· 5 SHKURTESAT IKK Indeksi i konkurrencës së komunave USAID Agjencioni i Shteteve të Bashkuara...

Ky publikim është përpiluar për rishikim nga ana e Agjencionit për Zhvillim Ndërkombëtar tëSHBA-ve [USAID]. Është përgatitur nga agjencioni UBO Consulting përmes grantit të dhënënga USAID Forward Initiative. Pikëpamjet e autorit të paraqitura në këtë publikim nuk reflek-tojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e USAID-it apo të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara tëAmerikës.

Raporti i Kosovës përIndeksin e Konkurencësnë Komuna 2014

4

PËRMBAJTJAPARATHËNIA 6PËRMBLEDHJA EKZEKUTIVE 7SFONDI: ÇKA ËSHTË IKK? 10VËSHTRIMI IKK I MJEDISIT KOMBËTAR TË BIZNESIT 12BLLOQET NDËRTUESE TË IKK-së 2014: RENDITJET DHEREZULTATET E NËN-INDEKSEVE 141. PENGESAT PËR HYRJE NË BIZNES 162. TRANSPARENCA 193. PJESËMARRJA DHE PARASHIKUESHMËRIA 224. KOSTOT KOHORE TË PAJTUESHMËRISË RREGULLATORE 245. TATIMET DHE TARIFAT 276. ADMINISTRATA KOMUNALE 307. FUQIA PUNËTORE DHE SHËRBIMET MBËSHTETËSE PËR BIZNES 338. INFRASTRUKTURA KOMUNALE 35IKK 2014: RENDITJA E PESHUAR NË BAZË TË POLITIKAVE 38RENDITJET E IKK-ve MESATARE GJATË KOHËS 40REFORMATORËT E KONSOLIDUAR 44Krijimi i Indeksit 46Ndërtimi i Nën-Indeksit 46Ndërtimi i Indeksit 47SHTOJCAT 48Shtojca 1: Përshkrimet e hollësishme të nën–indekseve dheindikatorëve të komponentëve 48Shtojca 2: Krahasimi i rezultateve sipas periudhave kohore 49Shtojca 3: Përshkrimi i Detajuar i Nën-Indekseve dhe Indikatorëve Përbërës 50Shtojca 4: Popullata e Bizneseve dhe madhësia e mostrës me komunë 82

5

SHKURTESATIKK Indeksi i konkurrencës së komunave

USAID Agjencioni i Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar

ATK Administrata Tatimore e Kosovës

ARBK Agjensioni i Regjistrimit të Bizneseve në Kosovë

MTI Ministria e Tregtisë dhe Industrisë

BEEP Programi për Përmirësimin e Mjedisit Afarist

FMN Fondi Monetar Ndërkombëtar

NPL Proporcioni i kredive jo-për formuese

TVSH Tatimi mbi Vlerën e Shtuar

SHPK Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar

6

PARATHËNIA Raporti i Indeksit të Konkurrencës së Komunave (IKK) 2014 paraqet pikëpamjet e 3,052 biznesevetë Kosovës dhe ofron analizë të përpiktë të qeverisjes me ekonominë dhe me mjedisin rregullatornë Kosovë. Duke filluar prej raportit të parë të IKK në vitin 2011, objektivi ka qenë të identifikohendhe të tejkalohen sfidat me të cilat ballafaqohet biznesi rreth kuptimit në tërësi të rregullorevedhe kërkesave të qeverisë, dhe me e rëndësishme, të identifikohen fushat për përmirësim të cilatdo të rrisin investimet, vendet e punës, performancën e ndërmarrjeve, dhe rritjen ekonomike.

Siç u pa në sesionet e punës të organizuara gjatë muajit Shkurt të vitit 2014, kuvendet komunaletë më tepër se dy të tretave të komunave në gjithë Kosovën kanë shfrytëzuar IKK-në për matje tëperformancës së tyre dhe tërthorazi, si forcë motivuese për të formuluar planet e veprimit dhevendimet për të përmirësuar performancën, për të përvetësuar praktikat e mira të komunave meperformancë të lartë, dhe për monitorim të përparimit në fushat kyçe.

Konsistenca e arritur nga ana e komunave si Hani i Elezit dhe Gjakova në ruajtjen e qeverisjes sëshkëlqyer në përgjithësi, dhe nga komunat e Lipjanit e Vitisë për shkëlqim në fusha konkrete sitransparenca dhe administrata komunale gjatë katër viteve të hulumtimit të IKK-së, nxjerrë nëpah rëndësinë e udhëheqjes së vendosur për t’u përkushtuar në mënyrë aktive në përmirësimine qeverisjes ekonomike dhe mjedisit afarist.

Hulumtimi IKK 2014 në nivel të nën-indekseve ofron informata të vlefshme rreth ndikimit të ini-ciativave të politikave reformuese në nivelin qendror dhe atë lokal, dhe për konsolidimin e refor-mave të cilat janë ndërmarrë gjatë katër viteve të fundit. Përderisa parametrat e IKK-së ndihmojnënë identifikimin e fushave problematike, ato gjithashtu shërbejnë për përmirësim me qëllim tëoptimizimit të aspektit rregullator të procedurave më pak relevante dhe të proceduraveshtrënguese si dhe shërbejnë si mjet për monitorimin e zhvillimit. Rezultatet nga ky hulumtimpoashtu mbështesin procesin e decentralizimit, duke informuar krijuesit e politikave për zbrazëti-rat në implementimin e politikave në mes të nivelit nacional dhe lokal. Ato poashtu informojnëautoritetet komunale për mundësinë e përmirësimit të kapaciteteve dhe performancës së tyre, sidhe mundësinë për ofrim të shërbimeve më të mira. Përmirësimet e arritura gjatë tri viteve tëkaluara në raportin e IKK-së demonstrojnë përkushtimin e madh për implementimin e refor-mave.

Megjithatë, në vitin 2014, bazuar në shkallën e ndryshimit prej vitit në vit, bizneset kanë raportuarnivelin më të ulët të përmirësimit për të gjithë periudhën 4-vjeçare të matjes së IKK. Ngadalësimii veçuar i përmirësimit meriton vëmendjen e menjëhershme të krijuesve të politikave. Në këtëkontekst, IKK e këtij viti tregon për veprimet e mëparshme për ofrimin e një mjedisi më të mirëpër biznes në Kosovë. Për më tepër, ky raport konfirmon rolin të cilin mund ta luaj një indikator ifortë, i pavarur, dhe i pa-anshëm, në drejtimin e politikave dhe në matjen e rezultateve përkatëse.

Në këtë vit të katërt të IKK-së, ne do të donim ta shprehim falënderimin tonë ndaj USAID-it përmbështetjen dhe besimin që kanë treguar në përkushtimin dhe kapacitetet tona prej fillimit tëprojektit në vitin 2010, dhe rrjedhimisht për dhënien e një përgjegjësie të madhe për të punuarnën iniciativën “USAID FORWARD Initiative” në Kosovë. Në do të donim të shprehnim mirënjohje të madhe shërbyesve civil të qeverisjeve lokale, e poashtu edhe administratës së nivelit qendror, ATK-së, ARBK-së, MTI-së, dhe përfaqësuesve të ko-munitetit të biznesit për pjesëmarrjen e tyre në punëtoritë përgatitore dhe për mbështetjen epërgjithshme të dhënë për IKK-në e këtij viti.

Së fundmi, por jo edhe më së paku, në do të dëshironim t’i shprehim mirënjohje znj. NatashaHanshaw, për kontributin e madh të saj në rolin e këshilltarit të projektit.

PËRMBLEDHJA EKZEKUTIVERaporti i IKK-së është dizajnuar për të vlerësuar lehtësinë e të bërit biznes, qeverisjen meekonomi dhe përpjekjet reformuese administrative nga pushtetet lokale të komunave në tërëKosovën drejtë zhvillimit të sektorit privat. IKK 2014 është raporti i katërt i këtij lloji në Kosovë,bazuar në hulumtim të përpiktë të perceptimeve të 3,052 bizneseve.

Gjatë katër viteve të fundit, IKK-ja ka ilustruar një trend pozitiv të qëndrueshëm në mjedisin biz-nesor, përkundër asaj se rritja ekonomike ka mbetur “modeste” në mes të 2-3 përqind në vitin2013 dhe zhvendosjes më poshtë në renditje individuale të komunave përgjatë kohës. Për të qenëtë sigurtë, vlera e medianës është ngritur nga 45.6 në vitin 2013 në 47.7 në vitin 2014 – vlera mëe lartë e medianës e shënuar gjatë katër viteve të fundit. Siç edhe tregon IKK 2014, ndryshimi nëmjedisin biznesor dhe të qeverisjes me ekonominë në tërë Kosovën është gradual, mirëpo mbetetpozitiv dhe i vazhdueshëm.

Rezultatet IKK 2014 tregojnë një përmirësim të mjedisit biznesor më gradual, por njëkohësishtedhe më të shpërndarë. Këtë vit, komuna e Vitisë gjendet në krye të renditjes, e përcjellur afërnga Lipjani dhe Vushtria. Në fakt, diferencat në mes të rezultateve të këtyre tri komunave këtë vitjanë shumë të vogla. Gjakova, Dragashi, dhe Kaçaniku vazhdojnë të shënojnë performancë të mirëkëtë vit poashtu, deri sa komunat në veri të Leposaviqit, Zubin Potokut, dhe Zveçanit, kra-hasimisht, mbesin ulët në cilësinë e mjedisit të tyre biznesor. Gjatë rishikimit të performancëskomunale për katër vitet e fundit, Vushtrria ka bërë përmirësimin më të madh në mjedisin e vetbiznesor. Vitia, Shtërpca, dhe Lipjani vijnë më pas si komuna me përmirësim më të madh përkatër vitet e kaluara. Në rrumbullakësimin e listës së pesë reformatorëve gjendet Peja, e cilaedhe pse në vitin 2011 ka filluar prej një niveli të ulët të performancës, ka treguar një përmirësimtë konsiderueshëm gjatë periudhës së shkuar katër vjeçare.

Konsolidimi i reformave gjatë kohës paraqet një domosdoshmëri për rritje të qëndrueshmeekonomike dhe prosperitet. Deri më sot, tetë komuna në tërë Kosovën kanë arritur një konsolidimtë reformave dhe përmirësimeve vit pas viti në rezultatet e tyre të IKK. Mbështetja e këtij rrugëtimiështë e rëndësisë së lartë për rritje ekonomike në këto komuna dhe Kosovë në përgjithësi. Tetëreformatorët e konsoliduar janë Mitrovica, Deçani, Kaçaniku, Obiliqi, Rahoveci, Shtërpca, Vitia,dhe Vushtrria. Gjashtë nga to janë komuna të madhësisë së mesme në kuptim të numrit të biz-neseve (500-1500 biznese), ndërsa dy janë komuna të vogla me më pak se 500 biznese.

Ndërkohë që komunat vazhdojnë me konsolidimin e reformave dhe përmirësimin e qeverisjesdhe mjedisit biznesor, kjo me shpresë do të çojë në krijimin mundësive të reja për investime, ngandërmarrjet vendore dhe të huaja së bashku, dhe do të ofrojë rritje të optimizmit për biznes nëvitet që do të vijnë.

Përfundimisht, IKK 2014 është e para nga ajo që shpresohet të jetë në të ardhmen një seri e ra-porteve të IKK-së. Për herë të parë, raporti i këtij viti është udhëhequr në tërësi nga një partnervendor përmes iniciativës së USAID-it në Kosovë, USAID FORWARD. Ky është një rast i shkëlqyeri cili tregon për suksesin e ndihmës për zhvillim – ku një partner implementues vendor mund tëbëhet plotësisht i aftë për të vazhduar ta implementoj dhe zhvilloj me sukses punën e IKK-së nëKosovë. Kjo në vetvete flet për potencialin dhe mundësitë të cilat janë në rritje në Kosovë përrrugëtimin e qëndrueshëm drejt rritjes ekonomike dhe prosperitetit.

7

Pjesa tjetër e raportit paraqet në vijim:

Kapitulli 1 përshkruan procesin e implementimit të IKK-së këtë vit

Kapitulli 2 rishikon trendët aktuale në mjedisin biznesor në nivel kombëtar në tërë Kosovën

Kapitulli 3 paraqet njësitë ndërtuese të IKK-së, renditjet e nën-indekseve, si dhe thekson pikat erëndësishme dhe performuesit e reformuesit kulmorë të këtij viti në secilin nën-indeks

Kapitulli 4 paraqet rezultatet e përgjithshme të IKK 2014. Për më tepër, ofron një rishikim të rezul-tateve të IKK përgjatë viteve sipas madhësive të komunave, nënvizon reformatorët më të mëdhenjpërgjatë kohës, dhe identifikon ato komuna të cilat kanë bërë reforma të konsoliduar (kanë vazh-duar përmirësimin e rezultateve të tyre vit pas viti).

Në fund, kapitulli 5 jep pikat kryesore të metodologjisë së IKK, dhe Shtojcat ofrojnë detaje mëkonkrete për komuna për të rishikuar rezultatet në nivel të nën-indekseve më thellësisht.

Natasha Hanshaw

8

1. http://www.trusti.org/Dokumentet/Shqip/Raportet%20vjetore/RAPORTIVJETOR_2013.pdf2. http://ask.rks-gov.net/publikimet/cat_view/16-tregu-i-punes?orderby=dmdate_published3. http://ask.rks-gov.net/publikimet/doc_download/1113-vjetari-statistikor-i-republikaeumls-saeuml-kosovaeumls-2014

SFONDI: ÇKA ËSHTË IKK? Që prej vitit 2011, Indeksi i Konkurrencës së Komunave (IKK) shërben si mjet për matjen ecilësisë së qeverisjes lokale si një përcaktues i rëndësishëm për aktivizimin e potencialitekonomik të Kosovës. Mbështetur në përgjigjet nga anketa me 3,052 biznese të përzgjedhura në mënyrë të rastë-sishme, Indeksi shfrytëzon metodologji të standardizuar për krahasimin e komunave tëKosovës në raport me “Komunën Referente” , si një komunë e idealizuar e cila përdor prak-tikat më të mira të qeverisjes dhe do arrin rezultatin më të lartë në IKK.

Në këtë "Komunë Referente" :• Sistemi i lejimit dhe konkurrenca joformale nuk do ta vështirësonin hyrjen në biznes; • Politikat lokale janë të parashikueshme dhe bizneset konsultohen në mënyrë aktive

për formulimin e tyre• Informacionet lidhur me rregulloret dhe dokumentet e politikave komunale janë në

dispozicion dhe të lehta për qasje për çdo person• Bizneset nuk ngarkohen barra për të shpenzuar shumë kohë në përmbushje të rreg-

ulloreve duke vizituar zyrat komunale, e as duke u marrë me inspektime të shpeshtatë inspektoratit komunal

• Të gjitha bizneset trajtohen njëjtë në proceset e tenderëve komunal, dhe• Rrugët janë të cilësisë së lartë dhe mirëmbahen rregullisht, gjithashtu uji dhe shër-

bimet e higjienës do ishin në dispozicion gjithë kohën

Bizneset në “Komunën Referente”:• Bëjnë pagesa tatimore me lehtësi dhe nuk kanë nevojë për të negociuar joformalisht

me zyrtarët tatimore për të bërë një të tillë• Punojnë me zyrtarë komunal të cilët janë kompetent për nga aspekti profesional për

të ofruar shërbime publike, dhe të cilët mbajnë qëndrim pozitiv ndaj bizneseve• Nuk detyrohen për të bërë pagesa joformale për të marrë shërbime komunale• Fuqia lokale punëtore i plotëson nevojat e tyre të biznesit, dhe• Kanë qasje në shërbime adekuate të këshillimit të cilat ju ndihmojnë për t’u pajtuar

me rregullore dhe për ta zhvilluar biznesin e tyre.

