له ماوه ی دو ساڵدا بڕی 4 ترلیۆن و 422 ملی���ار دینار ك���ه ده كاته 3 ملی���ار و 700 ملی���ۆن دۆالر )370 ه���ه زار ده فت���ه ر دۆالر( و پ���اره ی زیاتر ل���ه 3 هه زار پ���ڕۆژه بووه و له بودجه ی گش���تیدا ته رخانكراوی په س���ه ندی په رله م���ان هه ب���وه و كردوه ، ئه م پاره یه خه رجنه كراوه و نه گه ڕاوه ته وه بۆ ساڵه كانی دواتر و دیارنییه بۆ چ مه به س���تێكی دیكه

پێچه وانه ی ئه م���ه ش به كارهاتوه ، یاسایه .

تایبه ت به ئاوێن���ه : به پێی چه ند به ڵگه نامه یه ك كه ده س���ت ئاوێنه كه وتون له ساڵی 2012دا، بڕی 205 ملیار دین���ار و 724 ملیۆن دیناری پ���ڕۆژه ی په ره پێدانی پارێزگاكانی هه رێم خه رجنه ك���راوه و دیار نییه ، ته رخانك���راو خه رج���ی رێ���ژه ی له س���لێمانی بوه و %69 له هه ولێر

71% و له دهۆك %57. 2013دا، له س���اڵی هه روه ه���ا رێ���ژه ی س���لێمانی له پارێ���زگای په ره پێدانی پ���اره ی خه رجكردنی پارێ���زگاكان 52%، وات���ه 48%ی خه رجنه كراوه ، ته رخانكراو پاره ی ئه مه جگه ل���ه وه ی كه 54 ملیار و 822 ملی���ۆن دین���ار له ته مویلكراو ماوه ته وه و خه رجنه كراوه ، له كاتێكدا زیاده ڕۆی���ی له خه رجكردنی پاره ی

دهۆك و پارێ���زگای په ره پێدان���ی به ڕێژه ی 102%و ك���راوه هه ولێردا

.%106عه لی حه مه ساڵح په رله مانتاری گ���ۆڕان به فراكس���یۆنی س���ه ر ئاڕاس���ته ی ك���ه له یاداش���تێكدا نه زاه���ه ی ده س���ته ی س���ه رۆكی رێگای گرتنه به ری داوای كردووه ، یاسایی ده كات له كابینه ی حه وته می هه رێم له باره ی خه رجنه كردنی ئه م

پارانه و نه گه ڕانه وه ی بۆ ساڵه كانی دواتر، به مه رجێك حكومه تی هه رێم بودج���ه ی له به غداوه ب���ۆ هاتوه و

كورتهێنانی دارایی نه بوه . ده كات ل���ه وه جه خت ناوب���راو كه "پێویس���ته ئه وه رونبكرێته وه هه ولێ���رو له پارێ���زگای بۆچ���ی ده���ۆك رێ���ژه ی خه رج���ی زیاتره له رێ���ژه ی ته رخانك���راو و ئه م پاره زیاده له كوێوه هات���ووه ؟ ئایا هی

پارێزگای سلێمانیه ؟". عه لی حه مه س���اڵح له لێدوانێكدا به ئاوێن���ه ی راگه یان���د ك���ه دوای ئه و سكااڵیانه كردنی پێش���كه ش به سه رۆكی ده سته ی نه زاهه ، هه موو رێگایه كی یاس���ایی ده گرینه به ر بۆ ئاشكرا كردنی دیارنه مانی ئه و بڕه

پاره زۆره .

رۆژنامه یه كی سیاسیی گشتییه کۆمپانیای ئاوێنه ده ریده کات

ژماره )461( سێشەممە 2015/1/13

w w w . a w e n e . c o m

سیروان بارزانی.. پێشمه رگه ی

312بازرگان

ریکالم

7 18

17

عێراق و كوردو بودجه

کۆمپانیای باڵڤ پەیک ئاوێنە دابەش دەکات نرخی 1000 دینار ته له فۆن: 3201274 تیراژ: 4500ناونیشان: سلێامنی گه ڕه کی شۆڕش- به رامبه ر ئاماده یی شۆڕشی کوڕان

‌370هه‌زار‌ده‌فته‌ر‌دۆالری‌‌پڕۆژه‌كان‌دیارنامێنێت‌

پرۆژەیەک بۆ چاککردنی

سیستمی چاودێریکردن و

هەڵسەنگاندنی

وەزارەتەکان

لەسەرسەرییەکی‌سادەوە‌بۆ‌

جیهادییەکی‌ئیسالمیی

شێرپه نجه ی كاره با قه یرانێك كه

به رۆكی هاواڵتیان به رنادا

4

عه بدولره حامن مرۆڤ بو

نه ک فریشته

هێما

ریکالم

سه‌رۆکی‌په‌رله‌مانی‌کوردستان:‌بێ‌ئۆپۆزسیۆن‌و‌نه‌ریتی‌ئۆپۆزسیۆنی‌په‌رله‌مان‌ڕۆڵی‌په‌رله‌مانیی‌خۆی‌پێ‌فه‌راهه‌مناکرێت

5

3

ئا: هـــانــا چۆمانی

به شێك له په رله مانتاران پێیانوایه به شداری تێكڕای

الیه نه سیاسییه كان له حكومه تی بنكه فراواندا، وایكردوه ئه م خوله ی په رله مان وه ك پێویست كاره كانی به باشی نه ڕوات و ته نانه ت زۆرێك

له پرۆژه یاساكان و كاره كانی به ناته واوی تێبپه ڕن یان په كیان

بكه وێت.

به ددانپێدانانــــی په رله مانتــــاران زۆری به شــــێكی خۆیــــان، بهێنرێنه به رله وه ی پرۆژه یاساكان ناو هۆڵی په رله مان بۆ گفتوگۆكردن له ده ره وه ی الیه نه كان له ســــه ری ، له ســــه ری ، رێكده كه ون په رله مان ئه مه ش بوه ته جێگــــه ی ره خنه ی

به شێك له په رله مانتاره كان.فه رهــــاد ســــه نگاوی ئه ندامــــی په له مانی كوردستان له فراكسیۆنی سه وز وێڕای ئه وه ی به شداریكردنی سیاســــییه كان الیه نــــه هه مــــو له حكومه تدا به "باش" وه سفده كات، له هه مــــان كاتدا ره خنه شــــی هه یه لێی و به ئاوێنــــه ی راگه یاند، "به اڵم الیه نــــی خراپیشــــی هه بــــو كــــه گرنگترینیان بازنه ی دیموكراســــی چونكه به رته سكردۆته وه ، بچوك و پێنج الیه نه كــــه به حوكمی ئه وه ی له سه ر هه مو پرۆژه یاسا و كاره كانی و پۆسته كان سازان ده كه ن، ئه وه ش به رته ســــككردنه وه ی ده بێته هۆی

دیموكراسی و راده ربڕین".بــــۆ وته كانی ناوبــــراو به ڵگــــه دێنێتــــه وه و بــــاس لــــه وه ده كات به هــــۆی حكومه تی بنكه فراوانه وه ، گرنــــگ پرۆژه یاســــای هه ندێــــك وه النــــراون، "هه لومه رجه كه به ره و خراپی ده ڕوات، ئه وه ش له ئه نجامی

الیه نه كانه هه مو به شــــداریكردنی له حكومــــه ت، به ڵگه شــــمان هه یه وه النا پرۆژه یــــان گرنگتریــــن كه ئه ویش پرۆژه ی سۆشــــیال بو، كه رێگه ناده ن جێبه جێ بكرێت به هۆی ئه وه ی ســــه رجه م الیه نه كان رایان

له سه ری نیه ".به شــــداری به هۆی له ئێســــتادا الیه نــــه سیاســــیه كان زۆرینــــه ی بڕیــــارو زۆربــــه ی له حكومــــه ت، پرۆژه یاســــاكان بــــه هه ماهه نگی و ســــازان به ڕێوه ده چن و پێشتر به ر له دانیشــــتن له هۆڵــــی په رله مان، گفتوگۆی له ســــه ر ده كرێت، ئه مه له كاتێكدایــــه له خولــــی پێشــــودا ره خنه ی ئۆپۆزیســــۆن هه میشــــه له پرۆژه یاساكاندا كه ده گرت له وه به ڕێككه وتــــن له نێــــوان دو الیه ن

په سند ده كرێن.په رله مانتــــار كامــــه ال باپیــــر له په رله مانــــی كوردســــتان نــــه ك له گه ڵ شێوازی كاركردنی حكومه ت نیه ، به ڵكــــو ره خنه ی له پێكهاته ی حكومه ته كه هه یــــه و ده ڵێت، "ئه و حكومه تــــه بنكــــه فــــراوان نییه ، چونكه هــــی پێنج الیه نــــه و زیاتر تێیــــدا به شــــدار نین، نــــه ك هی هه مو الیه ن و پێكهاته كان، ئه وه ش ره نگدانه وه ی هه بوه له سیاســــه تی چونكه په رله مانــــدا، كاركردنــــی هه مو یاســــاكان پێــــش ده رچون و گفتوگــــۆ، رێككه وتنــــی سیاســــی

له سه رده كرێت".ره خنــــه په رله مانتــــاره ئــــه و لــــه ئــــه دای په رله مــــان ده گرێت و پێیوایــــه "ئێســــتا په رله مــــان كه خۆی ده ســــه اڵتێكی ته شــــریعیه ، بوه ته ده زگایه كی سیاســــی، بۆیه هه یه ، چ كه موكوڕییان یاســــاكان هه مواركردنه وه ی بێت، چ ده رچونی بێــــت. ته نانه ت ئێســــتا ئیش بۆ

حیزبــــه كان ده كرێــــت له په رله مان نه ك بۆ خه ڵك".

باپیر كامه ال زیاتر باســــی رۆڵی په رله مــــان ده كات كه به وته ی ئه و رۆڵــــی چاودێریكردنیشــــی الوازه ، چاودێریــــه وه "لــــه روی ده ڵێــــت په رله مان تاكو ئێستا به بڕوبیانوی جیاجیــــا نه یتوانیــــوه لێپێچینه وه له وه زیره كان بــــكات، چونكه هیچ له دانیشتنه كان ئه نجامێكی ئه وتۆی ســــامانه وه زیری لێنه كه وتۆته وه ، سروشــــتیه كانیان بانگكرد، نرخی ســــوته مه نییان زیادكرد و ناشتوانن دایبه زێنــــن، بۆیــــه ئــــه م خوله ی به شــــداریكردنی به هۆی په رله مان زۆرێــــك الیه نــــه كان، زۆرینــــه ی له پــــرۆژه یاســــاكان و كاره كانــــی په رله مان به ناته واوی تێپه ڕێندراون

یان په كیان كه وتوه ".له شــــێوازی ره خنه كان له پــــاڵ پێكهێنانــــی كابینــــه ی هه شــــته م به شــــێوه ی بنكه فــــراوان، هه ندێك په رله مانتاریــــش هــــه ن كــــه ئه م میكانیزمه یان پێباشتره و پێیانوایه ئێســــتا كاره كان چونه تــــه ســــه ر

رێڕه وی راسته قینه ی خۆیان.زكــــری ئامینــــه هــــاوكات دیموكراتی پارتــــی په رله مانتاری به ئاوێنه ی له وباره یه وه كوردستان راگه یانــــد، "كاروبــــاری حكومه ت و واتا به ڕێوه چون، باشتر په رله مان باشــــتربوه و بوه تــــه هۆكارێك كه كاروپرۆژه كانــــی په رله مــــان بڕۆنه بــــواری جێبه جێكــــردن و باشــــتر ئــــه وه ش به ڕێوه بــــڕۆن، كاره كان هه مو به شــــداریكردنی ئه نجامــــی الیه نه سیاسییه كانه ، راسته هه بونی حكومه تی كاره كانی ئۆپۆزیسیۆن چاالكتر كردبو، به اڵم ئێســــتا كه ئه وانیش به شدارن كاره كان باشتر

به ڕێوه چون و نه بوه ته رێگر".

ئا: هاوكار حسێن

ئه گه ر كۆبانێ هێزه كوردییه پێكناكۆكه كانی له سه رتاسه ری

كوردستان یه كخستبێت، له شه نگال پێچه وانه ی ئه مه هه ستی پێده كرێت و له ئێستادا ملمالنێیه كی توند له نێوان

پارتی و په كه كه به ڕێوه ده چێت، ته نانه ت كار گه یشتوه ته ئه وه ی

رۆژانه له رێگه ی میدیاكانه وه تۆمه تی "شكست" له شه ڕه كانی دژی داعش،

ده درێنه پاڵ یه كتری .

رویدا، له شـــه نگال تراژیدیه ی ئه و له ئاســـتی فراوانـــی كۆمه كێكـــی نێوده وڵه تی بۆ هه رێمی كوردســـتان وای ته نانـــه ت ده ســـته به ركرد، له واڵتێكی وه ك ئه ڵمانیا كرد، چه ك بنێرێت بۆ هێزه كانی پێشـــمه رگه كه لـــه دوای جه نگی دوه مـــی جیهانه وه نه هاویشتوه ، له وشـــێوه ی هه نگاوی به اڵم له ئێســـتادا ئه م ناوچه یه بوه ته گۆڕه پانی ناكۆكی نێـــوان دو پارتی

سه ره كی كوردی : پارتی و په كه كه .له باره ی ئه و ناكۆكیانه وه ، نولیفه ر كۆچ، هاوسه رۆكی كۆنگره ی نه ته وه یی راگه یاند، به ئاوێنـــه ی كوردســـتان، "په كه كه له ســـه ر داخوازیی هه رێمی كوردســـتان لێـــره خزمـــه ت ده كات له ناوچه كانـــی شـــه نگال و مه خمورو له شه ڕی دیكه ناوچه كانی كه ركوك و دژی داعشدایه ، ئه مه مه ترسی نیه بۆ هیچ الیه ك، بۆیه پێویسته به چاوێكی نه ته وه یی سه یری مه سه له كه بكه ین، نه ك به چاوی حزبایه تی و پارچه یه كی

كوردستان".رابـــردو، مانگـــی 20ی رۆژی به سه رپه رشـــتی مه ســـعود بارزانی ، ســـه ربازیی ئۆپه راســـیۆنێكی له قۆڵـــی زوممارو ره بیعـــه وه به ره و چیای شـــه نگال و قه زای شـــه نگال و

ناوچه كانی ده وروبه ری ده ستیپێكرد، پێشڕه وییه كانی پێشمه رگه به جۆرێك بـــو، له ماوه یه كـــی كورتـــدا ده یان له چه كدارانی ناوچه كـــه كیلۆمه تری

داعش پاككرایه وه .پێشـــمه رگه ســـه ركه وتنه كانی به جۆرێـــك بـــو، مه ســـعود بارزانی گه یانده ســـه ر چیای شـــه نگال كه له ترسی ئیزدییه كان خێزانی سه دان هێرشـــه كانی داعـــش خۆیـــان تێدا مه اڵس دابو، لـــه وێ بارزانی به ڵێنی شه نگالی یه كجاره كی ســـه ركه وتنی راگه یاند، میدیاكانی نزیك له پارتیش به هیچ جۆرێك رۆڵی هێزه كوردییه كانی دیكه یان له سه ركه وتنه كانی پێشمه رگه به وته ی له كاتێكـــدا باســـنه ده كرد، فه رمانده سه ربازییه كانی پێشمه رگه ، ئه گه ر هێزه كانی یه په گه پێشڕه وییان نه كردایـــه بۆ ناو قه زای شـــه نگال، له چیای "نه یده توانـــی پێشـــمه رگه

شه نگال بچێنه خواره وه ".ئێســـتا پاش تێپه ڕبونی نزیكه ی 3 هه فته به سه ر ئه و چاالكیانه دا، چه ندین رۆژ هه بـــوه هیـــچ روبه ڕوبونه وه یه ك

روینه داوه .شه نگال سه ره تای مانگی ئابی ساڵی رابردو، له الیه ن چه كدارانی داعشه وه په المـــاردراو هێـــزی پێشـــمه رگه ش به بێ به رگریـــی ناوچه كه ی چۆڵكرد، بـــۆ هێزی روگیریی ئه مه دۆخێكـــی پارتـــی به تایبه تـــی پێشـــمه رگه ، بارزانـــی ته نانـــه ت دروســـتكرد، لیژنـــه ی لێكۆڵینه وه ی له ســـه ر ئه و "به رپرسه داوایكرد پێكهێناو روداوه

كه مته رخه مه كان سزابدرێن". ئـــه وه ی له شـــه نگال رویـــدا، بوه هۆی ئـــه وه ی هێزێكی نه یاری پارتی ناوچه كه ، كه بێتـــه كه )په كه كه (یه له شـــه ڕه كانی دوایشـــدا ئه م هێزه و وه ك له خـــۆی نزیكـــه كان الیه نـــه هێزه كانی پاراستنی گه ل )یه په گه ( و

شـــه نگال به رخۆدانی یه كینه كانـــی )یه به شـــه (، رۆڵی گرنگیـــان بینی له سه ركه وتنه كانی پێشمه رگه به سه ر داعشـــدا. بـــه اڵم پارتـــی له رێگه ی میدیاكانـــی خۆیه وه بـــه رده وام كار له سه ر بچوكردنه وه ی رۆڵیان ده كات و هه ندێكجار شكستی پالنه كان ده خاته

ئه ستۆیان. فاخـــر سوســـه یی ، ئامـــر فـــه وج له لیوای 12ی پێشمه رگه و فه رمانده ی له ناوچـــه ی یه كێتـــی ســـه ربازیی شه نگال به ئاوێنه ی راگه یاند،"یه په گه كۆڵه كه ی ســـه ركه وتنه كانی ناوچه ی شـــه نگالن، ئه گه ر ئه وانیش نه بونایه هێزی پێشـــمه رگه له چیای شه نگال

نه ده چونه خواره وه ". ئـــه و فه رمانده یـــه وێـــڕای ئه وه ی ره تیده كاته وه كه هێزه كانی په كه كه و یه په گه رۆڵیـــان هه بوبێت له تێكدانی پالنه ســـه ربازییه كانی پێشمه رگه دا، ته ئكیدیـــش ده كاته وه كـــه "ئه گه ر ئـــه وان نه بن، به یـــه ك چركه داعش ده مانهێنێتـــه وه بـــۆ ســـه ر چیـــای

شه نگال". له تازه ترین راگه یه نراویشدا له باره ی دواین ره وشی به ره كانی شه ڕ له دژی داعش، فه رمانده ی هێزه كانی یه په گه و یه به شـــه ئاماژه یـــان بـــه وه كردوه ،1/11 یه كشـــه ممه كه "دوانیوه ڕۆی تـــا ته واوی شـــه و شـــه ڕو پێكدادان به رده وامبـــوه و له ئه نجامـــدا 2 چه ته

كوژران و 8ی دیكه ش برینداربون".په كه كـــه و ده ســـتكه وته ی ئـــه و پارتی هه یانه له شـــه ڕی دژی داعش له شه نگال، بچوكتره له و ملمالنێیه ی كـــه به رامبـــه ر یه كتر لـــه و ناوچه یه به ڕێوه یده به ن، چونكه پاش نزیكه ی 5 مانگ له شـــه ڕكردن، هێشتا كه متر له %25ی ئه و قه زایه به ده ست هێزه كوردییه كانه وه یـــه و باقیه كه ی داعش

تێیدا بااڵده سته .

تایبه‌ت)461( سێشه ممه 22015/1/13

حكومه تی بنكه فراوان په رله مانی په كخستوه

" زۆربه ی بڕیارو پرۆژه یاساكان به هه ماهه نگی و سازان به ڕێوه ده چن"

شه نگال له تراژیدیای داعشه وه بۆ ملمالنێی نێوان

په كه كه و پارتی

ریکالم

ئا: رەوا بورھان

لەشیرینه خەودابون، تەم ناوچەکەی داپۆشیبو، سەرما دزه ی ده کرده

ئێسقانەکانیانه وه ، کەسیان پێشبینیان نەدەکرد لەدرەنگانێکی شەودا چەکدارانی داعش لەرێگەی بەلەمەوە و لەزێی بچوکەوە خۆیان

بگەیەننە گوێر و 24 سەربازی ئاسایشی ئەو شارۆچکەیە شەھید

بکەن.

ئەحمەد محەمەد چیرۆکی ئەو شەوە پڕ ئازارەو وردەکارییەکانی ڕزگاربونی مەرگ لەلێواری نزیکبونەوەی خۆی و ئاوێنە دەگێڕێتەوە. ئەو،ئاگاداری بۆ ت����ەواوی ڕوداوەکەی ئەو ش����ەوەبوە چونکە بەس����ەر دۆش����کەیەکەوەبوەو داعش چەکدارانی نه نوس����توه کاتێک ھەڵی����ان کوتاوه ت����ه س����ەریان، "کە ئەوان ھاتن کەس لەئێمە ئاگای لێیان نەبو، ھەمومان خەمی س����ەرماکەمان بو، لەتاو س����ەرما لەیادمانکردبو کە

لەوانەیە داعش بێت".ھاتن����ی چەکدران����ی داع����ش ل����ەو شەوەدا پیالنڕێژییەکی وردی لەالیەن ئ����ەو رێکخ����راوە تیرۆرس����تییەوە بۆ کرابو، بەش����ێوەیەک لەکاتێکدا دێنە ئەمبەری ئاوەکە، کە لەژێر دەسەاڵتی

پێش����مەرگەدا ب����وەو لەبەلەم����ەکان دادەب����ەزن، دو ئوتومبێل����ی فۆردیان بۆ ئامادەک����راوە بۆ چونە ناو قواڵیی

ناحیەی گوێرەوە.ئ����ەو پێش����مەرگەیە ک����ە ئێس����تا بەبرین����داری لەھەولێ����رە، لەب����ارەی زیاتر ش����ەوەوە ئ����ەو ڕوداوەک����ەی دەدوێ����ت "ئێمە لەنێ����وان گوێرو زێی ئ����ەوان یەکەمجار بوی����ن، بچوک����دا تەقەیان لێکردین دەس����تبەجێ چەند ھاوڕێیەکم����ان ش����ەھید بون وئێمەش چەن����د چەکدارێکیانم����ان کوش����ت، بەاڵم ئ����ەوان دابویان بەس����ەرماندا و ماوەیەکی زۆر ش����ەڕمان لەگەڵکردن، بەاڵم ئیتر تا دەھات شەڕەکە سەختر دەب����و، فیشەکەکانیش����مان کەمت����ر دەبوەوە و گەر زیاتر ش����ەڕمانبکردایە بڕیاری بۆیە پێنەدەما، فیش����ەکمان

کشانەوەماندا".ج����ار ھەندێ����ک ک����ە ئەحم����ەد بەباشی نەیدەھێش����ت قاچی ئازاری روداوەکانی ئەو ش����ەوە پر ئازارەمان ب����ۆ بگێرێتەوە، ب����اس لەڕوداوەکانی دواتر دەکات و دەڵێ����ت "ئێمە بەرەو ناو گوێر پاشەکشەمانکرد، بەاڵم بەر لەوەیبگەینە ناو گوێر بازگەیەک ھەبو کە بەدەست ئاسایش����ی گوێرەوەبو، ئێمە واماندەزانی ئ����ەوان ھاوکاریمان دەکەن، بەاڵم پێش����تر داعش دەستی

بەس����ەر ئەو بازگەیەداش����دا گرتبو، لەبازگەکە نزیکبونەوەش����مان لەگەڵ تەقەیانلێکردی����ن و راس����تەوخۆ ش����ۆفێرەکەمان ش����ەھید ب����و، دواتر نارنجۆکێکی����ان تێگرتین و بەو ھۆیەوە

بریندار بوم".ل����ەدوای برینداربون����ی، ئەحم����ەد وەھا خۆی نیش����ان دەدات کە گیانی لەدەس����تداوە، ت����ا چەکدارانی داعش پێی نەزانن و نەیکوژن، یاخود بەدیل نەیگ����رن، ھەر ئەوەش����ە وای کردوە کە تا ئێس����تا زیندوبێ����ت و بتوانێت "لەدوای بگێڕێت����ەوە چیرۆک����ە ئەم من وەرگەڕا، ئەوەی س����ەیارەکەمان لەبەر خوێن����م کەوتم و بەبرین����داری مۆبایلەکەمم دەستبەجێ دەڕۆیشت، ش����اردەوەو دەم����ی خۆش����م پڕکرد بەھێواش����ی نوقاند، لەخۆڵ وچ����اوم ھەناس����ەم دەدا ب����ۆ ئ����ەوەی نەزانن زیندوم ، تا ئەوکات����ەی ئیدی دەنگی چەکدارانی داعش نەدەبیسترا ، تەنھا نەبێت، تەقەکردنەکانی����ان دەنگ����ی بەھێز تەقینەوەیەکی دەنگ����ی دواتر ھاوپەیمانان فڕۆکەکانی دیاربو ھات،

بۆمبارانی گوێریان دەکرد".بەردەوامیی بریندارەکە ئاسایش����ە دەڵێ����ت دەدات و بەچیرۆکەک����ەی "بەتەواوی نازانم کەیبو بڕیارمدا برۆم، بەاڵم ئازاری قاچ����م بەردەوام زیادی

دەک����رد، نزیک����ەی دو کاتژمێر بەپێ رۆیش����تم تا گەیشتمە گوندێک و لەوێ بەتەلەفۆنی دانیشتویەکی ئەو گوندە پەیوەندیم کرد بەبەرپرس����ەکەمەوە و ئەوانی����ش ھات����ن و بردیانم����ەوە ب����ۆ

ھەولێر".شەوی 2015/1/10 کاتژمێر 8:00ی شەو چەند چەکدارێکی داعش لەزێی بچوک����ەوە پەرینەوە بۆ ن����او گوێر و ئاسایش و پێشمەرگە زۆر ژمارەیەکی شەھید و برینداربون. ئەوەی تا ئێستا ش����ەھید باڵوکراوەتەوە، بەفەرم����ی بون����ی 24 کارمەندی ئاسایش����ە لەو ش����ەڕەدا، ھەرچەندە میدیاکان باس لەژمارەیەکی زیاتر لەبێسەر وش����وێن و

شەھید و بریندار و فڕێنراو دەکەن.ئەوەی جێگەی نیگەرانی دانیشتوانی گوێره ، فەرمان����دەی میحوەری گوێر، س����یروان بارزانی ئەو شەوە لە گوێر نەب����ووە، لەجێگەی پێش����مەرگە کە بریارب����وو پارێزگاری ل����ە گوێر بکەن ئاس����ایش رووبەڕوی ھێزەکانی داعش دەبن����ەوە و زۆرێک ل����ە پەرلەمانتاران داوادەک����ەن ک����ە لێکۆڵین����ەوە ل����ە

روداوەکانی شەوی 1/10 بکرێت .تێبینی: ئەحمەد ناوێکی خوازراوە و لەالی����ەن لێنەپرس����ینەوەی لەب����ەر بەرپرس����ەکانیەوە، پێ����ی باش نەبو

ناوی ئاشکرابکرێت.

3(461( سێشه ممه ‌2015/1/13هه‌نوکه

بریندارێکی روداوەکەی گوێر چیرۆکی نزیکبونەوەی لەلێواری مەرگ دەگێڕێتەوە

س���یروان بارزانی برازای مه سعود ب���ۆ م���اوه س���ه رۆكی بارزان���ی درێژكراوه ی ھه رێم���ه ، تا ئه مدواییه وه ك بزنس���مانێكی دی���اری ھه رێ���م ناس���رابوو، به اڵم له گه ل ده ركه وتنی

داعش و ھێرشهێنانی بۆ سه ر وه ك ھه رێم،

میحوه رێكی به رپرس���ی پێشمه رگه و ھه س���تیاری جه نگ���ی دژ به داع���ش

ده ركه وت.س���یروان بارزان���ی ك���ه ئه ندامی ئه نجومه ن���ی س���ه ركردایه تی پارتی دیموكراتی كوردس���تانه ، س���ه رۆكی ك���ۆڕه ك كارگێ���ڕی ئه نجومه ن���ی تیلیكۆمیش���ه ، كه یه كێكه له س���ێ زه به الحه كه ی ھ���ه ره كۆمپانی���ا

عێراقی بواری په یوه نیدیكردن. ل���ه و چه ند س���یروان یه كێك���ه فه رمانده یی ماوه یه ك���ه بارزانیه ی به ره كان���ی ش���ه ڕی دژ به داع���ش ده ك���ه ن، ھه ر له گوێ���ره وه بگره تا ده گات به به نداوی موسڵ و شه نگال، ئه و دو پیش���ه ی سه رنجڕاكێشی پێك���ه وه كۆكردوه ته وه : ش���ه ڕ و بازرگان���ی . ك���ه به درێژایی مێژو وه ك دوانه یه كی پێكه وه گرێدراو

لێكجیاكردنه وه یان ئه سته مه .

سیروان بارزانی.. پێشمه رگه ی بازرگان

ئا: ئاوێنه

په رله مانتارێك ئاماژه به وه ده كات كه له ماوه ی دو ساڵی 2012و 2013دا بڕی 4 ترلیۆن و 422

ملیار دینار كه پاره ی زیاتر له 3 ھه زار پڕۆژه بووه له بودجه ی

گشتیدا ته رخانكراوی ھه بوه و په رله مان په سه ندی كردوه ،

خه رجنه كراوه و نه گه ڕاوه ته وه بۆ ساڵه كانی دواتر.

عه لی حه مه ساڵح په رله مانتاری سه ر سكااڵیانه دا له و گۆڕان به فراكس����یۆنی كه دوێنێ 1/13، ئاڕاس����ته ی سه رۆكی ده سته ی نه زاھه ی كردووه ، داوا ده كات رێ����گای یاس����ایی بگرنه ب����ه ر ده رھه ق حكومه ت����ی حه وته م����ی به كابین����ه ی ھه رێم����ی كوردس����تان، چونكه س����اڵ به س����اڵ كورتهێنانێك����ی زۆری ھه بوه و سوڕاندویه تی بۆ ساڵی پاشترو گوژمه ی دارای����ی له پاڵپش����تی كورتهێنانی����ش نه ختین����ه ی بانكه كان راكێش����راوه ، كه ئه وی����ش پاره ی ھاواڵتی����ان و كۆمپانیاو

ده زگا ناحكومییه كان بوه ، ئه مه ش بوه مای����ه ی كه مبون����ه وه ی نه ختینه ، جگه له وه ی زیان����ی دارایی داوه له حكومه ت، له ده س����تداوه و متمانه یان بانكه كانیش یاسای بودجه ش رێگای به م كاره نه داوه ، ئه مه له كاتێكدایه ك����ه ئه م كورتهێنانه پێش ھاتنی س����اڵی 2014 بوه كه ھیچ

قه یرانێكی دارایی بونی نه بوه .ناوبراو ئاماژه به وه ده كات كه "پێش ھاتنی س����اڵی 2014 كه ھی����چ قه یرانی به ش����ه نه بوه و له كوردس����تاندا دارایی بودج����ه ی ھه رێم له به غداوه ھاتوه به اڵم

حكومه تی ھه رێم 3 ترلیۆن و 279 ملیارو 617 ملیۆن دینار كورتهێنانی ھه بوه ".

ھه روه ھ����ا ل����ه م س����كااڵیانه دا ئاماژه به وه ده كات كه له پارێزگای س����لێمانی رێژه ی خه رجكردنی پاره ی په ره پێدانی پارێ����زگاكان 52%، واته 48%ی پاره ی ته رخانك����راو خه رجنه كراوه ، ئه مه جگه له وه ی كه 54 ملیار و 822 ملیۆن دینار له ته مویلكراو ماوه ته وه و خه رجنه كراوه ، له كاتێك����دا زیاده ڕۆی����ی له خه رجكردنی پارێزگای دھۆك و پاره ی په ره پێدان����ی ھه ولێردا كراوه به ڕێژه ی 102%و %106.

له پارێزگای سلێمانی رێژه ی خه رجكردنی پاره ی په ره پێدانی پارێزگاكان 52%ه

له هه ولێر 106% و له دهۆك %102

3 ملیارو 700 ملیۆن دۆالری پرۆژه کان دیار نه ماوه

هەنوکە(461( سێشه ممه 42015/1/13

ئا: محه مه د ره ئوف

حه وت ساڵ تێپه رده بێت به سه ر وته به ناوبانگه كه ی به رپرس���ێكی ئه م واڵته كه وتی)ئه گه ر تا ساڵێكی تر كێشه ی كاره با چاره سه ر نه كرێت پێویسته ئه م حكومه ته ماڵئاوایی بكات و بڕوات( ئه م وته یه له س���اڵی 2008 دا وتراوه ئێستا 2015 یه و 7 س���اڵ به س���ه ر ئ���ه و وته به ناوبانگه دا تێپه ڕیوه و كاره با له وس���ا خراپت���ره و حكومه تی���ش وه ك خ���ۆی ماوه و نی���ازی نیی���ه ماڵئاوایی بكات، كێشه و قه یرانی كاره با بۆ نه بونی پالنی ده گه ڕێته وه رونی حكومه ت ستراتیژی بۆ كاره با به و پێیه ی حكومه ت سااڵنه (4 ملی���ار و 500 ملی���ۆن دۆالر( ب���ه كاره ب���ا ده دات و كێش���ه ی كاره ب���اش چاره سه ر نه كراوه ، له كاتێكدا ته نها به و پاره یه ده توانێت زیاتر له 9 وێستگه ی كاره بایی 500 مێگاواتی پێ دابمه زرێنێت كه ده كاته )4500 مێگاوات( كاره با كه هاواڵتیان پێداویستی به شی به ته واوی ده كات، له كاتێك���دا ئێس���تا ره وش���ی كاره با زۆر خراپه و هیچ ئاس���ۆیه كیش نییه بۆ چاره سه ری یه كجاره كی، ئه مه رێگه به چوار هاواڵتیانیش له كاتێكدایه پ���اره ی كاره با ده ده ن، پاره ی كاره بای ماڵه كه ی راس���ته وخۆ ده ی���دات پاره ی مۆلیده راسته وخۆ ده یدات، پاره ی كڕینی كاره ب���ا كه حكومه ت ده ی���دا له داهاتی گش���تیه و له به ش���ی هاواڵتیانه ، پاره ی گازئۆیل و غاز بۆ وێستگه كان له پاره ی له به شی هاواڵتیانه و حكومه ت گشتیه و ده یدا له ئێستاشدا كه كاره با له قه یرانێكی گه وره دایه وه زیری كاره با رایده گه یه نێت به شێكی كێشه كه بۆ نه بونی سوته مه نی بۆ وێس���تگه كان ده گه ڕێته وه و وه زیری سامانه سروش���تیه كانیش ده ڵێت ئێمه س���وته مه نی پێویس���ت دابین ده كه ین دارایی به وه زاره تی په یوه ندی كێشه كه

خۆیه وه هه یه .

هاواڵتی و كاره با حكومه ت به بێ ئه وه ی بیر له زیادبونی ژماره ی هاواڵتیان و زیادبونی خواس���تی هاواڵتیان بۆ كاره با بكاته وه ، ده یه وێت كێش���ه ی كاره با چاره س���ه ر بكات، كه هه رچه ند رێ���ژه ی به رهه مهێنانی كاره با زیاد بكات ناگاته ئاس���تی خواس���تی هاواڵتیان، به پێ���ی راپۆرتی وه زاره تی كاره با كه ل���ه 2014/12/29 له به رده م خوێندییه وه كوردس���تان په رله مان���ی له ئێس���تادا )1 ملی���ۆن و 149 هه زار و 790(به شداربوی كاره با هه یه و گه شه ی خواست له سه ر كاره بای هه رێم )%15.2 (ه وه كه له سه ر ئاستی جیهانی گه شه ی

كاره با له )4% بۆ 6%( زیاتر نییه .ئه گه ر پارێزگای سلێمانی وه ك نمونه وه ربگرین ساڵی 2010 كه )378 هه زارو 250( به ش���داربوی كاره با هه بوه به اڵم تا 2011/12/31 ئ���ه و ژماره یه ده بێت به )418 هه زارو 744 ( به ش���داربوی كاره با، واتا )40 هه زارو 494( به شداربو زیادی كردوه له یه ك س���اڵدا، هاوكات هاوبه شانی كاره با له ڕێكه وتی )12-31-2012(دا ب���وه به ) 458 هه زارو 421 ( واتا )40 هه زار( هاوبه شی كاره با زیادی

كردوه و له ڕێكه وتی )31-12-2013( بوه به )497 هه زارو 951 ( به هه مان شێوه نزیكه ی )40 هه زار( هاوبه ش���ی كاره با زیادی كردوه ، له ساڵی 2014شدا زیاتر له )40 هه زار( هاوبه شی كاره با زیادی كردوه ، واتا له ماوه ی 5 ساڵدا 2010 بۆ 2015 زیاتر له )200 هه زار( هاوبه ش���ی

كاره با زیادی كردوه . ئه مه له كاتێكدایه كه وه زاره تی كاره با سااڵنه نزیكه ی 250 ملیار دینار داهاتی هه یه ، به اڵم ئه مس���اڵ به هۆی قه یرانی دارایی���ه وه كه مت���ر هاواڵتی���ان پاره ی كاره بایان داوه ، كه له س���اڵی 2014 دا داهات���ی كاره بای هه رێمی كوردس���تان (232 ملیارو 176 ملیۆن دینار( بوه . هه روه ه���ا )249 ملی���ارو 899 ملیۆن( دین���اری له قه رزه ك���ه )136 ملیۆن و 849 ملیۆن( دینار قه رز الی هاواڵتیانه و (113 ملیارو 50 ملیۆن( دیناریش قه رزه

له الی حكومه تی هه رێمی كوردستان.

به رهه مهێنانی كاره با له ئێستادا خواستی هاواڵتیانی هه رێم ب���ۆ كاره ب���ا )4378 مێگاواته ( به اڵم به پێ���ی راپۆرته كه ی وه زیری كاره با كه له په رله مان خوێندییه وه تێكڕای كاره با (2568 مێ���گاوات( ب���وه كه به رهه می ناوخۆی���ی )2469 مێ���گاوات( كاره با ب���وه و بڕی كاره بای هات���و له توركیاوه (90 مێ���گاوات( ب���وه و ب���ڕی كاره بای هاتو له ئێرانیشه وه )9 مێگاوات( بوه ، بڕی به كارهات���وی كاره باش له هه رێمی كوردس���تان)2300 مێ���گاوات( ب���وه ، هه روه ها) 268 مێ���گاوات( كاره با بۆ كه رك���وك و ناوچه كوردس���تانییه كانی كوردستان هه رێمی ئیداره ی ده ره وه ی ئاس���تی پێی���ه ش ب���ه و نێ���ردراوه ، كورتهێنان بۆ كاره با )1810 مێگاواته ( ك���ه پێویس���تی به دامه زراندن���ی چوار وێس���تگه ی 500 مێگاواتی هه یه ، به اڵم په رله مانتاران زانیاریه كان���ی به پێ���ی حكومه تی هه رێم توانای به رهه مهێنانی (2900 مێ���گاوات( كاره ب���ای هه یه به و پێی���ه كورتهێن���ان ده بێت���ه )1368 مێگوات، كه له ئێستادا سێ وێستگه ی هه ریه كه یان ك���ه س���ه ره كی كاره بای

(1000 مێ���گاوات( كاره با ده دات، جگه له چه ند وێستگه یه كی دیكه ، كۆمپانیای )ماس(ی ئه حمه د ئیسماعیل له هه ولێرو سلێمانی و دهۆك، هه ریه كه ی 8 یه كه یه ، ه���ه ر یه كه یه ك 125 مێ���گاوات كاره با به رهه مدێنێ���ت، ئه م یه كانه به ش���ێكی گۆڕاوه بۆ غازی سروش���تی به اڵم )12 یه كه ی( به گازئۆییل كارده كه ن كه هه ر لیترێكی )1100 دینار( له سه ر حكومه ت ده كه وێت، كه هه ر یه كه یه ك له ش���ه وو رۆژێك���دا نزیك���ه ی )1 ملی���ۆن لیتر( گازئویلی ده وێت، وات���ا هه ر یه كه یه ك شه ووڕۆژێك بایی )1 ملیارو 100 ملیۆن دین���ار( گازئۆیلی ده وێت ك���ه مانگانه (33 ملی���ار( و س���ااڵنه )396 ملیار( دین���اری ده وێ���ت، ك���ه ده كاته )330 ملی���ۆن دۆالر( به و پێی���ه ش ته نها ئه و 12 یه كه یه ی كه به گازئۆیل كارده كه ن، س���ااڵنه ته نها پ���اره ی گازئۆیله كه یان نزیكه ی )3 ملیارو 960 ملیۆن دۆالره (، سه ره ڕای ئه م گازئۆیله ی كه حكومه ت

كه رتی كاره ب���ای وێس���تگه كانی ب���ۆ تایبه تی )ماس(ی ئه حمه د ئیسماعیلی دابی���ن ده كات، حكوم���ه ت كاره با به (3 بۆ 3.2 س���ه ند(بۆ هه ر )كیلۆوات ئه وه رێك( ل���ه و كۆمپانیایه ده كڕێته وه ، واتا به خه رجی ئه و گازئۆیل و غازه ی كه حكومه ت بۆ كۆمپانیاكه ی دابین ده كات له گه ڵ پاره ی كڕینی كاره باكه ، سااڵنه حكومه ت بایی نزیكه ی )4 ملیارو 500 ملیۆن دۆالر( له كاره بادا خه رج ده كات، ئه م���ه له كاتێكدایه كه وێس���تگه یه كی (500 مێگاواتی( به )500 ملیۆن( دینار داده نرێت، واتا هه ر مێگاواتێك نزیكه ی )یه ك ملی���ۆن دۆالری( تێده چێت، واتا حكومه تی هه رێم ئ���ه و پاره یه ی كه بۆ یه ك س���اڵی كاره ب���ا خه رجی ده كات و تایبه ت، له كۆمپانیای كه رتی ده یكڕێت ده توانێت سااڵنه )9 وێستگه ی كاره بایی 500 مێگاوات���ی( پ���ێ دابمه زرێنێ���ت، س���ه ره ڕای ئ���ه وه ی وه زاره ت���ی كاره با ئ���ه و بودجه یه ی بۆ موچه و به كاربردنی كاره با خه رجده كرێت، له بودجه ی 2013 دا )573 ملی���ارو 525 ملیۆن دینار(ه و ژماره ی فه رمانبه رانیش���ی )17 هه زارو

686( فه رمانبه رن.

كڕینی كاره با س���ه ره ڕای ئه و پاره ی���ه ی حكومه تی هه رێم له به رهه مهێنان و كڕینی كاره بای ناوخۆی���ی خه رجی ده كات و به نزیكه ی (4 ملیارو 500 ملیۆن دۆالر( ده كه وێت له س���ه ر حكوم���ه ت، ك���ه حكوم���ه ت ده یتوان���ی خۆی ته نها ب���ه و پاره یه ی س���ااڵنه له كاره بادا خه رج���ی ده كات، وێستگه ی كاره بای دابمه زرانایه و ئێستا هه م قه یرانی كاره بای چاره سه ر ده كردو ه���ه م ده ش���بوه خاوه نی وێس���تگه ی كاره ب���ا، هاوكات کڕینی ئه و كاره بایه دا له ناوخۆ به ش���ێك له كاره ب���ا له توركیاو ئێ���ران ده كڕێ���ت، كه هه رێ���م )130 می���گاوات( كاره با له توركیا ده كڕێت به (9 سه نت بۆ هه ر كیلۆوات ئه وه رێك( و ب���ڕی 19 میگاوات له ئێ���ران ده كڕێت )ب���ه 7 س���ه نت( ب���ۆ ه���ه ر كیلۆوات كاتژمێر، له كاتێك���دا حكومه تی هه رێم له ناوخۆدا به )3 بۆ 3.2 س���ه ند( بۆ

هه ر )كیلۆوات ئه وه رێك( له كۆمپانیای له گه ڵ ده كڕێته وه ، ئیسماعیل ئه حمه د ئ���ه و خه رجیان���ه ی له غ���ازو گازئۆیلدا خه رج���ی ده كات بۆ ه���ه ر كیلۆواتێك ئه وه رێ���ك )28 س���ه نتی( تێده چێت، به و پێی���ه ش ئه گه ر حكومه ت له ئێران و توركی���ا كاره با بكڕێت، س���ااڵنه زیاتر ل���ه 3 ملیار دۆالری ب���ۆ ده گه ڕێته وه و ده توانێت 24 كاتژمێریش كاره با بداته

هاواڵتیان .

35%ی كاره با ده دزرێتله ئێس���تادا زانیاریی���ه كان به پێ���ی له هه رێمی كوردس���تان نزیكه ی )%33(

ده فه وتێ���ت، ده دزرێ���ت و كاره ب���ا ی شێوازی دزییه كه به شێوه ی جۆراوجۆر ده كرێت، به جۆرێك ل���ه و رێژه یه ی كه واتا ده فه وتێ���ت )10%(ی ده دزرێ���ت له وێستگه كانه وه گواستنه وه ی له كاتی ب���ۆ كۆنتڕۆڵ���ی كاره ب���ا ئ���ه و رێژه یه ده فه وتێت، به اڵم به شێكی زۆری كاره با به س���ه رپێچی و زیاده ڕۆی���ی ده ڕوات بۆ كۆمپانیاكانی كه رت���ی تایبه ت و باره گا حیزبییه كان و ڤێالو ماڵه به رپرسه كان و كرێ���ی كاره با نادرێ ب���ۆ نمونه به پێی زانیاریی���ه كان له بازاڕگه یه ك���ی كه رتی تایبه ت له شاری هه ولێر كه ) 80 ملیار دینار ( ق���ه رزاری كاره ب���ا بوه ، به اڵم ب���ۆی كراوه به )82 ملیۆن دینار( واتا (7 ملی���ارو 918 ملی���ۆن دینار(ی بۆ كه مكراوه ته وه ، ك���ه پاره كه ی )975( ج���ار ب���ۆی كه مكراوه ت���ه وه ، به فێڵ و له ئێستادا گومانكردن و دوای دزییه وه ، فێڵه كه ده كرێت و له سه ر لێكۆڵینه وه ی

ئاشكراكراوه . ئه مه س���ه ره ڕای ئه وه ی سه دان ڤێالو مۆڵ و بازاڕگه و كارگه ی گه وره ی كه رتی تایبه ت له هه رێمی كوردستان رێژه یه كی به كاردێنن و كاره بای حكوم���ه ت زۆری كه مترین پ���اره ش ده ده ن به حكومه ت، كه به نزیكه ی )800 بۆ 1000 مێگاوات( كاره ب���ا بۆ كارگه و مۆڵ و ش���وێنه كانی كه رت���ی تایب���ه ت ده ڕوات و هه ندێكیان پ���اره ی كاره با ناده ن و هه ندێكیش���یان وه ك هاواڵتییه ك���ی ئاس���ایی پ���اره ی كاره با ده ده ن، بۆ نمونه ته نها له ساڵی

2008 دا ب���ڕی 35 مێگاوات بۆ كارگه ی چیمه نتۆی تاسڵوجه و بڕی 20 مێگاوات بۆ كارگه ی چیمه نتۆی بازیان چوه ، كه دو كارگه ی س���ه ر به كه رتی تایبه تن، كه به پێ���ی راپۆرتی وه زی���ری كاره با، له ساڵی 2014دا وه زاره تی كاره با )249 ملی���ارو 899 ملی���ۆن( دین���ار قه رزی الی هاواڵتی���ان و حكومه ت���ه كه )136 ملیۆن و 849 ملی���ۆن( دینار قه رز الی هاوواڵتیان���ه و )113 ملیارو 50 ملیۆن( دیناری���ش ق���ه رزه ل���ه الی حكومه تی

هه رێمی كوردستان.

