesaxeb mirandolas, iseve, rogorc kuzanels, SeeZlo saRvTo werilze miTiTebiT daecva, sadac adamia-nis mier TviT angelosTa gankiTxvazea laparaki (korin-TelTa, �.6.�).

`sityva adamianis Rirsebis Sesaxeb~ mirandolam mis mier dagegmili sayovelTao disputisaTvis dawera. aq saubaria imis Sesaxeb, rom adamiani mikrokosmosia, rom masSi aris rogorc miwieri (cxoveluri), aseve RvTaebrivi. arc erTi es elementi masSi gabatonebuli ar aris. RmerTma mas Tavisufali neba mianiWa da Tavad adamianzea damokidebuli Tavdapirveli gaurkveveli mdgomareobidan cxovelamde daeSveba, Tu RmerTamde amaRldeba. amdenad, adamiani Tavadaa sakuTari Tavis Semoqmedi. es aRorZinebis azrovnebis erT-erTi umniS-vnelovanesi monapovaria. misi safuZveli neoplatonizmis panTeisturi tendenciebia. es tendenciebi naTlad Cans mirandolas naSromSi _ `arsisa da erTis Sesaxeb~. aq igi, kuzanelis kvalad, aigivebs RmerTs da srulyofilebas samyaroSi, ise rom, sagani aRebuli mis srulyofilebaSi (rusTvelis (XII s.) sityvebiT _ „maT savsebaSi~) RmerTia. is, rac gansxvavebulia RmerTisagan, samyaroSi iwvevs dapirispirebas da brZolas _ rac, mirandolas azriT, negatiuri rodia. herakliteze (daaxl. 544 _ daaxl. 48�) da empedokleze (daaxl. 490-4�0) damyarebiT, igi amt-kicebs, rom amqveyniuri silamaze mxolod am gziT war-moiSveba. silamaze megobruli mtroba da Tanxmobadi ganxeTqilebaa. RmerTis Zalis gamovlineba isaa, rom ganxeTqilebas mudam sWarbobs Tanxmoba, xolo dapiri-

Page 42: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 4� -

spirebas erTianoba. mirandolas am mosazrebebma didi gavlena iqonies jordano brunos (�548-�600) panTeizmis Camoyalibebis procesSi. rac Seexeba mirandolas pozi-cias religiaTa Tanxmobisa da Semwynareblobis Sesaxeb, igi �00 wlis Semdeg gamoiyena frangma moazrovne Jan bodenma (�5�0-�596), xolo ufro gvian _ gothold efraim lesingma (�7�9-�78�)„naTan brZenSi~.

yovlismomcveli ekleqtikuri sinTezi, miuxedavad mravali sayuradRebo principisa, rogorc Cans, misi av-torisaTvisac ar iyo mTlad damajerebeli. �490 wels igi eqceva cnobili fanatikosis savonarolas gavlenis qveS. mirandolas xelSewyobiT Cavida savonarola florenci-aSi, romelic, rogorc amboben, male aaforiaqa da �49� wlidan faqtiurad savsebiT daimorCila. savonarola moiTxovda axal morals, uaryofda fufunebas da saero xelovnebas. misi waqezebiT dawves petrarkas nawarmoebebi da daangries xelovnebis mravali Zegli. misi moTxovne-bi TandaTan autaneli gaxda rogorc papisaTvis, aseve ubralo xalxisaTvisac, romelsac igi ZiriTadad eyrd-noboda. savonarola �498 wels koconze dawves. filoso-fiis cnobili istorikosi karl forlenderi (�860-�9�8) mirandolas humanizmis ideebis moRalated Tvlis savon-arolas mxardaWerisaTvis. magram momavlisaken mimavali gzis maZiebelma mirandolam, albaT, borjaTa aRviraxs-nili fufunebiT da garyvnilebiT gulgatexilma, aseve sakuTari mecnieruli kvlevis SedegebSi SeeWvebulma, didi yoymanis Semdeg, savonarolas mier wamoyenebuli rigoristuli principi airCia.

isic unda iTqvas, rom mirandola arc sakuTari cxovrebaSi gamoirCeoda didi zneobriobiT. savonaro-las gavleniT, mirandola wvavs axalgazrdobaSi dawer-il satrfialo leqsebs, sasiyvarulo werilebs, inaniebs codvebs (erTxel, axalgazrda qali cxenze Semoisva da gaitaca. roca mdevrebi wamoewivnen, brZola gaumarTa. man

Page 43: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 4� -

da misma mxleblebma Tvrameti kaci mokles). mirandola umcrosi igonebda, rom igi xSirad xedavda am periodSi biZamiss, Tu rogor iSoltavda igi sakuTar Tavs, mas ki xSirad urCevda gamudmebiT ekiTxa biblia. Tavad bibliis ganmartebebs mihyo xeli. mis codvaTa Soris SeiZleba movixsenioT misi intimuri kavSiri fiCinos meore gamo-Cenil mowafesTan, SesaniSnav filologTan, karg poetTan (romelsac bokaCos da ludoviko ariostos (�474-�5��) gverdiT moixseniebdnen), lorenco mediCis Svilebis aR-mzrdelTan, policianosTan.

renesansis mesveurebs Soris es ar iyo erTeu-li movlena. adamianis pretenzia titanobaze da srul Tavisuflebaze, saxifaTo principia. mravali maTgani acnobierebs, rom titani RmerTTan brZolaSi yovelT-vis marcxdeba. Tumca aRiarebiT, yvela ar aRiarebs amas (mag., nikolo makiaveli (�469-�5�7), romelic adamianis codvilianobisaTvis Tvalis gasworebas cdilobs da RirebulebaTa sazomad mxolod saxelmwifos keTil-dReoba miiCnia). mirandolas bedSi, titanizmis, rogorc msoflmxedvelobis, mcdarobis gacnobierebas vxedavT. asevea misi Zlevamosili megobris, lorenco mediCis bed-Sic. gadmocemiT lorenco brwyinvalem (�449-�49�) sikvdi-lis win miiwvia savonarola da codvaTa miteveba sTxova. savonarolam sami piroba wauyena amisaTvis: I. monanieba, rogorc religiuri piroba; II. codvis gziT SeZenil qone-baze uaris Tqma; III. uaris Tqma florenciis mmarTveloba-ze da demokratiuli mmarTvelobis daSveba, rac niSnavda savonarolasTvis Zalauflebis oficialurad gadace-mas. amaze, rogorc politikur moTxovnaze, lorenco ar daTanxmda. savonarolam ar gaaTavisufla igi codvaTa-gan (�0,78). savonarolam qalaqi masebze damyarebiT aiRo. florenciaSi respublikis damyareba ZiriTadad am faqt-ma ganapiroba. magram axalma mmarTvelobam verc wesrigi daamyara, verc zneoba gaaumjobesa da verc meurneobas

Page 44: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 44 -

gaugo rame. xalxi mas gadaudga. �498 wels masebs aravi-Tari winaaRmdegoba ar gauweviaT, roca savonarola papis brZanebiT CamoaxrCves. aRorZinebas italiaSi, am periodi-saTvis, sul raRac ocdaaTi wlis istoria hqonda, magram ukve naTlad gamoCnda misi sidiadec da naklovanebanic. Teoriul doneze is yvelafris gaerTianebas, yvelaferSi sikeTis danaxvas cdilobda. magram Teoriuli debule-bebi praqtikaSi SesaZlebel, magram gauTvaliswinebel da arasasurvel gamovlenas hpovebdnen. georg vilhelm fridrix hegeli (�770-�8��) amtkicebda, rom yvela sityva Tavisi bunebiT zogadia. igi amaSi sityvis, rogorc adam-ianTa racionaluri komunikaciis saSualebas gulisxmob-da da amas sityvis RvTaebriv bunebas uwodebda. magram saerTod istoriam da, gansakuTrebiT aRorZinebisam, gviCvena aqedan gamomdinare siZneleebi. sityvis zogadma bunebam misca saSualeba humanistebs qristianobis epi-kuresTan (�4�/�4�-�7�/�70) Serigebis SesaZlebloba da saWiroeba daesabuTebinaT. aRorZinebis dawyebamde karga xniT adre, lorenco valam (�407-�457), romis papis mdi-vanma, am ideis mxardasaWerad, gamoaqveyna traqtati „sia-movneba, rogorc WeSmariti sikeTe` (�5��). magram, Tu epi-kure siamovnebiT da kmayofilebiT cxovrebisTvis, saTno da zneobrivi arsebobisaTvis yvelsa da purs savsebiT sakmarisad miiCnevda, vala amtkicebs, rom siamovnebiT da komfortulad cxovreba sulac ar ewinaaRmdegeba qris-tianobas; piriqiT, igi didi siqvelea. metic, komfor-tulad cxovreba bunebrivia da amitom RvTaebrivicaa (valasTvis, RmerTi igivea, rac buneba). aravis eeWveba, rom bunebrivi da gamarTlebulia TviTSenaxvis survili adamianis mier da siamovneba TviTSenaxvis saukeTeso sa-Sualebaa. saqme isaa, rom uzneo siamovneba lorenco va-lasaTvis ar arsebobs. magram es debuleba xom WeSmariti morwmunis TviTgvemasTan erTad, sastik inkvizitorsac, borjebisa da mediCebis warmomadgenlebis siamovnebebsac

Page 45: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 45 -

amarTlebs? uazrobaa adamians umtkico, rac Sen gsia-movnebs, is sinamdvileSi siamovneba ar aris, Tu saxelmwi-foSi amis samarTlebrivi sazRvrebi araa dadgenili. piko dela mirandolam siamovnebis orive gagebis Sedegebi ga-moscada. mainc ver darwmunda Tavisi arCevanis sisworeSi. am axalgazrda genioss rom dascloda, Tavisi filoso-fiis ZiriTadi principis (adamiani mudam Tavisufalia da mudam SeuZlia airCios) Tanaxmad, cxovrebis sazrisis ax-ali SesaZleblobebis Ziebas ganagrZobda, e. i. maradiuli wrebrunvis gzas gaagrZelebda.

rogorc kasireri aRniSnavs, savonarolas arc erTi adamianis sulisaTvis ar ubrZolia ise sijiutiT, mondo-mebiT da vnebiT, rogorc mirandolas sulisaTvis da am brZolaSi mas darCa gamarjveba (�6,7�). jovani piko dela mirandolas bedi italiaSi renesansuli kulturis pirve-li didi tragediaa.

qarTveli mkiTxvelisaTvis saintereso iqneba imis aRniSvna, rom mirandolas memkvidreobis umniSvnelova-nesi da saerTo-sakacobrio Rirebulebis Sinaarsi ilia WavWavaZem (�8�7-�907), �888 wels, ̀ iveriaSi~ kargad gaacno Tavis mkiTxvels. ganixilavda ra aRorZinebis epoqas, ilia werda: ̀ am saukunem axali TvaliT miaxeda kacobrioba ada-mianis Rirsebazed da imis arsebobis saganzeda. humaniz-mis moZRvreba imaSi mdgomareobso, ambobs erTi mwerali, rom adamiani Sehxarodes cxovrebas, elinebr sixarulis TvaliT uyurebdes, imaSi mdgomareobs, rom kacis ada-mianuri Rirseba Rrmad pativcemuli iyos da ara-nakleb Rrmadve Canerguli rwmena gvqondes, rom yoveli Rone da niWi adamianis bunebisa aucileblad saWiroa ganviTa-rebul da warmatebul iqnas erTianad da gamouklebliv. es pativiscema adamianis Rirsebisa daiwera Tavis dro-Sazed humanobis moZRvrebam da es moZRvreba garkveviT gamoTqva maSin erTma italielma humanistma pikodela mi-randolam �486 welsa. am pikos sityviT, ai ras ubrZanebs

Page 46: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 46 -

RmerTi pirvels kacs adamsa: «me SenTvis, adamo, aravi-Tari samudamo bina da sadguri ar momicia, araviTari samudamod ucvalebeli saqme ar amiCenia es imisTvis, rom saca Sen giamos iq icxovro, rac gindodes is saqme ai-Cino. me Sen arc sasikvdilod gamiCenixar, arc ukvdavad daminiSvnixar. es imitom, rom Sen TviTon iyo Senis Tavis mkeTebeli da iseTi saxe miiRo, rogoric Sen TiTona gsurs. Sen SegiZlian pirutyvamdinac Zirs Camoxvide da angelozamdinac ze axvide.»

kacma rom Caixedos am striqonebSi, da masTan unaric hqondes gamosarkvevi gamoarkvios da dasanaxi dainaxos, CvenTan erTad ityvis, rom amazed martivad da amazed naTlad Znelia kacma gamoTqvas-Ra, rogorc arsebobis sagani, isec adamianis Rirseba~.

3. nikolo makiaveli (1469-1527) da misi antiutopia

Sua saukuneebis wiaRSi didxans mwifdeboda axali msoflmxedveloba. es procesi gamoixata paduis univer-sitetSi gabatonebul aristotelizmSi, aseve pleTonis da misi mowafeebis mcdelobaSi platonis safuZvelze berZnuli miTologiis aRorZinebisa, kuzanelis mier „gan-swavluli arcodnis` da „dapirispirebulTa erTianobis`, aseve usasrulobis kategoriis axlebur gagebaSi, maTema-tikis gamoyenebiT, humanizmis gabatonebaSi evropul kulturaSi (gansakuTrebiT, italieli filologebis wya-lobiT). yvelafer amas daemata saerTod qristianuli sa-myaros didi kraxi _ konstantinepolis aReba TurqeTis sulTan mahmud II mier �45� wels. muslimanur samyaroSi es aRqmuli iqna, rogorc �099 wels jvarosnebis mier ierusalimis aRebis sapasuxo qmedeba. Tanac am aqtis ideologiur gamarTlebasac Seecadnen, TiTqos TurqTa tomebma sakuTari, Zveli berZnebis mier mitacebuli sam-Soblo daibrunes. erT-erT sabuTad homerosis (XII s.-dan

Page 47: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 47 -

VII s.-mde Zv. w.) „iliadazec` miuTiTebdnen. italiisa da xmelTaSua zRvis sxva saxelmwifoebi savaWro gzebze gab-atonebis uSualo mogebiT dabrmavebulni, bizantiis dax-marebis magier, xelsac uwyobdnen am katastrofas.

mas Semdeg, rac aRorZinebam, rogorc axali da ufro maRali Rirebulebis epoqis momzadebis da dasawyisis saxeli daisakuTra kacobriobis kulturaSi, sxvadasxva regionul kulturaSi istoriulad ganxorcielebulma siaxleebma met-naklebad dasabuTebuli pretenzia ga-nacxades am Rirsebaze.

rogorc cnobilia, bizantiis kulturaSi xuT rene-sanss asaxeleben. Salva nucubiZis aRmosavluri rene-sansis gamoZaxilis saxiT wamoayenes somxur, azer-baijanul, rusul da Cinur renesansTa Teoriebi. am Ziebebisas mravali mniSvnelovani istoriul-kulturu-li viTareba gairkva, riTac renesansis Rirebuleba, misi Sinaganoba sakacobrio kulturisaTvis ufro naT-lad gamoikveTa.

renesansis cnebis Sesatyvisi realobebis Ziebisas, ro-gorc wesi, florenciis platonur akademias mimarTaven. marsilio fiCinos mier platonis sxva SromebTan erTad, „saxelmwifos` laTinuri Targmani, utopiuri saxelmwi-fos Teoriebis [Tomas mori (�478-�5�5), tomazo kampanela (�568-�6�9) da sxva] garda, saxelmwifos antiutopiuri Teoriebis Seqmnis stimuladac iqca. ase daiwyo axali, ase vTqvaT, Seulamazebeli realobis analizis filoso-fia. am axali politikis filosofiis mamamTavari iyo ma-Sindeli italiis cnobili saxelmwifo moRvawe, mwerali da istorikosi nikolo makiaveli. misi ZiriTadi Sromebia: „mTavari` (daiwera �5�� w., gamoica _ �5�� w.), „ganazre-bani` (�5�7), „omis xelovneba` (�5�9/�5�0), „florenciis istoria` (8 wignad. �5�0-�5�5 ww.), „dialogi enis Sesaxeb` (�5�4), komedia „mandragora` (1518) da sxva.

misi cxovrebis pirveli naxevari Zalze saintereso,

Page 48: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 48 -

magram, amave dros, qveynisaTvis tragikuli movlenebiT aRiniSna. makiaveli, mediCebis gvaris batonobisas, opozi-cionerTa rigebSi iyo da raime saxelmwifo Tanamdebobis imedi arc hqonia. kidev ufro damZimda misTvis, da saer-Tod italiisaTvis, viTareba, roca �594 wels, mediCebis gandevnis Semdeg, florencias daepatrona adgilobri-vi dominikelTa monastris winamZRvari, sastiki aske-ti savonarola. igi erTnairi SeurigeblobiT ebrZoda, rogorc mediCebs, ise romis paps. orives amqveyniuri RirebulebebiT da fufunebiT gatacebaSi sdebda brals, raSic savsebiT marTali iyo, magram Tavad misma fana-tizmmac didi ubedureba moutana qveyanas. man rigi mniS-vnelovani xelovnebis nawarmoebi sajarod daawvevina. ise-Ti atmosfero Seqmna, rom TviT botiCeli da miqelanjelo buonaroti (�475-�564) cdilobdnen, maT qmnilebebSi ufro gamokveTili yofiliyo religiuri suli. savonarola kat-egoriulad moiTxovda eklesiis reformas da pirvandeli qristianobis idealebiT cxovrebas. misi gaZleba male arc sasuliero da arc saero xelisuflebas ar SeeZlo. xalxis farTo masebsac, romlebic Tavdapirvelad upirobod uW-erdnen mas mxars da gaabatones kidec, aRar moswondaT misi gaumarTlebeli sisatike da radikalizmi. sxva saSinel RonisZiebaTa Soris man SemoiRo mosaxleobis kontrolis axali saxe: bavSvebs aiZulebda jaSuSobas mSoblebis zneo-bis Taobaze. es meTodi mogvianebiT Jan kalvinma (�509-�564) gamoiyena JenevaSi. �597 wels savonarola rom neoplaton-ikosebs akritikebda, marto ZagebiT ar kmayofildeboda. Tavis traqtatSi „mecnierebaTa nawilebi da maTi Rirseba` (gamoica �5�4 w.) igi miuTiTebda, rom viTomc platonis erTguli filosofosebi, politikosebi da xelovanni ar aqceven yuradRebas platonis aSkara uaryofiT damokide-bulebas sagmiro da erotikuli xelovnebisadmi. platoni xom Tavad homerosis gaZevebasac moiTxovda Tavisi ideal-uri saxelmwifodan.

Page 49: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 49 -

savonarola eklesiidan gankveTes, papi aleqsandre borjas (�4��-�50�) mcdelobiT. erTi wlis Semdeg ki sikvdiliT dasajes. amave �498 wels makiavelis SesTavazes, mniSvnelovani Tanamdeboba mTavrobaSi (e. w. aTTa kole-giis mdivnoba). igi florenciis saSinao, sagareo da sao-mari viTarebebis kuratori iyo. am mniSvnelovan postze man didi praqtikuli gamocdileba SeiZina. rogorc Cans, igi erTguli respublikeli iyo da respublikis dace-mis Semdeg, roca mediCebma dabruneba SesZles, makiavelim Tavisi posti dakarga. es iyo �5�� wels; igi gadaasaxles sakuTar mamulSi. erTi wlis Semdeg daamTavra man Tavisi cxovrebis umniSvnelovanesi saqme _ dawera „mTavari`. ma-kiavelim igi miuZRvna lorenco brwyinvales SviliSvils, lorenco mediCis, rogorc patiebis Taviseburi Txovna da misi mzadyofna samsaxurisaTvis. axalgazrda mediCis es wigni ar waukiTxavs da arc misi avtorisadmi gamouCe-nia raime yuradReba.

es saerTod didi dapirispirebebis periodi iyo. ara marto Zvelsa da axals Soris, aramed axlisaTvis mebrZol-Ta Sorisac: erazm roterdamelsa (�466-�5�6) da martin luTers (�48�-�546), Tomas morsa da henri VIII (�49�-�547), luTersa da sebastian franks (�499-�54�), savonarolasa da mediCebs, saerTod, internacionalizmsa da naciona-lizms Soris.

makiavelim Tavisi Teoriis miznad daisaxa realur saxelmwifoSi moqmedi konkretuli adamianebis namdvili miznebisa da SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT moenaxa qmediTi gza Zlieri saxelmwifos Sesaqmnelad. erT rai-meSi igi savsebiT eTanxmeboda platons: saxelmwifos in-teresebs pirovnebis interesebTan mimarTebaSi sruli upiratesoba aqvs. imaSic eTanxmeboda, rom adamiani sax-elmwifos gareSe ver icxovrebs adamianurad. es ki niSnavs icxovro sxva adamianebis gverdiT da mainc SeinarCuno sakuTari pirovnuloba, SegeZlos sakuTari interesebis

Page 50: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 50 -

raRacnairi ganxorcieleba. rac Seexeba pirovnebis nam-dvil mamoZravebels, amaSi makiaveli platonisagan prin-cipulad gansxvavebul poziciaze idga. misTvis ueWveli iyo, rom pirovnebis da istoriis mamoZravebeli Zala aris sakuTrebis SeZena da SeZenilis dacva da gadideba. platonisaTvis adamianuri arseboba niSnavda zneobriv arsebobas. makiaveli ki darwmunebuli iyo, rom saxelmwi-fos interesebi, principulad ufro maRla dganan, vidre Tundac zneoba, tradicia Tu religia. xolo imas, Tu rogoria es interesebi, amis gansazRvris sruli ufleba aqvs saxelmwifos meTaurs. mniSvneloba ara aqvs imas, Tu ra gziT moxvdeba igi saxelmwifos saTaveSi. makiavelis ar awuxebs ara marto saxelmwifos meTauris zneobri-vi saxe, aramed arc misi mimarTeba moqmed samarTalTan. arc maTi sisastike da garyvnileba awuxebs. Tumca Zalian kargad icis, ra aris kargi da ra cudi. piradadac ar iyo midrekili cudisa da sisastikisaken. igi darwmuneb-uli iyo, rom eqimiviT iqceva, romelic mxolod imas ad-gens, Tu ra gaaZlierebs mis pacients (saxelmwifos). igi rCevasac aZlevs garewars, Tu rogor gamoiyenos sisatike Zalauflebis SesanarCuneblad. „rogor iyeneben sisatikes _ avad Tu kargad? (Tuki borotebis mimarT SeiZleba iTq-vas _ „kargado`) _ maSin roca erTxel mimarTaven mas, ro-gorc Tavdacvis aucilebel saSualebas, Semdeg ki, xels iReben masze da mxolod imas cdiloben, rac SeiZleba meti sargebloba moutanon Tavis qveSemdgomT. avad iy-eneben maSin, roca Tavdapirvelad mxolod nawilobriv avlenen sisastikes, Semdeg ki, droTa ganmavlobaSi, TandaTan zrdian... aqedan gamomdinare, ama Tu im saxelm-wifos xelSi Cagdebisas dampyrobelma erTbaSad, erTi dakvriT, unda gamoiCinos mTeli sisastike, raTa Semdeg yoveldRiurad ar dasWirdes misi gamoyeneba da amrigad SesZlos xalxis daSoSmineba da qvelmoqmedebis wyalobiT misi gulis mogeba`. makiavelis rCevani exeba daqirave-

Page 51: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 5� -

buli jaris da maTi meTaurebis (kondotiorebis) mor-CilebaSi yolas, rTul situaciebSi umciresi borotebis amorCevas, kariskacebis gonebrivi unarebis mixedviT ar-Cevas, pirmoTneTa gamocnobas da sxvas (�0,I,�94-5).

rogorc yvela mniSvnelovan moazrovnes, makiaveli-sac hyavda winamorbedebi da mimdevrebi. aseTebi mrava-lia, magram evropuli azrovnebis istoriaSi misi adgi-lis gamosakveTad, upriania or moazrovneze miTiTeba: warsulidan aseTia platoni, momdevno periodis moaz-rovneTagan _ fridrix nicSe (�844-�900).

platonis „saxelmwifos` I da II wignebSi samarTliano-bis sakiTxia ganxiluli. rogorc platonis dialogTa umravlesobaSi, aqac platonis pozicias sokrate gad-moscems. igi amtkicebs, rom samarTlianoba, rogorc sikeTe, TavisTavadi Rirebulebaa da sjobs usamarTlod daisajo, vodre sxvis mimarT usamarTlod moiqce. so-fisti Trazimaxe (daaxl. 459-400) ki umtkicebs sokrates, rom samarTliania is, rac ZlierisaTvisaa sasargeblo („saxelmwifo`, �43 d). sokrate advilad uCvenebs, rom Trazimaxes ar esmis, Tu ras niSnavs Zlieri, rogorc ase-Ti. man arc is icis, raa es samarTlianoba, aris Tu ara igi sikeTe. magaliTad, krivSi gamarjvebuli, cxadia, Zlieria da misTvis sasargebloa saqonlis xorcis Wama. aris es samarTlianoba anda sikeTe? sofisti xedavs siZneles, ma-gram ukan ar ixevs, sokrate mainc aiZulebs es aRiaros. makiaveli ki cdilobs daamtkicos, rom cxadia, kargia, roca adamiani Sinaganad zneobrivia, magram Tu es zneo-brioba konkretul viTarebaSi saxelmwifos interesebs ewinaaRmdegeba, mis Rirebulebas mniSvneloba ara aqvs. nebismieri usamarTloba da mzakvroba gamarTlebulia. xolo im sakiTxs, marTla ewinaaRmdegeba es saxelmwifos interesebs Tu ara, gadawyvets saxelmwifos meTauri.

Tavad saxelmwifos SesaZlebel formebs Soris maki-avelis umjobesad demokratiuli respublika miaCnia, ma-

Page 52: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 5� -

gram mis aucileblobas ar icavs. makiavelis ar awuxebda arc udanaSaulobis da arc, miT umetes, moralurobis prezumfcia. igi realisti iyo da gamodioda ara iqidan, Tu rogor unda moiqcnen adamianebi, aramed iqidan, Tu rogor iqcevian isini da ra miznebi aqvT maT sinamdvile-Si, miuxedavad imisa, Tu ras acxadeben Tavis miznad. zogi mkvlevris azriT, makiavelis „mTavarisaTvis` SeiZleboda gvewodebina: „rogor unda gaxde diqtatori da SeinarCuno es mdgomareoba.`

saxelmwifos raobis principebis dasdgenad, makiave-li cdilobda, bunebismetyvelTaTvis miebaZa, e. i. mx-olod garegani gamocdilebis monacemebs damyareboda, am faqtebis analiziT daedgina wesebi. iseve, rogorc maTi saerTo aucilebloba, maTi ucvleli kanoni. ro-gorc, magaliTad, Semdeg galileim dakvirvebis monace-mebis ganzogadebiT daadgina materiis mudmivobis kanoni. Tumca gamocdilebis monacemebi vercerT SemTxvevaSi ver iqneba kanonis sayovelTaobis garantia, makiaveli mainc imedovnebda, rom ueWveli da uryevi kanonebi daadgina adamianis da misi sazogadoebis Sesaxeb. magaliTad, is, rom yoveli cocxali ibadeba, viTardeba da kvdeba. miuxe-davad adamianisaTvis am debulebis mTeli ueWvelobisa, Cven mis sayovelTaobasa da aucileblobas verasgziT ver davasabuTebT. igi maRali donis hipoTezaa, romlis sab-oloo safuZveli mainc Cveni rwmenaa. aseve saalbaTo daS-vebaa makiavelis meore principi: adamianis buneba yvelgan da yovelTvis erTi da igivea. maT yvela epoqaSi erTnairi miznebi da vnebani amoZraveben. amitom gasuli sazoga-doebebis gamocdilebis gamoyeneba samarTliania da sa-sargeblo. makiavelim, marTlac, kargad gamoiyena, mis mier Zveli romis imperiis istoriis analizi. igi emyare-boda titus liviusis (daaxl. Zv. w. 59 _ ax. w. �7) �4� wigni-ani „romis istoriis` SemorCenili nawilebidan pirveli �0 wignis analizs. kidev erTi debuleba, romelic makiavelis

Page 53: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 5� -

wamowyebuli saqmisaTvis mniSvnelovania da garkveuli garantiaa misi daskvnebis qmediTobisaTvis: yoveli real-uri adamiani kargicaa da cudic, magram adamianis qcevebi-dan misi politikuri orientaciis gasagebad, umjobesia, isini miviCnioT TavisTavad cudebad. am mizniT, makiaveli dabejiTebiT amtkicebs, rom „adamianebi mzakvrebi arian da Tu ar aiZuleb, rom iyvnen keTilni, isini aucile-blad borotebad iqcevian`. amgvari iZulebis saSualebas mxolod saxelmwifo iZleva.

rogorc aRiniSna, nebismieri mcdelobis miuxedavad, yvela empiristi mainc gamocdilebis, e. i. empiriis ga-reT gadis. Sesabamisad, makiavelis mier wamoyenebuli zemoaRniSnuli principebic gamocdilebisTvis miRmurs emyarebian. yvelaze metad es Cans mis mier sazogadoe-bis progresis arsebobis principis wamoyenebaSi. cxa-dia, veraviTari gamocdilebiT ver damtkicdeba is deb-uleba, rom adamianTa nebismieri boroti da mzakvruli moqmedeba, saboloo jamSi, mainc progresis samsaxurSi Cadgeba, e. i., rom kacobrioba midis araTavisuflebidan Tavisuflebisaken da sisastikidan humanizmisaken. aseTi daSveba mxolod petitio principii, e. i. sasurvelis ukve das-abuTebulad miCneva, SeiZleba iyos.

makiavelis, platonis msgavsad, miaCnda, rom kerZo sa-kuTrebis, Zalian mdidrebis da Zalian Raribebis arsebo-ba, saxelmwifos stabilurobis mteria. igi ajanyebebs da mmarTvelobis formaTa cvlilebebs iwvevs saxelmwifo-Si. is sasurvelad saSualo fenebs miiCnevs, magram „mTa-varSi` saxelmwifos meTauris postze erT-erTi yvelaze mdidari da garewari adamiani, Cezare borja (�475-�5�7) miiCnia samagaliTod.

kidev erTi ZiriTadi debuleba, romelsac makiaveli icavda, aris is, rom adamianis neba Tavisufalia. misi Tavisufali nebis gadawyvetilebis Sedegebic, saboloo jamSi, aucileblad progress emsaxureba. makiavelis mim-

Page 54: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 54 -

devari ingliseli filosofosis Tomas hobsis (�588-�679) terminebiT rom vTqvaT, adamianebi im mdgomareobidan gamosvlis ZiebaSi, romelsac ewodeba „brZola yvelasi yvelas winaaRmdeg`, sakuTari Tavisufali nebiT iReben gadawyvetilebas samSvidobo xelSekrulebis sasarge-blod. isini am dros sulac ar xelmZRvanelobdnen zneo-brivi kanonebiT, magram Sedegi iyo progresuli da zneo-brivic _ saxelmwifos warmoSoba. amrigad, bedma borote-ba sikeTis samsaxurSi Caayena. aq bunebrivad wamoiWreba sakiTxebi: ra roli aqvs am saqmeSi Tavisufal nebas? xom ar aris adamiani ubralo iaraRi sakuTari bedis gadaw-yvetisas?

makiaveli cdilobs, rom rogorme moawesrigos es sakiTxi. mas ar unda bedis saerTo ganmsazRvreli rolis uaryofa, magram icis, rom adamiani yvela Rirsebas da-kargavs, Tu mas Tavisufali neba ar eqna. igi irwmuneba, rom adamianebi uZlurebi ar arian bedis (fortunas) wi-naaRmdeg. rogorc paracelss, masac SesaZleblad miaC-nia adamianis nebis zemoqmedeba sakuTar istoriaze. igi sakmaod uxeSad, magram gasagebad gamoTqvams Tavis azrs: fortuna qalia, da Tu ginda kargad iyo masTan, igi unda cemo da apanRuro. (paracelsi ki planetebze Cveni nebis ZaliT zemoqmedebaze, maT dasjaze msjelobda).

makiavelim, cxadia, icis, rom saxelmwifoSi kamaTis da dapirispirebis acilebis ori gza arsebobs: samarT-lebrivad mowesrigebuli qceva da Zalmomreoba. zoga-dad rom aviRoT, pirvels iyeneben adamianebi, meores _ mxecebi. ramdenadac pirveli yovelTvis sasurvel Sedegs ver iZleva, adamianebi iZulebulni arian Zalmomreobis gzas daadgnen. rac Seexeba saxelmwifoTa Soris urTier-Tobas, aq makiavelis isic ar surs, rom maT Soris gulrw-feli da zneobrivi urTierToba sasurvel idealad mainc CaTvalos. igi darwmunebulia, rom saxelmwifoTa Soris urTierToba, saboloo jamSi, mxolod SiSveli Zaladobaa.

Page 55: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 55 -

iohan eduard erdmanis (�805-�89�) azriT, diplomatad dabadebul da gazrdil makiavelis eyo Zala qveyanas ga-motydomoda imaSi, rasac yvela drois diplomati, mx-olod Tavisi qceviT amJRavnebda.

makiavelis eWvic ar epareboda imaSi, rom saxelmwi-fos meTauris ganusazRvreli uflebebi mavans SeiZleba usamarTlod gamoeyenebina. Tavadac xom sanimuSod mi-iCnia borjebis yvelaze saxelgatexili gvaris, yvelaze saxelgatexili warmomadgeneli _ Cezare borja. evropis istoriaSi es erT-erTi yvelaze uzneo adamiani iyo pap aleqsandre VI Svili da feraris mxaris hercogi qalis, lukrecia borjas Zma. cnobilia, rom Cezare borja ara-viTari demokrati ar iyo da arc zneobriv principebs Tvlida pativiscemis Rirsad. amis iluzia arc makiavelis hqonia, magram maSindeli italiis daqucmacebulobis da Sida omebis gadamlaxavi gaerTianebisaTvis es pirovneba CaTvala saimedo kandidatad.

albaT, saWiroa, Tanamedrove mkiTxvelma gaacnobie-ros, ras niSnavda borjebis gvaris wevroba, raTa makiave-lis arCevanis riskis xarisxi gasagebi gaxdes. es imis gage-baSic dagvexmareba, Tu ra sibinZuridan amoizarda (anda masTan erTad izrdeboda) aRorZinebis diadi xelovneba da diadi ideebi. leonardo da vinCi (�45�-�5�9) Cezare bor-jasTan muSaobda samxedro inJinrad. garyvnili da cod-vili xelisufalni ukveTavdnen rafaels da miqelanjelos im qmnilebebs, romlebic msoflio kulturis siamayes warmoadgenen. makiavelim Zalian kargad icoda am ojaxis saqmeebi, magram mainc amarTlebda. metic, aqebda kidec aleqsandres da Cezares saqciels. maT marcxs ki gauTval-iswinebeli SemTxveviTi garemoebebiT xsnida, Tumca Tavad iseT Secdomebze miuTiTebda, romelic amgvar brZolaSi Cabmul adamianebs ar unda mosvlodaT.

rogorc losevi Tavis „aRorZinebis esTetikaSi` (45,��9) gadmogvcems: am ojaxis meTauri papi aleqsandre

Page 56: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 56 -

VI borja Tavis TavSi aerTianebda, pativmoyvareobas, an-garebas da garyvnilebas, brwyinvale unarebTan da en-ergiasTan. igi vaWrobda TanamdebobebiT, wyalobebiT, codvaTa mitevebiT. mis dros arc erTi kardinali ar daniSnula didi fulis gadaxdis gareSe. Tanamedroveebi imasac gvauwyeben, rom igi cxovrobda Tavis qaliSvil lukreciasTan, romelic aseve Tavisi Zmis, Cezare borjas sayvareli iyo. gaurkveveli darCa, am lukreciam bavSvi Tavisi mamisagan Soba Tu Zmisgan. es qali, politikuri Tu dinastiuri mosazrebebiT, oTxjer gaaTxoves. aqve unda aRiniSnos, rom aseTebi marto borjebi ar iyvnen. gabatonebul fenebSi msxverplni, iseve, rogorc maTi jalaTni, rogorc wesi, erTmaneTs hgavdnen.

amgvar sazogadoebaSi mcxovrebi makiaveli mainc fiqrobs, rom evropuli civilizaciis da evropuli ada-mianis gadarCena SesaZlebelia da am miznisaTvis yvela saSualeba kargia. msgavsi problemis winaSe idga nicSe. dainaxa ra evropuli civilizaciis, misi azriT, tota-lurad yalbi safuZveli, gabatonebuli nihilizmis dasa-Zlevad nicSem gacilebiT radikaluri saSualeba CaTvala saWirod: kerZod, Tanamedrove adamianis mier sakuTari Tavis daZleva da zekacad qceva. makiavelis da nicSes bev-ri aqvT saerTo. esaa adamianis egoisturi sawyisis wamow-eva, Zalauflebis neba, feminizmis miznebis negatiuri Sefaseba. orives saerTo mtrebi hyavs: erTia, adamianis gaidialeba da meore, adamianze xelis Caqneva. orivesTvis evropuli civilizaciis istoria siyalbis istoriaa, ma-gram makiavelisaTvis istoria mainc progress emorCile-ba. nicSesTvis ki ueWvelia maradiuli gameoreba igivesi. makiaveli ar moiTxovs misi Tanamedrove adamianis arse-biT cvlilebas. nicSes azriT, es aucilebelia, magram urTulesi procesia saWiro am cvlilebisaTvis (mag., lomis moTamaSe bavSvad qceva, rogorc gza zekacisaken. saWiroa, aseve, saxelmwifos gauqmeba).

Page 57: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 57 -

nicSe adamianis zekacad qcevas SesaZleblad Tvlis da elodeba mas, rogorc didi xnis avdris Semdeg gamodare-bas. makiaveli adamianis SesaZlebel progresul gardaqm-naSi mniSvnelovan rols utovebs beds (fortunas). Tumca adamianis Tavisuflebaze uaris Tqma arasgziT ar surs. adamianis zekacad qcevas igi ar elodeba. am aspeqtiT makiaveli ufro axlos dgas kantTan. Tumca isic cnobi-lia, rom kants makiaveli ar uyvarda. makiaveli da kanti orive pavle mociqulis princips emyarebodnen, rom ada-mianSi yovelTvis aris sikeTisa da borotebis brZola. ragind Zala dakargos borotebam, igi adamianSi arasdros ar qreba, kaci zekaci verasodes ver gaxdeba, usasrulod ki SeiZleba miuaxlovdes mas.

makiavelis italiis gaerTianeba surda da amitom sax-elmwifo interesebs pirovnebis uflebebze da intere-sebze udavo upiratesobas aniWebda. misi Tanamedrove hugo grociusi (�58�-�645) _ saerTaSorisi samarTlis erT-erTi fuZemdebeli _ saxelmwifoze maRla samar-Tals ayenebda. igi gaerTianebul da Zlier savaWro sax-elmwifoSi _ holandiaSi cxovrobda da sxva problemebi awuxebda. es misi ZiriTadi Sromebis saTaurebidanac Cans: „Tavisufali zRva`, „omisa da mSvidobis Sesaxeb`.

makiavelis mravali kritikosi hyavda, magram TanamedroveTagan mis mTavar naklze erazm roterda-melma miuTiTa. �5�6 wels, roca imperatorma karlos V (�500_�558) erazmi sasaxleSi miiwvia, erazmma dawera wig-ni „qristiani Tavadis aRzrda`. saTaurSive „qristianis` xazgasma erazmis mier sami wliT adre daweril makiave-lis „mTavarze` miniSneba iyo. erazmis principi iyo: gana-Tlebis da aRzrdis arc erTi forma araa imaze Rirebuli, romelic aswavlis, Tu rogor unda marTo zneobrivad.

Page 58: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 58 -

4. alamino rinuCini (1426-1499)

aRorZinebis epoqis idealebis bairaxtari _ flor-enciis respublika _ XV s.-Si saocrad mdidari, mraval-ferovani politikuri da inteleqtualuri cxovrebis arena iyo. florenciam sasurvel stumrebad miiRo bizan-tiidan devnili filosofosebi, Teologebi da filolo-gebi. �456 wels lorenco mediCis wyalobiT da monawile-obiT florenciis platonuri akademia daarsda. am aka-demiis keTilismyofeli gavlena male gaxda cnobili da aRiarebuli.

florenciis inteleqtualebi, marTalia, erTmniS-vnelovnad iyvnen mimarTuli berZnuli da romauli anti-kurobisaken, magram es kultura sulac ar iyo erTgan-zomilebiani da masSi bevri ram iyo amosarCevi. Tundac yvelaze gavrcelebuli neoplatonizmi rigi gansxvave-buli da zogjer dapirispirebuli interpretaciis saSu-alebas iZleoda. n. makiavelim, rogorc davinaxeT, pla-tonis „respublikaSi` warmodgenil TrazimaxesTan erTad Zveli istorikosebi airCia sakuTari socialuri Teoriis dasafuZneblad; misma umcrosma Tanamedrovem, cnobilma florencielma moazrovnem da politikurma moRvawem, rinuCinim ki ciceroni (Zv. w. �06 _ ax. w. 4�) da mis mier warmodgenili stoelTa filosofia CaTvala sakuTari socialuri Teoriis, „samoqalaqo humanizmis` saukeTeso sayrdenad. am pozicias bevri iziarebda (qristoforo landino (�4�4-�504), policiano da sxva). es iyo Zveli romauli principebis aRorZinebis cda: sazogadoebrivi keTildReobis piradulze maRla dayeneba.

rinuCini warmatebuli florencieli vaWrebis Zvel da gavlenian gvars ekuTvnoda, romlis wevrebi XV s.-Si mniSvnelovan rols asrulebdnen florenciis re-spublikis samoqalaqo da inteleqtualur cxovrebaSi. ciceronis da misi saxiT stoelTa filosofiis sanimu-

Page 59: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 59 -

Sod miCneva imaze miuTiTebs, rom rinuCinis ar surda samarTliani saxelmwifo wyobileba, platonisa da T. mo-ris msgavsad, mxolod utopiurad mieCniaT. magram arc is miaCnda sworad, rom realuri samoqalaqo cxovreba, makiavelis msgavsad, mxolod Sav ferebSi daenaxa, anu moralis principebi da samoqalaqo cxovrebis humanizmi SeuTavseblad mieCnia. stouri filosofiis mier zneo-brivi cxovrebis centris gadatana adamianis sulier sa-myaroSi da, Sesabamis pirobebSi, sazogadoebriv cxovre-baSi misi danergvisaTvis mzadyofnis moTxovnis principi kargad gamoxatavda rinuCinisa da misi Tanamoazreebis mier arCeul mesame, saSualo gzas. mas „samoqalaqo human-izmsac` uwodeben. am humanizmis kredo SeiZleboda ase gamogvexata: yvelaferi gaakeTe sakuTari inteleqtua-luri da zneobrivi srulyofisaTvis; mudam mzad iyavi emsaxuro Seni qveynis keTildReobas, Tundac es sicocx-lis fasad dagijdes; magram Tu Sens qveyanas ar surs Seni samsaxuri da Seni msxverpli, ganze gadeqi da gaagrZele sakuTari Tavis srulyofa, im imediT, rom roca iqneba, dasWirdebi Sens qveyanas. am kredoSi Zneli dasanaxi araa Tavad a. rinuCinis faqtiuri cxovrebis gzis amokiTxva. misi „dialogi Tavisuflebis Sesaxeb`, romelic tipuri renesansuli dialogis nimuSia, mogviTxrobs rinuCinis saxelovan winaprebze da imazec, rom igi dasawyisSi mx-urvaled uWerda mxars lorenco mediCis da mis gegmebs. mas maRali Tanamdebobebic ekava: respublikis erT-erTi priori iyo (�460), mogvianebiT e. w. rvaTa kolegiis wevri (�47�), Semdeg romis papTan lorenco mediCis piradi war-momadgeneli. mas Semdeg, rac mis erTgulebaSi loren-com eWvi Seitana, yvela Tanamdebobidan gaaTavisufles. alamino gaecala dedaqalaqs da CauRrmavda Tavis samec-niero muSaobas. amis erT-erTi Sedegi iyo wigni „dialogi Tavisuflebis Sesaxeb` (��,98).

rinuCinis moRvaweobis periodSi florenciaSi Rire-

Page 60: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 60 -

bulebaTa cvlileba da axlis Camoyalibeba swrafad xde-boda. lorenco mediCi, mas Semdeg, rac florenciis faq-tiuri erTmmarTveli gaxda, fiqrobda, rom am mdgomare-obis oficialuri dakanoneba ufro waadgeboda qveyanas. am gziT mavali es udavod niWieri poeti, farTo filoso-fiuri ganaTlebis da interesebis adamiani TandaTan ti-rani xdeba. Tavisuflebismoyvare florencielebi amas Znelad eguebodnen. �478 wels xdeba gavleniani flor-encieli bankiri pacis ajanyeba lorencos winaaRmdeg. is adreve gamomJRavnda da SedarebiT advilad Caaqres, ma-gram brZolaSi daiRupa lorencos Zma _ juliano mediCi (daaxl. �5�0-�588). es kargad gamoiyena lorencom Tavisi miznebis gasaxorcieleblad. paci mediCebis metoqe bankirTa saxlis warmomadgeneli iyo, magram SeTqmuleba imitom daiwyo, rom xalxis mniSvnelovani nawili ukve lorencos gadaudga.

Tavis traqtatSi rinuCini erTmniSvnelovnad uWers mxars SeTqmulebas. didi xnis Semdeg, �494 wels, roca savonarolas TaosnobiT mediCebi gandevnes floren-ciidan, rinuCini Tavis matianeSi wers: Tavisufali re-spublikisaTvis es gakveTili unda iyos raTa moqa-laqeTagan aravis mieces ufleba sxvebze imdenad ama-Rldes, rom sxvebis Tanabrad ar daemorCilos kanonebs. Tavisuflebis gageba rinuCinisTan rom ciceronulia, es romaeli stoelis mier Tavisuflebis gagebis ubralo gaxsenebiTac naTelia: Tavisufleba aris saxelmwi-fos kanonTa da CveulebaTa farglebSi damoukidebeli cxovrebis SesaZlebloba. rinuCinis es esmis respubli-kis kanonTa azriT, romelTac xalxi adgens da mis mieraa dakanonebuli. sxvagvarad gaugebari iqneboda mis mier pacis SeTqmulebis mxardaWera da savonarolas momxre-Tagan mediCebis gandevnis gamarTleba. roca am sakiTxs exebian, istorikosebs uyvarT im faqtis gaxseneba, rom romSi aTvalwunebuli da devnili savonarola lorenco

Page 61: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 6� -

mediCim, marsilio fiCinos TxovniT, miiwvia florencia-Si. lorencos magaliTze kidev erTxel gamarTlda aris-toteles mosazreba imis Taobaze, rom erTmmarTveloba saxelmwifosTvis yvelaze kargi formaa, magram, radgan aseTi pirovneba ar moiZebneba, umjobesia aristokra-tiuli respublika, romlis xelisufleba Taviseburi koleqtiuri pirovneba iqneba. mediCis magaliTis aseTive amxsnelia kantis mosazreba, roca man mefe filosofo-sis platoniseuli idea daiwuna, imis gamo, rom mefis SeuzRudveli Zalaufleba, adre Tu gvian, Tavs iCens, rogorc Tavisufal azrovnebasTan Seurigebeli.

Page 62: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 6� -

Tavi II. padueli aristotelikosebi aRorZinebis epoqaSi

zemo italiis patara qalaqi padua, rogorc maudis

mrewvelobis centri, ukve XII s.-Si Tavisufal qalaqad gvevlineba. �405 wlidan igi vaWrobis gacilebiT ufro did centrs, venecias daemorCila. Tavisufali qalaqi-saTvis damaxasiaTebeli opoziciuri suli paduas didx-ans SerCa. es qalaqi dResac amayobs Zveli universitetiT da observatoriiT, evropaSi uZvelesi botanikuri baRiT, aqvea mantenias da jotos freskebi, donatelos cnobili qandakeba _ gatemalata. Sua saukuneebSi da aRorZinebis epoqaSi paduis siamaye misi universiteti iyo. sayovel-Tao yuradRebas igi XIV s.-Si iqcevs, rogorc averois-tuli aristotelizmis kera, romelic oficialuri mso-flmxedvelobisadmi opoziciiT gamoirCeoda. mogvianebiT paduas universitetma Taviseburi gza airCia Sua sauku-neebis uarsayofad. is Seecada WeSmariti aristotele aeRorZinebina. am mizniT averoistuli aristotelizms daupirispira aleqsandristuli aristotelizmi. es imas niSnavs, rom isini emyarebodnen aleqsandre afrodisie-lis (daaxl. �00 w. Zv. w.) mier aristoteles interpreta-cias, gansakuTrebul yuradRebas aqcevdnen mis bunebism-etyvelur Sromebs. aristotelikosTa ori mowinaaRmdege partia erTmaneTs ejibreboda aristotelizmisadmi erT-gulebaSi. am mxriv gamoirCeodnen averoesis interpre-taciis mimdevrebi. isini ukve dromoWmuli arabuli sqo-lastikis, kerZod ki, averoesis principebs TavgamodebiT icavdnen, rac mowinave adamianebis (mag., petrarkas) ziz-Rsa da dacinvas iwvevda.

averoistuli aristotelizmis umniSvnelovanesi war-momadgeneli iyo gaetano tieneli (��87-�465). man paduaSi leqciebis kiTxva �4�6 wels daiwyo da SeZlo averoiz-mis Seryeuli avtoriteti gaeZlierebina. gaetano ar iyo originaluri moazrovne. igi cdilobda, aristo-

Page 63: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 6� -

teles moZRvreba sulis ukvdavebis Sesaxeb qristianul TeologiasTan Seeguebina. misi leqciebis uamravi aslia SemorCenili evropis sxvadasxva qveynebSi. oratoruli xelovneba, sazogadoebrivi mdgomareoba da didi qone-ba gaetanom averoistuli aristotelizmis aRsadgenad gamoiyena. specialistebis SefasebiT, saukunis bolomde paduasa da boloniaSi averoesis avtoriteti dauZleve-li darCa.

�480 wels venecielma qalma kasandra fedelem (daaxl. �465-�558) paduaSi warmatebiT daicva disertacia, ro-melic averoistul Tezisebs emyareboda. averoistebi kritikaze maRla mdgomad Tvlidnen Tavs. Cveulebriv, am universitetSi leqtori oponentis TandaswrebiT kiTxu-lobda leqcias; nikoleto verniasi (�4�0-�499) �47� wli-dan �495 wlebamde Tavisufali iyo amgvari kritikosi-sagan. rogorc renani aRniSnavs, �495 wels ukmayofilo studentTa dasamSvideblad verniass oponentad dauniSnes axalgazrda filosofosi petre pomponaci (�46�-�5�5), romelic aleqsandre afrodisielis mier gagebul aris-toteles amjobinebda averoesiseuls.

1. petre pomponaci (1462-1524)

qarTveli filosofosi ioane petriwi aleqsandre af-rodisiels aristoteles filosofiis materialist ko-mentatorad Tvlida. amdenad, Teologiis miznebisaTvis nakleb gamosadegad. magram dasavleTSi misi gavlena didi iyo. gansakuTrebiT es iTqmis paduis universitetze, sa-dac mas averoesis winaaRmdeg iyenebdnen, rogorc dasav-luri kulturis warmomadgenels. ori saxis WeSmaritebis Teoriis (mecnierulis da rwmeniTis) gavrcelebis Semdeg, meti SesaZlebloba Seiqmna am didi komentatoris mosaz-rebani bunebismecnieruli meTodis specifikasTan daeka-vSirebinaT. amisaTvis aucilebeli iyo mkvlevars „meore

Page 64: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 64 -

WeSmaritebis`, saxeldobr bibliaSi mocemulis da mec-nierulad dausabuTebadis, upirobo upiratesoba eRi-arebina. aman SesaZlebeli gaxada is, rom aleqsandre af-rodisielis materialisturi da aTeisturi mosazrebani naTlad asaxuliyo paduis universitetis umniSvnelova-nesi warmomadgenlis, pietro pomponacis moRvaweobaSi, riTac paduis aristotelizmis istoriaSi axali era dai-wyo. pomponaci ar iyo damonebuli romelime mis mier sakv-levad arCeul filosofoss _ aristotele iqneboda igi, averoesi Tu Tavad platoni. axalma gamokvlevebma kidev ufro ganamtkices tradiciuli azri pomponacis, rogorc originaluri da gabeduli filosofosis Sesaxeb. igi ar-istotelesac, averoessac, afrodisielsac, Tavad pla-tonsac kritikulad iyenebda, sakuTari ZiriTadi prin-cipis dasasabuTeblad. pomponaci, kuzanelis da fiCinos msgavsad, zogadadamianuri Semecnebis principebs eZebda da maT msgavsad am Semecnebis struqturis, sazRvrebis da Rirebulebis Semecneba surda. saboloo jamSi, isic im miznisaken midioda, romelic platonis udidesma qris-tianma komentatorma, dionise areopagelma warmoaCina.

udidess, filosofiis istorikosTa Soris, hegels, Tavis „leqciebSi filosofiis istoriaze`, ar gamopar-via pomponacis originaloba. paduis universitetSi pom-ponacis dros, manamdec da mis Semdegac aristotelizmi iyo gabatonebuli; hegelis azriT, pomponacis aristote-likosic ar SeiZleba vuwodoT. igi iyenebda aristotele-sac, averoessac da aleqsandre afrodisielsac sakuTari poziciis (adamianis suli mokvdavia) dasacavad. igi amt-kicebda, rom adamianis sulis is „nawilebi`, romelTac mcenareul da grZnobad suls uwodeben, mokvdavia. adami-ani ukvdavebas mxolod azrovnebiT da gonebiT eziareba. ukvdaveba ki pomponacis savsebiT axleburad esmis. esaa adamianTa mexsierebaSi, kulturaSi arsebobis gagrZele-ba. es azrebi gamoTqmulia mis wignSi „sulis ukvdavebis

Page 65: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 65 -

Sesaxeb` (�5��). es, cxadia, paduaSic SeamCnies da romSic. wigni dawyevles. Tavad pomponaci inkviziciis komisiam gamoiZaxa. pomponaci orgvari WeSmaritebis Teorias amoe-fara. man aRniSna, rom saxarebis principebi mecnierul azrovnebas ewinaaRmdegeba, magram mas, rogorc qristians, gulwrfelad swams es principebi. inkvizitorebisaTvis es damajerebeli ar iyo, magram pomponacis kardinalTa Sorisac aRmoaCnda mfarvelebi da igi sasjels gadaurCa. unda aRiniSnos, rom inkviziciac sxvadasxva qveyanaSi da sxvadasxva drosac sxvadasxvanairad iqceoda. luCilio vaninis (�585-�6�9) da galileis gasamarTlebani amis sak-marisi sabuTia.

renani amtkicebs, rom paduis skolaSi pomponacis misvliT axali era iwyeba. paduelebi problematikiTac evropuli renesansis Tanamedroveebi gaxdnen. pompo-nacim uaryo paduelTa filosofiis savsebiT uwyinari metafizika, romlis gabeduleba zogad frazebs ar scildeboda. man miukerZoebeli kvlevis da gabeduli kamaTis sagnad aqcia adamianis sulis ukvdavebis, ada-mianis sulis personulobis, misi Tavisuflebis da sxva sakiTxebi. Tavdapirvelad aristoteles da averoesis principTa farglebSi myofma, pomponacim SeZlo axal-gazrda msmenelebis daintereseba da maTi saSualebiT am tradiciuli universitetis orientaciis Secvla.

axali aspeqtiT aZlierebs koplstoni pomponacis originalobis momxreTa argumentebs. igi miuTiTebs pom-ponacis mier Tomistebis saintereso kritikaze da, aseve (rac Zalze mniSvnelovania), adamianis zneobrivi gadaw-yvetilebis da qmedebis sulis ukvdavebis sasargeblo ar-gumentad gamoyenebis umarTebulobaze.

pomponacis aleqsandristobas koplstoni ase azus-tebs: mas ainteresebda ufro aristoteluri elementebi afrodisielTan, vidre afrodisielis mier aristoteles doqtrinis sakuTari interpretacia (66,III,���). misi mizani

Page 66: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 66 -

iyo, aristoteles gawmenda araaristoteluri element-ebisagan. igive amoZravebda mas averoesis winaaRmdeg, radgan igi aristoteles damaxinjebad miaCnda. igive mizani hqonda mas Tomistebis kritikisas. Tavis naSromSi „sulis ukvdavebis Sesaxeb`, ganixilavs ra aristoteles azrs sulis, rogorc formis, anu sxeulis enteleqiis Sesaxeb, pomponaci ebrZvis Tomistebs, romlebic amtkice-ben, rom adamianis suli bunebrivad gamoeyofa sxeuls da ukvdavia. pomponacisaTvis adamianis suli rogorc Tavis grZnobad, ise racionalur moqmedebaSi damokidebulia sxeulze. mas Tavad aristoteledan mohyavda empiriuli faqtebi, anda, Tu isini sakmarisi ar iyvnen, aristoteles msgavsad sabuTebs empiriaSi eZebda.

igi eTanxmeba aristoteles, rom adamianis mTeli cod-na empiriidan warmoiSoba, da rom inteleqts yovelTvis sWirdeba mis dasaufleblad warmosaxva, anu fantazia. aq igi hegelis fenomenologiis dasawyisSi wamoyenebuli debulebis Tavisebur anticipacias (winaswarwvdomas) ax-dens, romlis Tanaxmadac, adamianis gonebam icis sakuTari Tavi mxolod raRac sakuTari Tavisagan gansxvavebulis codniT. misi azriT, es cxovelebSic vlindeba sakuTari TviTcnobierebis (da sakuTari gvaris), rogorc sxvebisa-gan gansxvavebulis, fiqsirebiT. sxeuli rom ar hqondes, cxoveli amas ver mixvdeboda, adamiani, cxovelisgan gan-sxvavebis miuxedavad, mainc damokidebulia sulis sxeul-Tan kavSirze. Cveni inteleqti arc sxeulebrivia da arc raime raodenobrivi, magram es kidev ar amtkicebs, rom mas sxeulisagan gamoyofa da ise arseboba SeuZlia. sxva sityvebiT Tu vityviT, suls, rogorc sxeulis formas, misgan damoukidebeli arseboba ar gaaCnia. pomponaci fiqrobs, rom Tomistebs, romlebic yovel wams aristo-teleze miuTiTeben, arc amaSi aqvT garkveuli pozicia.

sulis ukvdavebis dasasabuTeblad, pomponacis az-riT, unda dasabuTdes, jer erTi _ is, rom rom Cvens

Page 67: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 67 -

inteleqts SeuZlia faqtebs miRma gasvla (transcendi-reba); da meore _ unda dasabuTdes, rom Cveni inteleqti sxeulisagan damoukidebelia codnis masalis mopovebaSi. am ori debulebidan pomponacisTvis pirveli dasabuTeba-dia, meore _ ara.

rac mTavaria, pomponaci darwmunebulia, rom misi koncefcia Zirs ar uTxris moralurobas, miuxedavad imisa, rom igi uaryofs saiqioSi zneobrivi amqveyniuri qmedebis mniSvnelobas (mag., codvaTa Semsubuqebis az-riT). pomponaci savsebiT samarTlianad SeniSnavs, rom es ar amcirebs zneobrivi qcevis Rirebulebas. moral-uri qmedeba TviTkmaria. Tu igi namdvilad aseTia, maSin igi arc garedan da arc sxva samyaroSi elodeba jil-dos. jer kidev sokratesganaa cnobili, rom zneobrivi qmedeba Tavadaa jildo imisaTvis, vinc mas axorcielebs da adamiani amis mets ar unda eZebdes Tavisi zneobrivi moqmedebisaTvis.

sakuTari empirizmis erTguli pomponaci, naSromSi „gansxeulebisaTvis`, cdilobs bunebrivad axsnas sas-waulebi da moCvenebani. iyenebs astrologiasac da ciklur Teoriasac, magram sulis ukvdavebis Teoriul sabuTs versad poulobs; Tumca, irwmuneba, rom qristi-anad rCeba, radgan miuxedavad argumentebis ararsebobi-sa, CvenTvis cnobilia gamocxadeba _ e. i. suli ukvdavia. arc amjerad daujeres pomponacis da V lateranis krebam misi es Sromac dawyevla. yovelive aRniSnuli sakmarisze meti safuZveli iyo imisaTvis, rom padueli aristotel-izmis cnobil mkvlevars, martin l. pains �986 wels gamo-qveynebuli Tavisi naSromisaTvis ewodebina „pietro pom-ponaci _ renesansis radikaluri filosofosi` (85).

kidev ufro STambeWdavad warmoaCens pomponacis kv-levis Sedegebs b. moiziSi Tavis narkvevSi „epistemolo-gia humanizmSi: marsilio fiCino, pietro pomponaci da nikoloz kuzaneli`, romelic �995 wels gamoica „frai-

Page 68: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 68 -

burgis filosofiisa da Teologiis JurnalSi` (7�,�5�-�7�). b. moiziSi aviTarebs painis kvlevis Sedegebs. masac miaCnia, rom pomponaci erT-erTi yvelaze Tanmimdevruli empiristia, romelic cdilobda neoplatonizmis da averoizmis, aseve tradiciuli aristotelizmis gadaWar-bebuli spekulaciis acilebas. igi, aristoteles naturfilosofiidan amosuli, akritikebda aristoteles metafizikas. amtkicebda, rom Semecnebis raoba mxolod aristoteles sabunebismetyvelo Sromebidan SeiZleba gavigoT (magram ara misi ubralo gameorebiT). unda dave-myaroT bunebrivi gansjis (ratio) aristoteliseul gagebas da Tanmimdevrulad gavataroT aristoteles naturfi-losofiaSi mocemuli principi, romlis Tanaxmadac, ada-mianuri Semecnebis amxsneli mxolod warmodgenis cneba SeiZleba iyos. mas centraluri funqcia eniWeba. es azri bolode Tanmimdevrulad unda miviyvanoT, Tumca amisaT-vis Tavad aristoteles daskvnebis winaaRmdeg dagvWird-eba wasvla. amis magaliTia, stagirelis mier imis mtkice-ba, rom warmodgenas, marTalia, didi mniSvneloba aqvs SemecnebaSi, magram igi yoveli Semecnebis safuZvlad ar gamodgeba, radgan warmodgenas SecdomaSi SevyavarT da mas sxvisgan unda kontroli.

pomponacis filosofiis centraluri punqtis gamoyo-fis Semdeg, b. moiziSs SesaZleblad miaCnia am moazrovnis mimarTeba gamokveTos warsulis da mis Tanamedrove moaz-rovneebTan: „pomponacis azriT, cdebodnen platonic da fiCinoc, radgan miaCndaT, rom warmodgena aucilebeli araa SemecnebisaTvis. cdeboda averoesi, radgan dauSva, rom SesaZlebeli da moqmedi inteleqtebis erTianoba aris maradiuli substancia da, amdenad, igi transcenden-turia SemecnebisaTvis. magram Toma aqvinelic cdeboda, radgan igi warmodgenas, erTi mxriv, aucileblad Tvlida, Semecnebis procesisaTvis, meore mxriv, Semmecnebel suls miiCnevda savsebiT umateriod da, amdenad, aucileblad

Page 69: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 69 -

ukvdavad, rac, pomponacis azriT, Teoriis winaaRmde-gobaze miuTiTebs` (iqve, �6�).

platonidan moyolebuli, araerTi moazrovne miiC-nevda, rom, marTalia, warmodgena Semecnebis procesSi unda gamoiyeno, magram mas Semdeg, rac materialurisgan ganTavisuldeba, sulma warmodgena unda moicilos. am moazrovneebisagan gansxvavebiT, pomponaci yvelgan mt-kiced icavs debulebas, rom yoveli Semecneba warmod-genazea damokidebuli. es asea, radganac, suli arasode-saa savsebiT imaterialuri, vinaidan mas yovelTvis aqvs mimarTeba sagnebTan da, amdenad, materiasTan. aqedanaa misi mokvdavobac. am safuZvelze pomponacis aleqsandre afrodisielis epigonad miiCnevdnen, magram mas afro-disieli (b. moiziSis mtkicebiT) originalSi arasdros waukiTxavs da mis Sesaxeb mxolod buridanis (daaxl. ��95 -��58) Sromebidan icoda. buridani ki amtkicebda, rom, aleqsandres azriT, inteleqtma sakuTari Tavi materi-idan Seiqmna, e. i. materia aris inteleqtis fundamenti (subjectum). Tu asea, inteleqti ara mxolod materiazea mimarTuli, aramed Tavadaa materialuri. amis gamoa, rom kritika, romelsac pomponaci aleqsandres sawinaaRmde-god mimarTavs, mxolod buridanis Sromebs exeba (iqve, �6�). xazi unda gaesvas imas, rom pomponacisaTvis ada-mianis suli imitomaa mokvdavi, rom raRaca zomiT mudam materialurzea mimarTuli. materialuris es aucile-bloba pomponacisaTvis sulis wminda idealobis uaryo-fas niSnavs, radgan, misi azriT, wminda idealobisTvis korelati ar SeiZleba materialuri sagani iyos. Tumca, amave logikiT, pomponacis unda daeSva, rom wminda ma-terialuric (petriwis terminiT Tu vityviT, ideal-urisgan „miuxebeli`) ar SeiZleba arsebobdes, vinaidan, neoplatonuri da religiuri moZRvrebebis mixedviT, materialurs yovelTvis aqvs mimarTeba, an aracnobier-Tan, an cnobierTan, an idealurTan. pomponaci uazrobas

Page 70: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 70 -

uwodebs RmerTSi sulTa erTobis averoistul Teorias, romelsac, rogorc igi aRniSnavda, araferi aqvs saer-To aristotelesTan da romelic, amitom, wminda Toma aqvinelma gaakritika. pomponacis mowafe neapoleli si-mon porta (†�555) averoistebs abralebda Semecnebis day-vanas mogonebaze. mis mier averoizmis kritika renans samarTlianad agonebs lokis mier dekartis TanSobili ideebis kritikas. simon portac erTgulad icavda maswav-leblis moZRvrebas adamianis sulis mokvdavobis Sesaxeb Tavis SromebSi: „bunebis saganTa principebi` da „adamia-nis suli da goneba`. Tu imasac gavixsenebT, rom pom-ponacim adamianis moraluri qmedebis „TviTmizezobis` faqtze miTiTebiT individuri sulis ukvdavebis damcve-lebs transcendenturTan damakavSirebeli mniSvnelovani argumenti Seuryia, gasagebi gaxdeba is didi Zalisxmeva, romelic wlebis manZilze sWirdeboda mis dasacavad ro-mis paps leo X (�475-�5��).

sayuradReboa, rom pomponaci saswauls adamianis aRgznebuli fantaziiT da eklesiis msaxurTa mier maTi yalbi interpretaciiT xsnis. Cven araviTari safuZveli ara gvaqvs pomponacis mier codnas dapirispirebuli rw-menis principis wamoweva mxolod misi materializmis da aTeizmis gadarCenis da inkviziciis SiSiT avxsnaT. savse-biT SesaZlebelia, rom am mkvlevars gacnobierebuli hqonda ra mecnieruli Semecnebis sazRvrebi, gulwrfe-lad gaecnobierebina rwmenis faqtoris mniSvneloba, rogorc adamianis bunebis erT-erTi umniSvnelovanesi aspeqtisa, radgan mxolod mecnieruli kvlevis safuZ-velze ver aageb optimistur msoflmxedvelobas, rac ase sasurvelia yoveli adamianisaTvis. filosofosma icis, rom wmindanis Zvlebi iseve uZluria, rogorc ZaRlis, _ werda pomponaci. magram Tu sruli rwmeniT mivmarTavT maT, isini marTlac moaxdenen saswauls. amave poziciidan uaryofda igi locvis, rogorc transcendenturTan da-

Page 71: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 7� -

makavSireblis mniSvnelobas. magram, rogorc qristians, wers pomponaci, mas yvelaferi es swams da WeSmaritad mi-aCnia. ase gagebuli ornairi WeSmaritebis Teoria Zalian awyobdaT mecnierebs, magram sul ufro autaneli xde-boda oficialuri eklesiisaTvis.

pomponaci da misi mowafeebi averoistebis sapirispi-rod empirizms aviTareben, misi `wminda dafis~ TeoriiT da nominalizmiT. suli aristotelesaTvis, misi azriT, sxva araferia Tu ara sxeulis forma (enteleqia). sxeu-lis sikvdili ki formis daSlaa, e. i. sulis sikvdilicaa. ukvdavebaze mxolod imdenad SeiZleba laparaki, ramde-nadac adamianis suli gansxvavdeba cxovelisagan, ramde-nadac mas Semecnebisa da logikis azrovnebis unari aqvs. magram es ukvdavebac amqveyniurobiT ifargleba. amiT adamianis Rirseba ar ikargeba, radgan misi daniSnuleba amqveyniuria. filosofosma qvelmoqmedeba ar unda dau-kavSiros rwmenas. faqtia, rom sam did religias (iuda-izms, qristianobas, mahmadianobas) igi sxvadasxvagvarad esmis da amitom darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom ori maTgani mainc mcdaria.