Rezultatet e IKK-së 2014 tregojnë se përderisa 38 komunat e Kosovës janë duke përparuardrejt karakteristikave të "Komunës Referente", edhe shumë punë mbetet për tu bërë përpara.Autoritetet lokale, si dhe Qeveria Qendrore, duhet të punojnë drejt sigurimit të praktikave tëqeverisjes së mirë, të cilat do ishin në shërbim të një rritje ekonomike të udhëhequr nga sek-tori privat.

Sipas Trustit Pensional të Kosovës1, më së shumti 277,267 persona formalisht kanë qenëduke punuar gjatë vitit 2013 (266,026 në vitin 2012), ku 19.4% prej tyre kanë qenë duke punuarnë kryeqytet - Prishtinë, mbi 84,000 kanë punuar në institucionet qeveritare, dhe 3,100 kanëpunuar në ndërmarrje me pronësi shoqërore apo ndërmarrje publike. Agjencioni i Statistikavei Kosovës2 vlerëson se vetëm 28.4% e popullatës të moshës së punës kanë punuar (së bashkuformale dhe joformale) gjatë vitit 2013. Të dhënat3 nga regjistri i bizneseve tregojnë se 9,421biznese të reja janë regjistruar në vitin 2013, më ulët se sa 9,592 biznese në vitin 2012; dhe në

10

anën tjetër, numri i bizneseve të mbyllura është rritur nga 1,081 në vitin 2012 në 1,434 në vitin2013. Këta indikatorë të vetëm janë mjaftë alarmues për thirrje të përshpejtimit të reformavetë cilat mundësojnë zhvillimin e sektorit privat dhe krijojnë më shumë vende të punës.

Tri raportet paraprake të IKK-së janë mbështetur në premisën e zhvilluar se rregulloret e op-timizuara (ngushtim dhe thjeshtësim), mjedisi rregullator transparent, qasja në informata,dhe ofrimi i shërbimeve publike në afat janë jetike për zhvillimin e sektorit privat, rritjenekonomike, dhe krijimin e vendeve të punës. Përmes IKK-së, bizneset kanë raportuar mbiperformancën e autoriteteve komunale drejt arritjes së këtyre qëllimeve. Me kontributin erezultateve të IKK-së 2014 të shtuara në këtë dosje të performancës, raporti IKK 2014 vazhdontë potencoj nevojën për më tepër përpjekje për reforma, dhe për më tepër thekson nevojënpër konsolidimin e reformave. Duke shikuar variacionin statistikor i cili i përcjell rezultatet eIKK gjatë viteve, vërehet se disa komuna kanë rezultuar me pozicion dukshëm më të ulët sesa në vitet paraprake. Kjo thërret për vëmendje në implementim të reformave, ku qëndruesh-mëria e përmirësimeve paraqet aspekt të rëndësishëm të cilin autoritetet komunale duhet takenë parasysh gjatë krijimit të reformave. Një nën-kapitull i veçantë në raportin e 2014paraqet listën e komunave të cilat kanë kaluar rrugën e reformave të konsoliduara.

Për kryetarët dhe për të gjithë zyrtarët komunal, IKK-ja ofron një hartë me rrugë së bashkume mjetet për përcjellje të performancës. Përderisa vetitë të cilat e përshkruajnë nivelin kra-hasues “Komuna Konkurente” nuk janë përjashtuese me veti, ato paraqesin një udhëzues tëbesueshëm se si operon një komunë që është mbështetëse për biznese. Për më tepër, matjae standardizuar e performancës e bazuar në të dhënat nga ana e pranuesve të shërbimevekomunale, konkretisht bizneseve në pronësi të qytetarëve, ofron një perspektivë shumë tëvlefshme në vlerësimin e suksesit të reformave. Më tutje, IKK 2014 mundëson më shumë sh-pjegime të dallimeve të rezultateve në mes të komunave. Si e tillë, IKK-ja mund të shërbejësi mjet për komuna jo vetëm për të krahasuar nivelin e konkurrueshmërisë mes veti, por edhepër të ndarë dhe për të përmirësuar përpjekjet e tyre për reforma.

IKK e këtij viti është organizuar në konsultim dhe bashkëpunim të afërt me përfaqësuesit ekomunitetit të biznesit dhe të autoriteteve komunale, si dhe me trupat relevante të QeverisëQendrore, siç është Agjencioni për Regjistrimin e Bizneseve të Kosovës dhe Administrata Tati-more e Kosovës. Në muajin Shkurt të 2014, gjashtë punëtori dhe sesione diskutimi janë or-ganizuar si pjesë e punëve përgatitore që i kanë paraprirë IKK-së këtë vit, me këto qëllime:(i) informimi i pjesëmarrësve për hulumtimin e rradhës IKK dhe për rëndësinë e tij; (ii) iden-tifikimin e çështjeve që i parashtrojnë hisedarët në kontekst të mjedisit biznesor dhe që janëtë prekshme nga ana e hulumtimit të IKK; dhe (iii) identifikimin dhe artikulimin e reko-mandimeve lidhur me avancimin e IKK për dobi të audiencës dhe hisedarëve të vet. Arritjetnga punëtoritë janë reflektuar në metodologjinë e IKK së këtij viti, parimisht lidhur me certi-fikatat e biznesit, regjistrimin, krahasimet e rezultateve dhe prezantimin.

11

Raporti i Kosovës për Indeksin e Konkurencës në Komuna 2014

VËSHTRIMI IKK I MJEDISITKOMBËTAR TË BIZNESIT IKK 2014 ka anketuar një mostër prej 3052 bizneseve në Kosovë, prej të cilëve 51% kanë ra-portuar fitime prej atyre të ulëta deri tek ato të larta, 21.3% kanë raportuar afarizëm në pikënzero të rentabilitetit, 21.8% kanë raportuar humbje të vogla, dhe 5.7% kanë raportuar humbjetë mëdha. 43.8% e bizneseve të hulumtuara planifikojnë të vazhdojnë veprimtarinë e tyre nëmadhësinë aktuale gjate dy viteve të ardhshme, përderisa 48.5% planifikojnë rritje në mad-hësinë e veprimtarisë së tyre gjate dy viteve në vijim. Në anën tjetër, 3.8% të bizneseve të an-ketuara planifikojnë uljen e madhësisë së veprimtarisë, dhe përqindje e njejtë planifikojnëmbylljen e biznesit.

Përderisa shumica e të dhënave të IKK-së të prezantuara në këtë raport janë specifike përkomuna, indikatorët e paraqitur më poshtë paraqesin një vështrim të mjedisit biznesor tëagreguar në nivel kombëtar. Të prezantuara në tabelën e mëposhtme janë indikatorët lidhurme pengesat për hyrje në biznes, qasjen në financim, dhe ndërveprimin me AdministratënTatimore. Ndryshimet pozitive mund të vërehen posaçërisht në indikatorët të cilët bëjnë mat-jen e ditëve për të regjistruar biznesin dhe perceptimet lidhur me tatimet e mbetura sipengesë potenciale për regjistrimin e biznesit të ri.

12

Kostot Kohore dhe Pengesat

Ditët për të marrë regjistrimin e biznesit 11 11

8.2 (2012 vetëm

bizneset e reja)

Ditët për të marrë certifikatën e TVSH-së 10.5 7

Ditët për të marrë lejën e ndërtimit 17 20 14 15

3 3 3 3

85% 83%

Qasja në financa

Biznest kanë qasje në histori krediti (% pajtohen apo pajtohen plotësisht) 43% 50% 50% 63%

Bizneset marrin përkrahjn për qasje në kredi (% pajtohen apo pajtohen plotësisht) 54% 40% 49% 40%

Ofrimi i dhuratave apo pagesave të tjera për zyrtarët e kredive është sjellje e

(% pajtohen apo pajtohen plotësisht)

27% 22% 34% 38%

Administrata Tatimore

Numri i inspektimeve nga autoritetet tatimore 2 2 2 2

Kohëzgjatja mesatare e inspektimeve tatimore (orë) 2 1 1 2

60% 71% 64% 62%

TreguesiMesatarja KombëtareIKK 2011

Mesatarja KombëtareIKK 2012



Numri* i lejeve, licencave, dhe certifikatave të biznesit të nevojshme për të punuar (Numri fiskal, Certifikata e TVSH, Licencë nga Ministria Përkatëse, Leja për ndërtim, Certifikata per Import/Eksport, Licencë Profesionale, Tjetër nevojë specifike)

Tatimet e mbetura janë pengesë e madhe për regjistrimin e një biznesi të ri.

Përqindja e shitjes që bizneset vlerësojnë se firmat zakonisht e deklarojnë për arsye tatimore

1.8*(2013 vetëm

bizneset e reja)

9 (2012 vetëm

bizneset e reja)

11 (2013 vetëm

bizneset e reja)

85% (2012 vetëm

bizneset e reja)

42% (2013 vetëm

bizneset e reja)

Më shumë se 7,000 biznese4 (individuale dhe entitete me përgjegjësi të kufizuar) janëregjistruar si biznese të reja në bazë vjetore në mes të viteve 2009 dhe 2011, prej të cilavemesatarisht rreth 1,000 për çdo vit janë regjistruar si shoqëri me përgjegjësi të kufizuar(sh.p.k). Në vitin 2012, janë regjistruar pothuajse 9,500 biznese të reja, dhe trendi i rritjes sëregjistrimit të bizneseve të reja ka vazhduar edhe në vitin 2013 ku janë regjistruar pothuajse12,000 biznese të reja, prej të cilave pothuajse 2,500 janë regjistruar si sh.p.k., me pjesën embetur të regjistruara si biznese individuale.

13

Ditët për të marrë regjistrimin e biznesit 11 11

8.2 (2012 vetëm

bizneset e reja)

Ditët për të marrë certifikatën e TVSH-së 10.5 7

Ditët për të marrë lejën e ndërtimit 17 20 14 15

3 3 3 3

85% 83%

Qasja në financa

Biznest kanë qasje në histori krediti (% pajtohen apo pajtohen plotësisht) 43% 50% 50% 63%

Bizneset marrin përkrahjn për qasje në kredi (% pajtohen apo pajtohen plotësisht) 54% 40% 49% 40%

Ofrimi i dhuratave apo pagesave të tjera për zyrtarët e kredive është sjellje e zakonshme për të siguruar marrjen e kredisë(% pajtohen apo pajtohen plotësisht)

27% 22% 34% 38%

Administrata Tatimore

Numri i inspektimeve nga autoritetet tatimore 2 2 2 2

Kohëzgjatja mesatare e inspektimeve tatimore (orë) 2 1 1 2

60% 71% 64% 62%

TreguesiMesatarja KombëtareIKK 2011




Numri* i lejeve, licencave, dhe certifikatave të biznesit të nevojshme për të punuar (Numri fiskal, Certifikata e TVSH, Licencë nga Ministria Përkatëse, Leja për ndërtim, Certifikata per Import/Eksport, Licencë Profesionale, Tjetër nevojë specifike)

Tatimet e mbetura janë pengesë e madhe për regjistrimin e një biznesi të ri.

Përqindja e shitjes që bizneset vlerësojnë se firmat zakonisht e deklarojnë për arsye tatimore

1.8*(2013 vetëm

bizneset e reja)

9 (2012 vetëm

bizneset e reja)

11 (2013 vetëm

bizneset e reja)

85% (2012 vetëm

bizneset e reja)

42% (2013 vetëm

bizneset e reja)

Tabela 1: Niveli Kombëtar Pengesat për Hyrje (*mediani)

4. Termi entitet biznesor nuk bën dallime në mes të llojeve të statusit ligjor, psh. biznes individual kundrejt entitetit korporativ, përkundër difer-encave në trajtim nga aspekti tatimor.


14

BLLOQET NDËRTUESE TË IKK-së2014: RENDITJET DHE REZULTATET ENËN-INDEKSEVE Duke respektuar konsistencën me qasjen metodologjike të zhvilluar në vitin 2011, përvlerësimin e ambientit biznesor lokal, renditjet e IKK 2014 rezultojnë nga matjet e perfor-mancës në tetë fusha specifike (të shprehura në vlerë sasiore në tetë nën-indekse) të mjedisitbiznesor komunal.

Arkitektura e IKK është e bazuar në matjen konsistente të tetë parametrave të standardizuartë nën-indekseve, të dizajnuar për të ndjekur klimën e cila mundëson zhvillimin e biznesitdhe të cilët ofrojnë vlerësim sipas të cilit renditen komunat në çdo vit. Përcjellja dhe renditjae komunave për çdo vit poashtu ofron mundësinë për studim longitudinal apo gjatësor tërezultateve përgjatë periudhës së katër viteve të kaluara (2011-2014).

Në mbështetje të faktit se qëllimi kryesor i IKK-së është të ofrojë një kornizë krahasuese përmatjen e progresit drejt një mjedisi më të përshtatshëm biznesor, një kërkim i thelluar nënivelet e nën-indikatorëve dhe renditja e rezultateve në këtë raport synon për të informuaraudiencën lidhur me përparësitë dhe dobësitë relative të agjendës reformuese të komunavenë parametrat e tetë fushave të matura përmes nën-indekseve të IKK-së. Në pajtim me këtë,shpërndarja e rezultateve të detajuara të nën-indekseve për secilën komunë ka për synimkrijimin e mundësisë së prekshme për “sinergjinë reformuese” në mes të komunave, dhe përtë vënë në lëvizje hisedarët përgjegjës të kujdesen për ambient biznesor më konkurrues nëkomunat e tyre.

Duke përqendruar analizën e konkurrueshmërisë në tetë fusha kryesore, jo vetëm se akterëte dobët në radhitjen e përgjithshme do të mund të shfrytëzonin përvojën e aktoreve të mirëpër të shtyrë përpara reformat e veta, por se komunat me renditje më të përafërta në rezul-tatet e përgjithshme do të mund të përmirësohen duke komunikuar mes veti për të identi-fikuar praktikat e mira të cilat çojnë në rezultate më të mira në nën-indeksin përkatës.

Ky kapitull ofron një përshkrim të shkurtër për komunën me arritje më të mirë për secilënfushë të nën-indikatorëve, dhe plotëson analizën e rezultateve statistikore me vështrim tëpërgjithësuar të reformave kryesore të cilat do të mund të shpjegonin rezultatet e arritura.

Çdonjëri prej tetë nën-indikatorëve arrinë një vlerë maksimale prej dhjetë pikësh, rrjedhimishtnumri maksimal i pikëve të mundshme në IKK është 80. Duke u bazuar në metodologjinëorigjinale të zhvilluar për IKK të Kosovës në vitin 2011, nën-indekseve u janë caktuar peshatë ndryshme të përcaktuara sipas relevancës të cilën e kanë politikat e fushave përkatëse tëmatura nga nën-indeksi. Si rezultat i kësaj, numri i pikëve maksimale të shfrytëzuara për tëprodhuar IKK-në finale të peshuar ndryshon sipas ndikimit të kushtëzuar prej peshave të për-caktuara në bazë të politikave. Rëndësia e secilit nën-indeks është mbajtur në nivel të njejtëprej vitit 2011 për të mundësuar krahasimin e IKK-së përgjatë periudhave kohore. Si rezultatetmaksimale të arritshme të papeshuara, ashtu edhe ato të peshuara sipas politikave, janë tëparaqitura së bashku me një përshkrim të shkurtër në Tabelën 2 më poshtë.