به داهاتی كاره باكێشه ی كاره با چاره سه ر ده بێت

حكومه تی هه رێمی كوردستان پالنی س���تراتیژی وردی نه بوه بۆ چاره سه ری قه یرانی كاره با، به و پێیه ی ئه و پاره یه ی كه له كه رت���ی كاره بادا خه رجی كردوه و ده یتوانی به ئاس���انی كاره با به داهاتی كێش���ه ی كاره با چاره س���ه ر بكات، بۆ نمون���ه س���ااڵنه نزیك���ه ی )4 ملیارو 500 ملی���ۆن دۆالر( ته نه���ا بۆ خه رجی سوته مه نی وێستگه كانه ، جگه له كڕینی كاره با، كه ده توانرێت به و پاره یه نزیكه ی 9 وێس���تگه ی 500 مێگاواتی دابمه زرێت كه ده كاته )4500 مێ���گاوات( كاره با، ئه مه س���ه ره ڕای ئه و خه رجی و داهاته س���ااڵنه یه ی كاره با خ���ۆی، ده توانێت كێش���ه ی كاره با چاره س���ه ر بكات، كه پێویستی به نزیكه ی )3 وێسگه ی 500 مێگاوات���ی هه یه ( به و پێ���ه ی داهاتی وه زاره ت���ی كاره با ل���ه 2014 دا )232 ملی���ارو 176 ملیۆن دین���ار( بوه ، له 2013 داهات���ی وه زاره تی كاره با )250 ملی���ار دینار( بوه ، داهات���ی وه زاره تی كاره ب���ا له س���اڵی 2012 (182ملیارد( دیناره و ل���ه 2011 دا 151 ملیار دینارو ، س���اڵی 2010 بڕی )131( ملیار بوه و ساڵی 2009 بڕی )69( ملیار دیناربوه . كه هه موی پێكه وه ده كاته )1 ترلیۆن و 15 ملیارو 176( ملیۆن دینار، كه ته نها داهاتی ئه و 5 ساڵه به شی دروستكردنی دو وێس���تگه ده كات، ئه مه س���ه ره ڕای ئه وه ی ته نها له نێوان س���ااڵنی )2009 ب���ۆ 2011( زیات���ر له ) ی���ه ك ترلیۆن و 333 ملی���ار دینار( داهات���ی وه زاره تی كاره باو بڕی ئ���ه و بودجه یه بوه كه بۆ وه زاره تی كاره بای هه رێم ته رخانكراوه ، ئ���ه وه ی حكومه ت ئه م���ه س���ه ره ڕای چه ندین ملی���ار دیناری به هه ده رداراوه ، ته نها به و بڕه بودجه یه ی بۆ به خش���ین خه رجك���راوه ل���ه 2012(630 ملی���ار( ده توانرا وێستگه یه كی )500( مێگاواتی پێدابمه زرایه ، سه ره ڕای ئه وه ی له ساڵی 2011 ش���دا ب���ڕی )536 ملیارو 962 ملیۆن( دیناری بۆ به خشین خه رجكردوه ، پێشتریش له ساڵی 2008دا بڕی )748 ملیارو 238 ملیۆن( دیناری بۆ به خشین خه رج كردوه ، هاوكات له ساڵی 2011 دا ب���ری )463 ملیار و 748 ملیۆن دینار(ی بۆ كڕینی كاره ب���ای دامه زراوه كانی حكومه ت خه رج كردوه ك���ه ده توانرا، واتا ب���ه و پارانه ی ك���ه دیاریكراوه بۆ به خشین ده توانرا سااڵنه وێستگه یه كی

500 مێگاواتی پێدابمه زرێت.

ئا: جیهاد جەالل

قەیرانی دارایی و دابەزینی نرخی نەوت حکومەتی عێراقی ناچار کرد پەنا بەرێتە بەر پێشنیاری دانانی

باج لەسەر کااڵکان، جێبەجێکردنی بڕیارەکەی وەزارەتی دارایی عێراقیش بۆ باج خستنە سەر کااڵکان، لەسەر

گیرفانی ها واڵتیان دەکەوێت.

لەکۆبون���ەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێ���راق ل���ە 9ی ئەم مانگ���ەدا، پرۆژە یاسای )باج خستنە س���ەر ئۆتۆمبێل ب���ۆ نۆژەنکردنەوەی رێ���گاو پردەکان(

ی پەس���ەندکردو ئاراستەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی کرد بۆ پەسەندکردنی، بەمەرجێ���ک ئ���ەو باج���ەی دەخرێتە س���ەر ئۆتۆمۆبێل تەنها بەمەبەس���تی لەرێگاوبان و نۆژەنکردنەوەو چاکسازیی

پردەکاندا بەکاربهێنرێت.بازرگانی���ی و ژوری س���ەرۆکی س���یروان س���لێمانیی پیشەس���ازیی محەمەد باس ل���ەوە دەکات وەزارەتی دارایی حکومەتی عێراق راوێژی بەژورە بازرگانیی���ەکان نەک���ردوەو هەندێ���ک لەکااڵکان باجیان چۆتە س���ەر، بەاڵم هێشتا ئەوە پێشنیارەو نەچۆتە بواری جێبەجێکردن���ەوە، ئ���ەو وت���ی "دەبو

لەگەڵ پسپۆڕان قسەی بکردایە، بۆیە پێویس���تە وەزیری دارای���ی حکومەتی هەرێ���م داوای رونکردن���ەوە لەوەزیری دارایی عێراق ب���کات و پێکەوە گفتوگۆ

بکەن لەسەر ئەو بابەتە".وتیش���ی "دەبێت لەرێ���ی وەزارەتی داراییەوە فشار بخرێتە سەر حکومەتی عێراق بۆئەوەی ئەو یاس���ایەی کە بۆ بێت بەهەماهەنگی دادەنرێت رسومات لەگەڵ ژورە بازرگانییەکاندا، لەبەرئەوەی بەپێی پێشنیارەکە رێژەی باج 10% تا 20% زیادی کردوە کە پێشتر گومرگی نەبوە، دەبێت سیاسەتەکە بەشێوەیەک دابڕێژرێتەوە کە لەبەرژەوەندی خەڵک و

حکومەتدا بێت".پێش���نیارەکەی وەزارەت���ی دارای���ی بەزەڕەنگەرەکان زۆر زیانێک���ی عێراق دەگەیەنێ���ت، چونک���ە باجێک���ی زۆر خراوەتە سەر بازرگانیی زێڕ. سەرۆکی ژوری بازرگانی سلێمانیش باسی لەوەکرد ک���ە هەرێم لەبازرگانی زێ���ردا گومرگی بازرگانیی هەیە لەنێوان دوبەی و عێراق و ئێران و تورکیا، ئەو باجەی لەپێشنیارە نوێیەکەدا لەسەر زەرەنگەرەکان دانراوە زۆرەو تەحەمول���ی ئ���ەوە ن���اکات لەو خەڵکەی وەربگرێت���ەوە، "چونکە ئەوە گەورەیەو ئەوەش وا دەکات خەڵک لەو بازرگانییە بکشێتەوە، یاخود بیر لەوە

بازرگانیەکە قاچاخ بەشێوەی بکاتەوە بکات، بۆی���ە دەبێت حکومەت رەچاوی

ئەو بارودۆخە بکات".لەس���ااڵنی راب���ردودا 93% بوج���ەی عێراق پشتی بەداهاتی نەوت دەبەست، ب���ەاڵم بەهۆی دابەزین���ی نرخی نەوت لەبازاڕەکان���ی جیهان���دا، کورتهێن���ان روب���ەڕوی بودج���ەی عێ���راق بۆتەوەو لەمس���اڵدا تەنها بەرێژەی 84% بودجە پشت بەداهاتی نەوت دەبەستێت، بۆیە وەزارەتی دارایی عێراق ناچارە بەڕێژەی 15% ب���اج بخاتە س���ەر هاوردەکردنی ئوتومبێ���ل و 20% ب���اج بخاتە س���ەر

فرۆشتنی کارتی مۆبایل.

شێرپه نجه ی كاره با قه‌یرانێك‌كه‌‌به‌رۆكی‌هاواڵتیان‌به‌رنادا

پێشنیاری زیادکردنی باج له الیه ن حکومەتی به غداوهکارده کاته سه ر بازاڕه کانی کوردستان

حكومه تی هه رێمی كوردستان ئه و

پاره یه ی كه له كه رتی كاره بادا خه رجی كردوه و به داهاتی كاره با

به ئاسانی ده یتوانی كێشه ی كاره با چاره سه ر بكات

بەپێی پێشنیارەکە رێژەی باج 10% تا 20% زیادی کردوە

5(461( سێشه ممه 2015/1/13په‌رله‌مان

په‌رله‌مان‌له‌سه‌رده‌می‌قه‌یراندا

"هێشتا‌الیەنەكان‌لەسەر‌سندوقی‌داهاتە‌نەوتیەكان‌نەگەیشتونەتە‌رێككەوتن"

بوشی‌‌سێیه‌م‌و‌چاره‌نوسی‌‌كوردستان

ساالر مه حمود

كوردستانی عیراق له دو ساڵی ئاینده دا روبه ڕوی وه رچه رخانی مێژویی و گۆڕانكاریی گه وره ده بێته وه . ئ����ه و وه رچاخان����ه ش هاوته ریب����ه له گ����ه ڵ روداوه جیهانیه كان و شكڵگرتنی رای كۆمه ڵی نێوده وڵه تی له س����ه ر مامه ڵه یه ك����ی واقیعی و دروس����تتر له گه ڵ

هه رێمی كوردستان و كۆمه ڵگای كوردستاندا. *یه ك����ه م ده ركه وته ی مێژویی له گه ڵ روخانی دو جه مس����ه ریی له جیهانداو به لێدان����ی عێراق له الیه ن بوش����ی یه كه مه وه س����ه رۆكی ئه مری����كا. ئه وه بو به ش����ێكی زۆر له باش����وری كوردس����تان ئازادكراو خه ونی ته عریبی مێژویی و داگیركاریی هه تا سه ری شۆڤێنیه كانی عیراق بو به بڵقی سه رئاو. به تایبه تی كه ب����ۆ چه ند رۆژێكیش )كه رك����وك و خانه قینیش

ئازاد كران(.له س����اڵی 1991ه وه ت����ا 2003 كورد س����ه رباری ناوخ����ۆ، خۆكوژیه كان����ی ش����ه ڕه كه موكوڕی����ی و به دروس����تكردنی په رله م����ان و حكومه ت����ی هه رێم و ده زگاكانی توانی وێنه یه كی نوێ له خۆبه ڕێوه بردن و

ئیداره دان پیشانی كۆمه ڵی نێوده وڵه تی بدات.*دوه م ده ركه وت����ه ی تری مێژویی بڕیاری لێدان و خس����تنی ده سه اڵتی سه دام و حس����ێن بو له عێراقدا له الیه ن بوشی دوه مه وه . جێبه جێكردنی ئه م بڕیاره له ساڵی 2003 بۆ هه مو گه النی ناوچه كه به گشتی و گه لی كورد ده س����تكه وتێكی له مێژینه بو. كه وتنی په یكه ری دیكتاتۆر له به غ����دای تاواندا ده رفه تێكی تری دایه هه رێمی كوردستان كه سیسته می فیدرال له ده س����توری هه میشه یی عێراق بچه سپێنێ ، له گه ڵ داننان به و یاساو بڕیارانه ی له كوردستان ده ركراون له الی����ه ن په رله مانه وه ، له ته ك دانن����ان به هه رێمی كوردس����تان و داموده زگاكانی . به ئازادكردنی عێراق له و قۆناغه دا ده رفه تی گه وره تری دایه گه لی كورد له ئاس����ته جیهانیه كه دا وه ك فاكته ری ژیان و ئارامی ناوچه كه ده ربكه وێت به پێچه وان����ه ی ئه و هه ڵمه ته چه واش����ه كاریانه ی حكومه ته ی����ه ك له دوایه كه كانی

عێراق و ناوچه كه وێنایان ده ركرد.ل����ه و مێژوه وه تا ئه م س����اته وه خته و روداوه كانی پێش س����ه رهه ڵدانی داعش و دواتریش ده رفه تێكی باش ب����ون ب����ۆ باش����تر دیراس����ه كردنی هه رێمی كوردس����تان و چۆنیه ت����ی فۆرمه ڵكردن����ی پێگ����ه و په یوه ندیه كانی له گه ڵ واڵتان����ی ده وروبه رو خودی عێراق له الیه ن كۆمه ڵی نێوده وڵه تیه وه . به تایبه تیش پێگه ئابوریی و جوگرافییه كه ی هه رێمی كوردستان و كاریگه ریه كان����ی له س����ه ر ده وره و به ره كه ی . هه مو ئه مان����ه له ئێس����تادا بونه ته جێگه ی ج����ه ده ل بۆ رێكخستنه وه ی رۆڵ و پێگه ی هه رێم له ناو هاوكێشه

سیاسیه كانی ناوچه كه و دونیادا.*س����ێیه م ده ركه وته ی چاوه ڕوانكراو پێش����بینی كراوه ، پێده چێ����ت له هه ڵبژاردنی 2016دا بوش����ی س����ێیه م ك����ه الی����ه ن كۆمارییه كان����ی ئه مریكاوه نی����از هه ی����ه بپاڵێورێت بۆ س����ه رۆكایه تی ئه مریكا كاروانه ك����ه به وجۆره ی هه م����و كوردێك خه ونیه تی بگاته جێی خۆی . دیاره مه به ستیشم له به دیهێنانی مافی چاره نوس����ه . له س����ه ر ده س����تی بوشی باوك قۆناغی یه كه م له مێژوی نوێ����داو له جێبه جێكردنی سیاسیه ته كانی ئه مریكا له عێراقدا كورد هه نگاوێكی گ����ه وره به تایبه ت����ی دوای ئه نف����ال و كیمیاب����اران هاته پێش. له سه رده می بوشی كوڕو بوشی دوه مدا به عس روخاو ك����ورد له عێراقدا بوه خاوه ن پێگه ی زیات����رو ناس����راوتر له مامه ڵ����ه ی فه رمی����دا. وا ئه و واڵت����ه ی كه رێبه رایه تی بڕیاری نێوده وڵه تی ده كات له ئاماده كاریدای����ه ب����ۆ هه ڵبژاردنی س����ه رۆكایه تی له س����اڵی 2016دا. وه ك چاوه ڕوان ده كرێت بوشی س����ێیه م كاندید بكرێت و شانسی بردنه وه شی هه یه . چ����اوه ڕوان ده كه ی����ن له گه ڵ چڕكردن����ه وه ی هه وڵه ناوخۆییه كانمان و خۆسازدان به هێزكردنی فاكته ری ناوخۆییمان، به هاتنه س����ه ر حوكمی بوشی كوڕی دوه م و س����ه رۆكی س����ێیه م فاكت����ه ری نێوده وڵه تی به ته واوی بڕه خسێت و گڵۆپی سه وزی سه ربه خۆیی هه ڵبێت و هاوشێوه ی گه النی دونیا بگه ینه ئه و مافه

سروشتیه .له چه ند رۆژی رابردودا جێگری سه رۆكی هه رێمی كوردستان و چه ند په رله مانتارێكی كوردستان له گه ڵ چه ند كۆنگرێس����مانێكی ئه مریكایی دیدارمان سازدا له گۆڕینه وه ی بیروراكاندا خودی كۆنگرێس����مانه كان ئاماژه یان به وه دا كه بابه تی ده وڵه تی كوردس����تان، جێگ����ه ی گفتوگۆیه ك����ی گه رمه له نێو كۆنگرێس����ی ئه مری����كاو كۆنگرێس����مانه كان و ناوه نده كان����ی تر. هه ر له و باره ش����ه وه نوێن����ه ری ویالیه تی ئۆیاوا كه له گه وره ترین ویالیه ته كان����ی ئه مریكایه )ویالیه تی ئۆیاوا به وه ناسراوه كه هه ر كاندیدێكی سه رۆكایه تی ل����ه و ویالیه ت����ه هه ڵب����ژاردن ببات����ه وه چانس����ی سه ركه وتنی سه راسه ریی له واڵتدا مسۆگه ر ده كات(. باسی ئه گه ری هاتنی بوشی سێیه می كرد بۆ سه ر حوكم و له گه ڵیشدا هیوای خواست قۆناغی سێیه می پێشكه وتن و گۆڕانكاریی له پێگه و مافی چاره نوسی

كوردو كوردستان له و ماوه یه دا بێته دی .

باڵه خان���ه ی په رله مان���ی هه رێمی کوردس���تان جێگایه ك���ی تایبه ته. په رله مان هه ڵگری کۆمه ڵێک له یاده وه ری جیاوازو س���یمبولی پ���ڕ ئاماژه یه بۆ خه ڵكی کوردستان. وه ك زۆر جێگای تری دونیای پاش کۆڵۆنیال؛ ئه م باڵه خانه یه له سه رده می رژێمی پێشودا دروستکراوه. ئه فسوس گه ر واڵتێکی وه ك به ریتانی���ا له پ���اش خۆی سیس���ته می په رله مانی وێستمینس���ته ری به جێهێش���ت؛ به نمونه له هیندو ئایرله ن���داو زۆر جێگای ت���ر، به پێچه وانه وه رژیمی پێش���وی عێراق مۆدێلێک���ی نادیموکراتی بۆ ئێمه به جێهێشت. پاش ڕاپه رینه شکۆداره كه، په رله مان ده بێته جێگای نوێنه ران���ی هه ڵبژێردراوی خه ڵكی کوردس���تان. له و رۆژگاره وه هه تا ئه مڕۆ په رله مان ده بێت���ه جێگایه ک���ی پڕ بای���ه خ له خه یاڵ و دیدی زۆرینه ی خه ڵكی کوردس���تاندا. ب���ه اڵم په رله مان ش���ێوازێک وه ك په رله م���ان جێگای���ه ك و وه ك له پیاده كردن���ی حکومڕان���ی دو ش���تی زۆر دورن له یه كه وه. له رۆژهه اڵتی ناوه راس���ت نه رێت نیه که په رله مان سه روه ر بێت. به ڵکو هه میشه سه روه ری له بازنه یه كی ته سکی دور له خه ڵكدا قه تیس ماوه. ئ���ه م نه ریته دایکی قه یرانه یه ك له دوای یه که كانی ناوچه كه یه. په رله مان وه ك ده زگایه كی نوێ، له ناو کایه ی سیسته می سیاسی کوردیدا، هێشتا به پێی پێویست نه یتوانیوه به کارو ئه رکی خۆی هه ستێت. رۆڵی په رله مان وه ک ده زگایه كی چاالک له سه رده می هاتنه ئارای ئۆپۆزسیونی ڕاسته قینه دا کارابو. بێ ئۆپۆزسیون و نه ریتی ئۆپۆزسیونی په رله مان رۆڵی

په رله مانی خۆی پێ فه راهه م ناکرێت.ئێس���تا په رله م���ان له قۆناغێک���ی جودادای���ه. له کاتێکدا بنکه فراوان���دا په رله مان له حکومه تێکی به فه رمی ئۆپۆزس���یونی تیادا نابێت، به اڵم نابێت ببێته جێ���گای تاك ڕاو، تاکه دی���د. گه ر ئه رکی ئۆپۆزسیون ئه وه یه که دیدێکی جودا، یان دیدێکی له بیرکراو به رچاوبخات، ئه وا له په رله مانی ئێستای هه رێمدا؛ چه ندین ڕاو دی���دی جیاواز دێنه ئاراوه و هه موی���ان به هەن���د وه رده گیرێن. ئ���ه وه ی مایه ی ش���انازییه که ئۆپۆزس���یون بون بوه ته به ش���ێک له که لتوری سیاس���ی هه رێم. ده كرێ���ت بڵێین که ئه گه ر له بونی ئۆپۆزس���یوندا ده نگ ده بیس���ترێت؛ به اڵم زۆرج���ار گوێی لێناگیرێت، ئه وا له په رله مانی ئێس���تادا هه مو ده نگێک به شایسته ی گوێ لێگرتن ده زانرێ���ت. ئه مه ل���ه و دی���د ەوە هاتوەته بون که

کرۆکه كه ی بریتیه له ده نگێکی زیاتر، دیدێکی زیاتر، له ئه نجامدا پاش���خانێکی ده وڵه مه ند بۆ بڕیاردان. ئه وه ش���ی گرنگه ئه وه یه که هه میشه بڕیار بڕیاری هه موانه، به هه ماهه نگی، نه ك بڕیارێکی سه پێنراو. ئه م هه ماهه نگی و س���ازانه، له نێ���وان هێزو الیه نه جیاوازه كان���ی هه رێمی کوردس���تاندا، بۆ قۆناغی له روبه ڕوبونه وه ی سه ختیه كانیدا، ئێستای هه رێم،

زێده گرنگه. ئه م خوله ی په رله مانی کوردستان له سه رده مێکی پ���ڕ له قه یراندا ده س���تیپێکرد: قه یران���ی دارایی و قه یران���ی جه نگ، هه ره مه ترس���یدارترینیان بون. ئه مانه س���ه رباری قه یرانه له مێژینه و قوڵه کانی ناو کایه ی سیاسه ت و حکومداری له هه رێم. له سه رده می قه ی���ران و جه نگ���دا رۆڵ���ی په رله م���ان ده گۆڕێت. په رله مانی کوردس���تان له م خوله یدا به پێچه وانه وه زیات���ر کاراو چ���االک ب���وه. له روبه روبون���ه وه ی دوژمنان���ی کوردس���تاندا ژماره یه ك���ی به رچ���اوی نه وه کانی کوردستان گیانیان له ده ستدا. زۆرینه ی زۆری ئه م ش���ه هیدانه له و چینانه ی ناو کۆمه ڵگای کوردستانن که په رله مان ئه رکیه تی نوێنه رایه تیان بکات، نه هێڵێت په راوێز بخرێن و هه روه ها حکومه ت به ئاراس���ته ی خزمه ت���ی زیاتری ئه وان ئاڕاس���ته

بکات.مه ترس���ی و قه یرانه کان زۆر وانه ی���ان پێگوتین، که ده بێت ببنه بناغه ی نوێکردنه وه ی سیس���ته می

له کوردس���تاندا. ئابوری و سیاس���ی و کۆمه اڵیه تی سه رۆکایه تی په رله مانی کوردستان، به هه ماهه نگی له گ���ه ڵ هه م���و الیه نه کان���دا، ئامانجیه تی که هه ر س���ێ بواری: سیاس���ی )به تایبه تی ده س���تور(، ئابوری )به تایبه ت���ی که رتی نه وت و گاز( هه روه ها کۆمه اڵیه تی )به تایبه تی دادپه روه ری کۆمه اڵیه تی( ببنه پایه سه رەکیە كانی ستراتیژی کاری داهاتوی خۆی. دیاره ئه مه به مانای ئه وه نیه که ته نها هه ر ئه م سێ بواره جێگای بایه خن، به ڵکو له چاککردنی ئه م س���ێ بوار ه وه بناغه ی چاککردنی که رته کانی

تریش ده سازێن.گومان له وه دا نیه که هه مو که رته كانی حکومڕانی پێک���ه وه گرێدراون، بۆ نمونه: یه كخس���تنی هێزی پێشمه رگه په یوه ندی ڕاسته وخۆی هه یه به چۆنێتی حوکمڕانیی که رتی نه وته وه، هه روه ها س���ه روه ریی

یاساو که رته كانی تر. له کاتێکدا په رله مانی چاالک ئاماژه یه به دیموکراسی ته ندروست، له هه مانکاتدا پیاده كردنی دیموکراسی، به مانای به خشینی ده سه اڵت به خه ڵكی، پێویستی به هێنان���ه ئ���ارای ده زگاو سیس���ته م و ده رفه ته. هەروەها به بێ ش���ه فافیه ت دیموکراس���ی مه حاڵه چونک���ه به بێ ش���ه فافیه ت هاواڵتی���ان زانیاریان نابێ���ت و به ب���ێ زانیاری ک���ه س له س���ه ر بنه مای ته ندروس���ت به پیاده كردنی ده سه اڵت هه ڵناسێت، به اڵم کارێکی وه ك شه فافیه ت پێویستی به هێنانه

ئ���ارای ده زگای���ه. ده زگایه ک���ی وه ک س���ندوقی داهات���ه كان بنه مایه كی پێویس���ته، ب���ۆ نمونه بۆ ش���ه فافکردنی که رت���ی دارایی له هه رێ���م. هه مان شێواز بۆ که رتی دادوه ری و سه ربازی و ئاسایشیش پێویس���ته. په رله م���ان گه رچ���ی له ب���ه ر هۆکاری هه ماهه نگی سیاس���ی له ده ستبه كاربونی دواکه وت، به اڵم له کاره كانی دو خولی یاس���ادانانی پێشویدا

قه ره بوی ئه و کاته به فیڕۆچوه ی کرده وه. که پێده نێینه ساڵێکی نوێ، به ئاگاین که ساڵێکی پ���ڕ له قه یرانمان به ڕیک���رد، ب���ه اڵم له هه مانکاتدا قەیرانەکان ده رفه تی زۆریان ڕه خس���اند بۆ ساڵی نوێ. ئه و وانه گرنگه ی فێربوین ئه وه یه که ئه گه ر پێکهاته سیاسیه كانی هه رێم به رژه وه ندیی خه ڵک و کوردس���تان بخه نه س���ه ر هه مو به رژه وه ندیه کان و له دیدی نیشتمانیه وه به ئه رکه کانیان هه ستن؛ ئه وا ده توانرێت ترس���ناکترین قه یران وه ربگێڕدرێت بۆ ده رفه ت. ئه مه ده كرێت ستراتیژی ساڵی داهاتومان بێت: چۆن قه یران���ه كان بکه ینه ده رفه ت. هه رێمی کوردس���تان له قۆناغێک���ی بێ ئه ن���دازه گرنگدایه له مێژوی���دا، تایبه تمه ندیه كانی هه رێم و روداوه كانی ناوچه كه، کوردستانیان بردوه ته چه قی ستراتیژی زۆر له هێ���زه بڕیارده ره كانی جیهان و ناوچه كه. بۆ سودبینین له م ده رفه ته پێویسته په رله مان چه قی بڕیاره كان بێت، هه تا له ڕێگایه وه به س���ودی هه مو

خه ڵكی کوردستان بشکێته وه. له س���اڵی 2015دا هه رێمی کوردستان له به رده م دوڕیانێکی گرنگدایه یان پاشه کش���ه بۆ دواوه یان به ره وپیشچون و وه رچه رخانی مێژویی. له ڕابوردودا ک���ورد که مترین س���ودی له ده رفه ت���ه کان بینیوه، هه میشه هۆکاری س���ه ره كیش ئاماده نه بونی کورد بوه له ناوخۆیدا بۆ س���ودوه رگرتن له ده رفه ته كان. ملمالن���ێ ناوه كیه كان و ش���ێوازه كانی مامه ڵه كردن له گه ڵیدا زیانی کوش���نده یان له گه شه ی سیسته می سیاسی داوه له هه رێم. شه ڕو نه یاری و ملمالنێ وه ک ش���ێوازی مامه ڵه كردن هه موان تیایدا دۆڕاو بون. شه ڕی ناوخۆو پاش���هاته كانی که له دو ئیداره ییدا خۆی ده بینێته وه، هه تا ئه مڕۆ سیسته می سیاسی و کۆمه ڵ���گای کوردی به ده س���ت پاش���هاته کانیه وه ده ناڵێنێ���ت. یه کب���ون و پێکه وه بون���ی هێزه كانی کوردس���تان له ڕێگای دیموکراسی و ده زگاو یاساوه ده بێ���ت ک���ه په رله مان رۆڵی س���ه ره كی ده بینێت له هاتنه ئارایاندا. ئه گه ر کوردس���تان له ناوه وه به م ئاڕاسته یه دا هه نگاوبنێت ئه وا زه مینه ده سازێنێت بۆ چنینه وه ی زۆرترین د ه ستکه وت له و پشتیوانیه نێوده وڵه تیه ی که بۆ کورد هاتوه ته ئاراوه. ئێستا زه مینه له ئارادایه ب���ۆ ئه وه ی هه رێم ببێته خاوه ن سیسته مێکی جیاواز له سیسته مه کانی تری ناوچه كه، جیاواز له ش���ێوازی به ڕێوه چون، له چاره سه رکردنی ته نگ���ه ژه کان. له ڕوبه روبون���ه وه ی ناکۆکی���ه كان ئ���ه م جیاوازی���ه نه ك ته نه���ا جیام���ان ده كاته وه له سیس���ته مه پ���ڕ له قه یرانه کانی ت���ری ناوچه كه؛ به ڵکو ناس���نامه یه کی تایبه تمان پێده به خشێت که ده بێته کارتی ناس���ینمان له جیهاندا به شێوازێکی ئه رێنی که کلیلی س���ه رکه وتنمان ده بێت به س���ه ر

نه یاره کانماندا.

ئا: ه���ان��ا چۆمانی

بڕیارە پەرلەمانی كوردستان پرۆژەیاسایەكی تایبەت بەسندوقی داهاتە نەوتیەكان پەسەند بكات،

بەوەش سەرجەمی خەرجی و داهاتەكانی تایبەت بەسوتەمەنی لەو سندوقە دابنرێن و ئەو سندوقەش لەرێی دەستەیەكی تایبەتەوە سەرپەرشتی بكرێت

بەمەبەستی ئاگاداربون لەسەرجەم خەرجی و داهاتەكانی پڕۆژە نەوتیەكان، كە وه ک ده ڵێن "تاكو

ئێستا داهات و خەرجی لەبارەی نەوت و گرێبەستە نەوتیەكانەوە به ڕونی دیار نیە".

رێ���واس فایەق ئەندام���ی پەرلەمانی كوردس���تان لەفراكس���یۆنی س���ەوز به ئاوێنه ی راگه یان���د که "ئەو پڕۆژەیاس���ایە گرنگی تایبەتی هەیە بۆ هەمو خەڵكی كوردستان چونكە تاكو ئێستا كەس نازانێ�ت داهاتە نەوتیەكان بۆ كوێ دەچن و چیان بەس���ه ردێت؟ بۆیە ئەو سنوقە دەتوانێت خەڵك و پەرلەمانیش لەو داهات و

خەرجییە نەوتیانە ئاگادار بكاتەوە". ناوبراو ئاماژه بۆ ئ���ه وه ده کات که وا بڕیار بو پێش كۆتاییهاتنی خولی گرێدانی دوەم، ئەم پڕۆژەیاس���ایە بگاتە بنبەس���ت و كارەكانی تەواو بێت، بەاڵم بەهۆی رێكنەوكەوت���ن لەنێ���وان لیژن���ەكان سەرپەرش���تی كردن���ی ئەو س���ندوقە دواكەوت، ئه و وت���ی "نەده بو وا دوابكەوێت، چونكە پێویس���تە الیەنەكان لەخەمی ئەوه دا بن كە چۆن ئەو پارەیە هی میللەتە لەكوێییەو چۆن خەرجدەكرێت و بۆ كوێ دەچێت؟ بەالم ئێستاش لەنێوان لێژنە پەیوەستدارەكان كێشە هەیەو بەتەواوی

نەگەیتشوینەتە رێككەوتن، بۆیە وا دواكەوتوە".

وتیشی "هەرچەندە لێكتێگەیشتنیش هەیە لەنێوان الیەنەكان و هەنگاوەكان بەره و ئاراس���تەیەكی باشن، بەالم هێواش���ە، پێویس���تە پەل���ه ی لێبكرێت، چەند بەربەرس���تێكیش هەیە لەبه ردەم یاس���اكە كە ئەبێت بە لێكتێگەیش���تن چارەس���ەر بكرێت چونكە ئەوەی ب���ەالی ئێمەوە گرنگە ئەوەیە كێ سەرپەرش���تی ئەو سندوقە دەكات؟ لەژێر چاودێری كێ دەبێت؟ چونكە ئەگ���ەر لەژێر دەس���ه التی پەرلەمان نەبێ���ت كەواتە ئێمە هیچمان نەكرد، ئێمە ئەمانەوێت ئەو س���ندوقە داهات و خەرجیەكان بۆ میللەت دەربخات بزانێت چی لێەبەس���ردەێت و بۆ كوێ دەچێت؟ ئەگەر دەستەیەك دروس���تكراو وەك ئێس���تا لەژێر چاودێری ئێمە نەبو كەواتە یاس���اكە بایه خێكی نابێ���ت، بۆیە ئێمە هەمو هەوڵێك دەده ین كە لەژێر چاودێری پەرلەماندابێت".

س���ندوقی داهات���ە نەوتی���ەكان یەكێك���ە لەپرۆژە گرنگەكان���ی ئەم خولەی پەرلەمان، ئەگەر پەس���ەند بكرێت و وەك خ���ۆی بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە،

ده سه اڵتی پەرلەمان به کارده هێنرێت بۆ چاودێریكردنی حكوم���ەت و پەرلەمانتارانیش لەس���ەرجەم خەرجی و داهاتەكانی نەوت لەهەرێمی كوردستان ئاگادار دەبن، بەو شێوەیەش دەتوانرێت ش���ەفافانە مامەڵە لەگەڵ

پرسەكانی نەوت بكرێت له كوردستان.فرس���ەت س���ۆفی ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەفراكس���یۆنی زەرد به ئاوێنه ی راگه یاند که یاس���اكە گەیتش���وه تە قۆناغی كۆتایی و هیچ كێشەیەكی نیە، هەر لەگ���ەڵ كۆتایی هاتنی م���اوەی خولی گرێدانی دوەم و دەستپێكردنی خولێی نوێی پەرلەمان یاساكە

دەچێتە هۆلی پەرلەمان و دەنگی بۆ دەدرێت.ئه و وتی "راس���تە هەندێك كۆسپ هەیە لەبەردەم یاس���اكە، بەاڵم لێكتێگەیشتنی باشیش هەیە لەنێوان لێژنەكان و الیەنەكان بۆیە لەو باوەڕه دا نیم یاس���اكە

زیاتر دوابكەوێت".ناوبراو جه غت له وه ده کات که بڕیار بو پێش سەری ساڵ یاساكە تەواو بێت و بڕواتە پەرلەمان، بەاڵم ئەوە

نەكرا لەبەر چەند رەخن���ەو تێبینیەك، چونكە ئەوە بابەتێك���ی گرنگەو پەیوەندی بەهەم���و تاكێكی ئەم هەرێمەوە هەیە، ئه و وت���ی "نابێت پەلەی لێبكرێت، نەوەك ش���تێك بكرێت لەبەرژەوەندی گشتی نەبێت، ئ���ەوەی گرینگە هەمو الیەنەكان لەس���ەری كۆكن كە س���ندوقەكە هەبێت و س���ەرجەم داهات و خەرجیەكان لەوێدا بن لەژێر چاودێری دەس���تەیەك یان الیەنێكی دیاركراو ك���ە پەرلەمان دیاریب���كات، چونكە ]ەبێت ئاگای لەت���ەواوی وردەكاریەكانی ئەو س���ندوقە بێت

بەخەرجی و داهاتەوە".ئه مه له کاتێکدایه وه ک ده رده که وێت یەكێك لەكێشە هەرە س���ەره كیەكان و پێكنەهات���ن لەنێوان الیەنەكان

ئەوەیە كێ سەرپەرشتی ئەو سندوقە دەكات؟ب���ه الی ش���ێركۆ ج���ەودەت ئەندام���ی پەرلەمانی كوردس���تان لەفراكس���یۆنی یەكگرتو ئه مه پرسیاره بنه ڕه تییه که یه ، ئه و به ئاوێنه ی راگه یاند که "هەندێكیان دەڵێن دەبێت لەژێر چاودێری پەرلەمان بێت، بەشێكی تری���ان ده ڵێن دس���ەتەیەك لەس���ەرۆكایەتی هەرێم، بەشێكی تریان دەڵێن دەبێت دەستەیەكی تایبەتی بۆ پێكبهێنرێت، بۆیە یاس���اكە دواكەتوە، ئەگەرنا دەبو تاكو ئێستا یاساكە پەسەندبكرایە، چونكە هەرچەند زیات���ر دوابكەوێت ئەوا زیاتر ناڕونی دەبێت لەداهات و

خه رجییه نەوتیەكان".وتیش���ی "ئەم س���ندوقە گرنگەیەك���ەی لەوەدایە که داهات���ە نەوتی���ەكان دیاری���دەكات، چونكە تەنها پەیوەس���تە بەداهاتە نەوتیەكان، ئەوكات داهاتەكانی تریش بەدیاردەكەون وەك گومرگەكان و باجی ناوخۆ، ئەوكات تا رادەیەك ش���ەفافیی دەبێت لەداهاتەكان و

خەرجیەكانی تایبەت بەنەوت".

له‌په‌رله‌مانه‌وه‌

گۆشه‌یه‌کی‌تایبه‌ته‌‌په‌رله‌مانتاران‌ده‌ینوسن

parlaman.awene@gmail.com

د. یوسف محه مه د سادقسه رۆکی په رله مانی کوردستان

له ساڵی 2015دا هه رێمی کوردستان

له به رده م دوڕیانێکی گرنگدایه یان

پاشه کشه بۆ دواوه یان به ره وپیشچون و

وه رچه رخانی مێژویی. له ڕابوردودا کورد که مترین سودی

له ده رفه ته کان بینیوه

له کاتێکدا په رله مانی چاالک ئاماژه یه به دیموکراسی

ته ندروست، له هه مانکاتدا پیاده كردنی دیموکراسی،

به مانای به خشینی ده سه اڵت به خه ڵكی، پێویستی به هێنانه

ئارای ده زگاو سیسته م و ده رفه ته

یەكێك لەكێش���ە هەرە س���ەره كیەكان و پێكنەهاتن لەنێوان الیەنەكان ئەوەیە كێ سەرپەرشتی ئەو سندوقە

دەكات؟ په رله مان یان سه رۆکایه تی هه رێم؟

تایبه‌ت(461( سێشه ممه 662015/1/13

ویکیلیکس 2007

ئا: هاوكار حسێن

عه لی باپیر به نهێنی داوای له ئه مریكییه كان كردوه كه پێویسته په كه كه له چه ك

دابماڵرێت به وپێیه ی "سه رچاوه ی مه ترسییه "، له هه مان كاتدا ناوبراو پێیوایه

ئه نسار سوننه و ئه نسار ئیسالم كه به دو گروپی تیرۆریستی الی ئه مریكییه كان

ناسراون، هه ڕه شه ی "سه ره كی " دروست ناكه ن. به پێی زانیارییه كانی

ئه مریكاش، كۆمه ڵی ئیسالمی له سااڵنی ئۆپۆزسیۆنبونیدا مانگانه بڕێك پاره ی

دیارینه كراوی له پارتی و یه كێتی وه رگرتوه .

به پێی به ڵگه نامه یه كی نهێنی ویكیلیكس، كه ئاوێن���ه ده قه كه ی ك���ردوه به كوردی ، له كۆبونه وه یه كی تایبه تدا له گه ڵ به رپرس و عه لی له عێراق، ئه مریكا دیپلۆماتكاره كانی باپیر ئه میری كۆمه ڵی ئیسالمی كوردستان باس���ی له وه كردوه كه "هیچ ئیسالمییه كی تون���دڕه وی دی���ار له هه رێمی كوردس���تاندا نیه ، ب���ه اڵم پارتی كرێكارانی كوردس���تان )په كه ك���ه ( و پارتی ژیانی ئ���ازاد )پژاك( له چه ك پێویسته سه رچاوه ی مه ترس���ین و دابماڵرێ���ن"، له به رامب���ه ردا ئه مریكییه كان نوس���یویانه :)به اڵم عه ل���ی باپیر ئه نس���ار س���وننه و ئه نس���ار ئیس���الم به هه ڕه شه ی "س���ه ره كی " نازانێت. له كاتێكدا ئه ندامانی بزوتنه وه ساڵی 2001 ریزه كانی حزبه كه یان جێهێش���ت و په یوه ندییان ك���رد به و گروپه سه ربه كه )ئه نساره كان( تیرۆریستیانه وه

ئه لقاعیده ن(.ل���ه و به ڵگه نامه یه دا ك���ه مێژوه كه ی بۆ ئه مریكیه كان س���اڵی 2007، ده گه ڕێته وه ، ئاماژه یان به وه كردوه كه "كۆمه ڵی ئیسالمی مانگانه بڕێك پ���اره ی دیارینه كراو له پارتی دیموكراتی كوردس���تان و یه كێتی نیشتمانی س���كااڵی باپیر وه رده گرێت. كوردس���تان ئه وه ی ك���رد كه حزبه كه ی هیچ بودجه یه ك له په له رمانی كوردستان وه رناگرێت. )به اڵم راپۆرتێك���ی رۆژنامه وان���ی ئام���اژه ی به وه كردوه كه كۆمه ڵی ئیسالمی سااڵنه نزیكه ی 120 هه زار دۆالر له په رله مانی كوردس���تان

وه رده گرێت(".دركاندنی ئ���ه و زانیارییانه له كاتێكدایه ، هه ر له و كۆبونه وه یه دا باپیر به به رپرس���انی ئه مریكای راگه یاندوه ، "گه نده ڵی گه وره ترین كێش���ه یه كه روب���ه ڕوی حكومه تی هه رێم ده بێت���ه وه و ئه گ���ه ر یاس���ای ش���ه ریعه ت بچه س���پێت، ئ���ه وا رێگه ده گیرێ���ت له وه ی به رپرسان پله وپۆستی حكومی به كاربهێنن

بۆ به رژه وه ندی تایبه تی ".له به ش���ێكی دیك���ه ی به ڵگه نامه ك���ه دا، رونكردنه وه ی داوای ئیس���المی كۆمه ڵ���ی ده ستگیركردنی له س���ه ر كردوه له ئه مریكا ئه ندامێكی���ان به ن���اوی جومع���ه محه مه د ئه حمه د كه رۆژی 12ی ئابی 2007 له نزیك به غداده س���تگیركراوه و 600 ه���ه زار دۆالری پێبوه . كۆمه ڵی ئیس���المیش رایده گه یه نێت ك���ه ناوبراو "به ش���ێوه یه كی ش���ه رعی ئه و كۆكردوه ته وه و له ئه ندامانی���ان پاره ی���ه ی كڕین���ی دراوو ئاڵوگ���ۆڕی به مه به س���تی

كه لوپه لی ئاسایی له به غدا بوه ".

باپیر س���كااڵی قوربانییه كانی حزبه كه ی ده گه یه نێت���ه ئه مریكا و ده ڵێ���ت، "ئه مریكا له س���اڵی 2003 له خورم���اڵ،43 ئه ندام���ی كۆمه ڵ���ی كوش���ت و 100 كه س���ی دیكه ی برینداركرد. ئه مه ش وای له پارتی و یه كێتی كرد واهه س���تبكه ن كه مۆڵه تی���ان پێدراوه ب���ۆ ده س���تگیركردنی ئه ندامان���ی كۆمه ڵی باره گاكانی���ان، داخس���تنی ئیس���المی و سه دامیان گه یشتن و ئه مریكییه كان كاتێك

روخاند".