RmerTi pomponacisaTvis Tavisufalia anTropomor-fuli warmodgenebisagan da mis TeoriaSi materialuri samyaros kanonzomierebis upirovno gamoxatulebad iqca. samyaroSi arsebuli boroteba miCneulia SefardebiTad, romelic mTelis srulyofilebas emsaxureba. is, rac calke aRebuli borotebad gveCveneba, mTlianobaSi dan-axuli samarTlianoba aRmoCndeba. samyaros srulyofile-ba moiTxovs amgvar gansxvavebebsa da dapirispirebebs.

miuxedavad imisa, rom es Sexedulebebi ormagi WeSmaritebisa da mistikis formaSi iyo gaxveuli, mainc gabatonebulma eklesiam mas averoistuli aristotel-izmi arCia. papma leo X averoist nifuss (daaxl. �47�- �5�8/45) daavala pomponacis uaryofa. magram paps arc averoizmis gaZliereba surda. man pomponaci ar daaneba

Page 72: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 7� -

inkvizitorebs dasawvavad, Tavis Tavze aiRo misi gamos-woreba. pomponacim dawera naSromi Tavisi Sexedulebebis gasamarTleblad da averoistebis winaaRmdeg.

2. jakomo zabarela (1533-1589)

jakomo zabarela pomponacis yvelaze mniSvnelovani mowafe iyo. mis oponentad paduis universitetSi vxe-davT franc pikolominis (�5�0-�604), romelic averoe-sis Sexedulebebs icavda. magram maTi brZola simZaf-res kargavs, radgan am periodSi aleqsandristebma da averoistebma mravali saerTo naxes aleqsandre afro-disielTan da averoesTan. zabarela averoess xSirad iyenebda, rogorc aristoteles, ise aleqsandre afro-disielis debulebaTa gasagebad. igi gamoyofda averoess sxva arabi filosofosebisagan, mkacrad akritikebda avi-cenas. averoesTan TanxmobiT, igi fiqrobda, rom absolu-turi arsebis aucilebloba ar amtkicebs RmerTis arse-bobas. TavisTavad amgvari arsebuli SeiZleboda yofil-iyo ca. magram ramdenadac ca moZravia, igi ar SeiZleba iyos arsebulTa Soris pirveli. amrigad, aristoteles Tvalsazrisi uZravi mamoZraveblis Sesaxeb RmerTis ar-sebobis erTaderT sabuTad iTvleba.

fsiqologiaSi zabarela mkacrad ebrZvis averoistebs, Tumca asxvavebs averoesis da misi mimdevrebis Sexedulebebs. averoistebis azriT, goneba sxva arafe-ria Tu ara mesaWe gemze, amdenad, maT Soris aucile-beli kavSiri ar aris (yovel SemTxvevaSi, mesaWisaTvis). sinamdvileSi ki goneba aris forma, romelic aformebs adamians, aqcevs mas imad, rac is aris. maT Soris ganuy-ofeli kavSiria. gonebasa da, saerTod, adamianis suls SeiZleba `sxeulis sisrule` vuwodoT. zabarela Tavis Sexedulebebs icavda saeklesio avtoritetebze miTiTe-biT. gansakuTrebiT xSirad igi Toma aqvinels iyenebda.

Page 73: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 7� -

sulisa da sxeulis kavSiris sakuTari Sexedulebebis gasamarTleblad mas SeeZlo agreTve II s.-is qristianuli apologetikis warmomadgenels, tatiane asiriels (��0-�80) dayrdnoboda, romelic amtkicebda, rom `suli aris sxeulis kavSiri`, e. i. is, rac sxeulis, rogorc materi-aluris, nawilebs erTmaneTTan akavSirebs.

paduis filosofiurma skolam xeli Seuwyo aRorZinebis epoqis bunebismetyveluri da aTeisturi Sexedulebebis Camoyalibebas, magram aristoteles av-toritetis gaabsoluturebam am skolis zogi warmomad-geneli sul ufro daupirispira axali epoqis mecnierebis mesveurebs, romelnic kvleva-ZiebaSi avtoritetisagan srul Tavisuflebas moiTxovdnen da afarToebdnen arse-buli codnis farglebs, e. i. xSirad imas aRmoaCendnen da asabuTebdnen, rac aristoteles naSromebSi ar gvxvde-boda. paduis skolis am warmomadgenlebisaTvis ki ada-mianuri codnis SesaZleblobani aristoteles Sromebis SinaarsiT amoiwureboda. maTTvis ZalaSi rCeboda Sua saukuneebSi gavrcelebuli debuleba: „buneba axsna aris-totelem, aristotele axsna averoesma`.

Page 74: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 74 -

Tavi III. skepticizmi aRorZinebis epoqaSi

1. Sarl de boviliusi (1470-1553)

frangi Teologi da filosofosi Sarl de boviliu-si, aRorZinebis epoqis msoflmxedvelobrivi azrovnebis mniSvnelovan aspeqts wamoswevs. igi ar ahyolia luTer-isa da kalvinis reformaciis ukiduresobebs. boviliu-si (zogi swers bovili, zogic _ boveli) cdilobda ax-ali drois filosofiisa da mecnierebis moTxovnebTan Seeguebina kaTolikuri eklesiis moZRvreba. am mxriv igi erazm roterdamelis xazis gamgrZelebelia, Tumca erazmisnairi simZafriT ar akritikebs kaTolicizms. SeiZleba am pasiurobis gamo iyo, rom misi Sromebi didi xniT daviwyebas mieca.

mose gogiberiZe (�897-�949) boviliuss kuzanelis mowafes da mniSvnelovan maTematikoss uwodebs, xolo kasireri, romelmac pirvelma wamoswia am moazrovnis mniSvneloba, boviliuss imdenad uaxloebs germanuli da, amave dros, saerTo-evropuli azrovnebis ganviTarebis magistralur xazs, rom hegelis filosofiis central-uri amocanis winaswarWvretasac miawers. amgvar amoca-nad ki mas, savsebiT samarTlianad, miaCnia gonis cvaleba-dobis mTavar miznad subieqtis substanciad gadaqcevis Cveneba.

boviliusi, marTalia, franguladac aqveynebda Tavis Sromebs, magram erTaderT enad, romelic namdvilad Sesaferisia seriozuli kvlevis Sedegebis gadmosacemad, laTinuri miaCnda. am aspeqtiTac igi, sxva Tanamedrove moazrovneTagan, yvelaze ufro erazm roterdamels uax-lovdeba. SeiZleba amitomac iyo, rom maSindeli sazoga-doebis or dapirispirebul mxareTagan, orive misi ukmay-ofilo darCa: rogorc tradiciis xelSeuxeblobis dam-cvelebi, ise axali franguli kulturis, frangul enaze ganviTarebis momxreebi. magram boviliuss erazmisode-

Page 75: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 75 -

na popularoba da gavlena ar hqonia. igi orive mxarem daiviwya. rogorc misi rusi mkvlevari oleg kudriavcevi aRniSnavs, Sarl de bovili (ase wers igi boviliusis sax-els) mxolod XX s.-is ocdaaTian wlebSi gaixsenes. �94� wels misi Sromis italiuri Targmani gamovida, xolo �98� wels _ fragulad gamoica. misi ZiriTadi naSromi „brZenis Sesaxeb` �996 wels gamoica. mas uamravi narkvevi ekuTvnis da isini problemaTa farTo speqtrs moicavs: «mamao Cvenos ganmarteba dionise arepagelis „zeciuri ierarqiis mixedviT`» (�5��), „praqtikuli geometria` (�5��), „bunebismetyvelebis pirvelsafuZvlebis Sesaxeb _ aT wignad` (�5��), „aRTqmis, nebis Tavisuflebis da loc-vis gansxvavebul saxeTa Sesaxeb` (�5�9), „oTxi wigni uflis vnebaTa Sesaxeb` (�5��), „sami dialogi sulis ukvdavebis Sesaxeb` (�55�) da sxva. SeiZleba iTqvas, rom rwmenisa da codnis mimarTebis sakiTxi boviliusis kvlevis ZiriTadi Temaa.

boviliusi yovelTvis cdilobs codnasa da rwme-nas Soris dapirispireba uaryos. �504 wels specialuri narkvevic gamoaqveyna am sakiTxze. mas ukve sakmao gamoc-dileba hqonda filosofiuri da Teologiuri kvlevisa. magram, sakuTari poziciis sabolood Sejamebamde, gadaw-yvita, Semoeara mTeli evropa, sxvadasxva qveynis filo-sofosTa da TeologTa naSromebi gaeTvaliswinebina. niderlandebSi igi ekhartis cnobili mimdevris iohanes ruisbrekis (��94-��84) Sromebs gaecno, espaneTSi _ cno-bili sqolastikosis, raimond lulis (���5-���5) memkvi-dreobas. romSi maSin mimdinare Teologiur disputebSi monawileobda, karga xans muSaobda mediCebis mdidar bib-lioTekaSi da sxva. �5�� wels, samSobloSi dabrunebis Semdeg, gamodis boviliusis naSromTa krebuli, romelic Seicavs mis umniSvnelovanes narkvevs _ „brZenis Sesaxeb`. aqvea Sromebi gnoseologiis da logikis Sesaxeb, aseve narkvevi RvTismetyvelebisadmi maTematikis miyenebis

Page 76: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 76 -

Sesaxeb, ganazrebani RvTaebrivi winaswarmetyvelebis da saRvTismetyvelo daskvnebis Sesaxeb.

„brZenis Sesaxeb` boviliusis memkvidreobaSi umniS-vnelovanesad iTvleba. brZenis, rogorc saxelmwifos mmarTvelis, Tu cxovrebis sazrisis maswavleblis da, amave dros, sakuTari cxovrebiT Tavisi moZRvrebis ni-muSis saxe TiTqmis yvela qveynis miTologiis aucile-beli nawilia. berZnul filosofiaSi igi miTologiidan gadavida da berZnulma gonma aqac uCvena Tavisi gamor-Ceuloba: delfos samisnoze warwerili cnobili sityvebi „Seican Tavi Seni` swored im brZenTa gadawyvetilebiT gaCnda, romelTa Soris ukve aRiarebuli filosofos-ebic iTvlebodnen. swored brZenTa da filosofosTa saerTo gadawyvetilebiT moaTavses delfos samisnoSi Svidi brZenis Sroma. platonis mier Tavis „protagora-Si` moTxrobili es ambavi berZnul kulturaSi filoso-fiaSi miTosis gadasvlis optimalur SesaZleblobaze miuTiTebs. momdevno xanis mwerlebTan, brZeni, rogorc wesi, profesiuli filosofosis da adamianebisaTvis sani-muSo wesiT mcxovrebs aerTianebda. brZeni, stoelTa moZ-Rvrebis Tanaxmad, konkretuli adamianis saxiT arsebul RmerTs uigivdeboda. Sua saukuneebis literaturasa da TeologiaSi brZenis ideals platonis „saxelmwifos` gav-lena etyoba (mag., avgustinesTan (�54-4�0), al-farabisTan da sxvebTan). aRorZinebis epoqaSi marsilio fiCinos mier platonis Targmanis Semdeg, utopiuri (aseve, antiutopi-uri) saxelmwifoTa modelebi gaCnda. boviliusis „brZe-nis Sesaxeb` am tipis naSromebs miekuTvneba.

brZeni, rogorc mas boviliusi warmoadgens, araa RmerTTan mebrZoli titani. Tumca boviliusi, brZe-nis saqmis didi mniSvnelobis saCveneblad, mas promeTes adarebs. misi azriT, promeTem RmerTTa sacxovrisSi ce-cxlze ukeTesi veraferi naxa. amitomac cecxli moit-aca adamianebisaTvis. amiT man WeSmariti sicocxle da

Page 77: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 77 -

SemoqmedebiToba STabera adamianebs. brZenmac, boviliu-sis azriT, aseve unda SeaRwios sibrZnis umaRles caSi da moitacos sibrZnis ukaSkaSesi cecxli, e. i. goneba. es Sedareba misTvis sibrZnes samyaros uZiriTades sawy-isebTan akavSirebs. goneba Tavisi bunebiT cecxlis ms-gavsia. saerTod bunebam oTxi Svili Seqmna: arsi (yofna), sicocxle, SegrZneba da goneba. oTxive adamianSi Sedis, magram sakuTari SesaZleblobebis realizaciis saSuale-bas adamians goneba aZlevs. brZeni am sawyisis yvelaze sruli ganxorcielebaa adamianSi. amitom SeiZleba iTq-vas, rom rogorc promeTem Seqmna, aseve brZenic qmnis adamians. am azriT, imeorebda boviliusi stoelTa cno-bil debulebas, rom „brZeni dedamiwaze meore RmerTia. misi Zala codnaa. codniT amaRldeba igi bedisweraze. igi zizRiT uyurebs fortunas da sulac ar eSinia misi`. iseve, rogorc stoelebi, boviliusic Tvlis, rom didi codna brZens SesaZleblobas aZlevs bunebis Sesabamisad icxovros da iyos, bunebis msgavsad, Semoqmedi, Tu TanaSemoqmedi. aqedan gasagebia, rom brZeni sulac ar emorCileba SegrZnebebs, romlebic mxolod zedapirulad, faqtobrivad ki damaxinjebulad warmogvidgenen bunebis moTxovnebs. mas, vinc Tavis cxovrebaSi SegrZnebebiT xelmZRvanelobs, boviliusi, brZenis sapirispirod, sulels uwodebs. brZenis bunebaSi srul TanxmobaSia az-rovneba da neba. amis gamo brZeni yvelafers Tavisuflad akeTebs. am naSromis erT-erTi Tavia „nadiroba brZenze`. igi kuzanelis erT mTavar naSroms _ „nadiroba sibrZne-ze` _ marto saTauriT rodi gvagonebs. brZenis gansa-kuTrebuli unaria, boviliusis azriT, erTiani (sinopti-kuri) xedviT moicvas da ase Seafasos yvelaferi. „brZenis Sesaxeb` naSromi naTlad aCvenebs ara marto kuzanelis da platonuri akademiis wamyvani moazrovneebis gavle-nas, aramed Suasaukuneobrivi msoflmxedvelobis tipuri warmomadgenlebisac, magaliTad, areopagelisas.

Page 78: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 78 -

rogorc aRiniSna, bunebaSi arsebuli oTxi saxis ar-sebobidan, boviliusis azriT, adamiani oTxives Seicavs Tavis TavSi. arcerTi maTgani araa mxolod material-uri. yoveli materialuri sagnis materias raRacnairad miRebuli aqvs specifikuri forma. TiToeuls Tavisi garkveuli forma da arseboba aqvT sivrceSi. Tumca maTi mniSvneloba im arsebis bunebaSi, romelsac adamiani ewo-deba, sxvadasxvagvaria. esenia: ubralod arseboba, mag-aliTad, oden fizikuri arseboba, rac axasiaTebs, vTq-vaT, qvas (igive SeiZleba iTqvas, nebismier araorganuli bunebis Semadgenel konkretul viTarebaze, qviSa iqneba es, talaxi Tu sxva); gansxvavebul sferos Seadgenen arse-bulni, romelTac fizikur arsebobasTan erTad, gaaCniaT is, rasac sicocxles vuwodebT (mag., xe, an mcenaris yove-li saxe); mesame sferos qmnian is arsebulni, romelTac aRniSnul TvisebebTan erTad gaaCniaT SegrZnebis unar-ic (mag., nebismieri saxis cxoveli); meoTxe saxis sferos Sesaqmnelad saWiroa aRniSnul Tvisebebs daematos is, rasac goneba ewodeba. rogorc vxedavT, calke, sxvaTa Tanarsebobis gareSe yofna, mxolod fizikur arsebo-bas gaaCnia. arsebobis am oTx wess boviliusi akavSirebs antikurobidan cnobil oTx elementTan (wyalTan, mi-wasTan, haerTan, cecxlTan). adamianis goneba, misi az-riT, cecxls ukavSirdeba. arsebobis sami danarCeni saxe Taviseburi mosamzadebelia gonebis Sesaqmnelad. ded-abunebam warmoSva isini, rogorc Tavisi qaliSvilebi, magram gonebas gansakuTrebuli adgili miuCina da gan-sakuTrebuli Rirseba mianiWa. goneba umSvenieresi da ubrZenesia, msgavsi da tolic dedabunebisa. boviliusis azriT, dedabunebam sxva qaliSvilebic mas daumorCila, radgan maT sakuTari Tavis batonoba ar SeuZliaT. is, rom bunebam, mxolod meoTxe safexurze gaaCina adamiani, boviliusisaTvis SemTxveviTi rodia. es arsebiTia ada-mianis struqturis Sesaqmnelad. Tu didi berZeni eqimi

Page 79: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 79 -

da moazrovne hipokrate (460-�77) yvelgan da yvelaferSi ricxvi 7-is Zalis gamovlinebas xedavda, boviliusi cdi-lobs dagvarwmunos, rom yvelaferi ricxvi 4-is Zalas gviCvenebs. magaliTad, adamianis ganviTarebis cvaleba-dobas oTx etapad yofs: bavSvi saSoSi, ZuZuTa bavSvi, xel-fexis daxmarebiT mxoxavi bavSvi da sakuTar fexebze mdgari adamiani. oTxadaa gayofili masTan sinaTlis gza mzidan dedamiwis centramde. am sferoebSi ganalagebs igi yvelafers, rac moazrebadia. aqac dionise areopagelis, bonaventuras (����-��74) da sxvaTa sinaTlis metafizikis gavlenis danaxva Zneli araa. emanaciis oTx safexurs bo-viliusi ase warmoadgens: (�) naTlis sfero; (�) misgan ga-momdinare sinaTlis sfero; (�) Crdilis, rogorc sinaTlis kvalis sfero; (4) wyvdiadis, rogorc naTlis aryofnis, e. i. ararsebobis sfero. es meoTxe sfero iwyeba maSin, roca naTeli Seejaxeba miwas, romelic gaumWvirvalea. aq qreba naTeli, radgan igi veRar aformebs miwas, ro-gorc gaumWvirvals. am sferoTa raobaze cota meti gvecodineba, Tu gaviTvaliswinebT maTSi arsebulTa Taviseburebebs. es, amave dros, RirebulebiTi danawile-bacaa: RmerTi naTelSia, angelozebi _ sinaTleSi. ada-mians Crdilis sferoSi aqvs miCenili adgili. wyvdiadis sferoSi ki moqceuli arian gonebis armqone cxovele-bi. naTlis mxolod ori forma arsebobs _ sinaTle da Crdili, rogorc sinaTlis kvali. amitom gonebas, ro-gorc RvTaebriv codnas, mxolod am sferoSi arsebulni SeiZleba eziaron, e. i. mxolod adamianebi da cxovelebi. am azrs masTan, metaforulad, asec vxvdebiT: angelozebi Wvreten RmerTs, ase vTqvaT, caSi; adamianebi, TiTqos, RrublebSi xedaven igives, cxoveli ki mxolod imas, ra-sac miwa gveubneba maT Sesaxeb.

oTxi elementis da ganviTarebaSi oTxi safexuris wamoweva aRorZinebaSi sokratemdelebze gansakuTrebul orientacias miuTiTebs, magram ar unda vifiqroT, rom

Page 80: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 80 -

manamde sqolastikosebi maT ar iyenebdnen. naTlis em-anaciis oTx safexurze msjelobda �4�7 wels gardacv-lili cnobili espaneli Teologi raimund sabundeli (†�4�7). am gvars zogjer weren, rogorc sadunskis, aseve _ sebonds, xan ki _ sabunds. magram yvela, germaneli fi-losofosi osvald kiulpes (�86�-�9�5) msgavsad, xazs us-vams imas, rom am Teologma Semoitana saocrad swrafad gavrcelebuli termini: „bunebrivi Teologia` (Theologia naturalis). mis sapirispirod gaCnda, rogorc „racional-uri Teologia`, aseve „transcendentaluri Teologia`. am moazrovnes frangi mwerali, politikosi da filoso-fosi miSel montenic (�5��-�59�) iyenebs, rogorc Tavisi kritikis sanimuSo obieqts.

boviliusTan aSkaraa warmosaxvis unarisa da SegrZnebebis gaigiveba. misi azriT, isini ver gvawv-dian imas, rac Cvengan damoukidebel sinamdvileSia. es aRorZinebaSi is xazia, romelic axal filosofiaSi, fr. bekonTan, warmosaxvas mecnieruli kvlevidan gaa-Zevebs da mxolod xelovnebis sferosaTvis gamosadegad cnobs. boviliusis azriT, orive _ warmosaxvis unaric da SegrZnebebic _ adamianis materialuri Tvalia da mas wlebis simZimiT daCaCanakebul da dedamiwaze qveda-zidul moxucs agoneben, romelsac sul ufro aviwdeba da veRarc aRiqvams im unaTles mzes, romelic yvelaf-ris mizezia. aseT mdgomareobaSi adamianebi emsgavsebian pirutyvebs. es ukanasknelni, maTi mimarTebiT bunebas-Tan, romlis nawilic isini arian, veraviTar codnas ver iReben uflis Sesaxeb, maT arc sakuTari Tavi ician da arc sakuTari Semoqmedi. maTze pirdapiri azriT unda gavigoT sityvebi: miwisagan warmoiSvnen da miwadve iqcev-ian, anu qrebian. boviliusis SromebSi naTelia gavlena fiCinos da mirandolas moZRvrebisa adamianze. adamians, rogorc gonebis (da SesaZleblobaSi sibrZnis) mflobels, SeuZlia Tavad airCios Tavis unarTagan is, romelic

Page 81: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 8� -

ZiriTadi da sxva danarCeni unarebis ganmsazRvreli iqneba. mas SeuZlia ubralod iyos, qvis msgavsad, da sxva SesaZleblobebi ar gamoiyenos, magram SeuZlia adamianis saxelis Rirsi gaxdes da yvela Tavisi SesaZlebloba az-rovnebis miznebs dauqvemdebaros; rogorc akademiis wi-namorbedebi, raimond sabundeli da kuzaneli Tvlidnen, adamiani SeiZleba mxeci gaxdes da SeiZleba RmerTic iyos, anda angelozi. vfiqrob, gasagebia, risi Tqma surda am moazrovnes: qvis, anda cxovelis arsebobis wesis arCeva ukve gulisxmobs adamianSi azrovnebis arsebobas da ar-Cevanis Tavisuflebas.

italiuri renesansis warmomadgenlebis msgavsad, Tavisufali arCevanis unari specifikuri Tviseba ki aris, magram TavisTavad upiratesobad ar iTvleba, radgan adamians SeuZlia mxecze dabla daeSvas. boviliusisaT-vis es unari iyo saocari ufskruli adamianis gonebi-saTvis, romlis winaSe, faqtobrivad, sakuTar uZlurebas moaweres xeli, rogorc bernar klervoelma (�090-��5�), ise Toma aqvinelma. boviliusis azriT, adamiani mudam dgas am ufskrulis winaSe, magram igi adamianis saxels mxolod maSin imsaxurebs, Tu maTSi azrovneba, rogorc goneba, aris dazesTavebuli. Tumca, mkacrad Tu vity-viT, sakiTxavia, Tu ramdenad SeuZlia qristians, dauS-vas gonebisa da zneobisagan savsebiT daclili adamianis arseboba. aseTi daSveba mxolod sakiTxis mniSvnelobis naTelsayofi xerxi iyo. arc boviliusi da arc fiCino amas ar uSvebdnen, radgan Tavisufali nebis arseboba, e. i. amorCevis SesaZlebloba, ukve gulisxmobs adamianSi arsebobis sxva wesTa Sesaxeb cnobierebis qonas.

boviliuss yvelaferi es imisaTvis unda, rom dagvarw-munos: namdvili adamiani, mxolod ganaTlebuli adami-ania (studiosus homo), brZenia, romelic swored amis gamo zneobrivad cxovrobs. amgvari adamiania namdvili mikro-kosmosi da, SeiZleba iTqvas, partnioria makrokosmosisa.

Page 82: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 8� -

isini Sinagan erTianobasac amJRavneben. rogorc adamian-Sia suli da sxeuli da mTavari ki sulia, aseve mikrokos-mosi sulia samyarosi. igi ise mniSvnelovania samyarosaT-vis, rom SeiZleba iTqvas: mis gareSe samyaros SeiZleba ararsi vuwodoT. samyaros WeSmariti suli brZeni ada-miania. oriveni erTdroulad (mikro- da makrokosmosi) maqsimumicaa da minimumic. erTi materialurad Seicavs yovelives adamianis (rogorc mikrokosmosis) CaTvliT, meore _ Tavis gonebaSi Seicavs yovelives. roca bovili-usi ambobs, rom adamiani samyaros sulia, es misTvis imas niSnavs, rom brZen adamianSi samyaro sakuTar Tavs imec-nebs da, amdenad, flobs sakuTar Tavs. brZenis gonebaSi samyaro sakuTar Tavs xedavs, rogorc sarkeSi. brZeni sa-myaros bunebrivi sarkea (�6,609). rogorc kasireri ganmar-tavs, adamiani ubralo Tvali da sarke ki araa samyarosi, romelic mis gareT arsebuli sagnebis ubralod amsaxve-lia, aramed saganTa saxeebis sakuTar TavSi Semoqmedi da makonstruirebelic.

is, rasac Semdeg, germanuli reformaciis gviandeli warmomadgeneli, luTerze gulgatexili germaneli prot-estanti mRvdeli, valentin vaigeli (�5��-�588), bunebaSi arsebuli sagnis, Cvens mier ara ubralod asaxvis, aramed proeqtirebis (windagdebis) Sesaxeb ityvis, boviliusis poziciis Sinaarss kargad gamoxatavs.

brZeni adamiani, ufro zustad, misi goneba, cnobiere-ba, Seicavs Tavis TavSi, platonis ideebis msgavsad, im arsebiTs, rac yovel arsebulSia. magaliTad, magidaSi _ magidoba, cxenSi _ cxenoba da a. S. marTalia, vaigeli platons ar axsenebs, magram platonis ideaTa Teoriis gavlena masTanac naTelia. am azriTaa brZeni adamiani sa-myaros kvintesencia. igi samyaros msajuli da mbrZane-belia da, amave dros, masze mzrunvelic. brZens Tavis TavSive aqvs gasaRebi, rogorc samyaros, ise sakuTari Tavis.

Page 83: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 8� -

yvelaferi es TanxmobSia paracelsTanac da biblia-sTanac. magram, ramdenadac boviliusi paracelss miRma neoplatonur tradiciasac swvdeba, miaCnia, rom brZens, romelic Tavis Tavsac, samyarosac da RmerTsac imecnebs, SeuZlia samyarosTan erTad sawyiss daubrundes. sawyi-si ki RmerTia. amrigad, adamianis mier sakuTari Tavis gadarCena, samyaros gadarCenacaa. didi gadaWarbeba ar iqneba Tu vityviT, rom boviliusi amzadebs im pozicias, romelic SesaZlebels gaxdis adamianis bibliur da para-celsiseuli gagebis gaerTianebas iohan gotlib fixtes (�766-�8�4) anTropologiasTan. boviliusi, albaT, pirve-lia evropul azrovnebaSi, romelic, erazmis miznis Sesabamisad, Tavis moZRvrebaSi „brZenis Sesaxeb`, Sua sau-kuneebis qristianuli da evropuli aRorZinebisaTvis ar-sebiTi mniSvnelobis moZRvrebis wamoyenebiT, safuZvels umzadebs saerTo evropul msoflmxedvelobas, rac, unda iTqvas, sadReiso da samomavlo amocanaa.

Tavis traqtats „brZenis Sesaxeb` boviliusi dionise areopagelis am sityvebiT amTavrebs: codniT ganaTle-buli adamiani aris bunebrivi adamianis sinaTle da brwy-invaleba, romlis wyalobiTac, adamianis Wkua, romelic Tavdapirvelad sibneleSi imyofeboda, mivida yovelives naTelyofamde da codnamde, rogorc dionise areopage-li gvaswavlis „zeciur ierarqiaSi`. „adamiano, codnisa da maZiebeli gulis mqonev, iswrafe maRla, Seican naTel-Ta mama, romlisganac gamodis da dasawyiss iRebs yoveli naTeli. da nurasdros gacvli mas imaze, rac ar arse-bobs`.

dionise areopageli boviliusis mTavar naSromSi „brZe-nis Sesaxeb`, SeiZleba iTqvas, kvlevis erT-erTi ZiriTadi maorientirebelia. mis sityvebs vxvdebiT SesavalSive, sadac damowmebulia „saRmrToTa saxelTaTvis` imis Taobaze, rom codna aerTianebs TavisSi Semmecnebels da Sesamecnebels, xolo ucodinaroba ki TiSavs maT.

Page 84: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 84 -

2. miSel monteni (1533-1592)

SesaniSnavi frangi mwerali, sazogado moRvawe da moazrovne, skeptikosi miSel monteni safrangeTSi aRorZinebis specifikis yvelaze naTeli gamomxatvelia. Suasaukuneebrivi msoflmxedvelobis upirobo batonobi-dan ganTavisuflebis dasawyisidanve, rac antikuri human-izmis gavrcelebas emTxveva, bunebrivad dadga sakiTxi, adamianTa Tanacxovrebis, axali wesrigis SesaZlebeli saxeebis Taobaze. germanuli da Sveicaruli reformaci-is mier kaTolicizmis dogmebisadmi axali dogmebis da-pirispirebam es sakiTxi kidev ufro aqtualuri gaxada _ Tundac imitom, rom dasavleT evropis qveynebSi kaToli-cizmis poziciebi, marTalia, Sesustda, magram mainc sak-maod Zlieri darCa. amgvar viTarebaSi gansakuTrebul yuradRebas imsaxureben is moazrovneebi, romlebic ar-sebul, mkveTri dapirispirebis da yovelives gadafasebis periodSi, cdiloben zeklasobrivi da zogadadamianuri poziciebidan adamianis cxovrebis axali wesis arCevi-sas, SeZlebisdagvarad srulad gaiTvaliswinon, rogorc warsulis da awmyos, ise awmyoSi mkveTrad dapirispire-bul poziciaTa Soris SesaZlebeli Tavsebadi Sinaarsi. amgvari ram daZabulobas amcirebda sazogadoebaSi da mSvidobiani Tanarsebobis SesaZleblobas iZleoda. aman mniSvnelovanwilad ganapiroba is, rom safrangeTis mniS-vnelovani sameurneo da kulturuli centris qalaq bordos moqalaqe, keTili bunebis adamiani, romelsac qoneba saSualebas aZlevda didi dro daeTmo mogzauro-bebisa da dakvirvebebisaTvis, am qalaqis meri gaxda da TanamedroveTa mogonebebis Tanaxmad, „rogorc refor-maciis, ise kontrreformaciis liderTa mrCeveli iyo` (�7,505). montenma literaturaSi, narkvevis, romanis, moTxrobis gverdiT, daamkvidra avtoris poziciis gamox-atvis axali forma _ esei. es saxeli aRniSnavs momcro

Page 85: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 85 -

zomis nawarmoebs, romelsac Sesabamis dargSi dasrule-bulobaze da yovlismomcvelobaze pretenzia ar aqvs, ma-gram SedarebiT adekvaturad gamoxatavs avtoris realur mimarTebas, bunebisa Tu sazogadoebis ama Tu im aspeqti-sadmi. mTlianobaSi erTi avtoris eseebi, rogorc wesi, erTmaneTs avseben da garkveul erTianobas warmoadgenen, tradiciuli sistemebisagan gansxvavebuls. Tu gaviTval-iswinebT, rom monteni skeptikosi iyo, SeiZleba iTqvas, rom es misi miznisaTvis gamoxatvis adekvatur formas warmoadgenda. qarTulad igi SeiZleba iTargmnos, ro-gorc „mcdeloba`, anda „werili`; magram axal filosofi-aSi avtoris Sexedulebis am saxiT gamoTqmis saWiroebis gacnobierebis gamo, esei, didi winaaRmdegobis gareSe, kidev erTi internacionaluri franguli sityva gaxda. „stenfordis filosofiur leqsikonSi` (�006) es aspeqti kargadaa gamoTqmuli: „uwyinari ambebis safariT, mon-tenma filosofiaSi humanistur revolucias miaRwia`. Tavad montenis meTods rom mivyveT, e. i. yoveli viTa-rebis gansxvavebuli aspeqtebis mixedviT Tavisufali ga-nazreba ganvaxorcieloT, nicSes Sefasebac unda gavix-senoT. igi montens zogjer keTilganwyobilad ixsenebs, radgan Tavadac iyenebda erTi da igives gansxvavebuli Sefasebebis uflebianobis princips, rac, rogorc cnobi-lia, karneades (daaxl. ��� _ daaxl. ��9) izosTeniis (sa-pirispiro mtkicebulebaTa tolZalovnebis) meTodidan modis. montens da sxva skeptikosebs yovelive es diqtati-sagan Tavis daRwevis, ufro zustad ki, erTmniSvnelovan gadawyvetilebaze pasuxismgeblobisagan Tavis dasaRwevad undodaT. cnobilia, rom nicSes skeptikosebi ar uyvars da, sabolood, arc montens indobs. masac gabedulebis deficits abralebs. es nicSesaTvis seriozuli avadmyo-fobaa, magram iseTi, romelzec avadmyofia pasuxismgebe-li. igi amoefareba Zvel formulas _ „ra vici me?` _ raTa gadawyvetileba ar miiRos. Tavisive meTodis erTguli

Page 86: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 86 -

monteni, albaT, upasuxebda, rom amgvar Sefasebasac aqvs arsebobis ufleba, magram SesaZlebelia sxvagvaradac SevafasoT es pozicia. Tu miukerZoebeli viqnebiT, unda iTqvas, rom skeptikosis TavSekavebac gadawyvetilebis erT-erTi saxea, da zogjer didi gabeduleba unda, rom dapirispirebulTagan arc erTis mxareze ar dadge, radgan amiT erTis magier SeiZleba ori mteri gaiCino.

miSel de montenis ZiriTadi naSromi „eseebi` dResac inarCuneben mecnierul damajereblobas da mxatvrul Rirebulebas. monteni safrangeTSi gaaznaurebuli bur-Juaziis saukeTeso warmomadgenelia. montenis winaprebs mxolod fuliT ar miuRiaT keTilSobilis wodeba. mama safrangeTis mefis, francisk I (�494-�547) armiaSi ibrZo-da italiaSi imperator karlos V winaaRmdeg. safrangeT-Si dabrunda mtkice gadawyvetilebiT, rom samSobloSi Seetana italiuri daxvewili kultura. es saqme sakuTari ojaxidan daiwyo. antikur-romaul vilas stilze gadaa-keTa Tavis mamulSi cixe-simagre. mamam Svils, italiuri kultura misTvis Sinagani rom gaexada, dauqirava ger-maneli maswavlebeli, romelic bavSvs mxolod laTinu-rad elaparakeboda. patara miSeli skolamde laTinurad laparakobda da virgiliuss, ovidiuss da horaciuss kiTxulobda. 6 wlis monteni bordos humanistur kole-jSi miabares. niWierma da didad ganTlebulma axalgaz-rdam male daimsaxura TanamemamuleTa pativiscema, ro-gorc mecnierTa Soris, ise sasaxleSi. orjer iyo arCeu-li qalaq bordos merad (Tavad mefe sTxovda montens, uari ar eTqva am postze). �7 wlis monteni pensiaze gadis da brundeba mamis cixe-simagreSi, sadac SesaniSnavi bib-lioTeka hqonda. aq sakuTar Tavs da Tavis Tanamedrove samyaros aanalizebda, mis mier ukve mopovebuli didi codnis safuZvelze. cdilobda, rac SeiZleba gulwrfe-lad da obieqturad warmoedgina sakuTari principebi. rogorc hans ioahim Stiorigi aRniSnavs, es iyo mzadeba

Page 87: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 87 -

sikvdilisaTvis, magram ara saiqio netarebis dasamsax-ureblad (monteni xom skeptikosi iyo?!), aramed sakaco-brio samsjavros winaSe warsadgomad. es iyo arseboba iluziebis gareSe da mainc Rirebulebis danaxva am sa-myaroSi, rac SesaZleblobas aZlevda mas moralis da sik-eTis gulwrfeli msaxuri yofiliyo (89,6��).

�576 wels, 4� wlis monteni, Tavis biblioTekaSi gaecno Zveli berZeni skeptikosis seqst empirikosis (�00-�50) Sromebs, ramac mas Soki mohgvara. aq man dasabuTe-buli saxiT naxa is, rac mis Ziebebs warmarTavda. man pi-radi medalioni gamoaWedvina da masze cnobili skepti-kuri principi amoakveTina: „epoxe` (Tavs vikaveb). aseve gaaformebina cnobili skeptikuri kiTxva: „ra vici me?` (im azriT, rom WeSmariti codna adamians ar SeiZleba hqondes).

skeptikuri TavSekaveba montenisaTvis ar niSnavda umoqmedobisaken mowodebas, aramed uars _ TavisTavadi sinamdvilis Semecnebis, Tu asaxvis imedze. garda amisa, monteni, kampanelasa da dekartisagan gansxvavebiT, ar cdilobda skepticizmis gadalaxvas. skepticizmi, misT-vis petitio principii iyo, romelic sakmao asparezs stovebs adamianis aqtivobisaTvis. h. u. fon balTazaris TqmiT, es aris sofistebis cnobili principis („yvela sagnis sazomi adamiania`) SezRudva istoriuli da socialuri viTarebe-biT (60,6��). aq ki adamians mcire Zala da pasuxismgebloba rodi aqvs. adamiani iZulebulia Rirebulebis sazomi sa-kuTari pasuxismgeblobiT airCios. montenmac gaakeTa ar-Cevani: safuZvlad antikuri skepticizmi airCia, magram pirovnebis aqtiurobis dasafuZneblad antikurobidanve moiSvelia epikureizmi da stoicizmi. es ar iyo mou-lodneli im epoqaSi. montenis umcrosma Tanamedrovem, iustus lipsiusma (�547-�606) „stoicizmis fiziologiis` (e. i. stoicizmis bunebismetyvelebis) avtorma, antikuri stoicizmi wamoswia. es ori moZRvreba, epikurelobasTan

Page 88: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 88 -

erTad, romelsac aseve gamouCndnen gavleniani momxree-bi, magaliTad, cnobili frangi filosofosi, epikureli pier gasendi (�59�-�655), sakmaod advilad poulobda ar-istotelesadmi undoblad ganwyobil TanamedroveebSi saerTos.

monteni, sakuTari poziciis meti damajereblobisaT-vis, efeqtur xerxs mimarTavs. igi Targmnis im dros cno-bil, espaneli Teologis, raimond sabundelis naSroms „bunebrivi Teologia, anu wigni kreaturebze`. albert Stiokli (�8��-�895) Tavis „Sua saukuneebis filosofiis istoriaSi`, calke ganixilavs sabundelis naazrevs, ro-melic, misi azriT, mTlianad iziarebda lulis moZRvrebas. igi uSvebs ori toluflebiani wignis arsebobas: bunebis wignis da wminda werilis. pirveli maTganidan umaRlesi WeSmaritebis amokiTxva SesaZlebelia mxolod kvlevisa da dasabuTebis gziT. saRmrTo wignebSi igive WeSmariteba mocemulia kategoriuli formiT, romelic avtoritets emyareba da ara dasabuTebas. bunebis wignis Seswavla Sesavalia gamocxadebis taZarSi. sabundeli darwmunebu-li iyo, rom kaTolikuri qristianobis Sinaarss uryevad daasabuTebda. amasTanave igi xazs usvams, rom adamianuri goneba amas ver SesZles gamocxadebis gareSe. amitom es Teosofiuri racionalizmia: gamocxadeba bunebis kvle-vis Sedegebs uryev damajereblobas aZlevs; e. i. Sesavali TeologiaSi sabuTdeba imiT, rasTanac is mivida _ ga-mocxadebis SinaarsiT. aq Taviseburi winaTgrZnobaa dek-artis meTodisa, romlis Tanaxmadac, RmerTis keTiloba aris maTematikis utyuarobis sayrdeni. Tumca dekarti fiqrobda, rom avtoritets esec (anu RvTis keTiloba) ar unda emyarebodes. amitom man anselm kenterberielis (�0��-��09) dasabuTeba Taviseburad gamoiyena.

montenma sabundeli Targmna, rogorc ukiduresi sqolastikuri racionalizmis gamomxatveli da, amdenad, sasinji qva sakuTari skeptikuri poziciis upiratesobis

Page 89: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 89 -

saCveneblad. mkvlevrebi aRniSnaven, rom es esei moculo-biTac mis yvela sxva eseze didia da misi mniSvnelobac gansakuTrebulia montenis gasagebad. sebondis apolo-gia, anu dacva imaze miuTiTebs, rom miuxedavad am sqo-lastikosis ukiduresobebisa, miuxedavad RmerTis arse-bobis Sesaxeb misi daskvnebis sisustisa, misi ZiriTadi debulebebi sxva sqolastikosebze met sayvedurs ar im-saxureben, manam, sanam misi sapirispiro (aseve sqolas-tikuri debulebebis) damajerebeli dasabuTeba ar iar-sebebs. amis Semdeg iwyebs monteni sakuTari skeptikuri poziciis dalagebas. es pozicia seqst empirikosisa da ciceronis memkvidreobas emyareba. naTqvamidan gasagebi unda iyos, rom e. w. renesansuli titanizmi, romlis erT-erT Sedegs makiaveli da borjebi warmoadgendnen, fran-gul aRorZinebaSi ar gvxvdeba.

montenis skepticizmis Tavisebureba isaa, rom igi ar midis agnosticizmamde, rogorc amas skepticizmis Sinagani logika moiTxovs. skepticizms igi iyenebs nebi-smier sferoSi adamianuri Semecnebis absoluturobaze pretenziis uarsayofad, aseve sakuTari msjelobebis RirebulebaTa Sesamowmeblad. amis Semdeg ki, adamianis aqtivobis da imediani cxovrebis dasafuZneblad iyenebs epikureizmsa da stoicizms. montenis moZRvreba aris anTropologia, romlis analizis ZiriTadi sagania misi sakuTari meoba da sakuTari mdidari gamocdileba. igi aravis axvevs Tavs Tavis Sexedulebebs, magram sasarge-blod Tvlis gaacnos sxvebs sakuTari mosazrebani, imedi aqvs, rom sxvebic bevr rameSi daeTanxmebian, radgan igi cdilobda maqsimalurad obieqturi yofiliyo da sa-kuTar TavSi zogadadamianuric daenaxa (�5,�9).

montenis skeptikosobas aravin eWvobs, magram sx-vadasxva epoqa da sxvadasxva mkvlevari sxvadasxvanairad afasebda misi memkvidreobis arss da mis gavlenas ro-gorc Tanamedroveobaze, ise momdevno epoqebze. magali-

Page 90: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 90 -

Tad, hegeli, Tavis „leqciebSi filosofiis istoriaze`, montens, mis mimdevar pier Sarons (�54�-�60�), aseve maki-avelis SesaniSnav adamianebs uwodebs, magram, radgan isi-ni tradiciuli ontologiis problemebs ar amuSavebdnen da saR adamianur sazrisTan dakavSirebul sakiTxebs aanalizebdnen, maT cxovrebis filosofiis warmomadgen-lebad Tvlis. isini ufro saerTo ganaTlebis sistemaSi imsaxureben adgils da ara sakuTriv filosofiis isto-riaSi. gogiberiZe Tavis „filosofiis istoriaSi` (�94�) ase ajamebs montenis filosofiur pozicias da mis rols frangul kulturaSi:

„montenis Semparavi skepticizmi da azris advili konstruqciiT gonebis damakmayofilebeli weris manera dRemde ver mouSorebia Tavidan frangul literatu-rul da filosofiur publicistikas. filosofiurad RirsSesaniSnavi axali ram montens kacobriobisaTvis ar uTqvams. man antikuri pironizmi ganaaxla, gamoawyo igi franguli civilizaciis msubuq kostumSi da momavali burJuaziis gemovnebasa da zereled msjavrmdebel gan-sjas Seuqmna msjelobis sakuTari stili da tradicia. adamiani ubeduria imiTo, gvaswavlis Cveni skeptikosi, rom darwmunebuli dadis, TiTqos WeSmariti codna Tan dahqondes. monteni ki eubneba adamians, rom mas ar aqvs araviTari codna; codnisa da WeSmaritebis gamonaxva arc mis grZnobas da arc mis gonebas ar SeuZlia. ada-mianis Sinagani da garegani qveyana, orive Tvalaxvevisa da sicruis nimuSia. Semecneba daeZebs, ver naxulobs da mis mier SeTxzuls obieqtur WeSmaritebad acxadebs [...] erTaderT pozitiur saqmed montens miaCnia senekadan (daaxl. 4 Zv. w. _ 65 ax. w.) nasesxebi ataraqsiis prin-cipi da bunebisadmi adamianis daqvemdebarebis moTxovna, gaWirvebaze amaRleba da miRweuliT sulieri kmayofile-ba` (4,III,�75). qarTveli mkvlevris ZiriTadi sayveduri montenis mimarT isaa, rom igi meryevi aRmoCnda poli-

Page 91: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 9� -

tikisa da religiis sakiTxebis analizisas da man refor-macias mxolod imitom gamoucxada omi, rom igi socialur aRviraxsnilobas Tavisufal gasaqans aZlevs (iqve, �95). imave, �94� wels, moskovSi gamosuli „filosofiis isto-riis` meore tomis avtorebi ufro Semwynarebelni arian montenis mimarT. aq montens umadlian brZolas reli-giis winaaRmdeg. amas moiTxovda ideologia! rogorc cnobilia, sabWoTa mkvlevrebi saerTod maRal Sefasebas aZlevdnen frang ganmanaTleblebs da maT winamorbedebs, swored religiis kritikisa da skepticizmisaTvis. isini Seuferxeblad iTargmnebodnen, iqneboda es pol anri holbaxi (�7��-�789), etien bono de kondiliaki (�7�5-�780) Tu sxva. montenis „eseebis` Semoklebuli Targmani ki tradiciiT gadmoecaT (gamoqveynda peterburgSi �89� w.). �94� wlis rusul „filosofiis istoriaSi` gazviadebu-lia montenis brZola Teologiis winaaRmdeg. wamoweulia mis mier aristoteles, rogorc dogmatikosis da sqolas-tikosis kritika. gogiberiZis qarTveli oponenti, sergi danelia (�888-�96�) montenis Sesaxeb TiTqos mis azrs iziarebs, roca aRniSnavs, rom montenis Tanaxmad, zneo-brivi Sefasebis msjelobebSi araviTari kanonzomiereba ar arsebobs (4�,���).

koplstoni Tavisi filosofiis istoriis III tomSi, ar-sebiTad, iseve afasebs montens, rogorc gogiberiZe. igi miuTiTebs, rom, montenis azriT, adamianis inteleqts ar SeuZlia relativizms daaRwios Tavi, ar SeuZlia daadgi-nos absoluturi WeSmariteba. monteni Tvlis, rom re-ligiis arsebas qmnis moraluri cnobiereba da bunebis morCileba (69,III,��8). albaT, sainteresoa imis aRniSvnac, rom gogiberiZe da, mogvianebiT, koplstoni saerTo wy-aroze, fridrix iubervegis (�8�6-�87�) „filosofiis is-toriaze` miuTiTeben. am sakiTxis Sesaxeb ufro axali poziciaa warmodgenili helmut flasaris redaqciiT bazelSi �994 wels gamocemuli „filosofiis istoriis

Page 92: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 9� -

narkvevebis` IV tomis II wignSi. aq aRniSnulia, rom „mon-tenis skepticizmi naTlad emyareba pironis(daaxl. �65 _ daaxl. �75) naazrevs da frangul klasikaSi pironizmi stoasa da aristotelizmis gverdiT warmoadgens anti-kurobis erT-erT did filosofiur mimarTulebas` (gv. 755). amave tomis pirvel wignSi, aRniSnulia montenis Rrma interesi epikuresadmi, rom igi, Tavisi skepti-cizmisagan gamomdinare, midis epikuresTan. sadavo araa, rom monteni gansakuTrebiT afasebs epikures eTikur Sexedulebebs, eTanxmeba, agreTve, epikures moTxovnas politikaSi Caurevlobis Sesaxeb.

montenis skepticizmma mravali moazrovne daarw-muna, rogorc safrangeTSi, aseve mis farglebs gareT. maT Soris, upirveles yovlisa, asaxeleben mis megobar mRvdels, pier Sarons. mas adre eWvic ki ar epareboda kaTolikuri qristianobis WeSmaritebaSi. es pozicia asaxulia mis SromaSi _ „sami WeSmariteba yvela aTeistis, kerpTayvanismcemlis, ebraelis, mahmadianis, eretikosisa da sqizmatikosis winaaRmdeg` (�59�). Svidi wlis Semdeg daweril naSromSi _ „sibrZnis Sesaxeb` _ Saronma miiRo montenis skepticizmi, Tumca ueWveli darCa misTvis, rom adamians aqvs TviTcnobiereba, romelic, Tavis ganuy-ofel Sinaarsad udavod gulisxmobs Cveni Tavisufali nebis arsebobas. es ki, Tavis mxriv, aucileblad niSnavs moralur sakiTxebSi adamianis damoukideblobis aRiare-bas da raimes ueWvelobiT dadgenis unars.

montenis pironul skepticizms sxva mimdevrebic ga-mouCndnen. maT Soris gamoirCeoda portugalieli eqimi, pier sanCesi (�55�-�6��), romelic faqtobrivad frangul kulturas ekuTvnoda. igi cdilobda daesabuTebina, rom Cven ara marto gare (garegan gamocdilebaSi mocemul) sagnebze ar SeiZleba gvqondes sando codna, aramed sa-kuTari Tavis Sesaxebac. Tumca Cveni arseboba Cven ueWv-elobiT mogvecema. sanCesi amtkicebs, rom is, rasac Cven

Page 93: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 9� -

codnas vuwodebT, mxolod miaxloebiTi codna SeiZleba iyos sagnebis Sesaxeb. es ki mainc imaze metia, risi mo-cemac aristoteles silogistikas SeuZlia.

pier sanCesi daibada da gaizarda safrangeTSi. igi montenis naTesavi iyo. eqimis xarisxi miiRo monpelieSi. erT xans tuluzis universitetis profesori iyo. misi ori ZiriTadi debulebidan, erTi cnobili sofisti gorgias (daaxl. 48�-�75) memkvidreobidanaa aRebuli („araferi araa Secnobili`), xolo meore _ sokrates cno-bili principis modificirebaa („me isic ki ar vici, vici Tu ara raime`). sanCesi aristoteles Semecnebis Teoriis sastiki winaaRmdegia. is fiqrobs, rom _ raki raimes cod-na misi mizezis codnas niSnavs, mizezis mizezis Ziebas ki aucileblad mivyevarT ususrulo regresSi _ raimes codnis SesaZlebloba gamoricxulia. sanCess ar aviwyde-ba, rom maTematikur codnas aucileblobas miaweren, ma-gram es sakuTari poziciis naklad ar miaCnia, radgan es codna, Tu zustad vityviT, mxolod hipoTeturi bunebis SeiZleba iyos, e. i. mxolod „Tu da maSin`-is fargleb-Si aqvs Zala. es ki Cvengan damoukidebeli sagnis Sesaxeb obieqtur, anu namdvil codnas ver mogvcems. aseTi cod-na mxolod RmerTs SeiZleba hqondes da ara adamians. aRniSnaven, rom termini „mecnieruli codna` pirvelad sanCesma gamoiyena. cnobilia, rom sanCesis skepticizmma gavlena moaxdina frangi filosofosis, gasendis zomier skepticizmze.

Page 94: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 94 -

Tavi IV. reformacia da renesansi germaniaSi

Sua saukuneebSi germaniaSi Zlieri safuZveli Seiqmna imisaTvis, rasac aRorZineba anu renesansi hqvia. maister ekhartidan modis rogorc kuzanelis filosofia, ro-melic italiuri renesansis (magram ara germanulis) erT-erTi safuZveli iyo, ise luTeris da misi mimdevrebis naazrevi. germaniaSi italiuri humanizmis gavlena roix-linis da erazm roterdamelis naazrevis saxiT Sevida. maT luTeris reformacia moamzades. erazmisa da luTer-is dapirispireba, erTi mxriv, reformaciis da humanizmis gansxvavebis maCvenebelia, meore mxriv _ germaniaSi rene-sansis specifikisa.