Rezultati maksimal

10 4

10 12

10 16

10 16

10 4

10 12

10 8

10 8

80 80

Tabela 2: Tetë Nën-Indikatorët e IKK

Rezultati Maksi-mal i Peshuar

sipas Relevancës së Politikave

Pengesat për Hyrje në Biznes: Njësi matëse sa kohë nevojitet për të siguruar licencat e nevojshme dhe lejet për të filluar me veprimtari; njësi matëse e konkurencës me të cilën përballet biznesi nga sektori informal; dhe nivelin se në cfarë mase sistemi i lejimit dhe regjistrimit paraqet pengesë për formalizimin e biznesit.

Parashikueshmëria dhe Pjesëmarrja: Njësi matëse se a janë konsultuar bizneset lidhur me rregulloret e propozuara; se a janë shtyrë përpara interesat e tyre në politikat e reja; dhe niveli se në cfarë mase u janë transmetuar dhe është bërë zbatimi i politikave dhe ligjeve të reja si ka qenë e paraparë.

Transparenca: Njësi matëse se a kanë ndërmarrjet qasje në informatat e nevojshme lidhur me rregulloret dhe procedurat, poashtu edhe në buxhetin komunal dhe dokumentet e planifikim-it, dhe se a ka çdonjëri qasje në këto informata.

Kostot Kohore të Pajtueshmërisë Rregullatore: Njësi matëse se sa kohë shpenzojnë ndërmarrjet për të mbajtur pajtueshmërinë me rregulloret dhe se sa e lehtë përmbushja e kërkuar; dhe koha të cilën e shpenzojnë bizneset në vizitat e inspeksioneve prej agjensioneve komunale.

Tatimet dhe Tarifat: Njësi matëse se sa e lehtë është pagesa e tatimeve; dhe njësi matëse e negociatave informale me rastin e pagesës së tatimeve.

Administrata Komunale: Njësi matëse e kapaciteteve dhe qëndri-meve të zyrtarëve komunal në raport me bizneset; njësi matëse e kostove dhe nivelit se në cfarë mase ndërmarrjet duhet të bëjnë pagesa informale drejt zyrtarëve komunal për marrë shërbime; dhe njësi matëse e drejtësisë në tenderat e komunës.

Fuqia Punëtore dhe Shërbimet Mbështetëse për Biznese: Njësi matëse e cilësisë se fuqisë punëtore në dispozicion; njësi matëse se në cfarë mase i përmbush oferta lokale e fuqisë punëtore nevojat e biznesit; njësi matëse e ofrimit të shërbimeve këshil-luese për cështjet rregullatore; dhe se a ka në dispozicion shërbime për mbështetjen e bizneseve.

Infrastruktura Komunale: Njësi matëse e cilësisë dhe mirëmba-jtjes së rrugëve; njësi matëse e cilësisë së ujit dhe shërbimeve të higjienës.

REZULTATI I PËRGJITHSHËM IKK

Tabela 2: Tetë Nën-Indikatorët e IKK

15

Përshkrimi më i detajuar i indikatorëve për secilin nën-indeks është i dhënë në Aneksin ekëtij raporti.


Mitrovica

Dimensioni 1: Koha dhe Dokumente

Dimensioni 2: Pengesat në Hyrje

Fushë Kosova

NovobërdaKaçanik

DeçanGraçanicëShtërpce

Figura 1: Pengesa për Hyrje në Biznes

16

1. PENGESAT PËR HYRJE NË BIZNES Performanca më e mirë: ShtimePërmirësimi më i madh: Prizren

Pengesat me të cilat ballafaqohen bizneset e reja për të hyrë në treg e ngulfasin konkur-rencën, dhe kështu dëmtojnë themelet e një ekonomie funksionale të tregut. Nën-indeksiPengesat për Hyrje në Biznes e shpreh në parametër sasior këtë komponentë të rëndësishmetë klimës lokale për mundësimin e biznesit duke vlerësuar pengesat burokratike dhe presioninnga sektori joformal. Nën-indeksi përbëhet nga dy dimensione: dimensioni i parë i ndërtuarnga pyetjet të cilat kërkojnë bizneset të raportojnë në numra, kohë, dhe dokumente të cilatnevojitet për të regjistruar një biznes, dhe i dyti dimension është i ndërtuar nga pyetjet të cilatkërkojnë nga bizneset që të ndajnë perceptimet e tyre lidhur me presionin nga konkurrencajoformale dhe nga pengesat administrative për regjistrimin e biznesit të ri.

Komuna e Shtimes renditet si performuesi më i mirë dhe me nivelin më të ulët të pengesavepër hyrje në biznes, e pasuar nga Obiliqi, Fushë Kosova, dhe Ferizaj. Të katër komunat e kalo-jnë vlerën prej 8 pikëve në nën-indeksin e Pengesave për Hyrje në Biznes. Shtime është

Kuadrati // 1.1 // Top Performuesi: Komuna e Shtimes

Regjistrimi i biznesit dhe sigurimi i dokumentacionit të nevojshëm për të filluar me veprim-tari është bërë më i lehtë në Shtime prej se është themeluar Qendra Komunale përRegjistrim të Biznesit në Korrik të vitit 2012. Kjo qendër ofron shërbime për regjistrimin ebizneseve të të gjitha llojeve, e poashtu edhe dhënien e licencave dhe lejeve të nevojshmepër veprimtari biznesore. Informatat, udhëzuesit dhe formularët gjenden afër Qendrës Ko-munale për Regjistrim të Biznesit e poashtu edhe në faqen e internetit të komunës.

Kuadrati // 1.2 // Përmirësimi më i madh: Komuna e Prizrenit

Përbrenda këtij nën-indeksi, komuna e Prizrenit ka përjetuar përmirësimin më të madh tërezultatit krahasuar me vitin paraprak. Rezultati përkatës është rritur nga 2.9 në vitin 2013në 6.3 në vitin 2014. Bazuar në përfaqësuesit e bizneseve të intervistuara, numri mesatar iditëve të nevojshme për regjistrimin e biznesit ka rënë nga 12 në vitin 2013 në vetëm 2 nëvitin 2014, ndërsa numri i licencave dhe lejeve të nevojshme për ushtrimin e veprimtarisëka rënë nga 5.3 në vitin 2013 na 2.1 në këtë vit. Për më tepër, ka ndryshime pozitive edhe nëperceptimin e bizneseve në raport me konkurencën nga sektori joformal, ku ka një rënieprej 25% në numrin e bizneseve të cilat besojnë se ju duhet të merren edhe me njëkonkurencë të tillë.

Në mënyrë që rregullisht të informojnë bizneset lidhur me shërbimet të cilat ofrohen ngaQendra Komunale për Regjistrim të Bizneseve, pushteti lokal në Prizren vendos të gjithë in-formacionin në faqen e internetit të komunës përfshirë edhe dokumentacionin e nevojshëmpër regjistrim të biznesit. Lidhur më këtë, udhëzuesi i quajtur “Hap-pas-hapi” është i postuarnë faqe të internetit dhe sqaron në detaje të gjitha kërkesat për regjistrim dhe operim tëbiznesit. Për më tepër, ligjet dhe rregulloret të cilat përcaktojnë se si duhet të operojnë biz-neset poashtu gjenden në faqen e komunës. Nga fillimi i vitit 2013, Qendra Komunale përRegjistrim të Biznesit në Prizren ka promovuar shërbimet e veta duke shfrytëzuar kanaletë ndryshme të informimit në dispozicion në komunën e Prizrenit. Një fakt tjetër i cili mundtë ketë pasur ndikim pozitiv në rezultatin e këtij nën-indeksi është edhe puna e mirë e in-spektorëve të komunës në pengimin e veprimtarisë së bizneseve joformale.


17

poashtu në mes të top reformatorëve për vitin 2014, me një rezultat pre 2.14 pikësh më lartëse në vitin 2013, dhe 2.37 pikë më lartë se rezultati i parë në vitin 2011. Bizneset e reja nëShtime raportojnë se u janë dashur 2 ditë për të regjistruar një biznes; gjysmë dite më pakse qe iu ishte dashur bizneseve të reja për t’u regjistruar në vitin paraprak, dhe pesë ditë mëpak se në vitin 2011. Mesatarisht, bizneset në Shtime kanë nevojë për më pak se dy licencadhe leje për të filluar me veprimtari; më shumë se tri iu janë dashur në vitet paraprake, 2011deri në 2013.

Një numër më i vogël i bizneseve i merr presionin nga sektori informal, dhe procesin eregjistrimit të bizneseve duke përfshirë lejet e nevojshme për të filluar me veprimtari sipengesë për hyrje.

Prizreni ka bërë përmirësimin më të madh në nën-indeks krahasuar me vitin 2013, megjithatërenditet më ulët se në vitet 2011 dhe 2012. Në anën tjetër, Istogu është reformatori me rezultatmë të lartë në këtë vit në aspektin e adresimit të pengesave, duke rezultuar me 3 pikë mëlartë se në vitin 2011, dhe një pikë më tepër se në vitin 2013.

2011 2012 2013 2014

Numri mesatar i ditëve për të regjistruar biznesin (në 2013/ Q1-14) 10.9 11.3 8.2* 1.8*

Numri mesatar i licencave dhe lejeve të nevojshme për të filluar me punë 2.7 3.0 3.2 2.5

Përballja e biznesit me konkurencë nga sektori informal (% po) 52% 61% 43% 42%

Procesi i regjistrimit të biznesit dhe sigurimi i të gjitha licencave dhe lejeve si pengesë për hyrje (% po) 25% 21% 19% 22%

*median

Mesatarja KombëtareTreguesi

Dimensioni 1: Koha dhe Dokumentet

Dimensioni 2: Pengesat per Hyrje

Tabela 3: Pengesat për Hyrje në Biznes në nivel Kombëtar

18


Në nivelin kombëtar, është evident përmirësimi domethënës në indikatorët të cilët masin as-pektet që janë nën kontroll të plotë të autoriteteve. Numri i ditëve (mediana) të nevojshmepër të regjistruar një biznes të ri ka rënë nga 8.2 ditë në 1.8, ku shumë komuna japin mundës-inë për të përfunduar procesin e regjistrimit të biznesit brenda ditës.

Ulja e numri të ditëve për regjistrim të biznesit është poashtu e mbështetur nga gjetjet ngapunëtoritë përgatitore për IKK të organizuara në Shkurt të 2014 me zyrtarë komunal, komu-nitetin e biznesit, dhe ARBK. Konkretisht, komenti i përgjithësuar i pjesëmarrësve në punëtorika qenë se për shkak të themelimit të Qendrave Komunale për Regjistrim të Biznesit, biznesetindividuale regjistrohen në ditën që aplikojnë ku sh.p.k.-të dhe korporatat marrin deri në triditë kohë për regjistrim.

Numri mesatar i lejeve të nevojshme për një biznes të ri për të filluar me veprimtari poashtuka rënë nga mesatarja prej 3.2 në një mesatare prej 2.5. Në mesatare, më pak biznese kon-siderojnë konkurrencën nga sektori jo-formal si një pengesë për hyrje krahasuar të dyja mevitin 2013 dhe 2011. Krahasuar me vitin 2013, më tepër biznese konsiderojnë sigurimin e lejevepër veprimtari dhe procesin për regjistrim të biznesit si pengesë për hyrje (megjithatë më pakse në vitin 2011, shih tabelën më lartë), duke sugjeruar se bizneset kanë pritje më të lartalidhur me reformat në të ardhmen në kontekst të eliminimit të pengesave për hyrje.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Fushë KosovaObiliq

FerizajSuhareke

VushtrriHani i Elezit

RahovecDeçan

GjakovaPrizren

DragashPrishtina

LipjanShtërpce

KllokotVitia

SkenderajGllogovc

IstogJunik

ShtimeKaçanik

KamenicaPeja

PodujevaMalisheva

GjilanNovobërda

KlinaL-ZP-Zveçan

MitrovicaMamusheGracanica

Figura 2: Transparenca

19

2. TRANSPARENCA Performanca më e mirë: Fushë KosovaPërmirësimi më i madh: Peja

Nën-indeksi i Transparencës bën matjen se sa është e lehtë qasja e bizneseve në informatalidhur me politikat e komunës, veprimtarinë, dhe kërkesat e natyrës rregullatore. Qasja elehtë në informata favorizon klimën për biznes duke ulur kostot e pajtueshmërisë dhe dukeofruar mundësinë për përfshirjen e sektorit privat në procesin e ndërtimit të politikave.

Sipas vlerësimit të bërë nga bizneset lokale, administrata e komunës së Fushë Kosovës ren-ditet si më transparentja për vitin 2014. Obiliqi dhe Ferizaji renditen më pas në distancë tëafërt, duke arritur një rezultat prej mbi 9 pikëve, një renditje domethënëse mbi mesataren epërgjithshme prej 7.8 pikësh. Në të tri komunat, bizneset e kanë renditur lehtësinë e qasjesnë buxhetin komunal dhe dokumentet e planifikimit mbi mesataren kombëtare të radhitjeve.Në Fushë Kosovë, bizneset e kanë renditur qasjen në informata për lejet e nevojshme komu-nale të “lehtë”. Në të trija komunat me performancë më të mirë, bizneset kanë qasje më tëlehtë se sa mesatarja e radhitjeve e komunave të tjera, në informata lidhur me tenderët eardhshëm komunal.

Krahasuar me vitin 2013, Peja ka bërë përmirësimin më të madh (me 2.2 pikë) për nga aspektii rritjes së transparencës së administratës komunale. Megjithatë, Fushë Kosova dhe Ferizajikanë bërë përmirësimin më të madh prej vlerësimit fillestar të IKK-së në vitin 2011. Përmespërmirësimit të vazhdueshëm, këto dy komuna kanë ngritur rezultatin e tyre në këtë nën-in-deks për më tepër se 5 pikë.

Prej indikatorëve të cilët e ndërtojnë këtë nën-indeks, disa janë përmirësuar dhe disa kanëmbetur në vlerat e përafërta me ato të vitit 2013. Krahasuar me vitin 2011, është evident për-mirësimi i shumicës së indikatorëve të transparencës. Rezultatet për qasje ne informata dheformularët lidhur me sistemin e lejeve të komunës, së bashku me rezultatet e informatavelidhur me tenderët e ardhshëm komunal janë përmirësuar krahasuar me vitin 2013.


20

Kuadrati // 2.1 // Top Performuesi: Komuna e Fushë Kosovës

Në vitin 2014, Fushë Kosova është renditur e para në nën-indeksin e “Transparencës”, merrezultat prej 9.55 prej 10 të mundshme. Bizneset e intervistuara në këtë komunë e kon-siderojnë qasjen në buxhetin komunal dhe dokumentet e planifikimit si shumë të lehtë. Atapoashtu e konsiderojnë qasjen në rregulloret komunale dhe dokumetet e politikave, infor-matat apo formularët lidhur me licencat komunale apo sistemin e lejimit, e gjithashtu edheinformatat për tenderët e ardhshëm komunal të jetë shumë e lehtë. Me rastin e publikimevetë rezultateve të IKK 2013, komuna e Fushë Kosovës ka ndërmarrë një vlerësim të situatëslidhur me faqen zyrtarë të komunës, dhe rrjedhimisht veprimet për të përmirësuar përm-bajtjen dhe përditësimin e saj. Faqja e komunës përditësohet në bazë ditore dhe ofron in-formatat lidhur me të gjitha projektet dhe arritjet e pushtetit vendor. Të gjitha dokumentetpublike, rregulloret e komunës, vendimet, planet zhvillimore, dhe informatat e tjera si dheraportet e autoriteteve të komunës janë të dhëna në faqen e internetit. Me qëllim të për-mirësimit të transparencës, Fushë Kosova ka faqen e vet në media shoqërore në Facebook,të cilën e shfrytëzojnë për të informuar palët e interesuara për aktivitetet e ndërmarra ngaana e pushtetit lokal.