ده قی به ڵگه نامه كه :07BAGHDAD3252_a : ئای دی

باب���ه ت: كۆبونه وه له گ���ه ڵ عه لی باپیر، سه ركرده ی كۆمه ڵی ئیسالمی كوردستان

ئه مری���كا باڵیۆزخان���ه ی س���ه رچاوه : له عێراق

به روار: 28ی ئه یلولی 2007پۆلێن: زۆرنهێنی

پوخته :بانگه شه ی كۆمه ڵی ئیسالمی كوردستان ئ���ه وه ده كات كه وه ك پارتێكی ئیس���المی كارده كات. كوردستاندا له هه رێمی میانڕه و كۆمه ڵ چاالكانه خه ریك���ی به ئه ندامكردنی پش���تیوانی خوێندكاران���ه و گه نج���ان و له شه ریعه ت ده كات. ئه میری كۆمه ڵ لۆمه ی پێكهات���ه ی میدی���ا و حزب���ه عه لمانیه كان و حكومه تی هه رێم ده كات بۆ ئه و ناعه داله تی و له زیادبوندایه و ب���ه رده وام گه نده ڵییه ی كه هه م���و الیه ك���ی كۆمه ڵگ���ه ی گرتوه ته وه . ئه و بڕواش���ی وایه كه ئه مریكا پێویس���ته جیاوازیی بكات له نێوان پارته ئیس���المییه

ئیس���المییه كاندا و توندڕه وه میانڕه وه كان و ره چ���اوی زیات���ری هه س���تیاری كولتوریی له ژینگ���ه ی عێراق���دا بكرێت و پش���تیوانی له گرنگترین ئ���ه و مافانه ی مرۆڤ بكات كه بانگه ش���ه ی بۆ ده كات. سه ره ڕای ئه وه ش، كۆمه ڵی ئیسالمی داوای ئازادكردنی یه كێك له ئه ندامان���ی ده كات كه له الیه ن هێزه كانی هاوپه یمان���ان له عێراق گی���راوه . دیداره كه هه ندێ���ك زانیاری كه می تێ���دا ئاڵوگۆڕكرا حكومه ت���ی سیاس���ه ته كانی له ب���اره ی هه رێم���ه وه ، ب���ه اڵم ئه و باسوخواس���انه ی له الیه ن كۆمه ڵی ئیسالمییه وه هاتنه پێشه وه سه باره ت به و بۆچونه بون كه هه ردو حزبی بااڵده س���ت )پارتی و یه كێت���ی ( به ته واوی ئاماده نین بۆئه وه ی به شێوه یه كی دیموكراتی مامه ڵ���ه له گه ڵ ئۆپۆزس���یۆنی سیاس���یدا بكه ن. هه روه ها ئه وه ش ئاش���كراده كه ن كه وه ڕه سبونی حكومه تی هه رێم به ده ست پارته فه رمانڕه واكان���ی كورده وه گه یش���توه ته وه به حكومه ت���ی ئه مریكا، ك���ه وێنه ی ئه و دو حزبه له ساڵی 2003ه وه له به رچاوی گروپی گه نجان و ئۆپۆزس���یۆندا، توش���ی داخوران

بوه .پاشخان:

له رۆژی 15ی ئه یلولی 2007، به رپرسانی ئه مریكا له تیمی ئاوه دانكرده وه چاویانكه وت به عه لی باپیر، ئه میری كۆمه ڵی ئیس���المی كوردس���تان له ئۆفیسه كه ی خۆی له هه ولێر، ئه مه ش دوای كۆبونه وه یه كی پێشتر دێت. س���اڵی 2003 باپی���ر له الی���ه ن هێزه كانی ئه مریكاوه ده ستگیركراو 22 مانگ له زیندان مایه وه ، كه ئ���ه و له كتێبی "ئه ش���كه نجه و

زین���دان"دا باس���ی كردوه و نوس���خه یه كی له كتێبه كه ی به ئیمزاك���راوی پێداین. عه لی باپیر هێش���تا س���وره له س���ه ر ئه وه ی كه له ساڵی 2003، ئه مریكا نه یتوانی درك به وه بكات كه ئه و به ش���ێك بوه له ئۆپۆزسیۆن

له دژی سه دام حسێن.بونی كۆمه ڵی ئیسالمی

عه لی باپیر ئه ندامانی كۆمه ڵی ئیسالمی به نزیكه ی 100 ه���ه زار ئه ندام مه زه نده كرد، كه ش���ه ش له وان���ه ئه ندام���ی په رله مانی له په رله مانی یه كێكیش���یان كوردس���تانن و عێراق���ه . ئه م حزب���ه 9 مه ڵبه ن���د و پێنج كۆمیت���ه ی هه یه له سه رتاس���ه ری هه رێمی كوردس���تان و كه ركوكدا. باپیر باسی له وه ك���رد ك���ه كۆمه ڵ���ی ئیس���المی رێبازێكی ئیس���المی گرتوه ته به ر كه نه س���ه له فیه و نه سۆفیگه ری، هه روه ها حزبێكی میانڕه وه ل���ه روی سیاس���ی و ته فس���یركردنی فكری

ئیسالمیدا.ئیس���المی كۆمه ڵ���ی وت���ی ، باپی���ر له گه ڵ په یوه ندییه كانی خ���ۆی ده پارێزێت حزبه سیاس���ییه كانی دیكه ی كوردس���تانی عێ���راق. عه ل���ی باپی���ر خ���ۆی به دورگرت له باس���كردنی سیاس���ه ته كانی سه ركرده ی كۆچكردوی بزوتنه وه ی ئیسالمی كوردستان، عه ل���ی عه بدولعه زیز هه ڵه بجه ی���ی . )باپیر بۆخ���ۆی ئه ندامێكی پێش���وی بزوتنه وه ی ئیس���المییه (. كۆمه ڵی ئیس���المی مانگانه بڕێك پاره ی دیارینه كراو له پارتی دیموكراتی كوردس���تان و یه كێتی نیشتمانی كوردستان وه رده گرێت. باپیر سكااڵی ئه وه ی كرد كه حزبه ك���ه ی هیچ بودجه ی���ه ك له په له رمانی

كوردستان وه رناگرێت. )تێبینی : حزبه كانی دیك���ه ش هه مان س���كااڵیان هه ب���و، به اڵم راپۆرتێك���ی رۆژنامه وان���ی ئام���اژه ی به وه كردوه كه كۆمه ڵی ئیسالمی سااڵنه نزیكه ی 120 هه زار دۆالر له په رله مانی كوردس���تان

وه رده گرێت(.راكێشانی گه نجان و نه هێشتنی گه نده ڵی

باپی���ر وت���ی ، هاوش���ێوه ی یه كگرتوی ئیسالمی كوردس���تان، كۆمه ڵی ئیسالمیش بایه خ���ی تایبه ت به گه نج���ان و خوێندكاران ده دات. كێش���ه ی س���ه ره كی له كوردستانی عێراق نه بونی گه شه پێدانی رۆحییه به گه نجان كه باپیر ده یبه ستێته وه به حكومه ت و پارته سیاسییه بااڵده سته كان و میدیای عه لمانی. باپیر به به رپرس���انی ئه مریكای راگه یاند، گه نده ڵی گه وره ترین كێش���ه یه كه روبه ڕوی حكومه تی هه رێم ده بێته وه و ئه گه ر یاس���ای شه ریعه ت بچه س���پێت، ئه وا رێگه ده گیرێت پله وپۆس���تی حكومی به رپرس���ان له وه ی به كاربهێنن ب���ۆ به رژه وه ندی تایبه تی . ئه و وتیشی ، رێبازی ئیس���الم داواده كات هه مو به رپرسان له هه ر ئاستێكدا بن، سه رچاوه ی داهات���ی خۆی���ان ئاش���كرابكه ن، ئه مه ش هه نگاوێك���ه بۆئه وه ی ش���ه فافیه ت هه بێت

له خه رجی گشتییدا. په یامه كانی بۆ ئه مریكا:

عه لی باپیر چه ند لێدوانێكی دیكه ی هه بو بۆ تێگه یشتنی ئه مریكا له كۆمه ڵی ئیسالمی و

حكومه تی هه رێم و عێراق كه ئه مانه بون:- ئه مریكا 43 ئه ندامی كۆمه ڵی كوشت و 100 ی دیك���ه ی برینداركرد له س���اڵی 2003 له خورم���اڵ. ئه مه ش وای له پارتی و یه كێتی

كرد واهه س���تبكه ن كه مۆڵه تی���ان پێدراوه ب���ۆ ده س���تگیركردنی ئه ندامان���ی كۆمه ڵی كاتێك باره گاكانیان، داخستنی ئیسالمی و ئه مریكییه كان گه یشتن و سه دامیان روخاند. یه كێتی و پارتی به ناوی ئه مریكاوه به رده وامن له هێرشكردنه س���ه ر ئه ندامان���ی كۆم���ه ڵ. له زیندانه كانی ه���ه ن ئه نداممان چه ندی���ن چاوه ڕوان���ی ك���ه كوردس���تان هه رێم���ی تۆمه ته كانیانن و ئه شكه نجه ده درێن به هۆی

باوه ڕبونیان به ئیسالم. - پێویس���ته ئه مریكا گوش���ار بخاته سه ر حكومه ت���ی هه رێم تا ئ���ازادی زیاتر بداته

گروپه ئۆپۆزسیۆنه كان.- ئه مری���كا پێویس���ته جیاوازی���ی بكات له نێ���وان پارته ئیس���المییه توندڕه وه كان و میانڕه وه كان. هیچ ئیسالمییه كی توندڕه وی دیار له هه رێمی كوردستاندا نیه ، به اڵم پارتی پارتی كرێكارانی كوردس���تان )په كه كه ( و ژیانی ئازاد )پژاك( مه ترسی دروستده كه ن و پێویس���ته له چه ك دابماڵرێن، به اڵم عه لی باپیر ئه نس���ار س���وننه و ئه نس���ار ئیسالم به هه ڕه شه ی "سه ره كی " نازانێت. )تێبینی : ئه ندامانی بزوتنه وه س���اڵی 2001 ریزه كانی حزبه كه یان جێهێشت و په یوه ندییان كرد به و گروپه تیرۆریس���تیانه وه )ئه نساره كان( كه

سه ربه ئه لقاعیده ن(.وه به رهێن���ان ئه مری���كا پێویس���ته -له سیس���تمی په روه رده ی گش���تییدا بكات له عێراق، نه ك ته نی���ا قوتابخانه ی تایبه ت بكات���ه وه كه خزمه ت ب���ه ده وڵه مه نده كان ده كات. )تێبینی : ئه م لێدوانه ی قوتابخانه نێوده وڵه تیه كه ی هه ولێر و زانكۆی ئه مریكی له سلێمانی ده گرێته وه ، كه ئه وه ی یه كه مین هی نێچیرڤان بارزانیه و ئه وه ی دوه میشیان

ئه مریكا پشتیوانی لێده كات(.داوای یارمه تیدان

كۆمه ڵی ئیس���المی ده خوازێ���ت ئه مریكا رونكردنه وه ی هه بێت له سه ر ده ستگیركردنی ئه ندامێكی���ان به ن���اوی جومع���ه محه مه د ئه حم���ه د. ناوب���راو رۆژی 12ی ئابی 2007 ده س���تگیركرا له نزیك به غ���دا و 600 هه زار دۆالری پێب���وه . كۆمه ڵی ئیس���المی داوای ئازادكردنی جومعه ده كات و رایده گه یه نێت كه ناوبراو به شێوه یه كی شه رعی ئه و پاره یه ی له ئه ندامانیان كۆكردوه ته وه و به مه به س���تی ئاڵوگۆڕی دراوو كڕینی كه لوپه لی ئاس���ایی له به غدا ب���وه . به رپرس���انی ئه مریكا به وه وه اڵمیان دایه وه كه په یامه كه یان ده گه یه نن،

به اڵم هیچ به ڵێنێكی دیكه یان پێنه دان. كۆمێنت:

پارت���ه س���ه ركرده ی هاوش���ێوه ی ئیسالمیه كانی دیكه ، باپیر سكااڵی ئه وه ی هه بو ك���ه ئه مریكا داننانێت به به ش���داریی ئیجابیانه ی حزبه كه یدا. پشتیوانی ئه مریكا بۆ حكومه تی هه رێم و پارته بااڵده سته كان، رێگه ی به یه كێتی و پارت���ی داوه مافه كانی ئۆپۆزسیۆن و پارته بچوكه كان پێشێلبكه ن و بیانكه نه ده ره وه ی پرۆس���ه ی سیاسییه وه . حكومه تی هه رێم ناخوازێت توێژی گه نجان له ده س���تبدات كه به شێوه یه كی ره خنه ییانه بیرده كه نه وه و خواستی ئه وه یانه له وه زیاتر پاشه كه وتی ئابورییان هه بێت كه یه كێتی و

پارتی پێیانده ده ن.

ئا: شاهۆ ئه حمه د

الیه نه ئیسالمییه كانی هه رێمی كوردستان روداوه كه ی چه ند رۆژی

رابردوی پاریس به كرده وه یه كی تیرۆرستی له قه ڵه مده ده ن و پێشیانوایه

ئه وه ی رویدا "باجه كه ی ئیسالم و ره وه ندی ئیسالمی ده یده ن."

باره گای س���ه ر هێرش���ه كه ی دوای هه فته نامه ی ش���ارلی ئیبدۆ له پاریسی پایته خت���ی فه ره نس���ا و كوژرانی چه ند رۆژنامه نوسێكی هه فته نامه كه به ده ستی دو برای ئیسالمیی توندڕه و، كه دواتر ئه مانیش به ده س���تی پۆلیسی فه ره نسا كوژران���ه وه ، كاردان���ه وه كان تاهه رێمی كوردس���تان درێژبونه وه و لێره ش پارته خۆی���ان هه ڵوێس���تی ئیس���المیه كان

له وباره یه وه بۆ ئاوێنه ئاشكراده كه ن.پێش���وی ئه ندام���ی له وباره ی���ه وه

یه كگرت���وی سیاس���یی مه كته ب���ی ئیسالمی كوردس���تان، ئه بوبه كر عه لی به ئاوێنه ی راگه یاند، "ئیدانه ی ئه و كاره تیرۆرستیه ده كه م كه پێموایه باجه كه ی فه ره نسا و ئیسالمی ره وه ندی ئیسالم و خۆرئ���اوا به گش���تی ده یده ن،خزمه تی گه وره ش به ره گه زپه رس���تی له خۆرئاوا هه ندێك الوازیی له هه مانكاتدا ده كات، له دیموكرات���ه دێرینه كان���ی خۆرئ���اوا ده رده خ���ات له وه ی بتوانن پرۆس���ه ی ئاوێزانكردن���ی سیاس���ی و كۆمه اڵیه تی

له واڵته كه ی خۆیان سه ربخه ن."سه باره ت به هه ڵوێستی ئیسالمیه كانی هه رێمی كوردستانیش له سه ر روداوه كه ، عه لی وتی ، "جارێ له نزیكه وه په یوه ندی به ئیس���المیه كانی كوردس���تانه وه نیه ، ب���ه اڵم پێویس���ته ئیس���المیی بی���ری له تیرۆر و توندتیژی و خۆسه پاندن و ئه و رونبێت،به هیچ جۆرێك ش���تانه جۆره له هیچ ئاس���تێكدا ره وایه تی پێنه دات،

به ڵكو دژایه تی ب���كات، واتا ته مومژی له س���ه ر هیچ فكره ی���ه ك نه بێت ،به اڵم

ئاساییه باسی هۆكاره كان بكات".یه كگرتوی ئیس���المی كوردستان كه س���ه ده ی نه وه ده كانی له ناوه ڕاس���تی رابردو له هه رێمی كوردستان دروستبو، خۆی وه ك پارتێكی ئیسالمی میانڕه وو بێچ���ه ك ناس���اندوه ، ئ���ه وان ته نانه ت ده یانه وێ���ت خوێندنه وه یه ك���ی هێورتر بۆ دین و تێگه یشتنی ئیسالمی بكرێت و

خۆیان ده پارێزن له توندوتیژیی .

"ئه وه ی پێیوای���ه ئه بوبه ك���ر عه لی له پاری���س رویدا په رچه كردار بو، هه مو فه ره نس���ا ئه وروپا و له ن���او ئه وانه ش رونادات, له عێراق و س���وریا روده ده ن، به وه ی به ش���ێك له و گه نجانه ی ده چنه ن���او داع���ش ده یانه وێت ل���ه وێ تۆڵه

له خۆرئاوا بكه نه وه ".یه كێكی دیكه له پارته ئیسالمییه كانی كوردس���تان، كۆمه ڵی ئیس���المییه كه ئه میره كه یان به ناوی عه لی باپیر لێدوانی تایبه تی هه بو له باره ی ئه وه ی له پاریس

روی���داو پێیوابو كه ده بێت "ئیس���الم به کارده هێنێ و فک���ر فکر، له به رامبه ر له به رامب���ه ر هێز، هێز به کارده هێنێت"، ئه ندامانی حزبه كه شی پێداگری له سه ر

هه مان بۆچون ده كه ن.ن���ازم عه ب���دواڵ ئه ندام���ی مه كته بی سیاسیی كۆمه ڵی ئیسالمی به ئاوێنه ی راگه یان���د، "ئێم���ه وه ك���و الیه نێك���ی ئیس���المی له دیدێكی ئیسالمیه وه ئه وه ئه وه ی له ب���ه ر نازانین، به چاره س���ه ر ئه گ���ه ر الیه نێ���ك قس���ه ده كات یان

جنێ���و ده دات، ده بێت به قس���ه وه اڵم بدرێته وه ، ئه و ج���ۆره كارانه له مێژوی به و هاوه ڵه كان���ی پێغه مب���ه ر)د.خ( و ش���ێوه یه چاره سه رنه كراوه ، به ڵكو ئه و كاره به قه ناعه ت كراوه و هیچ په یوه ندی بنه مایه كی نیه كه له سه ر به ئیسالمه وه ئیس���المی ئه وه كراوه ،هه ر بۆیه ئه وانه كۆمه ڵێ���ك كه س���ن ده یانه وێت هه مو ش���تێك به زه بروزه ن���گ و توندوتی���ژی یه كالیی بكه نه وه ،ئێمه ش ئه و قه ناعه ته

ره تده كه ینه وه ".ئه و وتی "داواشمان هه یه له الیه نه كانی وات���ا الیه ن���ه عه لمانیه كان، به رامبه ر زۆر ئه و بابه تانه گه ش���ه ی پێده ده ن و به ش���ه وق و زۆر له راگه یاندنه كان���ه وه زه وق���ه وه باس���ی ده ك���ه ن و الیه ن���ه ئیس���المییه كان و فكری ئیس���المی پێ تۆمه تبار ده كه ن، كه ئه وانه كۆمه ڵێك گومان���ه دروس���تی ده كه ن پێویس���ته

خۆیان لێی بپارێزن".

عه لی باپیر: په كه كه سه رچاوه ی مه ترسییه و پێویسته له چه ك دابماڵرێت

ئیسالمیه كانی كوردستان: ئه وه ی له پاریس رویدا باجه كه ی ئیسالم ده یدات

ئه گه ر الیه نێك قسه ده كات یان جنێو ده دات، ده بێت به قسه وه اڵم بدرێته وه ، ئه و جۆره كارانه له مێژوی پێغه مبه ر)د.خ( و

هاوه ڵه كانی به و شێوه یه چاره سه رنه كراوه

عه لی باپیر

عه لی باپیر پێیوایه په كه كه و

پژاك مه ترسی دروستده كه ن و

پێویسته له چه ك دابماڵرێن، به اڵم ئه نسار سوننه و ئه نسار ئیسالم

به هه ڕه شه ی "سه ره كی " نازانێت

‌‌‌ئا:‌رێبوار‌ئه‌حمه‌د

پرۆژه‌‌یاسای‌‌بودجه‌ی‌‌ئه‌مساڵی‌‌عێراق‌له‌په‌رله‌مان‌خوێندنه‌وه‌ی‌‌یه‌كه‌می‌‌بۆ‌كراوه‌و‌بڕیار‌وایه‌‌تا‌په‌سه‌ند‌نه‌كرێت‌په‌رله‌مانتاره‌‌كورده‌كان‌نه‌گه‌ڕێنه‌وه‌‌هه‌رێم،‌بڕیارده‌ری‌‌لیژنه‌ی‌‌دارایش‌

ڕاپۆرتێك‌له‌سه‌ر‌پرۆژه‌یاساكه‌‌ده‌خاته‌‌ڕو‌كه‌‌چه‌ندین‌تێبینی‌‌له‌بڕگه‌و‌مادده‌كانیدا‌هه‌یه‌‌كه‌‌پێچه‌وانه‌ی‌‌رێكه‌وتنی‌‌سیاسی‌‌

هه‌رێم‌و‌به‌غدان.

ناوه‌ڕاس���تی‌‌مانگ���ی‌‌یان���زه‌ی‌‌س���اڵی‌‌راب���ردو،‌ع���ادل‌عه‌بدولمه‌ه���دی‌‌وه‌زیری‌‌نه‌وتی‌‌عێراق‌گه‌یش���ته‌‌هه‌ولێ���رو‌له‌گه‌ڵ‌هه‌ریه‌كه‌‌له‌‌نێچیرڤان‌بارزانی‌‌س���ه‌رۆكی‌‌حكوم���ه‌ت‌و‌قوب���اد‌تاڵه‌بان���ی‌‌جێگ���ری‌‌گه‌یشتنه‌‌ كۆبوه‌وه‌‌و‌ حكومه‌ت‌ س���ه‌رۆكی‌‌رێكه‌وتنێكی‌‌س���ه‌ره‌تایی،‌دواتر‌وه‌فدێكی‌‌هه‌رێم‌به‌س���ه‌رۆكایه‌تی‌‌نێچیرڤان‌بارزانی‌‌س���ه‌ردانی‌‌به‌غدی‌‌كردو‌له‌گه‌ڵ‌س���ه‌رۆك‌وه‌زیران���ی‌‌عێراق‌و‌به‌رپرس���ه‌‌بااڵكانی‌‌تر‌

كۆبونه‌وه‌.‌به‌رهه‌می‌‌كۆبونه‌وه‌كان‌رێكه‌وتنێكی‌‌لێ‌‌ئیمزا‌كرا‌كه‌‌به‌ش���ێك‌له‌خاڵه‌كانی‌‌بریتی‌بون‌له‌وه‌ی‌‌حكومه‌تی‌‌عێراق‌به‌شه‌بودجه‌ی‌‌هه‌رێم‌له‌سه‌دا‌‌17به‌ته‌واوی‌‌ره‌وانه‌‌بكات‌و‌ملیارێك‌و‌‌200ملیۆن‌دینار‌بۆ‌پێشمه‌رگه‌‌خه‌رج‌بكات‌له‌‌به‌رانب���ه‌ردا‌هه‌رێم‌رۆژانه‌‌‌250هه‌زار‌به‌رمیل‌به‌چاودێری‌‌كۆمپانیای‌‌نه‌وتی‌‌نیشتیمانی‌‌عێراق‌)سۆمۆ(‌ره‌وانه‌‌بكات،‌‌300ه���ه‌زار‌به‌رمی���ل‌نه‌وتیش‌له‌‌كه‌ركوكه‌وه‌‌به‌بۆریه‌كانی‌‌هه‌رێمدا‌هه‌نارده‌‌

بكات.پرۆژه‌یاس���ای‌‌بودجه‌ی‌‌ئه‌مساڵی‌‌عێراق‌له‌په‌رله‌مان���دا‌خوێندن���ه‌وه‌ی‌‌یه‌كه‌می‌‌بۆ‌كراوه‌و‌راپۆرتی‌‌لیژنه‌ی‌‌داراییش‌له‌‌سه‌ری‌‌ئاماده‌‌ك���راوه‌،‌هه‌ربۆیه‌‌چاوه‌ڕێ‌‌ده‌كرێت‌له‌دو‌هه‌فته‌ی‌‌داهاتودا‌پرۆژه‌‌یاس���اكه‌‌به‌‌

كه‌موكورتییه‌كانیه‌وه‌‌په‌سه‌ند‌بكرێت.ئه‌حم���ه‌دی‌‌حاجی‌‌ره‌ش���ید‌بڕیارده‌ری‌‌لیژن���ه‌ی‌‌دارای���ی‌عێ���راق‌ب���ه‌‌ئاوێنه‌ی‌‌له‌سه‌ر‌ تێروته‌سه‌لی‌‌ راپۆرتێكی‌‌ راگه‌یاند:‌پرۆژه‌‌یاس���اكه‌‌ئاماده‌‌كردوه‌‌و‌ئاراسته‌ی‌‌سه‌رجه‌م‌په‌رله‌مانتارو‌سه‌رۆكی‌‌فراكسیۆنه‌‌

كوردییه‌كانی‌‌كردوه‌.له‌راپۆرته‌كه‌ی‌‌بڕیارده‌ری‌‌لیژنه‌ی‌‌دارایی‌چه‌ن���د‌خاڵێكی‌‌گرن���گ‌له‌س���ه‌ر‌بودجه‌‌كه‌‌تایبه‌تن‌ب���ه‌‌كورد‌خراونه‌ت���ه‌ڕو،‌كه‌‌سیاس���ییه‌ن‌ رێكه‌وتنه‌‌ ئ���ه‌و‌ پێچه‌وانه‌ی‌‌

له‌نێوان‌هه‌رێم‌و‌به‌غدا‌ئیمزا‌كراوه‌.خاڵی‌‌یه‌كه‌م‌پشكی‌‌له‌سه‌دا‌17-ی‌‌هه‌رێم‌له‌‌پرۆژه‌یاس���اكه‌دا‌جێگیرك���راوه‌،‌به‌اڵم‌ئه‌وه‌ی‌‌به‌الی‌‌بڕیارده‌ری‌‌لیژنه‌ی‌‌داراییه‌وه‌‌كێشه‌یه‌‌پشكی‌‌هه‌رێم‌دوای‌‌جیاكردنه‌وه‌ی‌‌خه‌رجی‌‌سیادی‌‌له‌بودجه‌ی‌‌گشتی‌‌عێراق‌دی���اری‌‌ده‌كرێت‌كه‌‌ئه‌وه‌ش‌بڕێكی‌‌زۆر‌له‌‌بودجه‌ی‌‌هه‌رێم‌كه‌مده‌كات‌كه‌‌بڕه‌كه‌ی‌‌به‌‌

‌900ملیۆن‌دینار‌ده‌خه‌مڵێنرێت.

بودج���ه‌ی‌‌س���یادی‌‌ك���ه‌‌بۆ‌هه‌رس���ێ‌‌س���ه‌رۆكایه‌تیه‌كه‌ی‌‌عێراق‌دیاری‌ده‌كرێت‌بڕێك���ی‌‌زۆر‌له‌‌بودجه‌ی‌‌گش���تی‌‌ده‌بات‌ك���ه‌‌نوێنه‌رانی‌‌كورد‌له‌‌به‌غدا‌داوا‌ده‌كه‌ن‌پشكی‌‌هه‌رێم‌)%17(‌جیا‌بكرێته‌وه‌‌پاشان‌

بودجه‌ی‌‌سیاسی‌‌لێده‌ربهێنرێت.بڕیارده‌ری‌‌لیژنه‌ی‌‌دارایی‌پێی‌‌وایه‌‌ئه‌م‌خاڵه‌‌پێچه‌وانه‌ی‌‌رێكه‌وتنی‌‌هه‌رێم‌و‌به‌غدایه‌‌كه‌‌ده‌بێت‌عێراق‌به‌‌ته‌واوی‌‌له‌سه‌دا‌17ی‌‌

هه‌رێم‌له‌بودجه‌ی‌‌گشتی‌‌ره‌وانه‌‌بكات.خاڵێك���ی‌‌ت���ر‌بابه‌تی‌‌م���اده‌ی‌‌140-ی‌‌ده‌س���توری‌‌عێراق���ه‌،‌كه‌‌له‌‌ن���او‌پرۆژه‌‌یاس���اكه‌دا‌هیچ‌خاڵێكی‌‌له‌سه‌ر‌نه‌هاتوه‌،‌كه‌‌ئ���ه‌وه‌ش‌جێگه‌ی‌‌تێبینییه‌‌به‌و‌پێیه‌ی‌‌له‌س���ااڵنی‌‌رابردوداو‌له‌گه‌ڵ‌ئه‌وه‌ی‌‌كورد‌ئاڵۆزی���دا‌ له‌وپ���ه‌ڕی‌‌ په‌یوه‌ندییه‌كان���ی‌‌ب���ون‌بڕگه‌یه‌ك���ی‌‌تایب���ه‌ت‌به‌مادده‌ك���ه‌‌

له‌پرۆژه‌یاساكه‌دا‌دانرابو.ئه‌حمه‌دی‌‌حاجی‌‌ره‌ش���ید‌بۆ‌ئاوێنه‌ی‌‌رونك���رده‌وه‌‌ك���ه‌‌ئ���ه‌و‌به‌دواداچونی‌‌بۆ‌دانه‌نانی‌‌بڕگه‌یه‌ك���ی‌تایبه‌ت‌به‌و‌مادده‌یه‌‌كردوه‌و‌وه‌زیری‌‌دارایی‌پێ���ی‌‌راگه‌یاندوه‌‌له‌سه‌ر‌بودجه‌ی‌‌ئه‌نجومه‌نی‌‌وه‌زیران،‌بڕی‌‌‌102ملیار‌دیناری‌‌بۆ‌دانراوه‌،‌به‌اڵم‌دواتر‌به‌رپرسی‌‌بودجه‌ی‌‌ئه‌نجومه‌نی‌‌وه‌زیران‌ئه‌و‌بڕه‌‌پاره‌یه‌ی‌‌بۆ‌‌50ملیار‌كه‌مكردوه‌ته‌وه‌.له‌‌رێكه‌وتنی‌‌هه‌رێم‌و‌به‌غدا‌هاتوه‌‌ده‌بێت‌

له‌ماوه‌ی‌‌س���اڵێكدا‌ئه‌و‌مادده‌‌ده‌ستوریه‌‌جێبه‌جێ‌‌بكرێت‌ب���ه‌‌دابین‌نه‌كردنی‌‌بڕی‌‌پاره‌ی‌‌پێویس���ت‌بۆ‌مادده‌كه‌،‌جێبه‌جێ‌‌

كردنی‌‌جارێكی‌‌تر‌دواده‌خاته‌وه‌.له‌ده‌س���توری‌‌هه‌میشه‌ییی‌‌ ‌140 ماده‌ی‌‌عێراق���ی‌‌فیدراڵ���دا‌بۆ‌چاره‌س���ه‌ركردنی‌‌دۆس���یه‌ی‌‌ناوچه‌‌جێناكۆك���ه‌كان‌دانراوه‌‌كه‌‌ماوه‌ی‌‌زیاتر‌له‌‌‌7س���اڵه‌‌به‌سه‌ر‌جێ‌

به‌جێكردنیدا‌تێپه‌ڕده‌بێت.یه‌كێكی‌‌تر‌له‌و‌تێبینییانه‌ی‌‌ئه‌حمه‌دی‌‌حاجی‌‌ره‌ش���ید‌‌له‌‌س���ه‌ر‌پرۆژه‌‌یاساكه‌‌خستویه‌تیه‌ڕو،‌دۆسیه‌ی‌‌پێشمه‌رگه‌یه‌،‌كه‌‌به‌‌پێی‌‌رێكه‌وتنی‌‌سیاسی‌‌هه‌رێم‌و‌ناوه‌ند‌بڕی‌‌ملیارێ���ك‌و‌200ملیار‌ب���ۆ‌هێزه‌كانی‌‌پێش���مه‌رگه‌‌دانراوه‌‌به‌اڵم‌له‌پرۆژه‌‌یاسای‌‌بودج���ه‌دا‌باس‌له‌وه‌‌بڕه‌پاره‌ی���ه‌‌نه‌كراوه‌‌به‌ڵكو‌به‌شێوازێكی‌‌جیاواز‌باس‌كراوه‌‌كه‌‌بڕه‌‌پاره‌كه‌‌زۆر‌له‌وه‌ی‌‌له‌سه‌ری‌‌رێكه‌وتون‌

كه‌متره‌.له‌پرۆژه‌یاس���اكه‌دا‌هاتوه‌،‌ئه‌و‌هێزانه‌ی‌‌كه‌‌وه‌زاره‌تی‌‌به‌رگ���ری‌‌عێراق‌هاوكارییان‌بۆ‌دابین‌ده‌كات،‌ده‌بێت‌له‌سه‌ر‌بودجه‌ی‌‌هێ���زه‌‌وش���كانییه‌كان‌و‌به‌پێ���ی‌‌رێ���ژه‌ی‌‌

دایشتوان‌بۆیان‌دیاری‌‌ده‌كرێت.بڕی���ارده‌ری‌‌لیژنه‌ی‌‌دارای���ی‌له‌وباره‌وه‌‌به‌‌ئاوێنه‌ی‌‌وت‌ئ���ه‌وان‌به‌دواداچونیان‌بۆ‌ئه‌و‌خاڵه‌ك���ردوه‌‌و‌بۆیان‌ده‌ركه‌وتوه‌‌هێزه‌‌

وشكانیه‌كان‌له‌ناو‌وه‌زاره‌تی‌‌به‌رگریدا‌هیچ‌بڕه‌‌بودجه‌یه‌كیان‌بۆ‌دیاری‌‌نه‌كراوه‌،‌جگه‌‌له‌وه‌‌به‌پێی‌‌پرۆژه‌یاس���اكه‌ش،‌پێشمه‌رگه‌‌له‌س���ه‌دا‌‌12.5پشكی‌‌خۆی‌‌به‌رده‌كه‌وێت‌به‌وپێی���ه‌ی‌‌هه‌رێم���ی‌‌كوردس���تان‌‌12.5

عێراق‌پێكده‌هێنێت.له‌ناو‌پرۆژه‌یاس���ای‌‌بودج���ه‌ی‌‌عێراقدا‌بودجه‌یه‌كی‌‌تایبه‌ت‌بۆ‌روداوه‌‌ناكاوه‌كان‌وه‌ك‌كاره‌س���اتی‌‌سروشتی‌‌دانراوه‌،‌به‌اڵم‌هیچ‌پشكێك‌بۆ‌هه‌رێم‌دانه‌نراوه‌،‌ئه‌وه‌ش‌ب���ه‌الی‌‌الیه‌ن���ه‌‌كوردییه‌كان���ه‌وه‌‌جێگه‌ی‌‌

تێبینییه‌.س���ه‌ره‌ڕای‌‌ئ���ه‌و‌تێبینییان���ه‌ی‌‌الیه‌نه‌‌كوردییه‌كان‌له‌سه‌ر‌پرۆژه‌یاسای‌‌بودجه‌ی‌‌ئه‌مس���اڵی‌‌عێ���راق‌هه‌یانه‌،‌كێش���ه‌یه‌كی‌‌گ���ه‌وره‌ی‌‌تر‌روب���ه‌ڕوی‌‌پرۆژه‌‌یاس���اكه‌‌ده‌بێته‌وه‌‌ئه‌ویش‌دابه‌زینی‌‌نرخی‌‌نه‌وته‌.

ئێس���تا‌نرخی‌‌ن���ه‌وت‌ل���ه‌‌بازاڕه‌كانی‌‌جیهاندا‌به‌‌كه‌متر‌له‌‌47دۆالر‌دیاریكراوه‌،‌ب���ه‌اڵم‌له‌‌پرۆژه‌یاس���ای‌‌بودجه‌ی‌‌عێراقدا‌ب���ه‌‌‌60دۆالر‌خه‌مڵێن���دراوه‌‌كه‌‌ئه‌وه‌ش‌قه‌باره‌ی‌‌كورتهێنانی‌‌بودجه‌كه‌‌چه‌ند‌قات‌

زیاد‌ده‌كات.چونكه‌‌زیاتر‌له‌سه‌دا‌80ی‌‌داهاتی‌‌عێراق‌له‌س���ه‌ر‌فرۆش���ی‌‌نه‌وت���ه‌و‌دابه‌زینی‌‌هه‌ر‌دۆالرێ���ك‌له‌‌نرخی‌‌ن���ه‌وت‌ملیارێك‌دینار‌

كورتهێنانی‌‌بودجه‌كه‌‌زیاتر‌ده‌كات.

7 )461(‌سێشه‌ممه‌‌2015/1/13 عێراق

عێراق و كوردو بودجه بودج���ه‌ی‌‌س���اڵی‌2015،‌پاش‌س���اڵێكی‌پڕ‌قاتوق���ڕی‌دێت،‌كه‌‌له‌س���اڵی‌‌2014ك���ورد‌به‌تایبه‌ت‌به‌هۆی‌سیاسه‌تی‌مالكی‌و‌هه‌روه‌ها‌سیاسه‌تی‌حكومه‌تی‌هه‌رێم‌بێبه‌ش‌ب���و‌له‌ملیاره‌ه���ا‌دۆالر.‌چونك���ه‌‌له‌گه‌ڵ‌ هه‌رێ���م‌ سیاس���ه‌تكردنی‌به‌غدا‌ببوه‌‌سیاسه‌تی‌رقه‌به‌رایه‌تی‌شه‌خسی‌و‌ئێسكش���كاندنی‌نێوان‌دو‌سه‌ركرده‌‌لێره‌و‌له‌وێ.‌ئه‌مساڵ‌‌كورد‌پ���اش‌رۆیش���تنی‌مالیكی،‌ده‌رفه‌تی‌ده‌ستكه‌وت‌سود‌له‌چه‌ند‌هۆكارێ���ك‌وه‌ربگرێت‌و‌به‌ش���ێكی‌باشی‌هه‌بێت‌له‌بودجه‌،‌كه‌‌له‌چاو‌سااڵنی‌تر‌باش‌و‌جێگه‌ی‌‌ره‌زامه‌ندی‌فراكس���یونه‌كانه‌،‌گرنگتری���ن‌ئه‌و‌

هۆكارانه‌ش‌ره‌نگه‌‌ئه‌مه‌‌بێت:1-‌رۆیشتنی‌مالیكی‌به‌ئاسانترین‌خوێندنه‌وه‌‌و‌سه‌ره‌تاترین‌ماناكانی‌ئه‌وه‌ب���و‌كه‌‌هه‌ر‌س���ه‌ركرده‌یه‌كی‌عێراق���ی‌گرف���ت‌له‌گ���ه‌ڵ‌‌هه‌رێم‌دروس���ت‌بكات‌به‌شێكی‌‌گه‌وره‌ی‌‌توان���او‌هێزی‌له‌ده‌س���ت‌ئه‌دات،‌كه‌واته‌‌هه‌ر‌س���ه‌ركرده‌یه‌كی‌نوێ‌بێته‌‌س���ه‌ركارده‌بێ‌سلوكی‌خۆی‌بگۆڕێ���ت‌له‌گه‌ڵ‌‌هه‌رێ���م‌و‌هه‌وڵی‌

رازیكردنی‌بدات.2-‌حكومه‌ت���ی‌ن���وێ‌له‌عێراقدا‌ده‌س���تبه‌كار‌بوه‌و‌پاش‌شكستی‌حكومه‌تێكی‌پێش‌خ���ۆی‌هاتوه‌‌،ئه‌مه‌ش‌فرسه‌ته‌‌بۆ‌كورد‌چونكه‌‌ئه‌م‌حكومه‌ته‌‌له‌ئێس���تادا‌هه‌ندێ‌شت‌قبوڵ‌‌ده‌كات،‌كه‌‌حكومه‌تێكی‌جێگیر‌قبوڵی‌ناكات،‌ئه‌م‌حكومه‌ته‌‌به‌م‌وه‌زعه‌وه‌‌ده‌یه‌وێت‌سه‌ركه‌وێت‌و‌

هه‌موان‌رازی‌بكات.3-‌تا‌شیعه‌ی‌‌عه‌ره‌بی‌له‌عێراق‌به‌زمان���ی‌تائیف���ی‌قس���ه‌بكه‌ن‌و‌سیاس���ه‌ت‌بكه‌ن‌ئه‌وه‌‌راسته‌وخۆ‌وات���ای‌ئه‌وه‌ی���ه‌‌كوردو‌س���وننه‌‌ه���ه‌ر‌ به‌هاوب���ه‌ش‌و‌ ده‌بن���ه‌وه‌‌به‌رژه‌وه‌ندیی���ه‌ك‌بۆ‌ك���ورد‌بێت‌س���وننه‌ی‌‌عه‌ره‌ب‌دژی‌ناوه‌ستن،‌ئه‌وه‌ش‌ده‌بێته‌‌هۆكارێكی‌گرنگی‌هێز‌بۆ‌سیاس���ه‌تی‌هه‌رێم‌و‌كورد،‌لێره‌ش���دا‌ده‌بێت‌هه‌میش���ه‌‌كورد‌ئه‌م‌نزیكبونه‌وه‌یه‌ی‌له‌گه‌ڵ‌‌سوننه‌‌بیرنه‌چێت‌بۆ‌ئه‌وه‌ی‌سه‌رچاوه‌یه‌كی‌هێزی‌تری‌هه‌بێت‌و‌له‌سیاس���ه‌تی‌هاوپه‌یمانێتیدا‌نابێت‌هێلكه‌كانمان‌هه‌م���ی‌بخه‌ینه‌‌یه‌ك‌س���ه‌به‌ته‌و،‌شیعه‌ش‌له‌به‌رئه‌وه‌ی‌‌له‌سه‌نته‌ردان‌و‌زۆرین���ه‌ن،‌ناتوانرێ���ت‌زه‌مانه‌تی‌ئ���ه‌وه‌‌بكرێت‌كه‌‌خۆس���ه‌پاندن‌و‌هه‌ڵویستی‌ نه‌ك‌ په‌راوێزخس���تن‌هه‌میشه‌یی‌بۆ‌كورد،‌كه‌‌تا‌ئێستا‌وایانك���ردوه‌‌چه‌ن���د‌توانیبێتیان،‌ئ���ه‌وه‌ی‌بۆ‌راس���تكردنه‌وه‌ی‌ئه‌م‌راستیه‌‌پێویسته‌‌بگوترێت،‌ئه‌وه‌یه‌‌زۆرینه‌ی‌شیعه‌كان‌كه‌‌قسه‌‌ئه‌كه‌ن‌دژی‌به‌شی‌كوردو‌هه‌رێم‌له‌بودجه‌‌قس���ه‌‌ئه‌ك���ه‌ن،‌به‌اڵم‌تا‌ئیس���تا‌له‌سوننه‌كان‌دژی‌به‌شی‌ كه‌سێك‌

كوردو‌هه‌رێم‌قسه‌ی‌‌نه‌كردوه‌.س���ود‌ ك���ورد‌ پێویس���ته‌‌ ‌-4له‌یه‌كڕیزی‌خۆی‌وه‌ربگرێت،‌به‌اڵم‌به‌داخه‌وه‌‌ئه‌م‌یه‌كڕیزییه‌‌ئێس���تا‌ته‌نها‌ش���تێكی‌سیاسییه‌و‌له‌گه‌ڵ‌بنكه‌ف���راوان،‌ حكومه‌تی‌ بون���ی‌به‌اڵم‌ك���ورد‌یه‌كڕیز‌نییه‌و‌گرفتی‌زۆریش‌له‌م‌ب���واره‌‌هه‌یه‌و‌ئه‌گه‌ر‌ئ���ه‌م‌حاڵه‌‌ب���ه‌رده‌وام‌بێت‌زیانی‌جددی‌ده‌گه‌یه‌نێت‌به‌دۆزی‌كوردو‌پێگه‌ی‌‌سیاس���ی‌كورد‌له‌عیراق،‌ئ���ه‌م‌خاڵ���ه‌ش‌باس���ی‌حاڵه‌تی‌هه‌رێمه‌‌نه‌ك‌په‌رله‌مانتارانی‌كورد‌

له‌به‌غداد.5-‌پێگ���ه‌ی‌‌ئێس���تای‌‌ك���ورد‌له‌ئاستی‌‌نێوده‌وڵه‌تیی‌له‌به‌ر‌شه‌ڕی‌پێشمه‌رگه‌‌ قوربانییه‌كانی‌ داعش‌و‌له‌سه‌نگه‌ره‌كاندا،‌كه‌‌شه‌ڕی‌ئه‌وان‌له‌جیاتی‌گشت‌ناوچه‌كه‌و‌ده‌وڵه‌تانی‌په‌یوه‌ندیداری‌دونیا‌پێگه‌‌كوردی‌بردوه‌ت���ه‌‌پێش‌و‌پ���ه‌رۆی‌زۆرێك‌له‌فه‌شه‌لی‌سیاسی‌سه‌ركرده‌كانی‌كردوه‌و‌شه‌رعیه‌تێكی‌گرنگی‌داوه‌‌

به‌به‌شی‌كورد‌له‌بودجه‌.

س���ه‌رۆكی‌فراكسیۆكی‌یه‌كگرتو‌له‌‌په‌رله‌مانی‌عیراق

سه رجه م فراكسیۆنه كان رێككه وتون بودجه ی ئه مساڵی عێراق به كه موكورتییه كانییه وه تێپه ڕێنرێت

‌هانی مس������ته فا فحص )‌1946-‌2014(‌دیارتری���ن‌روناكبیری‌‌ئایینیی‌‌رۆژه‌كانی‌‌س���اڵی‌‌ له‌دوا‌ ش���یعه‌كان‌رابردودا‌گیانی‌‌سپارد،‌ئه‌و‌پیاوێكی‌‌ئایینی‌‌ده‌گمه‌ن‌و‌جیاواز،‌نوسه‌رێكی‌‌كۆمه‌ڵگه‌ی‌‌ چاالكوانێك���ی‌ گ���ه‌وره‌،‌سه‌رس���ه‌ختی‌‌ ه���ه‌واداری‌‌ مه‌ده‌نی‌،‌

گفتوگۆی‌‌نێوان‌ئایینه‌كان‌بو.له‌ش���ارۆچكه‌یه‌كی‌‌ فح������ص‌ هانی هه‌ژارنشینی‌‌شیعه‌ی‌‌لوبنان‌له‌دایكبو،‌هێشتا‌ئه‌و‌ته‌مه‌نی‌‌نه‌گه‌یشتبوه‌‌‌18س���اڵیی‌،‌كه‌‌بۆ‌خوێندن‌له‌حه‌وزه‌ی‌‌عیلمیی���ه‌‌رویكرده‌‌عێ���راق‌و‌ماوه‌ی‌‌‌10س���اڵ‌‌له‌ش���اری‌‌نه‌جه‌ف‌مایه‌وه‌،‌به‌دیستۆفسكی‌‌و‌ نه‌جه‌ف‌ له‌حه‌وزه‌ی‌‌تۆلستۆی‌‌و‌ئه‌دگار‌ئاالن‌پۆو‌سارته‌رو‌بابلۆ‌نیرۆداو‌گرامشی‌‌ئاشنا‌ده‌بێت‌و‌

به‌گیڤاراش‌سه‌رسام.‌ب���ۆ‌ گه‌ڕان���ه‌وه‌ی‌‌ وه‌خت���ی‌‌لوبن���ان،‌ه���اوكات‌ده‌بێ���ت‌له‌گه‌ڵ‌‌س���ه‌ره‌تای‌‌ده‌ڕپه‌ڕاندن���ی‌‌رێكخراوی‌‌رزگاریبه‌خشی‌‌فه‌له‌ستینی‌‌له‌ئه‌رده‌ن‌و‌ك���ه‌‌ له‌لوبن���ان،‌ جێكردنه‌وه‌ی���ان‌سه‌ره‌كی‌‌ لوبنان"مه‌ڵبه‌ندی‌‌ باشوری‌‌ده‌كه‌نه‌‌ واڵت���ه‌"‌ ئ���ه‌و‌ ش���یعه‌كانی‌‌گۆڕه‌پان���ی‌‌جموجۆڵی‌‌س���ه‌ربازییان‌ل���ه‌و‌رۆژگاره‌دا‌ له‌دژی‌‌ئیس���رائیل،‌هانی فح������ص ده‌بێت���ه‌‌راوێژكارێكی‌‌نزیكی‌‌یاس���ر‌عه‌ره‌فاتی‌‌سه‌ركرده‌ی‌‌پش���تگیریی‌‌ فه‌له‌س���تینییه‌كان‌و‌به‌ئیسرائیل‌ دژ‌ له‌خه‌باتی‌‌چه‌كداریی‌‌1970دا‌ ده‌یه‌ی‌‌ له‌سه‌ره‌تای‌‌ ده‌كات،‌ده‌بێت���ه‌‌هاوڕێ���ی‌‌موس���ا‌س���ه‌درو‌پش���تیوانی‌‌له‌ڕاپه‌ڕین���ی‌‌جوتیارانی‌‌

ش���یعه‌‌ده‌كات‌له‌دژی‌‌ده‌ره‌به‌گه‌كان‌و‌تێكه‌ڵ‌‌به‌نه‌یارانی‌‌دورخراوه‌ی‌‌رژێمی‌‌ش���ای‌‌ئێران‌ده‌ب���ات‌و‌پش���تیوانی‌‌هه‌ڵگیرسانی‌‌شۆڕشی‌‌ئێران‌ده‌كات،‌خومه‌ین���ی‌‌و‌ پش���تیوانی‌‌ ده‌بێت���ه‌‌هاوڕێیه‌ت���ی‌‌یاس���ر‌عه‌ره‌فات‌ده‌كات‌له‌یه‌كه‌م‌گه‌ش���تیدا‌بۆ‌ت���اران‌دوای‌‌روخانی‌‌شاو‌س���ه‌ركه‌وتنی‌‌شۆڕشی‌‌

ئێران.له‌نێوان‌س���ااڵنی‌‌‌1982تا‌‌1985نیش���ته‌جێ‌‌ده‌بێت‌و‌وه‌ك‌ له‌ت���اران‌راوێ���ژكاری‌‌مه‌كته‌ب���ی‌‌راگه‌یاندن���ی‌‌

حه‌وزه‌ی‌‌قوم‌كارده‌كات،زۆربه‌ی‌‌سه‌ركرده‌‌دیاره‌كانی‌‌كۆماری‌‌ئیس���امی‌‌ئێران‌ه���ه‌ر‌له‌خومه‌ینی‌‌و‌خامه‌نه‌ئی‌‌و‌ ت���ا‌ بگره‌‌ مونته‌زرییه‌وه‌‌مش���كینی‌‌ده‌ناسێت‌و‌ده‌بێته‌‌هاوڕێی‌‌

نزیكی‌محه‌مه‌دی‌‌خاته‌می‌.‌پاش‌گه‌ڕانه‌وه‌ی‌‌بۆ‌لوبنان،‌هانی مزگه‌وت‌ ته‌نها‌ هه‌س���تده‌كات‌ فحص‌ناتوانێت‌په‌نجه‌ره‌‌به‌ڕوی‌‌روئیاكانیدا‌

بكاته‌وه‌،‌له‌ناو‌دامه‌زراوه‌ی‌‌ئایینیدا‌ره‌خنه‌ی‌‌توندی‌‌له‌ته‌كفیركردن‌گرت،‌گفتوگۆی‌‌ده‌رباره‌ی‌‌نوێگ���ه‌ری‌‌و‌چه‌پ‌ده‌كردو‌كه‌س���ێكی‌‌نزیك‌له‌مه‌س���یحییه‌كان‌و‌س���وننه‌كانی‌‌واڵته‌كه‌ی‌‌بو،‌ته‌نانه‌ت‌له‌بیر‌وبۆچون���دا‌ ك���ه‌‌ ئه‌وانه‌ش���ی‌‌پێچه‌وانه‌ی‌‌بون،‌رێزیان‌لێده‌گرت.