1. erazm roterdameli (1466-1536)

erazm roterdameli evropuli humanizmis erT-erTi udidesi warmomadgenelia. gamoCenili italieli fi-lologis da humanistis lorenco valas mimdevari. piko dela mirandolas mowafe iohanes roixlinTan da german-uli humanizmis did warmomadgenel, cnobil poet ul-rix fon hutenTan (�488-�5��) erTad, man safuZvlianad Searyia kaTolicizmis zneobrivi avtoriteti ara mar-to germaniaSi, aramed mTel evropaSi. erazms cnobilma holandielma moazrovnem ioanes huizingam (�87�-�945), gaxmaurebuli wignis, „homo ludens`-is avtorma, Tavis naSromSi „erazmi da reformaciis epoqa` (�9�4), „evropis istoriaSi Tanamedrove gagebiT pirveli inteleqtuali` uwoda.

sayovelTaodaa cnobili, Tu rogori dartyma miayena romis eklesiis avtoritets lorenco valam, roca, dama-jerebeli filologiuri analizis safuZvelze, uCvena, rom e. w. „konstantines sigeli` yalbia. imperatoris am naboZvaris safuZvelze, papebi saero xelisuflebazec

Page 95: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 95 -

acxadebdnen pretenzias. aranakleb mniSvnelovani iyo imis damtkiceba, rom qristianuli rwmenis simbolo, ro-melic tolZalovani samebis erTarsebobas gamoxatavs, gviandeli formulaa da mociqulebi mas ar icnobdnen. titus liviusiswignebis SesaniSnavi analiziT, lorenco valam nikolo makiavelis moumzada niadagi, xolo gasen-dis ki im debulebaTa dacviT, rom „yvela adamiani sia-movnebisaken miiswrafis`, rom „siamovneba aris WeSmariti sikeTe`. lorenco valas saxelTanaa dakavSirebuli Zvel stoelTa cnobili principis _ „buneba da RmerTi iden-turia` _ aRorZineba.

rac Seexeba roixlins, man Tavisi gaxmaurebuli wig-niT _ „kabalisturi xelovneba` (�494) _ undoblobis at-mosfero Seqmna maSin Zalze gavrcelebuli magiisa da astrologiisaTvis. swored roixlinis wridan gamovida sqolastikuri ganaTlebis erT-erTi yvelaze mwvave kri-tika _ „bneli adamianebis werilebi` (�5�7). am krebulis erT-erTi avtori iyo Tavad roixlini, papis winaaRmdeg brZolis aucileblobis dauRalavi agitatori.

erazm roterdameli, dezideriusi _ aseTi fsevdonimi airCia, Tavisi dabadebis adgilis mixedviT, germanelma gerhard gerhardsma, kaTolike mRdvlis ukanono Svilma. sasurveli (deziderii) ojaxisaTvis namdvilad ar iyo da amitom mamis saxlSi ar izrdeboda. garkveul yur-adRebas mama mainc iCenda misadmi. sibejiTisa da niWis wyalobiT es Cia da garegnul momxibvlelobas mokleb-uli bavSvi gaxda maSindeli evropis yvelaze gavleniani moazrovne, romelsac rCevas ekiTxebodnen da megobro-bas sTavazobdnen Tavadebi, kardinalebi, mefeebi, papebi. Zlierni ama qveynisani, iseve, rogorc gamoCenili mec-nierebi, amayobdnen imiT, rom erazmisagan miiRes weri-li.

maSindel evropaSi laTinuri enis sayovelTaoba sa-suliero da saero saqmianobaSi, saSualebas iZleoda in-

Page 96: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 96 -

teleqtualTa sruliad evropuli TanamSrolobisaTvis. rogorc cnobilia, evropuli humanizmis warmomad-genlebi gansakuTrebul yuradRebas aqcevdnen am enis SesaZleblobebis warmoCenas. marto erazmi ar fiqrobda, rom sazogadoebaSi adamianis adgili warmoSobiT ki ar ganisazRvreba, aramed ganaTlebiT. igulisxmeboda, rom es laTinuri enis gareSe SeuZlebeli iyo. laTinuris Semdeg, did mniSvnelobas aniWebdnen berZnulisa da ebraulis codnas, magram ganaTlebis safuZvlad maTi moTxovna aravis ufiqria.

axali evropis mowodeba „wyaroebisaken!` axal da did-mniSvnelovan datvirTvas aZlevda naTargmni teqstebis filologiur kvlevas da analizs. msoflmxedvelobrivi problemebis kritikul ganazrebas udavod Seuwyo xeli qristefore kolumbis (�45�-�506) mier �49� wels amerikis aRmoCenam. aRmoCnda materiki da xalxi, romelic bibliaSi naxsenebic ar iyo. arc is unda daviviwyoT, rom laTinuri enisa da filologiuri ganaTlebis safuZvelze warmodge-nili Tanasworoba sazogadoebaSi, marTalia, rogorc aRi-arebuli faqti, didi mniSvnelobisa iyo, magram arsebiTad ama qveynis ZlierTa keTilganwyobasa da Tavmomwoneobas emyareboda, romelic maT xasiaTze iyo damokidebuli. konfliqtur situaciaSi naTlad gamoCndeboda xolme, rom mTavari mainc sazogadoebis tradiciul ierarqiaSi dakavebuli adgilia. amis kargi magaliTi iyo inglisis ganaTlebuli mefe henri VIII (romelsac, rogorc human-ists, erazmi Zalian aqebda) da misi kidev ufro ganaTle-buli lord kancleris, „utopiis` avtoris, Tomas moris urTierToba. oriveni erazmis garSemo gaerTianebul hu-manistTa wres ekuTvnodnen, magram, roca mori realur politikaSi daupirispirda Tavis mefes, am ukanasknelma mas Tavi mohkveTa. erazmi, rogorc Cans, amgvar faqtebSi SemTxveviTobas xedavda da ara aucileblobis gamovle-nas. igi sicocxlis bolomde eloliaveboda Tavis ideas:

Page 97: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 97 -

laTinuri enis safuZvelze, enisa, romelic mTeli evro-pis ganaTlebis da rwmenis saerTo ena iyo, humanisturi miznebis erTgulebiT, gadaelaxa saxelmwifoTa Soris dapirispirebani da axali, ufro maRali samecniero, politikuri da socialuri mimarTebebisaTvis Caeyara safuZveli. erazmi Tavis samuSao oTaxidan uyurebda evropas. vinc aqedan Canda, ZiriTadad, misi adresatebi iyvnen. eseni, maSindeli sazogadoebis elita, konkret-ul sakiTxebSi uTanxmoebaTa miuxedavad, mainc Tanaxmani iyvnen qristianuli, maTi azriT, erTaderTi WeSmariti zneobrivi moZRvrebis safuZvelze gaerTianebuliyvnen. �5�6 wels erazmma dawera wigni: „qristiani xelmwifis aR-zrda`. rogorc cnobilia, makiavelim, romelic, erazmis-agan gansxvavebiT, marTlac kargad icnobda realur cxovrebas, sami wliT adre daasrula Tavisi „mTavari`. makiaveli yvelaze maRla ayenebda nacionalur interess. mas realurad sxvagvari interesebis qmediToba ver war-moedgina. es wigni sakmaod gvian gamoica, magram erazmi rom mis Sinaarss icnobda, Cans ara marto wignis mTeli Sinaarsidan, aramed miZRvnidanac: „sibrZnis araviTari saxe araa imaze maRali, romelic aswavlis mTavars, Tu rogor unda marTos zneobrivad`.

erazmis mxolod Sromebi ki ara, aramed, ubralod, megobrebisadmi miwerili baraTebi, anda vinme gasaWirSi myofi adamianis werilobiTi nugeSi, saxelmZRvanelos saxiT vrceldeboda mTel evropaSi, magram mainc, yvelaze cnobili mis mier �509 wels gamocemuli Sroma _ „sisule-lis qeba` _ gaxda.

�5�4 wels es naSromi s. frankma germanulad Targmna. es iseTi mkacri kritika iyo maSindeli sazogadoebis mmarTveli fenebis (feodalebis da samRvdeloebis) uvi-cobisa da amoralizmisa, rom zogs ubiZga eTqva: erazmi luTeris ideebiT iyo gatacebulio. sinamdvileSi ki, am dros, luTeri �6 wlis ucnobi beri, aRtacebuli mkiTx-

Page 98: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 98 -

veli Tu iqneboda misi. erazmis aRniSnul naSromSi qalbatoni sisulele amt-

kicebs, rom mas didi (udidesi Tu ara) mniSvneloba aqvs amqveyniur cxovrebaSi. mis gareSe arafers ar eqneboda arc saRi azri da arc lazaTi. mas udavod miaCnia, rom sisulele da sibrZne ganuyrelni arian da gadadian erT-maneTSi. es naSromi frangi enciklopedistis, deni di-dros (�7��-�784) cnobili naSromis, „ramos Zmiswulis` winamorbedia.

�509 wels daiwera erazmis kidev erTi cnobili naS-romi _ „damcveli` („hiperaspisi`. daibeWda �5�� wels). dacvas saWiroebda zneoba da qristianoba, romlebic erazmisaTvis Sinaganad igiveobrivi Sinaarsisani iyvnen. es ki, rogorc cnobilia, sulac ar Seefereboda kaToli-kuri qristianobis realur Sinaarss. erazmma es, cxadia, kargad icoda, magram mainc sasurvelad da SesaZleblad miaCnda evoluciuri gziT progresis miRweva.

realurad arsebuli kaTolikuri qristianobis kri-tikas isaxavda miznad erazmis mier „axali aRTqmis` axali laTinuri Targmani. Targmani Sesrulebuli iyo berZnu-lidan, darTuli hqonda mniSvnelovani komentarebi. spe-cialistebi erTxmad aRniSnaven, rom am naSromis Semdeg SeuZlebeli iyo luTerisTana reformatorebi ar gamo-Ceniliyvnen. metic, isini Tvlian, rom es Targmani da ko-mentarebi Tamamad SeiZleba SevadaroT luTeris cnobil 95 Teziss, romliTac man mTeli kaTolikuri samyaros da, upirveles yovlisa, romis paps, aSkara brZolis gar-da, sxva gamosavali ar dautova.

magram erazmi yovelive amas sTavazobda mkiTxvels, rogorc Tavis mosazrebas, igi yvelas sTxovda dafiqre-buliyvnen mis mier naTlad dasmul aucilebel prob-lemebze. erazmis gasagebad aucilebelia gvaxsovdes, rom, roca erazmi papis instituts akritikebda, igi akritikebda cud paps, anda cud kardinals da samagali-

Page 99: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- 99 -

Tod miaCnda am institutis sxva warmomadgenlebi (mra-vali maTgani misi piradi megobari iyo). amdenad, erazms ufleba hqonda eTqva, rom luTers misgan gansxvavebuli araferi uTqvams, magram Tqva sxva toniT da sxva mimarTe-biT, ramac reformacia gamoiwvia. amitom ambobdnen, rom erazmma dado kvercxi, romelic luTerma gamoCekao. erazmi azustebda: me qaTmis kvercxi davde, luTerma ki sxva jiSis frinveli gamoCeka. isic unda iTqvas, rom am dros erazmis mdgomareobac ar iyo usafrTxo. trientSi saeklesio sabWom igi daswyevla, rogorc „usircxvilo eretikosi`, misi „sisulelis qeba` akrZalul wignTa siaSi aRmoCnda. kargi da cudi mmarTvelis es dapirispireba ZvelisZvelia da, zogjer, mmarTvelobis arsebuli for-mis dacvis moxerxebuli saSualebaa. magram, amave dros, igi saSualebas iZleva, ase vTqvaT, legalurad, yvelas-Tvis naTeli gaxado, arsebulis uazroba. erazmma es meTodi airCia. gansxvavebul gzas daadgnen erazmis wris wevri, didi ingliseli humanisti, inglisis lord kan-cleri Tomas mori da erazmis madlieri mowafe fransua rable (�494-�55�).

Tomas mori ar Semoifargla arsebulis kritikiT da misi uaryofis aucileblobis mtkicebiT (magram arasg-ziT revoluciis gziT). man gamoiyena marsilio fiCinos mier laTinurad Targmnili platonis „saxelmwifo` da misi modernizebuli varianti warmoadgina, rogorc iseTi wyoba, romelsac warmatebiT SeuZlia Secvalos arsebuli saxelmwifos formebi. Tanac Seecada eCvenebina is eko-nomikuri da socialuri principebi, romlebic amgvari wyobilebis ganxorcielebas SesaZlebels gaxdidnen.

morma sxvadasxva sazogadoebrivi Tanamdebobebis gav-liT lord kancleris Tansamdebobas miaRwia. magram mas bedma isic uCvena, rom axal klass, burJuazias, namdvili Zalauflebis mopovebamde bevri aklda. mori sikvdiliT dasaja inglisis mefe henri VIII, romelic erazmisa da mo-

Page 100: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �00 -

ris Tanamoazred iTvleboda evropul humanizmSi. moris bedi gadawyvita iman, rom mas, erazmis msgavsad, zogad-sakacobrio mosazrebebidan gamomdinare, ar surda, in-glisuri eklesia romisas gamoyofoda, rasac, anselmis droidan dawyebuli, mravali ingliseli cdilobda. ro-mis mier kenterberiis episkoposad daniSnuli anselmi xom orjer gaaZeves inglisidan! inglisuri eklesiis me-Taurad henri VIII miCnevis mowinaaRmdege mori sikvdil-iT dasajes da iq cezare-papizmi damyarda.

isic unda aRiniSnos, rom mori Tavidanve damoukideb-el politikas atarebda, rogorc burJuaziis warmomad-geneli parlamentSi. �504 wels parlamentarma Tomas morma mefe henri VII (�457-�509) ar misca neba axali ga-dasaxadebi SemoeRo. axalma mefem, henri VIII, romelic ekekluceboda humanistebs, SeiZleba iTqvas, aiZula mori kancleri gamxdariyo. Tanac sindisis Tavisufleba aRuTqva (66,5�7). konfliqtis mizezi ki is gaxda, rom mef-es meore colad ana boleinis (�507-�5�6) SerTva surda, romis eklesiam ki pirvelTan ganqorwinebis neba ar mis-ca. kaTolikurma eklesiam mors ar dauviwya damsaxureba. �887 wels netarad miiCnies, xolo �9�5 wels wmindanad. inglisurma burJuaziam ki oliver kromvelis (�599-�658) dros, �649 wels, mefe karlos I (�600-�649) sasikvdilo ganaCeni gamoutana da sisruleSi moiyvana.

Tomas moris „utopia` ori nawilisagan Sedgeba: pirvel nawilSi mori, rogorc ekonomisti, politikosi da soci-ologi, naTlad uCvenebs inglisSi xalxTa farTo masebis autanel mdgomareobas, romelic TandaTan uaresdeboda. meore nawilSi uCvenebs imas, Tu riTi SeiZleba Seicvalos amgvari autaneli mdgomareoba. wigns ewodeba „utopia, anu oqros wignaki, sasargeblo da amdenadve gasarTo-bi saukeTeso saxelmwifo wyobisa da kunZuli utopiis Sesaxeb`. aq humanisti Jil egidiusi esaubreba mezRvaurs, romelic amerigo vespuCis (�454-�5��) pirveli eqspedi-

Page 101: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0� -

ciis monawiled acxadebs Tavs, mis mier (kunZul tapro-banze) nanaxi ucnauri saxelmwifos Sesaxeb. iq araa kerZo sakuTreba, yvela Tanasworia, Sroma yvelasaTvis saval-debuloa, morali, Tanamdebobebi arCeviTia. Sromis Sedegebi nawildeba mosaxleobaSi moTxovnilebis mixed-viT. ar arsebobs sikvdiliT dasja. igi Secvlilia mono-biT. mTeli maTi keTildReoba damokidebulia Sromaze da mecnierul miRwevebze. naTelia, rom aq bevria saer-To platonTan. umTavresi ki isaa, rom orivesTan ker-Zo sakuTreba iTvleba saxelmwifos yvela naklovanebis mizezad. ZiriTadi ganmasxvavebelia is, rom moris uto-piaSi yvela adamians aqvs ojaxi, rogorc saxelmwifos safuZveli.

mkvlevrebi „utopiaSi` antikuri da momdevno epoqebis solidur codnas xedaven. aq igulisxmeba avgustines „RvTis qalaqi`, berZeni satirikosis, lukianes (��5-�80) memkvidreoba, amerigo vespuCis Sromebi, erazm roterda-meli.

Tomas mors, garda „utopiisa`, ekuTvnis, saintereso narkvevi _ „cxovreba ioane pikusi, mirandolas grafisa`, „riCard III istoria`, romelic Seqspirma gamoiyena Tavisi dramisaTvis da sxva.

utopiuri (kampanela, fr. bekoni da sxva) da antiutopi-uri (n. makiaveli da sxva) literaturis fonze, gancalkev-ebiT dgas erazmis Rirseuli mowafe, yofili franciskane-li beri, eqimi, erT-erTi udidesi frangi humanisti, „gar-gantua da pantagruelis` (�5��) saxelganTqmuli avtori fransua rable. gansxvavebiT erazmisagan, rable, luTeris msgavsad, xalxur salaparako enas mimarTavs; masebisaTvis gasagebad dascinis arsebul wyobilebas da Cvevebs; icavs ganaTlebis da aRzrdis axal ideals. ganaTleba realur cxovrebas unda emsaxurebodes. ar unda azepirebinebdnen teqstebs Tavidan bolomde da bolodan dasawyisamde, az-ris raimenairi gagebis gareSe. swavleba ki ise unda warim-

Page 102: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0� -

arTos, rom mas sasjelis SiSi ki ar warmarTavdes, aramed sasiamovno procesad iqces, swavlisa da TamaSis gonivru-li monacvleobiT. am mxriv, rable, zogi aspeqtiT, Jan-Jak rusoze (�7��-�778) ufro progresulia. Tavisi sityva Tqva rablem utopiuri proeqtebis Sesaxebac. oRond, misi utopia erTi monastriT Semoifargleba: esaa Telemis mon-asteri „gargantua da pantagruelis` I wignSi aRwerili. am monasterSi yvelaferi sikeTea, uzarmazari simdidre, religiuri Tavisuflebac (saerTod ar aris eklesia), arc kerZo sakuTrebaa, sadac, rogorc kote baqraZe (�898-�970) aRniSnavs, „Tavisufalia ara calkeuli adamiani, aramed mTeli sazogadoeba`. magram rables gamanadgurebeli iro-nia ar indobs arc axlobel da arc Sorebel Tanamoazreebs. TelemSi araa savaldebulo Sroma. ris da vis xarjze ar-seboben da visi wyalobiT? _ esec garkveulia: gargan-tuias didsulovnebiT! ufro met eWvebs aRZravs is, rom aq progresi ukavSirdeba mcenare kanafis fsiqikaze zemo-qmedebis Tvisebas da misi ukeTesi saxeobebis aRmoCenas. rables Telemi, SeiZleba iTqvas, raRac sakarnavalo cen-trs ufro hgavs.

moris utopia, iseve, rogorc platonis „saxelmwifo`, imis cdaa, rom uCvenon erT qveyanaSi komunizmis aSenebis SesaZlebloba. im dros, roca garemocva megobruli araa da omebic mosalodnelia, e. i. maTTvis mzadebacaa saWiro. cnobilia, rom es sakiTxi arsebiTi gaxda sabWoTa xelisuflebisaTvis �0-iani wlebidan da dadebiTad pa-suxobdnen masze. sabWoeTis am periods exmianeba moris azri imis Taobaze, rom taprobanze oqro ar fasobda da iq sapirfareSoebs akeTeben oqrosagan [aseTi iyo vladi-mer leninis (�870-�9�4) dapireba]. moris utopia araa age-buli socialur viTarebis gauTvaliswineblad. rogorc sociologi da politikosi, igi uCvenebs, rom inglisSi farTo masebis gaRatakeba swrafi tempiT mimdinareobda. matylis warmoebis ganviTarebisaTvis glexTa meurneobe-

Page 103: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0� -

bi gaanadgures da saZovrebad aqcies (amas gamoxatavda ga-moTqma „cxvarma SeWama adamiani`). sazogadoebis progresi moris „utopiaSi` mecnierebis winsvlas emyareba. es xdis SesaZlebels eqvssaaTian samuSao dRes, fulis ararsebo-bas, Zlier jars da maRali donis SeiaraRebas. koplstoni aRniSnavs, rom mori pirveli iyo, vinc religiuri tol-erantoba saxelmwifo principad aqcia. tolerantoba vr-celdeboda yvelaze, visac RmerTis arseboba da sulis ukvdaveba swamda (sulerTia, ra saxiT). magram es ar vr-celdeboda aTeistebze. taprobanze sikvdiliT dasja ar arsebobs. vinc aseT sasjels imsaxurebs, mas monad aqcev-en. unda iTqvas, rom, gansxvavebiT platonis „saxelmwifo-sagan`, sadac monebi ar arseboben, iq monebis didi raode-nobaa (TiToeul ojaxze ori monaa miwerili).

Tu zustad vityviT, savsebiT axali arc erazms uTq-vams raime. igi gulmodgined da Tanmimdevrulad icavda antikuri humanizmidan momdinare ideebs. magram udavoa, rom saWiro dros Zveli saWiro azrebis gaxsenebas da maTi sikeTis damajerebel Cvenebas udidesi mniSvneloba aqvs. erazmi Tvlida, rom es ideebi WeSmaritad gagebuli qris-tianobis igiveobrivia. mas, albaT, SemTxveviT ar uTqvams (igi xom mainc episkoposi iyo!): „wmindao sokrate!` misT-vis es iyo renesansis namdvili Sinaarsi, e. i. misi saxiT (da ara saerTod) humanizmi da renesansi erTmaneTs em-Txveoda. igi imedovnebda, rom antikuri humanizmi bune-brivad Seezrdeboda qristes mier naqadageb zneobrio-bas. amitom cdilobda erazmi antikurobis aRorZinebas Sua saukuneebis ukiduresobaTa gareSe. misi humanizmi internacionaluri iyo. am mimarTebaSi mniSvneloba aqvs imis aRniSvnasac, rom erazms arc Zveli aRTqma uyvarda da arc Zveli ebrauli ena. Zveli aRTqmis humanizmi mas saeWvod miaCnda da ramdenadac SesaZlebeli iyo gverds uvlida mas, gansxvavebiT luTerisagan, romelic am enas gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebda.

Page 104: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �04 -

2. martin luTeris (1483-1546) msoflmxedveloba

filosofiis istorias zogjer uxdeba yuradReba mi-aqcios im adamianTa msoflmxedvelobas, romelTac, mar-Talia, axali filosofiuri principi ar wamouyenebiaT, arc Zveli principebis originaluri filosofiuri das-abuTeba mouciaT, magram maTi saqmis da naazrevis gaT-valiswinebis gareSe, saTanadod, verc maTi da momdevno epoqebis suliskveTebas gavigebT. amgvari moazrovneebi adamianis daniSnulebis im aspeqts aqceven yuradRebas, romelic aravisTvis ucxo ar aris, TiTqos yvelas mier igulisxmeba, magram konkretul momentSi misi wamowe-va xalxis cxovrebaSi yvelafers axal Sinaarss aZlevs, kulturis yvela sferos warmomadgenels axleburad daanaxebs mis daniSnulebas. amgvari ram, Cveulebriv, ma-Sin xdeba xolme, roca qveynis cxovrebis TiTqmis yvela sfero CixSia Sesuli, roca Zvel saxelmZRvanelo prin-cips Zala daukargavs, Sinaganad gamofitula, magram ar-sebobas ganagrZobs mxolod garegan Zalaze dayrdnobiT, anda imitom, rom ukeTes Secvlel princips ver xedaven.

aseTi situacia iyo germaniaSi XVI s.-is dasawyisSi. germania emorCileboda romis paps da kaizers. orive ucxo Zala iyo misTvis. sakuTari saxe germanias ar hqon-da _ arc politikurad da arc religiurad. es garemoeba xels uwyobda nacionaluri TviTSegnebis Camoyalibebas. es germaniaSi axalgazrda burJuaziis gamoCenas mohyva. es procesi sakmaod adre daiwyo. cnobilia kuzanelis mogzauroba germaniaSi, romis eklesiiT ukmayofiloTa dasaSoSmineblad. es misia marcxiT damTavrda. kuzanelis sikvdilidan reformaciamde gavlili dro am naciona-luri TviTSegnebis zrdis dro iyo, rac Seesabameboda, rogorc nacionaluri burJuaziis, ise germanel TavadTa interesebs.

italia, romis papis meTaurobiT, mCagvrel saxelmwi-

Page 105: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �05 -

fod gamodioda. SemTxveviTi ar iyo, rom roca leonad-ro da vinCi, miqelanjelo, rafaeli da sxvebi adamianis Zalisa da Rirsebis sadidebel saxeebs qmnidnen, maTi Tanamedrove didi niderlandeli mxatvris hieronime bosxisaTvis (daaxl. �450-�5�6) cxovreba saSinelebebiT iyo savse, saidanac gamosavals igi ver xedavda.

amiT aixsneba isic, rom �5�0 wels romSi myof martin luTerze, anda, ufro adre, erazm roterdamelze, pe-tres grandiozuli taZris mSereblobas romSi, sasikeTo reaqcia ar gamouwvevia, iseve rogorc renesansis diad mxatvrobas.

germaniaSi xalxis yoveli fena ukmayofilo iyo. cno-bili germaneli filosofosi vilhelm dilTai (�8��-�9��) Tavis fundamentur gamokvlevaSi „adamianis gageba da analizi me-�5-e da me-�6-e saukuneebSi` (�88�) werda: `lu-Terma TavisSi gaaerTiana opoziciis yvela moTxovna`. luTerma wamoayena konkretuli pirovnebis RmerTTan uSualo mimarTebis SesaZleblobis da samarTlianobis principi. am safuZvelze uariyofoda kaTolikuri qris-tianobis, rogorc RmerTTan mimarTebaSi aucilebeli mosaSualis saWiroeba. es niSnavda germaniis ganTavi-suflebas romis eklesiis religiuri da kulturuli batonobisagan. amave dros es iyo pirovnebis Rirsebis dafuZneba, sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi individuri SemoqmedebisaTvis gzis oficialuri gaxsna. niSandoblivia, rom �5�7 wels, roca mTel germaniaSi luTeris 95 Tezisis mier gamowveuli qariSxali bobo-qrobda, didma germanelma mxatvarma albrext diurerma (�47�-�5�8) am misTvis ucnob axalgazrda bers usasyid-lod gaugzavna zogi Tavisi naxati.

luTeris principebis gamarTleba da misi saqmis didi mniSvnelobis gageba SeiZleba mxolod maSindeli ger-maniis specifikuri pirobebidan. mxolod amis gaTval-iswinebiT SeiZleba gavigoT, Tu rogor moxda, rom ada-

Page 106: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �06 -

mianSi Tavisufali nebis arsebobis uaryofa da damsab-uTebeli gonebis Rirebulebis ugulebelyofa gagebul iqna rogorc adamianis Tavisuflebis dafuZneba. amitom T. manis mcdeloba, luTeri warmoadginos, rogorc saer-Tod evropuli Tavisuflebis mociquli, Znelad gasazi-arebeli debulebaa. Tumca man SesaniSnavad gaigo luTer-is ZiriTadi saqme. werilSi _ „germania da germanelebi` (�945) _ igi werda: roca luTerma „adamianis RmerTTan mimarTebis uSualoba daadgina, amiT win waswia evropuli demokratia~, radgan „yoveli adamiani sakuTari Tavis mRvdelia`; „es aris demokratia`.

luTeris codnis gareSe germanuli kulturis Semdgomi ganviTareba gaugebari darCeba. kulturis is-torikosi mxolod aqedan Tu gaigebs im faqts, Tu ra-tom ar upirispirdebodnen didi germaneli idealisti filosofosebi qristianobas. rogorc cnobilia, hegelma frangi ganmanaTleblebis brZola religiis winaaRmdeg imiT gaamarTla, rom es xalxi luTerisagan ganuwmendel religias ebrZoda. misi azriT, frangma ganmanaTleblebma „sxvanairi formiT` moaxdines luTeranuli revolucia. luTeris mier qristianobis axleburma gagebam mZlavri iaraRi misca germanel moazrovneebs faqtiuri qris-tianobis (papizmis) winaaRmdeg sabrZolvelad. germaniaSi aRorZinebis epoqis moRvaweebisaTvis igi gaxda oficial-uri msoflmxedveloba da sulieri iaraRi. yvela miiCnev-da, rom luTerma qristianoba saR da realur niadagze daamyara. gacilebiT gvian, hegelic ki amtkicebda, rom luTerma da filipe melanqtonma (�497-�560) „savsebiT uaryves sqolastika da yvela sakiTxs wyvetdnen bibliis, rwmenis da adamianis gulis mixedviT`. ase fiqrobdnen luTeris drosac. �5�� wels, roca xma gavrcelda, rom luTeri Seipyres da mokleso, diurerma Tavis dRi-urSi aRniSna: „o, RmerTo! luTeri mkvdaria, awi vinRa gagvimartavs Cven ase naTlad wminda saxarebas?!` (4�,��9).

Page 107: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �07 -

luTeris amgvari gavlena faqtia. Tumca Tanamedrove mkiTxvels Zalian gauWirdeba misi fanatikuri, zogjer aSkarad winaaRmdegobrivi, zogjer sofisturi mtkicebi-saTvis didi Rirebulebis miniWeba.

luTeris gavlena germanul kulturaze Zalian Rrma iyo da ufro Sorsmimavali, vidre amas luTeri moeloda da, SeiZleba iTqvas, vidre es mas surda.

gaCnda qristianobis da sazogadoebrivi cxovrebis amxsneli mravali axali Teoria. glexTa omis ideologi Tomas miunceric (�490-�5�5) xom luTeris moZRvrebi-dan amodioda? man Tavdapirveli qristianobis msgavsad, sazogadoebrivi Tanasworoba moiTxova. luTers ki amis gafiqrebac danaSaulad miaCnda. germanul filosofiaSi, vaigelidan dawyebuli, arc erTi mniSvnelovani moaz-rovne ar darCenila luTeris gavlenis gareSe. luTer-is gavleniT germanuli nacionaluri kultura sakuTar niadagze dadga, Sinagani SemoqmedebiTi Zala gaacnobiera. germaneli poeti da moazrovne, hainrix haine (�787-�856) marto sakuTar azrs ar gamoTqvamda, roca amtkicebda, rom germanul kulturas luTeris Secdomebic ki ufro gamoadga, vidre sxvebis qvelmoqmedeba (76,9).

germaniaSi ara marto qristiani moazrovneebi Tvlidnen, rom luTeris saqmes agrZelebdnen. iseTi an-tiqriatiani, rogoric nicSe iyo, amkicebda, rom yvelaze mniSvnelovani, rac luTerma gaakeTa, iyo undoblobis gaRviveba wmindanTa da saerTo qristianuli mWvretelo-biTi cxovrebis winaaRmdeg. mis Semdeg xelaxla gaxda evropaSi SesaZlebeli araqristianuli vita contemplativa. amqveyniuri moRvaweobis da saeroobis siZulvils bolo moeRo.

yovelive zemoaRniSnulma ganapiroba is, rom germani-is patara da umniSvnelo qalaqis _ vitenbergis (romelic sul �000 mcxovrebs iTvlida), aseve patara da umniS-vnelo universitetis (orasiode studentiT) Teologiis

Page 108: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �08 -

profesori martin luTeri mTeli eris beladi gaxda. es universiteti �50� wels daarsa saqsoniis kurfiurstma fridrix brZenma, romelic didad exmareboda luTers.

Tavad luTeri, saerTo aRiarebiT, arc didi organi-zatori yofila, arc didi mecnieri da arc didi filo-sofosi, magram igi yvelaze ukeT mixvda, ra iyo im dros qveynisaTvis aucilebeli. misi erTpirovnuli beladoba �5�7 wlidan �5�5 wlamde gagrZelda, e. i. im dromde, roca luTeri Tavadebis mxareze gadavida da ajanyebuli glexebis gaJleta moiTxova. rogorc fridrix engelsi (�8�0-�895) aRniSnavda Tavis SromaSi „glexTa omi ger-maniaSi`, glexTa beladis, miunceris mowodebebi mxolod logikuri danaskvebi iyo bibliidan da Tavad luTeris nawerebidan (7�,47). magram reformators (ase uwodebdnen luTers) ase Sors wasvla ar surda. man ukve imis mtkice-ba daiwyo, rom qriste ar mosula imperatorebisaTvis mmarTvelobis saswavleblad da maT saqmeSi Casarevad. Tanasworoba mxolod saiqioSi iqneba SesaZlebeli, _ irw-muneboda igi. Tumca Tavdapirvelad glexTa �� moTxovnas samarTlianad Tvlida. Cems kiserze iyos magaTi sisxli, _ eubneboda igi glexTa gasanadgureblad mimaval rain-debs.

�5�� wels raixstagma Tavisufal qalaq vormsSi luTeris reformaciis problema ganixila. iq, rogorc cnobilia, germaneli Tavadebi XII s.-dan ikribebodnen xolme saerTo germanuli problemebis gansaxilvelad. �489 wlidan masSi qalaqTa warmomadgenlebic iRebdnen monawileobas. luTeri am krebas ar eswreboda. misi warmomadgeneli iyo melanqtoni. �5 ivniss melanqtonma raixstags warudgina qristianuli rwmenis luTeriseuli gageba. igi moiwones, miuxedavad imisa, rom imperatorma karlos V is romis papTan erTad kategoriulad uaryo. protestantizmi germanelTa did nawilSi, ukve gaba-tonebuli mrwamsi iyo.

Page 109: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �09 -

luTeri araviTar Sesworebebs ar iRebda. igi ver SeuTanxmda verc cvinglis, verc kaspar Svenkfelds (�489-�56�), verc franks. �540 wels Smalkandis saele-sio krebam, luTeris miTiTebiT, cvingli da Svenkfeldi gankveTa, franki, luTerisave miTiTebiT, sastik devnas ganicdida. ase rom, kontreformacias, romelic �545 wels daiwyo, ukve gaTiSuli protestantizmi Sexvda.

luTeri maZiebeli bunebis kaci iyo. jansaRsa da mTlian adamians surda imgvari cxovrebiseuli pozicia moenaxa, romelic adamianuri bunebis daumaxinjebel ar-sebobas gaamarTlebda. misTvis gaugebari iyo, Tu ratom unda ewinaaRmdegebodes adamianisaTvis RmerTisagan bo-Zebuli Tvisebebi RmerTis rwmenas. Tavad mas RmerTic swamda da eSmakic, romelic, rogorc luTeri irwmunebo-da, aqtiurad uSlida xels bibliis TargmanSi. Targmanis siZnele luTers buzis formiT warmoesaxa da luTerma samelne esrola mas. vartburgSi, luTeris oTaxSi, ax-lac uCveneben kedelze melnis farTo laqas. luTeri arc garTobebze ambobda uars. xSirad imeorebda: „visac ar uyvars Rvino, qalebi da simRera, mTeli sicocxle suleli rCeba` (80,77). amave dros, igi mTeli seriozu-lobiT swavlobda Teologias da egzegetikas. jer kidev monasterSi yofnisas, man safuZvlianad SeiTvisa uiliam okamis (��00-��48) moZRvreba, rom gamocxadebis WeSmariti gageba adamianis gonebas ar SeuZlia. es misTvis mTeli cxovrebis manZilze ueWveli WeSmariteba iyo. rogorc martin haidegeri (�889-�976) aRniSnavda, luTeris azriT, Teologiis dogmaturi sistematika iseT fundaments emyareba, romelic pirveladi rwmenis sakiTxebidan ar aris amozrdili, da romlis gagebac ara marto sakmarisi araa Teologiuri problematikisaTvis, aramed faravs da anadgurebs mas.

luTers sakuTari pozitiuri principi sWirdeboda sayrdenad. icoda, rom mxolod uaryofiT axali araferi

Page 110: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��0 -

Seiqmneba. amgvari principis „danaxva`, yoveli novato-risaTvis aucilebelia. sxvadasxva epoqaSi es sxvadasx-va saxiT xdeba da sxvadasxvanairad aRiqmeba. morwmune adamiani amas RvTis wyalobad Tvlis. mas arsebiTad mi-aCnia am principis saZiebeli winaswari samuSao. ZiebaSi Tvisebrivi cvlilebis naxtomisebri xasiaTi mTeli wi-namavali kvlevisagan gansxvavebul wyaroze migvaniSnebs. sakuTari kvleva-Ziebisa da mTeli Tavisi cxovrebisaTvis aseT gardatexis punqtad luTeri Tvlida �5�� wlis da-sawyiss, roca man, mis mier manamde aTasjer wakiTxul romaelTa mimarT pavle mociqulis werilSi, adamianis cxovrebis sazrisi amoikiTxa: Tu ginda marTali iyo RmerTis winaSe, mxolod rwmeniT unda cxovrobde. amaze luTeri dawvrilebiT werda Tavis werilSi „xilva koSk-Si`. es iyo ara ubralod rwmenis mniSvnelobis aRiareba, aramed arsebobis ZiriTad principad misi qceva. Tu ar gwams RmerTi, ver iarsebeb, amtkicebda luTeri (80,4�). TavisTavad aq, TiTqos, axali araferi ar aris qristian-isaTvis, magram es siaxled gamoCnda Sua saukuneebis Semdeg. es iyo swored pirveladi qristianuli pozici-is aRdgenis cda. luTeri uaryofda rwmenis siwmindis „SebRalvas` raime Teoriuli msjelobiT. igi daupirisp-irda „filosofiuri azrovnebis negatiur Teologias`, radgan igi RmerTis idumalebas argumentebis saSualebiT adgens. amas luTeri upirispirebs qristianul negatiur Teologias, romlis mixedviTac RmerTis namdvili idum-aleba da dafaruloba mxolod rwmeniT Seimecneba. magram amgvari rwmena, Tu is araviTari Teoriuli mimarTebiT SezRuduli araa (Tu aseTi ram civilizebuli adamian-isaTvis saerTod SesaZlebelia), SeiZleba mxolod da mx-olod piraduli iyos. es individuri rwmena, pirovnebas, rogorc mis uSinaganes da usakuTrives, „sakuTar RmerTs` warmousaxavs. es ki kaTolicizmTan SeuTavsebeli prin-cipia, radgan misTvis mxolod is RmerTia savaldebulo,

Page 111: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

romelTanac pirovnebis Suamavali romis eklesiaa.„sakuTari RmerTi`, romelic piradi rwmenis ZaliTaa

daSvebuli, adamians avtonomias aZlevs. mas angariSis Cabareba, sxvisTvis, gareSesaTvis ki ar uxdeba, aramed sa-kuTari Sinagani samyarosaTvis. didi germaneli mistiko-sis maister ekhartis swavleba adamianSi RvTaebrivi na-perwklis Sesaxeb, luTerTan adamianSi sakuTari ZalebiT RmerTis dadgenis saSualebad iqceva. marTalia, es RmerTi dadgenilia, rogorc transcendenturi, Seumecnebadi da idumali, magram mas ar SeiZleba pirovnebis individuri rwmenis gavlena ar aCndes. sxvisi nanaxi da gancdili RmerTi CemTvis umniSvneloa. is mec iseTive unda vnaxo. RmerTi isaa, rac me mwams Cemad, ityvis luTeri (8�,II,40�). pavle mociqulis aRniSnuli epistoles wyalobiT lu-Terma, amgvari, sxvisgan nanaxi RmerTisagan gaiTavisufla Tavi. amitom Tqva man: pavlesTan me dakarguli qriste xelaxla vipove. luTeri Tvlida, rom misi sakuTari mso-flmxedvelobis Semdgomi ganviTareba aRniSnuli prin-cipis sul ufro da ufro Rrma gageba iyo.

amgvari pirovnuli rwmena morwmunes Zalas, mizans da imeds aZlevs, _ amtkicebda luTeri. WeSmaritad mor-wmunes yvelaferi SeuZlia. visac qriste swams, iseve Zlieria, rogorc Tavad qriste. morwmunisaTvis mxolod is arsebobs, rac mas swams. rwmena yvelaze Zlieria _ caze, miwaze, saerTod samyaroze. Tu morwmunes sjera, rom ziarebisas is Wams qristes xorcs, es namdvilad asea, magram Tu mas sjera, rom igi Seeqceva Cveulebriv, xr-wnad xorcsa da Rvinos, esec sworia.

ucnauri isaa, rom pirovnebis Zalisa da RmerTTan misi uSualo mimarTebis uflebis damcveli luTeri kategoriulad uaryofs pirovnebis nebis Tavisuflebis SesaZleblobas. igi mas absoluturad umorCilebs RmerTs, riTac faqtobrivad uariyofa konkretuli pirovnuli Rirsebisa da Zalis SesaZlebloba. ger-

Page 112: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

manuli mistikis tradiciis Tanaxmad, luTeri rwmenis sruli avtonomiurobis principidan amosuli, adamianis Sefasebis kriteriums rwmenaSi xedavs da ara misi moq-medebis SedegSi, Tundac es Sedegi keTili saqme iyos. misi azriT, nebis Tavisufleba adamians ki ara, mxolod mas aqvs, visac absoluturi Zala gaaCnia, e. i. RmerTs. igi qmnis da, sanam surs, amyofebs Seqmnils. 6000 wlis winaT samyaro arara iyo. RmerTma Seqmna igi da roca moisurvebs gaaqrobs mas (8�,II,�44). saswaulisaTvis, ro-gorc RmerTis Zalis sabuTisaTvis, luTeri Sors ar midis (Tumca „sabuTi` morwmunes ar unda sWirdebodes). is, rom haeriT vsunTqavT, is, rom kldidan wyali gad-modis, miwidan puri izrdeba da sxva _ yvelaferi es saswaulia, e. i. SesaZlebeli mxolod RmerTis ZaliT. miznis misaRwevad luTeri arc sofistur daskvnebs er-ideba. aRniSnul yoveldRiur movlenaTa msgavs ueWvel faqtad Tvlis igi iesu navinis mier mzis SeCerebas da ritorikulad agrZelebs: Tu ra didi iyo es saswauli, astronomebs SeekiTxeTo. TiTqos dasadgeni iyo ara is, marTla moxda Tu ara es araCveulebrivi movlena, ar-amed is, Tu ramdenad arabunebrivia igi.

qristianobis amgvari gagebisaken ikvlevda gzas luTeri �5�� wlidan, roca man iohanes fon Staupitcis (daaxl. �468-�5�4) kaTedra daikava vitenbergis univer-sitetSi da leqciebis kiTxva daiwyo bibliaze. aq, pirvel leqciaze muSaobis dros, ganicada man „xilva koSkSi`, rasac Semdeg „reformaciis dabadebis saaTi daarqves`. es leqciebi fsalmunis komentarebs exeboda da didi interesi gamoiwvia. �5�5 wels luTeri iwyebs romael-Ta mimarT pavles epistoles ganmartebas. aq arsebiTad mocemulia misi Teologiis ZiriTadi principebi, rac safuZvlad daedo luTeris cnobil 95 Teziss. �5�� wels luTeris sulSi dawyebuli reforma am TezisebiT obi-eqturobas iZens _ iwyeba reformacia germaniaSi. es iyo

Page 113: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

�5�7 wels �� oqtomberi, TezisebSi luTeri kaTolikur eklesias abralebda, rom man rwmena mxolod garegnulad aqcia.

oficialuri kaTolikoba gansakuTrebul yuradRe-bas aqcevda rwmenis Sesabamis saqmianobas, morwmuneTa cxovrebas, ritualebs. sxvanairad SeuZlebelia adamianis rwmenis Semowmeba sazogadoebrivi instanciis mier. gansa-kuTrebulad damarwmuneblad iTvleboda xorcis tanjva, amqveyniurze uaris Tqma qristes gulisaTvis da sxva. es principi absurdamde davida indulgenciebiT vaWrobiT. am saxiT codvis gamosyidvis dadgena, marTlac, cini-kuri uaryofa iyo qristianobisa. mdidar borotmoqmeds SeeZlo uamravi indulgencia eyida da momavali codve-bic winaswar gamoesyida. es Zalze saWirboroto sakiTxi iyo. amis gamo gaxda luTeris mier vitenbergis eklesiis karebze gakruli 95 Tezisi germaniaSi reformaciis da-sawyisi. SeiZleba avtori arc apirebda reformaciis daw-yebas, magram Tezisebis rezonansma aiZula am gzas dad-gomoda. reformaciis Teoriuli safuZveli am 95 Tezisis dasabuTeba gaxda.

Tezisebi ase iwyeboda: „WeSmaritebis siyvaruliT da misi dafuZnebis surviliT, vitenbergSi Tavisufal xe-lovnebaTa da wminda Teologiis doqtori, am ukanaskne-lis ordinaruli profesori, Rirsi mama martin luTeris TavmjdomareobiT, gaimarTeba disputi qvemoT CamoTvlil debulebebze. amitom is sTxovs maT, vinc aq ar imyofe-ba da sityvierad kamaTSi monawileobas ver miiRebs, es werilobiT gaakeTos` (80,�0). sapirispiro poziciis dac-vis msurveli ar aRmoCnda. moazrovne germanelTa didi umravlesoba luTeris momxre gaxda da amiT faqtiurad daupirispirda romis eklesias.

luTeri iwyebs qristes sityviT. esaa mowodeba mor-wmuneTa mimarT _ moinanion! luTeri fiqrobs, rom es araa erTjeradi aqti. morwmunis mTeli cxovreba unda

Page 114: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��4 -

iyos monanieba. rac Seexeba paps, mas ar SeiZleba preten-zia hqondes adamianis im danaSaulisagan ganTavisufle-baze, romlisTvisac sasjeli TviT mas, anda saeklesio krebas ar daudvia. xalxis didi nawili am baqiur dapir-ebas SecdomaSi Sehyavs (Tezisi �4). luTeri moiTxovda imaT dawyevlas, vinc amgvar raimes aswavlis (Tezisi ��). „[...] RatakTaTvis micema, anda gaWirvebulTaTvis sesxe-ba ukeTesia, vidre mitevebis sabuTis yidva` (Tezisi 4�). zogi Tezisi dascinoda imas, Tu ra Rirs, romis ekle-siis TvalsazrisiT, miteveba mRvdlis qaliSvilis gaupa-tiurebisaTvis, ra safasuri unda gadaixados mRvdelma qalis gaupatiurebisaTvis da ra _ saero kacma da sxva (��).

isic unda iTqvas, rom Tezisebi mTlad mourideblad ar iyo dawerili. zogan luTeri ukandasaxev gzasac itovebda. 50-e Tezisi aseTia: „papma rom icodes mite-vebis sabuTTa gamyidvelebis gamoZalvis meTodebi, igi irCevda, petres taZari umal daferflili enaxa, vidre Tavisi samwysos tyaviT, xorciT da ZvlebiT aeSenebina`. es urcxvi vaWroba, luTeris azriT, uxerxul mdgomareo-baSi ayenebs mecnierebs, romelTac uWirT papis dacva boroti kritikosebisagan. am boroti kritikosebis sax-eliT, luTeri svams kiTxvas: „papi, romelic dRes ufro mdidaria, vidre umdidresi krasusi, ratom aSenebs wmin-da petres taZars sawyali morwmuneebis fuliT da ara sakuTariT?` (Tezisi 8�) da a. S.

hegeli aRniSnavs, rom luTeri daupirispirda saer-Tod sqolastikuri azrovnebis da Sua saukuneebis cxovrebis wess. hegelis mier SesaniSnavad formulire-buli luTeranuli protestantizmis cxovrebis wesi, sxva araferia, Tu ara burJuaziuli cxovrebis wesi. Sua saukuneebSi oficialurad sami didi ideali batonobda: uqorwinoba, siRatake da morCileba. luTerma samive gaauqma. man „RvTaebrivad gamoacxada, qorwinebisa da

Page 115: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��5 -

simdidris gverdiT, Tavisuflebac`. es Tavisufleba ada-mianis sxva adamianebis morCilebisagan Tavisufleba iyo. igi garantirebuli iyo yoveli adamianis RmerTTan uSu-alo mimarTebis SesaZleblobiT. es ki adamianis umaRles msajulad sakuTar sindiss acxadebs. amiT „qreba yovel-gvari monoba`, paTetikurad acxadebs hegeli.

luTeris ganmanTavisuflebel moRvaweobas hegeli damajereblad ukavSirebs mis mier bibliis germanulad Targmans, rogorc msoflmxedvelobiT sakiTxs. misi az-riT, axali rwmena ver gaxdeboda Sinagani germanuli kul-turisaTvis, luTers rom adamianis uSinaganesi gancdebis germanul enaze gamoxatvis saSualeba ar Seeqmna. kacisT-vis sakuTreba mxolod isaa, rac mis mSobliur enazea gadmoxatuli: „subieqturi Tavisufleba SeuZlebelia, Tu sakuTar enaze azrovneba ar SegiZlia`. xolo Tu ada-miani Tavisufali ar aris, igi ver iqneba Sinaganad morw-mune. amitom luTeri Tavis reformacias ver daasruleb-da, biblia germanulad rom ar eTargmna, _ amtkicebda hegeli Tavis „leqciebSi filosofiis istoriaze`.

luTerma kargad dainaxa, rom Zvelsa da axal aRTqmas Soris umniSvnelovanesi gansxvaveba swored pirovnebis gagebaSia. Zveli aRTqma pirovnebis sakuTriv Rirebulebas ar scnobda. amitom adamians RmerTTan misasvleli gza mxolod garegani samyarodan hqonda. axal aRTqmaSi ki Sinaganobis principi gadamwyvetia. galatelTa mimarT pav-le mociqulis komentarebSi luTeri werda, rom adamiani marTali SeiZleba iyos ori sapirispiro gziT: �. garega-niT, roca cdiloben daicvan adamianuri samarTlianoba da sakuTari Zalebis imediT, varjiSiTa da SeCveviT mi-aRwion imas, rom maTi moqmedeba kanons Seesabamebodes. amgvar gzas aRwerdnen aristotele da sxva filosofos-ebi. amis safuZveli iyo TviT moses kanonebic. aTi mcneba (dekalogi) garegnulze iRebda orientacias. Zvel aRTq-maSi sasjelisa Tu sikeTis dapirebiT sTxoven adamians

Page 116: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��6 -

RmerTis samsaxurs. meore gza Sinagania. igi rwmenas da wyalobas emyareba. es gza maSin iwyeba, roca adamiani sa-sos warikveTs pirveli gzis sisworeSi, roca igi sakuTar garduval codvilobas gaacnobierebs, RmerTis winaSe daemxoba da mimarTavs mas _ Semiwyale, RmerTo, cod-vili! aq yvelaferi gulwrfelobazea damokidebuli. rw-mena im siRrmisa unda iyos, rom imedi gqondes: „odesRac, RvTis wyalobiT, RmerTiT marTali, keTili da wminda iqnebi` (80,8�).

Teologia, marTalia, filosofias msaxuris rols ani-Webda, magram ramdenadac dasabuTebas raRac Rirebuleba mieniWa, cxadia, dausabuTebads amiT moaklda raRac Rirebuleba. frTxili Teologebi eWvis TvaliT uyure-bdnen amgvar msaxurs. luTermac moisurva Teologiis ganTavisufleba filosofiisagan. igi, pavle mociqulis cnobili poziciidan gamomdinare, filosofias (aristo-telidan moyolebuli) sofistikas abralebda. luTeri cdilobs pavles poziciis gamarTlebas imaze miTiTebiT, rom qristemdeli moRvaweebis (mag., sokrates) garegnul qcevaSi, marTalia, eWvis Setana SeuZlebelia, magram isi-ni mainc zemoaRniSnuli pirveli gzis warmomadgenlebi arian. maTi codva, Turme, is yofila, rom „miuxedavad yovelivesi, maT ar SeeZloT, Sinaganad Tavi SeekavebinaT imisagan, rom sakuTari Tavi mowonebodaT da, yovel SemTxvevaSi, TavianT gulSi mainc, sakuTari Tavi ar eqoT. Turme amitom Tqva pavle mociqulma maT Sesaxeb: `ityo-den TavTa TvisTa brZen da gancofnes`. Tu gavixsenebT, rom luTers, erfurtis universitetSi swavlis dros, unariani kamaTis gamo, „filosofoss` uwodebdnen met-saxelad, SegveZleba warmovidginoT, Tu ra sakiTxebze da rogori wesiT, mimdinareobda es diputebi.

luTerisaTvis udides mtrad maSindel univer-sitetebSi gabatonebuli aristotele iqca. albaT, imasac hqonda mniSvneloba, rom aristotele, Toma aqvinelis

Page 117: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��7 -

gavleniT, kaTolikuri Teologiis sayrdenad iyo aRi-arebuli. gamodis ra iqidan, rom aristoteles logika miCneuli iyo „organonad` _ e. i. neitralur iaraRad, romelsac sapirispiro poziciebis damcvelebi iyenebdnen _ luTeri logikis Semqmnel gonebas „quCis qals` uwo-debs. misTvis aristotele am „quCis qalis` mTeli urcx-vobis yvelaze aSkara warmomadgenelia. igi filosofiis personifikaciaa. Tumca luTeri sxva filosofosebsac ar aklebda lanZRvas. magaliTad, Zvel berZen material-ist epikures Rors uwodebda. luTerma specialuri wer-ilic miswera „germaneli eris qristian Tavadebs`: uni-versitetebi Tavisufal cxovrebas ewevian. iq qristeze metad brma warmarTi aristotele batonobs. „Cemi rCevaa, aristoteles naSromebi savsebiT moviciloT`. mas gan-sakuTrebiT aRizianebda aristoteles Sroma „sulis Sesaxeb`, sadac konkretuli adamianis sulis sxeulTan erTad mokvdavobazea msjeloba. es imis sapirispiroa, rac saxarebaSi naTlad sweria. aseTi ram ki aravis unda epatios. aristoteles luTeri „filosofosTa mefis` nacvlad wyvdiadis „mefes uwodebs`. aseve darwmunebu-lia luTeri imaSi, rom adamianis neba Tavisufali araa. es Tavisufleba mas absoluturi azriT esmis. amitom igi erazmis winaaRmdeg amtkicebs, rom mxolod RmerTis ne-baa Tavisufali.

deistebis RmerTi misTvis RmerTi araa. igi kunZiviT devs caSi. RmerTi yovlisSeZle da qmediTi unda iyos, romelsac sasowarkveTili adamiani mouxmobs. igi yvelas imdenad exmareba, ramdenadac mas swams. „RmerTi cari-eli dafaa, romelzec araferi sweria, garda imisa, rasac Sen daswer masze` (8�,46�). am pozicias zogi TavisTavadi nivTisa da movlenis kantiseuli gagebis anticipaciad miiCnevs. aseTi retrospeqtuli xedviT aRniSnuli pozi-cia, artur Sopenhaueris (�79�-�860) msgavsad, SeiZleba platonTan da indur vedebSic davinaxoT. Tavad kanti

Page 118: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��8 -

erTxelac arc axsenebs Tavis SromebSi luTers. kantTan ufro axloa luTeris da pavles debuleba imis Taobaze, rom adamiani erTdrouladaa codvilic da marTalic.

3. Teofraste paracelsis (1493-1541) filosofia

Teofraste paracelsi germaniaSi reformaciis epoqis msoflmxedvelobrivi azrovnebis gamoCenili warmomad-genelia. misi naazrevi gascda germanuli kulturis saz-Rvrebs da gavlenian filosofiur da samecniero mimdin-areobad iqca. man myari adgili daimkvidra axlis gabedul maZiebelTa Soris. paracelss didad afasebdnen bruno, iakob boeme (1575-1624), gotfrid vilhelm laibnici (�646-�7�6), Sopenhaueri, karl gustav iungi (�875-�96�) da sxva. laboratoriaSi gamoyvanili universaluri adamianis, ho-monkulusis ideam mniSvnelovani adgili daikava goeTes `faustSi~; paracelsi Tavad doqtor faustis saxis erT-erT prototipad iTvleba. mis memkvidreobaze preten-zias acxadeben ara marto eqimebi, bunebismetyvelebi, filosofosebi, aramed gavleniani socialuri Teoriebis damcvelebic (rozenkroicerebi, faSistebi, komunistebi da a. S.).

paracelsis filosofiuri Teologiis Tanaxmad, romelsac xSirad iatrofilosofias (eqimis filosofias) uwodeben, RmerTis mier Seqmnili samyaro erTiani cocx-ali organizmia. adamiani mikrokosmosia makrokosmosSi. eqimi RmerTis Tarjimania, romelic sagnebSi RmerTis mier Cadebul Zalas aaSkaravebs da adamianTa mimarT mis gamoyenebaSi siyvaruliT xelmZRvanelobs.

Teofrastus bombastus aureolus filipus hohen-haimeli, paracelsad wodebuli, daibada Sveicariis pata-ra qalaq ainzidelnSi �49� wels gaRaribebuli Svabieli aznauris ojaxSi. misi gvari _ bombast (Tu bambast) ho-henhaimeli _ XII s.-dan ixsenieba wyaroebSi. mama, vilhelm

Page 119: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��9 -

hohenhaimeli (�457-�5�4), imave qalaqSi taZris eqimi iyo. mas, rogorc maSindel eqimTa umravlesobas, alqimia ita-cebda. deda amave taZars miwerili glexis ojaxidan iyo. ojaxs uWirda. patara paracelsi batebs mwyemsavda. gad-mocemiT, naxevrad SiSvel bavSvs batma sasqeso kvercxebi moawyvita. zogi amiT xsnis imas, rom qals mis cxovrebasa da nawerebSi araviTari roli ar uTamaSia. es araa swo-ri! is ki aRsaniSnavia, rom 9 wlis asakSi dediT daoble-buli paracelsi (deda SizofreniiT iyo daavadebuli) Tavis moZRvrebaSi dedas da `dedebs~ uwodebs yovelives pirvelsawyisebs da brZenT. mamam daainteresa patara Teofraste alqimiiT da botanikiT. 7-8 wlis asakidan Tan dahyavda, roca avadmyofebTan midioda. saxeli Svils ar-istoteles mowafis, bunebismetyvelis, botanikis fuZem-deblis Teofrastes (daaxl. �7�-�87) sapativcemulod daarqva. gasakviri araa, rom konkretulisaken, empiri-ulisaken miswrafeba da misi ndobac, paracelss adreuli asakidan daewyo da mTeli moRvaweobis manZilze gahyva. am safuZvelze esmoda mas alqimia, rogorc yvelafris dedebis, anu mizezebis Zieba. igi amtkicebda, rom eqimi-saTvis aucilebelia am dedebis ara marto alqimikosis laboratoriaSi Zieba, aramed balaxebSic, wyalSic, maRa-roebSic. man pirvelma SemoiRo wamlebisaTvis mineralTa da metalTa xmareba. miuxedavad mamis Tavdadebuli zrun-visa da Tanadgomisa, rasac paracelsi mudam madliere-biT aRniSnavda, man bavSvs deda mainc ver Seucvala. amas gulisxmobdnen, albaT, paracelsis sityvebi: `bavSvs ar sWirdeba varskvlavebi da planetebi, dedaa misi plan-etac da varskvlavic~.

es patara (�50 sm.) da susti agebulebis kaci saocrad energiuli da dauRalavi iyo. misi suli marTlac memkvi-dreobiT miRebuli raindulia. aseTad gviCveneben mas su-raTebi. uyvarda xmliT pozireba (iseve, rogorc nicSes, romelsac aseve avadmyofi sxeuli hqonda).