Kuadrati // 2.2 // Përmirësimi më i madh: Komuna e Pejës

Komuna e Pejës ka pasur një përmirësim të rëndësishëm në nën-indeksin e “Trans-parencës” me rezultat per 7.3 pikë për këtë vit, krahasuar me 5.1 pikë në vitin 2013. Për-mirësimet janë bërë në mesataren e vlerësimit të qasjes së bizneseve në buxhetin komunaldhe dokumentet e planifikimit, rregulloreve dhe dokumenteve lidhur me politikat, e poashtuedhe në qasjen në informata dhe formularë për licencat dhe lejet komunale. Për më tepër,është arritur përmirësim në vlerën mesatare për qasje në informata lidhur me tenderët ko-munal. Sipas raportit të institutit GAP për studime të avancuara, në komunën e Pejës, gjatëtri vitet e fundit ka pasur përmirësime të rëndësishme në nivelin e transparencës komunale.Faqja e internetit e komunës përmbanë dokumente të ndryshme në të gjitha fushat të cilatmbulohen nga komuna, përfshirë raportet financiare për të hyrat dhe shpenzimet e parasëpublike. Niveli i informatave të komunikuara për media nga ana e Zyrës për Marëdhënie mePublik në Pejë poashtu konsiderohet si i kënaqshëm. Informata të detajuara për zhvillimetnë komunën e Pejës komunikohen përmes mediave lokale si radio-televizioni “Dukagjini”dhe TV “Syri Vision”.

Mesatarja e vlerësuar e qasjes në buxhetin komunal dhe dokumentet e planifikimit ka rënëprej 2013, mirëpo qëndron mbi rezultatet e viteve 2011 dhe 2012. Në anën tjetër, mesatarja evlerësuar e qasjes në rregulloret komunale dhe dokumentet e politikave ka qëndruar përafër-sisht në nivel të njejtë prej vitit 2011, me një ulje të vogël në vitin 2014 krahasuar me atë tëvitit 2013.

2011 2012 2013 2014

Mesatarja e vlerësuar e qasjes në buxhetin komunal dhe dokumentet e planifikimit (1=e pamundur to 5=shumë e lehtë)

2.6 2.8 3.0 2.9

Mesatarja e vlerësuar e qasjes në rregulloret komunale dhe dokumentat e politikave (1=e pamundur to 5=shumë e lehtë)

2.9 2.9 3.1 3.0

Mesatarja e vlerësuar e qasjes në informata dhe formularë për lejet komunale (1=e pamundur to 5=shumë e lehtë)

3.0 3.2 3.2 3.5

Mesatarja e vlerësuar e qasjes në informata për tenderët e ardhshëm komunal (1=e pamundur to 5=shumë e lehtë)

2.6 2.5 2.7 3.0

`

Treguesi Mesatarja kombëtare

21


Tabela 4: Transparenca

22

3. PJESËMARRJA DHE PARASHIKUESHMËRIA

Performanca më e mirë: LipjanPërmirësimi më i madh: Lipjan

Nën-indeksi i pjesëmarrjes dhe parashikuesmërisë bën matjen e përfshirjes së sektorit privatnë formulimin e politikave publike. Poashtu, bën matjen se në çfarë mase njoftohet biznesinga ana e autoriteteve komunale paraprakisht lidhur me ndryshimet e politikave.

Lipjani renditet si komuna me performancën më të mirë në vitin 2014 në aspektin e përfshirjessë sektorit privat në proceset e përpilimit të politikave, dhe në aspektin e parashikueshmërisësë ndryshimeve në politikat e veta. Lipjani arrin një rezultat prej mbi 5 pikësh në nën-indeks,i ndjekur nga Hani i Elezit, i cili me rezultat tejkalon 4 pikëshin. Të gjitha komunat e tjera kanërezultat nën 4 pikë, përderisa rezultati i medianës për të gjitha komunat është 2.2. Lipjani poashtu renditet si komuna me përmirësimin më të madh, duke dyfishuar rezultatine vet krahasuar me vitin 2013, dhe duke ngritur rezultatin me 4.12 pikë prej vitit 2011, në pikënkulmore me rezultat prej 5.3 pikësh. Komuna e Drenasit, e cila renditet e treta për nga aspektii performancës në vitin 2014, poashtu ka bërë përmirësim të rëndësishëm të rezultatit kra-hasuar me atë të vitit 2013 dhe atë të vitit 2011.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

DeçanShtime

KaçanikGjakova

VitiaMitrovica

GjilanSuhareka

RahovecMamushe

DragashShtërpce

IstogSkenderaj

GllogovcHani i Elezit

Lipjan

GracanicaL-ZP-Zveçan

JunikPeja

FerizajNovobërda Malisheva

ObiliqFushë Kosova

KamenicaPrizren

KlinaPodujevaVushtrriKllokot

Prishtina

Figura 3: Pjesëmarrja dhe Parashikueshmëria

Megjithatë, në nivel kombëtar, bizneset vazhdimisht kanë dhënë indikacione se pjesëmarrjae tyre në zhvillimin apo bërjen e politikave në nivel lokal është e ulët, dhe se parashikuesh-mëria e ndryshimeve në politikat lokale është poashtu e pakënaqshme. Prej të gjithë indika-torëve për të ndërtuar nën-indeksin, më tepër se 75% të bizneseve të anketuara kanëraportuar pjesëmarrje dhe parashikueshmëri të pakënaqshme në ndryshim të politikave.

23


2011 2012 2013 2014

7.0% 6.0% 7.2% 6.9%

6.5% 8.5% 7.4% 10.3%

18.0% 16.5% 16.0% 17.4%

4.0% 5.5% 6.0% 10.1%

Mesatarja kombëtareTreguesi

Ndërmarrjet janë të informuara paraprakisht për rregulloret dhe udhëzimet administrative të reja komunale apo për ndryshime në rregulloret dhe udhëzimet administrative (% shpesh apo përherë)

Rregulloret e reja komunale dhe udhëzimet administrative përfshijnë interesat e ndërmarrjeve të ngritura gjatë diskutimeve dhe dëgjimeve publike. (% shpesh apo përherë)

Zbatimi i rregulloreve komunale dhe udhëzimeve administrative është i parashikueshëm (% shpesh apo përherë )

Ndërmarrjet janë të informuara për diskutimet publike lidhur me ndryshimet e politikave komunale, rregullave dhe rregulloreve (% shpesh apo përherë )

Kuadrati // 3.1 // Top Performuesi: Komuna e Lipjanit

Rezultatet e hulumtimit tregojnë se 30% e bizneseve të anketuara në Lipjan kanë deklaruarse “ndërmarrjet janë të informuara paraprakisht lidhur me ndryshimet në rregullore apopër rregullore të reja komunale dhe udhëzime administrative”. Në anën tjetër, 47% prej tyrekanë deklaruar se “rregulloret e reja komunale dhe udhëzimet administrative marrinparasysh interesat e ndërmarrjeve të paraqitura përmes diskutimeve dhe prezantimeve pub-like”. Gjetjet tregojnë se 52% të bizneseve të anketuara janë të mendimit se “zbatimi i rreg-ulloreve komunale dhe udhëzimeve administrative janë të parashikueshme”.

Gjatë viteve 2013 dhe 2014, komuna e Lipjanit ka miratuar “Rregulloren për Tatimet Komu-nale”, ku të gjitha palëve të interesuara u është dhënë rasti për të bërë rekomandime gjatëkonsultimeve publike. Miratimi i rregullores është paraprirë me diskutim publik me biznesenë mënyrë që të njihen kërkesat e tyre. Të gjitha rregulloret komunale janë të postuara nëfaqen e internetit të komunës dhe çdo intervenim në rregulloret ekzistuese apo miratim irregulloreve të rejave i komunikohet bizneseve përmes zyrtarëvë të drejtorive kompetentetë cilat merren me biznese.

Tabela 5: Pjesëmarrja dhe Parashikueshmëria

4. KOSTOT KOHORE TË PAJTUESHMËRISËRREGULLATOREPerformanca më e mirë: NovobërdaPërmirësimi më i madh: Suhareka

Qoftë fabrikë e cila është në tentim të sigurimit të lejes mjedisore komunale me qëllim të zg-jerimit të kapaciteteve apo restaurant i vogël familjar e cili është duke tentuar të sigurojë in-formata lidhur me standardet higjienike dhe sanitare, të dyja duhet të ndajnë kohë për tumarrë me përmbushjen e rregulloreve komunale. Duke e ulur kohën e nevojshme për pa-jtueshmëri rregullatore ofrohet më tepër hapësirë për biznese për të zhvilluar aktivitetet etyre themelore. Nën-indeksi i Kostos Kohore për Pajtueshmëri Rregullatore është i ndërtuarduke përdorur indikatorët e kohës të cilën bizneset e kalojnë për tu pajtuar me rregulloretkomunale.

Mesatarja e rezultatit për nën-indeks për vitin 2013 tregon se mesataret e kostove kohorekanë mbetur në nivelet e vitit 2013, megjithatë të dyja, si rezultati më i ulët edhe rezultati mëi lartë, kanë regjistruar rënie domethënëse krahasuar me vitin 2013. Komuna e Novobërdës,e cila ishte renditur si performuesi i tretë në vitin 2013 (me rezultat prej 8.2 pikësh) është ngji-tur më lartë si performues kulmor në vitin 2014 (me rezultat prej 8.7 pikësh).

Në anën tjetër, komunat Suharekë dhe Kaçanik, të cilat ishin renditur nën mesatares së nën-indeksit në vitin 2013, renditen si performuesit e radhës (vendi i dytë dhe i tretë) në vitin 2014.Komuna e Suharekës, e pasuar nga Obiliqi dhe Kaçaniku, kanë pasur përmirësimin më tëmirë të rezultateve krahasuar me vitin 2013. Megjithatë, komuna e Kaçanikut renditet si ko-munë me reformim më të madh si rrjedhojë e përmirësimit prej rezultatit fillestar në vitin2011.

24

Kuadrati // 4.1 // Top Performuesi: Komuna e Novobërdës

Bizneset në Novobërdë shpenzojnë 1.5 ditë në vit duke kontaktuar zyrtarët komunal përpërmbushje të kushteve rregullatore. Ato u nënshtrohen inspektimeve me një mesatare prej1.18 herë në bazë vjetore, dhe ju nevojitet një mesatare prej 1.33 të vizitave të zyreve tëveçanta për pajtueshmëri me rregulloret lokale.

Performanca e mirë e Novobërdës në këtë nën-indeks mund të jetë e lidhur me madhësinëë komunës, numrin e vogël të bizneseve, dhe hapjen e dy qendrave: a. Qendra Komuale përRegjistrim të Bizneseve (2011), dhe b. Qendra për Punë me Qytetarë. Këto dy institucioneofrojnë shërbime për biznese dhe qytetarë në formën e One-Stop-Shop. Ofrimi i mundësisënga Qendra Lokale për Regjistrim të Biznesit është një lehtësim i madh për qytetarët eNovobërdës, duke marrë parasysh faktin e largësisë relative të komunës dhe karakterinmultietnik, ku personeli i administratës është poashtu multietnik dhe në përgjithësi dy-gjuhësor.

25


Kuadrati // 4.2 // Përmirësimi më i madh: Komuna e Suharekës

Në kuadër të këtij nën-indeksi komuna e Suharekës ka shënuar përmirësim domethënëskrahasuar me rezultatet e vitit 2013. Rrezultati i përgjithshëm i Suharekës në këtë nën-in-deks është përmirësuar prej 5.3 pikësh në 2013 në 8.2 pikë në këtë vit. Përfaqësuesit e biz-neseve të anketuara kanë deklaruar se kostot kohore të nevojshme për respektimin ekërkesave rregullatore kanë rënë në mënyrë të theksuar. Rrezultatet nga studimi këtë vittregojnë se menaxhmenti i lartë shpenzon më pak kohë në kontakt me zyrtarët komunalpër të siguruar pajtueshmëri me aspektet rregullatore, mesatarja e numrit të inspektimittë bizneseve ka shënuar rënie, dhe në mesatare janë më pak zyra të veçanta komunale tëcilat duhen vizituar për përmbushur kërkesat e rregullativës lokale.

Ulja e kostos kohore për pajtueshmëri rregullatore në komunën e Suharekës është rezultati funksionalizimit të Qendrës për Shërbim të Qytetarëve. Në këtë qendër bizneset mund tiparaqesin ankesat, kërkesat dhe sugjerimet e ndryshme. Gjashtë zyrtarë administrativpunojnë në këtë qendër, prej të cilëve tre janë zyrtarë financiarë dhe një zyrtar nga Ministriae Punëve të Brendshme. Qendra është e dizajnuar si One-Stop-Shop, duke i ofruar të gjithashërbimet në një pikë të vetme. Për më tepër, në komunën e Suharekës ekziston Qendrapër Regjistrim të Biznesit e cila ofron shërbime të regjistrimit të bizneseve dhe poashtu bënpaisjen e bizneseve me licenca dhe lejet e nevojshme per zhvillimin e veprimtarisë.

Në Han të Elezit, mesatarja e numrit të zyrave të veçanta komunale të cilat bizneset duhet t’ivizitojnë për të respektuar pajtueshmërinë me rregulloret komunale ka rënë prej 2.3 në vitin2011 në 1.3 në vitin 2014. Megjithatë, numri i rritur i inspeksioneve komunale dhe më tepërkohë në kontakt me zyrtarët komunal për të respektuar pajtueshmërinë, sipas raportimit tëbërë nga bizneset, kanë bërë që komuna e Hanit të Elezit, e poashtu edhe Shtërpca dhe Ju-niku, të renditen dukshëm më ulët në raport me pozitat e tyre në vitin 2013.

PodujevaKlina

GllogovcVushtrri

MitrovicaGraçanica

VitiaLipjan

IstogDeçan

RahovecKamenica

Fushë KosovaMamushe

DragashGjakova

ObiliqKaçanik

SuharekeNovobërda

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

JunikSkenderaj

Hani I ElezitShtërpce

L-ZP-ZveçanGjilan

MalishevaShtime

PejaPrishtina

FerizajPrizrenKllokot

Figura 4:Kostot Kohore të Pajtueshmërisë Rregullatore

2011 2012 2013 2014

6.5 7.0 5.7 4.2

2.0 2.8 2.4 2.4

2.0 2.4 2.2 2.5

Mesatarja kombëtareTreguesi

Numri mesatar i ditëve të cilat menaxhmenti i lartë i shpenzon në kontakt me zyrtarët komunal për të siguruar pajtueshmërinë me rregullore

Numri mesatar i nënshtrimit të bizneseve inspektimeve nga ana e agjensioneve komunale

Numri mesatar i zyreve të veçanta komunale të vizituara për të siguruar respektimin me kërkesat për pajtueshmëri me rregulloret lokale

Tabela 6: Kostot Kohore të Pajtueshmërisë Rregullatore

26


Në nivel kombëtar, megjithatë, është regjistruar një rënie domethënëse në numrin e ditëvetë cilat i kalon menaxhmenti i lartë në kontakt me zyrtarët komunal me qëllim të përmbushjessë aspektit rregullator. Numri i vizitave të inspeksionit ka mbetur në nivel të njejtë sikurse aii vitit 2013, derisa numri mesatar i vizitimit të zyrave të ndryshme me qëllim të përmbushjessë kërkesave rregullatore të nivelit lokal është rritur prej 2.2 në 2.5.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

FerizajIstog

SuharekeHani I Elezit

GjakovaPrizren

GjilanSkenderajPodujeva

Fushë KosovaPrishtinaMitrovica

PejaKamenica

DragashShtërpce

ObiliqNovobërda

VitiaShtime

JunikL-ZP-Zveçan

LipjanKlina

KllokotMalisheva

GllogovcMamushe

KaçanikRahovecVushtrri

DeçanGraçanicë

Figura 5: Tatimet dhe Tarifat

27

5. TATIMET DHE TARIFATPerformanca më e mirë: ShtimePërmirësimi më i madh: Deçan

Bizneset në Kosovë i nënshtrohen tatimin në të ardhura i cili administrohet nga ana e Admin-istratës Tatimore të Kosovës (TAK). Ato poashtu obligohen për të mbajtur tatimet dhe kon-tributet pensionale për të punësuarit e vet, dhe në qira në qoftë se paguajnë diçka të tillë.Bizneset mbledhin Tatimin në Vlerë të Shtuar në emër të ATK-së, i cili paraqet tatim në kon-sum.