ئه‌م‌ده‌نگه‌‌میان���ڕه‌وه‌و‌بێگه‌رده‌ی‌‌ش���یعه‌كان،‌به‌پێچه‌وانه‌ی‌‌ئاڕاسته‌ی‌‌له‌حیزبواڵ‌و‌ ن���ه‌‌ باوه‌وه‌‌پش���تیوانی‌‌نه‌‌له‌بزوتن���ه‌وه‌ی‌‌ئه‌مه‌ل‌نه‌كرد،‌ئه‌و‌ته‌نها‌پیاوی‌‌ئایینی‌‌بوه‌،‌له‌یه‌ككاتدا‌

هه‌م‌پش���تیوانی‌‌له‌شۆڕشی‌‌خه‌ڵكی‌‌س���وریا‌و‌هه‌م‌پشتگیریی‌‌له‌راپه‌ڕینی‌‌خه‌ڵكی‌‌به‌حرێن‌ده‌كرد،‌هانی فحص به‌ش���داریكردنی‌‌ دژی‌‌ راش���كاوانه‌‌حیزب���واڵی‌‌لوبنانیش‌بو‌له‌ش���ه‌ڕی‌‌س���وریادا‌و‌داوای‌‌له‌شیعه‌كان‌ده‌كرد‌پش���تیوانی‌‌له‌شۆڕش���ی‌‌خه‌ڵكی‌‌ئه‌و‌

واڵته‌‌بكه‌ن.ئه‌م‌نوس���ه‌ره‌‌ده‌س���تڕه‌نگینه‌‌كه‌‌ئێجگار‌سه‌رنجڕاكێش‌ به‌ش���ێوازێكی‌‌ش���یعری‌‌ده‌نوس���ی‌‌و‌ده‌دوا،‌سیازده‌‌كتێبی‌‌چاپك���ردوه‌،‌كه‌‌گرنگترینیان‌"ئه‌و‌راب���ردوه‌ی‌‌تێناپه‌ڕێت"ه‌،‌هانی فحص‌له‌م‌كتێبه‌دا‌شوناس���ی‌‌خۆی‌‌به‌عێراق���ی‌‌ناوده‌بات‌و‌ئام���اژه‌‌به‌وه‌‌ده‌كات‌كه‌‌له‌پێكهات���ه‌و‌یاده‌وه‌ریی‌‌و‌

كه‌سێتیدا‌عێراقییه‌.

هانی فحصپرۆفایل

هێمـاگۆشه یه که

دو هه فته جارێک موسه ننا ئه مین ده ینوسێت

په‌رله‌مانی‌عێراق‌خه‌ریکی‌تێپه‌ڕاندنی‌بودجه‌یه‌

به‌‌پێی‌‌رێكه‌وتنی‌‌سیاسی‌‌هه‌رێم‌و‌ناوه‌ند‌

بڕی‌‌ملیارێك‌و‌200ملیار‌بۆ‌هێزه‌كانی‌‌پێشمه‌رگه‌‌دانراوه‌‌

به‌اڵم‌له‌پرۆژه‌‌یاسای‌‌بودجه‌دا‌باس‌له‌وه‌‌بڕه‌پاره‌یه‌‌نه‌كراوه‌‌به‌ڵكو‌‌بڕه‌‌پاره‌كه‌‌زۆر‌له‌وه‌ی‌‌له‌سه‌ری‌‌رێكه‌وتون‌كه‌متره

ئابوری(461( سێشه ممه 2015/1/13 8ئه‌م‌الپه‌ڕه‌یه‌‌به‌‌سپۆنسه‌ری‌گروپی‌کۆمپانیاکانی‌قه‌یوان‌چاپ‌و‌باڵوده‌کرێته‌وه‌

ئا: جیهاد جه الل

لێدوانی وته بێژی وه زاره تی دارایی ترس و گومانی فه رمانبه رانی هه رێم بۆ فه وتانی دو موچه ی ساڵی رابردویان

زیاتر ده بێت، به شێك له فه رمانبه رانیش باس له وه ده كه ن نابێت موچه كانیان

بفه وتێت، ئه گینا هه ڵویستیان ده بێت، وته بێژی حكومه تیش ئه و ده نگۆیانه ره تده كاته وه و ده ڵێت موچه ی كه س

نافه وتێت.

ئ����ه و دوای فه رمانب����ه ران گومان����ی لێدوان����ه ی س����ه فین دزه ی����ی وته بێژی حكومه ت����ی هه رێ����م دێت ك����ه هه ندێك له ده زگاكانی راگه یاندن باڵویان كرده وه و باسی له وه كردبو، رێككه وتنه كه ی هه رێم و به غ����داد په یوه ن����دی به موچه ی س����اڵی راب����ردوی فه رمانبه رانه وه نییه ، ئاماژه ی به وه شداوه هه ركات حكومه ت له ده ستی هات و هه یبو له داهاتی ناوخۆو فرۆشتنی نه وت پاره ی هه بو ئه وكاته موچه ی ئه و دو مانگه ی فه رمانبه ران دابه ش ده كه ن.

وته بێ����ژی لێدوانه ك����ه ی ه����ه ردوای حكومه ت����ی هه رێ����م چه ندی����ن ك����ه س و رێكخراو هه ڵوێس����تی خۆیان نیش����انداو هۆش����دارییاندایه حكومه ت و به پێویستی ده زانن هه وڵ����ی جددی بده ن تا موچه ی

كه س نه فه وتێت.فه رمانب����ه ر حس����ێن ئه نجوم����ه ن له ش����اره وانی سلێمانی باس����ی له وه كرد نابێ����ت موچه كانی����ان بفه وتێت، چونكه فه رمانب����ه ران ده وامی ئاس����ایی خۆیان كردوه و ده بێت له به رامبه ر ئه وه شدا مافی

خۆیان كه موچه كه یانه پێیان بدرێت.وتیش����ی "هه رچه ن����ده گه ش����بین نیم به وه ی ئ����ه و دو موچه یه مان پێ بدرێت، ب����ه اڵم بارودۆخه كه له به رچ����او بگرین و

ماوه یه كی تر چاوه ڕێ بین".پێشتریش له چه ند بۆنه یه كدا هه ریه كه

هه رێم و دارایی حكومه ت����ی له وه زی����ری رایانگه یاندوه به هیچ سه رۆكی حكومه ت مانگێكی هی����چ موچ����ه ی ش����ێوه یه ك

فه رمانبه رانی هه رێم نافه وتێت.الی خۆشیه وه عزه ت سابیر سه رۆكی لێژن����ه ی دارایی و ئاب����وری له په رله مانی كوردس����تان به ئاوێن����ه ی وت "وه زاره تی دارای����ی حكومه تی هه رێ����م زانیارییمان له خه م����ی موچه ی ئێم����ه ش نادات����ێ، فه رمانبه رانین، ئه وه ی به ئێمه یان وتوه ئه وه ی����ه كه ی به غدا پ����اره ی نارد ئینجا

ده توانن موچه بده ن".

بۆنه دا له چه ندین به وه ش����دا ئاماژه ی حكومه ت به ڵێنی به وان و موچه خۆرانیش داوه ك����ه به هی����چ ش����ێوه یه ك موچه ی كه س نافه وتێت، ئه گه ر ش����تێكی واش روبدات ئه وا وه ك لیژنه كه یان پاڵپش����تی وه رگرتنه وه ی ب����ۆ ده كه ن موچه خۆران

مافه كانیان.وته بێژی حكومه تی هه رێمی كوردستان باس ل����ه وه ده کات به هیچ ش����ێوه یه ك نه یوت����وه موچ����ه ی ئ����ه و دو مانگ����ه ی هه واڵه ئ����ه و ده فه وتێت فه رمانب����ه ران دوره له راس����تیه وه كه به ن����اوی ئه وه وه

باڵوكراوه ته وه .س����ه فین دزه یی ئاماژه ی به وه داوه بۆ پێدانی موچه ی ئه و دو مانگه حكومه ت له رێی وه زاره تی سامانه سروشتیه كان و س����ه رقاڵی دارایی����ه وه وه زاره ت����ی ئاماده كردن����ی پ����اره ن بۆ ئ����ه وه ی ئه و موچانه ی پێ ب����ده ن به تایبه تی موچه ی

مانگی 11ی ساڵی رابردو.وتیش����ی "به داخه وه كه پێدانی موچه دواكه وت����وه ، به اڵم فه رمانب����ه ران دڵنیا ده كه مه وه كه به هیچ شێوه یه ك موچه یان نافه وتێ����ت و حكومه ت هه م����و هه وڵێك

ده دات بۆئ����ه وه ی دابینی ب����كات، ئێمه زۆر سوپاس����ی فه رمانبه ران ده كه ین كه به وشێوه یه خۆڕاگر بون و ده وامی خۆیان

كردوه ".دزه یی باس ل����ه وه ده كات له رابردودا ئه وه ی����ان په رله مانت����ار هه ندێ����ك باڵوكردۆت����ه وه ك����ه له ماوه یه كی نزیكدا پێكه وه موچه ی ئه و دو مانگه ی س����اڵی راب����ردو ده درێت، ب����ه اڵم به هۆی ئه وه ی زانی����اری ت����ه واوو پێدان����ی موچه الی حكومه ته بۆیه ئه و باش����تر ئ����اگاداری بارودۆخ����ی دارای����ی خۆیه ت����ی و ئ����ه و

ده زانێت ك����ه ی ده توانێت موچه دابه ش بكات، وتیش����ی "ئه وه ی به ناوی منه وه باڵوكراوه ت����ه وه له س����ه ر فه وتانی موچه دیاره كه س����انێكن ئه و كاره ده كه ن كه به داخ����ه وه هه س����ت به به رپرس����یارێتی ناكه ن، یان ئه وه یه به هه ڵه تێگه شتون".

به مه به س����تی وه رگرتنی زانیاری زیاتر له س����ه ر پێدانی ئه و دو موچه یه ، ئاوێنه به رێب����از په یوه ندیك����رد چه ندجارێ����ک محه م����ه د وه زیری دارای����ی و دلێر تاریق وته بێژی وه زاره تی دارایی، به اڵم وه اڵمی

په یوه ندییه كانیان نه دایه وه .

ئا: شاهۆ ئه حمه د

تائێستا به شێكی زۆر له و جوتیارانه ی گه نمیان داوه ته حكومه تی عێراق پاره یان

وه رنه گرتوه ، ئه وه ش نیگه رانیی ئه وانی لێكه وتۆته وه و داوا ده كه ن چیتر پاره كانیان

دوا نه كه وێت، په رله مانتارێكی عێراقیش باس له وه ده كات كاتێك بودجه ی ئه مساڵ

په سه ند كرا پاره ی جوتیاران ده درێت.

سااڵنه گرفتی دواكه وتنی پاره ی جوتیاران دوباره ده بێته وه ، به اڵم ئه مس���اڵ به هۆی ئه و قه یرانه داراییه ی روی له هه رێم و به غداد كرد وایكرد پاره ی جوتی���اران زیاتر دوا بكه وێت، ئ���ه وه ش له كاتێكدا ئه و جوتیارانه پاره یه كی زۆری���ان خه رجك���ردوه و تائێس���تا بۆی���ان

نه گه ڕێنراوه ته وه .مام حه س���ه نی جوتیاران كه هه مو ساڵێك گه نم ده چێنێت، ئه وه ی خسته ڕو هیچ ساڵێك وه كو ئه مساڵ پاره ی گه نمیان دوا نه كه وتوه ، راس���ته واڵت توش���ی قه یرانی دارایی هاتوه ، "ب���ه اڵم بۆ ده بێ���ت ئێمه باجه ك���ه ی بده ین، له كاتێ���دا ئێمه مه س���ره فێكی زۆرمانكردوه ، هه تا ئه وه ی جار هه بوه قه رزم بۆ كردوه ، تا

به روبومه كه م پێ بگات".س���ه ره ڕای حكومه ت به وه ش���دا ئاماژه ی ئ���ه وه ی هیچ جۆره هاوكارییه كی پێویس���تی نه كردون هه روه ها هیچ گرینگی به كاره كه شیان

نه داوه .ئ���ه و جوتیاران���ه نیگه رانن ل���ه وه ی هه مو

پێده كرێ���ت و ده ستیده س���تییان س���اڵێك ماوه یه ك���ی زۆری به س���ه ردا ده چێت، ئه وجا

پاره كه یان پێده درێت.ئ���ه رده اڵن نوره دین ئه ندام���ی ئه نجومه نی نوێنه رانی عێراق باس ل���ه وه ده كات دڵنیایی داوه ته ئه و جوتیارانه ی گه نمیان راده س���تی س���ایلۆكان ك���ردوه ، به وت���ه ی ئ���ه و دوای په سه ندكردنی بودجه پاره كه یان وه رده گرن.

وتیش���ی "پێویس���ته ئه وان چاوه ڕێ بكه ن تاكو س���ولفه یه ك یان ب���ڕه پاره یه ک دابین ده كرێت بۆ ئه و بابه ته ، به اڵم له هه مان كاتدا عێراق توش���ی كێش���ه ی دارایی هاتوه بۆیه

نه یتوانیوه پێشتر ئه و پاره یه دابینبكات".ناوب���راو ئاماژه به وه ش ده كات كه وا ئه گه ر هه یه دوای په س���ه ند كردنی بودجه ی عێراق

،ئه نجومه ن���ی وه زی���ران ئه و پاره ی���ه بداته جوتی���اران، له به ر ئ���ه وه ی جوتیاران ناتوانن جگه له عێ���راق ئه و گه نمه به هیچ واڵتێكی تر بفرۆش���ن هه ر بۆیه ده بێت چ���اوه ڕێ بكه ن و له كاتێ���دا ئه وانیش ده زانن كه واڵت توش���ی قه یران ب���وه و ناتوانرێت ئ���ه و پاره یه دابین

بكرێت.زۆری م���اوه ی دواكه وتن���ی پ���اره ی ئه و جوتیاران���ه وای ل���ه په رله مانی كوردس���تان ك���ردوه ت���ا به دواداچونی بۆ ب���كات، به اڵم ئه وانیش ته نه���ا به ڵێنی ئه وه یان پێدراوه كه دوای په سه ندكردنی بودجه ئه و پاره یه خه رج

ده كرێت.غه ریب پێنجوێنی جێگری سه رۆكی لیژنه ی كشتوكاڵ له په رله مانی كوردستان باس له وه ده كات ئ���ه و گه نمه ی س���اڵی 2014 دراوه به س���ایلۆكان، حكومه ت���ی عێ���راق و وه زاره تی بازرگانی عێراق كڕیویه تییه وه ، به اڵم به هۆی ئه وه ی جوتیاران له هه رێمن به دواداچونیان بۆ ئه و بابه ته كردوه ، گه یشتونه ته ئه و ئه نجامه ی كه به هۆی ئ���ه و قه یرانه ئابورییه ی توش���ی هه رێم و ناوه ند بوه ، وایكردوه پاره یه كی كه م بگاته جوتیاران و به شێكی زۆری پاره كه ماوه و

نه دراوه .وتیشی "وه زاره تی دارایی عێراق به ئێمه یان وت كه بودجه كه له ئه نجومه نی وه زیرانی عێراق ده رچوه و عه بادی ئیمزای له سه ر خه رجكردنی پاره كه كردوه و ئێس���تا له په رله مانه كاتێك په س���ه ند كرا ئه وا وه زاره ت���ی دارایی پاره ی پێویست ره وانه ی وه زاره تی بازرگانی بكات،

ئه وانیش پ���اره ی جوتیاران���ی هه رێم و هه مو عێ���راق دابین بك���ه ن، بۆی���ه چاوه ڕێین به و

شێوه یه بگاته هه رێم".ئه و په رله مانتاره ی په رله مانی كوردس���تان هاوڕای���ه له گ���ه ڵ جوتیاران ك���ه دواكه وتنی پاره كانی���ان كاریگه ری خراپی هه یه له س���ه ر جوتیاران، له به رئه وه ی به ش���ێوه یه كی گشتی بارودۆخی جوتیاران له مساڵدا خراپ بوه ، به اڵم ئه وه ی جێگای خۆش���حاڵییه له و رێكه وتنه ی له نێ���وان حكومه تی هه رێ���م و ناوه ند كراوه ، هاتوه به غدا ته واوی بودجه ی س���اڵی 2015ی هه رێمی كوردس���تان به هه مو وه زاره ته كانه وه ره وان���ه بكات ل���ه و چوارچێوه ش���دا ئه وه ش مژده یه ك���ه بۆ جوتیاران ب���ه وه ی پاره كه یان

نافه وتێت.الی خۆش���یه وه ئه حمه د حاجی ره ش���ید بڕیارده ری لیژن���ه ی دارایی ل���ه ئه نجومه نی نوێنه رانی عێ���راق وتی "وه زی���ری بازرگانی عێراق پێی راگه یان���دم ده بێت رۆژی حه وتی ئه م مانگه پاره ی گه نم چوبێته سه ر حسابی

وه زاره تی بازرگانی ".وه زی���ری ل���ه زاری په رله مانت���اره ئ���ه و بازرگانییه وه به خه ندانی راگه یاندوه كه وه زیری دارایش به ڵێنی پێداون كه له س���ه ره تای ئه م هه فته یه دا پاره كه سه رف ده كه ن و ئه وانیش پاره ی جوتیارانی كوردستان ره وانه ده كه ن.

به پێ���ی زانیارییه كانی ماڵپ���ه ڕی خه ندان تائێس���تا له كۆی 175 ملیار دینار له پاره ی گه نمی جوتیارانی پارێزگای سلێمانی ، ته نها

59 ملیار دیناری سه رفكراوه .

گومانی‌فه‌وتانی‌‌دو‌موچه‌ی‌‌فه‌رمانبه‌ران‌زیاتر‌ده‌بێتله‌ئه‌گه‌ری‌‌فه‌وتانیان‌هه‌ڕه‌شه‌ی‌‌خۆپیشاندانی‌‌سه‌رتاسه‌ری‌‌ده‌كرێت

ئه‌مساڵیش‌پاره‌ی‌‌گه‌نمی‌جوتیاران‌دواكه‌وتپه‌رله‌مانتارێك:‌دوای‌‌په‌سه‌ند‌كردنی‌‌بودجه‌ی‌‌عێراق‌

پاره‌ی‌‌گه‌نمی‌‌جوتیاران‌دابه‌ش‌ده‌كرێت

فه رمانبه رانی هه رێم له چاوه ڕوانی وه رگرتنی موچه دا ده وامی رۆژانه یان به ڕێده که ن

له كۆی 175 ملیار دینار له پاره ی گه نمی جوتیارانی پارێزگای

سلێمانی ، ته نها 59 ملیار دیناری سه رفكراوه

وته بێژی حكومه ت:

به هیچ شێوه یه ك نه موتوه موچه ی ئه و دو مانگه ی

فه رمانبه ران ده فه وتێت، ئه و

هه واڵه دوره له راستیه وه

ئه مساڵ به رهه می گه نم زیادی کردوه فۆتۆ: ئاوێنه

ئا: ئیحسان مه ال فوئاد

له یه كێك له شه وه كانی هه فته ی پێشو له قه زای كه الرو له ماڵه كه ی خۆیدا

ژنێك به كوژراوی كه ئاسه واری سێ فیشه ك به سه ریه وه بوه ده دۆزرێته وه ،

به ڕێوه به ری به ڕێوه به رایه تی توندوتیژی گه رمیانیش ده ڵێت به و هۆیه وه مێرده كه ی و دو كه سی تر ده ستگیركراون، هیوای خواست

تاوانباره كه بدۆزرێته وه و سزا بدرێت.

ماڵی ژن���ه كوژراوه ك���ه له گه ڕه كی لیواكه ی���ه ، ن���اوی )ب(و ته مه نی 38 ساڵه و خاوه نی سێ كوڕه و مێرده كه ی كه ناوی )د( ه ، پیش���ه ی ئاسایشه و له ق���ه زای ده ربه ندیخان ده وام ده كات، به اڵم هه ر پ���اش روداوه كه مێرده كه ی ده ستگیركراوه و تائێستا له زینداندایه .

له و باره یه وه به رپرس���ی سه نته ری ئیكرامه ژنان، روناكبیری راگه یاندن و غایب بۆ ئاوێنه ده ڵێت "ئێمه سه ردانی ماڵ���ی كچه كه م���ان ك���ردو چاوم���ان به دایكی و خوش���كێكی كه وت چۆنێتی

روداوه كه یان بۆ گێڕاوینه ته وه ".ماڵ���ی كچه كه و باوك���ی ته نها یه ك ئ���ه و نێوانیان���ه ، به وت���ه ی ك���ۆاڵن راگه یاندن و س���ه نته ری به رپرس���ه ی روناكبیری ژن���ان، چیرۆكی روداوه كه به مش���ێوه یه ده گێڕێت���ه وه "ش���ه وی منداڵه كانی 10 كاتژمێ���ر روداوه ك���ه رۆیشتون پرسیاریان له نه نكیان كردوه كه بزان���ن له ماڵی ئه وان نییه ، چونكه دیار نه ماوه ، كاتێك دایكی ده چێت بۆ ماڵ���ی كچه كه ی ده بینێت كاره باكه یان له سركێت دابه زێنراوه ، چه ند جارێكی وه اڵم���ی ده كات كچه ك���ه ی بانگ���ی

نابێت".دایكی بێ ئاگابووه له وه ی كچه كه ی له ش���وێنێكی ماڵه كه ی���دا خه ڵتان���ی

خوێنكراوه و رۆحی سپاردوه ، نه یزانیوه ئه وه دوایین جار ده بێ كچه كه ی بانگ

ده كات و چیتر نایبینێته وه .به پێی زانیارییه كانی ئاوێنه روداوه كه له شه وی دوشه ممه ی رابردو 2015/1/5 رویداوه و پاشان مێرده كه ی و دو كه سی ت���ر ده س���تگیركراون و ئێس���تا له ژێر

لێكۆڵینه وه دان.ئیكرامه ئاماژه به وه شده كات، ئیدی پاش گه ڕان���ی دایكی كچه كه ، ده بینێ كچه ك���ه ی له نێ���و ماڵه ك���ه ی خۆی و له هه وره بانه ك���ه دا به پش���تا كه وتوه و سێ فیش���ه ك به سه ریه وه بوه و گیانی مه ییوه ، خوێنه كه شی له ده س���تداوه و واتا ماوه یه ك به س���ه ر كوژراوییه كه یدا

تێپه ڕیوه .روناكبی���ری به رپرس���ه كه ی ژن���ان ب���ه رده وام ده بێ���ت و ده ڵێ���ت "دراوسێیه كی ژنه كوژراوه كه پۆلیسه ، وتویه تی له گه ڵ مێرده كه یدا كێش���ه ی له كاتی به اڵم هه بووه ، كۆمه اڵیه تییان روداوه ك���ه دا مێرده ك���ه ی له ماڵ���ه وه نه ب���ووه و ته له فۆنی���ان بۆ ك���ردوه و

ئاگاداریان كردوه ته وه ". ب���ۆ وه رگرتن���ی ورده كاری زیات���ر، به وته بێژی ك���رد په یوه ندی ئاوێن���ه به ڕێوه به رایه تی پۆلیسی كه الر موقه ده م حه سه ن حه مه ساڵه ح، وتی دۆسیه كه الی به ڕێوه به رایه ت���ی توندوتی���ژی دژ به ژنانی گه رمیان���ه ، چونكه كه ئه وان

ئێمه ئه وكات ته واوكرد لێكۆڵنه وه یان ده زانین چی كراوه .

ه���اوكات به ڕێوه ب���ه ری توندوتیژی گه رمیان له میعه محه مه د له لێدوانێكدا بۆ ئاوێنه ده ڵێت "به پێی پش���كنینی دادوه ری پزیش���كی س���ه ره تایی ئاس���ه واری الش���ه كه ده ركه وت���وه ، سێ فیش���ه كی ده مانچه ی پێوه بوه ، فیش���ه كێك ن���او ده می و فیش���ه كێك له س���ه ری و فیش���ه كێكیش له ملی���دا، له پش���كنینی كۆتاییدا شتی دیكه مان

بۆ رون ده بێته وه ".له باره ی ئه گه ری گومانی كوژران یان توندوتیژی به ڕێوه به ری خۆكوش���تن، ك���وژراوه ، "به دڵنیایی���ه وه وت���ی

چونك���ه س���ێ فیش���ه كی پێوه نراوه ، به ی���ه ك خۆكوش���تن له به رئ���ه وه ی فیش���ه ك ئه نجامده درێت، به اڵم ماڵی تۆماركردوه ، سكااڵیان كچه كه باوكی مێرده كه ش���ی سكااڵی له سه ر كه سێك تۆمارك���ردوه ، مێرده ك���ه ی خۆیش���ی

ده ستگیركراوه ".له ئێستادا به تایبه ت مێرده كه ی به پێی مادده ی 406ی یاسای سزادانی عیراقی كه كوشتنی ئه نقه سته ده ستگیركراوه و له پۆلیسی كه الر په ڕاوی لێكۆڵینه وه ی لێكۆڵینه وه ی دادگاش بۆ كراوه ته وه و

وردی تێد ده كات و به رده وامه .له میع���ه ئاماژه به وه ش���ده كات هه ر پ���اش روداوه ك���ه ، به پێ���ی بڕی���اری

دادوه ر فه رمانی گرتن بۆ مێرده كه ی و دو كه س���ی دیك���ه ی دور له خێزانه كه تێیدا لێكۆڵین���ه وه ده س���گیركراون، به رده وامه و تائێس���تا نه گه یشتوینه ته پزیشكی پشكنینی ئه نجامی ئه نجام و دادوه ریش نه گه ڕاوه ته وه بۆمان، بۆیه ده توانم بڵێم كێشه كه هێشتا به ته واوی یه كالیی نه بوه ته وه ، هه ركات یه كالیی ب���وه وه ئ���ه وا ت���ه واوی ئه نجامه كان

باڵوده كه ینه وه .له كۆتای���ی وته كانی���دا به ڕێوه به ری به ڕێوه به رایه ت���ی توندوتیژی گه رمیان كات به زوتری���ن خواس���ت هێ���وای تاوانبار ببێته وه و یه كالیی كێش���ه كه

سزا بدرێت.

9 )461( سێشه ممه 2015/1/13 کۆمه‌اڵیه‌تی

كوشتنێكی‌تراژیدی‌ژنێك،‌سێ‌فیشه‌ك‌نرابوو‌به‌سه‌ریه‌وه‌

ئاوێنه‌‌چیرۆكی‌راسته‌قینه‌ی‌روداوه‌كه‌‌ده‌گێڕێته‌وه‌

ئا: جیهاد جه الل

به هۆی سوڵحێكی عه شایه رییه وه كه له نێوان هه ردو بنه ماڵه ی دنیاو مێرده كه یدا كراوه ، دادگا ته نها 10 ساڵ زیندانیی وه ك سزای بكوژی دونیا ده ركرد، ئه وه ش نیگه رانیی رێكخراوه كانی ژنانی لێكه وته وه و رایده گه یه نن له سه ر ئه و كه یسه

خۆپیشاندانی گه وره ده كه ن و شه قام ده جوڵێنن.

دنیا س���لێمان له دایكبویی س���اڵی 1999 ب���و له رێكه وتی 5/24 س���اڵی راب���ردو ته رمه ك���ه ی له نزی���ك چیای مه قلوبه - باش���وری ناحیه ی كه ڵه كچی دۆزرای���ه وه ، ده���ۆك له پارێ���زگای مێرده كه شی وه ك تاكه تۆمه تباری ئه و كوشتنه تۆمه تبار كرا، پاش دو مانگ

له و روداوه ده ستگیركرا.روداوه كه دوای دنی���ا مێرده ك���ه ی له گرته یه كی ڤیدیۆییدا دانی به كوشتنی ژنه كه یدا ناو پاساوی )شه ره فپارێزی(

بۆ كوشتنه كه هێنایه وه .له دوا وێنه یدا كه له تۆڕی كۆمه اڵیه تی فه یسبوك باڵوكرایه وه ، ده ركه وت دنیا ئاس���ه واری بڕین له سه رو س���نگیه وه ئاوسابو، هه بوه ، هه روه ها ده موچاوی

چاوێكیشی شین بوبۆوه .دنیا پێش���تر له ته مه نی 13 ساڵیدا به شو دراوه ، دوای جیابونه وه ی جارێكی تر له ته مه نی 14 ساڵیدا به شێوه یه كی

نایاسایی به شو دراوه ته وه .ده���ۆك دووی تاوان���ی دادگای له رێكه وتی 2014/12/29 دوای سێجار دانیشتن حوكمی 10 ساڵ زیندانیی بۆ س���لێمان زیاب یونس 45 ساڵ ده ركرد به تۆمه ت���ی كوش���تنی دنی���ا كه ژنی دوه میه ت���ی ، ئه و بڕی���اره ش دوای ئه و س���وڵحه عه ش���ایه ریه هات كه به بڕی

40 ه���ه زار دۆالر )4 ده فته ر( له نێوان ه���ه ردوو بنه ماڵه ی بكوژو ك���وژراودا

كراوه .ل���ه و كاته داو له س���ه ر ئه و كه یس���ه رێكخراوه كانی ژنان به چه ندین ش���ێوه ناڕه زاییان به رامبه ر ئه و تاوانه نیشانداو كۆبونه وه و خۆپیشاندانی به رفراوانی بۆ س���ازكرا، واش بڕیاره له داهاتوویه كی نزیكدا له س���ه ر هه مان كه یس شه قام بجوڵێن���ن تا ئه و بڕیاره ی دادگا ته میز

بكرێته وه .ش���ۆخان حه مه ره ش���ید پارێزه ری گروپی ژیان به ئاوێنه ی وت "بڕیار بوه له سه ر ئه و كه یس���ه و كێشه كانی ژنان له گه ڵ سه رۆكی هه رێم كۆببینه وه ، به اڵم به هۆی سه رقاڵیی جه نگه وه له م كاته دا نه توان���را ئه و ببینین، بۆی���ه بڕیاربوو له گ���ه ڵ دیوانی س���ه رۆكایه تی هه رێم كه شوهه واوه به هۆی به اڵم كۆببنه وه ، ئ���ه و كۆبونه وه یه م���ان دواخس���ت بۆ به یاننامه یه ك بۆی���ه ت���ر، كاتێك���ی ئاڕاس���ته ی س���ه رۆكی دیوان ده كه ین له سه ر ئه و كه یس���ه ، هه روه ها له گه ڵ لیژن���ه ی ژنانی په رله مانیش له س���ه ر

هه مان كه یس كۆده بینه وه ".به دواداچوون به وه ش���دا ئام���اژه ی ده كه ن بۆ شێوازی ئه و سوڵحه ی كراوه له نێوان ئ���ه و دو بنه ماڵه یه دا، "دوای خۆپیش���اندانی به دواداچونه كانم���ان گه وره ده كه ین و بێده نگ نابین له سه ر ئه و س���وڵحه ی ك���ه بۆ بك���وژی دنیا كراوه ، هه رگیز به و س���زایه رازی نابین به هه م���و ش���ێوه یه ك دژی بڕیاره كه ی

دادگا ده وه ستینه وه ".ئه وه ی به ه���ۆی ش���ۆخان به وته ی له كوردس���تان س���زای له سێداره دان جێبه ج���ێ ناكرێت بۆی���ه بكوژی دنیا ده بو به ماده ی 106 كه سزای زیندانی هه میش���ه یه س���زا بدرایه ، ب���ه اڵم به و

س���وڵحه ته نها 10 س���اڵ زیندانی بۆ دانراوه ، بۆیه كاتێك لێبوردنی گشتی ده ربچێ���ت هه ر كه یس���ێك س���وڵحی هه بێت، ئه وا به ر ئه و لێبوردنه گشتییه

ده كه وێت و ئازاد ده كرێت.سه رۆكی لیژنه ی لیژنه ی داكۆكیكردن كوردس���تان له په رله مانی له ئافره تان جه خت ل���ه وه ده كاته وه ك���ه هه رگیز لیژنه كه یان رێگه ن���ادات ئه و بڕیاره ی بمێنێت���ه وه ، ش���ێوه یه ب���ه و دادگا له رابردووشدا چه ندینجار به دواداچونیان

بۆ ئه و كه یسه كردوه .به ئاوێن���ه ی وت ئیبراهی���م ئێڤ���ار "هه ر له س���ه ره تای دروس���تبونی ئه م تاوان���ه وه به دواداچونم���ان بۆ كردوه ،

به م نزیكانه ش لیژنه كه مان س���ه ردانی ناوچه ی ده���ۆك ده كه ین و ده بێت ئه و

بڕیاره ی دادگا ته میز بكرێته وه ".ئه وه شی خسته ڕو گه وره ترین كێشه له كوردستاندا ئه وه یه كه بكوژی ژنان به ر لێبوردنی گش���تی ده كه ون، بۆیه دواتر كه ئازاد ده كرێن تاوانی گه وره تر ئه نج���ام ده ده ن، بۆیه ئه وان له س���ه ر ئه و پرس���انه چه ند كۆبونه وه ئه نجام

ده ده ن.سه رۆكی لیژنه ی لیژنه ی داكۆكیكردن كوردس���تان له په رله مانی له ئافره تان وتی "هه رگیز رێگه ناده ین ئه و بڕیاره ی دادگا به وش���ێوه یه بمێنێته وه ، چونكه

ئه وه كاره ساته ".

له‌سه‌ر‌كه‌یسی‌دنیا‌شه‌قام‌ده‌هه‌ژێنرێت

سوڵحی‌عه‌شایه‌ری‌‌سزای‌‌بكوژه‌که‌ی‌له‌زیندانی‌‌هه‌تاهه‌تییه‌وه‌‌كرد‌به‌‌‌10ساڵ‌

به دڵنیاییه وه كوژراوه ، چونكه

سێ فیشه كی پێوه نراوه

له به رئه وه ی خۆكوشتن

به یه ك فیشه ك ئه نجامده درێت

کوشتنی ژنان رۆژ دوای رۆژ رو له زیادبون ده کات

دنیاو مێرده که ی

خۆپیشاندان دژی کوشتنی ژنان له کوردستان

گه وره ترین كێشه له كوردستاندا

ئه وه یه ، بكوژی ژنان به ر لێبوردنی

گشتی ده كه ون

rangalayawene@gmail.com (461( سێشه ممه ‌2015/1/13ره‌نگاڵه

بیرۆك���ه ی ن���وێ كاری نوێ���ت ب���ۆ دروس���ت ده كات، تۆزێ���ك زیاتر بیر له و كاره بكه ره وه كه ئێس���تا به نیازی

ئه نجامی بده یت.

كات���ه گرینگه كه ی ژیان���ت له وانه یه له ئه م ساڵه وه ده ست پێبكات، خۆت ئاماده بكه بۆ هه موو ئه گه رێكی باش

له ژیانت.

هه میش���ه بیر له وه بكه ره وه ئه وه ی پاداش���تی توانایی خۆراگری هه بێت ب���اش ده بێ���ت، بۆیه چیت���ر بریاری

به په له نه ده یت له ژیانت.

هه ندێ شتی ناموو له هاورێكانت ده بینیت كه له وانه یه هانت بده ن كاردانه وه ی باشت نه بێ����ت به رامبه ر به كه س����ه نزیكه كانی

خۆت له شوێنی كاركردنت.

كۆمه اڵیه تیت كه س���ێكی هه رچه نده به اڵم نه توانیه وه خۆت له ناو خه ڵك بدۆزیته وه ، هه ر بۆیه ده كرێت سود له

كۆمه اڵیه تی بوونی خۆت وه رگری.

ئه و ترس���ه ی له ناودڵه ته پێویس���ته ده ری بێنیت، ته ندروس���تیت به ره و باشی ده روات، به اڵم باری سۆزداریت

باش نابێت.

نه‌‌هه‌‌‌نگسه‌‌تڵگیسککه‌‌واندوپشکته‌‌رازوو

11

جەمال حس���ێن، نوس���ەر: س���ەلەفیەتی ئیس���امی، گوتارێکی پەرگیرو توندڕەوی ئاینی���ە پێیەک���ی لەمێژودای���ە، پێیەکی لەئێس���تا، ک���ورت کردن���ەوەی دنیای���ە لەبروادارو کافر، لەبەهەش���تی و دۆزەخی، لەحەاڵڵ و حەرام. لەم گوتارەدا ش���تێک نیە بکەوێ�تە دەرەوەی تەفسیری ئاینی، جیه���ان و بون لەچاوی ئەودا، تەنها دەبێ لەفەزای ئاین���ی و دەقی لەژێرس���ێبەری وتراوی موقەدەس���دا بێت. س���ەلەفیزم، ئاین���داری میللی دەگۆڕێ بۆ ئاینداریەکی ئایدۆل���ۆژی زب���ر، لەدۆخ���ی یەکەم���ی لەرۆشنبیریی و بەش���ێکە ئاین ئاینداریدا کۆمەڵگایە، کۆی پێکهاتەیەکی سەرەکی ب���ەاڵم س���ەلەفیەت ئاین دەکات���ە تاکە س���ەرچاوەو چەق���ی ک���ۆی ئاڵۆزیەکانی ژیان. ئەوانە نەک هەرمەترس���یە بۆسەر مەعریفەی عیرفانیی و خواناس���ی ئاینی، نەک هەر لێدان و هەڵتەکاندنی خەسڵەتە میلیەکانی ئایین���ە، بەڵکو لەوەش زیاتر مەترس���یە بۆس���ەر ژیانی روت، ژیانێک لەدەرەوەی هیچ تەفسیرو لێکدانەوەیەک. چونکە سەلەفیزم لەدەرەوەی ئەو فۆرمەی خۆی بروای پێیەت���ی و بەناوی حەقیەتی ئاینی و خوایی بانگەشەی بۆدەکات، هیچ کات ناتوانێ لەگەڵ هیچ باوەرو مۆدێلێکی جیاواز لەخۆی بەئاش���تی بژی. تەکفیرو بەبدع���ە ناس���اندن تاکە زمان���ە کەئەو گوتارە دەیزانێ، لەدەرەوەی زبری زمان و توندوتیژی ک���ردرار س���ەلەفیزم نەبونی

هەبوەو نەبونی هەیە.

ئ���ارام محەم���ەد، کاس���ب: لەهەرێم���ی مەترس���یدارتر ش���تی کوردس���تاندا لەس���ەلەفییەکان هەن، بەب���ڕوای من ئەو هەم���و گەندەڵیەی لەکوردس���تاندا هەیە زۆر مەترس���یدارترە ت���ا ئەو کەس���انەی بەس���ەلەفیی ناو دەبرێن و بەردەوام لەژێر چاودێریی ئاساییشدان. ئەوانەی تا ئێستا خەڵکیان کوش���توەو خەڵکی���ان گرتوە، س���ەلەفیی و کەسانی ئیس���امیی نەبون، بەڵکو حیزبە دەسەاڵتدارو حاکمەکان بون

کە هەمویان عەلمانین.

ئ���ەو س���ۆران عوم���ەر، پەرلەمانت���ار: فیشەکانەی بەشارلی ئیبدۆوە نرا، تەنها رۆژنامەنوس���ێکەوە چەند بەجەس���تەی نەنرا، بەڵکو بەمن���ارەی مزگەوتەکانەوە نرا لەهەمو جیهاندا، بەجەستەی ملیارێک مس���وڵمانەوە نرا. ب���ەهەر بەهانەیەکەوە ئ���ەو کارە کرابێت، رێگەپێ نەدراوە. ئەو عەقڵیەتیی���ە بەهەر ناوو ناویش���انێکەوە بێت، مەترسیدارەو بەهانەی نییە. ئیسام وەاڵمی وش���ە بەوش���ە دەداتەوە. بەاڵم ئەوەی ئەم���ڕۆ دەیبینین چ ئس���یامییە تون���دڕەوەکان چ عەلمانیە توندڕەوەکان، مەترس���ی گ���ەورەن. ئ���ەو عەقڵەیەتەی پەالم���اری ئەو رۆژنامە فەڕەنس���یەی دا لەم ناوچەیەدا داعش نماینەدەی دەکات. داعش���یش لەهەر جێیەک دەس���تی بڕواو

بونی هەبێت زۆر مەترسیدارە.

فەرمانب���ەر: حس���ێن، ڕزگار س���ەلەفییەکان بەدڵنیایی���ەوە مەترس���ی هەرە گەورەن بۆ سەر لەهەرێمی ئازادی���ی ئاس���اییش و کوردستاندا. لەهەر شوێنێک ئەوانە بەعەقڵییەتێکی ک���ە هەبێت بونیان تەسکەوە بیردەکەنەوە بێ گومان مایەی بەهەمان مەترس���ین و س���ەلەفییەکانیش بیردەکەنەوە. خراپتریش بەڵکو ش���ێوە سەلەفییەکان حیزبە ئیسامییەکانیان پێ قبوڵ ناکرێت کە لەهەمان دینی خۆیانن، ئینجا چۆن کەسان و گروپی دیکەیان پێ قب���وڵ دەکرێت ک���ە لەئایینەکەی خۆیان نەبێ���ت، یاخود بێ ئایی���ن بێت. هەمان ئ���ەو عەقڵییەتیەی لەپاری���س ئەو کارە لەکوردستانیش���دا کرد، تیرۆرس���تییەی بونی���ان هەی���ەو ت���ەنها ب���ۆ دەرفەت

دەگەڕێن.

پرسیارێک‌و‌چه‌ند‌وه‌اڵمێک

لەدوای ڕوداوەکەی پاریس..ئایا سەلەفییەکان مەترسین بۆسەر هەرێمی کوردستان؟

ئا: دالیا کەمال

هونەرمەندێکی کوردی دانیشتوی فەڕەنسا لەکارێکی هونەری جیاوازدا خەمەکانی کورد

دەنوسێتەوە ئەویش نەخشاندنی دێڕەکانی قەسیدەی دەربەندی

پەپولەی شێرکۆ بێکەسە لەسەر ڕوخساری چەندین کەسی جیاواز.

هونەرمەندەیەو ئەو عەبدواڵ گەیان بەئاوێن����ەی راگەیاند ک����ە بیرۆکەو س����ەرچاوەی ئەم کارە هونەرییانەی ل����ە فرمێس����كی منداڵه ئ����اواره و ده ربه ده ره كانی ش����ه نگال و كۆبانێ سه رچاوه ده گرێ،"فرمێس����كه كان جارێكیت����ر یاده وه ریی����ه تاڵه كانیان به بیرم����ان هێناییه وه . ل����ه كارێكی هونه ریی����ه وه ئه م����ه وێ جارێكی تر نیش����ان ك����ورد نه هامه تییه كان����ی

بده م".لەهون����ه ری س����ااڵنێکە گەی����ان هاوچه رخ����دا كارده كات و ئیس����تاش لەهونەری ماس����تەرە خوێن����دکاری لەب����ارەی ئەم هاوچەرخ����دا، زیاتر "ئه مه کارەیەوە دەدوێ����ت و دەڵێت یه ك����ه م كاری هونه ری����م نیی����ه كه )body art( ل����ه ب����ه دی ئارت����ه وهپێش����تریش ده ده م، ئه نجامی����ان چه ندین كاری له م جۆره م كردووه . له هونه ری به دی ئارتدا جه سته وه ك ده كرێ، له س����ه ر كاری مه تریاڵێك

كه ره س����ته یه ك ده وری جه س����ته ده بینێ����ت ك����ه هونه رمه ن����د چۆن له گه ڵ كاره كه یدا ده یگونجێنێت. من زۆربه ی كاره كه م له س����ه ر رووخسار ئیشم كردووه ، له م كاره نوێیه شمدا وه ك هه ڵب����ژاردوه چ����اوم و ده م خامه یه ك كه تێكس����ته كان له شوێن

و ده نوسه مه وه فرمێس����كه كاندا له رێگه ی فۆتۆوه كاره كه م به

دۆكومێنت ده كه م".ئەو تێکستانەی ئەو هونەرمەندە

لەسەر روخاساری پۆرترەیتەکان قەسیدە دێڕەکانی دەینەخشێنێت، بێکەس����ە، ش����ێرکۆ ناودارەک����ەی ئەویش دەربەندی پەپولەیە، "له ناو دیوانه كه دا ئه و تێكستانه هه ڵده بژێرم كه هه موو ئه و نه هامه تیانه ی تاوه كو ئه مڕۆ به س����ه ر كوردا هاتووه تیایدا

به دی ده كه م".ئەم کارە هونەرییەی گەیان هێشتا کۆتای����ی نەهاتوەو بەردەوام ژمارەی

فۆتۆکان لەزیادبوندایە. تەنها وێنەکانی����ش نێو کەس����انی کوردەکان نین، بەڵکو چەند هاواڵتی نەتەوەو واڵتانی دیکەشی تێدایە "من كار له گه ڵ هه موو ئه و كه سانه ده كه م كه هاوخه می كوردن و پش����تگیری له س����ه ربه خۆی كوردستان ده كه ن، بۆیه هیچ س����نوورم نه هێش����تۆته وه كارێكی زۆر به رفراوانه تاوه كو ئیستا خه ڵكانێك����ی باش له ناس����یۆنالیتێ

جیاوازدا به شدارییان كردووه ".

ئا: الما

گروپی مۆس���یقای مەح���وی لەزانکۆی تایب���ەت کۆنس���ێرتێکی س���لێمانیی بەمۆسیقا ساز دەکات و دواتریش هەمان CD ئەو پارچە مۆسیقایانە بەشێوەی

باڵودەبنەوە.