Page 120: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��0 -

tanmorCilobiT mas kants, Sopenhauers, rixard vag-ners (�8��-�88�), mose mendelsons (�7�9-�786) adarebdnen, Tumca ase patara, albaT, arcerTi ar iyo. Tavis sust sx-euls man, iseve, rogorc kantma, saocrad bevri gaakeTe-bina. igi bejiTad iTvisebs universitetSi SesvlisaTvis saWiro sagnebs da swavlas agrZelebs germaniis, safran-geTis da italiis universitetebSi. feraraSi, romelic XII s.-dan sauniversiteto qalaqi iyo da paracelsis dros renesansis erT-erT centrs warmoadgenda, paracelsi �5�5 wels iRebs medicinis doqtoris xarisxs. rogorc Cans, mas, iseve, rogorc ufro adre luTers, didad ar ainteresebda italiuri renesansi da arc aRorZinebis mxatvroba, romelic feraraSi kazimo turas (�4�0-�495), franCesko del kosas (�4�6-�478) da sxvaTa saxiT iyo war-modgenili. arc saerTo renesansuli devizi _ `wyaroebi-saken!~ _ izidavda; igi Tvlida, rom warsulidan is icoda, rac sWirdeboda, da amocanad masze maRla dadgoma ganiz-raxa. misTvis xelSeuxebeli avtoriteti arc platoni aris da arc aristotele; arc neoplatonizmi, romelic aRorZinebis moRvaweTaTvis saerTo msoflmxedvelobriv safuZvels warmoadgenda. masTan platonis, prokles, iam-blixosis saxelebsac ver SevxvdebiT. mkvlevrebs ukvirT, rom aseTi kaci platonisa da prokles mTargmnel da ko-mentator fiCinos dadebiTad axasiaTebs, magram aqve Cans, rom maincdamainc kargad ver erkveva mis moRvaweobaSi da TviT biografiaSi (�08 weli icocxlao). imasac aRniSnaven, rom misi filosofia struqturulad ar iyo neoplaton-uri. es ki imas miuTiTebs, rom reformacia da renesansi erTi da igive ar aris. romis kaTolicizms politikurad dapirispirebuli germaneli moazrovneebi ingliselebTan (mag., Tomas morTan da mis TanamoazreebTan) poulobdnen saerTos. oriveni romis eklesiisagan ganTavisuflebas miiCnevdnen umniSvnelovanes saqmed.

paracelsma renesansis kritikuli da antiavtoritet-

Page 121: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

uli principi ukiduresobamde miiyvana. misi pragmatuli humanizmis Tanaxmad, erTi uxeiro eqimi ufro sasarge-bloa, vidre mTeli klasikuri literatura erTad aRe-buli. mas eWvic ar epareba imaSi, rom antikur poetTa Soris yvelaze saxelganTqmuli bevrad CamorCeba eqim-Ta da bunebis mcodneTa Soris `yvelaze dabla mdgoms~. cnobili romaeli eqimi enciklopedistis, `medicinis~ av-toris aurelius kornelius celsusisadmi (daaxl. �5-50 ww.), romelic imperator markus avreliusis (��9-�99) piradi eqimi iyo, upiratesobis pretenzia paracelsma sakuTar metsaxelSic gamoxata: `paracelsi~ celsusze ukeTess, masze maRla mdgoms niSnavs.

mkiTxveli moelis, rom ase orientirebuli adami-ani hipokratesTan mainc naxavs Rirebuls, magram para-celss arc misi madlobeli surs iyos. aseTi umadurobiT SeSfoTebuli mkvlevrebi fiqroben, rom mas hipokrateze damyarebuli medicinis Rirebulebis uaryofaSi da me-dicinaSi savsebiT axali etapis dawyebis aucileblobis gamarTlebaSi isic `daexmara~, rom igi medicinis mama-mTavris Sromebs saTanadod ar icnobda. es, upirveles yovlisa, exeba `hipokrates korpuss~ da masze komentar-ebs. etyoba, paracelss hipokrates raRac daskvna ar moe-wona da erTianad uaryo didi eqimi da moazrovne. xSirad, rasac paracelsi hipokrates miawers, is am berZen moaz-rovnes ar ekuTvnis, zogjer ki is, rac sakuTari hgonia, hipokrates gavlenis kvals atarebs.

amgvari pretenziebis mqone kacs mtrebi rom hyavda, gasakviri ar aris. sakvirveli ufro isaa, rom mas erT-guli mimdevrebi da momxreebic ar aklda. es ki warmoud-geneli iqneboda paracelsis saeqimo praqtikis xelSesaxeb warmatebaTa gareSe.

samecniero xarisxis miRebis Semdeg, paracelsi TiTqmis �0 weli mogzaurobda mTel evropaSi _ ikvlev-da mis garemos, mTisa da baris, haerisa da wylis zemo-

Page 122: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

qmedebas adamianze. swavlobda mosaxleobaSi arsebul saeqimo codnas (gansakuTrebiT eklesia-monastrebSi da samkurnalo balaxTa SemgrovebelTa Soris). igi am mxri-vac hgavda did saeklesio da socialur reformators, luTers, romelic bibliis germanulad Targmnisas (ra-mac Tanamedrove germanul enas daudo safuZveli), moed-nebze da bazrebSi eZebda xolme saWiro sityvebsa da ga-moTqmebs. paracelsi amtkicebda, rom yvela qveyana da yvela mxare warmoSobs raRac specifikur avadmyofobas, romlis wamalic iqve unda daiZebnos.

�5�6, �5�7, �5�9 da �5�0 ww. evropaSi mimdinare brZo-lebSi paracelsi monawileobda rogorc samxedro eqimi. misi gulkeTiloba, dauzarebloba, uSurveloba yvelgan iCenda Tavs. Tu amas mkurnalobaSi warmatebebsac davu-matebT, gasakviri ar iqneba, rom mis saxels male daukav-Sireben legendebs.

amis Sedegia, rom am pretenziul axalgazrdas �5�4 wels qalaq zalcburgis eqimad daniSnaven. �5�5 wels iq man saavadmyofo gaxsna da patara laboratoriac moaw-yo. mis popularobaze isic miuTiTebs, rom aRorZinebis epoqis erT-erTi beladi erazm roterdameli paracelss werilobiT Txovs rCevas Tavisi avadmyofobis mkurnalo-bis Sesaxeb.

zalcburgSi paracelsis yofna germaniaSi glexTa omis periods daemTxva. mas glexobisadmi simpaTias da masTan kavSirs abraleben. misi social-politikuri Sexedulebani marTlac uaxlovdebodnen germaniaSi glexTa omis ide-ologis da beladis _ miunceris, aseve luTeris yofili mowafis, Semdeg ki mowinaaRmdegis, frankis Sexedulebebs. paracelsi miwaze kerZo sakuTrebis gauqmebis momxre iyo, radgan RmerTma igi yvelasTvis Seqmna. miuxedavad amisa, ajanyebul glexTa ganadgurebis Semdeg, mainc misi saeqimo warmatebebi daayenes wina planze da �5�6 wels paracelss qalaq bazelSi vxedavT. igi qalaqis eqimia da,

Page 123: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

maSindeli wesis Tanaxmad, imavdroulad universitetSi qimiis leqtoria. Cemberis avtoritetul „bibliografi-ul leqsikonSi` vkiTxulobT, rom, winaaRmdeg tradi-ciisa, paracelsi aswavlida germanulad da ara laTinu-rad. es ar moswondaT avtoritetebs, romelTac erCiaT im enaze ekiTxaT leqciebi, romelic xalxs ar esmoda. paracelss gamorCeuli studentebi saavadmyofoSi dahy-avda. avadmyofTan rom miiyvanda students, jer avadmyo-fobis istorias acnobda. es siaxle misi SemoRebulia. avadmyofobas pirovnebis saerTo mdgomareobasTan kav-SirSi ixilavda. eqimi kurnavs pirovnebas da ara mxolod mis fexs, anda xels, _ ambobda igi. gadmocemiT, xelmokle studentebs paracelsi materialuradac exmareboda. igi yvela Tavis siaxles gamowvevis saxes aZlevda. bazelSi leqciebis dawyebis win man studentebi ezoSi Caiyvana da yvelaze avtoritetuli tradiciuli saxelmZRvanelo _ didi tajiki eqimis da filosofosis _ avicenas „saaqimo wigni` sajarod dawva. amiT imis Tqma undoda, rom dogmad qceuli avicenas wignebi moeqcnen eqimsa da bunebas Soris. isini xels uSlidnen rogorc tradiciuli WeSmaritebis Semowmebas, ise axlis Ziebas.

paracelsis am gamowvevas luTeris mier vitenbergSi �5�7 wels romis papis bulis dawvas adareben. im SfoTian droSi, roca germaniaSi axali adamiani yalibdeboda da es romis eklesiisagan gamoyofis niSniT xdeboda, yvela maZ-iebeli Tavis saqmes bibliis sakuTar gagebaze afuZnebda da, amdenad, Teologiis ZiriTad problemebs ukavSireb-da. Zalian bevrs surda pirveli yofiliyo. maT Soris iyo paracelsic.

me luTeri ara var, _ werda igi bazelidan wasv-lis Semdeg qalaqis mesveurebs, _ me Teofraste var. is Teofraste (berZ., RmerTis gamomTqmeli), romelsac Tqven bazelSi kakofraste (berZ., sibinZuris mTqmeli) uwodeT. luTersac ukve karga xania aRar moswonda mis

Page 124: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��4 -

mier gamowveuli qariSxlis Sedegebi. Tavidan igi yvela adamianis uflebad Tvlida uSualo kavSiri hqonoda RmerTTan da, rogorc Tavad ambobda, mxolod wminda nawerebisaTvis (`sola scriptura~) daejerebina (e. i. imi-saTvis, Tu rogor esmoda piradad mas). aRmoCnda, rom misgan gansxvavebuli xedva bevrs aRmoaCnda. amitom iyo, rom luTerma jer kidev �5�0 wels Tqva: eqimebma avad-myofebs mouaron, Teologia ki me damanebono.

bazelSi paracelsi TandaTan afarToebs Tavisi kvle-vis sferos. iq man sulierad avadmyofi prof. Sileri gasinja da dawera gamokvleva „SeSlilobis warmoSo-ba`. XX s. fsiqoanalizis didi warmomadgeneli, k. iungi swored paracelss umadlis empiriuli fsiqologiis da fsiqologiuri mkurnalobis SemoRebas.

sapatio da Semosavlianma Tanamdebobam ver Secvala paracelsis xasiaTi. igi kvlav Seurigeblad icavda mas, rac WeSmaritebad miaCnda. �5�8 wels mas bazelis dato-veba mouxda. samuSaod qalaq niurnbergSi gadadis. kon-fliqturi situacia iqac male Seiqmna. im dros ameriki-dan Semotanili sifilisi Zalian gavrcelda evropaSi. mas „frangul avadmyofobas` uwodebdnen. savaWro saxlebs sifilisis samkurnalod amerikidan SemohqondaT guaiakad wodebuli xis qerqi. es mniSvnelovan biznesad iqca. par-acelsma am avadmyofobis Seswavla da kvlevis Sedegebis gamoqveyneba daiwyo. man daadgina, rom am xis qerqisagan damzadebuli fxvnili sifiliss arafers Sveloda. am avad-myofobis pirveli seriozuli kvleva da misi rigi maxasi-aTeblebis dadgena paracelsis damsaxurebaa. mis saxels sxva siaxleebic ukavSirdeba. guaiakis qerqiT movaWreebi aRSfoTdnen. maT sauniversiteto wreebSic ar gauWirdaT paracelsis mowinaaRmdegeTa moZebna. metic, maT iseTi gavleniani pirovneba uWerda mxars, rogoric iyo u. f. huteni. igi darwmunebuli iyo, rom am saSineli senisagan guaiakos qerqis fxvnilma gaanTavisufla. amis Sesaxeb sa-

Page 125: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��5 -

madlobelo wignakic gamosca, misi azriT, am saswaulmoq-medi wamlis Sesaxeb. es niurnbergis ambebamde karga xniT adre iyo, magram guaiakos fxvniliT movaWreebma maqsim-alurad gamoiyenes hutenis avtoriteti. huteni, cocxa-li rom yofiliyo, fxvniliT movaWreebs dauWerda mxars. paracelsma igi erTxel inaxula, rogorc eqimma. hutens ar moewona maRalfardovnad mosaubre, pretenziuli ax-algazrda. CaTvala, rom es eqimi Tavis gvars (bombast _ maRalfardovani, gapranWuli) amarTlebda.

niurnbergis qalaqis sabWom paracelsis Sromebis gamoqveyneba akrZala. bazelis datovebidan erTi welic ar iyo gasuli, rom paracelsma kvlav moxetiale eqimis cxovreba daiwyo. mis siaxleebs sxva qalaqebis univer-sitetebSic mtrulad xvdebian. ase moiqca parizis uni-versitetic, sadac paracelsi leqciebs eswreboda da kamaTSic monawileobda. paracelsis sikvdilis Semdeg, am universitetSi gamoica brZaneba, romelic doqtoris xarisxis CamorTmeviT emuqreboda yvelas, vinc ki para-celsis wamlebs da mis meTods gamoiyenebda. magram es wamlebi da meTodebi, Tu yovelTvis ara, zogjer mainc amarTlebdnen. es ki, rogorc wesi, qmnis legendebis sababs da amave dros aRviZebs kolegebis Surs.

venaSi, sadac paracelss mefec did pativs scemda, darCa legenda imis Sesaxeb, rom paracelsma sastum-ros patrons fulis Cveulebrivi erTeuli _ feningi _ oqrod gadauqcia, im pirobiT, rom sastumros patroni Tavis vaJs nebas darTavda colad moeyvana msaxuri qali, romelic TavdaviwyebiT uyvarda. es legenda dResac am sastumrosTvis kargi reklamaa.

kolegebis intrigebis magaliTad miuTiTeben xolme paracelsis mier badenis markgrafis _ filipe II (�5�7-�598) mkurnalobis ambavs. sasaxleSi paracelsi maSin moi-wvies, roca sxva eqimebma veraferi gaawyves. paracelsis mkurnalobis Sedegad avadmyofi momjobinda, magram es

Page 126: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��6 -

procesi sakmao xans gagrZelda. karis eqimma daarwmuna markgrafi, rom paracelsi gangeb Wimavda dros, raTa honorari gaezarda. markgrafma paracelsi gaaZeva hon-oraris gareSe.

unda aRiniSnos, rom paracelsi honorars ar moiTxov-da. eqims avadmyofi ise uyurebs, rogorc RmerTs, _ wer-da igi. roca eqimi honorars iTxovs, eSmakis saxes iRebs. paracelsis azriT, avadmyofma, Tu SesaZlebloba aqvs, Tavad unda dauniSnos eqims honorari da unda dauniSnos imdeni, ramdenadac afasebs eqimis daxmarebas. eqimoba paracelsisTvis Taviseburi religiuri saqmianoba iyo. yvela avadmyofi erT saavadmyofoSi wevs, _ amtkiceb-da paracelsi. es RmerTis saavadmyofoa. eqimi RmerTis Tarjimania da misi moadgile. mkurnalobis umaRlesi safuZveli ki aris adamianisadmi siyvaruli. paracel-sis moZRvrebis am aspeqts yuradReba pirvelebma, albaT, rozenkroicerebma miaqcies. isini fiqrobdnen, rom maTi aRmsareblobis miTiurma damfuZnebelma, qristian rozen-kroicerma TiTqosda daasrula luTerisa da paracel-sis fragmentebis saxiT darCenili nawerebi da yvelaferi daumorCila harmonias, rogorc kacobriobis saboloo mizans. Tu hipokrate fiqrobda, rom mkurnali ZiriTadad damkvirvebelia da mis SesaZleblobaTa mwvervali iqneba adamianis sikvdilis Jamis gansazRvra, paracelsisTvis es RmerTis Tavisufal nebazea damokidebuli da mas veravin gansazRvravs. eqimma, upirveles yovlisa, is unda gai-gos, avadmyofi gankurnebadia Tu ara, anu uSvebs Tu ara RmerTi eqimis Carevas. avadmyofi, romelic mTel Tavis imedebs medicinaze amyarebs, ar aris qristiani. sikvdi-lis sawinaaRmdego wamali ar SeiZleba arsebobdes, ar-amed mxolod avadmyofobis. ai, am wamlis moZebnaa eqimis saqme da mas veraviTari Teologi, rogorc Teologi, ver moZebnis. aq bunebis gulmodgine kvlevaa saWiro, raTa RmerTis mier bunebis sagnebSi da procesebSi Cadebuli

Page 127: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��7 -

SesaZleblobani gavigoT da gamoviyenoT. „eqimi aris bunebis yma, xolo RmerTi aris bunebis batoni`. Tu RmerTs ar surs, avadmyofs veraviTari eqimi ver uSve-lis. wrfeli rwmena da didi codna erTnairad aucilebe-lia eqimis warmatebisaTvis. eqimis ficic hipokratesagan gansxvavebuli saxiT Seadgina paracelsma. Tumca medici-nis fuZemdeblis gavlena aSkaraa. es gansxvaveba paracel-sis epoqis zneobis da adamianis uflebis gacnobierebis aSkaraa dokumenticaa. misi Sinaarsi aseTia:

vficav, Cemi saeqimo xelovneba srulvyo, misgan ar gadavuxvio, sanam RmerTi me am Tanamdebobaze eqimobas miboZebs; uarvyo yvela yalbi xeloba da moZRvreba me-dicinaSi; avadmyofze vizruno ufro metad, vidre Cems Tavze vizrunebdi, Tavad rom mWirdes raime; arc wamali davuniSno gansjis gareSe; fuli ar aviRo, Tu ar davim-saxureb; arc afTiaqars vendo brmad; arc bavSvze vix-maro odesme Zala; qalebs Tavad gavuwio daxmareba; ucxo wamali avadmyofs ar mivce, ragind mevedros.

aqve isicaa aRniSnuli, rom urwmunos, romelsac eqimi sZuls, ar umkurnalebs da sxva.

rogorc paracelsi ar erideboda tradiciul avto-ritetebs da maT damcvelebs, iseve mourideblad ute-vdnen mas mowinaaRmdegeebi. bazelSi yofnisas pamfle-ti dauweres da eklesiis karebze gaakres, Tanac iseT adgilas, yvelas rom daenaxa. am Tavawyvetil lanZRvaSi aseTi sityvebic iyo: „regveni viyo, Tu Sen imsaxurebde hipokrates Ramis qoTnis tarebas, anda Cemi Rorebis mwyemsobas, Se umaqniso, ratom imkob Tavs, Se kaWkaWo, moparuli frTebiT? Sens trabaxs, icode, mokle fexebi aqvs. da mainc ra gsurs Sens leqciebSi Tqva? Sen xom mxolod moparuli sulieri ganZiT arsebob? SenTvis saukeTeso iqneboda Toki, romelzedac SegeZleboda Tavi CamogexrCo, mas Semdeg, rac gaigeben Sens qosatyuilo-bas`. xelmowera: „saiqiodan`.

Page 128: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��8 -

paracelsis sikvdilis Semdegac ar Semcirebula da-pirispireba mis SemfasebelTa Soris. aq, erTi mxriv, uSiSar reformators vxedavT, romelic mravali raimes Semoqmedia, meore mxriv, gvixataven sakuTar fantazias ayolil alqimikoss, romelsac sasurveli ukve ganx-orcielebuli eCveneba da sxvebisganac moiTxovs amis dajerebas. am xazs XX saukunis cnobili argentineli mw-erali xose luis borxesis (�899-�985) „paracelsis vardi` amTavrebs. masSi paracelsi, rogorc alqimikosi, RmerTs Rirseul mowafes sTxovs. aseTi mowafe marTlac moadge-ba kars. mas frazebis mosmena ki ar surs, aramed faqto-brivi sabuTebi. igi moiTxovs, paracelsma mis Tvalwin vardi dawvas da Semdeg ferflidan aRadginos. paracel-si cdilobs saubari sxva mxriv waiyvanos. bolos igi aRi-arebs, rom amis gakeTeba ar SeuZlia. mowafe dacinviT stovebs paracelss.

mTavari Sromebi paracelss sicocxleSi ar gamouqvey-nebia. misi saxeli, ZiriTadad, mis saeqimo praqtikas da siaxleebis Sesaxeb mokle gancxadebs emyareboda. ga-moaqveyna mxolod oriode traqtati sifilisis Sesaxeb (�5�8 da �5�0 ww.). sikvdilis Semdeg laTinur enaze gamoica misi „labirinthus medikorum` (�55�). sxvebi xel-nawerebis saxiT vrceldeboda germanul da laTinur enebze. �589-�59� ww. germanelma mkvlevarma iohan iakob huserma (daaxl. �545-�594) paracelsis naSromTa krebu-li gamosca �0 tomad. SromaTa sruli krebuli �4 to-mad gamoica berlinSi �9��-�9�� ww. karl zudhofis (�85�-�9�8) redaqciiT.

pirvel msoflio omSi damarcxebuli germania, roca Tavisi aRorZinebisaTvis sulier wyaroebs wamoswevda, paracelsis memkvidreobas erT-erT pirvel adgils ani-Webda. �9�� wels gamoica huseris �0 tomiani gamocemi-dan g. axneris mier Tanamedrove germanulze Targmnili 4 tomi.

Page 129: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��9 -

paracelsis ZiriTad naSromebad iTvleba: „paramirum`, `paragranum~ da „filosofia sagaqs`. pirveli laTinuri kompoziti SeiZleba iTargmnos, rogorc „zesaocreba` (mi-rum _ saocreba); meore, yovelgvari sazRvris miRma mde-bare uRrmesi arsis wvdomaze (granum _ marcvali, birTvi) pretenzias gamoxatavs; xolo mesame _ „STamwvdomis fi-losofiaa` (sagaqs _ alRoiani, gamWriaxi).

mainc ras warmoadgens paracelsis moZRvreba, ro-melic oTx saukuneze metia ar asvenebs evropuli kul-turis warmomadgenlebs: eqimebs, Teologebs, filoso-fosebs, sociologebs, mwerlebs?

paracelsis iatrofilosofia aris adamianis Sesaxeb filosofiuri moZRvrebis _ filosofiuri anTropolo-giis erT-erTi saxe. igi miznad isaxavs samyaroSi ada-mianis adgilisa da misi SesaZleblobebis Sesaxeb das-abuTebuli Teoriis agebas. gamosavlad iRebs adamianis Sesaxeb eqimis mier dagrovil codnas, adamianis, rogorc mikrokosmosis Sesaxeb. misi azriT, mikrokosmosi (ada-miani) makrokosmosSia (samyaroSi), rogorc Sedegi Tavis mizezSi. samyaro da masSi yoveli arsebuli erTiania, rogorc organizmi. mikrokosmosi am organizmis imgvari nawilia, romelic simetriulad asaxavs makrokosmoss. adamians sakuTar Tavze dakvirveba, TiTqos, mikrokos-mosis gasaRebad aqvs, raTa aqedan gaigos RmerTis, ro-gorc yovelives transcendenturi (miRmuri) Semoqmedis namdvili arsi. mxolod am ori samyaros erTianobidan SeiZleba amovikiTxoT RmerTis is gageba, romelic ada-mianisTvis misawvdomia. xilul bunebaSi arsebuli sagne-bi Taviseburi gzavnilebia, Taviseburi asoebia, bunebis kanonebis da Semdeg ki Tavad RmerTis gasagebad. amde-nad, filosofia xiluli bunebis uxilavi struqturis amokiTxvaa. paracelsi alqimikosia, magram ara am ter-minTan dakavSirebuli gavrcelebuli azriT, romlis Tanaxmadac, alqimikosebi, ZiriTadad, filosofiuri qvis

Page 130: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��0 -

saZiebel fantastikur proeqtebs qmnidnen. paracelsi Zvel terminebSi axal Sinaars debs. amitom marTebulia azri, rom swored paracelsma daiwyo alqimiisagan qimiis ganTavisufleba.

alqimia paracelss esmoda, rogorc grZnobis orga-noebSi mocemul sinamdvilesTan mizandasaxuli, praq-tikuli mimarTeba. misi mizania RmerTis mier sagneb-Si Cadebuli saidumlo Zalebis da unarebis amokiTxva, Semdeg ki maTi adamianis, rogorc RvTis xatis da msgav-sis, sasikeTod gamoyeneba. alqimikosi adamianis jerar-suli saxelia, igi miTiTebaa ara imaze, rac aris faq-tobrivad adamiani, aramed imaze, rac unda iyos, radac unda gaxdes igi. es aris TeTri magia, _ amtkicebda para-celsi Tavis erT-erT ZiriTad naSromSi, romelsac „para-granumi` ewodeba. is upirispirdeba Sav magias, romlis warmomadgenlebsac surT Tavad gaxdnen RmerTi. TeTri magiis mizania gulwrfelad emsaxuros RmerTs. RmerTis samsaxuri isaa, rom gamoavlino sagnebSi RmerTis mier Cadebuli SesaZleblobani, erTi sagani meored aqcio da isini adamianis sasikeTod gamoiyeno. es ar aris raRac idumali da gaugonari. misi martivi gamovlinebani yve-las Tvalwinaa. paracelsi gvarwmunebs, rom alqimikosia mepure, romelic purs acxobs, mevenaxe, romelic Rvinos ayenebs, mqsoveli, romelic xelsaxocs qsovs. principu-lad amgvar amocanaTa rigSia filosofiuri qvis saidum-los amocnoba, adamianis spermidan laboratoriaSi uni-versaluri adamianis (homunkulusis) gamoyvana da sxva. paracelsis devizia: „Seiswavlo da ar akeTo _ es cotaa, Seiswavlo da akeTo _ aris didi da sruli.` qarTvel mkiTxvels, cxadia moagondeba rusTvelis (XII s.) sityvebi: „ara viqm, codna ras margebs, filosofosTa brZnobisa`.

eqimi-filosofosi qarTuli miTosis mindiasavi-Taa. mas unda SeeZlos gaigos mcenareTa da cxovelTa saubari, romlis saSualebiTac isini TavianT daniSnule-

Page 131: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

bas auwyeben adamians. es ena mravalnairia. igi saSuale-bas gvaZlevs sagnis sasargeblo Tviseba, romelsac ga-mocdilebaSi SemTxveviT wavawydiT, gamovikvlioT da misi regularulad gamoyenebis SesaZlebloba davadgi-noT, SemTxveviTi aucileblad vaqcioT. Taviseburi ena da Setyobinebaa wamlis msgavseba imasTan, risi wamalic is aris. magaliTad, kakali rom Tavis tkivilis wamalia, amaze migviTiTebs misi gulis ori nawilis naoWebi da ms-gavseba Tavis tvinis naxevarsferoebTan. amgvari rwmena aRmosavleTSicaa gavrcelebuli. cnobili samkurnalo wamali Jen-Seni miT ufro Rirebulad iTvleba, rac ufro hgavs misi Ziri adamianis tans. paracelss isic swams, rom garkveul sityvebs, garkveul sxeulebriv gamosaxule-bebs aucilebeli zemoqmedeba aqvT cxovelTa samyaroze. saxelganTqmul frang filosofossa da fsiqiatrs miSel fukos (�9�6-�984), romelic, garkveuli azriT, paracel-sis tipis moazrovne iyo, amgvari dakvirvebebis safuZv-lebis Zieba usargeblod ar miaCnia. mas paracelsis „arx-idoqsis magikadan` mohyavs sityvebi imis Taobaze, rom „gveli helveciaSi, algoriasa da SvedeTSi` erTnairad ufrTxis berZnuli sityvebis _ osi, osia, osis _ gagone-bas da sxva.

sagnebis Sinagan bunebas paracelsi xan sagnebis sik-eTes uwodebs, xan unarebs, xan kidev „sikeTes anu Zalebs`. isini RmerTma Tavdapirvelad varskvlavebSi Cado, Semdeg ki adamianis asageb masalaSi gaanawila. amitom ara marto adamiani, aramed samyaros yvela sagani aris waruvals na-ziarebi warmavali.

roca ca da miwa da yvelaferi maTgan Sedgenili daiSlebian, gvarwmunebs paracelsi, maTSi arsebuli sik-eTeni, anu Zalebi daubrundebian astralur samyaros, magram daubrundebian Tu ara isini transcendentur RmerTs, amaze paracelsi arafers ambobs. Tumca sab-oloo samsjavros Sesaxeb misi principebi am kiTxvaze

Page 132: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

dadebiT pasuxs moiTxoven. es ki mniSvnelovania paracel-sis neoplatonizmis filosofiasTan mimarTebis dasad-genad. aqac saqme gvaqvs oTxi elementisagan adamianis su-lis ganTavisuflebis Sesaxeb rusTveliseuli naazrevis analogiur ZiebasTan.

erTiani samyaros, rogorc adamianis samyofelad Seqmnilis, Semswavlelia paracelsis Teoriuli medicina, rogorc misi filosofiis mTlianobis gamomxatveli da Teologiisagan gansxvavebuli. igi mas oTxsvetian, anu oTx svetze damyarebul Teorias uwodebs. am svetebis, anu zogadi Teoriis ZiriTadi nawilebis urTierTmimarTebas paracelsi ase warmogvidgens:

es svetebi (filosofia, astronomia, alqimia, Rirseba), rogorc vxedavT, emyarebian RmerTs da bunebas, rogorc SualobiT da uSualod Sesaswavl sagnebs.

is, rasac aq paracelsi filosofias uwodebs, naTe-lia ar moicavs am terminTan dakavSirebul Tanamedrove gagebas. igi arsebiTad aris bunebis, rogorc maSindel gamocdilebaSi mocemuli sinamdvilis, anu dedamiwis kvleva. astronomia (Tumca varskvlavebic grZnobadad mocemulia) gansxvavebuli mecnierebaa, romelic as-

Page 133: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

tralur (da ara Cveulebriv) maTematikaze damyarebiT RmerTisa da samyaros SesaZlebel kavSirebs adgens. alq-imia am SesaZleblobebis praqtikuli ganxorcielebis cdaa; Rirsebis sveti zneobis problemebs Seiswavlis. igi winmaval mecnierebebze damyarebiT adgens imas, Tu ras SeuZlia adamianma gonebisa da nebis daxmarebiT miaRwios, rogorc zneobrivma arsebam. amrigad, aq warmodgenilia filosofia, rogorc Teoriuli medicinis sruli kursi, romlis mizania adamianis sxeulebrivi, sulieri da zneo-brivi gankurneba.

paracelsi 48 wlis gardaicvala qalaq zalcburgSi. es is qalaqia, sadac volfgang amadeus mocarti (�756-�79�) daibada. sikvdilis mizezad imas asaxeleben, rom metalebis Seswavlisas mZimed daiavada RviZli. igi zal-cburgis wm. sebastianes eklesiis SesasvlelSi dakrZales _ winaaRmdeg paracelsis anderZisa, romelic mokrZa-lebul adgilas dakrZalvas iTxovda. anderZi episkop-osma Secvala, raTa imisaTvis gaesva xazi, rom paracelsi Seurigda kaTolikur eklesias da moinania Tavisi prot-estantuli codvebi. saflavis qvaze laTinuri warweraa: aq ganisvenebs filipus Teofrastusi, medicinis gamor-Ceuli doqtori, romelic saocari xelovnebiT kur-navda sxeuls iseTi ganukurnebeli avadmyofobebisagan, rogoricaa mZime Wrilobebi, Wiri, nikrisi, wyalmanki da sxva. man mTeli qoneba Raribebs daunawila da seqtembris �4-e dRes sicocxle sikvdilze gacvala.

Sveicariasa da germaniaSi paracelsis araerTi sazoga-doeba arsebobs. xanmokle cxovrebis manZilze, man Tavisi grandiozuli gegmebidan cotas ganxorcieleba moaswro, magram misma wamowyebebma da gegmebma mTeli kulturuli evropa daainteresa da kvlevis perspeqtivebic dausaxa. rogorc didi germaneli qimikosi da eqsperimentato-ri iustus fon libigi (�80�-�87�) werda, „paracelsiT bunebis kvlevis axali periodi daiwyo. misi Secdomebic

Page 134: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��4 -

ki, misgan naxevari saukunis Semdeg, bunebismetyveleba-ze mastimulirebel gavlenas axdendnen`. goeTem Tavis „ferTa TeoriaSi` imedi gamoTqva, rom am „araCveulebri-vi sulisa da niWis adamianis mimarT axali epoqa ufro samarTliani iqneba, vidre winandeli`.

paracelsi gzas ukafavda da amzadebda im filoso-fiur Teoriebsac, romelTa didi warmomadgenlebi saTa-nadod ar afasebdnen mis Rvawls. germanuli filosofiis erT-erTi udidesi warmomadgeneli, klasikuri germanu-li filosofiis fuZemdebeli, kanti Tavis mravalricxo-van SromebSi Tu pirad werilebSi erTxelac ar axsenebs paracelss, magram misi uaRresad mniSvnelovani da no-vatoruli Teoria warmosaxvis Zalis, rogorc ZiriTadi SemoqmedebiTi Zalis (rogorc xelovnebis, ise mec-nierebis sferoSi) Sesaxeb sawyisebs paracelsTan iRebs. did germanel racionalists, kantis mier dawyebuli filosofiuri mimarTulebis mwvervals, hegels ar mo-swonda paracelsi, zogi misi debulebis bundovanebisa da araTanmimdevrulobis gamo. Tavad hegeli adamianis gonebis yovlisSemZleobis dauRalavi damcveli iyo da moiTxovda, yvelaferi logikurze daeyvanaT, anda mis-gan gamoeyvanaT. rac Seexeba paracelss, igi Tavisi epoqis gadasaxedidan Seecada erTian xedvaSi moeqcia adamiani, samyaro da RmerTi, ise, rom adamians SesZleboda Tavis Tavidan amoekiTxa samyaros yvela saidumloeba. amitom igi sxva winamorbedebze ufro uaxlovdeba hegelis rwme-nas adamianis gonebis SesaZleblobebis Sesaxeb. „araferia zRvaTa uRrmes fskerze da cis maRal gumbaTze, risi aR-moCenac ar SeeZlos adamians`, _ gvarwmunebda paracelsi. TiTqmis �00 wlis Semdeg, �8�8 wels, berlinSi logikis leqciebis dawyebis win hegelma msmenelebisadmi mimarT-vaSi aRniSna: samyaros dafarul arsebas Tavis TavSi ara-viTari iseTi Zala ar gaaCnia, rom Semecnebis siTamames winaaRmdegoba gauwios.

Page 135: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��5 -

4. sebastian frankis (1499-1542) filosofiuri Sexedulebani

XVI s. germaniis msoflmxdvelobrivi da filosofi-uri azrovneba araCveulebrivi intensiobiTa da mraval-ferovnebiT xasiaTdeba. erTsa da imave dros moRvaweo-ben erazmi da huteni, luTeri da kalvini, miunceri da cvingli, franki da paracelsi, Svenkfeldi da melanq-toni da sxva. am moazrovneTa Soris, wminda Teoriuli TvalsazrisiT da internacionaluri gavleniTac, yvelaze maRla erazmi idga. magram sakuTriv germanuli sulieri kulturis ganviTarebaSi centralur figuras, romlis mixedviTac izomeba sxva, warmoadgenda martin luTeri. luTeris moRvaweobis sawyiss periodSi, �5�0 wlamde, mis garSemo gaerTianda germanuli kulturis yvela si-cocxlisunariani elementi. ZiriTadi saerTo mizani iyo kaTolikuri eklesiis, e. i. romis batonobisagan germanu-li kulturis ganTavisufleba. amis Semdeg yvela Tavisi gziT midioda da, rogorc wesi, erTmaneTs upirispird-eboda. magram iseve, rogorc garegani mtris winaaRmdeg, maT antipapizmi aerTianebda, aseve umravlesobas Sinagani gamaerTianebeli mowinaaRmdege hyavdaT luTeris yofili mimdevris, reformaciis plebeuri fraqciis warmomadgen-lis, sebastian frankis saxiT.

didia frankis damsaxureba germanuli kulturis wi-naSe. igi yovelgvari oficialuri eklesiis da kerZo sa-kuTrebis winaaRmdeg mebrZoli mistikosi panTeistia, mS-vidobis mniSvnelovani Teoretikosia, ibrZvis adamianTa sruli TanasworobisaTvis. didia misi damsaxureba ro-gorc istorikosisa, romelic Seecada germaneli xalx-is sruli istoriis warmodgenas bibliuri noes vaJis, iafetidan dawyebuli. sayuradReboa frankis geografi-uli naSromi „samyaros wigni`, sadac igi, sxvaTa Soris, somxeTsa da kolxeTsac aRwers ludoviko de varTemas

Page 136: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��6 -

(daaxl. �470-�5�7) da iohanes bohemus aubanusis (VI s.) ma-salaze damyarebiT.

iSviaTia frankisTana martosuli filosofosi. mas devnidnen luTeric da kalvinic, keTilSobili erazmic da martin frextic (�494-�556). luTeranuli Teologiis warmomadgenlebi iseve gulmodgined devnidnen mas, ro-gorc papis momxreebi. verc erTi qalaqi ver bedavs didi xniT TavSesafris micemas am adamianisaTvis. mas saxels utexen rogorc ucodinars da uRmerTos. „Sxamiani biWi` (luTeri), „Tavqariani` (melanqtoni), „uWkuo da savsebiT uazro` (kalvini) da sxva salanZRavi sityvebi Tan sdevnen frankis naazrevis oficialur Sefasebas. miuxedavad amisa, franki saocrad bevris gakeTebas axerxebs. misi gamoqvey-nebuli naSromebis siuxve da mravalferovneba yovelmxriv garantirebul adamiansac SeSurdeboda. mas sazogadoebis garkveul fenebSi sakmao mxardamWeric hyavda.

sebastian franki daibada �499 wels Tavisufal qalaq donauvorTSi. �5�5-�5�7 ww. swavlobda ingolStadtis universitetSi. aqve iRebs xelovnebis bakalavris xarisxs. �5�8 wels axalgazrda bakalavri haidelbergSi dominikelebTan Teologias swavlobs. amave wels igi es-wreba aq gamarTul kamaTs luTeris debulebebis dasaca-vad. paeqrobas luTeric eswreboda, magram ar monawil-eobda masSi. Semdeg franks vxedavT augsburgis saepis-koposoSi, rogorc evangelist mRvdels, xolo ori wlis Semdeg, e. i. �5�8 wels, qalaq genesenis eklesiaSia. amave wels irTavs cols _ otilia behaims. es qali diureris mowafeebis, cnobili „uRvTo niurbergeli mxatvrebis` barTul (�50�-�540) da hans sebald (�500-�550) behaimebis da iyo. isini, rogorc franki, samebis uarmyofelni _ an-titrinitaristebi iyvnen. luTeris reformaciis Sedegma da Tavad luTerma franksac gaucrua imedebi. protes-tis niSnad frankma, �5�9 wels, Tavi daaneba sasuliero Tanamdebobas da cxovrobda rogorc Tavisufali mwe-

Page 137: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��7 -

rali. �5�8 wels niurnbergSi gamodis frankis naSromi „loTobis saSineli senis Sesaxeb`. niurnbergi am dros mniSvnelovani kulturuli centri iyo. �5�4 wels aq germanul enaze pirvelad Sesrulda wirva. sxvadasxva dros aq moRvaweobdnen ulrix fon huteni, diureri, vait Stosi (daaxl. �445/�450-�5��). hans zaqsic (�494-�576) frankis dros cxovrobda niurnbergSi. �5�0 wels aqve gamoscems franki naSroms „TurqeTis qronika da aRwera`. es sakiTxi maSin Zalze aqtualuri iyo mTeli evropisaT-vis. rogorc cnobilia, �5�9 wels TurqeTis jari venis kedlebTan idga. miuxedavad amisa, franki sruli obieq-turobiT aRwers TurqeTs da Turqebs. �5�� wels franki strastburgSia da scems Tavis erT-erT umniSvnelovanes naSroms „qronika, JamTaaRwera da istoria _ biblia da-sabamidan dRemde, �5�� wlamde`. aq gansakuTrebuli yur-adReba eqceva eresebis rols istoriaSi. �5�4 wels franks qalaq ulmis moqalaqed vxedavT. am wels igi or wigns aqveynebs: �. „kosmografia, anu qveynis yoveli nawilis WeSmariti aRwera`, romelic germanul enaze geografiis pirvel wigns warmoadgens da �. „paradoqsa` _ frankis ZiriTadi filosofiuri naSromi. amave wels Targmnis erazmis werilebs laTinuridan. �5�6 wels gamodis „is-toria _ biblia`, II gamocema, xolo �5�8 wels „oqros kidobani` da „germaniis qronika`.

qalaq ulmis mRvdeli martin frexti, romelic hai-delbergSi frankTan erTad swavlobda, qalaqis sabWoSi uCivlebs franks. saCivarSi aRniSnuli iyo, rom franki Tavis „paradoqsaSi` uaryofs rwmenasTan dakavSire-bul yovelgvar garegan atributebs, saRmrTo werilis gansakuTrebul mniSvnelobas da moiTxovs qristianebs Soris kerZo sakuTrebis mospobas. amave dros, melanqto-nis TxovniT, landgrafma filipe hesenelma qalaq ulms sayveduri SeuTvala frankisTana saSiSi adamianisaTvis TavSesafris micemis gamo. es iyo �5�4-�5�5 wlebSi. Tu ra

Page 138: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��8 -

didi iyo am qalaqSi Tavisufali azrovnebis SesaZlebloba iqidanac Cans, rom franki ulmSi rCeba da muSaobs. �5�9 wels fr. vernStraiTis fsevdonimiT franki aqveynebs wigns „mSvidobis sabrZolo wignaki`. amave wels franki iZulebulia datovos ulmi da dasaxldes bazelSi, sadac �54� wels gamoscems „andazebis krebuls` saintereso socialur-politikuri da istoriuli komentarebiT. am wels gardaicvala frankis meuRle. igi irTavs margarita bekins. misi mziTeviT yidulobs stambas da saxls. �54� wels xelmeored gamoscems „paradoqsas`. misi keTil-dReoba didxans ar gagrZelebula. franki gardaicvala bazelSi �54� wlis oqtomberSi.

frankis filosofiuri Sexedulebebis kvlevas ger-maniaSi ukve ori saukunis istoria aqvs. mas ikvlevdnen iseTi cnobili mecnierebi, rogoric iyvnen dilTai da leopold cigleri (�88�-�958), k. hageni da vil erix poi-kerti (1895-1969). ludvig andreas foierbaxi (�804-�87�) masSi germanuli materializmis did winamorbeds xedavda, romelic „germaneli spinozas` saxels imsaxurebs; karl marqsi (�8�8-�88�), fridrix qristof SloserTan (�776-�86�) TanxmobiT, mas „did sebastian franks` uwodebda, romlisaTvisac qriste mxolod „adamianuri reformato-ri` iyo.

rusulenovani literatura frankis Sesaxeb Zalze mc-irea. igi, albaT, amoiwureba viqtor levinis weriliT „se-bastian frankis filosofiuri Sexedulebani`, romelSic, rogorc frankis cnobili mkvlevari da gamomcemeli zigfrid volgasti aRniSnavs, mravali faqtobrivi da Teoriuli Secdomaa. Cveni mizania frankis „paradoqsas` analizis safuZvelze, volgastis, dilTais da poikertis gamokvlevaTa gaTvaliswinebiT, vcadoT frankis adgilis gansazRvra germanuli filosofiuri azrovnebis ganvi-TarebaSi.

luTeris mier dawyebuli saqmis safuZvelze germanul

Page 139: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��9 -

kulturaSi yovelive tradiciulis da, upirveles yovli-sa, qristianuli religiis xelaxali Sefaseba, axleburi aTviseba daiwyo. amitom aq Taviseburad meordeba qris-tianobis Camoyalibebis periodis religiuri dapirisp-irebani. aq SesaZlebeli gaxda farTo gavrceleba mieRo oficialur qristianobasTan ise dapirispirebul pozi-cias, rogoricaa samebis uaryofa (antitrinitarizmi), eklesiis uaryofa da sxva. am brZolaSi bevri aTeizmi-saTvis sasargeblo saqmes akeTebda, magram es sulac ar niSnavs imas, rom isini aTeistebi iyvnen. yvela isini RmerTisaken ukeTes gzas eZebdnen. amgvar maZiebeli iyo frankic.

franki uars ambobs saeklesio samsaxurze, roca lu-Terma pirovnebisa da RmerTs Soris mosaSualeobaze kaTolikur eklesias uari uTxra, magram es roli sakuTar eklesias daakisra. frankma Tanmimdevrulad gaagrZ-ela luTeris dawyebuli saqme da logikurad mivida yovelgvari eklesiis, yovelgvari oficialuri sazoga-doebrivad savaldebulo religiuri Teoriis mizanSe-wonilebis uaryofamde.

Tavisi damokidebuleba maSin arsebul religiur mim-dinareobaTa mimarT frankma naTlad gamoTqva simReraSi, romelsac ewodeba „oTxi urTierTwakidebuli eklesiis Sesaxeb, romelTagan TiToeuls sxvebi ezizReba da sw-yevlis` (�5�0 w.). es eklesiebia: kaTolikuri, luTeranu-li, cvinglianuri da naTlismcemluri (anababtisturi). franki sxvadasxvanairad afasebs maT, Tumca yovel maT-gans emijneba. yvelaze metad igi kaTolikur eklesias akritikebs. kaTolikuri rwmena, misi azriT, mxolod garegnulia. eklesias mxolod piradi sargeblobisaT-vis, muclisaTvis iyeneben da adamianebs morCil mimba-Zvelebad, maimunebad aqceven. franki uaryofs ara mar-to eklesiis mizanSewonilobas, aramed wminda nawilebis Tayvaniscemasac, xatTa, an, rogorc Tavad ityvis, su-

Page 140: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �40 -

raTebis Tayvaniscemasac. igi amtkicebs, rom es biblias ewinaaRmdegeba. franki erT-erTi pirvelTagania, vinc pe-tre mociqulis, rogorc episkoposis, saqmianoba da misi mowamebrivi sikvdili sakamaTo gaxada.

rac Seexeba luTers, frankis azriT, misi naqadagebi Tavisufleba moCvenebiTi gamodga. man mxolod daangria Zveli da samagierod axali ver aaSena. amis Sedegad xalxi ufro gafuWda. cvinglianelebi misTvis ufro maxlo-belni arian, vidre aRniSnuli ori eklesiis warmomad-genlebi, magram franki arc Sveicareli reformatoris mimdevrad Tvlis Tavs. eklesiis damorCileba saero xe-lisuflebisaTvis frankisaTvis mainc RmerTis bunebis gaugebroba iyo, radgan adamianebs Tavs axvevda ofi-cialur da, amdenad, maTTvis garegnul da saziano rw-menas. franks arc is moswons, rom cvinglianelebi sxva mimarTulebebTan brZolas axarjaven Zalebs. naTlismcem-lebi yvelaze axloblebi arian frankisaTvis, rogorc Teoriuli TvalsazrisiT, ise pirovnuli kavSirebiTac. igi am devnil seqtas keTilganwyobili obieqturobiT aRwers xolme, rac maSin ar iyo ubralo saqme. maT sx-vebze ukeT esmiT, Tu ra aris RmerTi, magram mainc did yuradRebas uTmoben ritualebs, magaliTad, xelaxla monaTvlas wyliT da calke eklesiis Camoyalibeba surT. franks arc maTTan yofna surs. igi Tvlis, rom oTxive daSorebulia WeSmaritebas, sworad ar esmiT, Tu ra aris qriste da mama RmerTi (�4,��).

ra surs franks da rogori rwmena miaCnia WeSmaritad? amaze pasuxs vnaxulobT amave �5�0 wels gamocemul, mis mier gadakeTebuli naSromis _ „TurqeTis qronika da aR-wera` _ damatebaSi. franki wers: axal droSi sami rwmena warmoiSva: luTeranuli, cvinglianuri da anababtisturi. iqmneba meoTxe, romelic uaryofs garegnul qadagebas, wminda nawilebs, ceremonias, gankveTas, Tanamdebobas, rogorc iseT raimes, romelic saWiro ar aris da cdi-

Page 141: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4� -

lobs maT magier uxilavi sulieri eklesia daaarsos, romelic sulisa da rwmenis erTianobiT Semoikrebs Tanamzraxvelebs yvela xalxTagan da marTavs maT uxila-vi sityvis saSualebiT _ garegnuli saSualebebis gamoy-enebis gareSe.

am Sinagani, uxilavi eklesiis Camoyalibebis idea franks arasdros ar uaruyvia. ufro dawvrilebiT laparakobs igi masze �5�� wels, yofili luTeraneli humanistisadmi, iohanes kampanusisadmi (aqtiuri moRvaw. �6�0-�640) miwer-il werilSi. igi amtkicebs, rom RmerTs ar sWirdeba ada-mianis samsaxuri, igi erTnairia yoveli adamianis mimarT, qristiani iqneba Tu ara. asxvavebs „garegan qristes`, ro-melic aqamde swamdaT da „Sinagan qristes`, rogorc indi-vidis RvTaebasTan Sinagani kavSiris gamomxatvels, ramac yvela WeSmariti morwmune unda gaaerTianos yovelgvari saeklesio Senobis da oficialuri savaldebulo dawe-sebulebis, anda moZRvrebis gareSe. aqvea erTmaneTs da-pirispirebuli Zveli da axali aRTqma, rogorc garegani da Sinagani rwmenis gamoxatulebani.

frankis filosofiur naSromebSi gamoyenebulia an-tikuri, Sua saukuneebis da aRorZinebis epoqaTa TiTqmis yvela mniSvnelovani moazrovne, magram misi msoflmxed-velobiTi poziciis da misi filosofiuri debulebebis wyaro mainc maSindeli evropuli, upiratesad german-uli azrovnebaa. am wyaroTagan umniSvnelovanesia ger-manuli enciklopedisti erazm roterdamelis humanizmi da moZRvreba Semwynareblobis Sesaxeb, luTeris Teoria RmerTisa da adamianis pirovnuli mimarTebis Taobaze. yovelives, rasac franki iyenebs, am ori ZiriTadi wy-aros gavleniT iyenebs. istoriul moZRvrebebs Soris misTvis umniSvnelovanesia germanuli mistika, mocemuli iohanes tauleris (��00-��6�) naSromebSi da „germanul TeologiaSi`. didia frankze naTlismcemeli hans denkis (daaxl. �495-�5�7) gavlena. denkis da erazmis Sromebidan

Page 142: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4� -

frankTan yvelaze metia aRebuli. es Tanxmoba zogjer TiTqmis sityvasityviTia. denki amtkicebda, rom RmerTi mxolod keTilia, igi araa borotebis mizezi. codna, misi azriT, arsebiTad gansxvavdeba rwmenisagan da zneobrivad CaiTvleba mxolod is pozicia an moqmedeba, romelic sik-eTesa da borotebas Soris brZolis Sedegadaa mopove-buli. netari, denkis azriT, mxolod isaa, visac codvis Cadena SeuZlia da ar sCadis. frankis gansakuTrebul mo-wonebas imsaxurebda iohanes bunderlini (XVI s.), romlis wigni „ratom gaadamianda RmerTi` (�5�9) xazs usvamda ori sawyisis brZolas adamianSi, Tvlida, rom ormagi bune-ba adamianma codvaSi Cavardnis Semdeg miiRo. uaryofda eklesias da akritikebda Zvel aRTqmas.

franki ar faravda Tavis solidarobas cnobili espan-eli antitrinitaristis, mixail servetis (*�5��) mimarT. serveti �5�� wels strasburgSi Cavida; aq igi kapitos da martin butcers (�49�-�55�) ekamaTeboda. am dros gamoica servetis mistikuri antitrinitaruli wigni, maSindeli eretikuli literaturis erT-erTi yvela-ze sayuradRebo naSromi _ „samebis mcdarobis Sesaxeb`. Tavis Tanamoazred franki yofil luTeranels, kampanuss Tvlida, romelic Semdeg naTlismcemlebs dauaxlovda. kampanusis wigni _ „luTeranobis winaaRmdeg da im saSi-nel Secdomebze, romelTac qveynad mociqulTa Semdeg hqonda adgili` _ �5�7 wels gamovida. am naSrommac _ �5�7 wels gamovida. am naSrommac Seuwyo xeli frankis mier luTeranul eklesiaze da mso-flmxedvelobaze uaris Tqmas. agripa neteshaimelis wign-ma „okulturi filosofia` (�5�0) franks da, albaT, mis did Tanamedroves, paracelssac, moumzada Sexeduleba adamianze, rogorc mikrokosmosze, rogorc universumis centrze, romelSic yovelivea mocemuli da amitomac mas yoveli arsebulis Semecneba SeuZlia. agripa netes-haimeli neoplatonizmis did gavlenas ganicdida. misgan da hans denkidan eziara franki kuzanelis moZRvrebas

Page 143: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4� -

dapirispirebulTa erTianobis da ganswavluli arcodnis Sesaxeb. wyaroebze miTiTeba SeiZleboda gagvegrZelebina, magram es frankis originalobas Crdils ver miayenebs. igi Seecada mTlianobaSi moeyvana misi Tanamedrove da tradiciuli Sexedulebani da Seeqmna Tavisufali mor-wmunis da moqalaqis filosofiuri msoflmxedveloba, romelic RmerTis da sakuTari sindisis garda, aravis winaSe ar iqneboda valdebuli. frankis moZRvreba winga-dadgmuli nabijia panTeisturi filosofiis ganviTareba-Si, romelmac uSualod boemes panTeizmi moamzada, xolo iribad ki gavlena moaxdina barux spinozas (�6��-�677) filosofiis Camoyalibebaze.

luTeris Tavdapirveli moZRvrebis arsebidan gamom-dinareobda, rom yovel adamians ufleba aqvs saRvTo werilis sakuTari gagebis safuZvelze, yovelgvari saSu-alo instanciis gareSe, pirovnuli mimarTeba daamyaros RmerTTan. amasTan aucileblobiT iyo dakavSirebuli sruli Semwynareblobis idea da RmerTis Ziebis gzebis Tanasworuflebianobis aRiareba. luTerma orive am prin-cips uRalata da pirovnebasa da RmerTs Soris axali, protestantuli eklesia Caayena kaTolikuris magier. saerTod, reformatorebi inkvizitorebze naklebi sim-kacriT rodi uswordebodnen sxvagvarad moazrovneebs. SveicariaSi reformaciis erTpirovnuli mbrZanebelis, kalvinis moTxovniT cocxlad dawves espaneli anti-trinitaristi, serveti. franki erT-erTi imaTgani iyo, vinc luTersac daupirispirda da saerTod reforma-ciasac; WeSmaritebis ZiebaSi adamians, misi azriT, ori iaraRi aqvs: saxareba da sakuTari sulis simdidre. maT arsebiTad erTi da igive Sinaarsi aqvT. saxareba exmare-ba adamians Tavis TavSi amoikiTxos WeSmariteba. amitom SesaZlebelia, rom qristiani iyos isic, visac qristes Sesaxeb araferi gaugonia. germanuli mistikis tradiciis mixedviT, franki axali msoflmxedvelobis dafuZnebas

Page 144: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �44 -

cdilobs amqveyniurobisTvis zurgis SeqceviT, sakuTari sulis wiaRSi arsebuli SesaZleblobebis gacnobierebiT. amqveyniurze uaris Tqma aris sakuTar arsebaSi uarsayof sinamdvilesTan dakavSirebuli miznebis da Rirebulebebis uaryofa. esaa miuRebeli awmyos uaryofa sasurveli moma-vlisaTvis. esaa garegani adamianis, grZnobadi sinamdvil-iT datyvevebulobis uaryofa WeSmariti Rirebulebebis sasargeblod. frankis kvleva-Zieba zneobriv problema-Ta dafuZnebas isaxavs miznad. mas ar awuxebs samyaros fizikuri an maTematikuri kanonzomierebis aRmoCenis da maTi WeSmaritebis dafuZnebis problemebi. zneobrivi TvalsazrisiT, WeSmariti, e. i. swori moqmedebis maqsimis codna da Sesabamisi gadawyvetilebis miReba dafarulia ara im azriT, rom ar ician misi Sinaarsi an misi moTxov-nani. aramed im azriT, rom adamianebi sakuTar TavSi Zalas ver pouloben am moTxovnaTa Tanaxmad rom icxovron.

keTili da boroti yoveliveSia, rac konkretulad ar-sebobs. Cveulebrivi adamianebi sxeulebriv moTxovnilebas damorCilebulni cdiloben daasabuTon saerTo miznebis, SeCveuli egoisturi yofis WeSmariteba. am mizniT iyene-ben isini saRvTo werils. saRvTo werili ki mkvdari asoa, Tu mas wrfeli guliT ar mivudeqiT. misi teqstis mixed-viT, yvelaferi SeiZleba gavamarTloT. farisevlebma Zveli aRqmis kanonebis Tanaxmad acves qriste jvars. saRvTo werilis azri, amtkicebs franki, sxva araferia, Tu ara maradiuli miTiTeba imaze, rom WeSmariti ada-mianuri cxovreba amqveyniurobis, misi grZnobadi mxaris uaryofaSia. adamianebi ki mas egoisturi miswrafebebis gasamarTleblad iyeneben. „yvela ubedureba RvTis sax-eliT iwyeba`. sisastikes, kacis kvlas, omebs RvTis sax-eliT amarTleben. RvTis saxeliT imarTlebs Tavs beri, roca monazonTan cxovrobs. adamianebi cdiloben daamt-kicon, rom keTili RmerTi, romelic CvenTvis jvars ecva, Cven arafers gvavalebs. igi mxolod gvaZlevs fuls,

Page 145: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �45 -

qonebas, lamaz colsa da Svils. es adamianebi RmerTsac ki ar apatieben xorcielis winaaRmdeg galaSqrebas da mas eSmakad miiCneven. franki aq, albaT, luTers gulisxmobs, romelmac �5�8 wels monastridan gamoiyvana katerina fon bora (�499-�55�) da colad SeirTo, riTac sabolood gaau-qma reformaciaSi monazvnobis instituti. aman didi miTq-ma-moTqma gamowvia. bevri dResac am aqts mxolod luTer-is gadaWarbebuli seqsualuri ltolviT xsnis. frankis „paradoqsa` �5�4 wels gamovida da is SemTxvevas ar uSvebs xelidan, ironiulad gadahkras Tavis yofil kerps.

sxva sityvebiT rom vTqvaT, gvarwmunebs franki, ada-mianebs ar surT dainaxon jerarsi, maSinac ki, roca esmiT misi moTxovna. sityvierad SeiZleba aRiarebdnen kidevac mas, magram sinamdvileSi sawinaaRmdegosken iswrafvi-an. amgvari jerarsiseuli filosofiis amokiTxva unda franks saRvTo werilidan da sakuTari sulieri simdid-ridan. amodis ra im faqtidan, rom sazogadoebaSi ofi-cialurad saxelmZRvanelod aRiarebul principebsa da realur stimulebs Soris yovelTvis arsebobs winaaRm-degoba, franki Tavisi moZRvrebis ZiriTadi debulebebis gamomxatvel naSroms „paradoqsas` uwodebs. paradoqsi TavisTavad WeSmariti, magram realuri cxovrebis ukuR-marTobis winaSe uZluri debulebaa.

„paradoqss, sayvarelo megobrebo da Zmebo, berZnebi uwodeben debulebas, romelic miuxedavad imisa, rom sar-wmuno da WeSmaritia, mTeli qveynis da imaT mier, vinc ada-mianuri wesiT cxovrobs, sulac ar miiCneva WeSmaritad. magaliTad, debuleba imis Taobaze, rom mxolod brZenni da saTnoni arian mdidarni, anda, rom qristiani ar sco-davs da ar kvdeba; aseve, rom RvTis mcnebani advilia da maTi dacva Zneli ar aris, rom jvari, tanjva da daTrgu-nuloba bednierebaa; rom sikvdili gzaa da Sesavalia si-cocxleSi: metic, wamalia namdvili sikvdilis winaaRm-deg... da sxva` (�4,��).