Për momentin, tatimi në pronë është i vetmi lloj i tatimit i cili administrohet prej komunave.Për më tepër, bizneset ngarkohen me tarifa për shërbimet e pranuara nga komunat, dhe përtë mbajtur pajtueshmërinë me kërkesat rregullatore komunale.

Ambienti biznesor komunal ndikohet nga administrimi i tatimeve qendrore dhe të nivelit lokal,si dhe nga tarifat komunale. Ky nën-indeks shikon se si bizneset e perceptojnë barrën epërgjithshme të tatimeve të vendosura dhe të tarifave të ngarkuara.

Nëse shohim indikatorët, indikatori i parë bën matjen e barrës së administrimit të tatimit nëtë ardhura të bizneseve, ku një maksimum prej pesë pagesave tatimore në vit (4 kuartale dhe1 vjetore) është në harmoni të përgjithshme me rregulla. Indikatori i parë bën matjen e pjesëssë bizneseve të cilave ju kërkohet të bëjnë më tepër se 5 pagesa tatimore në vit. Indikatori idytë bën matjen e nivelit se në ç’masë mbledhja e tatimit është e drejtë dhe e liruar nga ko-rrupsioni, përfshirë edhe atë se në ç’masë tatimet e detyruara mund të negociohen me zyr-tarët tatimorë në mënyrë joformale.

Kuadrati // 5.2 // Pëmirësimi më i madh: Komuna e Deçanit

Rezultati i Deçanit në nën-indeksin “Tatim dhe Tarifa” është ngritur dukshëm krahasuarme vitin 2013. Rezultatet e hulumtimit tregojnë kënaqshmëri të madhe brenda biznesevemë numrin e pagesave tatimore që ju duhet të bërë në bazë vjetore. Për më tepër, është njëpërqindje e ulët e bizneseve në Deçan të cilat mendojnë se tatimet janë shtrëngesë e madhepër ta, që shkon prej 69% ne vitin 2013 në 45% në këtë vit. Ndryshimet në përceptimet e biz-neseve lidhur me tatimet dhe tarifat mund të jenë të lidhura me ndryshimet e bëra nga au-toritetet lokale të Deçanit në ambientin biznesor. Në këtë aspekt, rregullorja e kuvenditkomunal e miratuar në 2012 përjashton të gjitha ndërmarrjet prodhuese të cilat kanë mëtepër se pesë punëtorë nga pagesa e tatimit vjetor për të ushtruar veprimtaritë biznesorepër pesë vitet e ardhshme. Të liruara nga pagesa e këtij tatimi poashtu janë të liruara ndër-marrjen prodhuese me numër më të vogët të punëtorëve, megjithëse ato janë të liruaravetëm për tri vite. Bizneset tradicionale dhe artizanale poashtu janë të liruara nga pagesa etatimit komunal.

Kuadrati // 5.1 // Top Performuesi: Komuna e Shtimes

Derisa ishte rrenditur i tregi vitin e kaluar, këtë vit komuna e Shtimes rradhitet në majë tëlistës së nën-indeksit “Tatimet dhe Tarifat”. Rezultatet e studimit tregojnë se asnjë nga biz-neset nuk ka deklaruar se “ndërmarrjet bëjnë më shumë se 5 pagesa të tatimeve në vit”,gjerësa vetëm 14% të bizneseve të anketuara kanë thënë se “negociatat joformale me zyr-tarët tatimorë janë normale”. Në anën tjeter, 35% të bizneseve të anketuara kanë deklaruarse “tatimet janë barrë kryesore për biznese”, ku kjo përqindje është më e ulëta prej të gjithakomunave të Kosovës. 96% të bizneseve të anketuara kanë theksuar se ato paguajnë tatimnë të ardhura, derisa 37% e bizneseve kanë thënë se “paguajnë tarifë komunale për licencëprofesionale biznesore apo tarifa dhe tatime të tjera komunale”.

Perceptimi pozitiv i bizneseve lokale ndaj autoriteteve komunale në fushën e tatimeve dhetarifave mund të shqyrtohet duke vërejtur vendimin e Shtimes për të ndryshuar rregulloretlokale për tatime dhe tarifa. Përmes këtij vendimi (06/2253) i cili ka hyrë në fuqi në Janar të2012, autoritetet lokale kanë liruar të gjitha bizneset e reja të cilat veprojnë në këtë komunëprej obligimeve për të paguar tarifat komunale për dy vite, ndërisa bizneset në prodhim janëliruar nga tarifat komunale për pesë vite.

28


Indikatori i tretë bën matjen e nivelit se në çfarë mase tatimet në pronë dhe tarifat komunalekonsiderohen si shtrëngim për biznesin. Indikatori i katërt bën matjen e nivelit se deri në çfarëmase bizneset deklarojnë se i paguajnë tatimet e tyre.

Pas shënimit të rezultatit më të ulët vitin e kaluar, Deçani ka bërë përmirësimin më të madhkësaj radhë dhe rreshtohet menjëherë nën vlerën mediane të këtij nën-indeksi. Shtime, sikomuna e renditur më së larti këtë vit, Dragashi, Novobërda, Shtërpca, Vitia, dhe Kamenicavazhdojnë të jenë përformuesit kulmorë këtë vit poashtu.

Në anën tjetër, derisa ishte renditur në vendin e dytë vitin e kaluar, në këtë vit Gjakova karegjistruar një ulje në rezultat dhe tani renditet pak mbi vlerën e medianës. Duke i shikuar tëgjitha katër vitet e anketës IKK, nuk ka pasur ndryshime të mëdha të rezultateve në këtë nën-indeks. Në përgjithësi, ka një përmirësim të vogël në vlerën mesatare të rezultatit të komu-nave në nën-indeksin “Tatimet dhe Tarifat” prej 6.9 në vitin 2013 në 7.0 në vitin 2014.

Në nivel kombëtar, prej 3052 bizneseve të anketuara, 1% kanë deklaruar se kanë bërë mëshumë se pesë pagesa të tatimit në të ardhura, duke përjashtuar mbajtjen në burim, brendanjë viti. Për më tepër, përqindje më e vogël e bizneseve (34%) tani besojnë se negociatat jo-formale me zyrtarët e ATK-së janë gjë normale. Përqindja e bizneseve të cilat besojnë setatimi në pronë dhe tarifat komunale janë shtrëngesë e madhe për biznes ka rënë prej 75%në vitin 2013 na 63% në vitin 2014. Në anën tjetër, përqindja e firmave të cilat deklarojnë sepaguajnë tatim në fitim ka rënë prej 98% në vitin 2013 në 85% në vitin 2014. Përqindja e biz-neseve të cilat paguajnë tarifë profesionale për biznes apo tarifë tjetër komunale ka rënë prej34% në vitin 2013 në 24% në vitin 2014.

Treguesi 2011 2012 2013 2014

9% 3% 7% 1%

41% 34% 51% 34%

73% 60% 75% 63%

92% 98% 98% 85%

34% 20% 34% 24%

Mesatarja kombëtare

Bizneset bëjnë më tepër se 5 pagesa të tatimin në të ardhura (% Po) Negociatat joformale me zyrtarë tatimor janë normale (% pajtohen dhe pajtohen plotësisht)

Tatimi në pronë dhe tarifat komunale janë shtrengesë e madhe për biznes (% pajto-hen dhe pajtohen plotësisht)

Ndërmarrjet të cilat paguajnë tatimet në fitim (% Po)

Bizneset të cilat paguajnë tarifat komunale për licencë profesionale and tarifë tjetër komunale (% Po)

Tabela 7: Tatimet dhe Tarifat


29

6. ADMINISTRATA KOMUNALEPerformanca më e mirë: VitiaPërmirësimi më i madh: Shtërpce

Bashkëpunimi në mes të administratës komunale dhe komunitetit të biznesit është thelbësorpër përmirësimin e ambientit komunal biznesor përmes transparencës, efikasitetit dheefiçiencës së implementimit të politikave publike. Ky nën-indeks bën matjen e perceptimevetë komunitetit të biznesit për administratën komunale.

Nën-indeksi është i ndarë në dy dimensione: i pari bën matjen e cilësisë së administratës ko-munale, deri sa i dyti bën matjen e perceptimeve të biznesit për nivelet e korrupsionit brendaadministratës komunale.

Bizneset synojnë sigurimin e informatave lidhur me rregulloret, informatat se si të regjistrojnënjë biznes, apo ndryshimet ne ambientin rregullator duke iu drejtuar zyrtarëve komunalpërkatës.

Dimensioni i parë i nën-indeksit “Administrata Komunale” bën matjen e perceptimeve të biz-neseve që kanë ato lidhur me qëndrimin e zyrtarëve komunal në raport me bizneset private,e poashtu edhe për kapacitetet profesionale të zyrtarëve komunal. Dimensioni i dytë bën matjen jo vetëm të kostove të korrupsionit përmes përqindjes së të ard-hurave të cilat ndërmarrjet paguajnë në mënyrë joformale, por dhe matjen e perceptimit tëdobisë nga pagesat e tilla.

Ka pasur shumë lëvizje në renditjet e pozitave në këtë nën-indeks, ku vetëm Kamenica kambetur në mesin e pesë komunave me performance më të lartë prej pesë komunave me ren-ditje më të lartë në vitin e kaluar. Vitia, Vushtrria, dhe Shtërpca të gjitha kanë shënuar për-mirësim të rëndësishëm në rezultate, duke u ngritur në vendin e parë, dytë dhe të tretë,respektivisht. Në anën tjetër, pas befasisë me rezultat të ulët prej 2.9 në vitin 2013, rezultati i

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Dimensioni 1: Cilësia e Administratës Komunale

Dimensioni 2: Pagesat Joformale

FerizajGjakova

GraçanicaKllokot

NovobërdaPrishtina

DeçanHani I Elezit

PodujevaIstog

LipjanGjilan

KaçanikSkenderajMitrovicaDragash

ShtimeKamenicaShtërpceVushtrri

Vitia

L-ZP-ZveçanFushë Kosova

ObiliqPrizren

KlinaJunik

GllogovcRahovec

MalishevaPeja

SuharekëMamushe

Figura 6: Administrata Komunale

30

Mamushës është ngritur në 4.5 pikë në këtë vit. Në përgjithësi, pas një rënie të vlerës së me-dianës në vitin e kaluar, rezultati i medianës komunale është përmirësuar prej 4.4 në 5 (prej10 të mundshme).

Në nivel kombëtar, më shumë biznese e perceptojnë qëndrimin e zyrtarëve komunal në raportme biznesin privat si pozitiv (prej 21% e të gjithë bizneseve në vitin 2013 në 30% në vitin 2014).Numër më i madh i bizneseve poashtu e perceptojnë si adekuat kapacitetin profesional tëzyrtarëve komunal (prej 15% në vitin 2013 në 17% në vitin 2014).

Kuadrati // 6.2 // Përmirësimi më i madh: Komuna e Shtërpces

Krahasuar me vitin 2013, komuna e Shtërpces ka pasur përmirësimin më të madh në këtënën-indeks, me rezultat i cili shkon prej 3.7 në 7.6. Rezultatet nga hulumtimi tregojnë rritjetë kënaqësisë së bizneseve me qëndrimin e zyrtarëve komunal në raport me bizneset private,si dhe me përmirësimin e kapaciteteve të zyrtarëve në administratë komunale. Poashtuështë shënuar ulje e përqindjes së bizneseve të cilat kanë thëne se ndërmarrjet paguajnënë mënyre tipike mbi 5% e të ardhurave në pagesa joformale për zyrtarët komunal (prej 23%në 6%) dhe se lidhjet janë të rëndësishme për të fituar tenderët publik komunal (prej 64%në 29%).

Komuna e Shtërpces nuk ka bërë ndonjë ndryshim të rëndësishëm në administratën ko-munale. Megjithatë, marrë parasysh se trajnimet për ndërmarrës të rinj janë mbajtur nëobjektin e komunës, ka ndërveprim të vazhdueshëm në mes të bizneseve dhe zyrtarëve ko-munal. Efikasiteti i administratës komuale poashtu mund të jetë kontribut i asaj se komunaeshte relativisht e vogël, çka i mundëson administratës të ofrojë shërbime të shpejta përbiznese, në gjuhën sërbe dhe shqipe, duke mos pasur nevojë për të pritur në rradhë.

Kuadrati // 6.1 // Top Performuesi: Komuna e Vitisë

Komuna e Vitisë ka arritur rezultatin prej 9.1 pikës prej 10 të mundshme, duke u ngriturprej pozitës së 10 në krye të rradhitjes për nën-indeksin e vitit 2014.

78% të bizneseve të anketuara në Viti kanë vlerësuar pozitivisht “qëndrimin e zyrtarëve ko-munal në raport me bizneset private”, derisa 67% të tyre janë të mendimit se “kapacitetete përgjithshme të zyrtarëve administrative në komunë” janë ndihmë e madhe apo kyçe.

Vetëm 7% të bizneseve të anketuara kanë thënë se “ndërmarrjet në mënyrë tipike paguajnëmbi 5% e të ardhurave dhënie joformale për zyrtarët komunal”, deri sa 71% te tyre nuk be-sojnë se “lidhjet (janë) të rëndësishme për të fituar në tenderët publik komunal”.

Me qëllim të krijimit të ambientit më të favorshëm për biznes, kuvendi komunal ka vënë nëfuqi vendimin e 09.02.2012 i cili liron të gjitha bizneset të cilat veprojnë në Viti nga pagesa etatimit komunal. Ky vendim përjashton bizneset nga pagesa per tri vite, duke filluar nga01.02.2012 deri më 31.12.2013. Sipas autoriteteve lokale, ky ndryshim ka rezultuar meregjistrimin e 270 bizneseve të reja vetëm në vitin 2013. Me qëllim të rritjes se transparencëspër biznese, një hap pozitiv është marrë duke i hapur tenderët në Zyrën e Prokurimit Publiknë prezencë të kamerave të televizionit “Iliria” (TV-stacion lokal në Viti). Për më tepër, gjatëperiudhës së planifikimt të buxhetit komunal, autoritetet lokale kanë mbajtur diskutimepublike me përfaqësues të bizneseve.