گرپەکە ساالر، سەرپەرشتیاری رێبین بەئاوێن���ەی راگەیاند کە ئ���ەو پارچە مۆسیقایەنە پێک دێن لەهەشت پارچەو زیاتر مۆس���یقای فۆلکلۆری کوردیین،

بەاڵم تازەکراونەتەوە.لەب���ارەی هۆکاری هەڵبژاردنی زانکۆی س���لێمانیی وەک ش���وێنی س���ازدانی سەرپەرش���تیاری کۆنس���ێرتەکەیان، گروپەکە رایگەیاند " زیاتر لە ش���ەش مانگ���ە ئەم کۆنس���ێرتەمان ئامادەیە، ب���ەاڵم بەهۆی ئ���ەو باردۆخ���ەوە هیچ سپۆنس���ەرێک نییە بۆ کاری هونەریی ئەگەر ب���ۆ پێش���مەرگە نەبێت یاخود س���رودێک نەبێ���ت، دەس���تناکەوێت. کۆنسێرتەکەی ئێمەش هیچ پەیوەندیی بەو دۆخەوە نییە. ئێمە نەمانویس���ت کۆنسێرتەکەمان لەوە زیاتر دوابکەوێت بۆیە لەگەڵ س���ەرۆک بەشی مۆسقای زانکۆی س���لێمانی رێککەوەتین کە ئەو کۆنسێرتە ببەینە هۆڵەکەی ئەوانەوە".

جگە لەوەی یەک پارچە مۆس���یقایان قەرەداغیی���ە، زۆزک لەداندان���ی س���ەرجەم پارچە مۆسیقاکانی دیکەی لەکۆنس���رێتەکەدا پێشکەش���ی دەکەن لەدادانی ئەندامان���ی گروپەکە کە ئەم مۆسیکژەنانەن: دانا محێدین، سێ تار. عەبدواڵ ئەمین، ت���ار. ڕەوەند کەمال،

عود. رێبین س���االر، س���ەنتور. گاهین نەقدیان، کەمانچ���ە. جەنگین جەمال،

زەرب. بەرێز نەورۆز، زەرب. سێش���ەممە ئەم���ڕۆ کۆنس���ێرتەکە س���لێمانی، لەزانک���ۆی 2015/1/13کۆلێ���ژی هون���ەر، کاتژمێ���ر 11:00ی

بەیانیی ئەنجام دەدرێت.گروپی مۆزیکی مەحوی س���اڵی 2011 لەشاری سلێمانیی دامەزراوە، گروپێکە زیات���ر گرنگی���ی دەدات بەمۆس���یقای

رۆژهەاڵتیی.

گروپی مەحوی، مۆسیقای رۆژھەاڵتی دەبەنە زانکۆی

سلێامنییەوە

هونەرمەندی رۆژهەاڵتی کوردس���تان، ناسڕی ڕەزای ئەلبومێکی گۆرانیی نوێ لەئێ���ران باڵودەکات���ەوە ئەویش دوای ئەوەی ئەوەی ئ���ەو ئەلبومە لەالیەن وەزارەتی فەرهەنگ و ئیرشادی کۆماری ئیسامیی ئێرانەوە ڕەزامەندی لەسەر

دراوە بۆ باڵوکردنەوە.ئەم ئەلبومە کە بۆ یەکەم جارە ناسڕی ڕەزازیی دەگەڕێنێتەوە بۆ رۆژهەاڵتی کوردستان لەدوای شۆڕشی ئیسامیی ئێڕان لەساڵی 1979، لەژێر ناونیشانی "چیاوان"دایەو لە 12 بەرهەم پێک هاتوەو ئەوانیش 2 مەقام و 10 گۆرانین.وابڕیارە ئەلبومەکە لەناوەڕاستی ئەم مانگە بەمەراسیمێک لەماڵی مۆسیقای ئێ���ران لەخیابانی فاتمی ت���اران بەئامادەبونی ژمارەی���ەک لەهونەرمەندان و

کەسایەتییە ناودارەکانی ئێران و کوردستان باڵوبکرێتەوە.هونەرمەند ناس���ڕی ڕەزازی لەس���اڵی 1955 لەش���اری س���نەی رۆژهەاڵتی کوردس���تان لەدایکبوە. لەدوای سەرهەڵدانی شۆڕشی ئیسامیی لەئێران بۆ ماوەی���ەک دەخرێتە زیندانەوەو دوای ئازادبونی، لەگەڵ بنەماڵەکەیدا دەچنە ش���اخ و دەبێتە پێش���مەرگەی کۆمەڵە. دواتر رودەکات���ە ئەوروپاو لەواڵتی سوید نیش���تەجێ دەبێت. لەدوای روخانی رژێمی بەعسییشەوە، لەهەرێمی

کوردستان نیشتەجێ دەبێت.

دوای 36 ساڵ بۆ یەکەمجار ئەلبومێکی

ڕەزازی لەئێران باڵودەبێتەوە

دێڕەکانی دەربەندی پەپولە لەسەر ڕوخسارەکان دەنەخشێنیت

‌ره‌نگاڵه(461( سێشه ممه 2015/1/13 rangalayawene@gmail.com

گاکاوڕ

له ب���ه ر ئ���ه وه ی په یوه ندێكان���ت پته و به هێزه له گه ڵ ده ورو به ره كه ت ئه وه وایی لێكردوی كاریی باشترت ده ست كه وێت

دارایشت باش بێت.

س���ه فه ركردنی ئ���ه م هه فته یه ت كه به ه���ۆی كاره وه یه گرینگی باش���ی بۆت ده بێ���ت، ناتوانیت كۆت وبه ند

بۆ هاوبه شی ژیانت دابنێت.

ده رونت ئاس���وده ده بێت و سودت له ئه زموونه كانی پێش���و وه رگرتوه ، له و كارانه ناترس���یت كه پێشتر هه ڵه ت

تێدا كردبوو.

كاره كانت به باش���ی به ریوه ده چن به اڵم هه سته كانت ئالۆزیت بۆ دروست ده كه ن بیر له كارێ���ك مه كه ره وه ك���ه رودانی

دوره .

له گه ڵ تۆده توانیت مامه ڵه یه كی باش ده وروبه ره ك���ه ت بكه یت كه ره نگه زۆر كه س ئ���ه وه ی ت���ۆی بۆنه كرێت كه م

ته رخه م نیت له كاره كه ت.

قرژاڵدوانه‌‌

كاتێكی باشه بۆده ستكه وته دارایه كانت، له م ماوه یه بیر له وازهینان و گۆرینی كاریی نوێ مه ك���ه ره وه به ڵكو هه وڵی

باشتر كردنیان بده .

فه‌‌ریکشێر

1010

ئارێز عه بدواڵ کچێکی ته مه ن21 ساڵه و له و باره یه وه ده ڵێ���ت "هه رچه نده من پێویس���تیم جوانه و خۆی ڕوخس���ارم به ئارایشت نییه ، به اڵم کاتێ هاوڕێکه م یان که سێکی نزیک له خۆم ده بینم چوه بۆ ئارایش���تگاو قژی بڕیوه یان بۆیه ی کردوه ، منیش ح���ه ز ده که م وه کو ئه و گۆڕانکاری له ڕوخس���ارم ی���ان له قژمدا

بکه م".ئه و کچه ئاشکراش���ی ده کات که ئه گه ر

بێت و باری داراییشی باش نه بێت، ئه وا ئاماده ی���ه پاره بۆ ئاریش���تگاکه قه رز

بکات و ئیشه کانی خۆی پێ بکات.ش���ارو له س���ه رجه م له ئێس���تادا ش���ارۆچکه کانی هه رێمی کوردس���تاندا چه ندی���ن دوکانی تایبه ت به ئارایش���تی خانم���ان هه یه و هه ندێکیان به س���تایلی تایبه تی عه ره بی���ی و ئه وروپیی خانمان

ده ڕازێننه وه .چرپ���ه ئه بوبه کر کچێک���ی ته مه ن 19

ساڵه و پێی وایه له هه رێمی کوردستاندا ته نانه ت هه ناسه دانیش بۆته نه ریتێکی کردن���ه وه ، الس���ایی چاولێکه ری���ی و "چونکه کۆمه ڵگای ئێمه هێش���تا درکی به ش���ته باش���ه کان نه کردوه و نازانێت چی به س���ودی ئه وه ، بۆی���ه من وه ک کچێ���ک ناچارم ئه وه قب���وڵ بکه م که چونکه خوڵقاندویه تی، کۆمه ڵگاک���ه م ئه گ���ه ر قبوڵی نه ک���ه م و خۆمی له گه ڵ نه گونجێنم ئه وه به کچێکی نا ڕۆشنبیرو

گۆشه گیر ده ناسرێم".خه دیج���ه ئه ن���وه ر، خاوه ن���ی یه کێک به وه ده کات ئاماژه له ئاریش���تگاکانه و که ژماره یه کی زۆر له خانمان سه ردانی ده که ن و به شێکی زۆریان مانگانه 2 بۆ 3 جار س���ه ردانی ده که ن، "به ده گمه ن هه یه مانگی جارێک بێت، ئه وانه ی دێن ته مه نیان له نیوان 13 بۆ 70 ساڵدایه ".

هه ندێکیان ک���ه راده گه یه نێت ئه وه ش نیی���ه و به ئاریش���تگا پێویستیش���یان

"هۆکاری هاتنه که یان زیاتر ده گه ڕێته وه بۆ حاڵه تی چاولێکه ریی".

ئه و خاوه ن ئارایشتگایه باس له هه ندێک کێشه ده کات که وه ک خاوه ن ساڵۆنه کان دێت���ه رێگه یان "من ئیش���ه که ی خۆمم خ���ۆش ده وێت، به اڵم کات���ێ هه ندێک کچ س���ه ردانمان ده که ن ته مه نیان زۆر بچوک���ه و هی ئارایش���ت نی���ن زۆر پێم ناخۆش���ه، ب���ه اڵم ئ���ه وه ده گه ڕێته وه بۆ س���ه ر په روه رده ی خێزانی، چونکه

هه ندێک ش���ت هه یه نابێت دایک و باوک لێی ب���ێ ئاگابن، پێویس���ته ئه و کچه بچوکانه ڕێنمایی بکرێن که ئارایشت بۆ

ئه وان پێویست نییه ".ئ���ه و خاوه ن ئارایش���تگایه رێنامیی بۆ خانمانی���ش ئه وه یه که ئه و که ل و په له کیمیایی له م���ادده ی جوانکارییان���ه ی دروس���تده کرێن، زۆر ب���ه کار نه هێن���ن به خنم���ان زۆر زیانێک���ی "چونک���ه

ده گه یه نن".

ئا: په رێز ناسڕ

خانمان به شێوه یه کی به رده وام سه ردانی ئارایشتگاکان ده که ن، هه ندێکیان

به چاولێکه ریی ناوی ده به ن و به شێکیشیان ئاماده ن گه ر به قه رزیش بێت مانگانه

سه ردانی بکه ن، خاوه نی ئارایشتگایه کیش رایده گه یه نێت که هه ندێک له خانمان

ئارایشتگاکان ده بنه مۆته که له مێشکی خامناندامانگه نه دو بۆ سێ جار سه ردانی ده که ن.

کاردانه وه ی کاریکاتیرسته کان له سه ر هێرشه که ی سه ر رۆژنامه فه ره نسییه که

شەریف کواشی ناوی ئە و کوڕە جەزائیرییە تەمەن ٣٢ س���اڵەیە کە گوماندەکرێت لەگەڵ براکەیدا هێرش���یان کردبێتە سەر هه فتەنامە کاریکاتێرییەک���ەی ش���اری پاری���س. ئ���ەم کوڕە لەیەکێ���ک لەگەڕەک���ه پەراوێزییەکانی قەراغی پاریس���دا لەدایکبوە و گەورە بوە. بۆ بەدەس���تهێنانی ژیانێکی باشتر باوک و دایکی لەجەزائیرەوە بۆ فەرەنس���ا کۆچیان کردوە و لەپاریسدا نیشتەجێبون. وەک هه ر منداڵێکی ئ���ە و گەڕەکە هه ژاران���ەی قەراغ���ی پاریس شەریف کواشیش دەچێتە قوتابخانە، تێکەڵ بەژیان و تەڕ و ترش���ی کۆمەڵگای فەرەنس���ی دەبێت. تا ئ���ە و ڕۆژەی دەکەوێتە نا و یەکێک لەخانەکانی ئە و ت���ۆڕە گەورەیەی جیهادەوە کە لەدونی���ای ئەمڕۆدا دروس���تبوە. تۆڕێک بەشێکی ئەفگانستان و لەپاکستان و بەشێکی لەسۆماڵ و بەش���ێکی یەمەن و لەس���عودییە و خ���وارەوەی ئەفریق���ا و بەش���ێکی لەهه ندێک لەدەوڵەت���ە کۆمارییەکان���ی ئیمپراتۆریەت���ی سۆڤێتی جاران و بڕێکی تریشی لەنا و گەنجانی بەش���ێک ل���ە و خێزان���ە کۆچبەرانەدای���ە کە گەڕان بەدوای ژیانێکی باش���تر و ئینسانیتردا

بردونیەتییە ئەوروپاوە.ش���ەریف کواش���ی بەر لەتەمەنی بیس���ت س���اڵی، کاتێک نازانێت چ���ی لەژیانی بکات و چ���ۆن ل���ە و دونی���ا بچوک���ە ڕزگاریببێت کە گی���رۆدەی بوە و چ ئایندەیەک دروس���تبکات، ڕێ���ی دەکەوێتە یەکێک ل���ە و مزگەوتانەی نا و شاری پاریسەوە کە وەک ماشێنێکی ترسناکی هه ڵهێنانی جیهادیس���ت و موسڵمانی توندڕە و لەبەش���ێکی زۆر واڵتانی کاردەکەن)ئەم���ڕۆ دونیادا نمونەی ئەم جۆرە مزگەوتە سەلەفییە جیهادییانە هێجگار زۆرن(. ش���ەریف کواشی ب���ەر لەچونی بۆ ئ���ەم مزگەوت���ە جیهادییە ئەوەن���دەی خەریک���ی ئافرەت و حەشیش���ە و گۆرانی بوە، ئەوەندەی س���ەرقاڵی مۆسیقای ڕاپ و دانیش���توی نا و ئە و ف���ەزا لیبرالە بوە، کە شارێکی وەک پاریس دەیخاتە بەردەستی دانیشتوانەکەی، س���ەد یەکی ئەوە خەریکی نەبوە، پێغەمبەرەک���ەی قورئان و ئیس���ام و بەهی���چ جۆرێکیش ش���تێک لەخەیاڵیدا بونی نەب���وە ناوی جیهاد و بە کەم تەماش���اکردن و کوش���تنی ئینس���انەکانی تر بێت. ش���ەریف کواش���ی لە و قۆناغ���ەدا لەڕێگای فرۆش���تنی پیتزاوە و هه ندێکجاری���ش لەڕێگای دزیکردنی بچوکەوە بژێوی خ���ۆی پەیداکردوە، پێیەکی لەنا و هه ژاریدا بوە و پێیەکەی تری لەنا و تاوانی بچوک بچوکدا. تا ئە و ڕۆژەی فەرید بن یاتوتی تەمەن ٢٦ ساڵ لەمزگەوتی الدعوە لەپاریس دەبینێت. فەرید ب���ن باتوتی پیاوێکی دینیی نەبوە بەمانای دەرچوی ئەم یان ئە و فێرگەی ئاین���ی، بەڵ���ک و یەکێکە لە و ژم���ارە زۆرەی گەنجانی خۆ بەئاینناس و بەئیس���امناس کە خۆیان، خۆیان کردوە بەئیمام و پێش���ڕەوێکی دینیی، کەس���انێک بێ هیچ سڵەمینەوەیەک و دوای بیستنی چەند فەتوایەک و خوێندنەوەی چەند کتێبێکی دینیی کۆن و نوێ، نەک ته نها بەناوی دینەوە قس���ەدەکەن، بەڵک و فەتوای بێدینی���ی و دینداری���ی کەس���ەکان و تەنانەت کۆمەڵگاکانی���ش دەردەک���ەن. ئ���ەم ک���وڕە گەنجە ش���ەریف و زۆرانێکی ت���ری گۆڕیوە بۆ ئیسامێکی سەلەفیی، س���ەرەتا خواردنەوە و حەشیش���ە و جگەرەکێش���انی پێتەرککردون، دواتر دەرس���ی دینیی داداون، ئینجا لەماڵی دروستکردوە کۆمپیوتەریان خۆیان سایتێکی ب���ۆ پڕوپاگەندەک���ردن بۆ جیه���اد. لەدوای ئەمە ئیت���ر دەکەوێتە هه واڵ���ی قەناعتهێنان بەش���ەریف و گروپەکەی کە ب���ۆ جیهاد بڕۆن ب���ۆ عێراق. ب���ەاڵم بەر لەچونی���ان بۆ عێراق ئ���ە و ئیمامە هه ندێک مەش���قی س���ەربازیی س���ەرەتاییان لەن���ا و یەکێ���ک لەباغەکان���ی پاریسدا پێدەکات. ژمارەیەک لەکەسانی سەر بەگروپەکە دەڕۆن بۆ عێراق، بەاڵم ئە و ڕۆژەی کە ش���ەریف دەیەوێت هه مان سەفەر بکات، بەر لەس���واربونی فۆڕکەکە لەالیەن پۆلیسی فەرەنسییەوە دەگیرێت و چەند ساڵێک سزای زنیدانی بەسەردا دەسه پێنرێت. هاوکات فەرید یاتوتیش دەگیرێت و ئەویش زیندان دەکرێت. وەک پۆلیسی فەرهنسی دەڵێت فەرید یاتوتی هه ڵق���ەی گەیاندنی فەلوجە ب���وە بەگەڕەکە چەپ���ەک و پەراوێزییەکان���ی ش���اری پاریس. دوای تەواوکردنی سزای زیدانییەکەی شەریف کواش���ی ئیتر لەچ���ا و وندەبێت ت���ا حەوتی ئ���ەم مانگ���ە بەکاش���نیکۆفێکەوە لەبەردەم هه فتەنامە کاریکاتێرییەکەی ش���اری پاریسدا لەگەڵ براکەیدا دەردەکەوێت، دوای کوشتنی دوازدە کەس. لەگرتە ڤیدیۆیەکاندا دەبینرێت چۆن شەریف یەکێک لەپۆلیسەکان دەکوژێت، پۆلیس���ێک که ئەویش وەک شەریف کواشی

بەئەس���ڵ خەڵکی جەزائی���رە و وەک ئەویش موسوڵمان بوە.

ش���ەریف کواش���ی لەزۆر ڕوەوە لە و جۆرە مرۆڤە گەنج و ت���وڕە و نائومێدانە دەچێت کە فەیلهس���وفی ئەڵمانی ئێنزێنس���بێرگەر ناوی "دۆڕاوی ڕادیکاڵ"ی���ان لێدەنێ���ت. مرۆڤێ���ک تەنیاییەک���ی گەورە، بۆش���اییەکی وجودیی، ح���ەزی تۆڵەکردنەوە لەدونی���ا، ڕۆحیەتێکی گەورەی پیاوس���االریی، تێکەڵ بەهه س���تێکی قوڵ بەخۆ بەکەمزانین ئاراس���تەیان دەکات و وەک بۆمبێک���ی قوڕمیش���کراویان لێدەکات. ئەم بۆمبە قوڕمیش���کراوە دەکرێت بە ئاسانی بتەقێنرێتەوە، ئیهانەیەکی بچوک، رەفزکردنێک لەالیەن کچێکەوە، یان نەدۆزینەوەی کارێک، دەش���ێت ئەم بۆمبا دوپێیە ب���ەڕوی دونیادا بتەقێنێتەوە.فەرید بن یاتوتی سەلەفیی، ئەم گەنجە دڵشکاو و توڕەیە وەردەگرێت و بەناوی دین���ەوە ویس���تی تۆڵەس���ەندنەوەی لەدونیا تیادا گەورەت���ر و قوڵتر دەکاتەوە. ئەم رۆحی تۆڵەکردنەوەیەشی بەئیسامەوە بۆ گرێئەدات و لەجیهاد و ش���ەهادەتی م���ارەدەکات. دواجار فەری���د بن یاتوتی ئە و بونەوەرە ترس���ناکەی لێدروس���تدەکات کە س���ڵ ل���ەوە ناکاتەوە چ کەسێک خۆی و کێش فەرید یاتوتی مامۆستای

بەخراپ و بێدن ناویببەن، بکوژێت.ش���ەریف کواش���ی حیکایەت���ی چۆنیەتی ئیسامییەکی بۆ گۆڕانی"سەرسەرییەک"مان رادی���کاڵ بۆ دەگێڕێت���ەوە. ئەوەش���ی ئەم گواس���تنەوەیە مەیس���ەر دەکات ئ���ە و تۆڕە گلۆباڵیی���ەی مزگەوت و دەزگا و تاکەکەس���یی جیهادیی س���ەلەفییە کە لەمڕۆدا بەبەشێکی گەورەی دونیادا باڵوبونەتەوە. کە دەستەواژەی "سەرسەریی" بەکاردەهێنم، وەک جنێ و یان س���وکایەتیی و ئیهانەک���ردن بەکاریناهێن���م، بەڵ���ک و وەک چەمکێکی کۆمەڵناس���یی یان ئەنترۆپۆل���ۆژی بەکاریدەهێنم ک���ە هێما بۆ جۆرێ���ک لەپێگ���ە و هۆش���یاریی و ئاکاری���ی کۆمەاڵیەتیی و ئینس���انیی تایب���ەت دەکات. گ���ۆڕان لەسەرس���ەرییەوە بۆ جیهادیس���ت، لەکەسێکی بێباک و گوێنهدەر بە بەها و نۆرم و ئەخاقیاتی نا و کۆمەڵگا، کەسێک ڕاڕەوانە و بێ هه ستکردن بە بەرپرسیاریەتییەکی گەورە بەنا و ژیاندا دەڕوات و دوای ئارەزوەکانی خۆی دەکەوێت، ب���ۆ س���ەلەفییەکی جیهادیی کە بەش���ی هه رەزۆری دونیا بەگوناهبار و قابیلی کوشتن و سەربڕین بزانێت، گۆڕانێکی گەورەیە. کێش���ەکە لەوەدای���ە ئەمڕۆ کەرەس���تەکانی پیادەکردن���ی ئەم گ���ۆڕان و گواس���تنەوەیە ئامادەی���ە. س���ەلەفیەتی جیهادی���ی لەهه مو کتێبەکان و مزگەوتەکان و لەنا و شوێنێکدایە، سایتەکانی ئینتەرنێت و سیدیەکان و بەرنامەی تەلەفیزۆنەکان و ڕێکخراوە خێرخواییەکاندان. بۆ مرۆڤایەتی باش���ترە ش���ەریف کواش���ی سەرسەرییەکی سادەبێت، خەریکی مۆسیقا و گۆرانی و ئافرەت و جگەرەکێشان، نەک ئەوەی ببێت بەئاژەڵێکی ترس���ناک و بەناوی خودا و قورئ���ان و پێغەمبەرەکەی���ەوە مرۆڤەکانی تر

بکوژێت.

بیروڕا)4٦1( سێشه ممه 12٢015/1/1٣ birura.awene@gmail.com

بۆ مرۆڤایەتی باشترە شەریف کواشی سەرسەرییەکی

سادەبێت، خەریکی مۆسیقا و گۆرانی و

ئافرەت و جگەرەکێشان نەک ئەوەی ببێت

بەئاژەڵێکی ترسناک و بەناوی خودا و قورئان و

پێغەمبەرەکەیەوە مرۆڤەکانی تر بکوژێت

رۆژانی پێش���و له ناوجه رگه ی شاری پاریسی پایته ختی فه ڕه نسادا دو برای باکوری به ڕه چه ڵه ك عه ره بی چه کدار، ئه فریقا، هێرشیان کرده سه ر نوسینگه ی گۆڤارێک���ی س���اتیر )گاڵته ئامێ���ز( و ل���ه ئه نجامدا 1٢ که س���یان کوش���ت، که هه ش���تیان رۆژنامه نوس بون. ئه م هێرش���ه، که چاوه ڕوانکراوبو له الیه ن پۆلیسه وه، بوه مایه ی ناڕه زاییه كی زۆر له الیه ن خه ڵكی فه ره نس���او خه ڵکێکی زۆر له سه رانس���ه ری دونیادا. دروشمی ژی س���وی شارلی، من ش���ارلیم، بوه دروش���مێک که فه یس���بوک و تویته ری داگیرک���ردوه. لێ���ره دا ه���ه وڵ ده ده م به ئام���اژه دان به چه ن���د الیه نێکی ئه م روداوه، بڕۆم���ه پش���ت په رچه كردارو

خیتابه میدیاییه هاکه زاییه كان.یه ک���ه م: خوێندنه وه ی س���یمبولی. پاش روداوه كه خێ���را قه ڵه م به رامبه ر چه ك ب���و به ئاماژه ی روداوه که. قه ڵه م رۆژنامه نوس���ه کانن و چ���ه ک که ک���ه ئاماژه یه بۆ تیرۆریستان. چه ك و قه ڵه م وه ک دو ئاماژه له هه مانکاتدا سیمبوڵن ب���ۆ بیرکردنه وه و داهێن���ان له به رامبه ر کوش���تن و تۆقاندن���دا. قه ڵ���ه م ئه وه بیرکردنه وه و داهێنان و که ده گه یه نێت هه یه. عه ق���ڵ به كاربردنی ج���ه ده ل و بێده نگکردن، یانی چه ک له به رامبه ردا ترساندن، س���ڕینه وه، ئاماده نه بون بۆ گفتوگۆ. یه كێک له و کاریکاتێرانه ی که وه ك جۆرێک له ناڕه زایی پاش روداوه كه که س���ێکه، کاریکاتێ���ری کێش���راوه، پۆش���راوه وه یه، رومه تێک���ی ب���ه که که سێکی هه ڵگرتوه کاڵش���ینکۆفێکی نزی���ک به خ���ۆی کوش���توه، له س���ه ر کاریکاتێره كه نوس���راوه )ئه و پێشان وێن���ه ی کێش���ا(. س���یمبولیه تی ئه م کاریکاتێ���ره له وه دای���ه که فیش���ه ک به رامبه ر وێنه یه بۆ تیرۆریستان. زیاتر قوڵبونه وه له م زمانه ئاماژه ناس���یه له هه مانکاتدا ئاماژه یه بۆ به ریه ککه وتنی شارس���تانی رۆژئاوا )ک���ه خۆی وه ها ده بینێت ک���ه شارس���تانی داهێنان و عه قڵه( به رامبه ر شارس���تانی ئیسامی که شارس���تانی کوشتن و تیرۆره. ئایا ده مه زه رد هه نتنگت���ۆن خیتابه ک���ه ی ده بێت���ه وه که ئیس���ام و رۆژئاوا ته نها

پێکدادان شێوازی په یوه ندیانه؟دوه م، روداوه ک���ه ی پاریس ده كرێت ئاماژه بێ���ت ب���ۆ قه ی���ران له هه ن���اوو کۆمه ڵگای ئیسام خۆیدا. ئایا ئیسام ب���ۆ ناتوانێت به رگه ی س���اتیرێك یان گاڵته یه ک بگرێت. یان ئایا له ڕاس���تیدا

ئه م ش���ێوازه له داکۆکیکردن له ئیسام دژ ب���ه داکۆکیکردن نییه؟ له ڕابوردودا گۆڤاره كه ی شارلی ٦0 هه زار دانه ی لێ چاپ ده بو، چاپی داهاتوی یه ک ملیۆنه، له کاتێکدا گه وره ترین بانگه شه ی بۆئه م گۆڤاره کرد. له وه اڵمی ئه م پرسیاره دا پرس���ی ئه وه ده وروژێنین ئایا ئیسام ئیس���امی کێی���ه؟ ئایا ک���ێ نوێنه ری ئیس���امه؟ ئای���ا به ڕاس���تی ئ���ه وه ی ده گوزه رێت ئیس���امی یان قه یران له ناو کۆمه ڵگای ئیس���امیدایه له س���ه ر له قوتابخانه کانی یه کێک ده س���ه اڵت؟ بیرکردنه وه وه ها ده بینێت که دژایه تی ئیسامی سیاسی بۆ رۆژئاوا هیچ نییه جگه له ملمانێی هێزه كانی ناو ئیسام هێزه ئیسامیه كان ش���ه ڕکردنی خۆی. له گ���ه ڵ رۆژئ���اوادا له به رئه وه ی���ه له م ڕێگایه وه سه رنج و داهات و سه رمایه ی

ڕ ه مزی به ده ست ده هێنن.سێیه م: له هه مانکاتدا قوتابخانه یه کی ت���ری بیرکردنه وه ب���ڕوای وه هایه که ئیس���امی سیاس���ی هی���چ نییه جگه له په رچه كردارێ���ک بۆ بی���ری رۆژئاوا: ئای���ا ئ���ه م په رچه ك���رداره بریتیه له به کاربردن���ی بیری رۆژئ���اوا به به رگی ئیس���امیه وه: بڕێکی زۆر له فاش���یزم له هه ن���او لیبرالی���زم و لینینی���زم و ئیسامی سیاسیدا بونی هه یه، چونکه کرۆکی فه لس���ه فه ی ئیسامی سیاسی ناته بایه له گ���ه ڵ دونیادا، یان بێئاگایه له به کاربردنی ئه م دونیابینیانه، چونکه وه ك نیتچه ده ڵێت، نه یاره که ی به رهه م ئیس���امی له هه مانکاتدا ده هێنێته وه. پۆس���تکۆلۆنیاله سیاس���ی خیتابێکی پێشکۆڵۆنیاڵه وه. سه رده می به ئاوازی پێش ئه وه ی رۆژئ���اوا هه بێت خه لیفه هه بو، رۆژئاواهات و خه لیفه ی نه هێشت، ئێس���تا کاتی گه ڕانه وه یه بۆ رۆژگاری خه لیف���ه. به بێ ئ���ه وه ی بزانرێت ئایا له ڕاس���تیدا رۆژگاری خه لیفه چۆن بو. گه ڕانه وه بۆ ترادیشن چه ندین شێوازی هه یه: شێوازی کۆنسێرڤه تیڤ، شێوازی هایدگه ری، شێوازی روسی. به اڵم هه مو ئه مانه هیچ نین جگه له بااڵده ستی سۆزو ته سکتێگه یشتن له دونیاو هه وڵدان بۆ

به ده ستهێنانی پێگه.چواره���ه م: به ریه ککه وتی ئیس���ام و رۆژئاوا، ده رئه نجامی شکستی مۆدێرنه یه له دونیای ئیس���امدا. مۆدێرنه له گه ڵ ناپۆلیۆندا گه یش���ته دونیای ئیس���ام. ئیسام ته واو بێئاگابو له مۆدێرنه هه تا ئه و ساته. عبدالڕحمان جبرتی به ڕونیی بۆم���ان ده گێڕێته وه ک���ه چ بێئاگایی و خ���راپ تێگه یش���تن هه ب���و له نێ���وان ئیس���امی ئه و رۆژه و مۆدێرنه دا، وه ك چۆن عه لی وه ردی بۆمان رونده کاته وه که روبه ڕوبون���ه وه ی ئینگلیز له عێراقدا هه رگی���ز له پاش���خانێکی نیش���تمانیی به ڵکو نه هات���وه، عه قڵیی���ه وه ی���ان تێگه یش���تن و بۆ خراپ په رچه كرداربو ش���تی الوه ك���ی. شکس���تی مۆدێرنه وه رگرت قوڵت���ری ڕه هه ندی پاش���ان به وه ی واڵتانی ئیس���امی شکس���تیان هێن���ا له بونیادنان���ی ئابوریه كی باش، ئارای له هێنانه ده زگا، له بونیادنان���ی

دیموکراس���ی، له ڕێزگرتن���ی مرۆڤ، له له گه شه پێدانی مه عریفه، په ره پێدانی کۆمه ڵ���گا ئه م���ڕۆ هه ت���ا عه ق���ڵ. ته نانه ت به عه قڵن، دژ ئیس���امیه كان که س بیریش له عه قڵ ناکاته وه، ئه وه ی بااڵی���ه نه قڵه، نه ک عه قڵ. به بێ عه قڵ ئه سته مه دیموکراسی، ماف، حکومه ت بێت���ه ئاراوه. ئیس���امی سیاس���ی له 1٩٢٨ه وه به ش���ێکه له دونیای ئیسام، گه ش���ه ی کردوه، په لوپۆی لێبوه ته وه، توندڕه وبوه، میانڕه وبوه، به اڵم له کرۆکدا ی���ه ك ش���ته. ئه وی���ش دژایه تیکردنی مۆدێرن���ه وه عه قڵ به ب���ێ بونی هیچ مۆدێرنه تۆکمه. شکس���تی دیدێک���ی له کۆمه ڵگای ئیسامدا بوه هۆی هاتنه ئ���ارای دیکتاتۆر ب���ه ده رزه ن، خراپ و خراپتر، ئه م دیکتاتۆرانه به شێک بون له په کخستنی عه قڵ و گه شه ی ئیسامی

سیاسی، که شێرپه نجه ی عه قڵه.روداوه که ی ده كرێ���ت ئایا پێنجه م: پاریس ته نها وه ك روداوێکی پاریس���ی بخوێنین���ه وه؟ ئه م دو برایه س���ه ره تا ئیسامی نه بون، له راستیدا گۆرانیبێژی ڕاپ بون. به اڵم هه ڵوه ش���انی خێزان و هه ژاری و بێ���کاری و نه بونی بڕوانامه و ئه زمون���ی کار، ئه م منداڵه عه ره بانه وه ك زۆری ت���ر له منداڵ���ه عه ره به کانی پاریس ده كات���ه بونه وه رێکی بێبه ری. ده رمان���ی فرۆش���تنی دزیک���ردن، توندوتیژی )موخه ده رات(، بێهۆشکه ر رۆژانه یان. له ژیان���ی به ش���ێک ده بنه لێ���ره دا خیتابی ئیس���امی سیاس���ی وه ك خیتابێک���ی جودای پڕ له ناڕه زایی به رامب���ه ر رۆژئاوا ده بێت���ه خیتابێکی گونجاو بۆئه م خه ڵکه شکستخواردوانه. ئ���ه و پش���ت ه���ۆکاری ئه مه ش���ه وه رچه رخان���ه تیۆلۆجیه که ئیس���ام پیایدا تێده په ڕێت: ئه ویش بریتییه له گرنگی و بایه خی زیاتر به پێغه مبه ر له به رامبه ر خودادا. بۆچی ئیس���ام وه ك مه س���یحیه ت پێغه مبه ره ک���ه ی ده بێته چه قی، له بڕی الله. ئ���ه م وه رچه خانه

له ئه نجام���ی بونی ئیس���امی به ئاینی ش���وناس، نه ک ئاینی خوادپه رس���تن. له گه ڵ ئیس���امی سیاس���یدا ئیس���ام ده گۆڕێت خوداپه رس���تییه وه له ئاینی بۆ ئاینی ناسنامه، ئاینی خۆناساندن و خۆجوداکردن���ه وه. خودا هاوبه ش���ێکه له مرۆڤه کانی گۆی زۆرێ���ک له نێ���وان زه وی، بۆی���ه به ئاس���انی نابێته هۆی له به رامب���ه ردا ش���وناس. بونی���ادی پێغه مبه رێ���ک وه ک موحه م���ه د شوناس���ی تایبه ت و ناسنامه ی تایبه ت ش���وێنکه وتوانی. ب���ه ده به خش���ێت ئیسام نه یارانی هێرشی له هه مانکاتدا بۆ س���ه ر موحه مه د وه ه���ا ده کات، که زیاترو زیاتر موس���وڵمانان داکۆکی له موحه م���ه د بکه ن، که له ئه نجامدا رۆڵی موحه مه د زیاتر ناوه ندی ده کات. وه ک ئه وه ی ئاینی ئیسامی ئاینی موحه مه د بێت نه ک ئاینی خ���ودا، که موحه مه د گه یه نه ری په یامه که یه تی. بونی ئیسام به به شێک له شوناس له ئه نجامدا ئیسام به رته س���کی ده كات، سیاس���ی زیاتر به به ش���ێک ده یکات���ه وه ده کات���ه وه، که س���ه کان، تایبه ت���ی له جیهان���ی له کاتێکدا ئای���ن ده بێت رێگایه ك بێت ب���ۆ پێکه وه گرێدانی کۆتا به ناکۆتاوه، سنوردار به بێسنوره وه، که م ده سه اڵت به ده س���ه اڵتداره وه له پێناو مرۆڤبونی

زیاتری مرۆڤ. کاریکاتێره کانی ئای���ا شه ش���ه م: پاری���س له خزه ت���ی کێ���دان؟ ئه وه ی هه س���تان پێی رۆژنامه نوس���انه ئه و له خزمه تی توندڕه وی، س���اده گه رایی، له هه ردو ڕه یس���زیمدایه. بێعه قڵ���ی، رۆژهه اڵت و رۆژئ���اوا کۆمه ڵه هێزێک س���ودی لێده بینن که له ئه نجامدا هیچ کامیان به س���ودی رۆژهه اڵت و رۆژئاوا ناشکێنه وه. له فه ره نسا لیپێن و حیزبه فاشیستیه که ی سودمه ند ده بن له گه ڵ حیزبه هاوش���ێوه کانی له واڵتانی تری ئه وروپ���ا و رۆژئاوا. له رۆژهه اڵت هێزه هه ر سیاسی ئیسامی فاشیسته كانی له ئیخوانه وه هه تا داعش. بونی هه ریه ك له گاڵته جاڕو تیرۆریس���ت به نوێنه ری رۆژئ���اواو رۆژهه اڵت ته نه���ا هه ڵچون و س���وکایه تی وپێکدادانی کوش���تن و

ا م���د له ئه نجا . ه ێته و ه که و لێدکاریکاتێ���ره كان ته نه���ا به خزمه ت���ی چ ده ش���کێته وه هێزه تون���دڕه وه کان له رۆژهه اڵت و چ له رۆژئاوا، که هه ردو له ڕاس���تیدا هاوبه ش���ییه کی زۆری���ان هه ی���ه. ئه م دیده ئه مڕۆ به ئاس���تێک ڕه واجی په یداکردوه که بوه ته مایه ی نوس���ین و کاری زۆر. ب���ۆ نمون���ه دوا رۆمانی میشێل هۆلیبۆک که پێشبینی ئه وه ده کات که ئیس���ام دێته س���ه ر حوکم له فه ڕه نس���ا له ساڵی ٢0٢٢ له ئه نجامدا کۆمه ڵێک زۆر له گۆڕانکاری روده دات ک���ه بۆ خه ڵكی فه ره نس���ی مای���ه ی س���وکایه تی و بێزارییه. بۆیه له ئه نجامدا لیبیێن و ئیس���ام ملمانێ ده ک���ه ن. هۆلیبۆک )ک���ه له ناوچه ی کێرری ئایرله دا خۆی ئێکسایڵ کردبو، نوس���ه رێکی بێزارک���ه ره(، هه میش���ه

وروژێنه رو پرۆڤه که تیڤه.

لە"سەرسەریی"ەکی سادەوە بۆ جیهادییەکی ئیسالمیی

ئایا هه مومان شاڕلین؟به‌ریه‌ککه‌‌وتنی‌ئیسالم‌و‌ئه‌وروپا

سه ردار عه زیز

روداوه که ی پاریس ده كرێت ئاماژه بێت بۆ قه یران له هه ناوو کۆمه ڵگای ئیسام

خۆیدا. ئایا ئیسام بۆ ناتوانێت به رگه ی

ساتیرێك یان گاڵته یه ک بگرێت

خۆپیشانده رێک، دروشمی هه مومان شارلین به رزکردۆته وه

13 (461( سێشه ممه 2015/1/13 birura.awene@gmail.comبیروڕا

عه زیز ڕه ئووف

ئه گه ر مارش����اڵ ماكلۆهن پێیوابێت باڵوكردن����ه وه گه وره تری����ن هون����ه ره له سه ده ی بیستدا، به جۆریك پێیوابێت سه ده ی بست س����ه ده ی باڵوكردنه وه و سه ده ی میدیایه ، ئه وا ده كرێت بڵێین سه ده ی بیست و یه ك سه ده ی هێنانی به اڵی گ����ه وره و كاره س����اتی گه وره یه میدی����اوه . باڵوكردن����ه وه و له الی����ه ن به مانایه ك����ی ت����ر ئه گ����ه ر به دی����دی ماكلۆهن سه ده ی بیست تا ڕاده یه كی زۆر كه ره سه كانی میدیاو باڵوكردنه وه به جیهاندا باڵوببنه وه ، ئه وا له سه ده ی بیس����ت و یه كدا ده كرێت كه ره سه كانی میدی����ا بكه ونه ده س����ت زۆرینه ی ئه و كه سانه ی بارگاوین به عه قڵی توندڕه وی دینی و ناسیۆنالیس����تی و ڕاسیس����تی . س����ه ده ی بیس����ت و ی����ه ك س����ه ده ی ده س����تكه وتنی میدیایه له الیه ن دین و توندڕه وه كانه وه ئایدۆلۆژیا مه زهه ب و به جۆرێك ده كرێت له گه ڵ خۆیدا هه م

خوێن و توندوتیژی و هه م ریكالم و هه م گواس����تنه وه ی جوانیه كانیش به دوای

خۆیدا بهێنێت.به ه����ه ر پێودانگێ����ك وه ریبگری����ن بیس����ت و س����ه ده ی كۆتاییه كان����ی سه ره تاكانی سه ده ی نوێ سه ره تایه كی باش نین بۆ چونه ناو دنیایه كی نوێ. ئاس����ۆكانی ئه م به ریه ككه وتنه له 11ی ڕووداوه كان����ی ب����ۆ س����ێپته مبه ره وه ئه مدواییه ی فه ره نس����ا س����ه لمێنه ری ئ����ه و ڕاس����تییه یه س����ه رباری بوونی جیاوازیی����ه كان و ده س����تكه وتنی زیاد له كه ره س����ته یه ك بۆ گه یاندنی ده نگی ئێم����ه به وانی تر، ب����ه اڵم له پاڵ ئه م ڕاسیستی و توندوتیژی و كاره ساتانه دا ڕه تكردن����ه وه و خوێن زی����اد له جارێك

ئاماده یه .له ئێس����تادا هێزه دینیه كان ناتوانن شتێكی تر بكه ن. ئه گه ر سه رده مانێك كۆكردبێت����ه وه ، هه موومان����ی دی����ن له گه ڵ خۆی����دا هێنابێت، ڕۆحانیه تی جوانیه كان����ی له س����ه رده مێكه وه ب����ۆ س����ه رده مێكی ت����رو له كه لتورێك����ه وه

ب����ۆ كه لتورێك����ی تر گواس����تبێته وه ، ئ����ه وا ده بێت ئه وه بزانین له ئێس����تادا هێزه دینی����ه كان خه ریكه دین خاڵی دین له ڕۆحانیه ت. خه ریكه ده كه نه وه ده كه نه كه ره سته یه ك بۆ توندوتیژی ، ئه م دیده بۆ زۆرێك له تاكی دینه كان ناگونجێ����ت، ب����ه اڵم ناش����اردرێته وه ، ئ����ه م كرده وان����ه خه ریكه س����ومعه ی دین ناش����رین ده ك����ه ن. خه ریكه دین ده بێته كه ره سته یه ك به ده ست منداڵه الساره كانه وه كه جگه له ئه ستوربوونی ده م����اری ملیان هه ڵگ����ری هیچ دیدو ته فس����یرو تێڕوانین����ی ن����وێ نین بۆ

خۆیان و كۆمه ڵگه . ئه م دیده بۆ موسوڵمانانیش ڕاسته . عه سره ئه م موس����وڵمانی دروس����ت ده بێ����ت دوور بكه ونه وه له منگه منگ و هێنانه وه ی به هانه بۆ هه ر كرده وه یه كی توندوتیژی . ئه م كرده وه تیرۆرستیانه ، داعش و ده یان گروپ����ی توندڕه وی تر ده قه كانه وه له ناو كرده وه كانیان هه ر ده گوازن����ه وه . من گومانم ل����ه وه نیه موسوڵمان شتێكه و ئیسالمیی سیاسی

ناو هێزه كان مه عده نێكی ترن، ده زانم ڕۆحانیه ت الی زۆرێك له موس����وڵمانی زۆری به ش����ێكی ئاماده ی����ه و ئێم����ه هێزه دینیه كان����ی ئێمه خاڵین له هه ر رۆحانی و ئینس����انی و كرده وه یه ك����ی ژیاندۆس����تی . به اڵم ده بێت دروس����ت ش����تێك بكرێت. ئایی����ن به رگه ی ئه م ئایا ناگرێ����ت. توندوتیژییه هه م����وو ڕه مزێكی دینی ده كرێت مردن بێنێت بۆ ئه وانی تر؟ ئایا پێغه مبه رێك قبوڵی كاریكاتێرێ����ك نه كات له س����ه ر خۆی ، نه كه ن قبوڵ كاریكاتێرێك مندااڵنێك له هه ناوی ده بێ����ت چ دۆزه خێكی����ان

خۆیاندا هه ڵگرتبێت.میدی����اش ده زانێت چ����ۆن ده ماری ملی توندڕه وه كان ئه س����تورتر بكات. ده زانێت له كوێدا موس����وڵمانان توڕه ده ب����ن و له كوێ����دا بێده ن����گ و له كوێدا به باڵوكردن����ه وه ی ده ك����ه ن. قس����ه ڕۆژنامه كان شوهره تی كاریكاتێره كان تر په یدا ده كه ن. به فتوای کوش����تنی س����ه لمان ڕوش����دی نه ك به كفركردنی )به دی����دی ئیس����المیه كان( كۆتای����ی

ڕۆماننوس����ه ی ئه م به ڵكو پێنه هێنا، كرده یه كێك له نوسه ره به ناوبانگه كانی دنیا. هه مان شت بۆ ته سلیمه نه سرینی له نوس����ه رانی هه ندێك به نگه الدیش و

دنیای ئیسالمی ڕاسته .میدیا ئێس����تا كه ره سته یه كی باشه به ده ست گه مژه كانه وه . هه ركات فرۆش نه بوو ئیتر ده توان����ی به كاریكاتێرێك سۆزی زۆرینه ی موسوڵمان بجوڵێنیت، ببیت����ه فه یس����بووك به پۆس����تێكی برینه كه به اڵم به ناوبانگ. نوسه رێكی له شوێنێكی تره . له و به تاڵییه وه یه كه له ئێس����تادا تێیدا ده ژین. به بێده نگی ناكرێ����ت ژی����ان تێپه ڕێنی����ن، ده بێت ش����تێك بكه ین، هه ر شتێك ته نانه ت برینداركردنی هه ستی یه كتریش بێت.

له ئێس����تادا كاریكاتێره كان و میدیاو پۆس����ته كانی فه یس����بووك ب����ه تاڵی نه شه ڕی ماڵه كانمان. بۆ ده گوزانه وه توندوتیژی دینی به كاریكاتێر ده كرێت و نه ش����ه ڕی توندڕه ویش به پۆسته كانی فه یسبووك. هه ردو دیده كه له ئێستادا

پڕاوپڕن له به تاڵی .