Page 146: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �46 -

frankis „paradoqsaSi` mocemulia �80 amgvari de-buleba da maTi analizi. pirveli da ukanaskneli para-doqsi RmerTis Seumecnebadobaze miuTiTebs: �. „aravin icis, ra aris RmerTi` ; �80-e, „sityva, romelic sinaTle, goni da sicocxlea, ver iTmens raime adamianur sinaTles an ganmartebas`. TiToeuli, an naTesauri Sinaarsis para-doqsTa jgufi mocemulia laTinur da germanul enebze, rogorc dasamtkicebeli debuleba. amasTan erTxel damtkicebuli viTareba gamoiyeneba safuZvlad Semdgom paradoqsul debulebaTa dasabuTebisaTvis.

pirveli debuleba, „aravin icis, ra aris RmerTi`, tipur paradoqss warmoadgens frankisaTvis, radgan am debulebas yvela aRiarebs, magram yvela TavisTvis sa-surveli saxiT warmoisaxavs RmerTs da imowmebs mas Tavis gasamarTleblad. franki am terminis berZnul gagebaze miuTiTebs berZnulad: „para-doqsos` aRniSnavs imas, rac „doqsas`, anu gavrcelebul azrs ewinaaRmdegeba da ami-tom ucnaurad da araCveulebrivadaa miCneuli. cicero-ni, romelic frankisaTvis didi avtoritetia, paradoqss uwodebs moCvenebiT, erTi SexedviT, mcdar da uazro debulebas. franki arafers ambobs Zenonze, romelTanac pirvelad moxda amgvari debulebebis refleqsuri anal-izi. am termins Tanamedrove Teologiac iyenebs, magram gansxvavebuli azriT. prof. iozef ratcingeri _ dRes, romis papi benediqte XVI (*�9�7) _ paradoqss uwodebs debulebas erTi arsebisa da sami saxis Sesaxeb. misi az-riT, „yvelaze ufro paradoqsuli, amave dros, yvelaze ufro naTeli da mxsnelia`. frankisaTvis paradoqsi ra-cionalurad SeuZlebeli debuleba ki araa, aramed is-eTi, romelic dasabuTebiT ki dasabuTdeba, magram mainc ar sruldeba, realuri cxovrebis saxelmZRvanelo wesad mainc ar gadaiqceva.

franki mouwodebs ikvlion „sakuTari gonis suli-eri TvaliT`, e. i. „Sinagani adamianis TvaliT, romelic

Page 147: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �47 -

amqveyniurobaze orientirebuli xedvis sapirispiroa`. franki winaaRmdegia mikerZoebuli kvlevis, darwmunebu-lia, rom yovelives Tavisufali kvleva gaaerTianebs ada-mianebs uxilav sulier eklesiaSi.

franki mis mier paradoqsebad wodebul WeSmaritebebs realuri cxovrebisadmi imdenad dapirispirebulad mi-iCnevda, rom am dapirispirebas Tavisebur kriteriuma-dac iyenebda: Tu ginda gaigo, ras iTxovs saxareba, e. i. WeSmariteba, „daakvirdi Tu ras akeTebs brbo, ra swams mas da gaakeTe misi sawinaaRmdego` (�4,�6).

aris Tu ara umravlesobis Sexedulebebs da miswrafe-bebs dapirispirebuli es moazrovne filosofiaSi aris-tokratuli tendenciis gamomxatveli, razedac xSirad miuTiTeben specialur literaturaSi? visgan Sedgeba es brbo? mkvlevarTa rigi miiCnevs, rom franki aq mosaxle-obis dabal fenebs ar gulisxmobs. volgasts surs franki gaaTavisuflos amgvari braldebisagan da miuTiTebs, rom franki qedmaRlurad laparakobs ara mSromel masebze, aramed lumpenproletariatze, e. i. sazogadoebis yove-li fenis deklasirebul elementebze, romelic tvir-Tad awva sazogadoebas. volgasti imaze miuTiTebs, rom frankis SromebSi, gansakuTrebiT, „germaniis qronikaSi`, aSkaraa mSromeli masebisadmi siyvaruli da pativiscema. es sworia, magram arc imis uaryofa SeiZleba, rom franki glexTa omis damarcxebis Semdeg garkveul pesimizms mieca. vfiqrobT, am periodSi, frankisaTvis „brbo` aris mTeli qveyana, ramdenadac is (adamianebi saerTod) WeSmaritebas paradoqsad miiCnevs da eSmaks RmerTad Tvlis. amave dros, igive xalxi, igive qveyana, misi Sinagani sulieri aspeqtiT, anu masSi arsebuli Sinagani WeSmariti adamia-nis aspeqtiT, iqceva frankis pativiscemis da zrunvis sa-gnad.

aseve konkretul-istoriul midgomas saWiroebs fran-kis azri codnisa (mecnierebis) da xelovnebis uaryofis

Page 148: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �48 -

Taobaze. aq, rasakvirvelia, igulisxmeba sqolastikuri unayofo mecniereba da xelovneba, rogorc amaze mkv-levrebi miuTiTeben. magram saWiroa imis gaTvaliswinebac, rom franki mistikosia da RmerTis Seumecnebadobas aRi-arebs. amis gamo, misTvis codnis ganusazRvreli preten-ziebi miuRebeli iyo. miT umetes, gasaTvaliswinebelia, rom frankisaTvis RmerTi bunebis arsebas Seadgenda.

franks mohyavs senekas debuleba imis Taobaze, rom RmerTi da samyaro erTi da igivea, rom isini uerTman-eTod ar arseboben. es debuleba germanel moazrovnes SezRuduli panTeizmis azriT esmis. RmerTi bunebasTan aucilebel kavSirSia, misi arsebaa, magram mainc tran-scendenturia misadmi. „seneka da aseve petrarka, bunebas da gonebas zogjer RmerTs uwodeben, radgan RmerTis goni CvenSia, rac sikeTisaken da RvTaebrivi nivTierebi-saken svlaSi gadagvalaxvinebs Cvens sakuTar Tavs` (9�,��8-��9).

yoveli principulad agnostikuri debuleba Tavis TavTan winaaRmdegobrivia. frankTan es winaaRmdego-ba Seucnobad RmerTze msjelobis saxiTaa mocemuli. isic ver icavs bolomde RmerTis yovlismomcvelobis da Seumecnebadobis debulebas. franki RmerTs aSkarad iseT rames miawers, rac mis Semecnebadobaze laparako-bs. RmerTis definicia TiTqmis SeuZlebelia, radgan igi yovelgvar gansazRvrulobasa da konkretulobaze maR-laa, magram mas aRweren eklesiis mamebi: RmerTze Cven isic viciT, rom igi yvelaferia yvelaferSi. franki am debulebasac azustebs, rac RmerTis kidev ufro met Semecnebas gulisxmobs: „RmerTi aris da moqmedebs yove-liveSi codvis gamoklebiT`. es gamonaklisi, RmerTisagan garkveuli sferos gamoyofa, TiTqos misi gansazRvrebis saSualebas unda iZleodes. magram es RmerTis absolu-turobas safrTxis winaSe daayenebs. franki am siZnelis gadasalaxavad Zvel sqolastikur xerxs iyenebs: arara

Page 149: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �49 -

imis araraa, rom verafers ver gansazRvravs realuri az-riT. codva swored araraa. igi raime realuri rom iyos, maSin masSic iqneboda sikeTe da misi mizezi RmerTi iqne-boda. RmerTis bunebaSi sikeTis monizmi da, am azriT, arsebulisa da sikeTis gaigiveba frankTanac daculia da, amdenad, igi, principulad, neoplatonizmis poziciaze rCeba.

magram frankTan neoplatonuri monizmis gagebaSi, kerZod, araras cnebis gagebaSi, antikuri dualizmi iCens Tavs, rac neoplatonizmSi arsisa da ararsis dialeqti-kaSi aSkarad ar Canda. franki Tvlis, rom arara ar aris araraoba. samyaroSi rom boroteba arsebobs, amaSi brali RmerTs rom ar daedos, araras garkveuli, RmerTisagan damoukidebeli Tavisebureba eniWeba, riTac monizms safrTxe emuqreba. arara isaa, risganac adamiania Seqmnili RmerTis mier. misgan, rogorc materiisagan, gamohyva ada-mians codva, Tumca RmerTma am masalaSi mxolod sikeTe Seitana. yuradReba ar eqceva imas, rom es ukve RmerTis yovlisSemZleobis SezRudvaa. frankisaTvis aq mTavaria is, rom RmerTs ar dabraldes is boroteba, romelic ada-mianma sakuTari Tavisufali nebisyofiT unda daZlios. adamiani „wminda araradan Seiqmna` da misi bralia CvenSi codvis arseboba. rogorc vxedavT, araras mcire Zala ar hqonia. misganaa ganpirobebuli is, rom qveyana RmerTs upirispirdeba da WeSmariteba paradoqsad eCveneba.

aqedanac naTelia, rom Teologia Tanmimdevruli ma-Sin iqneba, roca RmerTs codvis, borotebis mizezadac gamoacxadebs da masSive dainaxavs orives, sikeTisa da borotebis arsebobas. es iqneba WeSmariti idealisturi panTeizmi, romelic materialisturis Sesavali iqneba. es Tanmimdevruli Teologia iqneba, radgan borotebis ararsebobis mtkiceba TavisTavad nakleb damajerebe-lia, da Tu is arsebobs, RmerTisagan unda iyos. amgvari RmerTi samyaros kanonzomierebas savsebiT daemTxveva,

Page 150: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �50 -

dakargavs eklesiisaTvis da gabatonebuli klasebisaT-vis gamosadeg funqciebs. amitom ambobda l. foierbaxi, rom `panTeizmi _ es Teologiuri aTeizmia, Teologiuri materializmia, Teologiis uaryofaa, magram Tavad Teologiis Tvalsazrisidan, radgan panTeizmi materias, rogorc RmerTis uaryofas, aqcevs RvTaebrivi arsebis predikatad, anu atributad~. am dones dasavleT evropis Teologiam boemes naazrevSi miaRwia. frankis azrovneba misi winasafexuria _ v. vaigelTan erTad. igi grZnobs amgvari poziciis logikur aucileblobas, magram ver bedavs masze damyarebas. RmerTs, amtkicebs franki, ara aqvs raime saxeli, radgan saxeli raimes raimesagan gas-asxvaveblad ixmareba. RmerTi ki yvelas arsebaa. am azriT ambobdnen ebraelebi, rom RmerTis saxeli gamouTqme-lia. igi arsebiTobis mimcemia yovelivesaTvis. mas raime konkretuli saxeli ar SeiZleba ewodos. am azriT upa-suxa RmerTma moses kiTxvas sityvebiT: „me var, romeli var!`. „paradoqsaSi` xSiradaa laparaki RmerTze, rogorc pirovnebaze, romelsac garkveuli neba da mizani aqvs, magram roca franki am sakiTxze specialurad msjelobs, misTvis amgvari warmodgenebi anTropomorfizmis Sedegad iTvleba. RmerTs ara aqvs neba, e. i. is arc personaa. igi kanonzomierebas uigivdeba. „RmerTi swored is aris, ra-sac is brZanebs`, xolo „is brZanebs siyvaruls, sikeTes da WeSmaritebas`. igi „arc aravis emsaxureba da arc aravis vnebs`. igi srulyofilebaa, romelsac araferi sWirdeba da Cveni sanToeba CvenTvisaa da ara RmerTisaTvis. araa swori, rodesac vambobT, rom RmerTi gvsjis. Cven Cvenive boroteba gvsjis da ara RmerTi. RmerTi „ucvlelia da uZravi`. amgvari RmerTi, cxadia, qristianuli ver iqne-ba. Tumca franks eWvi ar epareba imaSi, rom namdvili qristianoba, romelic yoveli keTili nebis adamianis sarwmunoeba da msoflmxedveloba iqneba, amgvari unda iyos. misi antitrinitarizmi da qristes miCneva adamia-

Page 151: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5� -

nis RmerTisadmi miswrafebis personifikaciad swored am mizans isaxavs.

rogoria frankis panTeizmi? am sakiTxze pasuxi mniS-vnelovania, rogorc saerTod panTeizmis, ise qristian-uli neoplatonizmis bunebis gasagebad. franki ambobs, rom yvelaferi RmerTSia da RmerTi yvelaferSia. aq „yvelaferi` ar unda gavigoT am sityvis pirdapiri az-riT, aramed, aq igulisxmeba is, rasac namdvili arsebo-ba miewereba. aranamdvil arsebobas, romelic araraoba araa, miewereba yovelive, rac uaryofiTi Rirebulebis da miswrafebis Semcvelia. frankis naazrevSi naTlad ikveTeba „Sinagani` da „garegani` qristes, Sinagani da garegani adamianis, keTilisa da borotis gayofa. stoel-Ta debuleba, rom samyaros saerTo gegmaSi yvelaferi sikeTea, Tumca konkretul pirovnebas is savsebiT sapir-ispirod eCveneba, marTalia, Zneli dasajerebeli, magram Tanmimdevruli mainc iyo. misi ZiriTadi nakli konkre-tuli pirovnebis Rirebulebis uaryofa da saerTo mizni-saTvis ubralo saSualebad warmodgenaa. franks surs, erTi mxriv, pirovnebis Sinagani arsebobis damoukide-beli Rirebuleba SeinarCunos, meore mxriv, adamianis Tavisufali nebisyofisagan gamomdinare boroteba RmerTs ar mieweros. igi cdilobs, sikeTis monizmi SeinarCunos imis saSualebiT, rom boroteba, rogorc materiisagan da mcdari miswrafebebisagan gamomdinare, uarsod, anu ararsad warmoadginos. rac arsia, is RmerTisganaa da keTilia, magram ararsic arsebobs, rogorc garegnuloba da mcdari orientacia. franki qristianobis daniSnule-bas swored am ararsis, am garegnulobis dasaZlevi gzis CvenebaSi xedavs. es ararsi, moCvenebiTi arsi, franks su-lac ar miaCnia advilad dasaZlevad. amisaTvis aucilebe-lia adamianma Secvalos Tavisi namdvili ZiriTadi ori-entacia sxeulebrivze da sxeulebrivTan dakavSirebul pirovnulze. adamianma sakuTari Tavis daZleviT unda

Page 152: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5� -

daZlios es garegnuli samefo, romelsac igi Zvel same-fos uwodebs. es samefo codviTaa ganmsWvaluli. „cod-va araraa da aararavebs`. Tu amas ar gaviTvaliswinebT, gaugebari iqneba frankis mtkiceba, rom RmerTis batono-ba xorcze arasgziT ar vrceldeba.

aSkara panTeisturi debulebebi frankTan yovelTvis aseTi SezRudvebiTaa mocemuli. amgvari msoflmxedvelo-ba, albaT, yvelaze ukeT winaaRmdegobrivi terminiT „pan-Teisturi dualizmi` SeiZleba gamoixatos. amgvari du-alizmi dasturdeba neoplatonizmSi boememde, romelic frankisa da spinozas panTeizms Soris dgas. unda iTqvas, rom es dualizmi Zalze gamWolia frankTan. monizmSi (pan-TeizmSi) borotis uarsoba miiRweva mxolod grZnobadi sinamdvilis da grZnobadi cxovrebis ararad, moCvenebi-Tad gamocxadebis xarjze. am araras anu moCvenebis same-foSi Sedis amqveyniuri batonoba, marTalTa (qristianTa) sikvdiliT dasja; isic, rom umravlesoba adamianis da ara RmerTis Tanaxmad cxovrobs da WeSmarit RmerTs eS-maks uwodebs. franki imasac ityvis, rom qveyana wyvdia-dia. axali rwmenis safuZvelze Zvelis xelaxla dabadebis gareSe, adamianic wyvdiadia. qveynis es RirebulebiTi „gaararaveba` da misi Zalumi dapirispireba WeSmaritebis samefosadmi, RmerTisa da Sinagani adamianisadmi, frank-Tan isea dakanonebuli da ontologizirebuli, rom gamoricxulia SesaZlebloba borotebis saboloo damar-cxebisa. es frankis pesimizmis ontologiuri safuZvelia. mas mxolod rCeulTa mcire jgufis arsebobis imedi aqvs, magram amis damajerebel dasabuTebas ver axerxebs. dama-jerebels Tundac sakuTari TavisaTvis, radgan qveynis miseuli aRwera xSirad gamoricxavs borotebis samefoSi marTalis arsebobis SesaZleblobas. am dapirispirebis maradiulobis sabuTad franki piTagoraze miuTiTebs, romelic saerTo Rirebulebebs ar Tvlida WeSmarit Rirebulebad da rCeulTa mcire jgufis gzis siswores

Page 153: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5� -

amtkicebda. piTagorelebi TavianT Sexedulebebs umala-vdnen masebs, rogorc uunaros maTi WeSmariti gagebisa. franki ki imaze wuxs, rom masebi maTTvis kargad cnobil WeSmaritebebs ar icaven. es rwmenis aristokratizmi pesi-misturi aristokratizmia, romelic, samwuxarod, miiC-nevs, rom qveyanas rwmenis mixedviT cxovreba ar SeuZlia. is araviTar privilegias ar iCemebs. „esaa yvela filo-sofosis filosofia, yvela qristianis qristianoba, rom Cven qveyanasTan da adamianTa umravlesobasTan ar vrCe-biT, farTo, kargad gatkepnili gziT ar mivdivarT` (�4,�8).

franki cdilobs gadalaxos dualizmi da borotSic RmerTis borotad gamovlena Tavad am movlenis bralad CaTvalos. magram amiT, problema ar gadaiWreba, radgan, amjerad mocemuli movlenis boroti buneba, romelic RmerTis sikeTes borotebad iTvisebs, warmoqmnis RmerTisagan damoukidebel samyaros. RmerTi qveyanas da adamians arafers ar aZlevs, _ irwmuneba franki. igi yoveliveSia, „magram yoveliveSi aris is, rac TiToeuls surs. Tumca RmerTi Tavad mxolod sikeTea, magram ara-vis aZalebs iyos keTili. igi is masalaa, romelsac, roca futkari iRebs mas yvavilidan _ Taflia, xolo roca oboba Seiwovs _ Sxamad iqceva`. RmerTis yovlisSemZleo-bis problema, cxadia, franksac awuxebs. amitom araTan-mimdevrulobas gverds ver uqcevs. marTalia, „RmerTs survili da neba ara aqvs`, magram vinc ra unda gaakeTos, mainc is sruldeba, rac RmerTs surs.

ramdenadac RmerTi borotSicaa, amdenad, boememde cotaRa rCeba. magram es „cota` principuli mniSvnelo-bisaa da franks ar surs misi gadalaxva, e. i. ar surs RmerTSi borotebis aRiareba. arc is surs, qveynad arse-buli borotebis wyarod RmerTi iqnes miCneuli, Tumca, rogorc „paradoqsaSi` ixsenebs franki mociqulis si-tyvebs: RmerTis nebis gareSe, Cveni Tavidan Tmis Reric

Page 154: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �54 -

ar Camovardeba. franks arc stouri warmoSobis da mas-Tan fausturad qceuli motivi akmayofilebs (romlis Tanaxmadac, boroti ganzraxva mainc RmerTis keTil mizans emsaxureba). igi spinozas msgavs debulebas wamoay-enebs imis Taobaze, rom RmerTSi araa SemTxveviTi an afeq-ti. magram mas ar unda SemTxveviTi mxolod Semecnebis Secdomad CaTvalos da uaryos misi mniSvneloba qveynis agebulebaSi. misi RmerTi „dafaruli RmerTia`, romlis sasufeveli qveyana da garegani adamiani ki ar aris, ar-amed goniTi samyaro, romlesac mxolod Sinagani adamiani xedavs.

roca saqme Segnebul refleqsias exeba, franki savse-biT naTlad dgas neoplatonuri sikeTis monizmis safuZ-velze. RmerTi misTvis ucvleli da uZravi wminda sik-eTea, magram es monizmi Tavis farul sisustes masTan ufro aSkarad avlens, vidre sxvebTan. es sisuste dual-izmis faruli daSvebaa. is, rom RmerTi yovelives sisavse da arsia, emyareba imas, rom misgan gansxvavebuli, e. i. boroteba, araraobad da uarsobad iTvleba, romelSic yovelgvari SemTxveviToba da afeqti Sedis. „damoukide-beli, uZravi da ucvleli RmerTi arsebobs yovelgvari adamianuri SemTxveviTobisa da afeqtis gareSe, uvnebod, uafeqtod, umiswrafebod, marad TavisTavTan toli, savsebiT sikeTe, marad megobari da Tavad siyvaruli`. es gansazRvreba naTlad gvagonebs spinozas, romelic, zo-gierTi mkvlevris azriT, icnobda frankis naSromebs. es msgavseba kidev ufro damajerebeli gaxdeba, Tu gavix-senebT imasac, rom spinoza RmerTs substancias uwo-debs. „igi yvela xiluli da uxilavi nivTis substanciaa`. franki TiTqos winaswar emijneba boemes mier RmerTis gagebas. RmerTi amgvari rom ar iyos, ambobs franki, „ma-Sin RmerTSi erTsa da imave dros iqneboda sikeTe da boroteba`. aq naTelia, rom borotebis uarsobis deb-uleba refleqsurad gadalaxuli araa, Tumca sakiTxis

Page 155: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �55 -

analizis dros yvelaferi iqiTken midis, rom es debule-ba gadailaxos RmerTSi borotebis arsebobis daSvebis safuZvelze. ganviTarebis TeoriaSi da msoflmxedvelo-bis istoriaSic es Tvisebrivad axali safexuri iqneba, rac boemes saxelTanaa dakavSirebuli.

frankis moZRvreba adamianis Sesaxeb iqidan amodis, rom qveyanas, rogorc nivTTa erTianobas, msoflmxedv-elobrivi TvalsazrisiT, mniSvneloba ar aqvs. mas RmerTi marTavs. igi arc keTilia da arc boroti. sul sxvaa ada-miani. mas Tavisufali neba aqvs, e. i. sikeTesa da borote-bas Soris amorCeva SeuZlia. franki cdilobs, mas daabra-los qveynad borotebis arseboba da amave dros RmerTis yovlisSemZleoba SeinarCunos. platonma marjved Seadara RmerTi mzes. RmerTi mzesaviT erTnairad anaTebs karg-sac da cudsac. erTnairad anaTebda igi petresac da iu-dasac. magram iudam daxuWa Tvalebi da ver dainaxa RvTis wyaloba. RmerTs, marTalia, veraferi aRudgeba win, ma-gram mas TavisTavad araferi ar surs. survili mas mx-olod CvenSi uCndeba; da am survils veraferi aRudgeba win. miuxedavad amisa, franki mainc ambobs, rom RmerTs ar surs aiZulos neba, ise, rogorc igi aiZulebs sagnebs. RmerTi nebis arCevans xels ar uSlis. qveyana, rogorc codvis samefo, am arCevanis Sedegia. magram franks arc is unda, rom es qveyana RmerTis nebas ar emorCilebodes. RmerTis pasuxismgeblobidan ganTavisufleba dualizms moiTxovs, misi yovlisSemZleoba ki borotebis arsebobis uaryofas, e. i. monizms, anda RmerTSive borotebis arse-bobis aRiarebas. franks arc erTis aRiareba ar surs da arc meorisa, misi mizani nebis Tavisuflebisa da RvTis nebis sayovelTaobis SeTavsebaa.

germaneli moazrovne am miznis miRwevas imiT cdi-lobs, rom nebas gadawyvetilebis miRebis srul Tavisuflebas aZlevs, Tumca es Tavisufleba ar exeba am gadawyvetilebis ganxorcielebas. Cveni gadawyvetilebis

Page 156: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �56 -

mixedviT moqmedebis Sedegi aRaraa Cvens neba-survilze damokidebuli, is RmerTis miTiTebas mihyveba. am azriT, „nebaSi yovelTvis ori ram aris: adamianis da RvTis neba`. adamiani Tavisufalia, rac surs, is amoirCios, magram ar aris Tavisufali moqmedebaSi. „amitomaa, rom RvTis neba sufevs caSic da miwazec`. RvTis sasufevelSi adamianis nebis adgili ar aris, ramdenadac is Tavisi Tavis batonia. am gzas Semdeg kanti mosinjavs, xolo fixte Taviseburad ganaviTarebs, roca moralsa da religias Soris kavSirisa da gansxvavebis dadgenas Seecdeba.

boroteba da sikvdili mxolod CvenSia, _ kvlav da kvlav imeorebs franki. mxolod Cven vewinaaRmdegebiT RmerTs. erazmisa da luTeris kamaTSi nebis Tavisuflebis Sesaxeb franki erazmis mxares iWers. luTeri, rogorc cnobilia, adamianis nebis TanSobil ganpirobebulobas icavda, melanqtonTan erTad. am safuZvelze, frankis azriT, borotebis arseboba savsebiT gaugebari iqneba. RmerTi gansazRvravs Cveni nebis gadawyvetilebis mixed-viT moqmedebis Sedegs. mizezs, Cvens survils da Sedegs, e. i. mis ganxorcielebas Soris arsebobs „uxilavi raRac`, romlis ZaliTac SedegSi iseTi Sinaarsic gvaqvs, romelic mizezSi ar iyo. esaa is safuZveli, rac Tavisuflebis SeuzRudavad uSvebs mizezebisgan Sedegis gansxvavebas.

mizezsa da Sedegs Soris arsebuli es mesame, anu RmerTi, sayuradReboa imdenad, ramdenadac mizezsa da Sedegs Soris dadgenil mkacr neoplatonur subordina-cias arRvevs, Tumca ar moxsnis mas, radgan es gansxvave-buli umaRlesi mizezis, e. i. RmerTis CareviT aixsneba.

adamianis neba absoluturad Tavisufalia arCev-anSi, magram ganxorcielebaSi ara. erTimeoris gverdiTaa adamianis da RmerTis Tavisufali nebani. franki aqac SemzRudvel garemoebas naxulobs. roca adamiani (mag., adami) borotebas airCevs, mere is aRaraa Tavisufali, sanam qristes daxmarebiT ar ganTavisufldeba, anu xe-

Page 157: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �57 -

laxla ar daibadeba. Tu boroteba araraa, maSin ratom sjis RmerTi adami-

ans ararasaTvis? pasuxi aseTia: mamac sjis Svils, roca araraTia igi dakavebuli. „raimes keTeba niSnavs sikeTis keTebas,` _ agrZelebs franki sofistikur dasabuTebas. amgvari dasabuTeba mas ar mougonia; is man memkvidre-obiT miiRo taulerisa da sxva Zveli mistikosebisgan, romlebTanac codva ararad iwodeboda. franks sikeTis monizmis dasacavad sxva argumenti ar gaaCnia.

RmerTs ar SeuZlia borotebis da codvis Seqmna, radgan isini araraa. RmerTma ki raRaca unda Seqmnas da ara arara. adamianis mier RmerTis Semecnebis sakiTxSi franki misdevs dionise areopagels da sxvebs, romelTac RmerTis Semecnebis umaRlesi xarisxi ganswavlul ar-codnaSi dainaxes. es gagebulia, rogorc RmerTisa da sa-myaros principuli dapirispirebis gacnobierebis safuZ-velze, sakuTari Tavisa da qveynis uaryofa da sruli mindoba RmerTisadmi. es RvTaebrivi arcodna mxolod amqveyniuri sazomiTaa uazroba.

frankis mistika da panTeizmi araa amqveyniurobis damamtkicebeli. mas sasowarkveTileba eufleba, roca RmerTsa da qveyanas erTmaneTs upirispirebs, RmerTis Sesaxeb adamianis codna imdenad mcdarad miaCnia, rom ay-enebs debulebas _ mavani „rac ufro mecnieria, miT ufro dabneulia`. amas is Tavis leqsSi „mecnierebi _ gzaabneb-ulebi` (�5�0) ambobs da „paradoqsaSic` imeorebs. fran-kis mkvlevrebs aqvT garkevuli safuZveli, roca franks mizologias abraleben. franki aq mxolod Teologiur codnas ar gulisxmobs, rogorc amas volgasti amtkicebs. man ver monaxa codnisa da rwmenis kavSiri da urTierT-gamomricxvelad miiCnia isini. „codna da rwmena erTma-neTs ver itanen`, „rwmena veraviTar kanons ver itans`. rwmenas da siyvaruls _ imeorebs igi Tavisi da luTeris saerTo maswavleblis iohan fon Staupicis sityvebs _

Page 158: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �58 -

verc sxvebisgan iswavli da verc werilisagan, Tu SenSi wminda suli ar aris. codna ki iseTi ramaa, risi swavlac SeiZleba da garegani adamianis, e. i. codvebis iaraRia. codna, rogorc raimes aucileblobiT gagebis preten-zia, RmerTis winaaRmdegaa mimarTuli. kanonic aseTive bunebisaa. kanons Tu davawesebT _ Tundac RmerTisave nebis saxeliT _ is RmerTis uarmyofeli iqneba. qristes gageba mxolod codvisagan, kanonisagan Tavisufali rwme-niT aris SesaZlebeli, _ imeorebs franki bernard kler-voelis sityvebs. rogorc Cans, glexTa omis damarcxebis Semdeg franks qveynad samarTlianobis ganxorcielebis yovelgvari imedi amoewura. is, rom igi Tavis geografiaSi, anda istoriaSi mSromel masebs siyvaruliT aRwers, am mo-sazrebas ki ar abaTilebs, aramed piriqiT. codna, kanonis daufleba, xom adamianis mier sakuTar Tavze damyarebis, misi TviTmyofobis saSualebaa? amis ki franks ukve aRar sjera. rac Seexeba praqtikul saqmianobas, xelobas, es, frankis terminologiiT, codna ki ar aris, aramed si-cocxlisaTvis aucilebeli moqmedebaa. igi codnad maSin iqceva, rodesac mis safuZvelze RvTis sawinaaRmdego an RvTis Semcvleli kanonzomierebis dadgena iqneba nacadi. praqtikuli moqmedebis aRiareba ar niSnavs rwmenis sa-pirispirod codnis aRiarebas, iseve, rogorc is gare-moeba, rom franki sapnis damamzadebeli ostati iyo, ar gamoricxavs mis misticizms. yvelafers, rasTanac adami-ans mimarTeba aqvs, ianusiviT orsaxovania, _ vkiTxulobT „paradoqsaSi`. masSi adamianis boroti neba da RmerTis keTili winaswarxedva xorcieldeba. „yvelafers ori saxe aqvs imis mixedviT, sxeulis poziciidan SevxedavT, Tu sulis`. sulis poziciidan SexedvisaTvis ki adamia-nis arsebiTi gardaqmnaa saWiro. adamianma Tavisi Tavi unda gadalaxos, radgan „rac adamianuria _ eSmakisganaa`, „yvela adamiani dawyevlilia. aravinaa netari maT Soris`. es exeba adamians, rogorc adamis modgmas, romelic dai-

Page 159: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �59 -

wyevla, radgan man RmerTs zurgi Seaqcia. saWiroa axali adamiani, romelic amjerad adams Seaqcevs zurgs da „xe-laxla daibadeba RmerTidan`. manamde ki, adamiani, ram-denadac sxeulisagan da gonisagan Sedgeba, ar SeiZleba savsebiT saTno iyos. amitom ityvis franki, rom „saT-nonic ki ar arian saTnoni`. gulwrfelnic ki mxolod sanaxevrod arian saTnoni. sulisa da sxeulis kavSiri es sicocxlis, xilulisa da uxilavis, Sinagani da garegani adamianis saocari kavSiria. Zveli adamiani RmerTis mier aris Seqmnili, axali ki RmerTisgan unda daibados, ro-gorc qriste.

garegan adamianSi mxolod sxeuli ar igulisxmeba. sxe-uli sulis gareSe umoqmedoa, e. i. adamianSi aris sxeuli, suli da goni (rogorc maT dapirispirebuli RvTaebrivi principi). sxeuli eqneba axal adamiansac, iseve, rogorc qristes hqonda igi. arsebiTi mniSvneloba aqvs imas, rom brZola sxeulsa da gons Soris orive adamianSia, oRond maT Soris sxvadasxvaa gabatonebuli. sapirispiro ki ar ispoba, aramed iTrguneba. axal adamianSi goni ki ar mo-spobs sxeuls, aramed daTrgunavs mas, ise, rom sakuTari interesebi ar ganaxorcielos. brZola or princips Soris mxolod sikvdilis Semdeg wydeba.

yvela adamiani Sinaganad erTnairia. germaneli, espan-eli, Tu Turqi mxolod garegnulad, tanisamosiT da qce-viT, e. i. araarsebiTad gansxvavdeba erTmaneTisgan. yvela erTnairad codvilia da yvelas erTnairad sWirdeba xe-laxla dabadeba. es principi uflebas mogvcems, RmerTs mama vuwodoT. RmerTma rom Segvqmna, es araa sakmarisi. xarazic qmnis waRas, magram misi mama rodia. saWiroa RmerTSi dabadeba.

debuleba imis Taobaze, rom yvela adamiani erTnairad codvilia, frankTan SemTxveviTi araa. esec ukidureso-baa _ RmerTis transcendenturobidan gamomdinare. igi adamianTa qcevis mowesrigebis TvalsazrisiT aSkarad

Page 160: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �60 -

dezorientaciis Semtania. franki, nicSes msgavsad, erTi ukiduresobidan meoreSi gadadis, ise, rom sapirispi-roTa gamaerTianebel safuZvels ver poulobs. igi xan Tavisufali nebis arsebobas amtkicebs da erT adamians obobas adarebs, meores ki _ futkars; xan ki yvela adamianis erTnairad codvilianobas amtkicebs. amgvari midgomiT mxolod amqveyniuris uaryofa da adamianis radikaluri gardaqmnis moTxovna sabuTdeba. magram raa gardaqmnis WeSmaritebis garantia? aseTi ram frankTan ar arsebobs, radgan adamiani mxolod ise xedavs Seucnobad RmerTs, rogorc mas esmis igi. gamodis, rom am axali gardaqmnis mizanic anTropomorfistulia. es winaaRmdegoba axlavs yvela Teorias, romelic Seumecnebadi RmerTis arsebo-bas uSvebs. Seumecnebadobis daSvebis SemTxvevaSi, cno-bierebis yoveli debuleba, misgan damoukideblad arse-bulis Sesaxeb, mxolod anTropomorfistuli SeiZleba iyos. am safuZvelze anTropomorfizmi gadaulaxavia.

nicSe da franki _ orive gulwrfeli maZiebelia. orive winaaRmdegobaSi vardeba, magram maTi miznebi sapirispi-roa. franki amqveyniurobis, biologiuris araraobas amt-kicebs da mainc misi aRiareba uxdeba. nicSe idealuris araraobas amtkicebs biologiuris sasargeblod, magram mainc misi gavlenis qveS rCeba. amis sabuTia mis mier ga-ziarebuli maradiuli wrebrunvis uZvelesi principi.

frankis mier paradoqsis dasabuTebis xerxi xSirad sofisturia. analizis Sedegad aRmoCndeba, rom parado-qsSi is Sinaarsi ar igulisxmeba, rac mas paradoqsaluro-bas aniWebda. aviRoT debuleba „RmerTi da bedniereba maT misdevs, vinc maT gaurbis`. qristiani zizRiT uyure-bs amqveyniur bednierebas, magram es bedniereba swored mas xvdeba wilad. Tumca es bedniereba ar aris is, rasac Cveulebriv am sityvis qveS gulisxmoben. „mas garegnulad araferi aqvs`. roca me ar minda raime mqondes, maSin ise maZRari da savse var misiT, TiTqos mqondes igi. xolo

Page 161: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �6� -

vinc amqveyniur bednierebas misdevs, mas, rac ufro meti aqvs, meti unda, e. i. mudam arqonebis gancda aqvs da, amdenad, gaurbis mas bedi da simdidre. amgvari Sinagani simdidris floba TiToeulma SeiZleba mxolod Tavis Tavs daumtkicos. sxvisTvis mas araviTari argumenti ar eqneba. realuri sinamdvile aqac xeluxlebeli rCeba. du-alizmi aqac naTelia, Tumca garegani da boroteba ara-raobad cxaddeba. yvelaze pesimisturi frankTan, albaT, aris antiqristes maradiuli batonobis aRiareba grZno-bad sinamdvileSi: „antiqriste kvlav cocxalia da, saer-Tod rom vTqvaT, araferi arsebobs iseTi, rac jerac misi wesis mixedviT ar iyos da ase ar iqneba aRsasrulamde`. amgvari msjelobis gverdiT, frankTan SevxvdebiT imis mtkicebasac, rom Tu vinme miaRwevs xelaxla dabade-bas, qristes WeSmarit gagebas, misTvis ar iqneba saWiro amqveyniurobaze uari Tqvas. „wmindasi yovelive wmindaa: Wama, sma, laparaki, dumili, simdidre, siRaribe, bavSvi, coli, Rvino`, Turme „maTi Secodebebic ki wmindaa`.

Secdoma da misi grZnobadi Sedegi frankisaTvis araa mTavari. mTavaria gadawyvetileba da misi motivi. qur-di qurdia aT guldens moiparavs is, Tu ass. zarali sx-vadasxvaa, magram codva erTnairia.

rogorc dilTaim aRniSna Tavis naSromSi „adamianis gageba da analizi me-�5-e da me-�6-e saukuneebSi` (70,85), franki religiis kantiseuli gagebis winamorbedia. fran-kis moZRvreba adamianSi ori sawyisis maradiuli brZolis Taobaze, damajereblad asabuTebs am azrs. Tavad kanti franks mxolod erTxel axsenebs, isic ara gamoqveynebul SromebSi, aramed anTropologiis xelnawerebSi. mas mos-wons cnobili germaneli pedagogi, iohan bernar bazedovi (�7��-�790) �774 wels qalaq desauSi „filantropinumis` damaarsebeli. bazedovs igi uwodebs enTuziasts, ro-melic saerTo sikeTes isaxavda miznad da sasargeblo saqmes akeTebda; franki ki „iyo meocnebe`. kants, albaT,

Page 162: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �6� -

ar moswonda frankis qristianuli anarqizmi.frankis social-politikuri Sexedulebani, „german-

uli Teologiis` avtoris da iohanes tauleris kvalad, qristianuli komunizmis gamarTlebas isaxavs miznad. igi xedavs sakuTrebis da sazogadoebis naklovanebaTa kav-Sirs, xvdeba, rom saxelmwifo SeuZlebelia sakuTrebis gareSe; magram, pirovnebis interesebidan gamomdinare, uaryofs kerZo sakuTrebas da saxelmwifos. „saerTo wmindaa, xolo Cemi da Seni _ uwminduri`. sakuTreba bunebis winaaRmdegia, rogorc amas Zveli qristianebi, papi klemens I (aRsayd. 88), tertuliane (�55-���) da sxve-bi amtkicebdnen. yvelaferi saerTo unda iyos, rogorc saerToa mze, wvima, haeri, Tovli da wyali. sakuTrebis arsebobas adamianis neba moiTxovs, roca igi RvTis ne-bas upirispirdeba da amqveyniuri miaCnia umTavresad. amas ukavSirebs franki cisa da jojoxeTis gansxvaveba-sac. caSi araferia kerZo, amitomaa iq mSvidoba da bed-niereba, jojoxeTSi ki yvelaferi kerZoa. mesakuTre eS-makad iqceva da jojoxeTia amqveynadac. sakuTrebis gamo arsebobs usamarTloba da omebi. ramdenadac sakuTreba pirovnuli nebis gadawyvetilebis Sedegad arsebobs, misi uaryofisaTvis sakuTari nebis uaryofa da RvTaebrivTan damTxvevaa saWiro, rac, iseve, rogorc stoelebTan, pirovnebis uaryofac iqneba. aq Taviseburad iCens Tavs is garemoeba, rom frankisaTvis, rogorc burJuaziu-li epoqis winamorbedisaTvis, sakuTreba pirovnulobis aucilebeli niSania. misTvisac, rogorc Semdeg hege-lisTvis, sakuTreba pirovnebis obieqtivaciaa. gamodis, rom sakuTrebis uaryofa saerTod amqveyniuri cxovrebis uaryofaa, xolo uamisod adamianis neba RmerTisas daem-Txveva, e. i. wyvets damoukideblobas.

es frankis poziciis saboloo Sedegia, magram man ar unda dagvaviwyos is, rom sazogadoebis da misi istoriis kvlevis procesSi franki mraval saintereso mosazrebas

Page 163: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �6� -

gamoTqvams. masTan Cven klasobrivi azrovnebis Canasaxebs vxvdebiT. isini Tavs iCenen gabatonebuli klasebis Sefasebisas, romelTac, frankis azriT, ukve dakarges sazogadoebisaTvis dadebiTi mniSvneloba. sazogadoebis oTxi wodebidan, rogorc franki ambobs, orma _ sasuli-erom da Tavadaznaurobam _ Tavisi dro moWama da mxolod negatiur movlenad iqca. moqalaqeebi da mSromeli xalxi, romelic aSenebs, saqonels uvlis, sakvebs awarmoebs da sxva, saWironi arian. frankis gansakuTrebul simpaTias imsaxurebs es meoTxe wodeba. rac Seexeba moqalaqeebs, franki maTSic gamoyofs or fenas, romelTagan mdidrebi „cdiloben daimonon Raribebi`. exeba ra Tavadaznauro-bas, franki cdilobs misi warmoSobis mizezebis axsnas. igi iTvaliswinebs sxvadasxva Sexedulebas da ayalibebs misi warmoSobis eqvs mizezs. saxeldobr, igi warmoiS-va: �. keTili adamianebisagan, romlebic sazogadoebaSi gavrcelebul mankierebas ebrZodnen; �. brbos ucodinro-bis safuZvelze; �. omSi maTi gansakuTrebuli mamacobis safuZvelze, romelTac Semdeg keTilSobilni ewodaT; 4. RaribTa damonebis safuZvelze; 5. zogi Tavadis gvari _ „RvTaebrivi Cagonebis` safuZvelze; 6. wminda tiraniis safuZvelze. franki yuradRebas aqcevs imasac, rom mef-esa da Tavadaznaurobas saerTo interesebi aqvT. keTili mefis an mmarTvelis ideals igi filosofosTa usafuZ-vlo gamonagonad Tvlis.

omebs da uTanasworobas franki saxelmwifo aucile-blobad miiCnevs. brZola mSvidobisaTvis da omebis wi-naaRmdeg, romelsac franki ase Seurigeblad awarmoebda, amave dros aris brZola saxelmwifos, rogorc insti-tutis winaaRmdegac. „qristianul saxelmwifos`, ro-melic am qveynad RvTaebriv wesrigs ganaxorcielebs, franki Tavis TavSi winaaRmdegobriv daSvebas uwodebs. igi uaryofs ara mxolod saxelmwifos, rogorc saerTo organizacias, aramed eklesiasac, rogorc sasuliero

Page 164: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �64 -

kanonmdebels. raime wesi, romelic saeklesio krebis sa-SualebiT savaldebulo kanonad iqceva, saxarebis suls ewinaaRmdegeba. ar arsebobs saxarebis savaldebulo ganmarteba. man yvelas gulSi uSualod unda imoqmedos. qristianoba, romelic savaldebulo kanonad da wesad iqceva, aRaraa qristianoba. „sityva, romelic sinaTle, goni da cxovrebaa, ver itans adamianur sinaTles da ganmartebas`. frankis qristianobac anarqistulia. am idealuri, sruli Tavisuflebis saxeliT ebrZvis igi sa-kuTrebas, omebs da yovelgvar oficialur iZulebiT or-ganizacias. omebis winaaRmdeg brZolaSi mas paracelsi hyavs TanamebrZolad, xolo winamorbedad erazm roter-dameli. erazmi da Semdeg luTeri asxvavebda samarTlian da usamarTlo omebs. paracelsisa da frankisaTvis ki yovelgvari omi borotebaa. franki xazs usvams omis mier adamianebis moraluri bunebis Seryvnas. mSvidobisaTvis brZola frankisaTvis adamianTa sruli Tanasworobis da zneobrivi srulyofisaTvis brZolaa.

5. valentin vaigeli (1533-1588)

filosofiis istoria, rogorc calkeul kulturul regionSi, ise masSi Semaval romelime qveyanaSi, mxolod imdenad arsebobs, ramdenadac misi msoflmxedvelobrivi kulturis sakvanZo punqtebs Soris gacnobierebul kav-Sirs amyarebs da am Ziebas erTiani procesis saxiT war-moadgens. germaniis patara qalaqi cSofaus protestanti mRvdeli, valentin vaigeli aseT kavSirs warmoadgens germanuli da evropuli kulturis or did warmomad-genels _ paracelssa da boemes _ Soris.

farTo ganaTlebis Teologi, popularuli mqad-agebeli, wynari da Tavmdabali luTeraneli mRvdlis gabeduli msoflmxedvelobrivi Ziebebis Sesaxeb, mxolod megobrebis viwro wrem Tu icoda. magram am ZiebaTa so-

Page 165: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �65 -

cialur mniSvnelobaze maTac ar hqondaT sruli warmod-gena. vaigelis sikvdilis Semdeg gavrcelebulma misma xelnawerebma mniSvnelovani inteleqtualuri moZraoba Seqmna germaniaSi. vaigelizmi gaxda gardamavali safex-uri paracelsis filosofiuri mistikidan da naturfi-losofiidan boemes filosofiamde, romelSic neopla-tonuri emanaciuri Teoriidan gansxvavebul, RmerTis TviTganviTarebis Sesaxeb moZRvrebas Caeyara safuZveli _ rogorc axali evropuli filosofiis erT-erT ZiriTad maxasiaTebels.

paracelsis erTguli mimdevari vaigeli Tavis Sro-mebSi gasagebi stiliT, germanul enaze, siZneleebis da-ufaravad, ganixilavda paracelsis mier gagebuli qris-tianobis Znel da xSirad bnel adgilebs. ar erideboda arc luTerTan dapirispirebas da qmnida ufro Sinagan da maRali donis mistikuri rwmenis atmosferos. rogorc Stiorigi aRniSnavs, Svenkfeldma, frankma da vaigelma warmoadgines Sua saukuneebis mistikis didi tradicia da luTeris rwmena (ramdenadac es ukanaskneli mistikosi iyo). koplstonis azriT ki, vaigeli cdilobda SeerTebina kuzanelis metafizika da paracelsis filosofia im re-ligiur misticizmTan, romelic nasesxebi hqonda ekhar-tis tradiciisagan. es Cans terminSi Fünklein („sulis naperwkali`). magram yovelive es iyo Zlier Seferili protestantuli pietizmis individualuri da antiekle-siuri saxiT, ris gamoc igi panTeizmisken ixreboda. didi gadaWarbeba ar iqneba Tu vityviT, rom paracelsis fi-losofia ara marto boemesaTvis, aramed, saerTod, ger-manuli kulturisaTvis ase Sinagani da gasagebi ver gaxde-boda vaigelis Sromebis gareSe. isic unda aRiniSnos, rom vaigelis mier qristianobis msoflio religiad gadaqce-vis SesaZleblobis gageba aSkarad enaTesaveba k. iungis ZiebaTa Sedegs _ daskvnas adamianis Sinagani mTliano-bis gasaazreblad qristes Sinaganobis, e. i. CvenSi sxe-

Page 166: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �66 -

ulebrivad yofnis gancdis aucileblobis Sesaxeb. vaigelma, frankTan erTad, aCvena luTeris mier ax-

algazrdobaSi wamoyenebuli, marTlac revoluciuri da yoveli pirovnebisaTvis mimzidveli principis saSiSroeba yoveli saxelmwifo religiisaTvis. igulisxmeba RmerTTan pirovnebis uSualo kavSiris SesaZleblobis principi. am stimuliT azvirTebuli religiuri grZnobis mosaTokad, rogorc cnobilia, luTers mis mier uaryofili kaToli-cizmidan bevri raimes gamoyeneba dasWirda. raSic misi yofili mimdevrebi, miunceri, franki da sxvebi ar daeTa-nxmnen. vaigelic maT xazs agrZelebs. masac usamarTlo-bad miaCnia socialuri uTanasworoba, adamianze adamianis sulier Tu socialur batonobaSi gamoxatuli (90,�6�). rogorc specialistebi aRniSnaven, vaigelis sasuliero moRvaweobis dasawyisSi germaniaSi ganaTlebis da zneo-bis done ise dabali iyo, rom xelisuflebac iZulebuli gaxda mdgomareobis gasaumjobesebeli gzebi eZia. ro-gorc Cans, luTeranobis gavrcelebamac ver SeaCera sa-suliero wreebSi im mankierebaTa zrda, romelzedac jer kidev bokaCo laparakobda Tavis „dekameronSi`. prot-estantebis mier RvTismsaxurTaTvis celibatis moxsna zneobrivi cxovrebis gasaumjobesebeli qmediTi saSu-aleba iyo, magram, materialuri sayrdenis gareSe, igi ar gaxldaT efeqturi. sasuliero pirebi maTi mwyalo-beli-marCenlebis arcTu sapatio msaxurni darCnen. xe-lisuflebam daiwyo mRvdelTaTvis xelfasebis momateba, skolebis daarseba da niWieri axalgazrdebisaTvis xelis Sewyoba. keTilSobilTa saswavlebelSi vaigelic adgi-lobrivi Tavadis wyalobiT moxvda. Semdeg, kurfiurst avgustis (�5�6-�586) gankargulebiT, laifcigis univer-sitetSi miiRes. garkveuli dro vitenbergis univer-sitetSi gaatara, sadac im dros melanqtonis Teologia batonobda. bakalavris xarisxi �558 wels miiRo; momdevno wels ki samagistro promocia gaakeTa (Tema cis usasru-

Page 167: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �67 -

lobis problemas exeboda). sakuTari poziciis dacvisas, mas aristoteles Sromebis uSualo da kargi codna ga-moumJRavnebia. kurfiurstis brZanebiT �� wlis vaigeli cSofaus mRvdelia. �567 wels misi saeklesio qadagebani yvelas moswonda, urTierTobaSic sanaqebo iyo. magram amave wels erT-erTi komisiis CanawerSi aRniSnulia, rom igi „kalvinizmSia eWvmitanili` (90,��). am dros luTeris memkvidreebs sxva protestantuli momdinareobebis gav-lenis zrda ukve kaTolikebze aranakleb awuxebdaT da xSirad amowmebdnen TavianT oficialur momxreebs.

vaigelis msoflmxedvelobis mTlianoba yvelaze ukeT Cans mis yvelaze cnobil naSromSi „Seican Tavi Seni`. delfos samisnos Sesasvlelis warwera „Seican Tavi Seni`, berZnul miTologiasTan am samisnos kavSiris gamo, gvafiqrebinebs, rom es principi filosofiaSi miTologi-idan gadavida; magram platonis gadmocema, brZenTa mier sakuTari naSromebis taZrisTvis Sewirvis da am principis taZris SesasvlelSi warweris gadawyvetilebaze, saber-ZneTSi miTologiis da filosofiis Tanarsebobis da TanamSromlobis saintereso aspeqtze miuTiTebs.

aSkaraa, rom sokrates mier am sakiTxis wamowevam didi biZgi misca azrovnebis ganviTarebas; _ raTa adamianSi (rogorc mikrokosmosSi) mocemuli Sinaarsi, sofistebis msgavsad, yvelafris gamarTlebis SesaZleblobisaTvis ki ar gamoeyenebinaT da azrovneba skepticizmisaken ki ar waremarTaT, aramed, Semecnebis relatiuri Sinaarsis analizis gziT, is daedginaT, Tu raa konkretuli ada-mianis WeSmariti sayrdeni, romlis arsebobis SemTxvevaSi adamianis cnobierebis Sinaarsi erTianobas inarCunebs da SeiZleba pasuxismgebelic iyos misTvis. es erT-erTi gzaa antikuri filosofiisa qristianobisaken.

ar unda dagvaviwydes, rom vaigeli gamarjvebuli protestantizmis germaniaSi moRvaweobs da, cxadia, icis luTeris uaryofiTi azri filosofiis Sesaxeb. amitom

Page 168: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �68 -

igi cdilobs daarwmunos mkiTxveli filosofiis saWiroe-baSi. vaigelis Tanaxmad, terminSi „filosofia` ar unda avurioT filosofiis Zveli da axali gageba. aravis ar unda aRizianebdes sityva „filosofosoba`. „filos` ber-Znulad siyvaruls, anda megobrobas niSnavs. „sofia` _ sibrZnes. aqedanaa filosofosoba. SeuZlebelia ufro RvTaebrivi da ufro maRali siyvaruli WeSmaritebisa, vi-dre qristeSi yofna. diax, qriste aris Tavad WeSmariteba. amitom, mkiTxvelo, nuRar Seicden Tavs gamoTqmiT „qris-teSi filosofosoba`. is araviTar vnebas ar mogitans. arc filosofosoba da „eTnikuri filosofia` unda avu-rioT erTmaneTSi, e. i. ar unda avurioT aristotele da wminda werili. arc is unda vTqvaT, rom es filo-sofosoba, rogorc adamisa da qristes Soris sakuTar TavSi arCevanis gakeTeba (da amgvari „Seican Tavi Seni`) CvenTvis miuwvdomelia. es arcaa saWiro, ramdeni uswav-leli gamxdara netari amgvari TviTSemecnebis gareSe? vaigeli amas ar uaryofs, magram miuTiTebs, rom maT, vi-sac surs iyos magistri, doqtori, wminda werilis mqa-dagebeli, maswavlebeli, xom ufro meti unda icodnen, vidre maTma msmenelebma da glexebma? rogor SeZleben isini am brmebis winamZRolobas? isic araa swori, vinc ityvis, yvelafer amas im qveynad viswavlio. radgan, rac meti gvecodineba am qveynad sikeTis Sesaxeb, miT ufro gagviadvildeba imqveyniuri cxovreba (90,��8). adamianis guli xom rwmeniT xdeba keTili. yovel mxriv sjobs ada-mianma am qveynad gaigos, „ra aris is bunebiT da rogor gardaiqmneba is da ra unda gaxdes wyalobis saSualebiT, qristesa da pavles moZRvrebis Tanaxmad` (90,��9).

„ekrZale Tavsa Sensa, romel ars suli Seni`, _ ase Seajama basil didma (��0-�79) sulisa da sxeulis mimarTebis problema. magram am mTavarma nawilma ada-mianisa (sulma), male Tavad mTelad yofnaze ganacxada pretenzia. suli, rogorc mikrokosmosi, da rogorc

Page 169: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �69 -

cnobiereba adamianisa, sxeulsac Tavis SinaarsSi aqcevs. es aranakleb sirTuleebis winaSe ayenebs sakuTari Tavis raobis maZiebel adamians. amis gacnobierebis erT-erTi Sedegi is iyo, rom dekartem, mecnieruli meTodis in-teresebisaTvis xelaxla gaTiSa isini „fsiqofizikuri paralelizmis` TeoriiT.

zemoaRniSnul Sromas _ „Seican Tavi Seni` _ vaigeli ase iwyebs: „am wignaks berZnulad ewodeba „gnoTi seau-ton`, laTinurad _ „kognoske te ipsum` da germanulad _ „erkenne dix zelbst`. igi miTiTebaa imaze, rom adamiani aris mikrokosmosi, RvTis udidesi saqme cisa qveS. igi aris patara samyaro da Tavis TavSi atarebs yvelafers, rac ki moiZebneba caSi da miwaze da agreTve miRma` (90.�67). es paracelsiseuli poziciaa da hohenhaimeli moazrovne, rogorc udidesi avtoriteti, yvelgan naT-lad Cans vaigelis naazrevSi. es pozicia aq ufro metadaa dafuZnebuli filosofiur-istoriuli da Teologiuri TvalsazrisiT, rac ufro gasagebs da ufro misaRebs xdis paracelsis ZiriTad debulebebs.

paracelsiseul pozicias vaigeli uSualod ukav-Sirebs aristoteles „metafizikis~ pirvelsave winadade-bas („yoveli adamiani bunebiT miiswrafis codnisaken`), rogorc udavo faqtobrivi viTarebis asaxvas. mas savse-biT bunebrivad miaCnia aristoteles am debulebis dakav-Sireba adamianis bunebis im gagebasTan, romelic saRmrTo werilSia mocemuli da dakonkretebulia pavle mociqulis mier. „da radgan yoveli adamiani Tavisi bunebiT Zalian miiswrafis codnisaken, advili gasagebi unda iyos, rom pirveli da upiratesi aris sakuTari Tavis sworad cnoba da codna; ara mxolod bunebis Tanaxmad, ramdenadac aq igi aris didi samyaros Svili, aramed, agreTve wyalobis mixedviT, radgan igi Svili da memkvidrea RvTisa qris-teSi. es ki imas niSnavs, rom man ara mxolod filosofiis mixedviT unda icodes da Seicnos sakuTari Tavi, aramed

Page 170: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �70 -

ufro wminda werilis mixedviT. es ornairi Semecneba aris ukeTilSobilesi adamianSi, radgan amiT gaigebs igi saidan modis, risTvis Seiqmna, rogor unda icocxlos da iqceodes, rogorc amqveyniur droSi, ise mis momdevno maradisobaSi` (90,�67).

am codnis WeSmariti gamoyeneba, sulac araa garan-tirebuli, miuxedavad imisa, rom igi RvTis wyalobiT mieca adams samoTxeSi, xolo angelozs _ caSi (igulisx-meba liuciferi). vaigeli fiqrobs, rom am TavisTavad WeSmariti codnis, araswori gamoyeneba iyo orives das-jis mizezi. adami gaamayda, roca gaigo, Tu ra Rirseba hqonda mas da ra SesaZleblobani. igi gvelma moatyuila da man „sakuTari Tavi ufro Seiyvara, vidre RmerTi`. amiT igi moswyda RmerTs. sakuTari TaviT aRtacebuli adami fiqrobda, rom isic iseTivea, rogoric RmerTi. amiT igi, iseve, rogorc RmerTs dapirispirebuli angelozi, mo-swyda RmerTs da oriveni ganidevnen samoTxidan. magram, dacemuli angelozisagan gansxvavebiT, adamma, amjerad, Tavisi naklovanebani da danaSauli gaacnobiera, moswyda sakuTar Tavs da RvTis wyalobiT miubrunda RmerTs. am-jerad sakuTari Tavis WeSmariti Semecneba daiwyo.

vaigelis azriT, es erTjeradi procesi araa, igi me-ordeba epoqebSi da pirovnebebSic. sakuTari codniT gaamayebas da RmerTisagan mowyvetas xedavda igi berZnu-li filosofiis bedSic. igi imeorebs pavle mociqulis cnobil sityvebs berZnuli filosofiis Sesaxeb, korin-Telebisadmi pirvel werilSi mocemuli versiiT: „war-moidgines, rom raRac icodnen, magram maT sinamdvileSi ar icodnen ise, rogorc unda codnodaT`. sakuTari Tavis WeSmariti Semecneba, rogorc sakuTar TavSi RmerTisagan gansxvavebulis TandaTanobiTi gadalaxva, vaigels netar Semecnebad da TviTSemecnebad miaCnia. maister ekhar-tidan momdinare moZRvreba, siRatakis upiratesobis TandaTan gacnobierebis Sesaxeb (TandaTan RmerTTan

Page 171: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �7� -

daaxloeba da bolos masTan pirovnebis sakuTrivis sru-li uaryofiT SeerTeba) aq srul ZalaSia. magram gansx-vavebiT ekhartisagan, araa wamoweuli „naperwklis` mo-menti. furklaini, ekhartTan, erTaderTi saSualebaa, raTa adamians, RmerTisagan gansxvavebuli meobis sruli uaryofis Semdeg, darCes misi specifikuri (sakuTari) ad-gili RmerTSi. es adgili arara ki araa, aramed is, rac RmerTisagan gansxvavebulis uaryofis Semdeg adamianSi darCeba _ is, rac masSia, rogor RmerTis „nawili`, anda rusTvelis sityvebiT Tu vityviT, rac aris is, rogorc „RmerTis wili`; anu is, risTvisac, ekhartis azriT, ara marto adamiani eZebs RmerTs, aramed RmerTic eZebs ada-mians. RmerTTan amgvari SeerTeba vaigelisaTvis mxolod qristeTia SesaZlebeli, romelic misTvis sibrZnisa da Semecnebis yvela ganZis gamaerTianebelia (90,�68).

marTalia, vaigeli am wminda RvTaebrivis aRsaniSnavad ar xmarobs sityva „funklains` (arc laTinur scintilla-s), magram gulisxmobs mas, roca TviT SemecnebaSi or arse-biTad gansxvavebul dones ganasxvavebs. pirvelia bune-brivi Semecneba, e. i. imis gageba, Tu raa adamiani, ro-gorc RmerTis mier miwis goroxidan (Erdenkloß) Seqmnili; meorea zebunebrivi Semecneba, anu imis gageba, rac am qmnilebaSi moxda, roca RmerTma masSi sakuTari suli STabera. vaigeli gamarTlebulad miiCnevs, rom adamiani, rogorc mikrokosmosi, Tavdapirvelad Seiswavlis Tavis sagans misi bunebrivi sami ZiriTadi nawiliT (sxeuli _ Leib, goni _ Geist da suli _ Seele). amaze vaigeli msj-elobs swored pirvel wignSi „Seican Tavi Seni`; meore naSromSi ki _ romelsac ewodeba „meore wignaki saku-Tari Tavis Semecnebis Sesaxeb` (90,�99) _ Seiswavlis imas, rac am RmerTis mier gaformebul miwierSi _ adamianSi _ moxda, roca RmerTma mas sakuTari suli STabera. pavle mociqulis damowmebiT, vaigeli amtkicebs, rom adamianSi ori sulia (Geist) da ori buneba. amitom amboben, rom ada-

Page 172: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �7� -

miani orjer ibadeba: erTxel mSoblebidan da meored ki RmerTisagan _ caSi (90,�7�). orive maTgans sami nawili aqvs (sxeuli, suli, goni). adamians adamianad mxolod RvTis mier STaberili suli aqcevs. uamisod isic mxolod cxoveli iqneboda. rogorc TiTqmis yvelaferSi, vaigeli aqac paracelss misdevs. paracelsis msgavsad asxvavebs igi adamianSi sxeulebrivs, rogorc miwiers da firmanen-turs (ciurs, varskvlavurs). igi imaSic darwmunebulia, rom realuria paracelsis mtkiceba imis Taobaze, rom arseboben Winkebi, oCopintreebi, haeris arsebani da sxva, romlebic ierarqiulad, cxovelebsa da adamianebs Soris arian. am arsebebs ara aqvT RmerTisgan naboZebi suli. yoveli adamianis individurobis gamosakveTad, vaigeli xazs usvams imas, rom suli adamians arc adamidan da arc misi mSoblebidan ar gadaecema, aramed TiToeul adami-ans uSualod piradad RmerTisagan. xilulidan uxilavis, miwieridan zeciuris, bunebrividan zebunebrivis kvlevis gzis arCevaSi, igi iSveliebs cnobil qristian Teologs, hugo wm. viqtorels (�097-��4�), romelsac miaCnda, rom TviTSemecneba caSi da miwaze yovelives Semecnebas niS-navs. magram mainc Tvlis, rom miwieris Seswavla imTa-viTve yvelafris Seswavlas niSnavs, kerZod ki imisa, Tu ratomaa gadasvla aucilebeli da ras efuZneba es gadas-vla. Tumca vaigels mohyavs ax. w. II s.-is filosofosis, demonaqs kviproselis azric, rom filosofosoba ada-mianma maSin unda daiwyos, roca sakuTari Tavi namdvilad Secnobili eqneba (90,�7�).

es ori Sexeduleba SedarebiT advilad Sesarigebelia, radgan orive aRiarebs adamianisaTvis orgvari, princi-pulad gansxvavebuli codnis saWiroebas, magram ufro rTulia sam terminTan _ sxeuli, suli, goni _ dakavSire-buli Sinaarsebis SeTanxmeba.

samiveni adamianis, rogorc bunebrivi, ise zebune-brivi arsebis aucilebeli Semadgeneli nawilebia, magram

Page 173: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �7� -

vaigeli xSirad cvlis maT rigsac da maTTan dakavSire-bul Sinaarssac (is xan „sxeuli-suli-gonze` saubrobs, xan ki _ „sxeuli-goni-sulze`) (90,�74). vaigeli msjelobs aseve „bunebriv gonze`, siderul, anu varskvlavur gonze, cxovelur gonze, „RvTaebriv gonze` (90,�8�). imasac am-bobs, rom konkretuli adamianis goni aris Tavad adami-ani. TiToeuli am terminis mniSvneloba Sesabamis konte-qstSi unda Semowmdes. ase marto germanul enaSi rodia. magaliTad, didi qarTveli mTargmneli efrem mcire (XI s.) areopagelis sakuTari Targmanis komentarebSi specialu-rad aRniSnavda, rom „berZulad ziari saxeli aqus sulsa uxilavsa masca da mSvinvierebiTsac` (��,�6�).

rogorc zogadad qristianuli msoflmxedvelobrivi Sinaarsisagan, aseve maSindel germaniaSi Teologiuri Ziebebisagan gamomdinare, gasagebia, ratom msjelobs vaigeli adamianis sxeulSi (tanSi) ori gonis, anu ori ba-tonis arsebobaze, romelTagan erTi bunebisganaa, meore _ RmerTisgan. paracelsis msgavsad, vaigelic miiCnevs, rom adamians sxeuli varskvlavebisgan aqvs; da Tu Cveni sxeuli mikrokosmosia, igi mineralebsac Seicavs da sxva cocxaliviT ikvebeba, mravldeba. yvela cxovelisgan ra-Raca aqvs TavisSi (balaxis, Tevzis, frinvelis da sxva. es filogenezis ontogenezSi gameorebis Taviseburi mix-vedraa). goni amqveyniurobaSi cxovrebisaTvis aucilebe-li gagebis, moxerxebulobis, maxvilgonierebis specifi-kuri erTianobaa. adamianisa da samyaros am erTianobas swavlobs kabala, romelsac vaigeli ratomRac gabalias uwodebs. paracelsi mas TeTr magias uwodebda (�,�09). es ori gansxvavebuli nawili adamianSi RmerTma SeaerTa da sikvdilis Semdeg adamianis TiToeuli aRniSnuli nawili sakuTar wyaros (dedamiwas da cas) ubrundeba, is-eve, rogorc mesame da umTavresi nawili _ suli (Seele) _ RmerTs (90,�75). am „nawils` vaigeli „adamianSi RvTaebriv sibrZnes` uwodebs, romlis Sinaarsis gacnobierebas

Page 174: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �74 -

„varjiSi da gaRviZeba esaWiroeba`. Cveni sxeuli saxlia imisi, rasac WeSmaritad warmoadgens adamiani. adamiani qmnis xelobas, xelovnebas. es misi gansjisa da gonebis nayofia da ara xelebi da fexebi. isini Sinaganis, uxilav-is xelsawyoebi, misTvis arian Seqmnilni (90,�84). amrigad, adamiani, rogorc mTeli samyaros Semcveli (makrokosmo-sis TavisSi Semcveli mikrokosmosi), meeqvse dRes Seiqmna da mas daemata is, rac samyaroSi ar iyo da mTel samyaros mis SemoqmedTan arsebiTad daakavSirebda, rogorc RvTis xati, adamiani xom, rogorc mTeli samyaros TavisTavSi Semcveli, amave dros samyaros, makrokosmosis xatia? adamians Semoqmedma sakuTari suli STabera. es axali aspeqtia. igi saWiroa samyaros gasulierebis da mis mier TviTSemecnebis gasagebad. adamiani Tvalia samyaros mier sakuTari Semoqmedis dasanaxad.