31

Treguesi

2011 2012 2013 2014

39% 33% 21% 30%

16% 16% 15% 17%

10% 9% 7% 8%

27% 25% 40% 37%

59% 67% 68% 56%


Qëndrimi i zyrtarëve komunal në raport me biznesin privat (% Pozitive ose Shumë pozitive)

Kapaciteti i përgjithshëm i zyrtarëve administrative në komunë (% ndihmë e madhe apo kyçe)

Ndërmarrjet zakonisht paguajnë mbi 5% e të ardhurave në pagesa joformale zyrtarëve komunal (% po )

Vlera e pagesave joformale të bëra për zytarët komunal për të marrë shërbime nga komuna (% shumë e dobishme apo kyçe )

Lidhjet janë të rëndësishme për të fituar në tenderët publik të komunës (% pajtohem apo plotësisht pajtohem)

Tabela 8: Administrata Komunale

32


Nuk është shënuar ndonjë lëvizje që vlen të përmendet në përqindjet e bizneseve të cilat men-dojnë se ndërmarrjet zakonisht paguajnë 5% e të ardhurave në pagesa joformale për zyrtarëtkomunal, ku vetëm 8% e tyre besojnë se kjo është e vërtetë. Edhe pse ka pasur ulje të vogëlkrahasuar me vitin e kaluar në përqindjen e bizneseve të cilat besojnë se bërja e pagesavejoformale zyrtarëve komunal është “shumë e dobishme” apo “thelbësore”, përqindja ështëende më e lartë se rezultatet e hulumtimit e viteve 2011 dhe 2012. Indikatori i fundit bën matjen e rëndësisë së lidhjeve për fitimin e tenderëve publik komunal;indikator se sa shumë apo pak transparencë ekziston në procesin e prokurimit publik lokal.Në vitin 2014, përqindja e bizneseve të cilat pajtoheshin se lidhjet janë të rëndësishme ështëmë e ulëta në serinë e katër hulumtimeve, gjë që sugjeron se bizneset besojnë se ka mëshumë transparencë në procedurat e tenderimit publik.

7. FUQIA PUNËTORE DHE SHËRBIMETMBËSHTETËSE PËR BIZNES Performanca më e mirë: VushtrriPërmirësimi më i madh: Shtërpce

Dimensioni i fuqisë punëtore e këtij nën-indeksi fokusohet në cilësinë dhe disponimin e loka-cionit me fuqi punëtore të kualifikuar/kompetente, ku qasja në programe për aftësim profe-sional mund të përmirësoj në afat të shkurtër brezin e kompetencave dhe cilësinë e fuqisëpunëtore sipas kërkesave nga ana e bizneseve lokale. Në dimensionin e dytë, nën-indeksifokusohet në shërbimet mbështetëse të biznesit të cilat janë të dobishme në nivelin lokalpërgjatë të gjitha komunave.

Renditjet në këtë nën-indeks kanë lëvizur dukshëm në vitin 2014. Mamusha, Podujeva dhePrishtina, të cilat kanë qenë tri komunat me përformancë kulmore në vitin e kaluar, kanëshënuar rënie të theksuar këtë vit, duke rënë nën vlerën e medianës.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

GjakovaObiliq

PodujevaHani I Elezit

IstogKlina

Deçan

ShtërpceShtime

L-ZP-ZveçanVitia

SkenderajRahovecKaçanik

SuharekëVushtrri

KllokotFerizaj

NovobërdaKamenicaPrishtina

MalishevaJunik

Mitrovica

GracaniçaFushë Kosova

MamushePrizren

Peja

Gjilan

Gllogovc

Lipijan

Dragash

Kuadrati // 7.1 // Top Performuesi: Komuna e Vushtrrisë

Komuna e Vushtrrisë rradhitet më së larti me rezulat prej 8.09 pikësh prej 10 të mundshmenë nën-indeksin “Fuqia Punëtore dhe Shërbimet Mbështetëse për Biznes”. Shumica emadhe, 93% e bizneseve të anketuara kanë thënë se janë të kënaqur me “cilësinë e arsimittë përgjithshëm dhe nivelin e trajnimit profesional të punëtorëve në dispozicion”, dhe 96%prej tyre kanë thëne se “cilësia e fuqisë punëtore lokale i plotëson të gjitha nevojat e ndër-marrjes”.

Figura 7: Fuqia Punëtore dhe Shërbimet Mbështetëse për Biznes

33

Vushtrria është komuna e renditur më së larti, e pasuar nga Suhareka në vendin e dytë menjë diferencë të ngushtë. Komuna e Vushtrrisë ka përmirësuar rezultatin e saj për çdo vit,duke u ngjitur prej 2.5 në vitin 2011 në 8.1 në vitin 2014. Krahasuar me tri vitet e kaluara,Shtërpca, Vitia, dhe Kaçaniku poashtu kanë arritur përmirësim domethënës në rezultate, kue fundit poashtu është renditur në mes të tri performuesve më të mirë këtë vit.

Në nivelin kombëtar, një rënie e theksuar mund të vërehet në këtë vit në nivelin e kënaqsh-mërisë së bizneseve me cilësinë e fuqisë punëtore në dispozicion, ku vetëm 19% kanë rapor-tuar se “cilësia e fuqisë punëtore lokale i plotëson të gjitha nevojat e ndërmarrjes”.Pakënaqësia me cilësinë e fuqisë punëtore në dispozicion në Kosovë është në rritje dhe dukeardhë në shprehje për një sërë arsyesh të ndryshme5, dhe shkaku shpesh i vishet joefikasitetittë sistemit arsimor6, apo cilësisë së tij, fushave të studimit që ofrohen apo në kuptim të af-tësimit profesional.

Po ashtu, në vitin 2014, në kuadër të këtij nën-indeksi, numër më i vogël i bizneseve i kon-siderojnë shërbimet e konsulencës në dispozicion në komunën e tyre si të mjaftueshme.

Kuadrati // 7.2 // Përmirësimi më i madh: Komuna e Shtërpces

Rezultati i Shtërpces në këtë nën-indeks është përmirësuar prej 2.9 pikevë në vitin 2013 në6.8 pikë në vitin 2014. Bizneset kanë treguar kënaqshmëri më të madhe me cilësinë e arsimittë përgjithshëm dhe me nivelin e trajnimeve profesionale të fuqisë punëtore në dispozicion,ku 72% të tyre i kanë vlerësuar si të mirë apo shumë të mirë krahasuar me 47% të atyre qëkanë thënë të njejtën në vitin 2013. Poashtu është shënuar një rritje domethënëse nëpërqindjen e bizneseve të cilat janë të mendimit se ekzistojnë shërbime të konsulencës rreg-ullatore që janë në dispozicion në komunë (prej 11% në 84%), dhe se ekzistojnë një brez ishërbimeve për mbështetje të bizneseve të cilat ofrohen në komunë (prej 14% në 74%).

Edhe pse komuna e Shtërpces nuk ka mjete financiare për të mbështetur bizneset nëmënyrë substanciale, ajo është pjesë e aktiviteteve të ndryshme të mbështetura nga dona-torët, të cilën në vitin e fundit kanë qenë të fokusuar kryesisht në zhvillim ekonomik. Sirrjedhë, gjendja e përgjithshme e zhvillimit ekonomik në këtë komunë është kryesisht rezul-tat i aktiviteteve të donatorëve, ku komuna ndihmon në informim dhe koordinim. Komunaka Qendren për Mbështetje të Biznesit me fokus në bujqësi për shkak të karakterit rural tëkomunës, i cili i jep potencial për tu zhvilluar në këtë fushë. Për më tepër, Qendra përMbështetje të Biznesit mbështet ndërmarrësit e rinjë, ku gjashtëmbëdhjetë persona kanëmarrë grante në vitin 2013. Poashtu, Drejtoria për Zhvillim Ekonomik me përkrahjen e DEMIprojektit të USAID ka draftuar udhëzuesin për investitorë në komunën e Shtërpces.

Treguesi

2011 2012 2013 2014

81% 80% 70% 63%

38% 34% 44% 19%

20% 33% 66% 41%

20% 44% 73% 45%


Cilësia e arsimit të përgjithshëm dhe niveli i trajnimit profesional i punëtorëve në dispozicion (% mirë apo shumë mirë)

Cilësia e fuqisë punëtore lokale i plotëson nevojat e ndërmarrjes (% po)

Shërbimet e konsulencës rregullatore ofrohen në komunë (% po)

Brezi i shërbimeve për mbështetje të biznesit ofrohet në komunë (% po)

Tabela 9: Fuqia Punëtore dhe Shërbimet për Mbështetje të Biznesit

5.MTI. “Përmirësimi i ambientit të biznesit në Kosovë, ndryshoi perceptimin e investitorëve.” Apr, 2014. http://mti-ks.org/sq/Aktivitetet-e-MTI-se/Nikaj-Permiresimi-i-ambientit-te-biznesit-ne-Kosove-ndryshoi-perceptimin-e-investitoreve-2918-29186.Telegrafi. “Fuqia punëtore duhet të kualifikohet. ” June, 2014. http://www.telegrafi.com/ekonomi/fuqia-punetore-duhet-te-kualifikohet-46-18307.html


34

8. INFRASTRUKTURA KOMUNALEPerformanca më e mirë: LipjanPërmirësimi më i madh: Vitia

Përmirësimi i infrastrukturës e cila lidhet me biznes nëpër komuna krijon mundësinë e për-mirësimit të rëndësishëm të ambientit të biznesit, dhe kështu të ndihmoj në krijimin e vendevetë reja të punës, krijimin e bizneseve të reja, tërheqë investime, dhe të ofrojë hapësirë përkrijimin e partneriteteve publiko-private. Indikatorët e këtij nën-indeksi bëjnë matjen e pro-jekteve të infrastrukturës të cilat janë nën kompetencë të drejtpërdrejtë të autoriteteve të ko-munës. Dy indikatorët e parë bëjnë matjen e cilësisë së mirëmbajtjes së bashku me atë tëndërtimit të rrugëve komunale, dhe të cilësisë së shërbimeve të higjienës dhe kanalizimit.Indikatorët e tretë dhe të katërt vlerësojnë shërbimet e ujësjellësit, përmes një indikatori qëmat proporcionin e mbledhjes së tarifave të ujit (si vlerë indirekte për matjen e nivelit të dis-pozicionit me ujë dhe furnizimit) dhe mesataren e orëve të mungesës së ujit në bazë mujore.

Lipjani është komuna me performasë kulmore në nën-indeksin e infrastrukturës komunalepër këtë vit, e pasuar nga Rahoveci dhe Shtërpca. Duhet të vihet në pah se komuna e Shtër-pcës ka bërë përmirësim çdo vit dhe rezultati i saj është rritur prej 3.5 në vitin 2011 në 7.0 nëkëtë vit.

MalishevaSuharekeKamenica

GllogovcVushtrri

DeçanGjakova

PejaMamusheMitrovica

SkenderajGjilan

VitiaDragash

JunikIstog

KaçanikShtërpceRahovec

Lipjan

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

GraçanicaKllokot

Fushë KosovaObiliq

NovobërdaPrishtina

KlinaHani I ElezitL-ZP-Zveçan

FerizajPodujeva

PrizrenShtime

Figura 8: Infrastruktura Komunale

35

Pas performancës së dobët në indikatorin “Ofruesit e shërbimeve mbledhin 100% të tarifavetë ujit nga bizneset (% shpesh apo përherë)” gjatë dy viteve të fundit, komuna e Istogut ështëpërmirësuar dukshëm në këtë fushë këtë vit, duke përmirësuar radhitjen e përgjithshme nëkëtë nën-indeks, dhe duke arritur të hyjë në radhë me pesë komunat e para me performancëlartë.

Ndërkaq, Graçanica ka shënuar rënien më të madhe në rezultat, duke u renditur e parafunditkëtë vit pas performancës si një prej tre komunave të para në vitin 2013. Bizneset në Graçanicëkanë treguar pakënaqësi posaçërisht me ndërtimin e rrugëve dhe mirëmbajtjen e tyre, si dheme ndërprerjet e ujit, duke e bërë rezultatin e këtij nën-indeksi për këtë vit më të ulëtin përtë gjitha katër vitet e kaluara të matjeve.

Kuadrati // 8.2 // Përmirësimi më i madh: Komuna e Vitisë

Komuna e Vitisë është komuna me përmirësimin më të madh të rezultatit në kuadër të nën-indeksit “Infrastruktura Komunale”, duke filluar prej 5.1 në vitin 2013 në 8.2 në këtë vit. Për-mirësimi më i madh, sipas bizneseve të intervistuara, është në mesatare e numrit të orëvetë mungesës së uji në bazë mujore, i cili pas një mesatareje prej 18 orësh në muaj në vitin2013 ka rënë në vetëm 1 orë në muaj në vitin 2014. Komuna poashtu është përmirësuar nëindikatorët e tjerë në këtë nën-indeks, si për shembull përqindja e bizneseve të cilat men-dojnë se cilësia e mirëmbajtjes dhe ndërtimit të rrugëve është shumë e mire (prej 15% në43%), e gjithashtu edhe cilësia e shërbimeve të higjienës dhe ujërave të zeza (prej 59% në87%). Për më tepër, 74 të bizneseve të intervistuara janë të mendimit se ofruesit e shër-bimeve mbledhin 100% të tarifave për ujë nga bizneset, krahasuar me 25% të cilët mendonintë njejtën në vitin 2013. Viti 2013 ka qenë vit aktiv në aspektin e investimeve lidhur me infra-strukturën komuale me investime prej rreth 1.5 milion eurosh të investuara vetëm nga anae autoriteteve komunale. Gjatë vitit 2013, autoritetet komunale kanë investuar në infrastruk-turën rrugore (rrugë primare dhe dytësore), në përmirësimin e furnizimit me ujë, konkretishtduke zgjeruar rrjetin e sistemit të ujësjellësit së bashku me rrjetin e kanalizimit në zonaturbane dhe rurale. Kontributi në projektet e infrastrukturës është dhënë poashtu nga do-natorët e huaj si Helvetas Swiss Intercooperation dhe Swiss Coperation Office in Kosovo(Zyra Zvicrane për Bashkëpunim në Kosovë) të cilët kanë kontribuar në ndërtimin e disarrugëve lokale, dhe duke publikuar planin komunal per menaxhim me mbeturina (i pari nëKosovë), dhe në përmirësimin e rrjetit të ujësjellësit dhe kanalizimit.

Kuadrati // 8.1 // Top Performuesi: Komuna e Lipjanit

Në këtë nën-indeks, Lipjani ka qenë komuna me përformancë më të mirë këtë vit, duke ar-ritur 9.42 pikë prej 10 të mundshmeve. 89% të bizneseve të anketuara kanë deklaruar kë-naqshmërinë me “cilësinë e mirëmbajtjes dhe ndërtimit të rrugëve”, dhe 90% të biznesevemendojnë se “cilësia e shërbimeve të higjienës dhe ujrave të zeza” është e mirë apo shumëe mire. Bizneset e intervistuara janë pyetur për të vlerësuar mesataren se sa orë në muajnuk kanë furnizim me ujë, dhe Lipjani rezulton me mesatare prej 4 orësh të mungesës sëujit. Për më tepër, 78% të bizneseve të intervistuara kanë thënë se ofruesit e shërbimevegjithmonë apo shpesh mbledhin 100% të tarifave për ujë nga bizneset. Gjatë viteve të fundit,komuna e Lipjanit ka implementuar një numër të rëndësishëm të projekteve infrastrukturoreme qëllim të krijimit të një ambienti më të mirë për qytetarët e vet dhe për biznese. Investimimë i madh në vitin 2013 është ndërtimi i rrugës me katër korsi e cila kalon përmes qendrëssë Lipjanit dhe lidh rrugën magjistrale Prishtinë-Prizren, investim ky në vlerë prej 1.2 milioneurove.