جیهانبینیى توندڕەویى و نامۆبون لەژیانى سەردەم

شه ڕی كاریكاتێره كان

جیهانبینی���ى، تێڕوانین و تێگەیش���تنى مرۆڤە ب���ۆ جیه���ان و ژی���ان و بەهاکانى و راڤەکردن���ى ژیانک���ردن و چۆنیەت���ى روداوەکانى دەوروبەرى. مرۆڤ لەسۆنگەى جیهانبیینیە تایبەتەکەیەوە بۆ ژیان و بون و جیهانى دەوروبەر، ئامانج لەژیان و، دەبێ و

نابێ ئەخالقیەکانى دیارى دەکات.

م���رۆڤ ه���ەر لەس���ەرەتاى هاتنەبون و ژیانەوە، قۆناغ بەقۆناغ، هەوڵى ناسینى ئەو جیهانەى داوە کە تێیدا دەژى، راڤەکردنى جیهان و روداوەکانى دەوروبەریش، بەیەکێ لەخەس���ڵەتە جیاکەرەوەکان���ى م���رۆڤ، لەگیاندارانى تر دادەنرێت. گیانەوەرانى تر هەست )احس���اس( بەژیان دەکەن، بەاڵم مرۆڤ لەروانگەى ئ���ەوەى خودان عەقڵ و ژیان و تێگەیش���تنە، بیرکردنەوەو تواناى جیه���ان راڤە دەکات. ئەمەش واى کردوە، لەیەک کاتداو، هەندێک جاریش بەگوێرەى جی���اوازى کات و ش���وێن، زی���اد لەوێناو، تێگەیش���تن و، بینینێکى بۆ ژیان هەبێت. روى دوەم���ى ئەم بۆچون���ەش ئەوەیە کە گەرچى هەمومان وەک مرۆڤ لەجیهانێکى ماددى هاوبەشدا زیندوین، بەاڵم مەرج نیە پێ بەپێى ئەو، هەموان لەجیهانێکدا بژین. لێرەشەوە دەتوانین باس لەچەندین جیهانى جی���اواز بکەین، کە س���نورە فەرهەنگى و، کلتورى و، ئاینى و، مەزهەبی و، نەتەوەیی و، نەژادی���ی و کۆمەاڵیەت���ى و چینایەتیەکان، چوارچێ���وە و وێنای���ان پێ دەبەخش���ن. جیهانە مەعنەویەکەى مرۆڤ، کە تێڕوانینە کانى بۆ ژی���ان و بون ئاراس���تە دەکات و، جۆرى پەیوەندیەکانیش���ی بەدەوروبەرەوە بۆ دی���ارى دەکات و، خولگەى س���ەرەکى بیرکردنەوەى ژیانیش���ی بۆ دەستنیش���ان دەکات، کاریگەریەکى گەورە لەسەر کۆى ژیان و، چۆنیەتى ژیانکردنى، هەر مرۆڤ و کۆمەڵگایەک���دا هەیە. ب���ەاڵم ئەگەر لەو جیهانانەى لەس���ەرەوە ئاماژەمان پێکرد، بێین���ە خواروت���ر و، مەس���ەلەکە هەندێک زیات���ر ورد بکەین���ەوە، هەس���تدەکەین، لەسەر ئاس���تى تاکەتاکەى مرۆڤەکانیش، جیهان���ى تایبەت بونى هەی���ە. مرۆڤەکان گەرچ���ى بە یەک���ەوە دەژی���ن و، کۆمەڵگا پێکدەهێنن و، لەم چوارچێوەش���دا، فۆرم و پێوەر و، بەهاکان، بۆ ئاس���انکردنى ژیانى هاوبەش و، پرۆس���ەى بە کۆمەاڵیەتى بون، دێننە کایەوە، بەاڵم سەرەڕاى ئەوە، وەک تاکیش هەر یەکەیان جیهانى سەربەخۆ و، تایبەت بە خۆى هەیە. کە لەهەندێ روەوە، لەمرۆڤەکانى تر و، هەندێ جاریش لەکەسە

هەرە نزیکەکانى خۆى جیاى دەکاتەوە.بەمەش بۆمان دەردەکەوێت، مرۆڤەکان

هەر لەروخسار و شکڵ و دیوى دەرەوەیاندا جی���اواز نی���ن، بەڵکو لەهەن���دێ روەوە، ل���ەروى پێکهاتەى س���ۆزداریی و عەقڵى و، جیهانبین���ى و، جیهان���ى مەعنەویش���ەوە ئ���ەوەش رەنگدانەوەى جی���اوازن. هەمو تایبەتمەندى و خەس���ڵەتە جیاکەرەوەکانى مرۆڤ���ە، وەک کائینێکى خ���اوەن عەقڵ و، ویست و، هەستى ئەخالقى و، مێژو، ئایندە و، ئەندێشە، هەروەک ئەوەى، کاتێک مرۆڤ یەکتاپەرس���تى جیهانبینى بە گوێ���رەى لەالیەن خوداوە بە جیا لەگیانەوەرەکانى تر و سەربەخۆ بەدى هێنراوە و، لەکەرنەڤاڵێکى بەش���کۆ و خوداویس���تانەى گەردون���ى مەزن���دا هاتۆتە کایەوە، ئەم خەس���ڵەتى )تفرد(ە تایبەتمەن���دى و س���ەربەخۆیی و لەبەدیهێناندا، گەر لەئاستێکیش���دا بێت، لەتاک���ە تاکە مرۆڤەکاندا رەنگى دابێتەوە. نەناس���ینى ئەم تایبەتمەندییە، یاخود خۆ لێ نەیانکردن و، پشتگوێخس���تنی، دەبێتە س���ەرکوتکردنى کپکردن و س���ەرچاوەى، جۆرەه���ا ح���ەزى زگماک���ى و، بەه���رە و، سیستمە س���ەرهەڵدانى لێوەش���اوەیی و، چونک���ە تۆتالیت���ارەکان. هەمەالیەن���ە هەمیشە سەرچاوەیەکى گرنگى ئایدۆلۆژیا جەماوەرخوازە س���ازدە مەترسیدارەکان، لەدان نەنان، یاخود پش���تگوێ خس���تنى جیاوازییەکانەوە س���ەرچاوە دەگرێت. بۆ نمونە نکوڵى کردنى جیاوازى لەسەر ئاستى نەتەوەکان، ش���ۆفێنیزم و رەگەزپەرستى و، نەتەوەی���ی تواندن���ەوەى سیاس���ەتى ل���ێ دەکەوێتەوە. لەس���ەر ئاس���تەکانى تریش���دا رەنگدان���ەوەى تایب���ەت بە خۆى دەبێ���ت. هەندێ جاری���ش قوڵکردنەوەى زی���اد لەپێویس���تى جیاوازی���ى و، بە لەکە لەقەڵەمدانى سیما و تایبەتمەندى هەندێک جیاواز، دەبێتە سەرچاوەى خراپە و تاوانى جۆراوج���ۆر و، بردن���ە دەرەوەى روانین���ە جی���اوازى و، مامەڵ���ە لەگ���ەڵ کردنى، بۆ دەرەوەى ئەخ���الق و بەهاکانى شایس���تە بە ژیان���ى مرۆڤ و، کۆمەڵ���گاى مرڤایەتى. نەژادپەرس���تیدا لە)ئاپارتاید( و هەروەک دەیبینین و، بە داخەوە لەچەندین ش���وێنى دنیاشدا، تەنانەت لەسەر ئاستى رەگەزیش، واتە پەیوەندى رەگەزى نێر و مێشدا پیادە

دەکرێت!ئێم���ە س���ەربەخۆ خوڵقاوی���ن و، دەبێ رێز لەکەس���ێتى سەربەخۆشمان بگیرێت، ب���ۆ ئەوەى کۆمەڵگاى م���رۆڤ، کە مرۆڤە س���ەربەخۆ و خاوەن ویستە جیاوازەکان و، خێ���زان و بنەماڵەکانیان پێک���ى دەهێنن، نەگۆڕێت، بە مێگەل و، دەسەاڵتداریش خۆى لێ نەبێت بە ش���وان، ه���ەروەک بە داخەوە لەهەندێک قۆناغى مێژوى مرۆڤایەتیدا بەو

جۆرە بوە.هەڵبەت ئەم بابەتە ئاو زۆر دەکێشێ و، ئەوەى لێرەدا مەبەس���تمانە، بەستنەوەى جیهانبینى و جیهانە تایبەتەکەى کەس���ی توندڕەوە، کە لێرەدا بە پلەى یەکەم مەبەست لەتوندڕەویى و سەختگیرى بە ئیسالم پاساو دراوو ئاینییە بەوەى دەمانەوێت پەنجەى بخەینە سەر، جیاوازى جیهانە تایبەتەکەى توندڕەوە لەگەڵ جیهانى سەردەم و، بەها و ن���ۆرم و پێوەرەکانى و لۆژیکى سیاس���ەت و

رێکخستن و ژیانکردن تیایدا.کێش���ەش لەبنەڕەتدا لەبون���ى جیهانى تایبەتى توندڕەوو تاک���ى توندڕەودا نیە،

لەتێکەڵبون���ى جیهانبینیەکەیدا، بەڵک���و بە ملمالنێى سیاس���یییەکان و بەکارهێنانى هێ���ز و توندوتی���ژى و، بون���ى تەماحێکى دیاریکرا و، بۆ س���ڕینەوە و خ���ەت هێنان جیاوازەکانى تایبەتی���ە جیهانە بەس���ەر ئەوان���ى ت���ردا و، جیهانە هاوبەش���ە زاڵ و هەروەها کێشە دیارەکەى س���ەردەمیش. لەوەدایە، هەڵگرى جیهانبینى توندڕەوى، فیزیکییەوە، لەروى بەجەستە و لەکاتێکدا تێکەڵ دەژی���ت و، س���ەردەمدا لەجیهانى لەئاستى بە کێشمەکێشەکانى ئەو دەبێت، راڤەکردن و جیهانبین���ى و، بیرکردن���ەوە و کەرەس���ەکانى و، پۆلێن کردن و مەنزومەى پێدان، ناس���نامە ن���اوەرۆک و ناولێنان و، بە کەس و هێ���ز و کلتور و دیاردەکان، کوڕى جیهانێکى رابردوە و، نوێنەرایەتى قۆناغێکى تێپەڕب���و، جیهانێکى جیاواز لەم جیهانەى ئێستا دەکات؟! چونکە هەروەک بیرمەندى ناسراوى ئێرانى )دکتۆر سروش( دەڵێت: ئ���ەوەى هەڵگرى بیروڕاى ئەم س���ەردەمە نەبێت، لەئێس���تادا ناژى، واتە هێش���تا لەرابردو جیهان���ى کۆنى پێش مۆدێرنەدا

دەژیت.کەس���ی توندڕەو پێى وانی���ە گۆڕانێکى ریش���ەیی ق���وڵ لەجیهان���دا رویدابێ���ت، هەروەها بڕواى بە جیهانبینییەکى چەسپاو و دەس���تکارى نەکراوى هەتا هەتایی هەیە، بە حوکمى ئ���ەوەى پێى وایە کۆتا پەیامى خ���ودا بۆ س���ەر زەوى هات���وە و، خودى ئەمەش س���ەرو مێژویی بونى جیهانبینى یەکتاپەرستانە دەخوازێت، کە ئەو خۆى بە هەڵگر و تێکۆش���ەری رێگاى دەزانێت؟! ئاڵوگ���ۆڕە کودەت���ا و ئ���ەو جەوه���ەرى گەورانەش���ن کە ل���ەدواى س���ەرهەڵدانى گۆڕێ، هاتونەتە خۆرئ���اواوە، مۆدێرنەى هیچ نیە، جگە لەبارگاوى بونى قۆناغێکى بە هەناس���ەیەکى مرۆڤایەت���ى، مێ���ژوى شەیتانى و، گوناه� و سەرپێچى و گومڕایی!! مێژویەک���ى ل���ەو ج���ۆرەش، ن���ەک هەر شایستەى دانپیانان و، پیاهەڵدان و ستایش ک���ردن نی���ە، بەڵک���و دەبێ���ت روبەڕوى بوەستینەوە و، وەک لیمفێکى شێرپەنجەى ناو جەس���تەى مێژوى مرۆڤایەتى سەیرى بکەی���ن؟! ئەم مرۆڤە کە لەدرێژەى تێکەڵ بونى جیهانبینییەکەى بە کێش���مە کێش و بێنە و ب���ەرەکان، لەناو گروپ���دا تەماهى دەکات و، چێژ لەوەدا دەبینێتەوە، هەست بە خودى سەربەخۆی لەدەستبدات و، ببێتە بڕغویەک لەماش���ێنى گروپدا، نەک تەنها بە بیرکردنەوە لەم جیهانە بڕاوە، بەڵکو دژ بە هەمو ئەوانەشە، کە بە واتا مۆدێرنەکەى، باس لەدابڕانى مەعریفى و، جیهانێکى نوێى

جیاواز دەکەن!ب���ەاڵم ل���ەو س���ۆنگەوە ک���ە ئەم���ان هاوەاڵن���ى وەک ناژی���ن، لەئەش���کەوتا ئەش���کەوت و، لەکۆمەڵگاکاندا گەورە بون، لەکاتێکدا لەس���ەر ئاس���تى جیهانبینى و، بی���روڕا زۆر خەڵکى ئەم جیهانە نوێیە پڕ لەدژ بەیەکى و خێرا و گۆڕاو و ماددییگەرى و، پڕ لەبەرژەوەندى جیاوازدا نین، راستەوخۆ ملمالن���ى و، کێش���مەکێش و، لەگ���ەڵ دەرگی���رن، ناوی���دا دەرهاویش���تەکانى شەڕەنگێزى و، مەترسی و ترسناکیشی هەر لێرەوە، پەرەدەس���تێنێت. ئەو کارەسات و روداو، کێشمە کێشانەى دەبنە چوارچێوەى گەش���ەکردن و، گەورەبون���ى جیهانبین���ى

توندڕەوى، وەهم نی���ن، بەڵکو واقیعێکە و لەئارادایە. بۆ نمونە بە کردەوە لەعێراق و سوریادا شکستى دەوڵەت و، شەڕى ناوخۆ و، ملمالنێى تایەفى و، وێرانى و، ئازارێکى زۆر بونى هەی���ە، هەر ئەوەش���ە لەقۆناغێکى قوڵبونەوە و بێ ئاس���ۆیی خۆیدا )داعش( بەره���ەم دەهێنێت و، ئ���ەو رۆڵ و قەبارە و، کاریگەرەشی پێ دەدات، کە بۆ دورو نزیک لەبەر چاوە و، جیهانى بە خۆیەوە سەرقاڵ کردوە. بەاڵم با سەرەتا باس لەگرنگترین خەس���ڵەت و جیاکەرەوەکان���ى جیهان���ى کۆن و نوى بکەین. بۆ ئەوەى مەبەستمان لێی���ان رون بێ���ت و، وردتری���ش رەگ و جیهانبینى مێژویی ژێرخانى ریش���ەکان و توندڕەوى، تێبگەی���ن و، دواى ئەوە بێینە س���ەر، بنەڕەتتری���ن جیاک���ەرەوە فکرى

هەڵگرییەکانى جیهانبینى توندڕەوى.

هەندێ لەتایبەتمەندى وجیاوازییەکانى جیهانى کۆن و نوێ

یەکەم/ هەندێ خەسڵەت و تایبەتمەندى جیهانى کۆن :

1. بااڵدەس���تى غەیبانیەت و ئەفس���انە لەپەیوەندى بە تێگەیش���تن لەسروشت و، دیاردە سروش���تى م���رۆڤ و، جیه���ان و، یەکانەوە. مەبەس���ت ل���ەم خاڵە ئەوەیە، ک���ە جیهانى ک���ۆن، بە بەراورد بە ئێس���تا ت���ا رادەیەک���ى زۆر، جیهانێک���ى پڕ رازو نی���از و، تاریکایی و، پانتایی نەناس���راو و، دەس���تلێنەدراو ب���وە. س���نوردارى توانا لەو سەردەمەدا، مرۆڤیش زانس���تیەکانى وایکردوە، ناسینى بۆ ژینگەى دەوروبەر و، دی���اردە جی���اوازەکان، س���نوردار بێت و، هەندێکیش���ی تێک���ەڵ بە وەه���م و خەیاڵ بێ���ت و، دور بێت لەراس���تییەوە، هەڵبەت

ب���ێ ئەوەى ئەم���ە بەو واتای���ە بێت، ئەو بیرکردنەوەى فۆرمێک���ى لەهەمو جیهانە بوبێت، چ���ۆڵ عەقڵگەرایی، زانس���تى و، رەنگە یەکێ لەوەزیفەکانى ئەفسانەش لەو جیهان���ەدا، لێکدانەوەى کۆمەڵێ دیاردە و، وێناکردنى هەندێ خەون و خۆزگەى، ناخى مرۆڤ بوبێت، کە هەل و مەرجى س���ەختى ژیانکردن نەیهێش���توە، وەک ئەوەى هەن

ببینرێن و بناسرێن.2. بااڵدەس���تى ئای���ن، جیهان���ى کۆن لەروکارێکیدا بەوە دەناسرێتەوە، کە ئاین، لەئاس���ت و، کایە و، فۆرم���ى جۆراوجۆردا، رۆڵێک���ى گ���ەورەى گێ���ڕاوە و، عەقڵیەتى

ئاینى، عەقڵیەتى بااڵدەست بوە.

- ئای���ن بناغەیەکى گەورەى دابینکردنى بە دەسەاڵت و فۆرمدان سیاسی و رەوایەتى سیستمى سیاس���ی و ئابورى و کۆمەاڵیەتى

بوە.- بە ش���ێوەیەکى گش���تى دانیش���توان، ناس���نامەیان پۆلێنک���راون و، ئاینیان���ە

پێدراوە و، پێگە و مافیان بۆ دیاریکراوە.بە پاڵن���ەرى لەش���ەڕەکان بەش���ێ -ئ���ەوەوە بە ن���اوى یاخ���ود ئاین���ى

هەڵگیرساون وکراون.ئەوروپادا، ناوەڕاس���تى لەس���ەدەکانى ف���ۆرم و لێکدان���ەوەى ئاینى بااڵدەس���ت و چەقبەس���تو بە دەزگایی کراو، فش���ارێکى قورسی بۆ سەر جوڵەى عەقڵ و، داهێنان و، ئەزمونکردن���ى ژیانى جیاواز و، گەیش���تن بە تێگەیشتنى نوێ لەمەڕ جیهان، دروست

کردبو.دواى قۆناغى گەش���انەوەى شارستانى لەدنیاى ئیسالمیشدا، هۆشیاریەکى ئاینى تێکەڵ نەرێنىو قەزا وقەدەر مەش���رەب و، بە هەندێ ش���تى ب���ێ بنەم���ا و پڕ وپوچ و ئەفسانە و، دەمارگیرى، باڵى بەسەر زۆرێک لەکایەکانى بیرکردنەوە و ژیاندا کێشابو.

3. وەس���تان و نەگ���ۆڕان. جیهانى کۆن لەبەر س���نوردارى ئاس���تى پێش���کەوتنى زانس���تى و ژیارى مرۆڤ، جۆرێ لەنیمچە وەستاوى و نەگۆڕى و خۆدوبارە کردنەوەى زۆر گۆڕانکاری���ەکان گرتب���و، بە خ���ۆوە هێواش و سنورداربون. سەدان لەسەرخۆو تێپەڕیوەو، مرۆڤایەت���ى لەمێژوى س���اڵ گۆڕانێک���ى چۆنایەت���ى بەرچاو بەس���ەر ئامرازەکان���ى بەرهەمهێن���ان و، پەیوەندى یەکان و، شێوازى ژیان و گوزەرانى مرۆڤ و کۆمەڵگاکاندا نەهاتوە و، بە گش���تى بزاوتى

مێژو ناچاالک و خاو بوە.4. لێکدابڕاوى جیهان و کەمى پەیوەندى و تێکەاڵوبون، بەهۆى کەمى و سەرەتاییبونى گەیاندنەوە، پەیوەندیک���ردن و، هۆیەکانى کلتور و ژیار و ئاینەکان لەجیهانى کۆندا، تا رادەیەکى زۆر بەسەر خۆیاندا داخرابون و، لەیەکدى س���ەربەخۆ بون. تەنانەت هەمو جیهان و بەش���ەکانى پێکهێنەرەکانى گۆى نەناس���رابون، هەر بە تەواوەتى زەوی���ش بۆیە ئێم���ە لەمێژودا باس���ی دۆزینەوەى ئەمریکا و)راس الرج���اء الصالح( و هاو دەخوێنینەوە. دەبینی���ن و وێنەکانی���ان ئەم���ەش واى کردوە، تێک���ەاڵوى و یەکتر ناس���ین ک���ەم بێ���ت. داب���ڕاوى جیهانى کۆنیش لەیەکتر و س���نوردارى کارلێکەکان س���ەرچاوەیەکى بەهرەلێبردن���ى ناڕەوا و،

دەمارگیرى ئاینى و ناوچەیی و، سنورداریی ئاسۆى بیرکردنەوە بوە.

ناس���نامەى بااڵدەس���تى .5دەس���تەجەمعى و، پوکان���ەوەى تاک لەناو گروپ و، ئەو ناسنامە گشتییانەى لەئارادا ب���ون. لەجیهانى پێ���ش مۆدێرنەدا مرۆڤ وەک ئەندام���ى بنەماڵ���ە و، خێڵ و، گروپى ئاین���ى و فەرهەنگى، چارەنوس���ی بەوانى ناچار زۆرج���ار بەس���تراوەتەوە و، ترەوە بوە، ئۆباڵى ت���اوان و رەفتارى ئەوانى تر هەڵبگرێت و، ناچار واز لەکۆمەڵێک ویست و مافى خۆى بە سیفەتى تاکێکى سەربەخۆ بێنێت، چونکە هەس���تى کردوە، دەیخاتە دەرەوەى رەوایی گروپەوە، مرۆڤ لەئاستە سیاس���یەکەدا بەش���ێک بوە لەرەعیەت و، رەعیەتی���ش زۆر بە گ���ران نەبێ���ت، ورد

ناکرێتەوە بۆ تاکەکان.6. دابەش���کردنى تون���دى نێوان چین و لەروانگەى ک���ۆن توێ���ژەکان. جیهان���ى ت���اک و، چەمک���ى کەمترناس���ینى دەس���تەبژێربونى کۆمەڵ���ێ )ئیمتی���از( و فکرى و، ئاین���ى و وەکو، خزمەتگ���وزارى نەریتساالرى و، وەستاوى و پەنگخواردنەوەى واقیعەوە، دایەش���کردنەکان تیایدا، قوڵ و

سەخت بون.تەنانەت ئەمە لەالى عەقڵێکى گەورەى وەک���و ئەفالت���ون و، ئەرس���تۆ و، چەندین بیرمەن���د و فەیلەس���وف و، پی���اوى ئاینی دا دەبینی���ەوە. سیس���تمى کۆیالیەت���ى و دەرکەوتەیەکى خۆڵەمێ���ش، رەنجبەرىو توند وسەخت و ریزبەندى ودابەشکردنە ئەو هەمەالیەن���ەى نێوان مرۆڤەکان بوە. ئەم دابەش���کردنانە لەهەندێک کات و شوێندا، بە جۆرێک توند و دژوار بون، کە بەش���ێک لەچەندین ئینس���انیەکانى لەخەس���ڵەتە گروپ و ناسنامە و چین و رەگەز ستاندۆتەوە. هەر ئەمە بوە واى لەیەکێکى وەکو ئەرستۆ کردوە بڵێت: کۆیل���ە بونەوەرێکە لەخوار مرۆڤى ئاسایی و، سەروەرەوە و، زیاتر وەک

ئامرازێکى بەرهەمهێنان سەیرى کردوە.ت���ا س���ەدەى حەڤدەهەمیش هەروەها لەبەش���ێ لەناوەن���دە خۆرئاواییەکان���دا، پاشماوەى ئەو مش���تومڕە لەسەر ئافرەت ماب���و، کە گومان���ى جدى ل���ەوە دەکرد هەڵگرى هەمان رۆحى پیاو بێت و، لەهەمان ئاس���تى مرۆڤایەتیدا بێت. بەشەکانى ترى ئیس���المیش جیهانى لەوانەش جیه���ان و جیاکارى نەخوازراو دابەشکردنى چەندین

کۆمەاڵیەتى بە خۆوە بینیوە.7. بونى ئیمپراتۆریەتەکان وەک فۆرمى خۆڕێکخس���تنى سیاسی و، نەبونى سنورى نێودەوڵەت���ى چەس���پاو و، سیس���تمێکى سەر وبندار. ئیمپراتۆریەتەکانیش بە گشتیی فرە نەتەوە و ئاین و مەزهەب بون، گەرچى لەهەندێ بڕگەى مێژودا ئەم فرەییە کێشەى بۆ دروس���ت بوە. ئیمپراتۆریەت لەسایەى نەبونى یاس���ا و رێکخس���تنى نێودەوڵەتى تان و پۆدار و، بااڵدەس���تى لۆژیکى هێز و، بون���ى جەن���گ بە دۆخى ئاس���ایی نێوان ئیمپراتۆر و، قەڵەم���ڕەوە کلتورى و ئاینى و سیاس���ییەکاندا، س���نورى چەس���پاو بەو ج���ۆرەى دواى هاتنە کایەى مۆدێلى نوێى دەوڵەت دەیبینین و تێ���ى دەگەین، بونى نەبوە. هەناوى ئیمپراتۆریەتیش چەندین فۆرمى لۆکاڵى دەس���ەاڵتى دەرەبەگانە و،

هى ترى بە خۆیەوە بینیوە.

کەسی توندڕەو پێى وانیە گۆڕانێکى

ریشەیی قوڵ لەجیهاندا رویدابێت

هەروەها بڕواى بە جیهانبینییەکى

چەسپاو و دەستکارى نەکراوى

هەتا هەتایی هەیە

میدیا ئێستا كه ره سته یه كی باشه

به ده ست گه مژه كانه وه هه ركات فرۆش

نه بوو ئیتر ده توانی به كاریكاتێرێك سۆزی زۆرینه ی موسوڵمان

بجوڵێنیت، به پۆستێكی فه یسبووك ببیته

نوسه رێكی به ناوبانگ

ئەبوبەکر عەلی

داعش بەتەنیا بزوتنەوەیەكی لەناكاوی ئەوەی نیی���ە، وەرزی���ی تون���دڕەوی پێیوابێت داع���ش كۆمەڵێك چەكداری لەچاوتروكانێكدا چ���ۆن تون���دڕەون، هاتون، هەر ئ���اواش لەچاوتروكانێكدا ئەوانەی لەناویشنەچن، ئەگەر وندەبن بێگومان دەك���ەن، لەمجۆرە قس���ەی ئاگای���ان لەمێژوی بزوتنەی ئیس���امی سیاس���ی نیی���ە، تەنانەت ئ���اگاداری مێژوی ئیسامیش نین. داعش لەماوەی ش���ەو رۆژێكدا دوەم گەورەترین شاری عێراقی دەستبەس���ەرداگرت، بێئەوەی روبدات،ئەمە دەس���تەویەخە شەڕێكی نمونەیەك���ی زۆر زەق ب���و، كە لەهەر ماڵێكدا لەوانەیە داعشێك یان زیاتریش هەبوبن، لەم هەرێمەی ئێمەش���دا، كە بەحیس���اب حكومەتێكی نیشتمانیمان هەیە، بەاڵم هێشتا ئەو حكومەتە لەژێر بێدەنگ كپ و ئیسامگەراییدا، جەبری هەناس���ە دەدات. هەمو ئەو مرۆڤانەی لەژێر سێبەری ئەم حكومەتی هەرێمەدا دەژی���ن، پێویس���تیان زیات���ر بەوەیە لەدوێن���ێ و لەئەمڕۆ باش���تر ئیس���ام بناس���ن، تا بە وردی ئیسام نەناسین و نەدۆزین���ەوە، گونج���او رێگاچ���ارەی بێگومان خزمەكانی داعش رو لەزیادبون دەكەن و گەشەی كۆمەاڵیەتیان دەبێتە هۆی دروستكردنی نەوەیەك گوێ گران و لەوەتەی رۆش���نگەری كەمبینا دەبن. لەئەوروپ���ا س���ەریدەرهێناوە كە 250 س���اڵ زیاترە، تا ئەمڕۆ، شتێك نەماوە لەئایینی مەسیحییەتدا شاراوە بوبێت، 250 ساڵە رەخنەو لێكۆڵینەوەی جیدی لەسەر مەسیحیبون دەكرێ، بەاڵم وەرن پێمبڵێ���ن كێ دەوێ���رێ لێكۆڵینەوەی زانس���تیانەو ئەقاڵنیانە لەسەر ئایینی ئیسام بكات؟ ئەمە چ ئەقڵییەتێكە هەر كەسێك هەڵبس���ێت و خۆی لێت بكات بەنوێنەری خوداو فەتوای س���ڕینەوەت ب���ۆ دەربكات، من نازان���م ئەمە واڵتی مرۆڤەكانە كە ئەقڵ بەڕێوەی ببات،یان

یاسای ناو دارستانە؟ كۆمەڵ���گای كوردی 1400 س���اڵە كۆمەڵگایەكی تیۆل���ۆژی و ئایینی بوە- ئەمە ئەگەر ئایینەكانی پێش���تر ژمارە نەكەی���ن- تا ئەم���ڕۆش ئ���ەم ئایینە لەروخسارو لەئەقڵی هەر تاكێكی كورددا نەك هەرماوە، بەڵكو ئێس���تا لەهەمو كاتێك باشتریش دەدرەوشێتەوە،ئەگەر ئەم���ە ناوبنێی���ن قۆناخ���ی یەكەم���ی كۆمەڵگای ك���وردی، بێگومان قۆناخی دوەم���ی كۆمەڵ���گای ك���وردی، بەرەو قۆناخی بەرخۆری و مش���ەخۆری و..هتد چوە،چونكە تا ئەمڕۆش ئەو كۆمەڵگایە كۆمەڵگایەك���ی نابەرهەمهێن���ە، بەاڵم لەنێو ئەو دۆخە ئاڵ���ۆزو تێكچڕژاوەی هەرێمی كوردستاندا، الی كەسمان رون نییە، قۆناخی دوەم بە چ ئاراستەیەكدا بەمەدەنیب���ون؟ مەن���زڵ، دەگات���ە تازەگەری؟ رۆشنگەری؟ یان خزمەكانی دەخولقێن���ن؟ بەربەریی���ەت داع���ش ئەوكات���ە بەمەدەنیب���ون بێگوم���ان دێتەئاراوە كە ئەقڵێكی جیاواز لەوەی ئێس���تا دزەی كردبێتە ناو سیستەمی چونكە كۆمەڵ���گاش، ناو حوكمڕانی و هەرێمە ل���ەم سیس���تەمی حوكمڕانی سیس���تەمێكی مەدەنی و ئەقاڵنی نییە، بەهەمانشێوە كۆمەڵگاش كۆمەڵگایەكی داتەپیوو داڕماوە، هێزی بەمەدەنیبون و زۆر لەهەردوكیان���دا بەئەقاڵنیك���ردن الوازو زۆر زۆری���ش سس���تە. ئەگ���ەر كۆمەڵگایەكی ئەقاڵنی و سیس���تەمێكی حوكمڕانی ئەقاڵنیم���ان هەبوایە، دەبو بەزوترین كات وەزیری كش���توكاڵی ناو ئەم حكومەتی هەرێم���ە لەم كابینەیە دەربكرێ���ت، كە وایزانی���وە پێغەمبەر تەنیا موڵكی ئەوەو هەر بۆ ئەو رەوایە، وەزیری كش���توكاڵ بەشێوازێك قسەی كردوە، لەناو ئەو عەرەبانەی لەسااڵنی شەستەكان پێیاندەوترا بەدو )البداوه ( قس���ەی لەمجۆرەی���ان دەوت، ئەم���ە كەی قس���ەی وەزیرێكە، مرۆڤ بكاتە سەگ و تاژی؟ ئەم شێوازی قسەكردنە لەئەنجام���ی هەڵچونێك���ی ن���اكاوەوە سەریهەڵنەداوە، چونكە جەنابی وەزیر بۆ خۆی، خۆی تێهەڵقورتاندوە، كەواتە پەیوەندی بەكولتوری جەنابی وەزیرەوە

پاش���خانێكی كولت���ورە ئ���ەم هەیە، فیك���ری و كۆمەاڵیەت���ی زۆر نێگەتیڤی هەیەو پێویس���تی بەگۆش���ەگیركردن و ئینجا س���ڕینەوەی هەیە، تا ئەمجۆرە كولتورە بەئ���ارەزوی خۆی بانگهەڵبدا، تەنی���ا ئەقاڵنیی���ەت بەمەدەنیب���ون و ب���ەوالوە هیچی لەدرۆیەكی ش���اخدار دیكە نییە. دو هەزارو پێنجسەد ساڵە – 544/540 Heraclite( هیراكلیت���س475/478(بەهای ئەقڵی بۆ مرۆڤایەتی باس���كردوە، دوای ئەویش س���وقرات و فەیلەس���وفەكانی ت���ا ئەفات���ون و.. رۆشنگەری بەهاو پێویستبونی مرۆڤیان ب���ۆ ئەقاڵنی���ەت دەرخس���توە، كەچی ئەوەتا هێش���تا ئێمە بچوكترین بەهای نەبوە. بەرجەستە تێدا ئەقاڵنییەتمان كوڕەكان���ی قابیل ئێس���تاش دڵیان بۆ كوش���تنی خەڵكی لێدەدا، من دەزانم ئەو وەزی���رە كاتێ ئەوەی نوس���یوە، س���وڕی خوێن لەجەستەیدا چەند خێرا ب���وەو ئەگەر دەس���ەاڵتی هەبوایە خوا ده زانێ حەمە سەعیدی چی لێده کرد؟! ره نگ���ه وەك ئەوەی داعش لەموس���ڵ و لەش���اری رەق���ەی س���وریا پەیڕەوی لێدەكەن. چونكە زۆرن ئەوانەی دڵیان بۆ داعش لێدەدات و داعش وەكو مارێكی كەپكە خواردوی سێسەر لەناو دڵێكی گەرما س���ڕیان كردوە، ئەمە رێك وەك كۆبونەوەكان���ی حیزبی كۆمۆنیس���تی وایە، ج���اران رۆژهەاڵتی ئەڵمانی���ای ك���ە لەكات���ی كۆبونەوەكانی كۆمیتەی ناوەندیاندا هەمیش���ە كورس���ییەكیان ب���ۆ س���تالین بەچۆلی جیدەهێش���ت و كورسییە لەسەر ستالینیان وێنەیەكی چۆلەك���ە دادەنا، وەك ئ���ەوەی بڵێی بەاڵم لەمۆسكۆیە ئەگەرچی س���تالین رۆحەك���ەی وا لەناوماندای���ە، دانان���ی ئەم وێنەیە لەسەر كورسییەكی بەتاڵ خۆی لەخۆی���دا مانایەكی قوڵتر بەاڵم نائەقاڵنیتری هەبو، من دڵنیام ئێس���تا لەم هەرێمە ك���ەم نین ئەوانەی وێنەی ئەبوبەك���ر بەغدادی���ان لەن���او دڵیان هەڵگرتوە،من بۆ خۆم هیچ جیاوازییەك لەنێوان یوس���ف ق���ەرەزاوی و ئەیمەن زەواهی���ری و هەندێ���ك لەو ئیس���امی هەشبێت ئەوەی نابینم، سیاس���ییانە زیاتر روكەش���انەیە نەك ناوەكی بێت، عەرەبی���دا بەه���اری لەس���ەروبەندی ق���ەرەزاوی ئایدیۆلۆژیای ناوەرۆك���ی جوانتر خۆی نمایش كرد، كەچی هێشتا ل���ەم هەرێمەی ئێم���ەدا زۆرن ئەوانەی بەقەرەزاوی سەرسامن، هیچ یاسایەكیش لەم هەرێمە نییە بۆئەوەی رێوش���وێنی بگرێتەبەر، لەبەرامبەردا پێویس���تیان ئاخر زۆر پێویس���تە حكومەتی هەرێم، بەبێ هیچ س���ڵكردنەوەیەك رێوشوێنی نوێتر بەرامبەر ئ���ەو ئەقڵیەتە نەزۆكە ئینگلتەرا بەر. بگرێتە تاریكپەرس���تە پێ���ش زۆرب���ەی واڵتان���ی ئەوروپ���ا و زو توان���ی كڵیس���ا كۆنت���ڕۆڵ بكات، قازانجیش���ی ك���رد، كەچی فەڕەنس���ا ملهوڕیی بەرۆك���ی گرتبو، ئیتر بەهۆی ش���ەڕی كاس���ۆلیك و پڕۆتس���تانتەوە لەدەوڵەت���ی یەكەم���ی ئەوروپ���اوە بو بەدەوڵەتی سێیەم، تا دواجار ئەوروپا ب���ە گش���تی ریفۆرمێك���ی ریش���ەیی و بنچینەیی بەس���ەر مەسیحییەتدا هێنا، ئێستاش ئایینی ئیسام لەسەرتاسەری واڵتان���ی ئیس���امی پێویس���تی ب���ەو هەیە، بنچینەییە ریش���ەیی و ریفۆرمە دەن���ا ئەو توندڕەوییە بەئاس���انی لغاو ئایدیۆلۆژیاو كولتوری ناكرێ،بەتایبەت عەرەبی، كولتورێكی س���ەقەت و سواو و كۆنەپەرس���تانەیە، ئێم���ە لەهەرێم���ی نالەباری دۆخێكی بەرگەی كوردستان لەمجۆرە ناگرین، پێویس���تە حكومەت زو بەزو، ئیس���امی سیاسی كەنارگیرو گۆشەگیر بكات. نابێت هەمیشە بەدوای روداوەكاندا غارغارانێ بكەین، با ئیدی پێش ب���ەروداوەكان بگرین. ئاخر چۆن پ���ارە س���ەرمایەداریدا لەس���ەردەمی وەكو خوێ���ن لەناو دەمارەكانی مرۆڤدا دێت و دەچێت، ئێس���تاش داعش لەناو رۆڵی هەمان ئیسامییەكاندا بزوتنەوە دراوەك���ە دەبینێت. ئ���ەوان دەیانەوێ بەرگ���ی بەرائ���ەت و پاكیزەی���ی بەبەر تاواندا بكەن، بەناوی خۆشەویستییەوە كۆمەڵگای���ەك لەكۆیلە دروس���تبكەن، لەس���ەمەرقەند لەنگ تەیم���ور گۆڕی گومەزێكی سەوزی بڵندی بەسەرەوەیەو بەئایەتەكان���ی قورئان نەخش���ێنراوە، خەڵكی ناوچەكەش بەپیرۆزی دەزانن و دەچن نوێژی لەسەر دەكەن و قوربانی بۆ س���ەردەبڕن و خواردن دەبەنە سەر بەتەبەروك. ببێت بۆئەوەی گۆڕەكەی )بن عەرەبی(ش، كوش���تنی حەسەن و حس���ێن ب���ەرەوا دەزانێ���ت و داكۆكی یەزیدی لەئەمەوییەكان و سەرسەختانە كوڕی معاویە دەكات. س���ەدان نمونەی

دیكە لەو جەهالەتە بەردەرگای ماڵیان بەرنامەیەكی پێویس���تە لێگرتوی���ن و كۆنكریتیم���ان بۆ پرس���ێكی لەمجۆرە هەبێت،دەن���ا كۆمەڵ���گای مەدەن���ی و پێش���كەوتنی كۆمەڵ���گا، زۆر بێ مانا دەمێنێت���ەوە. ئیبلیس یەكەم كەس بو كە دژی میتافیزیك وەستایەوە، بەاڵم ئەقڵی مرۆڤیش لەگەڵ هەڵوێستەكانی ئیبلیسدا ئەوكاتەی كە دژی كڕنوشبردن بۆ ئادەم وەستایەوە، لەورۆژەوە ئەقڵ جولەی تێكەوت،. م���ن تێناگەم خودا بۆچی ئادەمی لەقوڕە شینی بەرجۆگەی گەنیو)حما و مس���نون( یان لەخاكێكی نیش���توی بەش���ێكی وش���ك بوەوەی دوای الف���او ك���ە پاش���ماوەی لەدوای خۆی جێهێش���تبێت)صلصال كالفخار( دروس���تكردو فریشتەیشی لەتروسكەی هەورە تریش���قەی بێ دوكەڵ)مارج من نار( نەقش كرد؟ كەس نییە راڤەی ئەو بەسەرهاتەم بۆ بكات، ئاخر ئادەمێك كە لەقوڕی بۆگەن دروستبكرێت، هەر ئ���ەوەی لێدەردەچێت كە حەوا فریوی دەرخوارد حەرامەكەی س���ێوە بدات و ب���دات و خوداش فڕێ���ی بداتە دۆزەخی

ئەبەدییەوە.

ئینج���ا زۆر س���ەیرە جەناب���ی وەزیر ك���ە هاوكات ئەندامێكی )م.س(حزبێكی ئیسامی سیاسییە، خۆی بە ب���ەژن و بااڵی دو گەورە فەیلەس���وفدا ش���ۆڕكردۆتەوە، وەك بڵێ���ی ئەوەت���ا منی���ش دەزانم مارك���س و نیچە چیان نوسیوە، نازانم چۆن جەسارەتی كردوە بنوس���ێت )ئەگ���ەر تۆزێکیش عەقڵ و مەعریفە و ڕۆش���نبیریت هەبوایە قسەی ئەو پی���اوە گەوران���ەی وەک مارکس و نیتش���ە و غاندی و ئۆکای و برناردشۆ و گۆت���ە ......کە بەڕێز و ئ���ەدەب و زۆر مرۆڤایەتیان پێشەوای باسی بەجوانی کردوە دەتخوێندەوە، ئەو کات ناماقوڵی وات نەدەکرد(. بەراستی جەنابی وەزیر ئەگ���ەر مەعریفەی ته واوی هەبوایە ئەو بوختانە گەورەیەی نەدەكردە ملوانكەو نیچ���ە(وەی )مارك���س و بەگەردن���ی نەدەك���رد، ئاخر جەناب���ی وەزیر بەس یەك دێڕم لەهەمو كتێبەكانی ماركس و نیچە بۆ بدۆزەوە، بۆ سەلماندنی قسە بێ بنەماكان���ت، ئەی ماركس نەیوتوە )ئایین ئەفیون���ی گەالنە(؟ ئەی نیچە مردن���ی خ���ودای رانەگەیاند؟ باش���ە تۆ ك���ە هیچ لەمارك���س و نیچە نازانی بۆچی هات���وی ناویان ری���ز دەكەی؟ دە ب���ڕۆ )رەخنە لەفەلس���ەفەی ماف الی هی���گل(و )ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانی(و )ئەنتی دۆهرینگ(ی ماركس و ئینجا زەردەش���تەكەی نیچە بخوێنەوە،ئینجا تێدەگەی ئەو دو مرۆڤە گەورەیە چۆن ئایینیان گەیان���دە مۆزەخانە. ئەم دو فەیلەس���وفە بون ئایینیان پێچایەوەو بردی���ان لەمۆزەخانە ناش���تیان. ئەمە كارەس���اتە یەكەمجار بۆ خۆت، ئینجا ئەندامی)م.س(یت، كە حیزبەكەت بۆ

ئینجا ب���ۆ ئەو حكومەت���ە كە بەهۆی بنكەفراوان و حكومەت���ی كارەس���اتی ت���ۆ وه ک که س���انی تەوافوق���ەوە، دەب���ن بە وەزی���ر، ئاخر ئ���ەم بەڕێزە جگ���ە لەوەی لە فیكرو فەلس���ەفە زۆر كۆڵ���ەوارە، ئەوەت���ا لەزمانی كوردیش نوسیویەتی )وەڕینی زۆر فەقیرحاڵە، س���ەگ و تاژی نابێتە هۆی دواکەوتنی کاروان( یان )س���ەگ و تانجیش تەنها حەپە حەپیان ب���ۆ دەمێنێتەوە( ئەوە یەكەمجارە ببیستم كە تاژی دەوەڕێ یان دەحەپێنێ(،هەر زانیومە تاژی نوسكەی دێت، س���ەگیش دەحەپێنێت، بارەكەاڵ وەزیری كشتوكاڵ، لەزمانه كەشتدا هەر بەدبەختی، ئاخر تۆ دەتەوێ بەم زمانی قس���ەكردنەوە لەناو جوتیاران جێگەو پێگەی خۆت بكەیتەوە..ئێس���تا دەبو ناوی هەم���و دارودرەخت و ناوی هەمو گوڵ���ە رەنگاورەنگەكانی ئەم هەرێمەت بزانیبایە، ئێس���تا دەبو هەمو ئاژەڵێك كە لەم هەرێمەدا هەن ناویانت بزانیباو توانای پێناسەكردنی هەر یەك لەم دارو بزانیبایە، ئاژەاڵنەشت گوڵ و درەخت و خۆ پۆستی وەزیری هەر بۆ الف لێدان نییە برا، پۆس���تی وەزیریی پێویستی بەخزمەت و ئەزمون و شارەزاییش هەیە، شوكری فەزڵی وتەنی )بیری وردیشی دەوێ هەر بە دوع���او نوێژی نەكەی(.بەاڵم گرفتی بنەڕەت���ی لەوەدایە ئێمە دروس���تكەری یان پارێزەر ئەوەندەی رێب���ازی سەلەفی-ئوس���ولیمان ه���ەن نی���و ئەوەن���دە پارێ���زەری رێب���ازی ئەقاڵنیەتم���ان نییە،ن���ەك تەنی���ا لە الیەن سیاسییەكانمانەوە، بەڵكو لەناو زانكۆكانی كوردس���تان و لەناو ئەوانەی ئەمڕۆ پێیاندەوترێ نوسەرو رۆشنبیر.