Cven iseTi Zlieri Semoqmedi gvyavs, ambobs vaigeli, rom man makrosamyaro erT muWSi, e. i. mikrokosmosSi moaqcia. adamiani, Tumca mTel samyaros TavisSi atarebs, mainc rCeba am samyaroSi (90,�78-9). amiT adamians eZleva msoflmxedvelobis Seqmnis SesaZlebloba. mas SeuZlia sa-myaroSi darCes da amave dros garedan, e. i. mis mier da-naxuli RmerTis poziciidan Sexedos samyaros. naTelia, rom vaigelisaTvis, paracelsis msgavsad, imas, risganac (bibliis Tanaxmad) RmerTma Seqmna adamiani miwa, Tu mtve-ri, Tu goroxi, Tu Tixa ki ar aris, aramed mTeli samyaro _ misi xiluli Tu uxilavi nawiliT. miwa, goroxi mTeli es didi samyaro, makrokosmosia (90,�8�), romelsac emateba RvTaebrivi suli. amis gamo vaigeli pirvel adamians ara dabadebuls, aramed Seqmnils uwodebs. vaigeli aq dausax-eleblad iyenebs sokratemdelTa debulebas, romelic neoplatonikosebma wamoswies _ „yvelaferi yvelafer-Sia`. ioane petriwi prokle diadoxosis Targmnisas am princips sruli saxiT wamoayenebs: „yoveli yovelsa Sina, xolo sakuTrebiT TiToeulsa Soris` (9,��).

Page 175: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �75 -

azrovnebis istoria xSirad aCvenebs, rom raime prin-cipi, romelsac Cven garkveuli miznis gasamarTleblad viyenebT, kvlevas Tavs axvevs sakuTar logikas _ iseTs, rogoric Cvens mizans ar Seesabameba. asea aqac. vaige-lisave moxmobili magaliTebidanac Cans, rom garkveuli Crdili adgeba adamianis gansakuTrebulobas. marto ada-mianSi ki ara, lobios marcvalSic „yvelaferi yvelafer-Sia`. adamianis TeslSi, romelic dedis saSoSi sulac ar aris am marcvalze didi, moqceulia adamianis yvela nawili _ Tvali, yuri, guli, Tmebi da a. S. asevea muxis rkoSic. masSi moqceulia didi raodenobis SeSa, fesvebi, totebi, uamravi rko da a. S. raki mxolod adamians aqvs, makrokosmosis xatobis garda, RvTaebrivi suli, igi ba-tonia samyaroSi. magram es batonoba ar aris TavisTavad garantirebuli adamianisaTvis. imisaTvis, raTa realu-rad gaxdes batoni, saWiroa adamianis mcdeloba da neba. vaigeli amas gamoTqvams debulebiT, romelic fixtes pozicias mogvagonebs: adamiani „aris batoni, Tu es misi nebaa`, e. i. Tu mas es namdvilad surs. mkvlevrebi am adg-ils gansakuTrebul mniSvnelobas aniWeben. volgasti-saTvis vaigeli aq gaucnobiereblad gadis idealisturi panTeizmis miRma (90,��0). es sakamaTo sakiTxia. albaT, ufro mniSvnelovania kavSiri saerTod germanul ide-alizmTan da, kerZod, fixtesTan, romelic amtkicebda, rom adamianisaTvis, rogorc gonieri arsebisaTvis, „ar SemiZlia` niSnavs mxolod Semdegs _ „ar msurs`. aq is igulisxmeba, rom Tu adamiani TavisSi myof absoluturs gaacnobierebs, mas yvelaferi SeuZlia _ Teozisis anu RmerTTan gaerTianebis CaTvliT. fixtesaTvis es imas ki ar niSnavs, rom erTi konkretuli adamiani sxva adamian-ebze batonobs, aramed imas, rom yovel adamianSi arse-bobs efeqturi qmediTi „me`.

azri imis Taobaze, rom RmerTma adamiani raime erTgva-rovani miwieri sxeulisagan (Tixa, Tu mtveri) ki ar Seqmna,

Page 176: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �76 -

aramed samyaros sxvadasxva nivTierebidan, SesaZlebelia paracelsis gavleniT gavrcelda aRmosavleT evropaSi _ kerZod, ruseTSi (paracelsi aRniSnavda, rom ruseTSic umogzavria). Sesaqmis rusul apokriful ganmartebebSi „rogor Seqmna RmerTma adami` aRniSnulia, rom RmerTma miwisgan Seqmna adamis tani, qvisgan _ Zvlebi, zRvisgan _ sisxli, Rrublebisgan _ azrebi, qarisagan _ sunTqva, ce-cxlisagan _ siTbo (�6,79).

Tavis mxriv, xiluli sxeuli sam nawilad iyofa: muce-li, mkerdi, Tavi. es aris bina, misi miwieri qoxi. adamiani xedavs TvaliT da laparakobs eniT. magram adamianSi ar-sebul siderul gons (Geist) eseni ar sWirdeba. igi Tavadaa Tvali, ena da moZraoba. piriqiT, es organoebi moqmedeben misi saSualebiT. mkvdarsac xom aqvs Tvali, ena, fexebi, magram masSi aRar aris goni, romelic Sinagan, uxilav ada-mians warmoadgens (90,�89). adamianis suli adamianSi aris Tavad adamiani. vaigeli imeorebs hugo wm. viqtorels, romlis Tanaxmadac, adamians samgvari Tvali aqvs: sxe-ulis, gonebis da gansjis. es mesame _ inteleqtis Tvali _ umaRlesia da adamiani misiT RmerTsa da angelozebs xedavs. mas SeuZlia ZiriTadad sxeulebrivi Tvali gamoi-yenos, e. i. cxovelTa doneze darCes; SeuZlia xelovne-bas da xelobas eziaros da praqtikaSi gamoiyenos, magram isic SeuZlia, rom sxva adamianebsac ajobos da sibrZ-nis, anu gansjis doneze da wrfel locvaSi Seumecnebadi RmerTi sakuTari Tavis zemoT dainaxos, angelozebi ki Tavis gverdiT (90,�90).

vaigeli grZnobad da goniT unarebze msjelobisas warmosaxvis mniSvnelobazec saubrobs. misi azriT, warmo-saxva (imaginatio) grZnobis xuTive organos saqmes akeTebs. imas warmoadgens, rac win ar gvidgas. warmosaxva eZebs imas, Tu ras emyareba samyaro _ gansxvavebiT gansjisa-gan, romelic xvdeba, rom samyaro arafers ar emyareba da mainc myaria. vaigeli grZnobs am unaris specifikas da

Page 177: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �77 -

amis xazgasasmelad Seele-sa da Geist-is gverdiT Semoaqvs mesame termini _ Gemüt (xasiaTi). warmosaxva yvelafers TavisSi atarebs. vaigelis TqmiT, warmosaxva aris Sinagani adamiani, varskvlavuri goni, varskvlaveTi adamianSi. adamiani gonebis (ratio) unars iyenebs, magram racio mainc warmosaxvaze maRla dgas. is xedavs da imecnebs imas, ra-sac warmosaxva ver xedavs da ver Seimecnebs (90,�9�). war-mosaxva drosa da sivrcis iqeT ver midis. vaigels surs Cveni cnobierebis unarebis diferencireba, magram amave dros maT Soris tradiciul emanaciur daqvemdebareba-sac icavs (zemoTas SeuZlia yvelaferi qvemoTas gareSe, magram ara piriqiT). gansjas SeuZlia sagnis danaxva gon-ebis gareSe, magram goneba amas ver gaakeTebs gansjis gar-eSe; aseve „gonebas SeuZlia warmosaxvis daxmarebis gareSe mravali sagani warmoidginos, warmosaxvas arafris Seqmna ar SeuZlia gonebis gareSe`. rac Seexeba warmosaxvas, mas SeuZlia moqmedeba garegani grZnobebis gareSe, magram es grZnobebi verafers Seqmnian warmosaxvis gareSe (90,�9�). amrigad, zemoTas Tavisufleba, e. i. sruli upiratesoba aqvs qvemoTas mimarT.

Semmecneblisa da Semecnebis sagnis mimarTebis vaige-liseul gagebaSi Cans Semecnebis aqtiuri roli da faq-tobrivi ganmsazRvreloba Semecnebis mier Semecnebis sagnisa, romelsac igi Gegenwurf-s uwodebs. es asaxvis tradiciuli Teoriis winaSe mdgari siZneleebis gac-nobierebis safuZvelze SemecnebaSi Semmecneblis aqti-urobaze („Semecnebis sagani iqmneba Semecnebis proces-Si`) gezis aRebaa, e. i. XIX s.-is germanuli idealizmisaken ekhartis gzis gagrZeleba.

vaigelis germanul idealizmTan Soreul naTesaobaze roca vmsjelobT, imazec SeiZleba mivuTiToT, rom vaige-lisaTvis SemecnebaSi Semecnebis sagani ar gansazRvravs Semecnebis Sinaarss. cnobilia, rom kantisaTvis Semecnebis sagani aigeba Semecnebis procesSi. vaigelisaTvisac igi

Page 178: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �78 -

ganisazRvreba Tavad Semmecneblis Taviseburebis mixed-viT _ rogorc vaigeli wers _ Semmecneblis „Tvalis gva-ris mixedviT`. magram vaigelisaTvis es araa aprioruli Semecneba. vaigeli imasac usvams xazs, rom erTi gvaris SemecnebaSi, iqneba es grZnobadi Tu goniTi (racional-uri), yvela adamianis Tvali erTnairi ar aris da erTsa da igives erTnairad ar xedavs. zogs naTeli Tvali da naTeli goneba aqvs, zogs _ bneli da naklovani. TviT umaRlesi SesaZleblobis Tvali (ocula mentalis) mraval-nairi gansxvavebebiTaa mocemuli adamianSi (90,�94-�95).

rogorc yvela ganviTarebul kulturaSi, germanul-Sic, terminebis da cnebebis mimarTeba erTmniSvnelovani ar aris. sxvadasxva periodSi, zogjer ki erTsa da imave dros, sxvadasxva avtori sxvadasxva termins iyenebs. Seele berZnuli psyche-s da laTinuri anima-s germanuli ekviv-alentia. Geist-i pneuma-s Targmani iyo, Semdeg sicocxlis princips aRniSnavda, ise, rom RmerTic, rogorc persona, ase iwodeboda. XVI s.-Si am terminebis „metoqe` iyo Gemüt-i, romelmac Semdeg ukan daixia da dRes SeiZleba iTargm-nos, rogorc xasiaTi, guneba (vaigelTan vxvdebiT Verstand des Gemütes-ac). amgvari terminebis cnebiTi Sinaarsi yov-elTvis konkretul konteqstSi unda dadgindes. magali-Tad, goeTes „faust`-Si laparakia Geist der Erdeda zwei Seele-ze adamianSi, hegelTan ki _ „gonis (Geist) fenomeno-logiaze`. hegelis am termins (Geist) qarTulad XX s.-is ormocian wlebamde Targmnidnen, rogorc „suls`. sax-arebis qarTul TargmanSi „samSvinveli` ewodeboda sunTq-vis organos, suls ki idealuris ierarqiaSi umaRlesi adgili ekava (adamianis sulidan suliwmidamde). efrem mcires azri amis Sesaxeb zemoT iyo aRniSnuli. rusT-velTan ki suli yvela cocxali arsebis maxasiaTebelia (avTandilis simReras ismens „yovli sulieri`). nikoloz baraTaSvili (�8�7-�844) saubrobs „borot sulze`. geron-ti qiqoZe (�885-�960) cdilobda xelaxla Semoetana „samS-

Page 179: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �79 -

vinveli` xmarebaSi, rogorc pirovnebis sulis aRmniSvne-li. am wignSi, gaugebrobis Tavidan asacileblad da, amave dros, terminebis gamoyenebis cvalebadobis saCveneblad, „sulsa` da „gons` frCxilebSi germanul ekvivalentebs davurTavT.

TiTqos cxadia, rom, Cveni nebelobisagan damoukide-beli sagnebis Semecnebis dros, Cvens cnobierebaSi Sinaarsi Tavad Sesamecnebeli sagnidan unda modiodes. es rom faqtiurad ase ar aris, amis saCveneblad vaigeli moixmobs yvela TeologisaTvis mniSvnelovan magaliTs: biblia yoveli bunebrivi Teologiis TavisTavad ucvle-li sagania. misi Semecneba da gageba marTlac sagnidan rom modiodes, maSin bibliis gageba yvela Teologs erT-nairi eqneboda Sesabamisi problemisaTvis. magram yvela xedavs, rom ase araa, yvela sakuTari Tvalis mixedviT afasebs biblias (90,�96). naTelia, rom ganmsazRvrelia ara is, Tu ra weria bibliaSi, aramed is, Tu rogor esmiT igi. asoebi TavisTavad arafers akeTeben, „Cven asoebis gansjam unda gviSvelos`, anu CvenSi qristesgan Sobilma axalma adamianma. vaigeli, aqac, emyareba adamianis, ro-gorc mikrokosmosis paracelsiseul gagebas, romelic kvlav boemes da germanuli idealizmisaken midis. ram-denadac yvelaferi CvenSia, mTavaria Cven SevZloT misi Semecneba, e. i. sakuTari Tavis Semecneba. mTeli xiluli, grZnobadi samyaro Cvens sxeulSia, xolo Cvens sulSi _ mTeli uxilavi samyaro. amdenad, maT saZebnelad arc caSi unda avbobRdeT da arc zRva unda gadavlaxoT. oRond esaa, rom Cven Tavad vuSliT xels Cvensave Tavs sakuTari dafaruli simdidris danaxvaSi, romelic „ufro didia, vidre ca da miwa` (90,�0�).

aq ori ramaa gasarCevi: is, rom yvelaferi CvenSia, SeiZleba CvenTvis principulad miuwvdomeli iyos. is-eve, rogorc, magaliTad, qvam ar icis da verc vera-sodes gaigebs, rom „yvelaferi masSia`, magram RmerTma

Page 180: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �80 -

es icis da SeuZlia masSi es yvelaferi amoikiTxos. igive SeiZleba iTqvas dedamiwaze yoveli arsebulis Sesaxeb. adamianisaTvis specifikuri isaa, rom mas SeuZlia, RvTis wyalobiT, Tavis cnobierebaSi, rogorc sxeulisa da su-lis momcvelSi, mTeli samyaro amoikiTxos. aqedan is ga-momdinareobs, rom adamianis TviTcnobiereba, princip-Si, SesaZlebelia daeuflos absolutur codnas. es ki isaa, rac hegels gacnobierebul miznad hqonda dasaxuli Tavis „logikaSi`, romelTan mimarTebaSic konkretuli mecnierebani „gamoyenebiT logikas` warmoadgendnen.

adamianis codvaSi Cavardnas arsebiTi cvlileba Seaqvs adamianis mier sakuTari SesaZleblobebis gagebaSi. vaigeli fiqrobs, rom, codvaSi Cavardnamde, adamians ar sWirdeboda im xerxebisa da unarebis floba, romelic sakuTari Tavis sarCenadaa saWiro. igi Tavisufali iyo. arc araviTari xeloba ar icoda, arc metyveleba SeeZlo. codvaSi CavardniT, es yvelaferi aucilebeli gaxda misTvis. es unarebi ki cisganaa adamianSi RmerTis mier Cadebuli. amitom, codvaSi Cavardnis Semdeg, adamiani varskvlavebs daeqvemdebara. igi iZulebuli gaxda eswav-la enebi, xeloba, xelovneba. gvelisgan SemoTavazebuli am codvis (rasac vaigeli Zvel adamTan aigivebs) gamo Cven varskvlavebs davemorCileT _ rogorc cxovelebi. qristes wyalobiT, roca Cven xelaxla davibadebiT, gan-vTavisufldebiT am morCilebisagan da Tavad „Cven gavba-tondebiT varskvlevebze` (90,�0�). esec aSkara paracel-siseuli xedvaa da iseve, rogorc paracelsTan, es (amave dros) bediswerisaganac ganTavisuflebasac niSnavs. es asea, radgan Cven ukve qristes vemorCilebiT, xolo qristes nebis varskvlavebSi amokiTxva ki, qristianis az-riT, SeuZlebeli unda iyos. asevea adamianis bedic. qris-teSi dabadebulis bedic SeuZlebelia amoikiTxo varskv-lavebSi, ramdenadac adamianic naziarebia Tavisuflebas. amitom amtkicebs vaigeli, rom morwmunes gzas veraviTari

Page 181: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �8� -

astronomi ver Seimecnebs (9,�04). mowmed ekhartis cno-bil mimdevars, taulers moixmobs. vaigels ar surs, rom es gaugon rogorc astrologiis (astronomiis) uaryofa. paracelsis mimdevarisaTvis es gamoricxulia. misi mizani mxolod isaa, rom rogorc WeSmaritma qristianma, adami-anze da mis bedze varskvlavTa zemoqmedebis Zalis gaab-soluturebis umarTebuloba uCvenos. varskvlavebi mniS-vnelovnad zemoqmedeben adamianze da mis bedze, magram Tavadac eqvemdebarebian RvTis nebas. qristes SeuZlia bedisweris Secvla. amitom SesaZlebelia varskvlavebis Tanaxmad moqandaked dabadebuli adamiani gamovides me-waRe, anda mqsovelad dabadebuli _ oqromWedeli da a. S.

qristeSi dabadeba vaigelisaTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania, radgan igi aigivebs keTils da borots, morwmunes da urwmunos. „boroti guli aris urwmuno`, xolo „rwmenis saSualebiT guli keTili xdeba` (90,��9). TavisTavad TiTqos Zneli ar unda iyos adamianma, Tanac erTxel ukve codvaSi Cavardnilma da dasjilma, sakuTar TavSi adamsa da qristes, anu sikeTesa da borotebas Soris airCios. magram TavisTavad es rTuli procesia da vaigeli cdilobs aCvenos, Tu ratomaa ase. es arCevani mudam raRac codnas emyareba. vaigeli miuTiTebs, rom Tu ar arsebobs raRac codna, raRac gageba, adamiani swo-rad ver gaigebs „pavlesa da qristes moZRvrebas`. Tumca amaze saTanadod ar amaxvilebs yuradRebas. Cven viciT istoriulad qristes jvarcmis Sesaxeb da realuradac ganvicdiT am ori sawyisis dapirispirebas CvenSi. adamiani xedavs, rom codva _ arc Tandayolili da arc Cveni, e. i. pirovnuli _ mainc araa im Zalis, rom mTeli Cveni arseba, mTeli Cveni substancia Seqmnas. aqedan gamomdinare, vaige-lisaTvis codva Cvens arsebasTan mimarTebaSi yovelTvis darCeba SemTxveviTad, aqcidenciad. sxvagvarad adamianis codvisgan gamoxsnis problemac arc iarsebebda. es imas

Page 182: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �8� -

niSnavs, rom adamianis gansxvavebul SesaZleblobaTagan es mxolod misi erT-erTi SesaZleblobis ganxorciele-baa. codvaSi Cavardna SesaZlebeli rom ar yofiliyo, adamiani Tavisufali arseba, e. i RvTis msgavsi da xati ar iqneboda da, amdenad, arc raimeze pasuxismgebeli. ase-Tive viTareba iqneboda im SemTxvevaSic, adamianis arseba, misi substancia codvas rom Seeqmna da misgan gamoxs-nis SesaZlebloba gamqraliyo. vaigeli icavs qristiano-baSi neoplatonizmis gavleniT gacnobierebuli sikeTis monizms da borotebis uarsobas. am azriT, vaigeli _ ekhartis, tauletis da luTeris kvalad _ inarCunebs pavle mociqulis princips adamianSi sikeTe-borotebis dapirispirebis Sesaxeb da safuZvels umzadebs kantis kategoriul imperativs (romlis Tanaxmadac, adamiani, ragind codvili iyos, mainc yovelTvis Seicavs TavisSi Seucvlel Rirebulebas da mxolod saSualebad aras-dros SeiZleba gadaiqces _ aramed yovelTvis unda iyos agreTve mizanic). adamiani, miuxedavad RvTis wyalobis aucileblobisa, Tavadaa Tavisi moqmedebis mizezi, Tavad am wyalobis miRebis azriTac. „araviTar garegan raimes ar SeuZlia adamiani dawyevlos, anda netari gaxados` (90,��0).

es probleba vaigels, an ekharts ar dauyenebia. av-gustines brZola pelagianelebis winaaRmdeg swored am problemas exeboda. Semdeg mas anselmi Seexeba naSromSi „ratom gaxda RmerTi adamiani?`

pelagianeloba sakmaod gavleniani mimarTuleba iyo IV saukuneSi. 4�� wels avgustines momxreebma saeklesio krebaze igi daamarcxes. magram es sulac ar niSnavda nebis Tavisuflebis Sesaxeb maT mier dasmuli problemis mox-snas Teologiuri diskusiebidan. beri pelagias (daaxl. �54-4�0/440). momxreebi (avgustine ukve gardacvlili iyo) icavdnen im azrs, rom, ramdenadac adamians Tavisufali neba aqvs da sakuTari gadawyvetilebiT Sescoda, es

Page 183: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �8� -

imas unda niSnavdes, rom mas SeuZlia sakuTari ZaliT daubrundes samoTxes, Seurigdes RmerTs, misgan axali wyalobis miRebis gareSe. Tu vaigelis am mcdelobas im si-maRlidan SevxedavT, rac evropulma kulturam kantis da Semdeg sartris TeoriaTa saxiT mogvca, unda iTqvas, rom vaigelis terminebi „maradiuli dawyevlilobis` da „mara-diuli netarebis` Sesaxeb, adekvaturad ver gamoxataven saqmis viTarebas; kerZod, swored imas, risi dasabuTebac vaigels unda: adamianis dacema ar yofila gamouswore-beli, e. i. mis substrats, mis arsebas didmniSvnelovani ziani miadga codvaSi CavardniT, magram igi mainc darCa pasuxismgebeli, e. i. adamiani, anu arseba, romelic mainc Tavisufalia garkveuli azriT. mxolod es iZleva misi aR-dgomis, anu qristeSi xelaxla dabadebis SesaZleblobas. adamiani amjeradac Tavisufali unda darCes (amjerad sikeTeSi) _ e. i. mas unda darCes imis SesaZlebloba, rom kvlav SeiZleba (SesaZloa) Secdes. winaaRmdeg SemTxvevaSi igi verc Tavisufali iqneba da, amdenad, verc adamiani _ radgan, Tavisufleba, misi dakargvis SesaZleblobis ga-reSe, qristianisaTvis adamians ki ara, angelozsac ara aqvs (amgvar xedvas ki xSirad moiTxovs vaigeliseuli gageba. magaliTad, roca igi maradiul tanjvaze, anda netarebaze, aseve qristesa da adamsa Soris amorCevaze msjelobs). Zveli da axali aRTqmis mTeli Sinaarsi, misi azriT, swored da yovelTvis or viTarebaze miuTiTebs: saxeldobr adamze, Tu rogor unda mokvdes igi CvenSi da qristeze, Tu rogor unda aRdges igi CvenSi da icxov-ros.

adami, anu miwieri adamiani CvenSi aris Cveni egois-turi midrekilebebis safuZveli (sakuTari Tavis siyvar-uli, sakuTari TaviT siamovneba, survili savsebiT iseTi darCes rogoric aris, Tavmoyvare, SurismaZiebeli da a. S.). amgvari marto is adami ki ar iyo, gveubneba vaigeli, romelic 4000 wlis win gardaicvala da hebronSia dasa-

Page 184: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �84 -

flavebuli, aramed misi yoveli Camomavali, romelsac jer kidev ar gardauqmnia sakuTari Tavi rwmeniT. man uari unda Tqvas sakuTar Taze, e. i. adamze sakuTar TavSi. es imas niSnavs, rom man ara sakuTari nebiT, aramed RmerTis nebiT unda icxovros _ uari unda Tqvas sakuTari Tavis siyvarulze, SeiZulos igi; eZebos ara sakuTari sikeTe, aramed sxvisi, uyvardes Tavisi mteri, loculobdes misT-vis. pavle mociquli TiToeuli adamianisagan moiTxovs amis gakeTebas.

vaigelis azriT, Tu adamiani SeZlebs amqveyniur, pirovnul interesebze gamiznuli sakuTari me, sakuTari TviTi daZlios, maSin adamiani _ iseve, rogorc erTxel iobi _ moipovebs aTasjer mets, vidre „dakarga`, razedac uari Tqva. Tu kacs sakuTari Tavi uyvars, mas RmerTi ar uyvars. Tu Tavis Tavs eZebs, maSin RmerTs ar eZebs.

SemTxveviTi ar aris, rom rwmenisa da codnis mkveTri dapirispirebis es antirenesansuli luTeriseuli pozi-cia mis mimdevrebTan gvxvdeba. es kidev erTi sabuTia imi-sa, rom reformacia da misi istoria miviCnioT Sua sau-kuneebidan aRorZinebis epoqis axal msoflmxedvelobaze gadasvlis Tavisebur paralelur xazad da ara mxolod renesansis Tavisebur gamovlinebad.

vaigelis poziciis amgvari interpretacia ufro ufle-biani mogveCveneba, Tu gavixsenebT, rom Tavad vaigeli svams kiTxvas imis Sesaxeb, Tu rogoraa SesaZlebeli, rom CvenSi orive adami (RmerTis Seqmnili da zeciuri adami, anu qriste) „erTi meoris gverdiT arsebobdnen?` (90,���). kantis sityvebiT Tu vityviT, Zveli adamis, anu CvenSi arsebuli borotebis sikvdili aris ara misi mospoba, ar-amed daTrgunva da sikeTisadmi damorCileba. amitom am-bobs vaigeli, rom orive es xe (xe codnisa da xe sicocx-lisa), rogorc gvelis Tesli da qalis (mariamis) Tesli (90,��0), anu qriste, mudam erTad iqneba adamianSi. magram es ori xe erTdrulad ar iZleva nayofs _ roca erTi

Page 185: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �85 -

yvavis, meore Wkneba da piriqiT (90,��5). vaigelis azriT, ase iqneba meored mosvlamde. manamde maTi morigebis, anu keTili principis saboloo gamarjvebis imedi ara aqvs. am Sepirispirebis dros vaigeli, bibliidan momdinare tradiciis Tanaxmad, codnis xes uwodebs sikvdilis xes, xolo rwmenisas _ sicocxlis xes.

magram vaigelTan qali sxva konteqstSic gvxvdeba. roca igi adamianSi sikeTisa da borotebis dapirispire-baze saubrobs, keTilis principad, borotebis sapir-ispirod, ayenebs „qalis Tesls`, e. i. imas, rac qalSi, anu mariamSia RvTaebrivi (90,��0). kapadokielebisa da, gansakuTrebiT, sqolastikis Semdeg, amaze yuradRebis gamaxvileba amJRavnebs luTeris gavlenas, romelsac sa-kuTari RirsebisaTvis mebrZoli filosofia (Tundac fi-losofiuri Teologiis saxiT) rwmenisaTvis saxifaTod miaCnda. Tumca vaigeli filosofias ar uaryofda da fiqrobda, rom sikeTisa da borotebis erTianobis dan-axva adamianSi aris WeSmariti filosofosoba. orive am principis erTdrouli arseboba CvenSi maTi Sinaganobis sabuTia, e. i. imis sabuTi, rom es Cveni arCevania da gare-dan Tavsmoxveuli araa. TiToeul CvenganSi sikvdilis da sicocxlis xe iseve srulad dgas, rogorc samoTxeSi idga hebronSi (90,��7). adamianma unda SesZlos brZola „sakuTari TviTis da eSmakis winaaRmdeg`. esaa brZola RvTis mcnebis Sesasruleblad, rom ar Wamo codnis xi-dan, romelic akrZalulia ara samudamod, aramed meored mosvlamde (90,���).

am azris wyarod vaigeli miuTiTebs bibliaze, magram arcerT CemTvis xelmisawvdom TargmanSi es teqsti am saxiT araa mocemuli. magaliTad, Tanamedrove germanul TargmanSi vkiTxulobT: „SegiZlia yvela xis nayofi Wamo, magram ara im xisa, romlis nayofi codnas iZleva, Torem Sen mokvdebi` (berlini, �986). luTeris Targmani gveubne-ba: „keTilisa da borotis codnis xidan Sen ar unda Wamo`,

Page 186: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �86 -

radgan, ra dResac Sen mas SeWam, Sen sikvdiliT mokvdebi (�888); qarTulSi asea: „mxolod keTilisa da borotis Secnobis xis nayofi ar unda SeWamo, radgan, rogorc ki SeWam mokvdebi` (Tbilisi, �989). vaigeli, rogorc Tavad aRiarebs, Targmanisas ar misdevs asos da gadmoiRebs ise, rogorc mas esmis bibliis suli. asea, Tu wminda nawerebis suls gavigebT da asoebs ar gamovekidebiT. uamisod Cven iseve daveqvemdebarebiT varskvlavebis Zalas, rogorc urwmunoebi. urwmunoba xorcis batonobaa, magram maSin-ac ki adamianSi aris sikeTis Tesli, magram dafaruli. TiToeul Cvengans amiT SeuZlia Seimecnos da Seamowmos sakuTari Tavi da sakuTari gza airCios.

es ori Tesli (vaigeli tolmniSvnelovani azriT iy-enebs terminebs „Zveli da axali sxeuli`, „Zveli da ax-ali rwmena`, „adami da qriste`) erTad arasdros iZleva nayofs. aqedan gamomdinare vaigeli ityvis, rom adami-ani Tavadaa sakuTari Tavis yvelaze didi mteri da ise aravisagan xams sakuTari Tavis dacva, rogorc sakuTari Tavisagan. vaigelis amgvari Teodicea qarTvel mkiTxv-els moagonebs grigol xanZTelis (759-86�) sityvebs imis Taobaze, rom „adam Wama xili igi romel arRa mwife iyo` (��,��0).

am safrTxis gaTvaliswinebiT, adamianma unda gaaxse-nos sakuTar Tavs pavle mociqulis sityvebi: me vici, rom Cems xorcSi araferi keTili araa (rom.7). vinc es ar icis, ar aris netari. protestantuli azrovnebisaTvis damaxa-siaTebeli simkacriT, vaigeli yvelafer cuds adamianSi mis xorcs da masTan dakavSirebul nebas abralebs da gacilebiT nakleb obieqturia, vidre eklesiis adreuli mamebi; magaliTad, maqsime aRmsarebeli (daaxl. 589-66�) da Tavad ioane damaskeli (daaxl. 676 _749), romelic sx-eulSi adamianis sakuTar nebas ar abralebda yvelafers, maqsimes efeqturi sabuTic mohyavs: „eSmakT xorci ara aqvT, magram borotni arian` (7,75).

Page 187: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �87 -

vaigelis azriT, vinc es ar icis, arasdros iqneba ne-tari. masTan Zveli adami, adamianis xorcis moTxovnebis da eSmakis mixedviT cxovreba garkveuli aspeqtiT ui-givdeba erTmaneTs. es araa rwmenaSi cxovreba. vinc rwme-naSi cxovrobs, misi batoni RmerTia (90,��8).

sruli TviTuaryofiT da simSvidiT (Gelassenheit), ada-miani xelaxla moipovebs aTasjer mets, vidre „dakarga`, ufro zustad, razec uari Tqva. Tu kacs sakuTari Tavi uyvars, mas RmerTi ar uyvars; Tu Tavis Tavs eZebs, igi ar eZebs RmerTs. vaigeli damatebiTi damajereblobisaT-vis mkiTxvels urCevs waikiTxos gavrcelebuli naSromi „germanuli Teologia` da maister ekhartis cnobili mim-devris iohanes tauleris mosazrebebsac gaecnos.

RmerTis Zieba niSnavs imis gacnobierebas, rom adami-ani mowodebulia „RvTis saxli da taZari iyos`. adamiani ar unda gaeqces am pasuxismgeblobas, arc SeSindes, rom yvela nivTi unda ganvixiloT, rogorc CvenSi arsebuli da ara Cvens gareT. vaigeli ekhartis sityvebs iSveliebs: „ar SeZrwunde, rom umaRlesi sikeTe da RvTis samefo SenTan axloa, radgan is aris Sinagani SenSi~. „aravinaa ise uxeSi, rom is amas ver mixvdes da es ver igrZnos sakuTar TavSi` (90,��8).

vaigelis pozicia sayuradReboa im azris naTelyofi-saTvis, rom keTili da boroti ara marto yovelTvis aris yvela adamianSi _ ra donezec ar unda idges igi ganaTlebis, kulturis Tu zneobis TvalsazrisiT. mas-Si yovelTvis aris keTilsa da borots Soris brZola. yvela adamiania RvTis xati da msgavsi. es ki imas niSnavs, rom yvelas da yovelTvis SeuZlia sakuTar TavSi, imis gulwrfeli SeZulebiT, rac RvTisgan gansxvavebulia CvenSi da rasac, ekhartis tradiciiT, vaigelic „TviTs` (Selbst) uwodebs, gza gaikvalos RmerTisaken. sakuTari Tavis siZulviliT „Tavisis ararad qcevis gziT, yvelaze advilia caSi asvla, winaswarmetyvelad da mociqulad

Page 188: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �88 -

qceva` (90,�50). am gzis maCvenebelia qriste. amitom vam-bobT Cven, rom CvenTvis qriste karebia mamisaken gas-avlel gzaze da am gzaze dadgomis niSania simSvide. es is simSvidea, romelic vaigelisaTvis WeSmariti rwmenis igiveobrivia, romelic SesaZleblobas aZlevs adamians sakuTari mteri uyvardes (90,�44-�45). uamisod adamiani iseve ver iqneba RvTis namdvili xati, rogorc raimes, magaliTad, xis Crdili, romelic hgavs xes, magram araa misi namdvili xati; anda sarkeSi Cveni gamosaxuleba. Tu adamiani sikeTis gzaze ar dgas, mas araviTari ufleba ar eqneba RvTisaken mimaval gzaze mdgomad gamoacxados Tavi. es imis msgavsi iqneba, sarkeSi Cvenma anareklma rom gviTxras _ me namdvilad varo SenisTana da a. S. (90,�47-�48).

vaigeli ganasxvavebs qristes Sesaxeb arsebul istori-ul codnas da qristes misiis Sinagan gagebas. gavrcele-buli istoriuli codna qristeze, vaigelisaTvis daax-loebiT isaa, rasac nicSe da mis kvalad fuko genialo-gias uwodeben. „Cven meti araferi viciT, Tu ara istoria da JamTaRmwerloba`. masSi ki qristes Zalas ver vnax-avT. is, vinc sakuTari Tavis SeZulebis da rwmenis gareSe daadgeba qristesken gzas, tauleris sityvebiT rom vTq-vaT, „moisurvebs ifrinos sanam frTebi gamoesxmeba`.

kacobriobis Sinagani erTianobis Rrma rwmenidan ga-mosulma vaigelma momavali sakacobrio religiis pro-eqti Seadgina. „dialogi qristianobis Sesaxeb` man dawera �584 wels, gardacvalebamde 4 wliT adre. misi gamoqvey-neba arc ufiqria, mosalodneli dapirispirebebis gamo, Tumca darwmunebuli iyo, rom es momavali sazogadoe-bisaTvis arsebiTi mniSvnelobis dokumentia, romelsac SeuZlia Caswvdes qristes movlinebis WeSmarit mizans, naTelyos igi yvelasTvis; visac ki qristiani hgonia Tavi, namdvilad gulwrfelia (luTeraneli iqneba igi, Tu sxva mimdinareobis warmomadgeneli). metic, vaigeli

Page 189: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �89 -

darwmunebulia, rom es iqneba misaRebi saerTod yvela morwmunesaTvis, vinc ki namdvilad gulrwfelia Tavis aRmsareblobaSi. igi daeTanxmeba im azrs, rom WeSmariti RmerTi sakuTar TavSi unda naxon da SesZlon netareba mis mibaZvaSi ganicadon. iwamon, rom RmerTi maTSia da isini RmerTSi (90,577). SeiZleba iTqvas, rom es naSromi, garkveuli aspeqtiT, winamorbedia kantis Sromisa „re-ligia mxolod gonebis farglebSi`. vaigeli aCvenebs, rom religia SesaZlebelia mxolod gulwrfeli rwmenis far-glebSi, magram amgvari rwmena realurad SeuZlebelia gonebis gareSe.

am dialogSi ramdenime piri monawileobs. maTgan mTavaria sami: auditori, romelic morwmuneTa saero fenebis warmomadgenelia, konsionatori, anu sasuliero pirTa, religiis oficialur mqadagebelTa warmomadgene-li da morsi (laTinurad _ sikvdili), rogorc amqveynad qristes sruluflebiani, masTan igiveobrivi warmomad-geneli, ramdenadac, vaigelis azriT, jvarze sikvdilis gareSe qriste qriste ar iqneboda (90,470).

es dialogi vaigels adamianis RmerTTan arsebiTi er-Tianobis, amqveynad RmerTis sufevis aucilebel saSu-alebad miaCnia. amitom igi SesaZlebel mkiTxvels arw-munebs, rom vinc am wignis gamoqveynebas xels Seuwyobs, igi Tavad RmerTs daexmareba misi miznis ganxorciele-baSi (90,470).

saero da sasuliero morwmuneTa warmomadgenlebi (auditori da konsionatori) kamaToben imaze, qristes xorci da sisxli amqveyniuri, e. i. adamianisa iyo Tu ara. auditori erTgulad anviTarebs maister ekhartisa da paracelsis azrs imis Taobaze, rom adamiani, ragind codvili ar unda iyos igi, mainc aqvs RmerTTan raRac saerTo da igiveobrivi. amas emyareba moZRvreba sayovel-Tao xsnisa da Sendobis SesaZleblobis Sesaxeb. konsion-atori, rogorc religiis oficialuri warmomadgeneli

Page 190: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �90 -

aRSfoTebulia, rom morwmunisagan iseT azrs ismens, romelsac igi verc romelime eklesiaSi, verc umaRles skolaSi moismenda da verc „batoni filipes SromebSi` waikiTxavda (igulisxmeba filipe melanqtoni).

auditori, romelic aq axalgazrda luTeris pozi-cias ufro gamoxatavs da diqtatorad qceul xandazmul luTers upirispirdeba, sulac ar wuxs imaze, rom aqamde oficialurad auRiarebel mosazrebebs gamoTqvams. igi darwmunebulia, rom sworad esmis winaswarmetyvelTa da mociqulTa sityvebi. igi mis mier wakiTxulis sakuTar gagebas emyareba da mosaSuales ar eZebs, iseve, rogorc erT dros axalgazrda luTeri. igi darwmunebulia, rom bibliis gasagebad keTili guli ufro saWiroa, vidre wminda mamaTa interpretaciebi (90,480).

luTerisa da misi inteleqtualuri garemocvis ukeT gasagebad saWiroa oriode sityviT melanqtonis daxasi-aTeba. es saxeli mudam ismis luTeris gverdiT. zogjer luTeris meore `me~-d miaCniaT. magram mas Tavisi saqme da misia hqonda. mas arsebiTad swamda luTeris, magram riTac gansxvavdeboda misgan, is sulac ar iyo umniSvne-lo. mas luTeris mTavar Teologad miiCnevdnen, Tumca, luTerisagan gansxvavebiT, igi aristoteleTi iyo gatace-buli. luTerTan erTad Seadgina man avgusturi, anu augs-burguli aRmsareblobis teqsti, romelic germanelma re-formatorebma saerTo safuZvlad aRiares. vaigels melan-qtoni ar moswonda, ar miaCnda sayuradRebo Teologad da „aristoteles filosofiis berZen gramatikoss` uwo-debda. zogadad luTersa da melanqtons Soris gansx-vaveba SeiZleba dayvanili iqnes germanuli reformaciisa da humanizmis, rogorc saerTo evropuli kulturuli movlenis mimarTebis gansxvavebul gagebaze. melanqtons maT Soris kavSiri ar eeWveboda, surda es kavSiri daenaxa, SeenarCunebina da ganeviTarebina. luTers ki saerTod ar moswonda filosofiaze damyarebuli rwmena.

Page 191: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �9� -

erT dros erTguli luTeraneli melanqtoni, luTer-is sikvdilis Semdeg, xelaxla iwyebs gansxvavebul prot-estantul mimarTulebaTa saerTo safuZvlis Ziebas. misi pozicia, romelsac erazm roterdamelis gavlena etyoba, cnobilia sinergizmis saxeliT. qristianul TeologiaSi is aRniSnavs adamianis cnobierebaSi Tavisufali nebis da RvTaebrivi wyalobis TanamSromlobas. melaqtons daup-irispirdnen orTodoqsi luTerelebi, e. w. monergiz-mis TeoriiT. didi kamaTis Semdeg, �577 wels miRebul SeTanxmebis formulaSi (konkordansSi) aisaxa orTodo-qsebis poziciac (monergizmi). am SeTanxmebas vaigelmac xeli moawera.

melanqtons miaweren germaniaSi humanizmis pedago-giuri programis dafuZnebas, XV s.-is sauniversiteto reformebs, aseve gimnaziis burzJuaziuli modelis Seqmnas.

am informaciis Semdeg, albaT, ufro gasagebi gax-deba vaigelis dialogis personaJTa pozicia. konsion-atori, xangrZlivi paeqrobis Semdeg garkveul inter-ess amJRavnebs axali poziciisadmi, magram gulaxdilad aRiarebs: es rom Cems SromebSi davwero, „meocnebes` (Schwärmer) damiZaxeben da qveynidan ganmdevniano. es maSin aqtualuri sakiTxi iyo. luTeri ase uwodebda Tavisi moZRvrebis radikalurad ganmaviTareblebs, romlebic, misi azriT, realobas ar iTvaliswinebdnen da zogjer upirispirdebodnen kidec mis moZRvrebas. auditors esec sulac ar miaCnia sabuTad. „ukeTesia qveynad SemiZulon da mdevnidnen WeSmaritebis gamo, vidre qveynad maqebdnen, magram sicrueSi vrCebode` (90,48�). mas uryev WeSmaritebad miaCnia yovel adamianSi qristes imanentoba, anu is, rom yovel adamianSi aris qriste Tavisi goniT, xorciT da sisxliT. sulerTia adamiani amas Tavad acnobierebs Tu ara. adamians amis SesaZlebloba mudam aqvs. oponenti auditors osian-

Page 192: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �9� -

deris eresSi sdebs brals. auditors andrea osianderis (�498-�55�) wignebi ar waukiTxavs da arc ainteresebs, radganac man es mosazrebebi winaswarmetyvelebTan da mociqulebTan amoikiTxa da, rac ufro mniSvnelovania, amas Tavad qriste ambobs. misi sityva ki aris wminda suli (90,48�). auditors ueWvelad miaCnia, rom qriste yovel adamianSi sxeulebrivad aris _ ramdenadac mama da Ze erTia da adamiani RvTis taZaria. morwmuneSi RmerTi qristes saxiTaa. amitom WeSmariti morwmune _ e. i. is, vinc SeZlebs sakuTar sulSi Caixedos _ ar Secdeba da mas verc ganswavluli komentarebi Seacdens. „yvelam Tavisi rwmeniT unda icxovros, sxvis magier jojoxeTSi veravin wava` (90,485-6). qriste CvenSi isevea, rogorc aris CvenSi eSmaki. da es, vaigelis mtkicebiT, swored pirdapiri azriT unda gavigoT. misi azriT, swored ami-tom aRiareben wmindanebi „mamao CvenoSi`, rom codvilni arian (90,494).

osianderis pirovnebac axsnas moiTxovs. andrea osia-nderi ufrosi, luTeris gavlenis qveS myofi germaneli filosofosi da Teologi, erT-erTi pirvelTagania, vinc luTeris moZRvreba aRiara (�5�4). saidumlo serobis Sesaxeb luTersa da cvinglis Soris kamaTSi osianderi luTeris pozicias iziarebda. Semdeg mniSvnelovnad dascilda mas. igi sakmaod popularuli da mniSvnelovani moazrovne iyo. kargad icnobda luTers da melanqtons. megobrobda kar-danosTan, romelmac osianders Tavisi wigni „ars magna` miuZRvna. ebrauls aswavlida niurnbergSi da iq mRvdelic gaxda. �546 wels osianderi gaemijna luTeranizms. misi mtkicebiT, adams kidevac rom ar Seecoda, qriste mainc adamiani gaxdeboda da Tavis misias Seasrulebda maSinac, jvars rom ar ecvaT. am gziT igi TandaTan daubrunda piko dela mirandolas moZRvrebas, romelsac adre icnobda. igi amtkicebda, rom adami Tavdapirvel mdgomareobaSi qristes mosvlis mauwyebeli iyo. Tavad qriste ki aris

Page 193: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �9� -

mikrokosmosi adamianis formaSi. zogis azriT, es osian-derze Talmudis gavlenis Sedegia.

luTeris kvalad da paracelsisagan gansxvavebiT gae-mijna osianderi glexTa oms germaniaSi. aRniSnaven, rom mas aSkara midrekileba hqonda mistikuri azrovnebisadmi, magram luTers dapirispirebul „meocnebeebs` uaryofda. osianderi �549 wlidan kionigsbergSi moRvaweobda, ro-gorc profesori. amtkicebda, rom Cven verasodes ver viqnebiT qristesTan „erT sul`, Tu jer masTan „erT xorc` ara varT. Cven unda gvjerodes, rom qriste marT-lac binadrobs yovel qristianSi da SegviZlia ganvicadoT is, rac man ganicada. osianderi xSirad aSkarad upirisp-irdeboda melanqtons. miiCnevda, rom adamiani rwmenaSi urigdeba RmerTs da uerTdeba qristes _ masSi xelaxla dabadeba swored amas niSnavs. is CvenSia da Cven masSi. es SeuZlebeli iqneboda, Tu Cven masTan erTxorc ar viqne-bodiT. xolo Tu qriste CvenSia, maSin mamaca da suliwmi-dac CvenSia, radgan qriste sisrulea (RvTaebriobaa). Cven vWamT mis xorcs da vsvamT mis sisxls. visac es ar swams, mas isic ar swams, rom qriste namdviladaa adamianSi. orT-odoqsebTan dapiripirebaSi osianderi mkveTrad ganasx-vavebda xsnasa da gadarCenas. veravin gamarTldeba, sanam Tavad ar icocxlebs _ e. i. �500 wlis winandeli sikvdili qristesi, TavisTavad ver iqneba Cveni gamarTleba. ro-gorc vxedavT, osianders vaigelTan sakmao aqvs saerTo, magram igi, auditoris piriT, mainc uaryofs masTan nac-nobobas.

konsionatori, rogorc oficialuri Teologi, cdi-lobs imaze miTiTebiT SeinarCunos pozicia, rom Tu qriste CvenSia, maSin Cven codvis gareSe viqnebodiT (9,504-505). auditori isea darwmunebuli, rom sworad gaigo qristes misia, rom araviTar avtoritets ar er-ideba _ iqneba es romis papi, luTeri, filipe melanqto-ni, cvingli, Svenkfeldi, osianderi Tu mahmadi. igi Tavs

Page 194: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �94 -

mxolod qristeze damokidebulad miiCnevs da sxvagvar gagebas seqturs uwodebs. „Cemi ganZi me Cems gulSi maqvs, romlis warTmevas veraviTari seqta ver SeZlebs, iqneba es papi, luTeri, cvingli Tu sxva` (�,50�). „eklesia arc papia da arc luTeri` (�,5�7).

situaciis ukeT warmosadgenad saWiroa sxva pirebic gavixsenoT, romelnic maSindeli evropis sulier cxovre-baSi mniSvnelovan rols TamaSobdnen. cvingli Sveicareli reformatori, mosaxleobis dabali fenebis, glexebisa da xelosnebis ideologi iyo. saeklesio cxovrebaSi re-formebi man luTerisagan damoukideblad daiwyo. ukve �5�� wels mas qveynis politikaze mniSvnelovani zegav-lena hqonda. saerTo ZiriTadi miznebis gaTvaliswinebiT, cvingli didxans cdilobda Tavisi Zalebis da luTeris momxreebis gaerTianebas. es ar moxerxda. mogvianebiT cv-inglis momdevrebi kalvins SeuerTdnen. es ukanasknelic Sveicareli iyo _ frangi Teologi. man filosofia kar-gad icoda, gansakuTrebul mniSvnelobas stoelebs ani-Webda. senekas gavleniT, igi aRiarebda gangebis yovlis-momcvelobas (e. w. erTmxriv determinizms), romelic yoveli adamianis beds winaswar gansazRvravs. kalvini, luTeris gavleniT, safrangeTSive daupirispirda kaTo-likur eklesias. Semdeg gadavida JenevaSi. �5�6 wels TanamoazreebTan erTad wamoayena axali eklesiis prin-cipebi. igi moiTxovda saero xelisuflebis saeklesio-sadmi daqvemdebarebas. saeklesio ritualebis maqsim-alur gamartivebas. man presviterianul (e. i. samamasax-liso) eklesiaSi Seamcira sadResaswaulo uqme dReebi: 7 saidumlodan (naTlisReba, mironcxeba, ziareba, monanieba, mRvdloba, qorwineba, zeTiT kurTxeva) mxolod ori (zi-areba da naTloba) datova. kalvini amtkicebda, rom rw-menis principebi gonebas ar unda upirispirdebodes. qriste ar SeiZleba RmerTi yofiliyo, radgan RmerTi ar kvdeba. samyaro ararasagan RmerTs ar SeeZlo Seeqmna,

Page 195: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �95 -

aramed mxolod pirveladi materiisagan; SeuZlebelia sameba erTarseba iyos da. a. S. kalvini TiTqos gonivru-lobis ganxorcieleba iyo, magram zogjer gaugebar da ugunur sisastikes iCenda. �55� wels misi brZanebiT ko-conze dawves cnobili espaneli eqimi da Tavisuflad moazrovne, serveti. sikvdilamde erTi wliT adre, �56� wels, kalvinis mier Sedgenili katexizmo, aSkarad ewi-naaRmdegeboda melanqtoniseuls. isic aRsaniSnavia, rom evropuli Teologiuri tradiciisagan gansxvavebiT [pier abeliari (�079-��4�), ekharti] igi moiTxovda adamianis zneobis Sefasebas misi saqmianobis faqtiuri Sedegidan.

vaigelis dialogSi miTiTebulia kidev erTi mniS-vnelovani germaneli Teologi k. Svenkfeldi (igi mTe-li cxovrebis manZilze luTeris momxre iyo, magram am ukanasknelis mier xSirad uaryofili). luTeris msgavsad, isic upirobo avtoritetad mxolod biblias miiCnevda. mis gasagebad savaldebulod ar miaCnda, ukve TiTqmis da-kanonebuli, „germanuli Teologia` da arc tauleri, ro-melic, specialistebis azriT, kargad icoda. Svenkfeldi uaryofda andreas rudolf bodenStain fon karlStadtis (�486-�54�), miunceris, frankis radikalur moZRvrebebs. aseve uaryofda adamianis gaRmerTebis SesaZleblobas. is da misi mimdevrebi gansakuTrebiT did yuradRebas aqcevdnen Tavisuflebas da Tanasworobas morwmuneTa Soris. isini �5�4 wels reformaciaze dawolas gaeqcnen. gadasaxldnen amerikaSi, pensilvaniaSi da merilendSi. iq maTi STamomavlebi dResac cxovroben (90,668).

vaigelis zemoaRniSnuli naSromis IV TavSi dialog-Si CaerTveba morsi. igi aZlierebs auditoris pozi-cias: acxadebs, rom visac misi (e. i. sikvdilis) eSinia, mas qriste ar gaugia da ar ugemnia rwmenis gziT, radgan „me da qriste erTni varT` (90, 5�9). igi auditorTan er-Tad amtkicebs, rom „goni Cven gvaqvs mamisagan, tani ki _ Zisagan. Cven misi xorcisa da Zvlebisagan varT agebulni.

Page 196: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �96 -

Cven mis sicocxlesa da sikvdils Cvens mokvdav tanSi va-tarebT` (90,5�7). morsi eTanxmeba auditoris am pozicias da acxadebs, rom „wminda kaTolikuri eklesia arc pa-pebisaa, arc luTerebis, arc mahmadebis, arc garkveuli seqtebisa, aramed is aris yvela xalxSi, warmarTebSi da erebSi, rogorc uxilavi sulieri erToba wmindanTa da axalSobilTa` (9,5�8).

auditori da morsi Tanxmdebian imaze, rom Cven qris-tianebi varT mxolod im SemTxvevaSi, Tu qriste Cvens sisxlad da xorcad migvaCnia, Tu gvjera, rom „misi sikvdili, jvarcma, misi tanjva Cvens sxeulSi unda mox-des da ara imputirebuli iyos. erTiania maTi pozicia kaTarebis (XIX) cnobili eresis warmomadgenlebTan, Tanamoazreobis braldebis uaryofaSi. kaTarebi IX s.-is bulgareTSi bogomilobis moZraobidan maTi gamoyofis Semdeg, yvela qristianisTvis safrTxobelas warmoad-gendnen. maT WeSmarit qristianebad mxolod sakuTari Tavi (kaTari niSnavs wmindas) miaCndaT. jvars ar scemd-nen Tayvans, saWirod ar miiCnevdnen arc naTlobas, arc aRsarebas, arc ziarebas. xiluli, materialuri samyaro satanis Seqmnilad miaCndaT. keTilma RmerTma ki mxolod idealuri Seqmna (Cveni sulis CaTvliT).

garkveuli msgavsebis miuxedavad, vaigelis momxreebi kategoriulad uaryofdnen kaTarebTan naTesaobas. pavle mociqulis erTaderT gamgebad miaCndaT Tavi. maTi az-riT, yvela qriastians jvarcmuli TavisSi unda hqondes da mxolod masze iyos damokidebuli, e. i. mzad iyos misi gza gaiaros da misi wameba miiRos (90,5��). es ufle-bas aZlevs adamians Tqvas, rom mas sakuTar TavSi hyavs Tavisi msajuli, mRvdeli da warmmarTveli qristes sax-iT. amis gamo (imis gamo, rom qristea erTaderTi msaju-li) imeoreben isini mkacri asketis bernar klervoelis sityvebs: CemTvis araferia deda, coli, Svili da a. S. amgvari rwmena qmnis Sinagan adamians, rogorc WeSmarit

Page 197: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �97 -

morwmunes. RmerTi mxolod Sinagan adamians usmens, ro-gorc WeSmarit morwmunes, radgan, maister ekhartis si-tyvebiT Tu vityviT, RmerTi „SigniT aris da ara gareT, is absoluturad CvenSia`.

moridebuli protestanti mRvdlis valentin vaige-lis mier warmodgenili proeqti, momavali kacobriobis sulierad gadasarCenad, ar darCenila yuradRebis gar-eSe. rogorc Cans, es gza erT-erTi Sinagania da, amdenad, bunebrivi, zneobrivi erTianobis maZiebel kacobriobis cnobierebaSi. albaT, amitomaa, rom iungi, dausaxele-blad imeorebs vaigelis mier SemoTavazebul gzas, ro-gorc erTaderTs (��,576).

Page 198: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �98 -

Tavi V. aRorZinebis epoqis dasasruli

aRorZinebis epoqis warmomadgenlebi xedavdnen, rom sqolastikis naklovanebaTa erT-erTi ZiriTadi safuZveli gamocdilebisagan, empiriisagan abstraqtuli azrovnebis mowyveta iyo. es ki, mniSvnelovanwilad, neoplatonizmTan iyo dakavSirebuli. aRorZinebis epoqis mravali moRvawe Zveleburi ndobiT aRar uyurebs neoplatonizms. isini ubrundebian gamocdilebas. magram cdiloben es ise gaa-keTon, rom aristotelizmi ar dabraldeT. maTi meTodi xSirad gulubriyvilo da fantastikuria, magram kvlevis mizandasaxuloba sworia. is moazrovneebi, romlebic ku-zanelisa da platonuri akademiis Semdgom gamodian samo-Rvaweo asparezze, ufro radikalurad upirispirdebian Sua saukuneebs. bernardino telezio (�509-�588), kardano da franCesko patrici (1529-1597), jordano brunos mate-rialisturi panTeizmisken gardamaval safexurs qmnian. ormagi WeSmaritebis Teorias isini adamianuri gonebis damoukidebeli Rirebulebis dasasabuTeblad iyenebdnen; aRiarebdnen maTematikis, rogorc kvlevis saimedo iara-Ris, aucileblobas filosofiaSi. isini upirispirdebod-nen ara mxolod aristoteles, romelSic sqolastikuri azrovnebis personifikacias xedavdnen, aramed, zogjer, platonsac da WeSmaritebas sokratemdel filosofiaSi eZebdnen.