36

37

7. DW.” Half a million in Kosovo facing water shortage.” Jan, 2014. http://www.dw.de/half-a-million-in-kosovo-facing-water-shortage/a-17352442

Treguesi

2011 2012 2013 2014

65% 59% 63% 70%

72% 70% 73% 74%

39% 37% 38% 37%

Mesatarja e orëve të mungesës së furnizimit me ujë në bazë mujore

18 32 26 40


Cilësia e mirëmbajtjes së rrugëve dhe e ndërtimit (% mirë apo shumë mirë)

Cilësia e shërbimeve të higjienës dhe ujërave të zeza (%mirë apo shumë mirë)

Ofruesit e shërbimeve mbledhin 100% të tarifave për ujë nga bizneset (% shpesh apo përherë)

Duke e shikuar gjithë gjendjen në tërësi, mund të vërehet se një përqindje më e madhe e biz-neseve besojnë se cilësia e mirëmbajtjes së rrugëve dhe e ndërtimit është e “mirë” apo“shumë e mirë” , kur krahasohet me tri vitet e kaluara. Cilësia e perceptuar e shërbimeve tëhigjienës dhe ujërave të zeza ka mbetur konsistente përgjatë viteve, ku tre nga katër biznesetë intervistuara e kanë parë si të mirë apo shumë të mirë. Duke parë indikatorin e fundit,megjithatë, numri i orëve të ndërprerjes së ujit në bazë mujore është rritur në 40 këtë vit,krahasuar me 26 orë për muaj gjatë vitit të kaluar dhe pikës më të ulët prej 18 orëve në muajprapa në vitin 2011. Është e rëndësishme të vihet re se vitet 2012 dhe 20137 kanë qenë tëkarakterizuara me thatësira serioze, aq sa që nivelet e rezervuarëve kanë rënë afër pikave tëtyre kritike dhe janë zbatuar restrikcione të ashpra nga ana e ndërmarrjeve të furnizimit meujë për popullatën në përgjithësi

Tabela 10: Infrastruktura Komunale


38

IKK 2014: RENDITJA E PESHUAR NËBAZË TË POLITIKAVE Rezultatet e IKK-së të peshuara në bazë të politikave janë indikative të përmirësimit të lehtënë nivelin e mundësimit të mjedisit biznesor në vitin 2014. Rezultati i vlerës së medianës tëIKK është ngritur prej 45.6 në vitin 2013 në 47.7 në vitin 2014. Megjithatë, ndryshimi prej vititnë vit në vlerën e rezultatit të medianës është më i ulët se sa prej vitit 2013 dhe 2012.

Analiza e rezultateve të nën-indekseve në kapitullin paraprak ka identifikuar përmirësimetqë vijnë prej ngritjes së transparencës së autoriteteve komunale, administrimit më të mirë tëtatimeve dhe tarifave, përmirësimit të cilësisë së administratës komunale dhe uljes e besimitse pagesat joformale dhe lidhjet personale me zyrtarë komunal mund të jenë të dobishmepër veprimtarinë biznesore. Numër më i madh i bizneseve e kanë renditur qasjen në informatapër sistemin e lejeve komunale dhe në tenderët e ardhshëm komunal si të “lehtë”; tarifat ko-munale si barrë një numër më i vogël i bizneseve; dhe numër më i madh i bizneseve e kanëvlerësuar kompetencën e zyrtarëve komunal si “ndihmë e madhe” apo “kyçe”.

Indikatorët Koha dhe Dokumentet në kuadër të Pengesave për Hyrje në Biznes janë përmirë-suar në mënyrë domethënëse, megjithatë për shkak të rritjes së perceptimit të pengesavenë formë të konkurrencës nga sektori joformal, rezultati i vlerës mediane të nën-indeksit kambetur në nivelin e vitit 2013. Rezultati i vlerës së medianës të nën-indeksit InfrastrukturaKomunale dhe të Kostove Kohore të Pajtueshmërisë Rregullatore kanë mbetur në nivelet evitit 2013.

Rezultati i vlerës së medianës për nën-indeksin Fuqia Punëtore dhe Shërbimet Mbështetësetë Biznesit ka rënë në krahasim me vitin 2013, pasi që me shume biznese vërejnë pakënaqësime cilësinë e fuqisë punëtore lokale dhe me brezin e shërbimeve për mbështetje të biznesittë cilat janë në dispozicion në komunë. Nën-indeksi i Pjesëmarrjes dhe Parashikueshmërisëvazhdon të jetë nën-indeksi me rezultatin e arritur më të dobëtin (me rezultat median prej2.5 pikësh në vitin 2014), duke lënë të kuptohet në zbrazëtirën e cila paraqet potencial të madhpër përmirësimin e ambientit i cili mundëson biznesin dhe renditjet e IKK-së në të ardhmen.

Rezultatet e IKK-së tregojnë për një zhvillim më gradual, por të shpërndarë më gjerë, në për-mirësimin e ambientit konkurrues. Komuna e Vitisë, e cila ishte e renditur e njëmbëdhjetanë vitin 2013, është komuna e renditur më së larti në vitin 2014. Megjithatë, duhet të theksohetse komuna e renditur më së larti është vetëm 1.5 pikë më lart se Lipjani – komuna e renditurnë pozitën e dytë (dallimi në vitin 2013 ka qenë 2.2 pikë), dhe vetëm 1.8 më lartë se komunae renditur në pozitën e pestë (në vitin 2013 dallimi ka qenë 9.2 pikë) si Suhareka. Në vitin 2014,dallimi në mes të rezultatit më të lartë dhe vlerës së medianës është 5.4 pikë më i vogël senë vitin 2013.

Prej dhjetë komunave të renditura më së larti në vitin 2013, vetëm Gjakova, Dragashi, dheKaçaniku kanë mbajtur pozitat e tyre në dhjetëshen e parë në 2014. Komunat veriore të Lep-osaviqit, Zubin Potokut, dhe Zveçanit, përsëri janë vlerësuar ulët, duke mbajtur pozitat e funditnë IKK 2014.

Komuna e Vushtrrisë ka bërë përmirësimin më të madh në klimën e biznesit lokal gjatë peri-udhës 2011-2014 (duke ngritur rezultatin e vet të IKK-së me 22.2 pikë), derisa komuna e Lip-janit ka bërë përmirësimin më të rëndësishëm krahasuar me radhitjen e IKK-së të vitit 2013.Tabela e mëposhtme jep renditjet e top reformatorëve për periudhat gjatë katër viteve dheatë në mes të vitit 2013 dhe 2014.

Renditja e ponderuar sipas politikave 2014

0 20 40 60 80

Mitrovica

Kamenica

Gjilan

Gllogovc

Deçan

Hani I Elezit

Shtime

Skenderaj

Gjakova

Istog

Shtërpce

Rahovec

Kaçanik

Suharek

Dragash

Vushtrri

Lipjan

Vitia

L-ZP-Zveçan

Graçanica

Junik

Kllokot

Klina

Malisheva

Peja

Prizren

Podujeva

Novobërda

Prishtina

Ferizaj

Fushë Kosova

Mamushe

Obiliq

Komuna Ndryshimi Komuna NdryshimiVushtrri 22.2 Lipjan 12.7

Vitia 19.9 Vushtrri 11.6Shtërpca 18.1 Shtërpca 9.9

Lipjan 15.3 Vitia 9.3Peja 14.9 Suharek 7.9

Gjatë katër viteve të kaluara Në mes të viteve 2013 dhe 2014Top Reformatorët IKK 2014

Figura 9: Renditja e IKK-së së Peshuar në bazë të Politikave

Tabela 11: Komunat Top Reformatore

39


RENDITJET E IKK-ve MESATARE GJATËKOHËS Një nga dobësitë e krahasimit të ambientit biznesor në bazë të vlerave të agreguara në mestë komunave është edhe abstraksioni apo tëhuajsia e dallimeve të rëndësishme, të cilat buro-jnë nga madhësia e popullatës së bizneseve në komunë. Është evidente se popullata e bizne-seve në komuna nuk është çdo herë në përputhje me kapacitetet financiare të komunës, tëcilat në Kosovë janë kryesisht të përcaktuara nga pjesa e komunës në transferet (grantet) eqeverisë qendrore. Për të adresuar këtë mangësi, të gjitha rezultatet e IKK-së janë peshuarsipas pjesës së popullatës së bizneseve në çdo komunë. Raporti i IKK-së 2014 shkon më tutjeduke ofruar prezantim alternativ në figurat 10 deri në 13 më poshtë me mesataret e radhitjevetë komunave përgjatë kohës, ku komunat janë të ndara sipas kategorive bazuar në popullatëne bizneseve në regjistër. Për përshkrim të detajuar për peshim dhe kategorizim, shikoni ka-pitullin 5 për Metodologji të IKK-së.

Grupi i parë përbëhet nga komunat me popullatë të biznesit më të vogël se 50 biznese. Ko-muna e Novobërdës, e cila i takon kësaj kategorie të grupimit, ka qenë fituesi i IKK në vitin2013. Në figurën më poshtë, Fig. 10, mund të shihet se fituesi i grupimit për këtë vit ështëkomuna e Shtërpcës.

2014

2013

2012

0 10 20 30 40 50 60 70

Novobërda

Obiliq

Mamusha

Hani i Elezit

Shtime

Shtërpce

L- ZP- Zveçan

Graçanica

Junik

Kllokot2011

Figura 10: Komunat e Grupuara me më pak se 500 Biznese

40

Grupi i dytë përbëhet nga komunat të cilat kanë më shumë se 500 biznese dhe më pak se1500 biznese. Komuna e renditur më lartë në këtë grup është Vitia, e cila është poashtu fituesii përgjithshëm i IKK-së këtë vit. Mund të vërehet se, komuna e Kamenicës poashtu i takonkësaj kategorie, ka qene performuesi më i mirë i IKK-së së vitit 2012, dhe këtë vit renditet e12-ta në grup. Vitia ka qenë e renditur në pozitën 10 në vitin 2012 dhe në pozitën e 4 në vitin2013 në kuadër të grupit, duke nënkuptuar se ka bërë përmirësime të rëndësishme dhe tëqëndrueshme gjatë dy viteve të kaluara.

2014

2013

2012

0 10 20 30 40 50 60

Skenderaj

Podujevë

Deçan

Klina

Fushë Kosovë

Istog

Vushtrri

Gllogovc

Lipjan

Dragash

Kaçanik

Malishevë

Viti

Kamenicë

Rahovec

Suhareka2011

Figura 11: Komunat e Grupuara 500 deri në 1500 biznese


41

Grupi i tretë përbëhet nga komunat të cilat kanë më tepër se 1500 biznese. Gjakova është erenditur në maje të renditjes së grupit për vitin 2014, duke arritur një rezultat mbi mesatarene grupit përgjatë tërë brezit katër vjeçar të matjeve. Gjakova ka bërë përmirësime gradualepërmes reformave, dhe shtegtimi i saj gjatë viteve është indikator i konsolidimit të reformavepërgjatë periudhës kohore të marrë në shqyrtim. Komuna e Mitrovicës poashtu ka një historitë përmirësimit të vazhdueshëm, edhe pse ka filluar prej pozitës pothuajse të fundit, vetëmPeja ka qenë më poshtë, në vitin 2011, dhe këtë vit renditet e katërta.

Analiza e performancës së grupeve në aspektin e vlerave të tyre mesatare përgjatë periudhëskatër vjeçare është indikative se në përgjithësi, grupet përcjellin shumë afër përmirësimetnë hapa të vegjël përgjatë periudhës katër vjeçare. Analiza e diferencave të vogla në rezultate,tregon se grupi i komunave të vogla kanë qenë relativisht më të shpejta në adaptimin e refor-mave dhe përfitimin prej tyre në dy vitet e para, 2011 dhe 2012; gjë që mund të shpjegohet sirezultat i numrit të vogël të stafit dhe strukturave më të thjeshta administrative të cilat kanëmë pak inercion ndaj ndryshimeve. Në vitet pasuese, grupi i komunave të mesme sipas mad-hësisë kanë treguar performancë më të mirë, duke dhënë indikacione se reformat dhe për-fitimet kanë filluar të akumulohen me një vonesë kohore. Grupi i komunave të mëdha katreguar përmirësim të vazhdueshëm me hapa të vegjël përgjatë tri viteve të para, por në njëshkallë më të ulët se komunat e vogla dhe të mesme; dhe në hulumtimin e IKK-së së vitit2013, ky grup ka qenë i vetmi i cili ka treguar nivel të ulët të rënies në mesataren e grupit

Ferizaj

Mitrovicë

Gjilan

Gjakovë

2014

2013

2012

0 10 20 30 40 50 60

Pejë

Prizren

Prishtinë2011

Figura 12: Komunat e Grupuara me më Tepër se 1500 Biznese

42


30

40

50

60

0

10

20

4102310221021102

Më pak se 500 biznese 500 deri në 1500 biznese Më shumë se 1500 biznese

Figura 13: Mesataret e IKK-ve të Komunave të Grupuara sipas Popullatës së Bizneseve

43

krahasuar me vitin paraprak. Analiza grafike e mesatareve të grupeve përgjatë periudhëskatër vjeçare është dhënë më poshtë, në figurën 13.

REFORMATORËT E KONSOLIDUARLuhatja e madhe në renditjet e IKK-së përgjatë periudhës katër vjeçare vë në theks rëndësinëe mbështetjes së përmirësimeve të arritura brenda një viti, përgjatë një periudhë më të gjatëkohore. Një rrugë e tillë e konsoliduar, ku komunat vazhdimisht përmirësohen mbi rezultatete vitit paraprak, është indikative për qasje më graduale, po më të qëndrueshme të rrugës sëpërmirësimit. Figura 14 më poshtë, paraqet tetë komunat të cilat kanë konsoliduar nëvazhdimësi reformat e tyre, ku çdonjëra ka shënuar rezultat më të lartë se në vitin paraprak.

METODOLOGJIA E IKK-së Indeksi IKK i vitit 2014 është i katërti raport vjetor i hulumtimeve të cilët masin ambientin biz-nesor në Kosovë prej vitit 2011 në nivel të komunave. IKK-ja radhit qeverisjet ekonomike tëkomunave, me qëllim kryesor të përmirësimit të produktivitetit dhe performancës së bizne-seve private duke identifikuar dhe ulur shtrëngimet e ndikuara nga qeveria ndaj zhvillimit tësektorit privat në nivelin nën-kombëtar, siç janë barrat e panevojshme rregullatore, korrup-sioni, dhe pakuptueshmëritë e ambientit ligjor8. IKK-ja është e bazuar në përgjigjet e anketimitnë nivel të ndërmarrjes në Kosovë me pronarët e ndërmarrjeve e zhvilluar prej muajit Marsderi në muajin Maj të vitit 2014 në tërë vendin. Këtë vit, IKK-ja reflekton përgjigjet e 3,052 biz-neseve të përzgjedhura me rastësi. Përderisa mesatarja në nivel të vendit e respondentëveështë 83 për komunë, për shumicën e komunave janë anketuar rreth 100 ndërmarrje. Nënëntë komunat e vogla, ne kemi tentuar të hulumtojmë një numër sa më të madh të mund-shëm apo popullatën në tërësi sipas mundësisë (Mamusha, Leposaviq, Zveçan, Zubin Potok,Novobërdë, Ranillug, Partesh, Kllokot, dhe Junik). Për detajet e mostrës, shih Shtojcën 3.