گەورەتری���ن گرفت���ی بزوتنەوە ئیسامییەكان ئەوەیە، نەیانتوانیوە لە نێو كتێبەكانی س���ەدەكانی ناوەڕاست بەتایب���ەت قوتابخان���ەی غەرناتە بێنە نوێكان بەكتێب���ە ئەقڵی���ان دەرەوە، هەزمكردنیش���یان توانای ناش���كێت و نیی���ە، ئ���ەوان لەب���ن عرب���ی و ئیبن خەلدون���ەوە س���ەرنەكەوتونە، ئەم���ە گرفتەكەیانە. دەزان���م ورگنەكانی ئەم سەردەمە زۆرن كە تابلۆكانی ڤان كوخ بەدیوارەكانیانەوە هەڵدەواس���ن، بەاڵم لەبچوكترین مانای تابلۆكان ناگەن، ڤان كوخ جگە ل���ەوەی لەداخی كۆمەڵگاو دەسەاڵت ش���ێت بو، هاوكات زۆربەی كاتەكان لەبرس���انا زگی هەڵدەگوشی و دەبون و ئەس���تورتر رقەكانی بەمەش بەدروس���تكردنی تابلۆیەك زگی خۆی تێ���ر دەك���رد، دەزان���م زۆرن ئەوانەی هەر ناگ���ەن، بیتهۆڤن لەس���مفۆنیای دەگەن بتهۆڤن لەسیمفۆنیای ئەوەندە كە جەناب���ی وەزی���ر لەماركس و نیچە گەیش���توە، لەكاتێك���دا بتهۆڤن هەردو گوێی نەك ه���ەر زۆر گران بو، بەڵكو كەڕ بو، گوێی لەئ���اوازە دڵفڕێنەكەی خۆی نەدەبو، بەاڵم باش باش دەیزانی چ س���مفۆنیایەكە دەیژەن���ێ، كە هەمو جیه���ان لەگەڵ س���مفۆنیاكەیدا دێنێتە

سەمایەكی خودایی. م���رۆڤ بۆ ئ���ەوەی رقی لەخۆی نەبێتەوە، پێویس���تە بێ گوناهی خۆی رابگەیەنێت،ئەوانەی هاتن لەسەر دارو بەردی هەرێمێك���ی وێرانكراو كاولكراو ناهەقیان هەڵداو، لەس���ەر بانگێك���ی خوێنی ك���وردان، بەزمانێكی لەنگەوە بۆمان ئاخاڤت���ن، دەبو زو بمانزانیبایە ئەو پێكەنین���ە ناوەختەی���ە بەرەو چ دۆزەخێكمان پەلكێش دەكات، بیس���ت س���اڵی رەبەقە ئ���ەو ئەزمون���ە تاڵە عیبرەتیش���ی پەندو لەبەرچاومان���ەو زۆر ریك���ۆر و پ���ۆل لێوەرناگری���ن. لەفەیلەسوفەكانی دیكە وتویانە ئیمانی پرۆتستانتی خۆی لەفەلسەفەو بۆچونە ناگرێت، لەبەرچاو فەلس���ەفییەكانیدا ریكۆر دەڵێت: كاتێك دەمەوێ لەسەر دەقێ���ك كار بك���ەم، ئەگ���ەر ئایدیای بگرم، لەبەرچ���او پرۆتس���تانتییەكەم بێگومان ئەو ئامانجەی كە لەبەرچاوی خۆم گرتوم���ە وەدینایە. ئەو برادەرانە لێهاتوە، الكهف(ی���ان وەك )أصحاب تازە بەتازە بە ئەقڵییەتی دامەزراندنی ئەوەی وەك الهوت���ی سیس���تەمێكی س���ەدەكانی ناوەڕاست دەژین، ئاگایان لەدونی���ای جیهانگەرایی نییە،س���ەدام حوس���ێن و لەگرتوخانە بو بەئەقڵیەتی من س���ەرۆك كۆمارم رەفتاریدەكرد، تا لەسێدارە درا. لینین بۆیە توانی روسیا بەرەو سۆڤیەت ببات، چونكە بە وردی واقیعی كۆمەڵگای روسی دەخوێندەوە، دەنا لینی���ن لەفیكر زۆر زۆر لەدواوەی تیۆریستەكانی ترۆتسكی و بلیخانۆف و دیكەی روسیاو كاوتسكی ئەڵمانیا بو،

چ جای ماركس و ئەنگڵس.

لەمێژووی توندوتیژییدا، تیرۆر دیاردەیەکی نوێ نییە. سەرەڕای ئەوەی تۆقاندن بەدەر لەئایدۆلۆجی���او ب���اوەڕی ئایین���ی و رژێمە لەگەیاندن���ی هاوش���ێوەیە سیاس���یەکاندا توندوتیژیە بەلوتکەدا. بەاڵم، تەنها پاڵنەرو زەمینە سیاس���ی و کولتوریەکانی جیاوازە. بۆی���ە، پاش هەم���و پەالمارو هێرش���ێکی تیرۆریس���تان ئ���ەو پرس���یارە س���واوەش دەکرێت���ەوە: رەگوڕیش���ەی تی���رۆر کوێەو ب���ۆ بەئاس���انی دەچێتەس���ەر؟ ئاخۆ ئەمە سروش���تی مرۆڤە ی���ا هان���دەری ئایینی و

پاڵنەری کولتوری لەپشتەوەیە؟ پێموایە لەپاڵ پاساوەکانی تردا، بیرۆکەی تۆڵەس���ەندنەوە بەهەش���ت و چوونەنێ���و پاڵن���ەری س���ەرەکی تی���رۆرە. باوەڕداریی وش���کەبیر چەندە پابەندە بەڕێنمایی و رێسا خۆپەرس���ت و ئەوەندەش ئایینیەکان���ەوە، خۆویس���تە لەبەجێگەیاندنیاندا. ئەوێک کە لەپێناو چوونە بەهەش���تدا هەڵەداوانیەتی، لەس���ەندنەوەی ماف���ی ژیانی کەس���انیترو س���ڵناکاتەوە! خۆبەکوشتندانیش���دا خۆتەقاندنەوەو کوشتن، جگەلەوەی جۆرێکن لەتۆڵە، خۆخزاندنە نێو بەهەش���تێکەوە کە ل���ەدەق و وتارو ئامۆژگارییەکاندا بانگەش���ە دەک���رێ! ئی���دی، ئەنگی���زەی چوونە نێو بەهەش���ت، دیوێکیتری تۆڵەو هەقکردنەوەو

پاڵنەری توندوتیژییەکانە.بەشێکی کێش���ەکە لەوەدایە کە رێنماییە رۆبۆتێک���ی ب���ۆ ب���اوەڕدار ئایینی���ەکان، قوڕمیش���کراو دەگۆڕن و لەس���ەر بیرۆکەی چوونە بەهەشت و رکبوونەوە لەدونیا پرۆگرام دەکەن. بەچاوبڕینە باخەکانی بەهەش���ت یا ترسان لەبڵێسەی ئاگری دۆزەخ، ئەو مرۆڤە بوونەوەرێکی لەهەموو رقبوونەوەی توانای ناهاوجۆری بەهێزتردەبێ���ت. بۆیە، رێگەی بەهەشت دۆزەخێکی ناخەکی سایکۆلۆجیای ئاییندارە. لێرەوە، بەدگۆڕانێک لەکۆنەستی ک���ە هاتۆت���ەدی س���ەردەمدا ئیس���امی ئایینپەرستییە. باوەڕێک کە لەئاییندارییەوە دەبێتە ئایینپەرس���تی و رێورەسمپەرستیی، جگەل���ە یەکێکی���ان. دەبێت���ە کوش���تن بەدگۆڕانێکیتر کە فەرامۆشکردنی بیرۆکەی "خودا"ی���ە. واتە، لەبیرچوونی ئەوەی تەنها "خ���ودا" خاوەنی م���رۆڤ و گی���ان و ژیان و

چارەنووسە.دەگۆڕێ���ت ب���اوەڕ بیرۆک���ەی بۆی���ە، یەکەم. جێگرەوەی بە"پێخەمبەرپەرستی"و چەمکی "خودا" لە ئیس���امدا کە بوونێکی کەس���ێتی ئەبەستراکت-دەرەهەس���تەو پێغەمب���ەر وەک کاراکتەرێک���ی مێژووکردو یەک" "پلەی لەجێگرتنەوەیدا بەرجەس���تە دەبات. بۆیە، مزگێنی بەهەش���ت هاندەری شوێنکەوتن و پاداشتی ملکەچبوونیەتی. هەر تابووییەکی وەکچ���ۆن توانجێکش رەخنەو مەرگێک���ی وەاڵمەکەش���ی هەمیش���ەییە، حەتمیی���ە! لەبەرئەوە، وەکچۆن کوش���تن و تۆڵە دەبێتە بەردەبازی رێگەی بەهەش���ت، رەوانەکردن���ی "بێباوەڕان" ب���ەرەو دۆزەخ، ئەرکێکە کە لەبری چارەنوسسازی مرۆڤەکان بەدیوێک���دا ئەم���ەش جێبەجێدەکرێ���ت. بێئەرککردنی "خودای���ە"، وەکئەوەی چیتر هەقی بەس���ەر رەفت���ارو کێش���ەو رووداوو

جیهانەوە نەبێت! بۆیە، لەم سەردەمەدا کە تیرۆری ئایینی باڵی بەس���ەر پرس���ەکانی رۆژدا کێشاوە، ئایینپەرس���تی بەهانەی پەالمارو پاس���اوی توندتی���ژی و دڕندەیی���ە. ئەرکی ب���اوەڕدار تاڕادەی پێشێلکردنی مافی ژیان و مانەوەی کەسانیتر رۆیشتووە! گەنجێک کە دەکرێتە مێشکش���ۆراوو ئیس���امی، جەنگاوەرێکی بارگاوی���ی بەڕکوکین���ەو تۆڵەس���ەندنەوەو چاوبڕینە بەهەشت. دواجار، ترۆپکی ئەرکە کوشتوبڕیندا لەخۆتەقاندنەوەو ئایینیەکانی دەبینێتەوە. ئەمەش فاکتی خۆجیاکردنەوەی ک���ە لەباوەڕدارانیت���ر تیرۆرس���تانە سیبمولسازیی سیستماتیک، بەتوندوتیژیی بیروباوەڕەکانیان دەکەن. بێگومان، دەزانن ناتوانن س���ەربکەون، بەاڵم دەتوانن تێکدان بکەنە ستراتیژ. خسڵەتێکی "داعش" ئەوەیە کە پیشەس���ازی کوش���تن وەک جەنگێکی دەروونی و سەرتاس���ەری لەگەڵ بێباوەڕاندا دەکات���ەوەو گێڕانەوەی ش���انازی ئیس���ام

بەلوتکەی توندویژییەوە دەبەستێتەوە.خوێناووییەکان رەفت���ارە لەکاتێک���دا، نەک هەر لێکترازانی کولتوری و کۆمەاڵیەتی لەواڵتانی خۆرئاواو الی رەوەندی "مسوڵمان" س���ەختترکرد، بەڵک���و رێخۆش���کەرێکیترە نازی���زم. راس���یزم و بۆس���ەرهەڵدانەوەی جگەل���ەوەی ئەگ���ەری پێکەوەهەڵکردن���ی کولت���وری گەیان���دەوە بنبەس���ت، تێ���زی "پێکدانان���ی ئایی���ن و شارس���تانیەتەکانی" ک���ردەوە بەڕاس���تیەکی نکول���ی لێنەکراو. بەتیرۆریس���ت و مس���وڵمانان ئاش���کرایە، ناتیرۆریستەوە لەسەراسەری دونیادا هێشتا لیبراڵ و لێبوردەو ئەقاڵنی نیین. قبوڵناکەن پێغەمب���ەر بکرێت���ە بابەت���ی رۆژنامەوانی و ئاینیش! فیلمێك���ی تەنانەت کاریکات���ۆرو

جی���اوازی تون���دڕەوەکان تەنه���ا لەوەدایە ک���ە ئەو بۆچوون���ە نالێبوردەیە، بەکردەیی دەک���ەن. رۆژنامەنووس���ێکدا لەکوش���تنی هاوکات "مسوڵمانە ئاساییەکانیش" پاساوی دەدەنەوە کە س���وکایەتی کوف���رە! چەند "مزگەوت" دەرگەکان���ی بەرەوڕووی ئاوارەو لێقەوماوەکاندا کردەوە؟ چونکی مس���وڵمان نین، پیرۆزی ش���وێنەکە ل���ە کەداردەکەن! کەوات���ە، گرفتەک���ە لەوەدایە مس���وڵمانان بەرگری لەپیرۆزیەکانیان دەکەنە پاس���اوی رەوایەتی���دان بەکوش���تن. ک���ە بەرگرییش دەبێتە پەالمارو دەمکوتکردنی ئەویتر، ئیتر دەروازەی دەربڕین و نووسین و بیرکردنەوەی ئ���ازاد کلۆمدەکرێ���ت. ئەم���ەش کرۆک���ی

توندڕەویی و توندوتیژیە. مس���وڵمانان ماف���ی خۆیان���ە بەرگری لەباوەڕی���ان بکەن، ب���ەاڵم ئەرکییان نییە چونکی بکوژن، ش���ەرعی"ەوە بە"پاساوی گوای���ە دەق���ەکان رێیپێداوە. ئ���ەو دەقانە هی س���ەردەمێکن کە ئەم���ڕۆ هەلومەرجی پێویس���تە لەئارادانییە. جێبەجێکردنی���ان بەبیری خۆی���ان بهێننەوە کە رۆحی مرۆڤ پێدراوێکی "خودای���ی" پیرۆزو بەرزە، نابێ بخرێتە چنگی مرۆڤەوە. کوشتنی مرۆڤێک، کوش���تنی بەش���ێکی پی���رۆزی و گەورەیی دروس���تکەری مرۆڤەکان���ە. هەڵب���ەت کە دەشپرس���ن: ئایا هەر ئیس���ام تیرۆریستی هەیە، پرس���یارێکی گونج���اوە. بەاڵم دەبێ بزان���ن کەئ���ەو پرس���یارە ب���اس لەغیابی ریفۆرمێک���ی ئایین���ی و "لوت���ەر کین���گ" و ئیسامێک ئەمڕۆ مسوڵمانە. "گاندی"یەکی زاڵە کەناکۆکە بەزۆر پێشکەوتنی کولتوری و شارس���تانیەتی خ���ۆی. ئەگ���ەر جارێکیتر "ح���ەالج و ئیبن عەرەبی و س���وهرەوەردی"و هەزارجاریت���ر زیندووببن���ەوە، هت���د... دەکوژرێنەوە. ئیدی، تیرۆری ئەو گریمانەیە زیندوودەکات���ەوە: ئایی���ن دژبەپاراس���تنی ئام���رازی مرۆڤایەتیی���ەو گی���ان و م���اڵ و کوش���تن و تۆقاندن و بێدەنگکردنە. هاوکات باوەڕداریش، مرۆڤێکی عوس���ابییە، چونکی خۆی لێبۆتە بەرپرس و حەیتەی بەهەشت و

دۆزەخ! مادامەکی زاناو خوێندەوارە ئیسامیەکان لەتووڕەیی و رکوتۆڵەو باوەڕهێنان بەتێوری پیانگێڕیدا دەژین، تێزێکی سەردەمیانەیان بۆ دەق���ەکان بەرهەمنەهێن���اوە. لەکاتێکدا راڤ���ەو لێکدانەوەئایینی���ەکان دیوێکی تری بەرژەوەندیەکان���ی سیاس���یی و تەنگ���ەژە دەس���ەاڵتن. بۆی���ە، دەب���ێ بیروب���اوەڕی ئیسامی لە دەسەاڵتی کلێرکە رادیکاڵەکانی رزگاربکرێت. س���ەیرنییە کە هێشتا جیهان سەرگەرمی رۆژەکانی دوای ساڵی نوێ بوو، لەدەس���تپێکی س���اڵدا، تیرۆر دەستیچووە خوێنی قەڵەمەوە! نوس���ینی "س���اتیرێک" یەکس���ان بێت بەکۆتایی چەن���دان مرۆڤ! تەنزو رەخن���ەو ناهاوڕابوون، س���ڕینەوەی مافی ژیان بێت؟ کە فیشەک بەرامبەر قەڵەم بەڵگەی سانس���ۆرێکی مێژووی و کەوتەوە، کولتوری و ئایینیە لەس���ەر بی���روڕای ئازاد زیندووکردەوە. دەریخس���ت رانەهاتن بەڕای جیاوازو رەخنەیی، لەنەس���تی مس���وڵمانی تون���دڕەودا کۆڵەکەی باوەڕو رایەڵی چوونە بەهەش���تە. زادەی دۆگمایەک���ە کە "خۆم پێڕاس���تە" دەباتە ئاستی پیرۆزییەکی بااڵو

دەست بۆنەبراوەوە.

بیرورا)461( سێشه ممه 2015/1/13 14

ره‌هه‌ندیسێیه‌م‌ گۆشه یه که دو هه فته جارێک

"نه وزاد جه مال" ده ینوسێت

خزمەكانی داعش، لەكوڕەكانی قابیلنتیرۆر و تۆڵەو بەهەشت

رانەهاتن بەڕای جیاوازو رەخنەیی

لەنەستی مسوڵمانی توندڕەودا

کۆڵەکەی باوەڕو رایەڵی چوونە

بەهەشتە. زادەی دۆگمایەکە کە

"خۆم پێڕاستە" دەباتە ئاستی

پیرۆزییەکی بااڵو دەست بۆنەبراوەوە

فوئاد سدیق

بێگومان بەمەدەنیبون

ئەوكاتە دێتەئاراوە كە ئەقڵێكی جیاواز

لەوەی ئێستا دزەی كردبێتە ناو سیستەمی حوكمڕانی و ناو

كۆمەڵگاش، چونكە سیستەمی

حوكمڕانی لەم هەرێمە

سیستەمێكی مەدەنی و ئەقاڵنی

نییە

19 »»

15 (461( سێشه ممه 2015/1/13 tandrostyawene@gmail.comته‌ندروستی

په تای ئه نفلۆنزا نه خۆش���ییه كی درمی ڤایرۆسیه كه به هۆی ڤایرۆسه وه توشی م���رۆڤ ده بێ���ت، هه ندێ ج���ار مرۆڤ به ) س���وكی ، مامناوه ند، به قورس���ی (

ده یگرێ .* خۆپاراس���تن ل���ه په تاك���ه چ���ۆن

ده بێت؟= زوو زوو ده سته كانت به ئاوو سابون

بشۆ.= له كات���ی پژم���ه و كۆك���ه به كلێنس ده ست له سه ر ده مولوتت دابنێ و دواتر

كلێنسه كه بخه ره ته نه كه خۆڵه كه وه .= دوربك���ه وه له و كه س���انه ی په تایان

هه یه بۆئه وه ی توش���ی په تا نه بیت به تایبه تی منداڵ و پیره كان ده بێ خۆیان

بپارێزن له كه سی توشبو به په تا.له ماڵه كه ت هه واگۆڕكێ پێویس���ته =هه بێت، باش���تروایه ڕۆژان���ه بۆ چه ند خوله كێك ده رگاو په نجه ره ی ماڵه كه ت

بكه یته وه .= دورك���ه وه له م���اچ و ته وقه ك���ردن و

شوێنی قه ره باڵه غ و داخراو.= گه ر توش���ی په تا بویت هه وڵ بده میوه و شله مه نی گه رمو زۆر بخوێته وه و پشوی ته واو وه ربگریت و گه رپێویستی

كرد سه ردانی نه خۆشخانه بكه .

برۆكان س����یحرێكی ت����ری جوانی خانمانن و له رێی برۆیه كی جوانه وه ج����وان روخس����ارێكی ده كرێ����ت ببه خش����رێت به خانم����ان. به پێ����ی سایتی ) سیدتی نێت( ده كرێت به ئامۆژگارییه ك په یڕه و كردنی چه ند بكه وێت. ده ست جوانمان برۆیه كی

ئه و رێنمایانه ش بریتین له :-1- ده ستكارییان مه كه : له سه ره تای ته مه ن����ی الوێتیدا كاتێ����ك برۆكان هه وڵبده گه شه كردنیانه ، سه ره تای ئه و ماوه یه هیچ ده ست كارییه كیان م����وه كان بۆئ����ه وه ی نه كه ی����ت به باشی گه ش����ه بكه ن و دواتر به دڵی خ����ۆت كاتێك برۆك����ه پڕده بێته وه ده س����تكاری جوان به ش����ێوه یه كی

بكه .كاتێك ب����رۆكان: زه ردكردن����ی -2نه برۆكان ده رده چن هه ستده كه یت بۆئه وه ی پڕبۆته وه به باشی ئه وه تا ش����ێوه یه كی جوان����ی لێده ركه وێت. به وش����ێوه یه جوانیش����ه نه ئه وه ته بمێنێته وه . بۆیه له م كاته دا باشترین رێگ����ه ئه وه یه كه خوارو س����ه روی برۆكه زه رد بكه یت) ئه و موانه ی كه هاتونه ته وه ( چونك����ه زه ردكردنیان هه م جوانییه كیان پێده به خش����ێت و

هه م مووه كانیش به هێز ده كات.3- خواردنی ڤیتامینات: به گش����تی خواردنی ڤیتامینه كان ده بێته هۆی به هێزكردنی مووی برۆكان، هه روه ها خواردنی ئه و ڤیتامینانه ی كه مادده ی گوێز، وه ك) تێدای����ه بیوتینب����ان هێلكه ، زه ردێنه ی باده م،به زالی����ا، زۆرب����ه ی س����ه وزه كان وه ك خه یارو كه له رم و كاهو گێزه ر، مریشك ( كه

ده بنه هۆی چاالككردنی موی برۆ.4- زه یتی سروش����تی : شه وانه پێش نوس����تن برۆت به زه یتی گه رچه ك چه ور بكه چونكه ئه و زه یته ده بێته

هۆی گه شه كردنی موی برۆ.

به‌م‌هه‌نگاوانه‌‌برۆكانت‌جوان‌بكه‌

ئومیگا3 یه كێكه له ترش���ه ئه مینێكان ك���ه س���ودی زۆری بۆ م���رۆڤ هه یه ، له چه ندین خۆراكدا هه یه وه ك )زوربه ی جۆره كان���ی ماس���ی ، گوێ���ز و باده م، س���ه وزه كان وه ك قه رنابیت و كه له رم و

سپیناغ و برۆكلی (.هه روه ها ئومیگا3 به شێوه ی حه ب هه یه ، كه ده كرێت ئه گ���ه ر له رێی خواردنه وه

ده س���تت نه كه وێت ئ���ه وه رۆژانه یه ك حه ب بۆ دوو حه ب بخۆیت له دوای نان خواردن به اڵم نابێت نیو كاتژمێر پێش و دوای خواردنی حه به كه چا بخورێته وه به پێی نامێنێت. س���وده كانی چونكه وته ی ش���اره زایانی بواری پزیش���كی ، ئۆمیگا 3 س���ودی بۆ نه خۆشییه كانی دڵ و مولول���ه خوێن���ه كان هه یه ، رۆڵی

گرنگی هه یه له رێكخس���تی په ستانی خوێن، ه���ه ر به پێ���ی لێكۆڵینه وه كان سودی بۆنه خۆشییه كانی شه كره هه یه و ئه گه ری توش���بون به نه خۆش���ییه كه كه مده كاته وه ، ئه مه جگه له وه ی سودی ب���ۆ ژنان���ی دووگیان هه ی���ه و به رگری له شیان به هێز ده كات، هه روه ها سودی بۆ هه ریه ك له پێس���ت و قژو كۆئه ندامی

به رگری و سێكس هه یه .... له الیه كتره وه توێژینه وه یه كی نوێ ئه وه ی نیشانداوه كه خواردنی ئۆمیگا3 له الیه ن منداڵه وه به هه رجۆرێكی���ان بێ���ت، خواردنه كان یاخود حه ب ده بێته هۆی به هێزكردنی مێش���ك بۆیه ده كرێت س���ودی زۆری هه بێ���ت ب���ۆ س���ه ركه وتنی له بواریی

خوێندن.

یه كێك له مانه هه ڵبژێره چونكه زۆر به سوده

ئه مه ریكی لێكۆڵینه وه یه ك���ی به پێی ئه و ژنانه ی توش���ی فشاری ده رونی ده بن له پاش رودانی كاره ساتێك دو هێن���ده زیاتر ئه گه ری توش���بوونیان هه یه به نه خۆش���ی ش���ه كره ی جۆری دو، به به راورد به و ژنانه ی توشی ئه و

كاره ساته نه بوون. توێژینه وه ك���ه م���اوه ی ده س���اڵی خایان���دوه و زیاتر ل���ه 50 هه زار ژن ده ركه وت���وه به ش���داربون، تێی���دا له نێوان هه یه پت���ه و په یوه ندییه كی فشاری ده رونی دوای هه ر كاره ساتێك و توش���بون ب���ه م جۆره ی نه خۆش���ی شه كره . به پێی ئاماره كانیش له هه ر نۆ ژنێك یه كێكیان توش���ی فش���اری

ده رونی ده بن پاش ئه وه ی روداوێكی ناخۆشیان به سه ردێت، ئه م رێژه یه ش دو هێن���ده ی له پیاوان���دا. هه روه ها توێژینه وه كه ئه وه ی ده رخس���توه %4 ی ژنان دوای روداوه كاره ساتباره كان توش���ی فش���ار ده بن و 12% یشیان توش���ی ش���ه كره ی جۆری دو ده بن

له دوای ته مه نی60 ساڵیی . ماموس���تا كونن كاریس���تان دكتۆر له زانكۆی كۆلۆمبیا ده ڵێت كێش���ه كاریگه رییان ته نه���ا ده رونیی���ه كان له سه ر مێش���ك نییه به ڵكو چه ندین گرفتیش ب���ۆ نه خۆش���ییه كانی دڵ و بۆرییه كان���ی و نه خۆش���ی ش���ه كره و

قه ڵه وی دروست ده كات.

فشاری ده رونیی ژنان توشی شه كره ده كات

چۆن خۆمانله په تای ئه نفلۆنزا

بپارێزین؟

خوێندن(461( سێشه ممه 162015/1/13

ریکالم

کۆلێژە زانستییەکان دەتوانن زانست بەرهه م بهێننەوە؟

"هێشتا زانکۆکان هەر بەشێوەی سەردەمی کۆن لێدەخوڕن"

xwendn.awene@gmail.com

ئا: رێنوار نەجم

کۆلێژە زانستییەکانی زانکۆکانی هه رێم تا ئێستا بەشێوەیەکی بەرچاو نەیانتوانیوە زانست بەرهه مم بهێننەوەو مامۆستایەکی زانکۆ ئاماژە بەکۆنیی سیستمی خوێندن لەو کۆلێژانە دەکات، وتەبێژی وەزارەتی

خوێندنی بااڵش رایدەگەیەنێت کە تا ئێستاش بەشێکی زۆری زانکۆکان بەهۆی ئەوەی تازە کراونەتەوە، تاقیگەو شوێنی

تایبەتیان بۆ ئەو کۆلێژانە نییە.

لەگەڵ بونی چەندین کۆلێژی زانس���تیی کوردس���تاندا، هه رێم���ی لەزانکۆکان���ی بەاڵم "زانس���ت" ب���ۆ خۆی لەئاس���تێکی نزمدای���ەو گرنگییەکی کەمی پێ دەدرێت. هه رچەندە دەبوایە کۆلێژەکانی زانست ئەو بۆشاییانەیان پڕ بکردایەتەوە، بەاڵم ئەوەی نەیانتوانیوە ئەو کۆلێژان���ە لەبەرچاودایە

هه نگاوێکی لەو شێوەیە بنێن.مامۆستای کۆلێژی زانست بەشی فیزیا لەزانکۆی سلێمانی،حس���ێن حسێنی، پێی وایە کە کردنەوەی ئەو بەش���ە زانستییانە لەزانکۆکانی کوردس���تاندا بەپێی شێوازە کۆنەکەب���وەو گ���وێ بەپێویس���تییەکانی کۆمەڵ���گا ن���ەدراوە، "لەپێش���ودا چونکە دەرچوی زانکۆ کەمبو دەکرا هەر بەشێک حەزت لێبوایە بتکردایەتەوە، دەرچوەکانیش تەنان���ەت ئەگ���ەر نمرەش���یان نزمبوایە، لەکەرتی حكومیی دەیانتوان���ی لەدواییدا یان تایبەت کارێ���ک بۆ خۆیان بدۆزنەوە، بەاڵم بێگومان سەردەمەکە گۆڕاوە، بەاڵم هێشتا زانکۆکان هەر بەشێوەی سەردەمی ک���ۆن لێدەخ���وڕن، زۆربەی ه���ەرە زۆری دەرچوانی زانس���ت وافێرناکرێن کە بتوانن

کەلێنێک لەکۆمەڵگادا پڕ بکەنەوە".ب���اس زۆر س���ااڵنێکە هه رچەن���دە خوێن���دن سیس���تمی لەنوێبون���ەوەی هی���چ ب���ەاڵم دەکرێ���ت، لەزانکۆکان���دا نوێکردنەوەی���ەک بەرچ���او ناکەوێت، ئەو مامۆس���تایەی زانکۆ دەڵێت "لەئێس���تادا کۆلێژە زانس���تییەکان هەر لەناو سیستمی کۆنی ساڵی خوێندنیاندا، زانستی گشتیی دەخوێن���ن، ل���ە کاتێکدا ئەم س���ەردەمە سەردەمی زانستی کردەکییە نەک پەتیی.

راس���تە وەزارەتی پەروەردە الوازە، بەاڵم دەبێ���ت وەزارەت���ی خوێندنی ب���ااڵ ئەو الوازییە چارەسەر بکات لەکاتێکدا خۆشی

درێژەپێدەری هەمان ڕێچکەی الوازییە".لەبەرامبەردا وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی بااڵ، فوئ���اد عوس���مان رایدەگەیەنێت کە زانکۆکان دەبێت خۆی���ان پالنیان هه بێت ب���ۆ ئ���ەو بەش���ە زانس���تییانە، هه روەها خۆی���ان بودج���ەی تایب���ەت دابنێ���ن بۆ تاقیگەو ئەو بەشانەی الیەنی پراکتیکییان دەوێت، "س���ەرەتا هه ندێ���ک زانکۆ بەبێ بەرنامە کران���ەوە، هه مو زانکۆکان بەپێی پالنێک���ی تایبەتی وەزارەتی خوێندنی بااڵ نەکراونەتەوە، ئەمە چەند ساڵێک دەبێت بەتایبەتی لەکابینەی شەشی حکومەتەوە کە ریفۆرم کرا لەزانکۆکاندا، بڕیاردرا هه مو زانکۆکان دەبێت بەپێی پالن و پێداویستیی

بکرێنەوە".

جگ���ە لەبونی ئەو بەش���ە زانس���تییانە ئامادەیی لەقۆناغەکان���ی لەزانکۆکان���دا، خوێندنی هه رێمی کوردستاندا هه مو بابەتە زانستییەکان وانەی تایبەت بەخۆیان هه یەو خوێندکار بۆ چەند س���اڵێک ئەو بابەتانە دەخوێنێ���ت. بەاڵم ئەوەی هه س���تی پێ دەکرێت بونی حەزی زیاتری خوێندکارە بۆ بابەتە ئەدەبییەکان لەچاو زانس���تییەکان، لەوبارەی���ەوە حس���ێن حس���ێنیی دەڵێت "بەگش���تیی مرۆڤ بەش���ێوەیەکە حەزی لەشتی ئاسانە، تاوەکو بابەتەکان قورستر بن حەزەکە بۆی کەمتر دەبێتەوە، بابەتی زانستیی بۆ تێگەیشتن پێویستی بەهەوڵی زیاترە، تەنانەت لەبەشە زانستییەکانیشدا فیزیاو ماتماتیک لەوانی دیکە خوازیاریان کەمترە، بۆ ئ���ەم بوارانە دەبێت حەزەکە دروس���تبکرێت تێیاندا لەمنداڵییەوە هەر دی���ارە وەزارەت���ی پ���ەروەردە لەم���ەدا

تاڕادەیەکی زۆر کەمتەرخەمە".جگە لەزانک���ۆ حکومییەکان، لەهه رێمدا ژمارەیەکی بەرچاو زانکۆی ئەهلی بونیان لەگەش���ەکردندان و بەردەوامیش هه ی���ەو بەش���ی زیات���ر دەکەنەوە. بەش���ی زۆری ئ���ەو زانکۆیانە کۆلێژەکانی���ان پێک دێن لەکۆلێژەکان���ی زم���ان و کارگێڕیی���ەکان و زانستە مرۆڤایەتییەکان و بەشێوەیەکی زۆر کەم خۆی���ان دەدەن لەقەرەی کردنەوەی بەش���ە زانس���تییەکان، ل���ەو بارەی���ەوە مامۆس���تاکەی بەش���ی فیزی���ای زانکۆی س���لێمانی دەڵێت "ئەم زانکۆیانە س���ود لەژمارەی زۆری خوازیارانی چون بۆ زانکۆ تیجارەتێکیان بۆخۆیان نیمچ���ە دەبینن و ڕێخس���توە، خۆیان لەقەرەی ئەو بەشانە نادەن کە پێویستی بەتاقیگەی زۆرە، یان مەنهەجەکانیان قورس���ە، ئ���ەم زانکۆیانە بازاڕێک���ی ب���ێ رکەبەریان هەی���ەو هەر

کەس���ێک ئەگەر ڕێگەی پێبدەن دەتوانێت زانکۆی���ەک وەک ئەوانە بکاتەوە.بینایەک، کۆمەڵێک مامۆس���تای موحازرو بینایەکی

کرێ، کارێکی قورس نییە".ئەهلییەکانیش���ەوە، زانک���ۆ لەب���ارەی وتەبێژەک���ەی وەزارەت���ی خوێندن���ی بااڵ رایدەگەیەنێت کە ئەو زانکۆیانە بەویستی خۆیان ئەو بەشانە دەکەنەوە، بەاڵم بەپێی بااڵ، وەزارەت���ی خوێندنی رێنمانییەکانی "کاتێک زانکۆیەکی ئەهلی داوای کردنەوەی بەشێک دەکات دەبێت پرۆپۆزەڵ پێشکەش بکات و ڕێنمایی دەکرێت کە ئەو بەشە چەند دکتۆراو ماستەری پێویستەو پێویستی بەچ جۆرە تاقیگەیەک هه ی���ە، ئەگەر ئەوانەی تێدا بو دواتر رێگە بەکردنەوەی دەدرێت". هه روەها رایدەگەیەنێ���ت کە هه ندێک لەو زانکۆ ئەهلییانە داوای کردنەوەی بەش���ی زانستیی دەکەن، بەاڵم رێگە بەکردنەوەیان

نادرێت لەالیەن وەزارەتەوە، "بەهۆی ئەوەی پالن و شوێن و تاقیگەو ستافی مامۆستایان

تەواو نییە".حسێن حس���ێنی پێی وایە بۆ برەودان لەکوردس���تاندا زانس���ت بەکۆلێژەکان���ی دەبێت مەنهه ج و ئامانجەکانی ئەو بەشانە لەزانستی پەتییەوە بگۆڕدرێت بۆ زانستیی کردەکیی، "بەڕای من وەزارەتی خوێندنی ب���ااڵ دەبێت ئەمە بکات، ئەم کارە درەنگ ی���ان زو دەبێت بکرێت ج���ا هەرچی زوتر باش���تر". بەبڕوای ئەو کردنەوەی بەش���ی زیاتری زانس���تیی لەزانکۆکان���دا کارێکی دروس���ت نییە، "کردنەوەی بەشی زیاتر، یانی دروس���تکردنی بێکاری���ی زیاتر لەو

بوارانەدا".لەسێ ش���ارەکەی هه رێمی کوردستاندا 13 زانک���ۆی حکومیی و 14 زانکۆی ئەهلی

بونیان هه یە.

له هه رێمی کوردستاندا 13 زانکۆی حکومیی و 14 زانکۆی ئەهلی بونیان هه یە

زانکۆ ئه هلییه کان بازاڕێکی بێ

رکەبەریان هەیەو هەر کەسێک ئەگەر

ڕێگەی پێبدەن دەتوانێت زانکۆیەک وەک ئەوانە بکاتەوە بینایەک، کۆمەڵێک مامۆستای موحازرو

بینایەکی کرێ، کارێکی قورس نییە

17(461( سێشه ممه 2015/1/13 کتێب

ئا: سات

"ئوروپاییه ك له واڵتی كورداندا"، كه له نوسینی نه سرین قاسملووه و

له الیه ن"ناهید حسێنی "یه وه وه رگێڕراوه ، گێڕانه وه ی چیرۆكی پێكه وه ژیانی كچێكی چیكیی و سه ركرده یه كی ناوداری كورده .

لێناو عه بدولڕه حمانلێنا له س���ه روه ختی قه یران���ه گه وره كه ی پایته خت���ی له پراگ���ی 1930دا ده ی���ه ی چیكوس���لۆڤاكی له دایكب���و، هێش���تا زۆر منداڵ بو، كه باوك و دایكی لێكجیابونه وه ، ته مه نی 6 ساڵ بو دایكی كوژرا، باوكی زۆر له خه می ئه مدا نه بو، راده ستی هه تیوخانه ی كرد، ئیتر ئه و منداڵی و مێردمنداڵییه كی پڕ له خه م و دڵته نگی به س���ه ربرد، له شارێكه وه بۆ ش���ارێكی ت���رو له قوتابخانه یه كه وه بۆ قوتابخانه یه كی تر ب���ه دوای كارو خوێندندا

وێڵ بو. دوای جه نگ���ی دوه م���ی جیهان���ی ك���ه كۆمۆنیس���ته كان له چیكۆس���لۆڤاكیاهاتنه س���ه ر حوكم، ده روی لێكرای���ه وه و له زانكۆ

وه رگیرا، ق���ه ده ری رۆژگار ئه م كچه پێستس���پی و قژ كاڵ���ه ئه وروپیی���ه ، به ك���وڕه كوردێك ده ناس���ێنێت كه له رۆژهه اڵتی ناوه ڕاسته وه بۆ ته واوكردنی خوێندنی زانكۆ رویكردوه ته

پراگ.ئه م كوڕه كورده بااڵبه رزو كه شخه یه كه ناوی عه بدولڕه حمان ده بێت، ژیانی له ژیانی لێن���ا نه ده چو، له بنه ماڵه یه ك���ی فیوداڵه وه هاتبو، ك���وڕی گه وره ئاغایه ك���ی ناوچه ی ورمێ بو به ناوی محه مه د ئاغای قاس���ملو، نانه ی دایكیش���ی به بنه چه ئاس���وری بو، عه بدولڕه حم���ان و براكانی پێش كۆتایهاتنی قۆناغ���ی دوا ناوه ن���دی فێ���ری زمانه كانی فارس���ی و ئاس���وری و ئ���ازه ری و كوردی و فه ره نس���ی و عه ره بی بون، له س���اته وه ختی له س���ێداره دانی روخانی كۆماری مه هابادو قازی محه مه ددا له مارس���ی 1947، هیچكام قاس���ملو ئاغ���ا محه م���ه د له كوڕه كان���ی له كوردستان نه بون، حسێنی كوڕه گه وره ی له توركیا س���ه رقاڵی خوێندن���ی ئه ندازه ی بیناس���ازی بو، ئه حمه د له پاریس بیركاریی ده خوێن���دو عه ل���ی له ته ورێز پزیش���كیی و عه بدولره حمانیش له تاران و ساڵێك به دوای ئه وه ش���دا به یارمه ت���ی حیزبی ت���وده بۆ

خوێندن ده چێته پراگ.پای���زی 1952، له پ���راگ له ئاهه نگێك���دا له گ���ه ڵ لێنا یه كت���ر ده ناس���ن و له یه كه م بینین���ه وه ده بنه عاش���ق و خۆشه ویس���تی یه كدی ، ئه وكات قاسملو ته مه نی 20 ساڵ و لێنا 17 ساڵ ده بێت، زۆر ناخایه نێت له ناو باڵوێزخان���ه ی ئێران مه الیه كی رێكپۆش���ی ش���یعه مه زهه ب له یه كتریان ماره ده بڕێت و ئیتر 37 س���اڵ به یه كه وه تاڵی و ش���یرینی

رۆژگار به ڕێده كه ن.عه بدولڕه حم���ان كه ڵكه ڵه ی سیاس���ه ت و بی���ری چه پ له مێش���كیدا ب���و، بۆیه بڕیار ده دات بگه ڕێت���ه وه بۆ ئێران، س���ه ره ڕای ئه وه ی پوری ئامۆژگای لێنا ده كات كه دوای ئه م موس���ڵمانه رۆژهه اڵتییه ی هاوس���ه ری نه كه وێ���ت و ژیان له خۆی تاڵ نه كات، به اڵم

له گه ڵی ده ڕوات بۆ تاران.

تاران و عومه ری خه یاملێ���ره وه قۆناغێك���ی نوێ���ی ئ���ه م ژنه ئاواره یی و ژیان���ی ل���ه و ده س���تپێده كات، حه ش���ارگه ی نهێن���ی و چه رمه س���ه رییه دا، ئه و شه یدای ش���یعره كانی عومه ری خه یام ده بێت، پ���اش ماوه یه ك ده چنه ماڵه باوانی عه بدولڕه حمان له ورمێ و له وێ زیاتر هه ست ب���ه به ریه ككه وتنی كولت���وره كان ده كات، ئ���ه وه ی به الی���ه وه س���ه یره فره ژنییه ، كه محه م���ه د ئاغا به قس���ه ی نانه خانی دایكی قاس���ملو 25 ژنی هێناوه و ته نه نات سه ری ل���ه وه ش س���وڕده مێنێت ك���ه محه مه دئاغا به به رچ���اوی ژن و منداڵه كانیی���ه وه به میش

ده ڵێت "خوشكت هه بێت ده یهێنم!" نانه خانم ئه وه ش���ی بۆ ب���اس ده كات كه له بی���ری نایه قاس���ملو له چل���ه ی هاویندا له دایكبوه یان س���ه ره تای زس���تان، دوای به سه ربردنی 10 س���اڵ له م ماڵه دا، به هۆی كاری حیزب���ی عه بدولڕه حمان���ه وه ده چنه ب���ۆی ب���ه وه دا ته ورێ���ز، هاوس���ه ره كه ی ده رده كه وێت كه له و سااڵنه وه كاراكته رێكی گرنگ بوه كه ش���ه وێكیان "نوره دینی كیا نوری " كه دواتر ده بێته س���كرتێری حیزبی توده ، به به رگی سه ربازییه وه خۆی ده كات به ماڵیاندا و پاش ئه وه ش ته یموری به ختیار، س���ه رۆكی ئه وكات���ی س���اواك س���ه باره ت له گه ڵ لێكۆڵین���ه وه ی به عه بدولڕه حم���ان

ده كات.

به غداو ئه سپێ دوای ئه وه لێن���او دو كچه كه ی به قاچاغ به ره و كوردستانی عێراق هه ڵدێن و سه ره تا له س���لێمانی ده گیرس���ێنه وه ، له وێش���ه وه به جێبێكی شه قوش���ڕ ده برێن ب���ۆ به غدا، وه رگرتنی له چاوه ڕوانی���ی مانگ هه ش���ت ڤیزه دا له به غدا له گه ڵ ئه سپێ و كوێره وه ری

به سه رده بات.لێنا دیسان له به غدا بینینی ئه و ژن كڵۆڵ و بێده ره تانانه ئازاری ده دات كه كه متر له پیاو سه یر ده كرێن، ئه و باس له وه ده كات كه له م كۆمه ڵگه رۆژهه اڵتیان���ه دا قه درو رێزی ئه و ژنانه ی كچیان ده بێت، بارته قای ئه و ژنانه نییه كه كوڕیان ده بێ���ت. به بۆچونی لێنا،

هه رچه نده عه بدولڕه حمان له وباره وه یه كێك له مرۆڤه ده گمه ن و هه ڵكه وته كان بو، به اڵم بۆ رێزگرتن له پیاوه كانی دیكه ، داوای له لێنا ده كرد كه وه كو ژنێكی گوێڕایه ڵ و خاكه ڕا، واته ژنێكی موسوڵمان هه ڵسوكه وت بكات.

تاڵه بانی .. میهره بان و زۆربڵێ

ئه و رۆژگاره ی له به غدا له حه شارگه یه كه وه ده چێ���ت، ت���ر حه ش���ارگه یه كی ب���ۆ له حه ش���ارگه یه كدا ناچ���ار ده كرێت له گه ڵ س���ێ پیاوی گه نج بمێنێته وه كه یه كێكیان ب���و، زانكۆی خوێن���دكاری بواری یاس���ا به حێهێش���تبو، له ده ست پۆلیس رایكردبو، پیاوێك���ی میهره بان و زۆربڵ���ێ بو، ناوێكی خوازراوی هه بو، به اڵم ناوه راسته قینه كه ی

جه الل تاڵه بانی بو.هه ر كاتێك لێنا حه شارگه كه ی ده گۆڕی ، ده ب���و ناوه كه ش���ی بگۆڕێت، ه���ه ر یه كه م شه وی گه یش���تنی به حه شارگه نوێیه كه ی ، ئه و س���ێ پیاوه گه نج���ه ده كه ونه خۆیان ناوێكی خوازراو بۆ لێنا بدۆزنه وه . دواجار، جه الل بڕی���اری كۆتایی ده دا و ده ڵێ "ناوی تۆ نه س���رینه ". نه س���رین ن���اوی گوڵێكی سپییه كه له شاخه كان ده ڕوێ ، تا ئێستاش

كورده كان به و ناوه وه ده یناسن.

مه ال مسته فا و عه بدولڕه حمان

س���اڵی 1958، م���ه ال مس���ته فا له ڕێی گه ڕانه وه ی له یه كێتی سۆڤیه ته وه بۆ عێراق ماوه یه كی كورت له پراگ الده دات و بۆ نانی ئێواره میوانی بنه ماڵه ی قاس���ملو ده بێت، له و میواندارییه دا مه ال مس���ته فا پێشنیاری ئ���ه وه ده كات عه بدولڕه حم���ان بگه ڕێته وه كوردستانی عێراق و درێژه به خه بات له دژی رژێمی ش���ا بدات، ئه میش قبوڵی ده كات. جارێكیتر ژیان له به غدا به ش���ێوه ی فه رمی له س���ااڵنی 1959و 1960 ده ستپێده كاته وه ، لێنا له وه زاره تی نیش���ته جێ كردن له به غدا كارده كا و دواتری���ش به ه���ۆی كاری حیزبی هاوس���ه ره كه یه وه جارێكیت���ر روده كه نه وه

پراگ.

له پراگه وه بۆ به غداو پاریس

س���اڵی 1968 له كاتێكدا بۆ خه باتكارانی كوردی رۆژهه اڵت س���اڵێكی سه خت و دژوار ده بێت، به ه���اری پراگیش ل���ه دوری 2000 كیلۆمه تر له كوردس���تان له ژێر پۆس���تاڵی سوپای په یمانی وارش���ۆ تێكده شكێنرێت. سه رنجڕاكێشه كانی هه ره له الپه ڕه به شێك ئه م كتێبه كه له بنه ڕه تدا دو ساڵ له مه وبه ر به زمانی فه ره نس���ی له پاری���س چاپكراوه ، گێڕانه وه ی كاره س���اتی تێكشكانی به هاری

پراگه . دوای ئ���ه و كاره س���اته ، ئیت���ر لێن���او عه بدولڕه حمان دڵیان له پراگ هه ڵده كه نرێ و جارێكیتر ده گه ڕێنه وه به غدا، عه بدولڕه حمان له 1970ه وه تا 1974 له وه زاره تی پالندانانی عێراق كارده كات و هاوكاتیش به س���كرتێری گش���تی حیزب���ی دیموكراتی كوردس���تان بۆ ده گه ڕێنه وه دوات���ر هه ڵده بژێردرێ���ت، پراگ و له ساڵی 1976ه وه به هۆی گوشاری پۆلیسی نهێنی چیكوسلۆڤاكیاوه روده كه نه پاری���س و ل���ه وێ نیش���ته جێ ده ب���ن، دو

كچه كه شیان ده چنه سوید.