1. bernardino telezio (1508-1588)

paracelsisa da kardanosagan gansxvavebiT, telezio uars ambobs alqimiasa da astrologiaze da neapolSi aarsebs evropaSi pirvel sabunebismetyvelo sazoga-doebas, romlis programa am sayuradRebo moazrov-nis ZiriTadi naSromis saTauriT gamoixateba: `saganTa bunebis Sesaxeb maTi sakuTari principebis Sesabamisad~

Page 199: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �99 -

(romi, �565 w.). telezioc aristoteles logikas akri-tikebs, isic orientacias sokratemdel moazrovneebze iRebs, magram amasTan erTad etyoba stoelTa natural-izmis gavlenac. yovelive es cdilobs SeuTavsos qris-tianuli RmerTis, rogorc Semoqmedis, aRiarebas, ris gamoc materia esmis rogorc wminda pasiuri masala.

telezio italiis inteligenciis elitis warmomad-geneli iyo. misi biZa da pirveli maswavlebeli, antonio telezio mefe filipe meores aRmzrdelic iyo. teleziom safuZvliani ganaTleba miiRo paduaSi da romSi. man male moixveWa saxeli da papis, pavle IV (�476-�559) keTilgan-wyoba daimsaxura. papi telezios episkoposobas aCuqebs. misi miReba niSnavda imas, rom telezios ojaxis Seqmnaze uari unda eTqva. eklesiis mesveurT ar gakvirvebiaT, rom teleziom saCuqari Tavis Zmas gadasca, Tavad ki coli SeirTo da farTo mecnieruli programis ganxorciele-ba daisaxa miznad. mis saxelTanaa dakavSirebuli evro-paSi pirveli sabunebismetyvelo sazogadoebis daarseba, romelsac pativiscemis niSnad misma Tanamoazreebma, misi dabadebis adgilis mixedviT kozentinis akademia uwodes. mogvianebiT italiaSi Janbatista portam (�5�4-�6�5) _ romelsac kepleri teleskopis gamogonebisaTvis aqebda da romelmac marTlac bevri gaakeTa xedvis unaris mona-cemebze damyarebuli bunebismecnierebis dasafuZneblad _ Camoayaliba e. w. „bunebis saidumloebaTa akademia` (Academia dei secreti). es is J. portaa, romelic kampanelamde amtkicebda, rom empirizmi magiis gadalaxva ki ar aris, aramed magiis kodifikacia.

mwyalobeli papis sikvdilis Semdeg, telezios ZiriTadi naSromi eklesiam akrZala. mis garSemo didx-ans mimdinareobda brZola da progresuli moazrovneebi TavgamodebiT icavdnen mas (mag., tomazo kampanela). saku-Tari memkvidreebis, patricisa da kampanelasagan telezio imiT gansxvavdeboda, rom metafizikis Seurigebeli kri-

Page 200: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �00 -

tikosi iyo. mas surda bunebis filosofia ise aego, rom empirizmis farglebSi darCeniliyo. amis gamo mas didad afasebdnen fr. bekoni, gasendi, hobsi da sxvebi.

marTalia, telezio ibrZoda aristotelizmis (tele-ologizmis) winaaRmdeg da saganTa maTive Sinagani bune-bidan axsna surda, magram bunebis gasagebad mainc dauSva ori usxeulo principi (e. i. iseTebi, romlebic gamoc-dilebaSi ar mogvecema), romelic amoZravebs pasiur ga-nusazRvrel materias. es ukanaskneli, rogorc substan-cia, yvela saganSi erTi da igivea, arc imatebs da arc ik-lebs. materia, romlis Semdgomi diferencirebiT miiReba oTxi elementi (miwa, wyali, haeri da cecxli), avsebs mTels sivrces, romelic usxeulo da umoqmedoa, igi TavisTavad mxolod avsebis SesaZleblobas warmoadgens. rac Seexeba dros, igi moZraobis sazomia, Tavad moZraoba ki siTbos Sedegia. samyaros yvela xdomileba saboloo jamSi daiyvaneba usasrulo materiis SekumSva-gafarToe-baze, rac xorcieldeba urTierTdapirispirebuli aqti-uri principebis, siTbosa da sicivis mier. es principe-bic usxeulo, sulieri Zalebia, magram yovelTvis raRac sxeuls ukavSirdebian. siTbos ZiriTadi samyofi adgili mzea, sicivis _ dedamiwa. Suasaukuneobrivi dapirispireba miwiersa da zeciers Soris telezios naazrevSi am saxiT gamovlinda.

samyaros amgvari xedva SesaZleblobas iZleoda sa-ganTa raoba axsniliyo ricxovnobis principis safuZ-velze: sagnebSi siTbo-sicivis Tanafardobis cvlilebiT, RmerTis Caurevlad. amdenad, telezio deistia. am safuZ-velze axdens italieli empiristi tradiciuli prob-lemebis gaazrebas. msoflio sulis adgils masTan iWers msoflio siTbo, rogorc cecxlisa da haeris specifi-kuri yovlisganmsWvalavi narevi. misi gamovlinebaa cxov-elTa da admianTa suli. igi mTel sxeuls msWvalavs, ma-gram misi centri tvinia.

Page 201: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0� -

telezios moZRvreba Semecnebaze mkacrad empiris-tulia. codnas mxolod gamocdileba iZleva. sulieri cxovrebis da azrovnebis ZiriTadi struqturuli momen-tia grZnobadoba. goneba grZnobis organoebis Taviseburi nawilia. igi aRqmiT aSenebuli Semecnebis xarvezebs as-worebs. imis Sesaxeb gvauwyebs, rasac aRqma uSualod ver swvdeba. magram goneba moqmedebs mxolod grZnobadi Semecnebis safuZvelze da mis davalebas asrulebs. gon-ebis iaraRia daskvna am monacemebis safuZvelze.

aristoteles sawinaaRmdegod, telezio gansakuT-rebul mniSvnelobas aniWebs daskvnas analogiis saSuale-biT. amgvari daskvna erTaderTia, romelic axlis mop-ovebis saSualebas iZleva, Tumca misi Sedegi aucileblad gamocdilebas, empirias unda SevudaroT.

samyaroSi adamianis adgilis gansakuTrebulobis dasa-fuZneblad, misi Rirebulebis asamaRleblad telezio kvlav RmerTs mimarTavs. igi uSvebs adamianSi sxeulisa-gan damoukidebeli ukvdavi sulis arsebobas, romelic Tavad RmerTma, uSualod, msoflio sulis gareSe, Cado adamianSi. amitom misi Semecneba mecnieruli principiT ar SeiZleba, iseve, rogorc arc Tavad RmerTis.

telezio eTikaSi naturalistur hedonizms icavs. es imis daSvebas niSnavs, rom yoveli cocxali arse-ba TviTSenaxvisa da siamovnebisken iswrafvis. adamiani cxovelisagan gansxvavdeba imiT, rom awmyoSi siamovnebiT ar kmayofildeba, momavlisa da uSoresisaken iswrafvis. esaa imis mowmoba, rom adamiani mxolod materialuriT ar ganisazRvreba. mis zedroul suls ar akmayofilebs amqveyniuri. roca igi sxeulSia, moqmedebs, rogorc in-teleqti da neba. igi adamianis pirovnulobis gamomx-atvelia. umaRles sikeTed misTvisac TviTSenaxva iTv-leba. sixaruli sxva araferia Tu ara sakuTari meobis garantirebulobis gancda. aqedan ganisazRvreba adamia-nis moqmedeba, amis mixedviT iwodeba raime „kargad` an

Page 202: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0� -

„cudad`. telezio fizikaSi materialistia, metafizikaSi da eTikaSi _ idealisti. mravali mas araTanmimdevrulo-bas abralebs. magram imas ar iTvaliswineben, rom roca empirists (sulis ukvdavebisa da zneobis gadasarCenad) gamocdilebis farglebis gadalaxva surs (radgan xedavs, rom uamisod skepticizms da agnosticizms ver aicilebs), mas ara aqvs sxva, raime ufro Tanmimdevruli gamosava-li. losevi telezios Teorias primitiul sensualizms uwodebs. Tavis „aRorZinebis filosofiaSi` losevma telezios neoplatonizmis Ralati ver apatia. magram am sayveduris Rirsi telezio maSin ufro iqneboda, em-pirizmis (sensualizmis) farglebSi rom darCeniliyo da misi gadalaxva ar ecada. patrici, romelic telezios TanamoazreTa Soris neoplatonizmis didi erTgulebiT gamoirCeoda, losevis gacilebiT met pativiscemas imsax-urebs.

2. ieronimo kardano (1501-1576)

ieronimo kardano aRorZinebis dasasrulis im moaz-rovneTa rigSi dgas, romlebmac zeciuris da miwieris, dadebiTisa da uaryofiTis yovlismomcveli erTianobis principidan amosulebma, pirovnebis, rogorc mikrokos-mosis gagebaze damyarebiT, sakuTar Tavs ufleba misces, Tvali gaesworebinaT sinamdvilisaTvis da Tavisi yvela dadebiTi da uaryofiTi Tviseba da qmedeba erTianobaSi waredginaT sazogadoebis samsjavros winaSe. waredgi-naT ara Sewyalebis TxovniT, aramed imis SegnebiT, rom TviT yvelaze dacemul adamians (kardanos ki, upirveles yovlisa, sakuTari Tavi hyavda mxedvelobaSi), gulwrfe-li monaniebis SemTxvevaSi, unda mietevos, rogorc amas qristianuli rwmenis erT-erTi ZiriTadi principi gvas-wavlis.

kardano gamoCenili maTematikosi, cnobili eqimi da

Page 203: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �0� -

evropaSi avtoritetuli varskvlavTmricxveli iyo. misi samecniero miRwevebi gadmocemuli aqvs Tavisi droisaT-vis gaxmaurebul wignSi, romelsac „diadi xelovneba` ewo-deba (�545) da mis avtobiografiul nawarmoebSi, romelic „piradi cxovrebis` saxels atarebs. aq igi rusos aWar-bebs gulaxdilobaSi. Tu vinmes moundeba eWvi Seitanos frangi eqsistencialistis, sartris im mosazrebaSi, rom „aravis ar SeuZlia sakuTar Tavze yvelaferi marTali Tqvas`, sabuTad kardano gamoadgeba.

kardano, aRorZinebis mravali warmomadgenlis ms-gavsad, maSin gavrcelebuli lozungis _ „wyaroebisaken!` _ momxrea da gulisxmobs sokratemdel filosofos-ebs, upirveles yovlisa, empedokles moZRvrebas. magram sokratemdelebis miseuli gageba, mniSvnelovanwilad, mainc platonze da aristotelezea damokidebuli. igi hiloZoistia, e. i. gasulierebul materias uSvebs, magram sulier Zalas, rogorc mamoZravebels, mas sxva aZlevs.

empedokles s. danelia Tanamedrove qimiis winamor-beds uwodebda. renani iTvaliswinebda ra misi moZRvrebis da cxovrebis mistikur mxares, empedokles miiCnevda erT pirovnebaSi niutonisa da kaliostros (�74�-�795) gaerTianebad. orive es daxasiaTeba sruli uflebiT SeiZleboda kardanos mimarTac gamogveyenebina.

ieronimo kardano cnobili milaneli advokatis ukanono Svili iyo. mama farTo ganaTlebis adamiani iyo, romelic zogjer, Turme, leonardo da vinCis esaubre-boda geometriis problemebze. igi milanSi da paduaSi geometrias aswavlida. mSoblebi erTad cxovrobdnen, ma-gram eklesiurad daqorwinebuli ar yofilan. ieronimo Tvlida, rom es mas xels uSlida cxovrebaSi, mecniereba-Sic da sazogadoebaSic Sesaferi adgilis dakavebaSi. man maTematika airCia da mamis asistenti iyo paduis univer-sitetSi. profesorebs ar moswondaT brwyinvale codnis da niWis, magram zedmetad Tavdajerebuli da kritikuli

Page 204: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �04 -

studenti. sadoqtoro �5�5 wels daicva milanSi. eweo-da TavaSvebul cxovrebas. cdilobda maTematikis cod-na fulze TamaSSic gamoeyenebina. did valSi Cavarda. kacis daWrisaTvis cixeSic ijda. erTxans RaribTa TavSesafarSic mouwia yofna. sakuTari cxovrebis oTx udides ubedurebad Tvlida: daqorwinebas, ufrosi Svilis sikvdiliT dasjas, sakuTar patimrobas da umcrosi vaJis garyvnil bunebas. kardano, miuxedavad yvelafrisa, didi niWis wyalobiT, raRacnairad mainc axerxebda mecnierul muSaobasac (maTematikaSi, filosofiaSi, medicinaSi, hi-drodinamikaSi, geologiaSi). daaxloebuli iyo cnobil maTematikos nikolo tartaliasTan (�499-�557), gaxmaure-buli naSromis, „Novascientia`-s (�5�7) avtorTan. isini er-Tad muSaobdnen mesame xarisxis algebrul gantolebaTa amoxsnaze. maT Soris konfliqti warmoiSva pirvelobis Sesaxeb. Tumca kuburi gantolebebis amoxsnis xerxi kar-danos meTodis saxeliTaa cnobili. garda amisa, dRes mecnierebaSi xmarebaSia „moZraobis kardanuli gadatana`, „kardanuli meqanizmi` da sxva. kardano, rogorc didi eqimi, miwveuli iyo SotlandiaSi. iyo aseve inglisSic, mefe henri VI astrologiuri ruqis Sesadgenad. cnobi-lia isic, rom Tavad papi mas wyalobda da pensiac ki dauniSna. kardanom gamoaqveyna bunebismecnierebaSi ori enciklopedia. specialistebis azriT, maTSi mecnierul meTodTa gverdiT vxvdebiT alqimiisa da okultizmis, anu dafaruli codnis mniSvnelobis dacvas da filosofiuri qvis mopovebis gzebis codnis pretenzias. es aspeqti bo-lomde gahyveba kardanos da imaze miuTiTebs, rom igi paracelsis, melanqtonis da sxvaTa msgavsad, cdilobs Suasaukuneebrivi msoflmxedvelobis zegavlena ki ar uaryos, aramed axalTan, mecnierulTan Searigos. karda-nos imis Seswavlis imedic hqonda, rac mecnierul meTo-debsa da gamocdilebaze dakvirvebas ar eqvemdebareba, magram mainc mniSvnelovan zemoqmedebas axdens samyarosa

Page 205: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �05 -

da adamianze. kardano xSirad gamodis xan mistikis, xan telepaTiis, xan magiis saxeliT da yvelgan pretenzia aqvs sxvebisaTvis dafarulis privatul codnaze. kardanos am aspeqtebs mTlianobaSi ixilavs norvegieli maTematikosi ostin ore (�899-�968) �95� wels gamoqveynebul wignSi _ „kardano, yomarbazi doqtori`.

oficialur religiasTan, rasakvirvelia, yvelaze Zneli Sesarigebeli iyo astrologebis moZRvreba imis Sesaxeb, Tu rogor da ramdenad zemoqmedeben ciuri sx-eulebi dedamiwaze da adamianebze. frTxili astrolo-gebi tovebdnen xolme adgils RmerTis da adamianis Tavisufali nebisaTvis. kardano maT Soris ar iyo. igi daapatimres kidec imisaTvis, rom cdilobda qristes samerTianoba da misi bedic astrologiurad aexsna, maSa-sadame, Tavad qriste Tavisufali nebis gareSe gaeazrebi-na. amdenad, adamianis Tavisufal nebazec ar SeiZleboda laparaki. kardanosac, iseve, rogorc mraval astro-logs, uWirda mnaTobebis dedamiwaze da mis arsebule-bze garkveuli zemoqmedebis faqtidan gamosulT, Tavi SeekavebinaT imis mtkicebisagan, rom adamianis bedi sru-ladaa gansazRvruli mnaTobebis mier.

kardano Zalian cdilobda, argumentebi moeZebna sa-kuTari msoflmxedvelobisaTvis. aman sababi misca mkv-levrebs, ironiulad aReniSnaT, rom kardanos es Zvirad daujda. mas mouxda sakuTari sikvdilis dRe gamoeTvala da roca es dRe moaxlovda, SimSiliT moekla Tavi. aRniS-nuls garda, kardanos Sromebia: „sizustisaTvis` (�550), „saganTa gansxvavebulobis Sesaxeb` (�556/�557), „fizion-omikis Sesaxeb`. misi Sromebis krebuli �66� wels aT to-mad gamoica.

kardano panTeistia, igi samyaros mamoZravebels da amxsnels samyaroSive eZebs. sokratemdeli filosofos-ebisTvis gvian darqmeuli saxelis, hiloZoizmis mixedviT, masac SeiZleba hiloZoisti vuwodoT. sokratemdelebi-

Page 206: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �06 -

dan igi yvelaze axloa empedoklesTan, romelic itali-uri samedicino skolis fuZemdeblad miaCnia. empedokles msgavsad, isic amosavlad wertilad iRebs cocxal mate-rias, romelic moZravia. magram misi mizandasaxuli moZ-raobisa da cvalebadobisaTvis, empedoklesave msgavsad, uSvebs kidev or Zalas, or sawyiss, romelTac empedokl-em „siyvaruli` da „siZulvili` daarqva da cocxal arse-baTa evolucia maT Zalas daamyara. kardano evoluciis amgvar gagebasac iziarebs. magram, empedoklesagan (da ar-istotelesagan) gansxvavebiT, aRiarebs mxolod sam ele-ments: wyals, miwas da haers. cecxls kardano ar miiCnevs damoukidebel, sakuTari safuZvlis mqone elementad. misi azriT, cecxli ufro sxva elementebis garkveuli, SeiZleba umaRlesi, magram ara damoukidebeli mdgo-mareobaa. cecxli wvavs raRacas, e. i. predikatia raimesi da ara Tavad is, rac iwvis. amdenad, SeiZleba vivarau-doT, rom uiliam okamis samarTeblis principis Tanaxmad, siTbos gverdiT cecxlis aRiareba, kardanom sawyisTa iseT gamravlebad CaTvala, rac aucilebeli araa, radgan sxvebze daiyvaneba.

empedoklesgan iRebs kardano Semecnebis Teoriis ZiriTad principsac: msgavsi imecnebs msgavss. koplsto-nis azriT, kardanosTan pirveladi, aradiferencirebuli materia avsebs samyaros mTel sferos. moqmedi da moZ-raobis principi aris msoflio suli (platonisgan nas-esxebi). es suli adamianSi vlindeba, rogorc mokvdav sulTan droebiT kavSirSi myofi; xolo Tavad rogorc msoflio sulis „nawili` (msoflio suli xom yvela ada-mianSi vlindeba), metemfsiqosis process eqvemdebareba. rac mTavaria, kardanos RmerTi, romelic maTematikuri kanonebiT marTavs samyaros, araa Tavisufali nebis mqone. empiriul samyaroSi igi vlindeba rogorc siTbo, anu sinaTle, anu forma. igi asulierebs sagnebs, romelTa Soris aris simpaTia-antipaTiis mimarTeba. mravali mkv-

Page 207: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �07 -

levari paduis universitetSi ganswavlul kardanosTan averoesis gavlenasac xedavs.

renani, narkvevSi „averoesi da averoizmi`, roca ar-istoteles didi komentatoris evropul filosofiaze gviandel gavlenas exeba, aRniSnavs, rom kardanos moZ-Rvrebas garkveuli msgavseba aqvs andrea Cezalpinis (�5�9-�60�) naazrevTan, romelsac mowinaaRmdegeebi averoizms abralebdnen. braldebas seriozuli safuZve-li ar hqonia. empiriisaken misi midrekilebis miuxeda-vad (Cezalpini papis piradi eqimi iyo), racionalizmi mis SromebSi iseTi Zalisa iyo, rom mas axali filosofiis erT-erTi udidesi racionalistis, spinozas winamorbe-dad miiCneven (50,IX,5�).

sakiTxi exeboda individualuri sulis da universal-uri sulis mimarTebas. averoesi da mravali misi mimdevari qristiani Teologi Tvlida, rom adamianis individual-uri suli mokvdavia. ara im azriT, rom igi gardaicvleba da saiqioSi gaagrZelebs arsebobas, aramed pirdapiri az-riT _ igi qreba. magram es mxolod nawilia pirovnebis sulisa. CvenSi aris agreTve sayovelTao sulis nawili. es aris CvenSi sayovelTao sulTan ziarebis Sedegi, risi wyalobiTac Cven gonieri arsebani varT. igi Cveni saku-Tari araa da ubrundeba sayovelTao suls.

Cveni es arsebiTi nawili, Cveni sikvdilis Semdeg (roca individualuri suli qreba), uerTdeba msoflio gonebas, universalur suls. kardanos surda eCvenebina, rom universalur sulSi individualuri sulebi isea, ro-gorc matli mcenareSi, romliTac is ikvebeba. e. i. gon-ebis da, amdenad, ukvdavebis droebiTi Tanaziari xdeba. naSromSi „erTisaTvis` kardanos es averoistuli pozicia daufaravia. mogvianebiT kardanom uaryo es Sexeduleba. igi amtkicebs, rom saerTo goneba sulac ar arsebobs, arc cocxal arsebaTaTvis da arc adamianisaTvis. goneba yovel adamians Tavisi aqvs. igi cdilobs, es axali pozi-

Page 208: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �08 -

cia Searigos sapirispiro Sexedulebas. es ori gonebis daSvebaa. erTia maradiuli goneba, meore _ misi droSi gamovlena. maradiuli da erTi goneba vlindeba simrav-leSi. aqedan Cans, rom kardanos paduaSi Camoyalibebuli azrovnebis stili bolomde SemorCa.

SeiZleba iTqvas, rasac ar unda ixilavdes kardano, igi mudam cdilobs damoukidebeli pozicia Seiqmnas da bolomde gaataros igi. Tavis naSromSi, romelsac „subtilitate` ewodeba, kardano erTmaneTs upirisp-irebs qristianis, ebraelis, musulmanis da warmarTis Sexedulebebs. arc erTi ar miaCnia sruli WeSmaritebis mflobelad. amis gamo, masac ararsebuli, magram relig-iur dapirispirebebSi xSirad braldebad gamoyenebuli wignis _ „sami didi crumoZRvari` _ avtoroba miaweres.

kasireri kardanos sanimuSod miiCnevs imis saCvene-blad, Tu ra didi gavlena hqonda aRorZinebis epoqaSi magias, kabalas, astrologias TviT mowinave mecniere-bzec. maT gavlena hqondaT mkvlevarTa mecnierul muS-aobazec da maTi cxovrebis weszec. es exeba TviT koper-niksa da galileisac. magia, kabala da astrologia maT-Tanac garkveuli Zalis mqonea. maTTanac ki ara gvaqvs erTmniSvnelovani gamarjveba gamocdilebisa „Teoriaze`, gamoTvla-aRricxvisa _ goniT Wvretaze (44,���).

3. franCesko patrici (1529-1597)

franCecko patricic, telezios msgavsad, paduis universitetSi swavlobda. iq man Svidi weli gaatara. magram universitetSi gabatonebuli aristotelizmis Seurigebeli kritikosi iyo. gansxvavebiT teleziosagan, misi filosofiuri pozicia savsebiT neoplatonuria. igi imedovnebda, rom gamocdilebis telezioseul gagebas Seuxamebda neoplatonur spekulacias. gansxvavebiT pa-dueli aleqsandristebisa da averoistebisagan, igi, ro-

Page 209: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �09 -

gorc Cans, arCevda ra iyo aristoteles saxeliT cnobil SromebSi namdvilad aristotelesi da ra ara. paduelebi, rogorc wesi, ver asxvavebdnen aristoteles saxeliT cnobil neoplatonur Sromebs namdvili aristotele-seulisagan. patricis Sesaxeb unda iTqvas, rom igi aSka-ra antiaristotelikosi iyo filosofiis, Teologiis da bunebismetyvelebis TiTqmis yvela arsebiT sakiTxSi da amgvarad ganwyobil moazrovneTa liderad iTvle-boda. misi mosazrebebi maTematikaze fizikis orien-taciis aucileblobis Sesaxeb, agrZelebda kuzanelis Sexedulebebs, aRiarebulia misi gavlena galileis mso-flmxedvelobaze. man (neo)platonuri filosofiis sando warmomadgenlis saxeli daimsaxura italiel naturfi-losofosTa Soris. amitom iyo, rom masze uTiTebdnen ara marto neoplatonurad ganwyobili moazrovneebi _ magaliTad, kepleri _ aramed yovelgvari platonuris uarmyofelnic _ magaliTad, fr. bekoni. patrici gansa-kuTrebiT usvamda xazs filosofiis istoriis codnis mniSvnelobas.

filosofosi, berZnuli enidan mTargmneli, istor-ikosi da poeti franCesko patrici warmoSobiT dalmati-idan iyo. es mxare sxvadasxva dros sxvadasxva mezoblis gamgeblobaSi Sedioda (xorvatiis, bizantiis, ungreTis). patricis dros igi veneciis gamgeblobaSi imyofeboda. mas aRzrda-ganaTlebac italiuri hqonda da amitom italie-lad moixsenieben. filosofias rig universitetSi aswav-lida da yvelaferSi neoplatonurad gagebuli platonis upiratesobis damtkicebas cdilobda. eWvi ar epareboda, rom platoni ufro sasargebloa qristianobisaTvis, vi-dre aristotele. sicocxlis bolo wlebSi platonis fi-losofias aswavlida romSi. patricis ZiriTadi Sromebia: „peripatetikuli analizis XV wigni` (�57�), „universumis axali filosofia` (�59�). platonizmis aRorZineba patri-cis mier neoplatonuri sinaTlis metafizikis variantia:

Page 210: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��0 -

pirveli da Seuqmneli sinaTlea RmerTi. misganaa is, ra-sac xiluli sinaTle SeiZleba ewodos. igia pasiuri ma-teriis gamformebeli, e. i. aqtiuri principia. amitom mas ar SeiZleba savsebiT materialuri ewodos. igi gardama-valia wminda materialursa da wminda suliers Soris. mas Semoaqvs formaTa simravle da am formaTa erTianoba samyaroSi. es adamians RmerTisaken gzis gakvlevis saSu-alebas aZlevs (4,III,�54).

�55� wels gamoica patricis utopiuri xasiaTis naS-romi _ „bednieri qalaqi`; �560-�56� ww. _ „dialogebi is-toriaze da ritorikaze`; �57� wels _ „peripatetuli diskusiebi`. es naSromebi aristoteles Sromebis erT-erT yvelaze ufro Rrma da safuZvlian analizad iT-vleba. igi platonisa da aristoteles Serigebas ki ar cdilobs (rasac maSin mravali moazrovne cdilobda), aramed yvelaferSi platonis upiratesobas amtkicebs. patrici kategoriulad uaryofda aristoteles mier poeziis, rogorc mibaZvis gagebas. winaaRmdeg aristote-lesi, icavda carieli sivrcis arsebobis SesaZleblobas. amgvari poziciis mqone mkvlevrisagan gasakviri araa, rom aristoteles „metafizikaze` ioane filoponosis (VI s.) komentarebi berZnulidan Targmna. masve ekuTvnis prokles „Teologiis elementebis` da „fizikis element-ebis` Targmanebi. �59� wels misi Sromebi dawyevles da akrZalul wignTa siaSi Seitanes.

patricis „universumis axali filosofia` oTxi nawilisagan Sedgeba: panaugia (yovlad brwyinvaleba), pan-arxia (principTa mTlianoba), panfsiqia (yovlis suli-eroba), pankosmia (yovlad kosmiuroba). yvelaferi gamo-dis pirveli sinaTlidan, romelsac alegoriulad mze SeiZleba vuwodoT. misganaa, rogorc usxeulo (ideal-uri), ise sxeulebrivi sinaTle. patricis sinaTlis gamo-dinebis metafizika aTi safexuriTaa warmodgenili: yov-lad erTi, erTianoba, arseba, sicocxle, inteligencia,

Page 211: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

suli, buneba, Tvisebebi, forma, sxeuli. dedamiwa univer-sumis centrSia, xolo mzisaTvis amgvari adgili uaryo-filia (albaT, religiis interesebis gaTvaliswinebiT).

unda aRiniSnos, rom patrici ZiriTadi gansazRvre-bebis dadgenis dros, antikuri neplatonizmis msgavsad, frTxilia da sapirispiro gansazRvrebebSi darCenas irCevs. koplstonis azriT, patricim sivrcis gansazRvre-ba platonis „timaiosisgan` aiRo. igi garkveuli gamaSu-alebeli iyo momdevno italieli moazrovneebisaTvis platonisaken mibrunebis saqmeSi. koplstoni miuTiTebs, rom brunom patricisgan aiTvisa azri „minima-s` Sesaxeb, rogorc imgvari raimesi, romelic arc didia, arc mc-ire, magram SesaZleblobis TvalsazrisiT, an erTia, an meore. ramdenadac, patricis azriT, es sivrce avsebulia „TxieriT`, amdenad ZvelisZveli oTxi principi masTan amgvar saxes iRebs: sinaTle, siTbo, sivrce, Txieri.

misma saxelma gansakuTrebuli yuradReba miipyro �96� wels, roca gamoqveynda misi dausrulebeli xel-naweri „siyvarulis filosofia`. am saintereso naSromis ZiriTadi cnebaa filavTia (sakuTari Tavis siyvaruli). am naSroms aRorZinebis xanis siyvarulis filosofiisad-mi miZRvnili literaturis ganuyofel nawilad Tvlian. sabWoTa kavSirSi Semavali xalxebis enebze am naSro-mis analizi didxans ar arsebobda. es xarvezi Sevsebul iqna cnobili rusi mkvlevris, aleqsandre gorfunkelis saintereso werilSi „patricis sasiyvarulo filosofia da tarkvinia molcas siyvarulis filosofia`, romelic gamoqveynda krebulSi „Sua saukuneebi` (moskovi, �97�). gorfunkeli Tvlis, rom filavTia, e. i. sakuTari Tavis siyvaruli, rogorc yovelgvari siyvarulis safuZve-li, vrceldeba RmerTzec. manac qveyana Tavis Tavis si-yvarulis gamo Seqmna, rogorc Tavisi msgavsi. aseTive Sinaarsisaa qristes mowodeba: giyvardeT mtrebi, ro-gorc sakuTari Tavi (45,466).

Page 212: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

zogi mkvlevari aq xedavs patricis gadasvlas neopla-tonizmidan gviandel naturalizmze. losevis azriT, aq araa laparaki empiriul, anu naturalistur siyvarulze, da arc egoisturze (filavTiis gagebiT); arc qristiano-bis sapirispiroa raime, romlisTvisac „RmerTi saerTod siyvarulia`. „rogorc yvelaferSi, patrici esTetika-Sic ebrZvis aristoteles`. Tavis naSromSi „esTetikis Sesaxeb` igi amtkicebs, rom poezia arc raimes mibaZvaa da arc ganzogadeba, aramed RvTaebrivi aRtacebis, sigiJis nayofia. es RvTaebrivi sibrZnea. advili dasanaxia, rom patrici aq aviTarebs platonis dialogidan, „ionidan` wamosul azrs poeziaze. patricis naazrevis loseviseu-li Targmanis Tanaxmad, es moazrovne antikur neopla-tonikoss ufro hgavs, vidre aRorZinebis epoqisas. igi plotinisa gegonebao, Tumca azrebi swored plotinisaa, misi sinaTlis metafizikaa, romelmac ase didi roli Seasrula Sua saukuneebSi (mag., bonaventura da sxvebi).

yoveli Semecneba sawyiss iRebs gonebidan, magram amodis SegrZnebebidan. SegrZnebebSi ki pirveli adgi-li, ZaliTac da RirebulebiTac, ekuTvnis mxedvelobas. pirveli, rasac aRiqvams Tvali, aris sinaTle. amiT gai-go adamianma saganTa ganlageba da wesrigi. es mas moe-wona (rogorc RmerTs moewona Tavisi saqme da gaagrZela Sesaqme) da daiwyo misi Wvreta. es ukve filosofiis sawy-isia. patricis panTeizmi telezios panTeizmze monoTeis-turi iyo.

RmerTs patricTan mravali saxeli aqvs. RmerTi, sik-eTe, erTi, sawyisi, pirveli misTvis identuri terminebia. sinaTlis emanaciiT iqmneba sagnebi sivrceSi da Semdeg ubrundebian RmerTs.

erTi Seicavda TavisSi yvela arsebas, sanam isini mis gare gaCndebodnen. magram igi ar ganibna da ganifanta yoveliveSi, romelnic misken miiswrafvian. dasabuTeba patricisgan xdeba antikuri neoplatonizmis (da plato-

Page 213: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

nis) cnobili (maTTvisac tradiciuli) meTodiT, absur-damde dayvanis wesiT: raimes, rom TavisSi hqondes usas-rulo, maSin igi (raime) dasazRvravda mas, da maSin raime, romelic usasruloze naklebia, dasazRvravda usasru-los da aqcevda mas sasrulod. am SemTxvevaSi erTi aR-moCndeboda usasrulo Tavis TavTan da sasrulo sxvasTan mimarTebaSi. es ki SeuZlebelia. xolo Tu swori isaa, rom erTi yvelganaa, maSin mcdari iqneba imis mtkiceba, rom igi mxolod sadmea. mcdaria aseve isic, rom is arsadaa. aqedan ki gamodis, rom igi yofila yvelgan da yvelafer-Si, arsSic da ar-arsSic; amave dros, yvelgan, sadac is aris, is iqneba Tavis TavSi da yvelaferi masSi. amrigad, erTi Tavadac imyofeba yvela saganSi da araferSi ar imyofeba, aramed Tavad Seicavs Tavis TavSi yvelafers. yvelaferi aris erTSi, magram erTis saxiT (ioane petriwi ityoda „erTebriv`) da erTi aris yvelaferi SeerTebuli erTad. erTi aris yvelaferi da erTi. Tu SeiZleba ase gamovTqvaT, igi aris yovladerTi.

samyaro patricisaTvis aris qmnadi, usasrulo, gasu-lierebuli organuli mTlianoba. swored masTan dakav-Sirebul problemebs ixilavs patricis Sroma „universu-mis axali filosofia`.

4. jordano bruno (1548-1600)

italiuri naturfilosofiis mwvervali jordano bruno renesansis epoqis erT-erTi yvelaze saintereso pirovnebaa. igi kulturis istoriaSi darCa ara marto, rogorc Rrma filosofiuri sistemis Semqmneli, ar-amed, agreTve, rogorc WeSmaritebisaTvis mecnieruli da moqalaqeobrivi Tavganwirvis nimuSi. mis saxelTanaa dakavSirebuli aRorZinebis epoqis pirveli sruli pan-Teizmis dacva, romelic, rogorc materializmze, ise idealizmze maRla dgas. bruno sokratemdeli berZnuli

Page 214: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��4 -

filosofiis hiloZoizms, anu gasulierebuli, cocxali materiis pirvelsawyisobis dasabuTebas Seecdeba. masve ekuTvnis dapirispirebulTa erTianobis, rogorc maTi damTxvevis, kuzaneliseuli principis arsebiTi ganviTa-reba da Sevseba ̀ erTianobis gaorebis~ principiT. brunom erTianobis gaoreba, iseve, rogorc dapirispirebulTa erTianobaSi moazrebis aucilebloba, miuyena materi-alur sinamdviles, romelic erTaderTia da warmoadgens usasrulo, gasulierebul materialur realobas. bruno sityvierad aRiarebs ormagi WeSmaritebis Teorias, faq-tiurad ki masTan yvelaferma Tavi unda gaimarTlos ada-mianuri gonebis winaSe. kuzanelis da fiCinos msgavsad, brunoc dialogis formiT werda Tavis naSromebs; magram maTgan gansxvavebiT (sxva winamorbedebze rom araferi vTqvaT), brunos dialogebSi Cven ver vxedavT locvas, rogorc RmerTisadmi daqvemdebarebis gamoxatule-bas. locvis adgils ikavebs adamianis rwmena sakuTari Zalebisadmi. amitom brunos dialogebs samarTlianad uwodeben „gmirul dialogebs`. rogorc amboben, es xalxi titanebi iyvnen da RmerTebTan brZolas bedavdnen (igu-lisxmeba RmerTis im gagebasTan, rac maSindel sazoga-doebaSi iyo gabatonebuli da romlis xelSeuxeblobasac eklesia icavda).

mravali sxva moazrovnis msgavsad, brunoc sxavdasx-vagvarad SeiZleba iqnes gagebuli. magram misi gagebisaT-vis aucilebelia imis gacnobiereba, rom igi arc materi-alistia (e. i. ar Tvlis, rom yvelaferi materiis da misi moZraobis produqtia) da arc idealisti (e. i. ar Tvlis, rom yvelaferi ideis, Tu RmerTis Zalis sxvadasxvagvari gamovlinebaa). amasTanave RmerTi am gamovlinebaTa miRma arsad arsebobs, aramed aris rogorc saganTa da pro-cesTa usasrulo mTlianobis Sinagani arseba. bruno Tanmimdevruli panTeistia. am principis dasacavad, igi arafers erideba: arc RmerTis dasavleTSi gabatonebu-

Page 215: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��5 -

li gagebis uaryofas da arc tradiciuli logikisaTvis gaugebari principis, usasrulo samyaroTa erTianobis dacvas. es principi xom dausruleblis dasrulebas da mis Semecnebasac gulisxmobs adamianuri gonebis mier. sxva gonebaze bruno ar laparakobs.

racionalistis mier usasrulo erTianobis daSveba gonebis gabedulebaa: es sakuTari pasuxismgeblobiT, sakuTar racionalizmze maRla dgomaa. gmiroba, aq, mx-olod sakuTari Tavis imedad yofnas niSnavs. SeiZleba iTqvas, rom es aris „ganswavluli arcodnis` gaSifvris mcdeloba: gmiruli dialogisa da gmiruli enTuziazmis Sedegi. amgvari „gmiruli` goneba empiriuls, gamocdile-bas kvlevisas mxolod tramplinad iyenebs, magram ara-sodes uaryofs gamocdilebis, rogorc samyaros aucile-beli da arsebiTi nawilis mniSvnelobas. swored aseTi racionalisti iyo bruno. adamiani, rogorc samyaros erTianobis sakuTar TavSi momaazrebeli (da, am azriT, mikrokosmosi), Tavs uflebas aZlevs, rom sakuTari Tavi samyaros centrad warmoidginos, msgavsad hegelis ab-soluturi gonebisa, romelic pirovnebaSi acnobierebs mTels Tavis simdidres da siZlieres. brunosTan, iseve, rogorc, Semdeg hegelTan, specifikuri aspeqtiT Cans rwmenis roli. swored rwmenis da amorCevis Sedegia, rom bruno uyoymanod daadga gmiruli siyvarulis gzas da savsebiT darwmunebuli iyo, rom idga absoluturisaken usasrulo gzaze da araviTar empiriuls, arc sapyrob-iles, arc koconze dawvas misTvis arsebiTi mniSvneloba ar hqonda.

bruno daibada neapolis maxloblad mdebare patara qalaq nolaSi. misi mSoblebi samxedro aristokratias ekuTvnodnen. �5 wlis axalgazrda dominikelTa monas-terSi miabares. aTi wlis Semdeg mRvdlis wodeba miiRo. male, aristoteles kritikisa da kopernikis SexedulebaTa dacvisTvis, eresSi dasdes brali. Tavis marTlebis magier,

Page 216: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��6 -

bruno monastridan gaiqca da, italiis farglebs gareT, sajarod daiwyo am ideaTa dacva. araCveulebriv niWsa da udides TviTdajerebas xSirad gamarjveba mohqonda misT-vis, TviT uaRresad mtrulad ganwyobil auditoriaSi. igi didxans versad Cerdeboda. misi moRvaweoba yvelgan konfliqtiT mTavrdeboda. JenevaSi kalvinsa da Teodor bizes (�5�9-�605) waeCxuba, parizSi yvela Teologi gadaim-tera da aristotelikosebisagan marcxi iwvnia. gamonak-lisi vitenbergis univertiteti iyo. aq warmoTqva man ga-mosaTxovari sityva germanuli azrovnebis sadideblad. pativi miago albert dids, kuzanels (romelic germaneli piTagora iqneboda, anaforas rom ar SeeSala xelio), ko-perniks (romelic mas germaneli egona, da romelmac, misi azriT, marto or wignSi meti codna mogvca, vidre ar-istotelem da mTelma aristotelizmma) da paraceless. ufro adre, ori weli, SedarebiT mSvidad cxovrobda londonSi, magram misi moZRvreba mravali samyaros da mravali mzis sistemis arsebobis SesaZleblobis Taobaze sul ufro aRizianebda oficialuri eklesiis warmomad-genlebs da brunom gacla amjobina. bolo wlebSi bruno praRaSi da mainis frankfurtSi kiTxulobda leqciebs.

italielma aristokratma, vinme mokenigom, romelic brunos mimdevrad Tvlida Tavs, bruno veneciaSi miiwvia. igi jer paduaSi Cavida, iqidan ki _ veneciaSi. zogi mkv-levris azriT, mokenigo fiqrobda, rom bruno mas raRa-cas umalavda, mTavars ar eubneboda Tavis moZRvrebidan da amitom Seatyobina misi samyofeli inkvizicias. sinamd-vileSi bruno arafers malavda, ubralod mokenigos ar SeeZlo misi moZRvrebis gageba. es iyo �59� wels. erTi wlis Semdeg veneciis inkviziciam bruno romis inkvizicias gadasca. Zieba mravali weli gagrZelda. �600 wels mux-lmodrekil brunos moasmenines didi inkvizitoris ga-naCeni. Tqven ufro geSiniaTo am ganaCenis wakiTxvis, vi-dre me mosmenis, mSvidad ganucxada brunom msajulebs.

Page 217: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��7 -

inkviziciis mTeli cinizmi imaSi Canda, rom igi msxver-pls ganaCenianad gadascemda xolme saero xelisuflebas, TxovniT: damnaSave daesajaT, rac SeiZleba gulmowyaled da usisxlod. bruno dawves romSi, yvavilebis moedanze. �865 wels studentebma iqve, brunos Zeglis win, romis papis enciklika dawves. znekeTilma papma ioane-pavle meo-rem (�9�0-�005) inkviziciis saqmianobisaTvis da kerZod brunos koconze dawvisaTvis �997 wels kacobriobis wi-naSe bodiSi moixada.

mkvlevrebi svamen kiTxvas brunos dasjis namdvili mizezis Sesaxeb, radgan aseTive, an daaxloebiT aseTi azrebisaTvis ar dausjiaT arc kuzaneli, arc fiCino, arc miqelanjelo, arc botiCeli, arc koperniki, arc ke-pleri. losevis azriT, es imitom moxda, rom bruno an-tikuri tipis neoplatonikosi iyo, e. i. antiqristiani da antieklesiuri (45,470-47�).

adamianis bedi xSirad mxolod fsiqologiur doneze wydeba; Tanac arcTu mudam zneobrivi principebis mixed-viT. amjerad ki saqme exeboda, inteleqtis da zneobis Tanxmobis ZaliT, sxeulebrivis srul daqvemdebarebas, rogorc ityvian, ukanasknel amosunTqvamde. roca mas, ukve almodebuls, viRacam grZel joxze damagrebuli jvari pirTan miutana, brunom saxe miibruna da ar emTx-via. TviTmxilveli, vinme kaspar Sope, werda: igi muqariT pasuxobda SekiTxvebze da ar moinania. ubeduri mokvda cecxlis alSi da datova es qveyana, raTa mouTxros sxva samyaroebs, romlebic man gamoigona, Tu rogor eqcevian romaelebi RmerTis uarmyofelT (56,�65).

bruno mravali Sromis avtoria. evropis qalaqeb-Si xetialis dros, igi xSirad aqveynebda wignebs. zogi SeiZleba jerac araa aRmoCenili. dResdReobiT mis naS-romTagan umniSvnelovanesad iTvleba `mizezis, prin-cipisa da erTis Sesaxeb~, `usasrulos, universumisa da samyaros Sesaxeb~, `gmirul vnebaTa Sesaxeb~. amaT gar-

Page 218: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��8 -

da, SeiZleboda dagvesaxelebina sqolastikis winaaRmdeg dawerili satira `pegasuri cxeni da silenis viri~, sa-dac mimdinareobs kamaTi imis Taobaze, Tu romeli sjobs, adamiani _ virad qceuli, Tu viri _ adamianad qceuli. londonSi yofnisas, brunom ramodenime dialogi ga-moaqveyna. maT Soris erTs ewodeboda „pegasis kabala`. masSi bruno mkacrad akritikebs qristianobas, aristo-telizms da skepticizms. „gmirul vnebaTa Sesaxeb`, _ ase erqva brunos bolo gamoqveynebul naSroms. is misi naazrevis Semajamebel narkvevad iTvleba. aq samyaroSi arsebuli yofierebis, mSvenierebis da sikeTis erTiano-bas adamianSi warmoadgens WeSmaritebis, mSvenierebis da sikeTis Tavganwiruli siyvaruli. adamians sxva vnebanic aqvs, romlebic dabali donis SemecnebasTanaa kavSirSi, magram maTgan ganwmenda sworad mimarTuli SemecnebiTaa SesaZlebeli.

bruno amtkicebda, rom umaRlesi avtoriteti adamian-isaTvis aris is, rasac goneba Tavisufali kvleviT daad-gens. Semecnebis sagania universumi, Semecnebis niadagia gamocdileba, xolo Semecnebis sawyisi eWvia. universumi aris gasulierebuli materia. Semecnebis mizania univer-sumis danaxva, rogorc dapirispirebulTa erTianobis, sadac dapirispirebuloba SenarCunebuli iqneba. moZrao-ba da Semecneba gasulierebuli materiis Sinagani predi-katTagania.

brunos gamokvlevaTa Sinaarsi SeiZleba ori mTa-vari Temis mixedviT davalagoT da Tavisebur sistemaSi movaqcioT. esenia: ontologia da moZRvreba Semecnebis Sesaxeb.

ontologia, anu moZRvreba arsebulis rogorc arse-bulis Sesaxeb, brunosTan warmoadgens universums, ro-gorc erTiani gasulierebuli mTelis analizs. `mizezis, principisa da erTis Sesaxeb~ naSromis mexuTe dialogis SesavalSi vkiTxulobT: ̀ universumi warmoadgens erTians,

Page 219: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��9 -

usasrulos da uZravs... is ar warmoiSoba, radgan ar ar-sebobs raime sxva yofiereba, romliskenac is SeiZleba mi-iltvodes, anda romlisganac SeiZleba gamovides; mas xom Tavada aqvs yoveli yofiereba. is ar SeiZleba moispos, radgan ar arsebobs raime sxva, radac igi SeiZleba gadai-qces, is xom Tavadaa yovelive? mas ar SeiZleba raime mie-matos an moakldes, radgan is xom usasruloa da amitom erTianad SeuZlebelia mas raime garedan miematos, anda raime moswydes?~

ase gagebul samyaros RmerTi garedan ar SeiZleba marTavdes. radgan `gareT~, rogorc aseTi, ar arsebobs. igi mxolod da mxolod am universumis Sinagani kanon-zomiereba SeiZleba iyos. Cven RmerTs veZebT, acxadeb-da bruno, mzis brwyinvalebaSi, nivTTa mSvenierebaSi, mSobliuri miwis wiaRSi. uZravia Tu ara es samyaro? is uZravia, ramdenadac am sityvis qveS sivrceSi adgilis gadanacvlebas vgulisxmobT; magram is Sinaganad uaR-resad moZravi da cvalebadia. misi nawilebi erTmaneTs upirispirdebian, erTmaneTSi gadadian. RmerTi swored am Sinagani moZraobis da urTierTkavSiris ganmsazRvre-lia. bruno RmerTs mwarmoebel bunebas uwodebs (natura naturans), gansxvavebiT mis mier mowesrigebuli movlena-Ta mravalgvarobisagan _ warmoebuli bunebisagan (natura naturata). es mwarmoebeli buneba, romelic aerTianebs da acocxlebs samyaros, rogorc universums, aris msoflio suli. is platonis demiurgi ki araa, romelic garedan aformebs universumis materias, aramed ganmsWvalulia materiis yovel nawilSi da warmoadgens yoveli sagnis Tu movlenis formas, silamazes, mis mWidro urTierT-kavSirs samyaroTa usasrulo raodenobasTan. materiis ragindara nawilSi, amis gamo, rogorc mikrokosmosSi, warmodgenilia mTeli, amitom raodenobrivad minimumi, Tavisi SesaZleblobebiT, maqsimumia. amis danaxvas, ker-Zod, erTeulSi universumis winaaRmdegobebis aRmoCenas

Page 220: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��0 -

da SenarCunebas uwodebs bruno magias. misi mizania gai-gos msoflio suli, rogorc mTeli, romelic saganTa Sinagani imanenturi mizania, materiis Sinagani imanenturi mizezia, materiis Sinagani mxatvaria.

brunom pirvelma gaiazra kopernikis Teoriis mso-flmxedvelobrivi mniSvneloba. aRiarebda ra usasrulo-baSi mzis sistemaTa simravlis arsebobas, bruno uaryof-da universumis centris, raime winaswargarantirebuli adgilis arsebobas. RmerTi ar SeiZleba sadme, raRac adg-ilas, „iq` an „aq` iyos. gamorCeuli adgili arc dedami-was aqvs da arc adamians. magram miT ufro metia gonebis Rirseba. erTgvarovan samyaroSi, sadac ar arsebobs aris-toteleseuli gansxvaveba zeciur da amqveyniur sinamd-vileTa Soris (aseve, oTx elementsa da mexuTes Soris), adamianis Rirseba misi gonebis Zalas emyareba. gonebas didi upiratesoba aqvs. naSromis, „usasrulo, universu-mi da samyaro` pirvelsave dialogSi bruno miuTiTebs, rom SegrZnebebs ar SeuZliaT swvden usasrulos raobas. saerTod usasruloba ar SeiZleba grZnobadi Semecnebis kvlevis obieqti iyos. is, vinc usasrulos Semecnebas cdilobs grZnobebis saSualebiT, imas emsgavseba, vinc cdilobs grZnobadi TvaliT dainaxos substancia da ar-seba. Tuki vinme usasrulos uaryofs imis safuZvelze, rom is xedvaSi ar mogvecema da arc grZnobadi uSualoba aqvs, iZulebuli iqneba uaryos sakuTari substancia da yofiereba, radgan arc isaa grZnobebisaTvis misawvdomi.

gansxvavebiT kuzanelisagan, bruno icavs aqtualuri usasrulobis gaazrebadobas. misTvis gasulierebuli ma-teria aqtualurad usasruloa. usasrulobaSi ki moZrao-ba da cvlileba gamoricxulia, radgan masSi yvelaferi ganxorcielebulia. amgvari daskvnis asacileblad bruno aqtualur usasrulobas warmoadgens, rogorc wyvetilo-bisa da uwyvetobis erTianobas. wyvetadobis, e. i. ganuy-ofeli erTeulis arseboba universumis Semecnebis da

Page 221: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

misi Sinagani moZraobis SesaZleblobaa. Semecneba eZiebs ra im umartives elements, risganac aigeba misi kvlevis sfero, yovelTvis awydeba raRac ganuyofels, romelic mxolod SesaZleblobaSia gayofadi. yovel Semecnebas, rogorc kvlevis damoukidebel meTods, Tavisi ganuy-ofeli sawyisi aqvs. maTematikisaTvis es aris wertili, fizikisaTvis _ atomi, metafizikisaTvis ki _ monada, ro-gorc gasulierebuli atomi. es sokratemdelTa hilo-ZoizmTan dabrunebaa, aristoteleseuli teleologizmis sapirispirod.

Semecnebis Teoria. brunom uaryo RmerTisa da sa-myaros, rogorc transcendenturis da imanenturis da-pirispireba, magram maT Soris gansxvaveba SeinarCuna, ro-gorc arsebis da movlenis, Sinagani mizezis da Sedegis. maT Soris damokidebulebis gageba neoplatonuri emana-ciis msgavsad gaiazreba. samyaros msWvalavs siyvaruli, romelic axlavs yovlismomcvel RvTaebriv sinaTles. sxeuli miiswrafis sulisaken, suli _ gonisaken, goni _ RmerTisaken. es ukanaskneli, marTalia, imanenturia, ma-gram arsebiTad gansxvavebulia yoveli arsebisagan. igi maradis miswrafebis sagania. esaa „heroikuli siyvaru-lis` dedaazri, romelic faqtiurs upirispirdeba, misi arsis SesanarCuneblad. amitom `heroikuli (gmiruli) si-yvaruli~ brunosTan niSnavs wamebulad yofnis aucile-blobas.

universumi, marTalia, materialuria, magram grZno-bis organoebiT miuwvdomelia rogorc misi arsi, ise misi mTlianoba. grZnobis organoebs SeuZliaT daiwyon Semecneba, magram usasrulo universumis mTlianobaSi warmodgena mxolod Cveni warmosaxvis Zalas SeuZlia, romelic Tavad usazRvroa. SemecnebiT ki, usasrulos mxolod goneba Seimecnebs. brunom imasac miaqcia yur-adReba, rasac kanti bunebismetyvelebis meTods uwodebs da mecnieruli kvlevisaTvis mis sanimuSod aRiarebas

Page 222: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

apriorulis sakuTar gagebas daudebs safuZvlad. bru-no koperniks emxroboda da Tvlida, rom igi, marTalia, grZnobadi monacemebiT iwyebs, magram am monacemebis gas-agebad goneba imas uSvebs, rac grZnobadi monacemebis sa-pirispiroa: dedamiwa brunavs mzis garSemo da ara piriq-iT _ rogorc es Cvens grZnobad xedvas ueWveli hgonia.

warmosaxvis Zala Cven dagvanaxebs, rom Cveni dedamiwa erT-erTi umniSvnelo atomia usasrulobaSi. am usasru-lobis sawvdomad adamianisaTvis aucilebeli araa eqsten-siuri kvleva. adamiani mikrokosmosia. man Tavis TavSi unda aRmoaCinos universumis erTianobis da dedaarsis ganmsaz-Rvreli _ anu RmerTi. amitom ityvis bruno: adamianis miza-nia iyos `RvTis taZari~. sakuTar TavSi RmerTis aRmoCena araa dazRveuli tkivilisa da tanjvisagan. es procesi Semecnebac aris da poeturi Semoqmedebac. WeSmariti fi-losofia, amave dros, aris musikac da mxatvrobac. Tavis TavSi aRmoCenili kanonzomiereba filosofoss sakuTar Semoqmedebad moecema. mas bedi ki ar ubrZanebs, aramed misi gabeduleba bedavs bedis xmis mosmenas.

Tu am filosofiur-poeturi xedviT samyaros arse-bobas CavwvdebiT da erTianobaSi davinaxavT mas, gaqreba samyaros moCvenebiTi nakli. samyaros dapirispirebulo-bani, romelTa logikur cxrils bruno iZleva naSromSi `mizezis, principisa da erTis Sesaxeb~, srulyofil har-monias qmnian. Semecnebis mizania samyaros amgvari xedvis miRweva. Semecnebis SesaZlebloba imas efuZneba, rom ada-miani samyaros nawili da mikrokosmosia. magram nawili araa mTeli da verc gaxdeba. amitom mTelis absoluturi Semecneba marad miuRweveli mizania. swor gzaze dad-gomac da xedvaSi usasrulobis moqcevac, samyaros har-moniaSi Wvretac mxolod erTeulTa xvedria.

eWviT dawyebuli Semecneba, romelic gamocdilebidan amodis, samyaros (universumis) erTianobis wvdomamde da adamianis raobis dadgenamde midis oTxi safexuris gavliT:

Page 223: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

grZnobadi Semecneba _ erTeul sagnebs Seiswavlis aR-qmisa da warmodgenis doneze;

gansjadi Semecneba _ akavSirebs erTeulebs da sagnis pirvel gansazRvrebas iZleva. es msjelobis unaria;

gonebiTi Semecneba _ sxvadasxva msjelobaTa Sinaarsis erTianobaSi wvdomiT gadis mocemuls gareT. usasru-lobis arsebobas da misi wvdomis problemas pirvelad is acnobierebs. es daskvnis unaria;

sulis safexuri _ gonebiT mocemul urTierTsapir-ispiro Sinaarsis daskvnebs aerTianebs, maT safuZv-els swvdeba. mas sistemis unari SeiZleba ewodos. am safuZvelze adamiani daadgens, rom Semecnebis gas-aRebi usasrulobaSia, rom usasrulobis amomwuravi Semecneba SeuZlebelia, magram misken swrafva aris adamianis umaRlesi daniSnuleba. es is azria, ro-melic Semdeg spinozasTan RmerTis inteleqtualuri siyvarulis saxes miiRebs.

kuzanelis moZRvreba, brunos meSveobiT, evropuli racionalizmis ganviTarebis magistralur xazs ukav-Sirdeba (spinoza, laibnici, germanuli ganmanaTlebloba, Selingi). garda amisa, brunom axal filosofias dausaxa Taviseburi logikuri manqanebis Seqmnis problema. man aaRorZina raimund lulis moZRvreba momsjele manqanis Seqmnis SesaZleblobis Sesaxeb. zogi cnobiT, igi amgvari manqanis demonstrirebasac axdenda. amgvarma kvlevam igi imdenad gaitaca, rom zogjer mexsierebas da azrovnebas erTmaneTs uigivebda.

brunos mravali mimdevari hyavda, magram maT Soris gamoirCeoda brunosaviT daudegari bunebis da misi be-dis mqone moazrovne luCilio vanini. romsa da paduaSi ganswavluli vanini kardanos, pomponacsa da brunos moZ-Rvrebas aerTianebs. Tavis maswavlebelTa Soris averoess-ac asaxelebs. igi principuli naturalizmis gzas adgas.

�.

�.

�.

4.

Page 224: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��4 -

paduaSi swavlas misTvis uSedegod ar Cauvlia. amtkiceb-da, sulTa gadasaxlebis kanonis ZaliT averoesis suli pomponacSi gadavidao. vanini aristoteles fizikuri Sromebis axali TvalsazrisiT komentirebasac eweoda. brunos msgavsad, yvelgan, sadac ki leqciebs kiTxulob-da (safrangeTSi, niderlandebSi, SveicariaSi), konfliq-tur situaciebs qmnida. �6�6 wels gaiqca inglisSi. iqac msgavsi sutuacia Seqmna.

vaninis mTavari naSromi _ `bunebis, rogorc mokvdav-Ta qalRmerTisa da dedoflis saocari saidumloebani~ (�6�6) _ dialogis formiTaa dawerili. aq warmodgenil kamaTSi gonebis argumentacia filosofiis mxarezea, qristiani ki mxolod rwmenaze miuTiTebs da misi sisuste aSkarad Cans. vaninis satira imdenad Zlieria, rom zogi mas volteris (�694-�778) winamorbedadac Tvlis. igi Tavis marTlac did niWs imis dasasabuTeblad iyenebda, rasac misi mkvlevrebi ukidures materialistur pan-Teizms da „uzneo skepticizms` uwodeben. Tavis dialo-gebSi vanini mogviTxrobs imaze, Tu rogor upasuxa man kiTxvas RmerTisa da materiis mimarTebis Sesaxeb. pasuxi emyareba averoesis cnobil „kibes`, romlis Sinaarsi isaa, rom ramdenadac materia yvela formis SesaZleblobaa, is, Tu moZravia, TandaTan ava arsebulTagan yvelaze umdablesidan umaRlesze, umaRlesi ki RmerTia. es, vani-nis azriT, mas uflebas aZlevda eTqva: „RmerTi anu mate-ria` (69,55). ara marto Teologebi Tvlidnen, rom vanini yvelas da yvelafers dascinis da darwmunebulia, rom yvelafris dasabuTeba SeuZlia. amiT ganasxvavebdnen mis aTeizms XVIII s.-is frangi moazrovneebis pirdapiri da gulwrfeli aTeizmisagan. misi erT-erTi yvelaze gavrcelebuli wignis saTauric ki sakmao safuZvelia amgvari SexedulebisaTvis: „maradiuli, ciur-jados-nuri, qristianul-fizikuri, astrologiur-kaTolikuri gangebis amfiTeatri, Zveli filosofosebis, aTeistebis,

Page 225: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��5 -

epikurelebis, peripatelebis da stoelebis sapirispi-rod`. misi mowinaaRmdegeebi cdilobdnen eCvenebinaT, rom vanini panTeizms iyenebs sakuTari ukiduresi aTeiz-mis dasafaravad.

hegeli fiqrobs, rom tuluzaSi vaninis koconze daw-va (dawvamde mas ena amoglijes) gamoxatavs codnis da rwmenis damokidebulebaSi saeklesio wreebis poziciis Secvlas. vanini xom, gansxvavebiT brunosagan, aRiareb-da orTodoqsuli RmerTis arsebobas, magram igi mainc dasajes, radgan mis SromebSi argumentebi Teologiis sawinaaRmdegod iyo mimarTuli. hegeli fiqrobs, rom es faqti im viTarebas asaxavs, rom am droisTvis eklesia acnobierebs gonebis sapirispiro rwmenis usafuZvlobas. magram didi filosofosi aqac, sakuTari principebis Sesabamisad, Tvlis, rom SemTxveviToba (vaninis dawvis faqti) yovelTvis aucileblobis gamovlenaa. amdenad, vaninis bedi rwmenisa da codnis mimarTebaSi axali isto-riuli etapis gamovlinebad miaCnia.