Ne vazhdojmë, si dhe në vitet e kaluara, t’i grupojmë tri komunat serbe të veriut së bashku.Komunat e Ranillugut dhe Parteshit vazhdojnë të kenë numër të ngjashëm të vogël të popul-latës së bizneseve. Këtë vit sërish, do të vazhdojmë t’i përfshijmë ato në komunat e tyre tëmëparshme, Gjilan dhe Kamenicë, përkatësisht

10

20

30

40

50

60

0Mitrovica Deçan Kaçanik Obiliq Rahovec Shtërpca Vitia Vushtrri

2011 2012 2013 2014

Figura 14: Reformatorët e Konsoliduar

8. Edmund Malesky and Nina Merchant-Vega, "A Peek under the Engine hood: The Methodology of Subnational Economic Governance Indices," Hague Journal on the Rule of Law 3 (2011): 186-219.

44


45

Si rezultat i konsultimeve me zyrtarët komunal gjatë sesioneve të punëtorive të mbajtura nëMars të vitit 2014, ishte arritur pajtimi se për shkak të diferencave të mëdha në mes të ko-munave në madhësitë e tyre dhe strukturave të ekonomisë, do të ishte i dobishëm grupimi ikomunave për krahasim më të drejtë të radhitjeve të pozitave të IKK-së.

Komunat kanë qenë të grupuara sipas numri të bizneseve të regjistruara, konkretisht janëkrijuar tri grupe: deri në 500 biznese; deri në 1,500 biznese, dhe; mbi 1,500 biznese.

Risia dhe rëndësia e Raportit të IKK 2014 është se jo vetëm se paraqet perceptimin e biznesevetë ambientit biznesor në 2014 në Kosovë, raporti është plotësuar me analizën e trendëve tëambientit aktual të biznesit të bazuara në kontekstin prej katër viteve të dhëna historike.

Duke fituar prej përvojës së akumuluar nga tri xhirot paraprake të hulumtimeve të IKK, dhenë pajtim me standardet më të larta të punës dhe sigurimit të cilësisë, IKK 2014 ka qenë nëtërësi e organizuar dhe implementuar nga UBO-Consulting.

Dizajni i MostrësDizajni i mostrës për MCI 2013 është i bazuar në praktiken e formuar për të përdorur regjistrine bizneseve të Agjencionit për Regjistrim të Bizneseve të Kosovës (ARBK) si kornizë përmostër, fillimisht duke shpërndarë sipas komunave, llojeve të aktiviteti biznesor dhe sipasstatusit ligjor të inkorporimit. Me ndërtimin e strukturës së mostrës, është zbatuar funksionii përzgjedhjes së rastit (random) për të përzgjedhur bizneset për intervistë, përkatësisht përtë prodhuar listat komunale më bizneset për tu intervistuar. Konkretisht, dizajni i mostrësështë i bazuar në teknikën e përzgjedhjes së rastit përmes procesit të shumë etapave dheshpërndarjes së mostrës për të siguruar listë përfaqësuese dhe të drejtë të kandidatëve tëpërzgjedhur të bizneseve për intervistë.

ABRK-ja ka siguruar listën e bizneseve të regjistruara në vitin 2012 dhe 2013 me qëllim tëpërditësimit të databazës së regjistrimit të bizneseve, e cila është shfrytëzuar për të prodhuarnjë mostër përfaqësuese (të paanshme dhe të drejtë) të bizneseve për anketim.

Për këtë arsye, të dhënat nga hulumtimi janë pikëpamje përfaqësuese të perceptimeve tëndërmarrjeve lidhur me mjedisin ekonomik në të cilin ato punojnë.

Aty ku ndërmarrjet në mostër kanë rezultuar si joaktive, të mbyllura, apo pa kontakt infor-macione të sakta, janë zëvendësuar nga një listë dytësore e mostrës së zgjedhur sipas rastë-sisë e të njëjtit grupim. Për më shumë, nëse ndërmarrja ka refuzuar të përgjigjet, kjo ështëshënuar, dhe një ndërmarrje tjetër është zgjedhur sipas rastësisë. Shkalla e përgjithshme epjesëmarrjes si mesatare e të gjitha komunave ka qenë 61%, me vlerën më të lartë prej 80%dhe më të ultë me 46%.

Puna në TerrenHulumtimi është kryer përmes intervistave ballë për ballë me pronarët e bizneseve apo per-sonat kompetent në gjuhën shqipe dhe serbe. Bizneset fillimisht janë kontaktuar përmes

9. Hanshaw, Natasha. “The Municipal Competitiveness Index Report 2011.” USAID Business Enabling Environment Project (BEEP), June 2011.

46


thirrjeve shqyrtuese për të përcaktuar nëse kualifikohet (se a janë aktive) dhe për të caktuartakimin për interviste. Me qëllim të minimizimit të ndikimit të efektit të “trajtimit” të ri sipasojë e anketuesve të ndryshëm, të gjithë anketuesit janë trajnuar në mënyrë rigoroze përhulumtim, dhe për metodologjinë e IKK-së, si dhe për arsyen prapa IKK-së, me qëllim të ku-fizimit të ndikimit potencial të anketuesit në përgjigje. Për më tepër, shumë prej anketuesvekanë pasur përvojë nga implementimi i IKK-së gjatë viteve të mëhershme. Mbikëqyrësit mepërvojë të terrenit kanë ushtruar kontrollë në terren dhe kontrollë të cilësisë në të gjitha in-tervistat e përfunduara; dhe ku ka qenë e nevojshme të shqyrtohet me tutje apo ku ka pasurprobleme, anketuesit janë dërguar përsëri tek respondentët për të kërkuar sqarime apo përtë bërë përmirësime. Instrumenti i hulumtimit ka mbajtur në pjesën më të madhe përmbajtjendhe strukturën e njejtë të viteve paraprake, ku disa pyetje të pashfrytëzuara janë larguar meqëllim të zvogëlimit të kohëzgjatjes për administrim të tij.

Krijimi i Indeksit Metodologjia e krijimit të Indeksit përbëhet nga tri elemente bazë të Mbledhjes, Ndërtimit,dhe Kalibrimit. Komponenti i parë, mbledhja, është ndërmarrë gjate zhvillimit të IKK-së sëparë në vitin 2011. Ky proces përshkruhet më poshtë, sidoqoftë, është zbatuar vetëm në vitine parë, dhe përshkrimi më i detajuar i procesit gjendet në Raportin e IKK-së 2011.9

Mbledhja përfshinë përzgjedhjen e indikatorëve më relevant të qeverisjes nën-nacionale pasrishikimit shterrues të teorive relevante, dhe literaturës specifike për vendin, si dhe diskutimittë detajuar me ekspertë dhe profesioniste në çdo vend. Indikatorët janë përzgjedhur për tëreflektuar vlerat e matura të cilat janë më adekuate të koncepteve teorike themelore të qev-erisjes. Shportat e indikatorëve që përbëjnë konceptet bëhen nën-indekse. Ndonjëherë sh-portat e indikatorëve janë shumë të përgjithësuara për të regjistruar dallimet në nuanca tëkoncepteve, dhe në këto raste, nën-indekset më tej janë të ndara në dimensione.

Ndërtimi i Nën-IndeksitPër të krijuar Indeksin final, rezultatet e indikatorëve të veçantë në secilin nën-indeks fillim-isht standardizohen dhe më pas agregohen në rezultat i cili është poashtu i krahasueshëmnë mes të indikatorëve, komunave, dhe në mes të periudhave kohore. Për indikatorët ku ështëkërkuar një vlerë absolute numerike e pakufizuar, me qëllim të shmangies së ndikimit ngavlerat e veçuara ekstreme në rezultatet e komunës janë marrë parasysh vlerat në percentilene 90-të. Kjo është bërë për indikatorë siç janë (për shembull, numri i ditëve për të regjistruarnjë biznes apo numri i orëve të ndërprerjes së ujit për ditë).

Çdo indikator fillimisht standardizohet rreth një shkalle 10 pikëshe. Konkretisht, ky standard-izim na siguron se janë dallimet relative ato të cilat janë përgjegjëse në dallimet në mes tërezultateve dhe jo magnituda numerike e rezultateve.

Standardizimi konverton indikatorët në vlera të cilat të tilla ofrojnë mundësinë e krahasimittë rezultateve në mes të komunave. Ky proces lejon për konvertimin e llojeve të ndryshme tëdhënave për tu kombinuar dhe për tu përfshirë në një nën-indeks të vetëm.

Në fund, ky proces lejon gjithashtu krahasimin e rezultateve të IKK përgjatë periudhave tëndryshme kohore. Të gjithë indikatorët në kuadër të çdo nën-indeksi njësohen në mesatarepër të krijuar rezultatin e nën-indeksit. Të gjithë indikatorëve u janë dhënë pesha të barabartabrenda një indeksi. Në raste ku nën-indekset përbëhen nga dy dimensione, secili dimensionmerr peshë të barabartë, dhe indikatorët në kuadër të secilit dimension poashtu marrin peshatë barabarta. Ky proces është i përsëritur për secilin nga tetë nën-indekset.

Ndërtimi i Indeksit

Një nga kontributet më të rëndësishme të IKK-së për politikë-bërësit buron nga kujdesi i bërëpër të siguruar se rezultati final ofron informata që kanë relevancë të madhe ndaj politikave.Kjo është e siguruar përmes peshimit të nën-indekseve. Këto pesha sinjalizojnë politikë-bërësit apo donatorët për mënyrën më të mirë për vendosjen e prioriteteve të intervenimevereformuese që të arrihet ndikim më i madh. IKK final paraqet shumën e peshuar të nën-in-dekseve, ku pesha paraqet mesataren e rrumbullakësuar të kontributit të secilit nën-indekspër rezultatin e performancës së sektorit privat. Peshat për çdo njërin nën-indeks në veçantitë përcaktuara në vitin e parë (dhe siç shihet në Tabelën 12 më poshtë) vazhdojnë të përdorenedhe këtë vit dhe poashtu do të përdorën edhe në vitin e ardhshëm. Arsyeja për këtë ështësigurimi i krahasueshmërisë së rezultateve të peshuara përgjatë kohës dhe poashtu duke umbështetur në paragjykimin se rëndësia e politikave të fushave që paraqesin nën-indikatorët,në mes veti nuk i nënshtrohen ndryshimeve të shumta në periudha të shkurtëra kohore disavjeçare.

Për më shumë përshkrim dhe detaje të tërësishëm të procesit të krijimit të IKK, ju lutemireferohuni në Kapitullin 6 të raportit IKK 2011. 10

10. Hanshaw, Natasha. “The Municipal Competitiveness Index Report 2011.” USAID Business Enabling Environment Project (BEEP), June 2011.

Nën - indeksi

2.58

2.52

2.17

1.66

1.3

1.19

1

1

NA

NA

NA

NA

NA

NA

-0.63

-3.91

19%

15%

10%

5%

16%

12%

10%

9%

7%

7%

19%

15%

10%

5%

20%

20%

T-StatistikaT-Statika origjinale Përpjesa

Peshat e rrumbullakësuara

Transparenca

Kosto Kohore e Pajtueshmërisë

Administrata Komunale

Pjesëmarrja dhe ParashikueshmëriaFuqia Punëtore dhe Shërbimet Mbështetëse për Biznes

Infrastruktura Komunale

Tatimet dhe Tarifat

Pengesat për Hyrje në Biznes

Tabela 12: Peshat e Rrumbullakësiara për Nën-Indekse

47


SHTOJCAT Shtojca 1: Përshkrimet e hollësishme të nën–indekseve dhe indikatorëve të komponentëve

48

Treguesi apo indikatori Parametri 2011 2012 2013 2014

Min 28.7 31.3 39.5 36.7

Rradhitja përfundimtare (e peshuar) Median 39.1 41.5 45.6 47.7

Max 55.7 53.7 59.2 55.9

Min 32.4 36.6 39.5 36.6

Rradhitja përfundimtare (e pa peshuar) Median 41.5 44.6 46.4 48.5

Max 55.5 55.7 58.4 57.6

Min 4.1 5.3 2.9 3.3

Pengesat në hyrje Median 6.1 6.7 6.6 6.6

Max 7.8 8.2 8.6 8.7

Min 1.8 2.8 5.1 5.5

Transparenca Median 5.1 5.4 7.5 7.6

Max 7.9 7.7 9.9 9.5

Min 1.1 1 1.1 1

Pjesëmarrja dhe parashikueshmëria Median 2.1 2.2 2.4 2.4

Max 8 4.7 5.6 5.3

Min 3.1 3.4 4.4 3.2

Kostoja kohore e pajtueshmërisë rregullatore Median 5 5.3 6.3 6.3

Max 7.2 7 8.9 8.7

Min 4.8 6.1 4.6 5.3

Tatimet dhe tarifat Median 6.9 7.6 6.9 7.2

Max 8.7 9.2 9 8.5

Min 2.8 2.7 2.6 1.8

Administrata komunale Median 5.5 5.4 4.8 5.3

Max 9.2 7.5 9.8 9.1

Min 1.5 2 2.9 1.9

Fuqia punëtore dhe shërbimet mbështetëse per biznes Median 4.5 5.3 5.8 5.6

Max 8.4 8.5 9.5 8.1

Min 2.7 3.9 4.7 2.3

Infrastruktura komunale Median 6.3 6.6 6.9 6.9

Max 9.1 9 9.3 9.4


49

Shtojca 2: Krahasimi i rezultateve sipas periudhave kohore

Shtojca 3: Përshkrimi i Detajuar i Nën-Indekseve dhe Indikatorëve Përbërës

50



51

52



53

54



55

56



57

58



59

60



61

62



63


64

65


66



67

68



69

70



71

72



73

74



75

76



77

78



79

80



81

%2

%0%0%0%0%0%0%0%0%0%1%0%0%1%1%1%1%1%2

%2%2%2%2%2%2%2%2%3%3%3%4%6%6%7%8%01%42%001

123

)dn(764415

)dn(75

)dn()dn()dn(

961331)dn(

851091931932642663

392582832993825324694283344154035508338801161983311141799440181

996

610212627263935749162361402043684555855265486

41752796788829817987994013221042142513981869298927723507369644940116854

gullinaRëdrëbovoN

Zubin kotoPnaçevZhsetraP

qivasopeLtokollK

kinuJëhsumaMëcinaçarG

ecprëthSHani i tizelE

qilibOemithShsagarD

naçeDëvehsilaMjarednekS

KlinëgotsI

kinaçaKëcinemaK

cogollGitiV

cevohaRFushë ëvosoK

najpiLëkerahuSirrthsuVëvejudoPëcivortiM

ëvokajGnalijG

ëjePjazireFnerzirP

ënithsirPlatoT

KomunaPopullata e biznesit & Korniza e mostrës

Të regjistruar Rishtazi në 2012-2013 Popullata

(Korniza e mostrës)

Përqindja e mostrës

Madhësia e mostrës

Norma e pëgjigjes

PopulationPopulationPopulationPopulationPopulationPopulationPopulationPopulationPopulation

95100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100100150

3052

54%73%53%69%56%51%63%69%51%66%71%64%67%69%64%61%69%73%63%65%72%66%63%65%63%56%65%69%69%70%70%68%66%66%59%70%75%65%

82


Shtojca 4: Popullata e Bizneseve dhe madhësia e mostrës me komunë

· 5 SHKURTESAT IKK Indeksi i konkurrencës së komunave USAID Agjencioni i Shteteve të Bashkuara...

Documents

Transcript of · 5 SHKURTESAT IKK Indeksi i konkurrencës së komunave USAID Agjencioni i Shteteve të Bashkuara...