5. Tomazo kampanela (1568-1639)

axali epoqis moTxovnebi Tavs iCenda ara marto pro-gresulad ganwyobil moazrovneebSi, aramed imaTSic, vinc yovel Rones xmarobda Zvelis gadasarCenad. isini Zalauneburad emsaxurebodnen progress da es axlis Zalis erT-erTi naTeli gamoxatuleba iyo. Tomazo kam-panela dominikeli beri iyo da papis Zalauflebis abso-lutizaciaze ocnebobda. cixeSi �7 weli man politikuri moRvaweobisaTvis gaatara. marTalia, galileis icavda, magram astrologobazec debda Tavs. mis naturfiloso-fiaSi didi adgili ukavia mistikasa da magias. miuxedavad amisa, misi damsaxurebaa is, rom empirizmiT sayovelTao gatacebis periodSi miuTiTa empirizmisa da skepticizmis Sinagan kavSirze da skepticizmis gadalaxvis safuZveli

Page 226: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��6 -

Sinagan gamocdilebaSi, adamianis mier sakuTar sulier procesebze dakvirvebaSi dainaxa, riTac igi dekartis wi-namorbedi gaxda. kampanelas utopiuri nawarmoebi `mzis qalaqi`, marTalia, Tomas moriseuli utopiis gakaToli-kurebis STabeWdilebas tovebs [kampanela romis papis, urban II (�568-�644) megobari iyo], magram kunZul `tapro-banze` sakuTrebis uaryofa, sayovelTao Sroma, oTx-saaTiani samuSao dRe, amasTan saxelmwifos mecnierebis safuZvelze marTvis qadageba, istoriulad progresuli movlena iyo. Tumca religiuri fanatizmi (romelsac es didi niWis adamiani, rogorRac „aTanxmebda` mowinave mecnierul ideebTan) mas pirovnebis saxelmwifosadmi sruli daqvemdebarebis gamarTlebamde miiyvans, rac imis pirdapir sawinaaRmdego iyo, risTvisac florencielma akademikosebma platonis moZRvreba wamoswies. kampanelas „mzis qalaqi`, makiavelis „mTavaris` gverdiT, antiutopi-is erT-erTi saxea. amitom mis moZRvrebas zogi mkvlevari renesansis Ralatad miiCnevs.

kampanelas ZiriTadi filosofiuri Sromebia: ̀ univer-saluri filosofia` da ̀ grZnobadi Semecnebis upirateso-bis Sesaxeb`. isini warmogvidgenen moazrovnes, romelsac arc Zveli emeteba da arc axlis Seufasebloba SeuZlia. misTvis fizikas da Teologias Sua dgas metafizika, ro-melic ̀ filosofosTa bibliaa`. man ara marto mecniereba, aramed politika da kanonmdeblobac unda daafuZnos da yvelaferi Teologias daumorCilos. kampanelas azriT, Cveni codnis Sinaarsi ornair WeSmaritebas gviCvenebs. rwmena Teologiis wyaroa, aRqma _ filosofiis da saer-Tod mecnierebis. WeSmariteba Cven ornairad gvecxadeba: adamianma unda icodes biblia da unda icodes buneba.

jovani domeniko kampanela, romelmac berobaSi Tomas saxeli miiRo, daibada kalabriaSi. biografebi miuTiTe-ben misi cxovrebis im SemTxveviT viTarebaze, romelmac mTeli misi cxovreba gansazRvra. �5 wlis kampanela ukve

Page 227: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��7 -

dominikelTa monasterSi iyo. am dros kozentinelma franciskanelebma disputSi gamoiwvies dominikelebi. beri, romelic yvelaze Zlier Teologad iTvleboda, avad gaxda. iZulebulni gaxdnen �5 wlis bavSvi gaegzavnaT, Tundac imitom, rom ambavi moetana. es bavSvi gabedulad CaerTo kamaTSi da brwyinvaled gaimarjva. gakvirvebuli Teologebi irwmunebodnen, rom masSi telezios suli gadavida (telezio kozentineli iyo). ymawvilic, amis Semdeg, telezios miiCnevda Tavis idealad. Tumca pira-dad ver gaicno. �0 wlis kampanelas pirveli wigni am gan-wyobis gamoxatulebaa.

rogorc mirandolas, kampanelasac ar apaties didi niWi. xmebi dauyares, vinme moxucma ebraelma kabalaSi gawvrTna da am gziT moipova zebunebrivi codnao. mogvi-anebiT, „sami crumoZRvaris` avtorobac daabrales. kam-panela ki ise gawvrTniliyo tradiciulad miRebuli faqtebis uaryofaSi, rom raRac monacemebze dayrdno-biT, TviT karlos didis (747-8�4) arsebobaSic Seitana eWvi. misi pirveli wignis gamocemis sababi gaxda vinme i. a. martis wigni, romelic �587 wels gamovida da telezi-os mier aristoteles kritikis ususurobas amtkicebda. sapasuxo wignSi _ „grZnobebiT dasabuTebuli filosofia` _ kampanelam warmatebiT daicva telezio da SesaZlebel oponentebsac kamaTis xalisi daukarga. �59� wels man neapolSi gamosca wigni „saganTa SegrZnebis Sesaxeb`. aq igi ukve scildeba telezios, radgan iyenebs bunebriv ma-gias da astrologias, romelTac telezio uaryofda. es siaxle ganpirobebuli iyo cnobili neapoleli Teologi portas wigniT „bunebrivi magia`, romelmac daafuZna „bunebis saidumloebaTa akademia`. magram kampanela aqve aRniSnavda, rom Tavis maswavlebelze uaris Tqma arc ufiqria.

kampanelam moisurva, rom azrovnebis sferoSi miR-weuli gabeduleba socialur praqtikaSi gadaetana. ga-

Page 228: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��8 -

mosca wigni „mimarTva italieli Tavadebisadmi`; mou-wodebda daepyroT espaneTi da papis msoflio monarqia SeeqmnaT. Cans, rom mas momxreebic hyavda. ajanyebis or-ganizeba Tavad ikisra. dRec daniSna _ �599 wels �0 se-qtemberi. daapatimres da samudamo patimroba miusajes. cixeSi dawera Sromebi „mzis qalaqi`, „galileis dacva` da „rogor SeuZliaT adamianebs varskvlavebidan nauwyeb beds gaeqcnen?`. astrologiiT gatacebuli papi urban VIII, �5 wlis patimrobis Semdeg, aTavisuflebs kampanelas. magram mas italiaSi ar daedgomeboda: safrangeTSi gai-qca, sadac p. gasendi yovelmxriv exmareboda.

bunebaSi kampanelasaTvis yvelaferi gasulierebu-lia. yvelafers axasiaTebs grZnoba, e. i. cnobierebisa da Zalis erTianoba. aRqma da codna emTxveva erTmaneTs. mogoneba, msjeloba, daskvna aRqmis modifikaciebia. am Tanamimdevruli empirizmis poziciebidan kampane-la uaryofs brunos mier SemecnebaSi gonebisaTvis da-moukidebeli rolis miniWebas. magram manve dainaxa, rom am safuZvelze Semecnebis veraviTar sayovelTaobas ver davasabuTebT, rom absoluturi skepticizmi gardauva-lia. kampanela eZebs gamosavals. misi azriT, sruli skepticizmi gardauvalia, Tu garegani gamocdilebidan gamovalT; magram, Tu Sinagan gamocdilebas davemyare-biT, vnaxavT rig ueWvel debulebebs da Semdeg analogiis saSualebiT gadavitanT ueWvelobas garegan sagnebzec. Sinagani gamocdilebis uryevi monacemebia: �. „Cven varT`; �. „Cven varT, viciT da gvsurs`; �. „Cven viciT, rom gare-ganiT varT gansazRvruli`; 4. „viciT da gvsurs ara marto awmyo, aramed momavalic`. amgvari safuZvlis mopovebis Semdeg, kampanela mimarTavs RmerTis ideas, rogorc TanSobils, romlis srulyofileba ar gvaZlevs uflebas igi naklovani adamianebis mier Seqmnilad CavTvaloT. am ideis gageba RmerTis uSualo Wvretas niSnavs.

mivida ra eWvidan RmerTamde, kampanela cdilobs neo-

Page 229: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��9 -

platonuri emanaciis Teoriis daxmarebiT gaiazros saer-Tod arsebuli: �. RmerTi; �. idealuri samyaro; �. sulTa (adamianis sulis CaTvliT) samyaro; 4. maTematikuri sa-myaro (geometriis sagani); 5. sxeulebrivi samyaro (dro-Si da sivrceSi arsebuli sagnis pirveladi Tvisebebi); 6. empiriuli samyaro, anu saganTa warmodgena meoradi TvisebebiT. yoveli sagani (materiis CaTvliT) moZraobs, moZraoba aris aracnobieri swrafva TviTSenaxvisaken, e. i. maradiulobisaken, e. i. RmerTisaken.

kampanela maTematikas fizikis msaxurad acxadebda. cdilobda axali geografiuli aRmoCenebi gamoeyenebina msoflmxedvelobrivi sakiTxebis gaazrebisas. igi werda: `avgustine uaryofda dedamiwis sferulobas zogadi argumentebiT, kolumbma ki faqtiurad daamtkica, rom dedamiwa mrgvalia. aq WeSmariteba mogveca grZnobadad, rac gamoricxavs kamaTs`. amave naSromSi igi adamians `sa-myaros qvakuTxedad` acxadebs, ramdenadac igi cnobierad iswrafis RmerTisaken. aq TiTqos axali drois adamiani laparakobs, magram axali filosofiis damaarseblebisa-gan, igi mainc mniSvnelovnad gansxvavdeba. Tu kampanela-saTvis grZnobadi WeSmariteba gamoricxavs kamaTs, dek-artisaTvis yvelaze naTeli grZobadi mocemulobac ki saeWvoa, radgan naTeli, sizmris da sifxizleSi raimes naTlad danaxvas Soris ganmasxvavebeli logikuri krite-riumi ar SeiZleba arsebobdes. isic gasaxsenebelia, rom axali filosofiis meore didi mamamTavari, fr. bekonic, empirizmis didi damcveli, araviTar SemTxvevaSi ar da-kmayofildeboda ragind naTlad daenaxa raime. arsebu-lis WeSmaritebis dasasabuTeblad igi Tavis cxrilebs da jvris eqsperiments mimarTavda. kampanela yuradRebas ar aqcevda imas, rom „faqti` Tavadaa interpretacia. ko-lumbs rom amerika indoeTi egona, esec „ueWveli faqti` iyo. kampanelasagan gansxvavebiT, am moazrovneebs ada-mianis bunebaze gabatonebac gansxvavebulad esmodaT.

Page 230: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��0 -

cnobilia, rom bibliaze damyarebuli religiebis warmo-madgenlebisaTvis, RmerTma adamians bunebaze batonoba daavala. RmerTis es sityvebi mowmobs, rom buneba mzad iyo damorCileboda adamians. fr. bekonisa da dekarte-saTvis ki adamiani ar aris dedamiwis batoni, aramed unda gaxdes aseTi, mecnierebis daxmarebiT. man unda daimor-Cilos buneba. esaa axali filosofiis ara marto racio-nalizmis, aramed „racionalizmis yaidaze gamoWrili` (haidegeri) evropuli iracionalizmis da empirizmis mizani, ris Sedegebsac XX saukuneSi ganmanaTleblobis dialeqtikis meqanizmiT axsnian. es dialeqtika gulisx-mobs, rom adamianis gonebis didi warmatebebi, romliTac kacobrioba amayobs da romlis Zalac teqnikaSi yvelaze naTlad Cans (atomuri energia, genetika, kompiuter-izacia), pirovnebis, sazogadoebis diqtatis qveS moqcev-is arnaxul SesaZleblobebs qmnis da axali didi krizisis winaSe ayenebs kacobriobas.

galileisTan vatikanis gamwvavebuli urTierToba iyos imis mizezi, rom kaTolicizmis erTguli damcveli kampanela mogvianebiT galileis ar axsenebs. ar axsenebs mas arc „mzis qalaqis` meore gamocemaSi, roca galileim mis mierve agebuli teleskopiT oTxi planeta aRmoaCina; es teleskopi �0 jer adidebda sagans (67,74). es ucnauri faqti kacs gaaxsenebs imasac, rom didi astronomi da maTematikosi kepleric, teleskopis gamogonebisaTvis, Janbatista portas aqebda da ara galileis. Tumca isi-ni icnobdnen erTmaneTs. galilei Tavad werda keplers, rom misi Txovnis miuxedavad, universitetis filoso-fosebs teleskopSi Caxedva ki ara, misi danaxvac ar un-daT (69,III,�98).

kampanelas „mzis qalaqi`, platonis „saxelmwifoSi` warmodgenili utopiis kaTolikuri eklesiis miznebi-saTvis daqvemdebarebis cdaa. am naSromSi dialogi mim-dinareobs genuel mezRvaursa da kaTolikuri monas-

Page 231: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

tris sastumros mamasaxliss Soris. faqtiurad orives unda uCvenos, Tu rogor gamoadgeba kaTolikur ekle-sias daqvmdebarebul samyaroSi, aqamde ucnobi kunZul taprobanis (zogis azriT, es ceilonia) religia, astro-logia, mecniereba, teqnika da ganaTlebis organizacia kacobriobas. es kunZuli kacobriobis gamaerTianebeli saxelmwifos Taviseburi modelia. amitomaa, rom sax-elmwifos meTauris, anu metafizikosis (ase uwodebs mas kampanela) arCevisas, mecnierebaTa da teqnikis gver-diT, gansakuTrebul yuradRebas aqceven mis mier yvela xalxis religiis da istoriis codnas. cxadia, am kacs RmerTic nawvdomi unda hyavdes, ramdenadac es mokvda-visaTvis SesaZlebelia. sainteresoa, rom yovelive amis codnis SemTxvevaSic, �5 wlamde misi arCeva ar SeiZleba, gansxvavebiT platonisagan, romelic amisaTvis 50 wels miiCnevda aucileblad. rac Seexeba qveynad ubedurebis arsebobas, kampanela platonis da, kidev metad, boeciu-sis kvalad imeorebs, rom borot adamianTa warmateba amqveynad oden moCvenebiTi bednierebaa.

kampanela vrclad msjelobs imaze, rom astrologia ar ewinaaRmdegeba mecnierebas. planetebis zemoqmedeba adamianTa bedze misTvis ueWveli faqtia. igi fiqrobs, rom arc ricxvTa magias ewinaaRmdegeba Teologia. RmerTma yvelaferi ricxviT, zomiT da woniT Seqmna. mzis qa-laqelebma Seqmnes safreni manqanebi da uialqno da uniC-bo xomaldebi. yovelive amisken Cven RmerTi wagvmarTavs, magram ara ZaldatanebiT. adamiani Tavisufali arsebaa, imdenad, rom mas RmerTze ciliswamebac SeuZlia. kampan-ela cdilobs Tavisi optimisturi molodini kaToli-cizmis momaval triumfze, astrologiaze daamyaros; is espanelebis mier genuelebis didi gmiris, kolumbis mcd-elobiT amerikis aRmoCenas RvTis niSnad miiCnevs. espan-elebi oqros eZebdnen, magram RmerTma isini gacilebiT didi miznebisaTvis miiyvana iq. es mizani qristianobis

Page 232: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

mTels msoflioze gabatonebaa. optimizmis safuZvels, kampanelas azriT, iZleva isic, rom im saukuneSi gamogo-nil iqna wignis beWdva, Tofis wamali, kompasi.

„mzis qalaqSi` saxelmwifos, mecnierebis da filoso-fiis mimarTebac idealuraTaa mowesrigebuli mamasax-lisi-metafizikosis xelmZRvanelobiT: fizika aucile-belia saxelmwifosaTvis _ bunebasTan teqnikis saSuale-biT warmatebuli damokidebulebisaTvis. maTematika aris fizikis msaxuri. fizika aucilebelia aseve filosofi-isaTvis. metafizika fizikasa da Teologias Sua dgas. is Tavis mxriv, msaxuria Teologiis.

kampanelas „mzis qalaqSi` Cveulebriv Tomas moris „utopiis` ideebis kaTolikuri eklesiis miznebisaTvis gamoyenebas xedaven. marTalia losevi, roca amtkicebs, rom namdvili antikuri platonizmi am naSromSi ufro me-tia, vidre inglisel utopistTan. ufro mniSvnelovania, losevis mier imis xazgasma, rom aq kampanela platons italiuri renesansisaTvis damaxasiaTebel titanizmze da egocentrizmze uaris saTqmelad iyenebs. platonTan, saerTod, gansakuTrebiT, mis saxelmwifoSi pirovneba da misi intersebi xom savsebiT eqvemdebardeba saxelmwifos intersebs? renesansis mizani ki sul sxva iyo. losevisave terminebiT rom vTqvaT, kampanelasTan Cven gvaqvs ti-tanizmis safrTxis gaazreba da kvlav pirovnebis mimarT sazogadoebisa da RmerTis primatisaken mibruneba.

6. iakob boeme (1575-1624)

samyaros da adamianis daniSnulebis axleburi, Sua saukuneebisagan gansxvavebuli, xedva am epoqaSi kul-turis yvela sferoSi Taviseburad vlindeba. am saqmeSi Tavisi wvlili Seitana germanulma mistikamac, romelic jer kidev maister ekhartTan gamoikveTa da giorliceli xarazis, iakob boemes naazrevSi samyaros dialeqtikuri

Page 233: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��� -

xedvis, neoplatonurisagan arsebiTad gansxvavebuli, ni-muSi mogvca.

boemem, sakuTari sulieri gancdebis da bibliis Sinaarsis analizis safuZvelze, moxaza msoflmxedvelo-ba, romelic ara marto aigivebs samyaros RmerTTan, ar-amed mas RmerTis TviTganviTarebad miiCnevs. am qmnadi RmerTis mamoZravebeli aris masSive arsebuli dapiri-spirebuli sawyisebis brZola. RmerTSi sikeTis gverdiT boroti sawyisis daSvebiT moixsna borotebis arasu-bstanciurobis debuleba. aq saqme gvaqvs ara or, erTma-neTisagan damoukidebel sawyisTan, rogorc amas, magali-Tad, zoroastrizmi aswavlida, aramed erTi viTarebis, saxeldobr, RmerTis or mxaresTan. Tu areopagitikaSi borotebas, garkveuli mizniT, Tavad sikeTe aZlevda Zalas, `mbrZolsa missa mis mierve miuRies Zali, raiTa dges da hbrZodis mas` (��,47), boemesaTvis sikeTe da boroteba erTnairad apirobeben erTmaneTs.

megobarma eqimma da alqimikosma balTazar valterma (XVI-XVII ss.) boemes uwoda `filosofos tevtonikus`. es saxeli SerCa boemes. igi hegelmac samarTlianad miiC-nia, radgan Tvlida, rom boemem imas miaqcia yuradReba (Tumca ara cnebiTi azrovnebis doneze), rac germanuli sulis specifikur saqmed iTvleba azrovnebis istoriaSi. igulisxmeba dialeqtika, rogorc ganviTarebisa da axlis warmoSobis meTodi.

iakob boeme daibada �575 wels. igi dekartis ufrosi da fr. bekonis umcrosi Tanamedrovea. maSindeli germania glexTa omis damarcxebis mZime Sedegebidan jer kidev ver ganTavisuflebuliyo. ekonomikurad, kulturulad da politikurad CamorCenil qveyanaSi sasikeTo gamosavalic ar Canda. qveyana ocdaaTwliani omisaken midioda, romelic �6�6 wels daiwyo. amanac ganapiroba germanuli progresu-li azris mistikuri da religiuri samoseli.

mSoblebma momavali filosofosi skolaSi miabares,

Page 234: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��4 -

radgan mZime glexuri SromisaTvis susti janmrTelo-bis ymawvils Zala ar eyofoda. mcireodeni ganaTlebis miRebis Semdeg, bavSvi xarazs daumowafes. aq saqme ukeT wavida. maSindeli praqtikis mixedviT, axalgazrda xelo-sans aucileblad unda emogzaura, gamocdileba mieRo. am mogzaurobis dros gaecno iakobi germaniaSi gavrcele-bul uamrav seqtas da mimarTulebas. igi cdilobda maT safuZvelze aexsna mis winaSe mdgari msoflmxedvelobi-Ti problemebi, is idumaleba, rac mis xilvebs axlda. �6�� wels, rodesac boeme qalaq giorlicis moqalaqe da sakuTari damRis mqone ostati iyo, gamoica misi umniS-vnelovanesi naSromi _ `avrora, anu ciskris varskvlavi`. wigni swrafad gavrcelda, ramac luTeranuli orTodoq-siis ganrisxeba gamoiwvia. giorlicis mRvdeli, ganaTle-buli, magram despoti luTeraneli gregor rixteri (�560-�6�4) boemes dasjas moiTxovda. boemes icavda qalaqis biurgermaisteri, germaniaSi humanizmis sayuradRebo warmomadgeneli, paracelsis mimdevari, barTolomeos skultetusi (�540_�6�4). boemes ar sjian, magram weras aukrZalaven. igi erTxans emorCileba ganaCens. magram ga-nagrZobs sakuTari problemebis kvlevas. gansakuTrebul yuradRebas alqimiis Seswavlas aqcevs. �6�� wels mainc aqveynebs naSroms `saganTa xelwera, anu yoveli arsebis warmoSobisa da aRniSvnis Sesaxeb`. amas sxva naSromebic mosdeven. boemes momxreTa ricxvi izrdeba. kvlav aukrZa-les wera, magram am dros sikvdilma mouswro. megobrebs did Sromad daujdaT eklesiis ezoSi misi damarxvis ne-barTva. saflavis jvarze cnobili sityvebi daaweres: veni, vidi, vici (mivel, vnaxe, davamarcxe).

boemes naazrevs germanul enaze mweral filoso-fosTa gavlena atyvia, esenia: maister ekharti, kuzane-li, luTeri, paracelsi da sebastian franki; boeme ax-senebs da iwonebs paracelsis mowafes, `meore reforma-ciis` mniSvnelovan warmomadgenels _ valentin vaigels.

Page 235: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��5 -

vaigeli samyarosa da RmerTs erTmaneTs utolebda, gan-sakuTrebul yuradRebas aqcevda makrokosmosis da mik-rokosmosis mimarTebas, amtkicebda, rom boroteba sik-eTidan warmoiSveba da isini yvela saganSi ebrZvian erT-maneTs, magram boroteba mainc meoradia.

luTers biblia rom germanulad ar eTargmna, boemes msoflmxedveloba, albaT, ar warmoiSveboda. didi stim-uli iyo misTvis luTeris principi: yovelma adamianma Tavad unda monaxos Tavisi gza RmerTisaken da mixvdes Tavis daniSnulebas.

idealisturi panTeizmis principi „RmerTi yvelafer-Sia da yvelaferi RmerTSia` da, aseve, vaigelis principi „adamiani araferia RmerTis gareSe da RmerTi araferia adamianis gareSe, orive yovelTvis erTadaa`, boemem gai-go, rogorc individis mier sakuTar sulSi mTeli sa-myaros danaxvis SesaZleblobis sayrdeni.

boeme aTeisti ar iyo, magram yovel oficialur re-ligias ewinaaRmdegeboda. `CemTvis cxadia, rom yoveli Cxubi da kamaTi religiidan warmoiSva`, _ gvauwyebs bo-eme. idealizmisa da religiis kavSiri masTanac naTelia; magram misi opoziciuri religia im periodSi progresul rols TamaSobda, xolo misi panTeizmi materializmis ga-Zlierebasac ki uwyobda xels.

samyaro da RmerTi boemesTvis, marTalia, erTi da igivea, magram mxolod mas Semdeg, rac samyaro warmoiSva. manamde RmerTi araviTari garkveuloba ar iyo, e. i. arc RmerTi iyo da arc samyaro. manam is iyo pirvelsawyisi-ufskruli, romelsac boeme, mistikuri tradiciis mixed-viT, araras uwodebs, radgan yovel arss, anu raobas aqvs Tavisi safuZveli Tu mizezi; pirvelsawyiss ki is ar SeiZleba hqondes. magram RmerTSi maSinve aris borotebi-sa da sikeTis brZola. am brZoliT, am tanjviT (quel), iqm-neba Tvisebrioba (qualitet). es imas niSnavs, rom RmerTi samyarod qmnis Tavis Tavs. arara (Nichts), raobad (Ichts)

Page 236: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��6 -

iqceva. mTavari isaa, rom es RmerTis Rirebulebis damd-ableba ki ar aris, aramed amaRleba. es qmnadi RmerTia. aq brZoliT ukeTesis warmoSoba xdeba. amdenad, winaaRm-deg neoplatonuri daRmavali emanaciisa, gacnobierebu-lia aRmavali ganviTarebis idea. am azris Tanmimdevruli gatareba boemem ver SeZlo. winaaRmdegobani mis naazrevSi araa iSviaTi movlena. masTan imis mtkicebasac vxvdebiT, rom RmerTi absoluturad negatiuria da imasac, rom sa-myaro RmerTis sxeulia.

paracelsis gavleniT, boeme gansakuTrebul mniSvn-elobas aniWebs TviTcnobierebas. igi daaxloebiT ise gaiazrebs suls, rogorc SemdgomSi laibnici sulier monadas warmoadgens. masSi mTeli samyaroa. me caSi ki ar avsulvar, raTa iq damenaxa RmerTi da misi saqmeebi, aramed igive ca Cems sulSi aRmovaCine da davadgine, rom yvela sagania RmerTi da ca. me, _ ganagrZobs boeme, _ Cemi sulis asoebSi vkiTxulob da ara wignebSi.

zogierTi istorikosis azriT, boeme samebis erTiano-bis mtkicebisas mivida meoTxe principis aucileblobam-de. es oTxerTianobis mtkiceba (mama, Ze, suliwmida da maTi erTianoba RvTis sibrZneSi) misma mowinaaRmdegebma eresSi braldebisaTvis gamoiyenes (�0,�7�). azrovnebis is-toriis perspeqtivis TvalsazrisiT, aq saintereso isaa, rom XIX saukuneSi hegelis dialeqtikis zogi mimdevari, magaliTad, boris CiCerini (�8�8-�904), saWirod CaTvlis hegelis dialeqtikis samwevriani sqemis oTxwevrianiT Secvlas.

ramdenadac yoveli arsebuli boemesaTvis RmerTis gamovlinebaa, is, garkveuli azriT, RmerTis enas war-moadgens. yoveli arsebuli raRacas gveubneva RmerTze. sagnebi RmerTis enaa da Cven igi unda gavigoT. boeme-saTvis es gareganis da Sinaganis, fizikurisa da fsiqi-kuris, sulisa da sxeulis kavSiris problemaa da misi enis Teoriac, am globaluri aspeqtiT, cdilobs enis

Page 237: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��7 -

raobis gagebas. naSromSi `saganTa xelwera`, romlis erT-erTi qvesaTauria `imis Sesaxeb, Tu rogor gardaiqmneba boroteba sikeTed da sikeTe borotebad`, boeme werda: `Sinagani gareganSi arsebobs da Sinagans garegani uWi-ravs, rogorc sarke, romelSic is xedavs Tavisi yove-li formirebis Taviseburebas. garegani misi xelweraa, misi niSania`. aseTi dialeqtikuri kavSiri rom ar iyos garegansa da Sinagans Soris, enas araviTari mniSvnelo-ba ar eqneboda. adamianebi verc RmerTs gaugebdnen da verc erTmaneTs. enis xmauri im specifikisaa, rom ada-mians umxels missave Sinagan formas. xmaSi suli Tavis formas aqsovs. mavanis xmis JRera amoZravebs sxvebSi ms-gavs formebs. amdenad, sxvisi suli Taviseburi sakravia, romelzedac adamianis ena ukravs.

yvela adamianuri enis safuZvelSi, boemes azriT, Zevs `bunebis ena`. es isaa, riTac adami nivTebs saxels aZlev-da. magram mas win uZRvis ena, romliTac RmerTma Tavisi neba gamoxata samyaros Seqmnisas. igi arsebiTad gansx-vavdeba adamianTa enisagan. RmerTis ena sagnebs qmnis. ena TavisTavad ar niSnavs metyvelebas. metyveleba yovelT-vis dialoguria. adamis Seqmnamde RmerTi ar laparako-bda. misi azris gaxmovaneba ar iyo saWiro.

boeme cdilobs enaTa genealogiaSic gaerkves. igi laparakobs `enaTa xis oTx alfavitze`: I. _ bunebrivi enisa, romelic ferSi mdgomareobs da mxolod imas esmis, vinc RvTaebriv gamocdilebas eziareba; II. _ ebrauli al-faviti, romelic gaxsnis Savi feris misterias (Tu enebs xis saxiT warmovidgenT, es iqneba xis totebi da Stoebi); III. _ berZnuli alfaviti, romelic xis nayofs warmoad-gens da mis mSvenebas gamoxatavs; IV. _ laTinuri, romelic mraval ers daexmara da enaTa xis Zalas da qvelobas gamoxatavs. babilonSi, enaTa aRrevis Semdeg, warmoiSva 7� ena, romelnic Tav-TavianTi gziT wavidnen. laibnici, romelic saerTod boemes mistikas amreziT uyurebda,

Page 238: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��8 -

Tavis `axal gamokvlevebSi` seriozulad ixilavs enaTa saerTo Ziris da misi ganStoebebis boemiseul Teorias.

Tanamedrove azrovnebaSi enaTa Rirebulebis boeme-sul klasifikacias yuradReba miaqcia fukom, Tavis gax-maurebul wignSi „sityvebi da sagnebi`. igi Tvlis, rom ebrauli ena saerTo iyo RmerTs, adamianebsa da cxove-lebs Soris. masSi SemorCenilia pirveladi sibrZnis nam-sxvrevebi, im sibrZnisa, roca sityva da saxeli sagnis ar-sebas gamoxatavda (��,7�).

boemes gavlena didia momdevno TaobaTa rogorc re-ligiur, ise filosofiur azrovnebaze. XIX s.-Si safran-geTSi igi wminda martinma aaRorZina. niutoni gatacebuli iyo misiT. romantikosebi, Selingi, hegeli pativiscemiT ixseniebdnen mas. mniSvnelovani iyo misi gavlena rusul religiur da idealistur azrovnebaze, magaliTad, niko-lai berdiaevze (�874-�948).

Page 239: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- ��9 -

aRorZinebis epoqis filosofia - axali filosofiis Sesavali

epoqidan epoqaSi gadasvla droSi sakmaod gaWimuli procesia, romlis drosac Zvelisa da axlis maxasiaTebe-li ideebi xSirad mezobloben, ecilebian kidevac erTma-neTs kulturis, mecnierebisa da filosofiis mTavari ma-moZraveblis adgils. amitom axali filosofiis dawyebad sxvadasxva filosofoss, anda filosofosebs asaxeleben xolme. isic gasaTvaliswinebelia, rom, rogorc wesi, filosofiis sxvadasxva sferoSi da sxvadasxva qveyanaSi amgvari moazrovneebis erTnairi gansazRvra gaZnelebu-lia Sesabamisi qveynebis kulturis donisa da tradiciebis gansxvavebebis gamo. miuxedavad amisa, saorientaciod mainc SesaZlebelia gamovyoT moazrovneebi, romelTac filosofiaSi yvelaze naTlad wamoswies filosofiis sakuTrivi axali meTodis da codnisaTvis ara mxolod spekulaturi, aramed realuri, pragmatuli mniSvnelo-bis miniWebis aucilebloba („codna _ Zalaa`). es princi-pebi ki axali drois ori didi moazrovnis, frensis beko-nis da rene dekartis saxelebs ukavSirdeba. fr. bekonis aRniSnuli principis _ „codna Zalaa` _ siaxlis gasagebad unda gaviTvaliswinoT, rom aq igulisxmeba mecnieruli, dasabuTebas da eqsperiments damyarebuli codna. sx-vagvarad, Cven rojer bekons (���4-��94) ver ganvasxvaveb-diT misi didi mogvarisagan. amitomacaa, rom zogi mkvl-evari am did sqolastikoss aniWebs upiratesobas, axali drois empirizmis mamamTavarTan SedarebiT. saqme isaa, rom rojer bekoni codnaSi, maTematikis da empiriis garda, gulisxmobda magiasac, kabalasac, filosofiuri qvis (romelsac didxans eZebda da irwmuneboda, rom misi saidumloeba gaigo) Zalasac. fr. bekonisaTvis ki Zala, romelsac SeuZlia adamiani bunebaze gaabatonos, aris mxolod mecnierebis da eqsperimentis Zala. paracelsi,

Page 240: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �40 -

kardano, bruno da a. S. gansakuTrebulobaze da titanu-robaze mTeli maTi pretenziebis miuxedavad, yovelTvis raRacas, da xSirad sakmaod mniSvnelovans, utovebdnen astrologias, magias, kabalas. rogorc kasireri aRniS-navs, isini cdilobdnen eCvenebinaT, rom astrologia da magia ki ar ewinaaRmdegeba maT mier Semotanil bunebis axal gagebas (vTqvaT, maTematikis eniT dawerils), ar-amed erTianobaSi da TanxmobaSia masTan. fr. bekonTan ki RmerTi saerTod araa mecnieruli kvlevis sagani da es sulac ar miaCnia mas mecnieruli azrovnebis naklad da misi Zalis damcirebad. rac Seexeba imas, rom dekarts mis mier adamianis gonebis bunebrivi sinaTlis (Lumen natu-rale) rogorc WeSmaritebis kriteriumis dasafuZneblad, RmerTis arsebobis dasabuTeba dasWirda, aq ZiriTadia is, rom mecnierebisaTvis RmerTis, rogorc keTilis ar-seboba, saWiroa mxolod rogorc dasabuTebulis. Torem dekarts mis arsebobaSi eWvi araviTar SemTxvevaSi ar ep-areboda. amdenad, aqac dasabuTebaa ZiriTadad miCneuli da isic naTelia, rom RmerTi masTan, iseve, rogorc fr. bekonTan da T. hobsTan, mecnierebis kvlevis sagani araa. RmerTis arsebobis dasabuTebiT azrovneba TviT qmnis Tavis safuZvels. amitom ar moswonda, Tavis droze, Toma aqvinels anselmis dasabuTeba (dasabuTebaze damokide-buls xdiso RmerTsa da rwmenas); xolo hegels ki swored amitom moswonda dekartis meTodi. igi aRniSnavs, rom dek-artTan azrovneba mxolod sakuTar safuZvels emyareba.

raseli aRorZinebis dasasrulad, social-politi-kuri TvalsazrisiT, miiCnevs karlos V mier �5�7 wels romis aRebas da gaZarcvas (49,5�8). es TariRi udavod mniSvnelovani iyo aRorZinebis istoriaSi. isic sworia, rom aRorZinebis triumfaluri winsvlis xana damTavrda (gardacvlilni iyvnen botiCeli, rafaeli, leonardo da vinCi, magram kidev didxans moRvaweobda miqelanjelo da zogierTi gamoCenili xelovani da mecnieri).

Page 241: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4� -

martivad rom vTqvaT, aRorZineba dasrulda maSin, roca axali epoqa (fr. bekoni, dekarti) daiwyo, e. i. XVII s.-is pirvel naxevarSi. manamde aRorZineba ganagrZobda arsebobas da garkveuli damajereblobiT icavda kidec sakuTar principebs, axal filosofiis warmomadgen-lebTan dapirispirebaSi (mag., gasendi dekartis winaaR-mdeg da sxva). amitom, sworia mosazreba, rom romis da-pyroba da darbeva iyo maRali renesansis dasasruli da Tavad romis, rogorc renesansis samyaros araoficial-uri dedaqalaqis, mzis Casveneba. isic aRsaniSnavia, rom renesansisa da axali filosofiis warmomadgenlebis ka-maTi WeSmaritebis dasadgenad mravalwlian gulmodgine TanamSromlobas ganasaxierebda. pier gasendisa da dek-artis safuZvliani da nayofieri kamaTi, azrovnebis, ro-gorc sakuTari Tavis safuZvlis Sesaxeb, amis kargi maga-liTia. misi gavlena axal filosofiaze, TviT kantze da fixteze, sakmaod naTelia.

ra formiTac ar unda gamosuliyvnen axali filoso-fiis warmomadgenlebi, maTi pozicia, saboloo jamSi, or-magi WeSmaritebis uaryofa iyo. maTTvis WeSmariteba er-Tia, is gonebis da mecnierebis mier aris dasabuTebuli. „codna Zalaa` da misi WeSmariteba bunebaze gabatonebaSi gamoixateba. racionalizmis da empirizmis mravali war-momadgeneli axal epoqaSi iziarebda fr. bekonis mier wamoyenebul am princips. safrangeTis akademiis saamayo qmnilebis, „mecnierebaTa, xelovnebisa da xelobaTa en-ciklopediis` devizi es iyo da kantis, axali epoqis erT-erTi yvelaze safuZvliani moazrovnis, „wminda gonebis kritikasac` azrisa da saqmis kavSirze, fr. bekonis si-tyvebi amSvenebda. racionalizmis, iseve, rogorc empi-rizmis batonoba, am epoqaSi upirobo ar iyo. maTi urT-ierTdapirispirebis Sedegi, rogorc wesi, urTierTgamdi-dreba iyo. ase iqmneboda didi epoqa, romelmac laibnici, devid hiumi (�7��-�776), kanti da germanuli idealizmis

Page 242: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4� -

bumberazi moazrovneebi warmoSva. Tavad XVII-XVIII ss. fi-losofia karneades izosTeniis (sapirispiro debulebaTa tolZalovnebis) principis karg magaliTs warmogvidgens da am principis maradisobaze miuTiTebs WeSmaritebis maZiebel kulturebSi.

Page 243: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �4� -

miTiTebuli literatura

�. baqraZe k., rCeuli filosofiuri Txzulebani 6 to-mad, Tbilisi, �968-�97�.

�. biblia, saqarTvelos sapatriarqo, Tbilisi, �989.

�. boWoriSvili a., filosofiuri anTropologiis Teo-riuli safuZvlebi, Tbilisi, �976.

4. gogiberiZe m., rCeuli filosofiuri Txzulebani, t. I-IV, Tbilisi, �968-�977.

5. daviT aRmaSenebeli, galobani sinanulisani, Tbilisi, �989.

6. danelia s., antikuri filosofia, Tbilisi, �995.

7. TevzaZe g., Sua saukuneebis filosofiis istoria, Tbilisi, �996.

8. TevzaZe g., Teofraste paracelsi, Tbilisi, �006.

9. TevzaZe g., valentin vaigeli, Tbilisi, �006.

�0. Tbilisis universitetis Sromebi, Tbilisi, �995-�00�.

��. iungi k. g., fsiqologia da alqimia, Tbilisi, �005.

��. kakulia g., martin luTeris Tezisebi, Tbilisi, �998.

��. kasireri e., ra aris adamiani? Tbilisi, �98�.

�4. logika da dialeqtika (red. s. avaliani), Tbilisi, �987.

�5. monteni miSel de, eseebi, `mnaTobi~, # 9-�0, Tbilisi, �000.

�6. monteni miSel de, mSvenieri brZnuli msjelobebi, Tbilisi, �999.

�7. mori T., utopia, Tbilisi, �98�.

�8. msoflmxedveloba, rwmena, adamianis Rirseba (red. g. TevzaZe), Tbilisi, �99�.

Page 244: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �44 -

�9. Jurnali „religia`, Tbilisi, �99�-�004.

�0. narkvevebi filosofiis istoriaSi (red. j. korZaia), Tbilisi, �99�.

��. nicSe fr., ese ityoda zaratustra, Tbilisi, �99�.

��. nucubiZe S., Sromebi 9 tomad, Tbilisi, �97�-�985.

��. petre iberi (dionise areopageli), Sromebi, red. s. enuqaSvili, Tbilisi, �96�.

�4. platoni, nadimi, Tbilisi, �964.

�5. religiis filosofiuri problemebi (red. d. gege-SiZe), Tbilisi, �995.

�6. sulxan-saba orbeliani, Txzulebani 4 tomad, t. �, Tbilisi, �966.

�7. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis „macne~. filoso-fiis seria, Tbilisi, �989-�005.

�8. qarTuli filosofiuri azris istoria (red. S. xidaSeli, g. TevzaZe), t. I, Tbilisi, �996; t. IV, Tbilisi, �00�.

�9. wereTeli s., antikuri filosofia, Tbilisi, �97�.

�0. Sesavali Tanamedrove azrovnebaSi (red. gigi TevzaZe), t. I, t. II, Tbilisi, �007.

��. Sua saukuneebis filosofiis istoriis probleme-bi (red. g. TevzaZe), wigni I, Tbilisi, �98�; wigni II, Tbilisi, �984.

��. fuko m., sityvebi da sagnebi, Tbilisi, �004.

��. Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia, red. s. yubaneiSvili, t. I, Tbilisi, �946.

�4. WiWinaZe z., luteris sjuli saqarTveloSi, tfilisi, �9�8.

�5. xavTasi g., narkvevebi germanuli literaturis isto-riidan, Tbilisi, �95�.

Page 245: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �45 -

36. Бычко А. К., Народная мудрость Руси, Киев, 1988.

37. Брагина А. М., Итальянский Гуманизм XIV-XV вв., Москва, 1963.

38. Брагина А. М., Социально-этические взгляды итальянских гуманистов (вторая половина XV в.), Москва, 1983.

39. Бруно Дж., Диалоги, Москва, 1949.

40. Данелия С. И., Опыт исслeдования теории нравственности Гельвеция, Тбилиси, 1922.

41. Данелия С. И., Философские исследования, Тбилиси, 1977.

42. История филoсофии, т. 1-2 (ред. Г. Ф. Александров), Москва, 1941.

43. Кюльпе О., Введение в философию, СПб, 1901.

44. Кассирер Е., Избранное. Индивид и Космос, Москва, 2000.

45. Лосев А. Ф., Философия Возрождения, Москва, 1982.

46. Монье Ф., Опыт литературной истории Италии XV в. Кватроченто, СПб, 1904.

47. Морозов Н., В поисках философского камня, СПб, 1909.

48. Ницше Фр., Сочинения в 2 томах (ред. К. А. Свасьян), Москва, 1990.

49. Рассел Б., История западной философии, Москва, 1959.

50. Ренан Е., Аввероэс и Аввероизм, т. 8-9, Киев, 1903.

51. Роттердамский Эразм, Философские произведения, Москва, 1977.

52. Соколов В. В., Философия Возрождения, Москва, 1982.

53. Teвзадзе Г. В., Диалектические идей в епоху немецкой Реформации // „Вопросы философии“, # 6 (1981).

54. Тевзадзе Г. В., Философия Гиерокла Александрийского // Труды ТГУ, Тбилиси, 1984.

Page 246: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �46 -

55. Цвеиг Ст., Триумф и трагедия Эразма Роттердамского, Москва, 1977.

56. Фулье А., История философии, Москва, 1901.

57. Хинтибидзе Э., Грузино-византийские литературние взаимо-отношения, Тбилиси, 1989.

58. Abhandlungen und Sitzungsberichte der Heidelberger Akademie der Wissenschaften. Philosophische Reihe, Heidelberg, 1980.

59. Akten des 5. Internationalen Kant-Kongresses. Mainz 4.-8. April 1981, Teil I.1: Sektionen I-VII, hrsg. von G. Funke, Bonn, 1981.

60. Balthasar H. U. v., Herrlichkeit, Bd. 3|1: Eine theologische Ästhetik,Einsiedeln,1965.

61. Beierwaltes W., Plotins Metaphysik des Lichtes // C. Zintzen (Hrsg.), Philosophie des Neuplatonismus, Darmstadt, 1977.

62. Beierwaltes, W., M. Ficinos Theorie des Schönen im Kontext des Platonismus, Heidelberg, 1980.

63. Bibel im heutigen Deutsch, Berlin, 1986.

65. Böhme J., Sämtliche Werke, Bd. 1-11, hrsg. von W.-E. Peuckert, Stuttgart, 1955-1960.

66. Bronowsky and Maslisch, Western Intelectual tradition from Leonardo to Hegel, New York, 1962.

67. Campanella T., Die Sonnenstadt, Berlin, 1955.

68. Chamber, Biografical Dictionery, Edinburg, 2003.

69. Copleston Fr., The History of Philosophy, v. 1-9, New York _London, 1993.

70. Dilthey W., Auffassung und Analyse des Menschen im 15. und 16. Jahrhundert, Berlin, 1892.

71. Engels F., Der Deutsche Bauerkrieg, Berlin, 1975.

72. Frank S., Paradoxa, Berlin, 1966.

Page 247: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �47 -

73. Freiburger Zeitschrift für Philosophie und Theologie, Bd. 42 (1995).

74. Smutzer E., Schutz W., Galileo Galilei, Leipzig,1975.

75. Goethes “Faust”. Kommentiert von E. Trunz, Hamburg, 1968.

76. Heine H., Werke und Briefe in 10 Bde., Berlin _ Weimar, 1980.

77. Information Philosophie. Zeitschrift, 2001-2007.

78. Kant J., Grundlegung der Metaphysik der Sitten // Kant’s gesam-melte Schriften. Herausgegeben von der Königlichen Akademie der Wissenschaften, Bd. IV, Berlin, 1911.

79. Kaiser E., Paracelsus, Reinbek bei Hamburg, 1969.

80. Lilji H., Luther, Reinbek bei Hamburg, 1965.

81. Luther M., Gesamtausgabe, Bd. 2, Weimar, 1884.

82. Maier P., Paracelsus, Arzt und Profet, Zürich _ München, 1998.

83. Frenzel I., Nietzsche, Reinbek bei Hamburg, 1965.

84. Montaigne M. de, Essays, Amhert _ New York, 2004.

85. Pine M. L., Pietro Pomponazzi: radical philosopher of the Renaissance, Padova, 1986.

86. Pächter H., Paracelsus, das Urbild des Doctor Faustus, Zürich, 1955.

87. Ritter J., Grüder K. (Hrsg.), Historisches Wörterbuch der Philosophie, Bd. I-IX, Basel _ Stuttgart, 1971-1987.

88. Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2006.

89. Störig H. J., Kleine Weltgeschichte der Philosophie, Berlin, 1977.

90. Weigel V., Ausgewählte Werke, hrsg. von S. Wollgast, Berlin, 1977.

91.Wollgast S., Philosophie in Deutschland zwischen Refomation und Aufklärung (1550-1650), Berlin, 1988.

Page 248: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �48 -

pirTa saZiebeli

avgusti, kurfiursti �66

avgustine 76, �0�, �8�, ��9

averoesi �5-�7, �9, ��, �6, 6�-66, 68, 7�, 7�, �07, ���, ��4

avicena �7, ���

albert didi �4, �5, ��6

alberti, leon batista ��

aleqsandre afrodisieli 6�-64, 69, 7�

al-farabi �7, �8, 76

anselm kenterberieli 88, �00, �8�, �40

ariosto, ludoviko 4�

argipopulo, ioane �8

aristotele �5-�9, ��-�6, �8, �9, �4, �5, �7-�9, 6�-6�, 65, 66, 68, 70-7�, 88, 9�, 9�, ��5-��7, ��9, ��0, �67-�69, �90, �98, �99, �0�, �0�, �06, �07, �09, ��0, ���, ��5, ��6, ��0, ��4, ��7

artarqserqse I, �4

aubanusi, iohanes bemus ��6

axneri, g. ���

bazedovi, iohan bernar �6�

baiervaltesi, verner �9

balTazari, hans urs fon �7, �8, 87

bandini, franCesko ��

baraTaSvili, nikoloz �78

barbaro, ermolao �4, �5

basile besarioni �8

basili didi �68

baqraZe, kote �0�

bekini, margarita ��8

bekoni, rojer ��9

bekoni, frensis �4, 80, �0�, �00, �09, ��0, ���, ��9

berdiaevi, nikolai ��8 M

bernar klervoeli 8�, �58, �96

behaimi, barTul ��6

behaimi, otilia ��6

behaimi, hans sebald ��6

bize, Teodor ��6

bodeni, Jan 4�

boeme, iakob ��8, �4�, �50-�55, �64, �65, �79, ���-��8

boeciusi ��, �8, ���

boviliusi, Sarl de 7, 9, 74-8�

bokaCo, jovani �7, 4�, �66

boleini, ana �00

bonaventura 79, ���

bora, katerina fon �45

borxesi, xose luis ��8

borja, lukrecia 55

borja, Cezare 5�, 55, 56

bosxi, hieronime �05

botiCeli, sandro �9, 48, ��7, �40

bunderlini, iohanes �4�

Page 249: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �49 -

buridani, iohanes 69

butceri, karl �4�

bruno, jordano 4�, ��8, �98, ���, ���-��5, ��8, �40

gaetano tieneli 6�

galilei, galileo ��, 5�, 65, �08, �09, ��5, ��8, ��0

gasendi, pier 88, 9�, 95, �00, ��8, �4�

giorgi sqolari �8

gogiberiZe, mose 74, 90, 9�

goeTe, iohan gotlib fon ��, ��8, ��4, �78

gorgia 9�

gorfunkeli, aleqsandre ���

grigol nazianzeli ��

grigol noseli ��

grigol xanZTeli �86

grociusi, hugo 57

danelia, sergi 9�, �0�,

dante aligieri �5, �6

dekarti, rene �4, 70, 87, 88, �69, ��6, ��9, ��0, ���, ��9, �40, �4�

demonaqs kviproseli �7�

denki, hans �4�, �4�

didro, deni 98

dilTai, vilhelm �05, �6�

dionise areopageli �0, ��, �7, 64, 77, 79, 8�, �57, �6�

diureri, albrext �05, �06, ��6, ��7

duns skoti, ioane �7

donatelo �5, 6�

ebreo, leon �8

egidiusi, Jil �00

ezra �4

ekharti, maister �8, 75, 94, 99, ���, �65, �7�, �77, �8�, �8�, �87, �89, �95, ���, ��4

empedokle 4�, �0�, �06

engelsi, fridrix �08

epikure 44, 9�, ��7,

erazm roterdameli 49, 57, 74, 8�, 94-�0�, �05, ��7, ���, ��5-��7, �4�, �56, �64, �9�

erdmani, iohan eduard 55

eriugena, ioane skoti ��

efrem mcire �7�, �78

vagneri, rixard ��0

vaigeli, valentin 7, 9, 8�, �07, �50, �64-�97, ��4, ��5

vala, lorenco 44, 94, 95

valteri, balTazar ���

vanini, luCilio 65, ���-��5

varTema, ludoviko de ��5

verniasi, nikoleto 6�

vespuCi, amerigo �00, �0�

vilhelm hohenhaimeli ��8/��9

volgasti, zigfrid ��8, �47, �57, �75

volteri ��4

zabarela, jakomo 7�-7�

Page 250: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �50 -

zaqsi, hans ��7

zudhofi, karl ��8

TevzaZe, guram 5, 6, 8

Teofraste ��9

Toma aqvineli �5, �6, �7, ��, �4, �7, �9, 68, 70, 7�, 8�, ��6, �40

Trazimaxe 5�, 58

ioane damaskeli �86

ioane petriwi �6, ��, ��, �4, �5, �8, 6�, 69, �74, ���

iohanes tauleri �4�, �6�, �87

ioane filoponosi ��0

iremaZe, Tengiz 6

isaak abrabaneli �8

iubervegi, fridrix 9�

iungi, karl gustav ��8, ��4, �65, �97

kazimo tura ��0

kampanela, tomazo 47, 87, �0�, �99, ��5-���

kampanusi, iohanes �4�, �4�

kanti, imanuel 8, �0, �7, 57, 6�, ��7, ��8, ��0, ��4, �56, �6�, �77, �8�-�84, �89, ���, �4�

kapito �4�

karlos didi ��7

karlos V (imperatori) 57, 86, �08, �40

karneade 85, �4�

karlStadti, andreas ru-

dolf bodenStain fon �95

kasireri, ernst �7, 45, 74, 8�, �08, �40

kardano, ieronimo ��, �9�, �98, �0�-�08, ���, �40

kalvini, Jan 48, 74, ��5, ��6, �4�, �94, �95, ��6

karlos I �00

kepleri, iohan 40, �99, �09, ��7, ��0

kirkegori, sioren �8

kiulpe, osvald 80

kolumbi, qristefore 96, ��9, ���

kondiliaki, etien bono de 9�

koperniki, nikolai ��, ��, �08, ��5, ��6, ��7, ��0, ���

koplstoni, frederik �8, �8, �9, 65, 9�, �0�, �65, �06, ���

kosa, franCesko del ��0

kudriavcevi, oleg 75

kuzaneli, nikoloz ��, �6, �7, 4�, 46, 64, 67, 74, 77, 8�, 94, �04, �4�, �65, �98, �09, ��4, ��6, ��7, ��0, ���, ��4

kromveli, oliver �00

laibnici, gotfrid vilhelm ��8, ���, ��6, ��7

landino, qristoforo 58

levini, viqtor ��8

lenini, vladimer �0�

leonardo da vinCi 55, �0�, �40

lesingi, gothold efraim 4�

libigi, iustus fon ���

Page 251: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5� -

lipsiusi, iustus 87

lorenco brwyinvale 4�

losevi, aleqsei �4, 55, �0�, ���, ��7, ���,

luTeri, martin 49, 74, 8�, 94, 97-99, �0�, �0�, �04-��8, ��0, ���-��4, ��6, ��5, ��6, ��8-�4�, �4�, �45, �56, �57, �64-�67, �8�, �85, �90-�96, ��4, ��5

lukiane �0�

marti, i. a. ��7

maimonide, mose �8

makiaveli, nikolo 4�, 46-57, 58, 59, 89, 90, 95, 97, �0�, ��6

marqsi, karl ��8

matias I, mefe ��

maqsime aRmsarebeli �86

mahmud II 46

medigo, ilia del ��

mediCi, kozimo �9, ��

mediCi, lorenco �9

mediCi, maria (katerina) �0

mediCi, jovani �9

mediCi, juliano 60

melanqtoni, filipe �06, �08, ��5-��7, �56, �66, �90-�9�, �95, �04

mendelsoni, mose ��0

mirandola, jovani piko dela ��, �4, �7, �9, ��-46, 80, 94, �0�, �9�, ��7

mirandola, jovani franCesko dela �9

miunceri, Tomas �07, �08, ���, ��5, �66, �95

miqel fselosi �7

miqelanjelo buonaroti 48, 55, �05, ��7, �40

moiziSi, burkhard �4-�6, 67-69

molca, tarkvinia ���

mokenigo ��6

monteni, miSel de 7, 9, 80, 84-9�

mori, Tomas 47, 49, 59, 96, 99-�0�, ��0, ��6, ���

markus avreliusi ���

mocarti, volfgang amadeus ���

natorpi, paul 8, �0

nifusi, augistino 7�

nicSe, fridrix 5�, 56, 57, 85, �07, ��9, �60, �88

nucubiZe, Salva 5, 47

okami, uiliam �09, �06

ore, ostin �05

origene ��, �7, �8

osianderi, andrea ufrosi �9�-�9�

orfeosi �8

pavle mociquli ��, �8, 57, ��0-���, ��5, ��6, ��8, �68-�7�, �8�, �8�, �84, �86, �96

paini, martin l. 67, 68

papi anastasius I �7

Page 252: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5� -

papi aleqsandre VI (borja) 49, 55, 56

papi benediqte XVI, ratcingeri, ioseb �46

papi ioane pavle II ��7

papi inokenti XIII �4

papi klemens I �6�

papi leo X 70, 7�

papi pavle IV

papi siqstus IV ��

papi urban II ��6

paracelsi, Teofraste 7, 9, ��, 54, 8�, ��8-��4, ��5, �4�, �64, �69, �7�-�74, �76, �79-�8�, �89, �9�, �98, �04, ��4, ��6, ��9

patrici, franCesko �98, �99, �0�, �08-���

paci 60

pelagia �8�

petrarka, franCesko �5, �7, 4�, 6�, �48

petre mociquli �40

pier abeliari �95

piTagora �8, �5�, ��6

pironi 9�

pikolomini, franc 7�

platoni ��, �5-��, �5, �7, �8, 46-5�, 5�, 58, 59, 6�, 64, 68, 69, 76, 77, 8�, 99, �0�-�0�, ��7, ��0, �55, �67, �98, �0�, �06, �09-���, ��9, ��6, ��0-���

plotini �6, �0, �6, �8, �0, ���

pleToni, georgiu gemistos �7, �8, �9, ��, 46

poikerti, vil erix ��8

policiano, anjelo ��, 4�, 58

pomponaci, petre 6�-7�, ���, ��4

porta, simon 70

porta, Janbatista �99, ��7

prokle �6, �0, 40, ��0, �74, ��0

rable, fransua 99, �0�, �0�

raimund sabundeli 80, 8�, 88

raseli, bertran �7, �40

rafaeli �6, 55, �05, �40

renani, ernst �6, 6�, 65, 70, �0�, �07

rinuCini, alamano 58-6�

rixteri, gregor ��4

rozenkroiceri, qristian ��6

roixlini, iohanes �9, 94, 95

ruisbreki, iohanes 75

rusTveli, SoTa 4�, ��0, �7�, �78

ruso, Jan Jak �0�, �0�

savonarola �0, ��, �9, 4�, 4�, 44, 45, 48, 49, 60

sanCesi, pier 9�, 9�

sartri, Jan pol �8, �8�, �0�

seneka 90, �48, �94

serveti, mixail �4�, �95

seqst empirikosi 87, 89

skultetus, barTolomeos ��4

sokrate 7, 9, �6, �4, �5, 5�, 67, 9�, �0�, ��6, �67

spinoza, barux �4�, �5�, �54, �07, ���

Page 253: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �5� -

tartalia, nikolo �04

tatiane asirieli 7�

iohanes tauleri �4�, �57, �6�, �8�, �87, �88, �95

telezio, bernardino �98-�0�, �08, ���, ��7

tertuliane �6�

ticiani �0

titus liviusi 5�, 95

traini, franCesko �5, �6

fiCino, marsilio �8-��, ��, �9, 40, 4�, 47, 6�, 64, 67, 68, 75, 80, 8�, 99, ��0, ��4, ��7

fixte, iohan gotlib 8�, �56, �75, �4�

fedele, kasandra 6�

filipe II ��5

flasari, helmut 9�

foierbaxi, ludvig andreas fon ��8, �50

forlenderi, karl 4�

fosi, angela �9

franki, sebastian 7, 9, 49, 97, �09, ���, ��5-�6�, �65, �66, �95, ��4

francisk I 86

frexti, martin ��6, ��7

fridrix brZeni, kurfiursti �08

fuko, miSel ���, �88, ��8

qiqoZe, geronti �78

Saroni, pier 90, 9�

Seleri, maqs �8

Selingi, fridrix vilhelm �7, ���, ��8

Svenkfeldi, kaspar �09, ��5, �65, �9�, �95

Sopenhaueri, artur ��7, ��8, ��0

Sope, kaspar ��7

Sloseri, fridrix qristof ��8

Stiokli, albert 88

Stiorigi, hans ioahim 86, �65

Stosi, vait ��7

Staupitci, iohanes fon ���

Cezalpini, andrea �07

CiCerini, boris ��6

cvingli, ulrix 40, �09, ��5, �9�-�94

cigleri, leopoldi ��8

ciceroni 58, 89, �46

kornelius celsusi ���

WavWavaZe, ilia 8, 45

joto �5, 6�

hageni, k. ��8

haidegeri, martin �09, ��0

haine, qristian iohan hainrix �07

Page 254: გურამ თევზაძე - აღორძინების ეპოქის ფილოსოფია

- �54 -

hegeli, georg vilhelm fridrix 7-�0, 44, 64, 66, 74, 90, �06, ��4, ��5, ��4, �6�, �78, �80, ��5, ��5, ���, ��6, ��8, �40

henri VII �00

henri VIII 49, 96, 99, �00

heseneli, filipe ��7

heraklite 4�

hermes trismegistosi ��, �5, �8

hipokrate 79, ���, ��6, ��7

hiumi, devid �4�

hobsi, Tomas 54, �00, �40

homerosi �5, 46, 48

holbaxi, pol anri 9�

hugo wm. viqtoreli �7�, �76

huizinga, ioane 94

huseri, iohan iakob ��8

huteni, ulrix fon 94, ��4, ��5, ��5, ��7