عه بدولڕه حمان و خومه ینی س���اڵی 1978 كه خومه ینی له عێراقه وه په ناده باته به ر پاریس و له نۆڤل لو ش���اتو نیش���ته جێ ده بێت، لێنا سه ڕه رای تێبینی زۆری له س���ه ر خومه ین���ی ، به ئوتومبێ���ل هاوسه ره كه ی ده باته نۆڤل لو شاتو، له وێ لێنا له ئوتومبێله كه یدا ده مێنێته وه چاوه ڕوانی گه ڕانه وه ی هاوسه ره كه ی ده كا، له به رئه وه ی پێیوای���ه گه ڕان���ه وه ی هاوس���ه ره كه ی زۆر به خوێندنه وه ی ده كا ده س���ت ده خایه نێت كتێ���ب، به اڵم هێنده نه ب���ا عه بدولڕه حمان به توڕه ییه كی له ڕاده به ده ره وه ده گه ڕێته وه . كاتێ���ك خومه ینی ن���اوی عه بدولڕه حمانی بیس���تبو، به سه رس���وڕمانه وه وتبوی "كێ رێیپێداوه بێته ژوره وه ؟ من هیچ قسه یه كم نییه له گه ڵ ئه م پیاوه بیكه م!" سه ره نجام ده ركردب���و. ل���ه وێ عه بدولڕه حمانی���ان

له به رئه وه زۆر توڕه و غه مگین بو.ئ���ه و ئ���ه وه ش س���ه ڕه رای ب���ه اڵم

له مه به س���ته كه ی پاش���گه ز نه بۆوه ، پاش چه ند رۆژ س���ه رله نوێ بیرۆك���ه ی دیداری ئایه ت���واڵ خومه ینی ده كه وێته وه س���ه ری ، به رچاوتری ده س���كه وتێكی ئه مجاره شیان

له جاری پێشو نابێ . عه بدولڕه حم���ان له گ���ه ڵ هه ڵگیرس���انی شۆڕش���ی ئێران���دا ك���ه ده گه ڕێت���ه وه بۆ ئێران و ده بێته كه س���ایه تییه كی ناس���راو، وه فدێك���ی به س���ه رۆكایه تی س���ه ره نجام ده فته ری سیاس���ی ده چنه الی خومه ینی ، ئه ویش ئامۆژگارییان ده كا كه دوای قورئان بك���ه ون. خومه ینی رازی نابێت قاس���ملو ببێته ئه ندامی مه جلیسی خوبره گان كه بۆ داڕشتنی ده ستوری كۆماری ئیسالمی ئێران هه ڵبژێردرا بو، له كۆتایی به هاری 1979شدا

بڕیاری كوشتنی دا.

جیابونه وه و مه رگلێنا دوای روخانی رژێمی شا ده گه ڕێته وه كوردس���تان و له نزیكه وه له گ���ه ڵ تراژیدیا و كوێره وه ری خه ڵكی رۆژهه اڵتی كوردستان و ژنه داماوه كانی وه ك جوان و ئامینه ده ژی ، له و كاتانه دا هه س���ت به خه مبارییه كی زیاتر ده كات كه عه بدولڕه حمانی هاوسه ری خۆی لێدور ده گرێت و هه مو كاتی خۆی بۆ كاری حیزبی ته رخ���ان ده كا و لێنا ب���ۆ ته نهایی به جێده هێڵێت، س���ه ره نجام لێن���ا ده گاته تین���ی و بڕیاری جیابون���ه وه ده دات و لێكتر

جیاده بنه وه و ده گه ڕێته وه پاریس.ناوچ���ه داگیركردن���ه وه ی دوای ئازادك���راوه كان له الیه ن رژێم���ی ئێرانه وه ، قاسملوش ده چێته وه پاریس، به اڵم به پێی گێڕانه وه ی لێنا، "عه بدولڕه حمان له ئه وروپا به هی���چ ش���ێوه یه ك خۆی نه ده پاراس���ت و رێوشوێنه كانی خۆپاراستنی سه ره تاییترین ره چاو نه ده كرد، ته نیا یه ك حیمایه ی هه بو كه ته نانه ت چه كیش���ی پێنه ب���و، زۆربه ی كاته كان بزر ده بو حیمایه كه ش���ی به دواییدا ده گ���ه ڕا، تا س���ه ره نجام ل���ه 11ی ته موزی 1989دا به پێی خۆی به پیر مه رگه وه چو".

لێنا له ش���ه هید عه بدولره حمان توڕه بو، له وه ی كه خۆی به كوش���ت دابو، به توندی

لۆمه ی ده كرد.

"عه‌بدولڕه‌حمان‌مرۆڤ‌بو،‌نه‌ك‌فریشته‌"قاسملو‌به‌گێڕانه‌وه‌ی‌‌هاوسه‌ره‌كه‌ی‌

ئا: رێنوار نەجم

"رێبەری کتێبسازە کوژراوەکان" نوێترین رۆمانی عەتا محەمەده ، رۆمانەکە کە ماوەی چەند هه فتەیەکە باڵوبوەتەوەو

بوەتە جێی مشتومڕی خوێنەران و یەک بۆ ئەوی دیکە پێشنیاری خوێندنەوەی

دەکات.

سەرەتای بەس���ەرهاتی محەمەد عەتا نوس���ینی ئ���ەو رۆمان���ە ب���ۆ ئاوێن���ە دەگێڕێتەوەو رایدەگەیەنێت کە لەس���اڵی 2012 بەهۆی سوتانی کۆمپیوتەرەکەیەوە، کۆمەڵێ���ک فایل���ی دەفەوتێ���ت، یەکێک لەوانە دەستنوس���ێک بوە کە نزیکەی 45 الپەڕەی لێ نوس���راوە، ئەو دەستنوسە "لەبارەی کوشتنی دەستەیەکی نهێنییەوە بو لەالی���ەن نازییەکان���ەوە، کە کتێبیان بەدزییەوە و بەناوی خوازراوەوە دەنوسی و لەکتێبخانەکاندا بەجێیان دەهێش���تن. من

دەمویس���ت ڕێبەر یاخود دەلیلێک بۆ ئەو نوسەرانە دروست بکەم، کە لەالیەن ڕژێم و

دەسەاڵتەکانەوە کوژراون". دواترو لەسەرەتای 2014 عەتا محەمەد دەچێتەوە سەر بیرۆکەی دەستنوسەکەو ئ���ەو رێبەرەی دەیویس���ت بینوس���ێت، لەماوەی رۆمانێ���ک بۆ سەردەکێش���ێت 5 مانگ���دا ت���ەواوی دەکات، "کاتێکیش لەنوس���ینی رۆمانەک���ە تەواوب���وم، زۆر دڵخۆش بوم بەسوتانی کۆمپیوتەرەکەم، چونکە ڕۆمانەکە زۆر جیاوازتر بو لەوەی

پێشو هه وڵی نوسینیم دابو".رۆمانەکە کە ناونیش���انێکی الوەکیشی هه ی���ە "عەبدولخالق خەون���ی بەکتێبێکی ترەوە دەبینی"، لەالپەڕەکانی سەرەتایەوە لەن���او خێزانێک���ی ک���وردی ڕوداوەکان نیش���تەجێی ئەوروپادا ڕودەدات، پاشان دەچێت���ە دونیایەکی فراونت���رەوەو باس لەهه وڵی گروپگەلێک دەکات بۆ نوسینی کتێ���ب و باڵوکردنەوەی بەنهێنیی و دواجار

سپاردنی گیانیشیان لەو ڕێگایەدا. ئەوەی ڕۆمانەک���ە زیاتر س���ەرنجراکێش دەکات تێکەڵکردنی چەند ڕوداوو کەسایەتییەکی واقعیی���ە بەچیرۆک���ی رۆمانەک���ە. وەک دۆزینەوەی دوات���ر ونبون و باس���کردنی تەرمی خاوەن کتێبخانەیەکی س���لێمانیی بەن���اوی عوم���ەری مەکتەب���ە، هه روەها ئەو مەعروف، لەعەبدولخالق باس���کردن نوسەرەی لەس���ااڵنی هه شتاکاندا لەسەر

نوسینی کتێبێک تیرۆرکرا.عەتا محەم���ەد لەو بارەی���ەوە دەڵێت "ل���ەو ڕۆمان���ەدا خەونم ئەوە ب���و بتوانم نوس���ەرانە ئەو ب���ۆ بیبلیۆگرافیای���ەک دابنێ���م، کەبەپەنهانی ک���وژراون. یاخود کتێبێ���ک دابنێ���م وەک لەوان���ەی پێیان دەوترێت ڕێبەر یاخود دەلیل، کە خوێنەر لەڕێگای���ەوە، ب���ەاڵم لەف���ەزای ڕۆماندا، بتوانێت بەزۆرێک لەو نوس���ەرانە ئاش���نا ببێ���ت. ئەم���ەش هۆکاری ئامادەیی ئەو ناوانەیە لەڕۆمانەکەدا، وەک خۆیان. جگە

لەوەی کە ڕۆمانەک���ە بۆ خۆی کارکردنە لەس���ەر پەیوەندی نێوان )ناو و مرۆڤ(. بەاڵم لەڕۆمانەکەدا، کەسایەتی و ناوەکانی

تر، دروستکراون".هه رچەن���دە ئ���ەو رۆمانە پ���ڕ ڕوداوو کەسایەتیی و چیرۆکە، بەاڵم قەبارەیەکی بچوک���ی هه یەو 200 الپەڕەیە. نوس���ەری رۆمانەک���ە دو ج���ۆر رۆم���ان لەیەکت���ر جیادەکاتەوە، "یەکێکی���ان ئەوانەن، کە ڕۆماننوس هه وڵدەدات لەڕۆمانەکەیدا هه مو شتێک بڵێت و بەجۆرێک خەیاڵی خوێنەر داگیربکات، کە هیچ ڕوبەرێک لەدەرەوەی ڕۆمانەکە بۆ خوێنەر نەهێڵێتەوە". جۆری دوەمیش���یان "کە ناکامڵ بەدەردەکەون و بینایەک���ی لێکترازاو و پارچ���ە پارچەیان هه یە، چونکە بوارێک بۆ خەیاڵی خوێنەر دەمێنێتەوە، کە بەشداربێت لەبیناکردنی ڕۆمانەک���ەدا". عەتا محەم���ەد وەک لەم رۆمانەو ئەوانی پێشتریشیدا دەردەکەوێت،

زیاتر حەز بەجۆری دوەم دەکات .

لەپاڵ ئەو رۆمان���ەدا، لەماوەی مانگی راب���ردودا، عەت���ا محەم���ەد دو ڕۆمانی وەرگێڕدراوی باڵوکردەوەو یەکێکی دیکەش لەچەند هه فت���ەی داهاتودا باڵودەبێتەوە، س���ەرەڕای ئەو وەرگێڕانەو ئەوانەش���ی لەڕابردودا وەریگێڕاون، بەاڵم ئەو دەڵێت "هه رگیز لەخەیاڵمدا نەبوە و ناشمەوێت کاری وەرگێڕان بک���ەم. لەبەر ئەوەی کارێکی زۆر قورسە، مرۆڤ تێکستێک بەزمانێکی تر بنوس���ێتەوە، بێئەوەی

هیچ ئازادییەکیشی هه بێت".ئەو نوسەرە باس لەدو کتێب دەکات )بەبێ ئەوەی ناویان بهێنێت( کە خەونیەتی بگەنە دەست خوێنەری قورسی و لەبەر "یەکێکیان کورد، نییە ش���تێک کارەکە، گەورەیی بتوانم بیری لێ بکەمەوە. بەاڵم ئەوی تریان هه ست دەکەم بتوانم ئەندێش���ەی ئەوە بکەم، ڕۆژێک

خوێنەری کورد بیخوێنێتەوە".

میش���ێل ولبیب���ك ل���ه دوا رۆمان���ی خۆیدا چاره نوسێكی ره ش بۆ فه ره نسا دیاریده كات، كاتێك به هاری 2022 ده كه وێته ژێر ده ستی ئیسالمیه كانه وه ، ئیتر ئازادی بیر وڕا قه ده غه

ده كرێ و حیجاب به زۆر ده سه پێنرێت.

ل���ه م رۆمانه دا كه ب���ه ر له باڵوكردنه وه ی هه رایه ك���ی گ���ه وره ی ناوه ت���ه وه ، س���اڵی 2022 له واڵت���ی "النك���ی دیموكراس���ی "دا، پ���اش كۆتایهاتنی دو خولی س���ه رۆكایه تی ئۆالند، دو هێزی گه وره له به رامبه ر یه كتردا به ره ی راس���تڕه وی ده وه س���تن، گروپ���ی نیش���تمانی به س���ه رۆكایه تی ماری لۆپان و هه وادارانی ئیخوان موس���لمین به ڕابه رایه تی محه مه د بن عه باس. حیزبه چه پ و میانڕه وه گه وره كانی فه ره نس���ا بۆ هه اڵتن له مه ترسی سه ركه وتنی هۆكاری ده بنه راستڕه وه كان، ئیسالمییه كان له هه ڵبژاردنی سه رۆكایه تیدا. هه ر كه محه مه د بن عه باس س���ه ركرده ی سه رۆككۆماری ده بێته موسلمین" "ئیخوان فه ره نسا، ئیتر سیسته می سیكۆالر كۆتایی دێ و شه ریعه تی ئیس���المی له واڵتدا پیاده ده كات، ژنان به حیجاب���ه وه ده خزێنرێنه وه نێو ماڵ و خه ریكی ته ڕكردن و وشككردنه وه ی مێ���ردو منداڵه كانی���ان ده ب���ن، له زانكۆی سۆربۆن وانه ی قورئان خوێندن ئیجبارییه ،

فره هاوسه ری قانونییه .چیرۆكگێڕه وه ی ئه م رۆمانه كه پیاوێكی شه كه ت و دڵش���كاوی 40 ساڵه و مامۆستای زانكۆی���ه ، له س���ه ره تادا قینی له ئیس���الم ده بێته وه ، به اڵم دواج���ار وه رده گه ڕێت بۆ س���ه ر ئه م ئایینه "پی���رۆزه "، چونكه په ی به خێر وبێری بێ ئه ژماری ئیسالم بۆ پیاوان ده بات، به تایبه تی بااڵده ستی به سه ر ژنان و

فره هاوسه ری و...ئه م رۆمان���ه كه به ناوی "راده س���تبون" س���ه ره تای ئه مس���اڵی 2015 باڵوكرایه وه ، له میدیاكان���دا گ���ه وره ی مش���تومڕێكی

به رپاكردوه . ولبیك نوس���ه رێكی كاریگه رو رچه شكێنه كه پێش���تر پێنج رۆمان���ی باڵوكردۆته وه و هه ر پێنجیان ه���ه رای گه وره یان ناوه ته وه . ساڵی 2010 خه اڵتی گنكۆری پێبه خشرا كه

گرنگترین خه اڵتی ئه ده بییه له فه ره نسا.ئه م كتێبه له و رۆژه وه ی كه دو چه كداری ده مامكدار هێرش���یان كرده س���ه ر گۆڤاری ش���ارلی ئیبدۆ، له لیس���تی پڕفرۆش���ترین كتێبه كانی فه ره نس���ادایه ، به پێی رۆژنامه ی لۆ فی���گارۆی چاپی پاری���س، له ماوه ی دو

هه فته دا 150 هه زار نوسخه ی لێفرۆشراوه .

رۆمانێك‌فه‌ره‌نسا‌ده‌هه‌ژێنێتفه‌ره‌نسا‌ده‌كه‌وێته‌‌

ژێر‌ده‌ستی‌‌ئیسالمیه‌كانه‌وه‌

رێبەری‌کتێبسازە‌کوژەراوەکان..‌ئەو‌رۆمانەی‌سەرەتا‌ته‌نها‌دەلیلێک‌بو

عه بدولڕه حمان له ئه وروپا به هیچ شێوه یه ك خۆی

نه ده پاراست و سه ره تاییترین رێوشوێنه كانی خۆپاراستنی ره چاو نه ده كرد، ته نیا یه ك

حیمایه ی هه بو ئه ویش چه كیشی پێنه بو

میشێل ولبیبك

ساڵی 2014 ساڵێکی شوم بو بۆ واڵتانی بەرهەمهێنەرینەوت���ی خ���او چونک���ە لەم س���اڵەدا نرخی هەر بەرمیلێک نزیکەی 60 دۆالر دابەزی. بەپێی مەزەندەی شارەزایانی بواری نەوتی خاو چاوەڕواندەکرێت کە نرخی هەربەرمیلیک لەس���اڵی 2015دا لەنێوان 50

دۆالردا بمێنێتەوە. سامانی نەوت خه ریکە جارێکی تر ڕووە تاڵ و گرژاوییەکه ی نیشانی ئەو واڵتانەدەدات ک���ە ئابورییەکەی���ان بە پەتای نەخۆش���ی نەوت ئالودەن. لەنێو ئەو واڵتانەدا ئێراق و ئێ���ران و فنزویال له پێش���ەوه ی گش���تیانن، کە ڕۆژانە ئابورییەکەیان بەدەس���ت بەاڵی نەوتەوە ئالودەبوەو لەنێو بازنەی داخراوی چاوەڕوانیی دراوی فرۆشتنی نەوت قەتیس ماون وئاس���ۆیەکی ڕونیش ب���ۆ دەربازبوون لەتەنگ���ژە ئابورییە نابینرێ���ت. لەڕوانگەی ئ���ەو واڵتانەوە کە دابەزین���ی نرخی نەوت کاریگەری ڕاستەوخۆی دەبێت لەسەر ئابوری واڵتەکانی���ان له کۆبونەوەی ئ���ەم دواییەی ئۆرگانی ئۆپێک لەب���ەرواری 2014/11/27 دڵخۆش���کەری س���ەره نجامێکی هی���چ دا نەتوانرا بەپراکتیکی چونکە لێنەکەوتەوە، بەربەس���ت بەو دابەزین���ه ی نرخی نەوتی خ���او لەبازاڕەکانی جیهاندا بگیرێت و رۆژانە نرخی نەوت دادبەزێت وا بەرەو 50 دۆالر بۆ هەربەرمیلێک نزیکدەبێتەوە. هەڵسەنگاندنی واڵتەکان���ی ئۆپێ���ک بۆ ه���ۆکاری دابەزنی نرخی نەوت لەیەکترەوە جیاوازن و هەریەکە

هۆکارێک بۆ دابەزینی نرخ دەخەنەڕو. هەربۆیەش ڕەوتی دابەزینی نرخی نەوت بەردەوام���ە چونکە بازاڕی ن���ەوت نوقمی نەوت���ی ئۆپێکەو رۆژانە لەبڕی پێویس���تی خۆی زیاتر دەردەهێنرێت و 1/3 گشت نەوتی رۆژانەی پێویستی جیهان بەرهەمدەهێنێت! بەهەمانش���ێوەش واڵتانی دەرەوەی ئۆپێک هی���چ ئامادەکارییەکی���ان نییە تا ئاس���تی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی رۆژانەیان کەم

بکەنەوە. بۆ نمونە واڵتی س���عودیە بەبڕی نزیکەی 11 ملی���ۆن بەرمی���ل لەرۆژێکدا پش���کێکی گەورەی بەردەکەوێت، کە خس���تنە بازاڕی

ڕۆژانەی ئەم بڕە مەزن���ە تەنها لێکدانەوەو ئ���ەم ب���ۆ ڕامی���اری هەڵس���ەنگاندنێکی کارەی واڵت���ی س���عودیە هەڵدەگرێت.بەاڵم عەرەبس���تانی س���عودیە وەکو گەورەترین هەناردەکەری نێو ئۆرگانی ئۆپێک نایەوێت بەه���ۆی دابەزینی ئاس���تی بەرهەمهێنانی رۆژان���ەی نەوت���ی خ���او مش���تەرییەکانی لێدوربکەوێتەوەو پش���کی خ���ۆی لەبازاری وزەدا بدۆڕێن���ێ. بەهەم���ان ش���ێوە واڵتی ئێراق وەکو دوەمی���ن هەناردەکەری نەوتی خ���او لەنێو ئۆپێکدا لەس���ەرەتای س���اڵی 2015 دا ئاس���تی هەنارەدکرنی بۆ نزیکەی 3 ملیۆن بەرمیل له ڕۆژێکدا بردەس���ەرەوە، کە ئەم بڕە لە10 س���اڵی ڕابوردودا بێ وێنە بوە. ئەویش لەئەنجام���ی ڕێکەوتنی نێوان حکومەت���ی ناوەندی و هەرێمی کوردس���تان هات���ەدی و بەپێ���ی مەزندەی ش���ارەزایان هەنگاو بەهەنگاو ئیراق پشکی ڕاستەقینەی خ���ۆی لەب���ازاڕی وزەدا دەدۆزێت���ەوە کە چاوەڕوانی بڕێکی 6 ملیۆنی تا ساڵی 2020 ی لێدەکرێت. بەهەمانشێوە لەساڵی 2015 دا دوبارە واڵتی لیبیا هەوڵی هەناردەکرنی

بڕی ملیۆنی نەوتی خاوی خۆی دەدات. کەواتە نە س���عودیە و ن���ە ئیراق بە هیچ شێوەک ئامادەی ئەوەیان تێدانییە کە بڕی هەناردەکردنی نەوتی خاوی ڕۆژانەیان کەم بکەن���ەوە. بەهەمان ش���ێوش واڵتانی نێو ئۆرگانی ئۆپێک و دەرەوەی ئەو ئۆرگانە هیچ لەبەرنامەیان���دا نییە تا بڕی هەناردەکردنی

نەوتی ڕۆژانەیان کەم بکەنەوە. واڵت���ە خێ���رادا له کاردانەویەک���ی یەکگرتوەکان���ی ئەمریکا له دوای 40 س���اڵ دوباره ڕێگ���ە ب���ە هاوردەکردن���ی نەوت���ی مامناوەن���دی و نیمچە ق���ورس دەدات، کە ئەم هەنگاوە دوبارە دەبێتە هۆی دابەزینی نرخ���ی نەوتی خاوی س���وک لەبازاڕەکانی جیهان���دا. بەهێزبونی نرخ���ی دراوی دۆالر له ئاس���ت گش���ت دراوەکانی تر، هۆکارێکی ت���رە بۆ دابەزینی نرخی نەوت، چونکە ئەم سامانە سروشتییە بەدراوی دۆالر له بازاڕی

وزەدا کڕین و فرۆشتنی پێوە دەکرێت. گش���ت هێم���اکان ڕێگە خۆش���کەرن بۆ بەردەوامی���ی دابەزینی نرخ���ی نەوتی خاو له ساڵی 2015 دا بەاڵم تا چ ئاستێک ئەویش بەندە بەئاستی جوڵەی ئابوری واڵتی چین

بەتایبەتی و ئاسیای باشور بەگشتی.

كانتۆنی شه نگال یان...؟! ئاراز حاجی مسته فا، فنله ندا

كانتۆن واتا خۆبه ڕێوه به رییه كی دیموكراتیی و ئازادی خه ڵكی ناوچه یه ك له بڕیاری سیاسی، ئابوری و ئیداریی. كانتۆن ده س���ه اڵتێكی خۆجێیی یاخود ئه مری واقیعه . هێشتا شه رعییه تی نێوده وڵه ت���ی نییه ، به ڵكو له ئه نجامی قه یرانی ش���ه رعی ده س���ه اڵت دروس���ت ده بێت و ئه م ده س���ه اڵته ده گه ڕێت به دوای ش���ه رعییه تێكدا بۆخۆی. له هه فته ی ڕاب���ردو په كه كه كانتۆنی ش���ه نگالی ڕاگه یاند وه كو ده س���ه اڵتێكی خۆجێیی و ئااڵی تایبه تیش���یان بۆ ده ستنیشانكرد. ب���ه اڵم ئایا ئه مه تا چه ند له گه ڵ هه لومه رج و واقیعی ئێس���تای هه رێمی كوردس���تان و عێراق یه كانگی���ره ؟ بێگومان هیچ میكانیزمێكی یاس���ایی و لۆژیكی نییه هه ت���ا په كه كه موتوربه ی ده س���ه اڵتی سیاسیی باشور بكرێت. چونكه هێش���تا ئه و ده ڤه رانه ناوچه ی ناكۆكن، له نێوان

هه ولێرو به غدادو پرسی ماده ی 140 چاره سه ر نه بوه . ناكرێت له م هه مو قه یرانه سیاس���ی، ئابوری و سه ربازییه دا، په كه كه ش ببێت به بارێكی ترو هه وڵبدا س���تراتیجی باشور دابڕێژێت و ده س���توه ربداته كاروبارییه وه ، به شدارییان له سه رجه م میحوه ره كانی شه ڕ هاوش���انی پێشمه رگه و ئاوێته بونی خوێنی كچ و كوڕه گه ریالكان به خاكی باش���وری كوردستان ئه وپه ڕی ش���ه ره فمه ندییه . به اڵم ناكرێت ئه مه بكه ن به پاساوی ئه وه ی ناوچه یه كی فراوان بخه نه ژێر هه ژمون و سنوری قه ڵه مڕه وی خۆیان.په كه كه ئه و هێزه سه ربازیی و سیاس���ییه ی كه له شه نگال به كاریده هێنێت، ئه گه ر له ڕۆژئاواو باكور بیخاته گه ڕ، ده ستكه وتی زۆر مه زنتر بۆخۆیان و بۆ گه له كه مان وه ده ستدێنن، به اڵم هه وڵدان بۆ پارچه كردنی باشور جگه له به هه ده ردانی وزه یه كی سیاس���ی خۆماڵی، هیچیتری لێوه ده ستنایه ، كه لێنێكی گه وره تریش ده خاته نێو ماڵی كوردو كۆنگره ی نه ته وه یی. هه رچه ند پاڵنه ری ئه م هه نگاوه ی په كه كه وه اڵمی ده س���تێوه ردانه كانی پارتییه له كاروباری ڕۆژئاوا. كاتێك پارتی بۆ كه مكردنه وه ی هه یمه نه ی په كه كه ، حیزبی پاشكۆی له باكورو ڕۆژئاوای كوردستان دروستكرد، په كه كه ش له به رامبه ردا هه رێمی ش���ه نگال ده خاته ژێر هه ژمون���ی خۆی. یانی كرده كان دوالیه ن���ه ن. تاڕاده یه كیش ئه وه ی په كه كه كارتی سیاس���ییه ب���ۆ وه ئاگاهێنانه وه ی پارتی. ده س���تێوه ردانه كانی پارتی كاروانی به ره وپێش���چون و شۆڕشی گه لی كورد له پارچه كانی تر سست ده كات. ئه مه ڕێك بۆ په كه كه ش ڕاس���ته . ئینجا كانتۆن هه نگاوێكی ناكامه و برینه كانی ش���ه نگالیش ساڕێژناكات. له قۆناغی یه كه م ده بێت س���ه رجه م ناوچه كه ئازادبكرێت. چونكه هێش���تا نیوه ی ش���ه نگال له ژێر كۆنتڕۆڵی داعش���دایه ، نیوه كه ی تریش چۆڵه . دواتر ده بێت بس���ت به بس���ت له بۆمب پاكبكرێته وه . قۆناغی دواتر دانیشتوانه كه ی بگێڕدرێته وه و ژێرخانی شاره كه بونیادبنرێته وه . ئینجا دانیش���توانی ده ڤه ره كه خۆی���ان ئازادانه بڕیارده ده ن نه ك په كه ك���ه ، له ژێر ده مامكی شه نگالییه كاندا جیۆسیاس���یی هه رێمه كه بگۆڕێت. له به رئه وه ی لێره دا ده نگی شه نگالییه كان سه نگی مه حه كه . ئه گه ر وانه بێت ئه مه دابڕان و بچوككردنه وه ی هه رێمی كوردستانه . ده كرێت له ڕوی كارگێڕییه وه خه ڵكی ش���ه نگال خۆیان به ڕێوه ب���ه رن. به اڵم بۆچی ده بێت ناوی بنێین كانتۆن و له ژێر هه ژمونی په كه كه دا بێت؟ ده كرێت هێزێكی پێش���مه رگه به فه رمانده كانیشیه وه له خه ڵكی ناوچه كه پێكبهێنرێت و له ژێر سه رپه رش���تی وه زاره تی پێشمه رگه بێت. به اڵم بۆچی ده بێت هێزی "یه كینه كانی ژنانی ش���ه نگال" دروستبكرێت و له ژێر سه رپه رشتی په كه كه بێت؟ ئاش���كرایه كه به هۆی پاشه كش���ه ی پارتی له 3 ی ئابدا، ش���ه نگالییه كان متمانه یان نه ماوه جارێكیتر موقه ده راتی خه ڵكه كه یان به پارتی بسپێرنه وه . شكسته كه ی پارتیش پالنێكی خۆی بوبێت بۆ به ده ستهێنانی پاڵپش���تی نێوده وڵه تیی یان له خه مساردی و الوازییه وه مقاوه مه ی نه كردبێت، له هه ردو حاڵه تدا ش���ه نگالییه كان مافی خۆیانه متمانه به پارتی نه كه نه وه و سزای مه عنه ویی بده ن. به اڵم با به دیلی پارتی ش���ه نگالییه كان خۆیان بن نه ك په كه كه . با به دیلی ئااڵی كوردس���تان هه ر ئااڵی كوردس���تان بێت، نه ك ئااڵی لۆكاڵیی. با به دیلی پێشمه رگه ی

پارتی، پێشمه رگه ی كوردستان بێت به اڵم ئه مجاره له ئێزیدییه كان خۆیان بێت. با به دیلی كانتۆن پارێزگای شه نگال بێت، نه ك دابڕان له هه رێم.

تایبه‌ت (461( سێشه ممه 182015/1/13

د. قەیوان سیوەیلیشارەزا لەبواری وزەدا

بابەتەکەوە، ن���او بەرل���ەوەی بچینە دەستنیشان چوارچێوەیەک حەزدەکەم بک���ەم ب���ۆ ئ���ەوەی بزانین لەس���ەر چ

بنەمایەک قسە دەکەین: س���ااڵنێکە ئێمە لەبەردەم کۆمەڵێک چەمکی ب���ۆ جیاوازدای���ن تەفس���یری حکومڕانی ک���ە ئەوەندەی چەمکەکەیان رونیاننەکردۆت���ەوە، مەنگک���ردوە، لەبەرئەوەی تەوەرە سەرەکییەکانو رۆڵ بەڕونی ش���رۆڤە ئامرازەکانی وکۆلەک و نەک���راون. بەپێداچونەوەیەک���ی خێ���را بەدیمەنی کولتوریو سیاس���یدا، خۆمان لەبەردەم سێ هێڵی گشتی دەبینینەوە: 1- تەفسیرێکی سیاسی کە سیاسییەکان بێئەوەی دەدەن بەگوێمان���دا بەردەوام قوڵ���ی هەبێتو ناوخۆیو تێڕوانینێک���ی رس���تەیەکی چەن���د لەچوارچێ���وەی ئینشائاس���ا دەرناچێت، 2- تەفسیرێکی فەلسەفیانەی کوردیانە کە هەوڵدانێکە بۆ خوێندنەوەی چەمکەکەو بەتیۆرکردنێتی، بەاڵم بێ بونی روانگەو دیدێکی عەمەلی بەرهەم هێنراو 3- تێڕوانینێکی پیشەییو تەکنۆکراتانە کە بەوە تۆمەتبار دەکرێت کوش���تەی رۆتین���ەو هی���چ داهێنانێکی ئیداریو سیاسی لەهەگبەدا نییەو توانای خوڵقاندن���ی نییە. بەداخەوە ئەم س���ێ تەفسیرە بەرهەمی سێ گروپ یان چینی جی���اوازن کە ئاگاداری ی���ەک نینو هیچ جۆرە هەماهەنگییەک لەنێوانیاندا نییە. پرۆس���ەیەکی بەدامەزراندنی دەکرێ���ت راوێ���ژکاری لەناو گروپ���ەکان خۆیانداو دوات���ر لەگ���ەڵ یەک���دا، پرۆژەیەک���ی هاوب���ەش ئامادەکرێت و دەستنیش���انی رۆڵ���ی هەریەکەی���ان بکرێ���ت لەڕێگای کۆنفرانسی وۆرکشۆپ و سپۆنسەرکردنی

فیکری و عەمەلییەوە.

سیستمی چاودێری و هەڵسەنگاندن بەمانا هاوچەرخ و مۆدێرنەکەی چی

دەگەیەنێت؟با یەکێ���ک لەکۆڵەکەکانی حوکمرانی تاوت���وێ بکەین���و بزانی���ن ت���ا چەند لەکابینە یه ک بەدوایەکەکانی حکومەتی کوردس���تان پیادەک���راوەو چۆنچۆن���ی رەنگیداوەتەوە؟ ئایا پێویست بەچاکردن و پتەوکردن���ی دەکات یان ئەوەی دەکرێت دروس���تە؟ ئەویش چاککردنی سیستمی چاودێ���ری و داڕش���تنی سیس���تمێک بۆ وەزارەتەکانو سیاسەتی هەڵسەنگاندنی ئاس���تی کارکردن، ئەوەی پێی دەوترێت Performance مەبەستی سەرەکی لەم راڤەکردنو وردکردنەوەو چۆنێتی بابەتە حکومڕانییە چەمکەکان���ی بەکارهێنانی

ئەوەندەی پەیوەستە بەم بوارەوە. دو ج���ۆر زاراوە ب���ۆ ئەم پرۆس���ەیە چاودێریک���ردن و )1( بەکاردێ���ت: هەڵس���ەنگاندن ک���ە تاوەک���و ئێس���تا لەڕێکخ���راوە بیانییەکان���دا بەکاردێ���ت Monitoring and Evaluation بەمانایبەرئەنجامی بۆ هەڵسەنگاندنی ))M&Eخزمەتگوزارییەکان���ە)2( کارەکان و یان هەڵس���ەنگاندنی ئاس���تی کارکردن دەستنیش���انکردنی بۆ Performanceتواناکان���و پێکهات���ە لەکەرتی تایبەتدا. ه���ەر کامێکیان بێت، دەبێت پرۆس���ەی هەڵس���ەنگاندن بۆ ئاستی کارکردنو ئەو سیاسەتە بکرێت کە وەزارەت دایڕشتوەو وەک بنەمای���ەک ب���ۆ جێبەجێکردن���ی ئامانجەکان���ی پش���تی پێ ئەس���تورە. باشترین میتۆد بۆ ئەنجامدانی سیسمتی چاودێری و هەڵس���ەنگاندن بۆ سیاسەتی وەزارەتەکان ئەو سیستمە پراکتیکەیە کە بە "evidence-based policy ناسراوە کە دواج���ار بەپەیڕەوکردنی ش���ێوازی راپۆرتکردنی زۆر دیس���پلین بەرجەستە دەکرێت. پەرەپێدانی سیستمی چاودێریو هەڵسەنگاندن یارمەتیدەرە بۆ پتەوکردنی سیستمی بەرپرسیارەتی و بەرزکردنەوەی ئاسانکردنی پرۆسەی ئاستی کارکردن و بڕیاردانی ئیداریو سیاسی. لەعێراقدا بە گش���تی و لەکوردس���تاندا بەتایبەتی، بۆ زیاتر لەنیو سەدە، یەک پێکهاتەو یەک پرۆسەی سستی چاودێریکردن هەیە کە لەپێکهاتەی تاکە حیزبی سەرچاوەکەی حاکمەوە هاتوە، نەوەک لەسەر بنەمای کە بەوشێوەی دەوڵەتداری حوکمڕانی و لەدونیادا باو بوە. هەر لەبەرئەوە هەروەک بەپێداچونەوەیەکی پێویس���تمان چۆن ریشەیی هەیە بۆ گۆڕینی مەنهەجەکانی خوێن���دن لەزانکۆکاندا بەهەمان ش���ێوە پێویس���تمان بەدامەزراندنی پرۆسەیەکی ریش���ەییە لەنوێکردنەوەی سیاس���ەت و

سیس���تمی هەڵس���ەنگاندن کە هەنگاو بەهەنگاو بێتو بەس���ەر چەند فەیسێکدا

دابەش بێت.زۆر راس���تە، تۆ پێویستت بەدۆخێکی سەقامگیر هەیە بۆئەوەی ئەو پرۆسەیە دامەزرێنیت بەاڵم خۆ دەبێت لەخاڵێکەوە دەستپێبکەین، کە پێداویستی هەبو، کە تەحەدا هەبو، دەبێت چارەسەر هەبێت. هەوڵدان بۆ هێنانەکایەی سیس���تمێکی چاودێری نوێ وات���ە بونی عەقڵیەتێکی سیاسی وئیداری کە توانای شیکردنەوەی لەن���او حکومەت���دا هەی���ەو دەیەوێ���ت سیستمێکی حوکمڕانی هەمیشە بەردەوام واتە sustainable بێنێتە ئاراوە. تکایە سەرنجی ئەو خش���تەیەی سه ره وە بدە، دەبینی���ت چی چ���ۆن دەکرێت���و کەی

دەکرێت.

ئەم کارە چۆن دەکرێتو کێ دەبێت بیکات؟

ئێمە لەئێس���تادا ئ���ەو دەزگایانەمان ه���ەن کە دەکرێ���ت ئ���ەم کارەیان پێ بسپێردرێتو ئەنجومەنی وەزیرانو خودی س���ەرۆکوەزیران سپۆنس���ەری ب���کات: لەئەنجومەنی وەزیران بەشی بەداواچونو پ���رۆژەی حکومڕان���ی ب���اش هەیە کە دەکرێ���ت لەڕێگای "یەک���ەوە" بێت کە تایبەت بێت بەداڕشتنی ستراتیژی بۆ ئەم پرۆس���ەیە. پالنەکە ئامادە بکات، رۆڵی راوێژکارو کارئاس���انکردن بۆ ئەندامانی لیژنەک���ە ببینێت، نوێن���ەری وەزارەتی دارایی���و پەرلەمان لەڕێگای دەس���تەی نەزاهە یان لیژنەی هەڵسەنگاندنی تێدا رێکخراوە دەس���تەی ئەندامێتی بێت���و مەدەنی کۆمەڵگ���ەی ناحکومییەکان���و تێدا بێت. پرۆژە یاس���ایەک پێش���کەش بەپەرلەم���ان بک���ەن ک���ە سیس���تمی راپۆرتکردنو بەدواداچون و هەڵسەنگاندن ب���ۆ دەرئەنجامەکان بکرێ���ت. دەکرێت کۆمەڵگەی رێکخراوەکان���ی حکوم���ەت مەدەنی بەکاربهێنێ���ت بۆ ئەوەی کاری پێداویس���تییەکانو دەستنیش���انکردنی هەڵس���ەنگاندنیان بەئەنجام بگەیەنێت. بۆ نمونە دەکرێت س���ود لەو کەس���انە وەربگری���ن کە لەبەرنامەی تواناس���ازی هاتونەت���ەوە، حکومەت دەبێت بیر لەوە بکاتەوە کە تیم لەمانە دروس���ت بکات، بەڕێوەبەرایەتییەکان وەزارەت و لەن���او هەڵسەنگاندندا لەپرۆس���ەی دامەزرێنو بەشداربن. مەرج نییە کە دێنەوە هەرببن بەداخەوە لەزانکۆکان���دا، بەمامۆس���تا ئەمان لەئێستادا لەدۆخێکی ناجێگیردانو خۆی���ان لەپرۆژەیەک���دا نابیننەوە، دور نییە ئەو پەرۆش���یو وزەیەی کە هەیانە

لەئاییندەدا کەم بکات. بۆ شارەزابون لەتواناو ئەو ئەرکانەی لەم���اوەی دەکرێ���ن چ���اوەڕوان ک���ە س���اڵەکه دا ئەنج���ام بدرێ���ن، لەڕێگای هەمو بەردەوام س���ااڵنەی پرۆسەیەکی

ئ���ەو ش���تانە تۆم���ار بکرێن، ش���رۆڤە بکرێنو پێک���ەوە لەکۆبون���ەوەی دو بە دو بۆ پێداچونە ئەنج���ام بدرێن، خاڵی بەهێ���زو ئەو الیەنانەی کە دەبێت بەهێز بکرێن، مەترس���ییەکان و هەلومەرجەکان دەستنیش���ان بکرێن. دواجار پرۆسه کە یارمەتی���دەر دەبێت ب���ۆ دڵنیابون و بۆ بەرچاوڕونی���ی لەوەی ئەولەویەت چییەو چی ک���راوەو چ���ی نەک���راوە؟ دەبێت بەڕێوبەرایەتیی���ەکان و وەزارەت���ەکان و پێداویستیو بنەمای لەس���ەر بەشەکان بەڕەچاوکردنی تایبەتمەندی هەر بەشێک

ئەم کارە ئەنجام بدات.ب���ۆ نمون���ە، ل���ەو بڕوای���ەدا نیم، تا وەک���و ئێس���تا کارمەندێک���ی حکومەت feedback هەبێت بتوانێ���ت جۆرێک لهواتە پێدانی تێبینیو س���ەرنج لەس���ەر بەڕێوبەرەک���ەی خ���ۆی ب���دات. ئ���ەم پرۆس���ەیە، رەنگە له سەرەتادا، سەخت بێت ب���ەاڵم دواتر دەبێتە پرۆس���ەیەکی ت���ا رادەی���ەک زۆر سروش���تی، ئەگەر بەش���ێوازێکی پیش���ەیییانە بەڕێوەچو، کارە ل���ەم چاوەڕوانی وئومێد راس���تە، کەمە، رەنگ���ە کەس���انێک هەبن بڵێن داهێنانی ئەو کولت���ورە کارێکی گرانە. ل���ەزۆر لەکۆمپانیاکان���ی کەرتی تایبەت

ئەم پرۆسەیە سااڵنە ئەنجام دەدرێت.پرۆژەیەکی وەک س���ەرەتا، دەکرێت نمونەیی لەیەکێک لەوەزارەتەکاندا ئەنجام بدرێت، بۆ نمونە وەزارەتی پەروەردە یان پرۆسەیەکی شیکارانە دارایی، کەشێکو

وەک ناو تاقیگە دامەزرێنرێت.

تەحەداکانو راسپاردەکان چین؟1. هەندێکی���ان ناوخۆیین: پەیوەندی دەس���تەاڵتەکانی بەدابەش���کردنی میکانیزمێکی دەبێ���ت کە لیژنەکەوەیە هارمۆنییەتێ���ک دادپەروەران���ەو هەبێ���ت، کارەکان���دا لەدابەش���کردنی زۆرج���ار ملمالن���ێ لەنێ���وان وەزارەتی داراییو ئەنجومەن���ی وەزیراندا رودەدات بەتایبەتی ئەگەر وەزارەتی دارایی بڵێت پ���ارەو بودجە نییە! ئەم دابەش���کردنە راگرتن���ی دەبێت���ە دادپه روەرانه ی���ه پارس���ەنگی هێزو دەس���تەاڵت لەنێوان پێکهاتەکان���ی حکومەتی هاواڵتیو بنکە

فراواندا.2. بون���ی هەڕەش���ەی دەرەکی وەک هەڕەش���ەی داعش، بۆ نمون���ە، رەنگە ئەولەوییەت���ه کان دوابخات بەاڵم دەبێت ئەو ئەزمونە س���ەختە ناچ���ارت بکات روبەروی کێشەی سەخت ببیتەوە نەوەک

بە پێچەوانەوە. 3. ب���ۆ ئ���ەوەی ئەم کارە ش���ەفاف بێت، دەبێ���ت رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بەشداری ئەم پرۆسەیەبن، ئەمە تەحەدایەکی نوێیە، چونکە تۆ بەم کارە کولتورێکی نوێ دێنیتە ئاراوە کە روبەڕوی بەخشینی هەندێ لەدەستەاڵتەکان بەوان دەبیتەوە، کە رەنگە الیەنی س���ێهەمی سەربەخۆ وەک هەڕەشەو هەراسانکردن بێت بۆ حکومەت. جەخ���ت دەکەمەوە دەبێت الیەنێکی س���ەربەخۆ بەش���داری

ئەم پرۆسەیە بێت.پەیام وئەرک���ی ش���ۆڕکردنەوەی .4بێوچ���ان ب���ەکاری پێویس���تی ن���وێ هەی���ە. له کۆمەڵگەی ئێم���ەدا دەرنگتر کولت���ور دەگۆڕرێ���ت، ئ���ەوە ئەگ���ەر بگۆڕرێ���ت! تەحەدا سیاس���یو کولتوریو کوشندەن: بەڕاس���تی کەسایەتییەکان الی ئێم���ە گرف���ت لەدانان���ی بناغ���ەی پێکهات���ەو هەیکەلەکاندا نییە ئەوەندەی گرفت لەکەس���ایەتیەکاندایە کە ئیدارەی پرۆژەکە دەکەن. بۆ ئەوەی ئەم پرۆژەیە سەرکەوتو بێت، دەبێت کەسەکان وەک یەک تیم، ی���ەک پەی���ام کۆیانکاتەوە، ئەم کارە لەڕوی عەمەلیەوە پێویس���تی بەڕاهێنانی درێژخایەن هەیە. پێویستمان بەکەسانێک هەن کە توانای کۆکردنەوەی دەستنیشانکردنی شیکردنەوەو زانیاریو دیس���انەوە هەبێ���ت، ئاراس���تەکانی راس���تە، رەنگە بتوانی���ت راوێژکارێکی

بیانی بانگ بکەین ب���ۆ ئەنجامدانی ئەم کارە، ب���ەاڵم ئێم���ە دەمانەوێت خۆمان لێرە، فێرببینو ئەزمونەک���ە وەربگرین. ئیدارەکردنی کەسەکان کات زیاتر دەبات له ئیدارەکردن���ی پرۆژەک���ە خۆی! کاری دامەزرێنیتو چوارچێوەی���ەک بێهودەیە

ناوەرۆکی نەبێت.5. چاالککردن���ی رۆڵ���ی پەرلەم���ان: راس���تە ئەندامانی پەرلەمان س���ۆراخی لەسەر نەوتییەکانیان بەرهەمە کوالیتی ش���ەقامەکان دەک���ردو هەوڵی���ان دەدا چاودێربن بەسەر کارەکانی حکومەتەوە. ب���ەاڵم لەم ب���وارەدا پێویس���ت دەکات بۆ تەش���ریعکردنی سیستم و پرۆژەیەک یاس���ایەکی چاودێریو هەڵسەنگاندن بۆ کارە تەکنیکییەکان بکەن نەوەک رۆڵی بەش���ە ئیداریو تەکنیکیەکانی حکومەت ببین���ن. ب���ۆ ئ���ەم مەبەس���تە، دەبێت پرۆس���ەی راوێژکاری لەنێوان حکومەتو پەرلەماندا پتەو بکرێت. راپۆرتی تەواو له حکومەتەوە بۆ پەرلەمان بەشێوەیەکی

گونجاوو رێکوپێک بنێردرێت.6. یەکگرتن���ی دەس���تەی رێکخراوە حکومییەکان و ئەو بەشەی لەفەرمانگەی پەیوەندییەکان���ی دەرەوە هەی���ە ک���ە بەرپرس���ی کاری نەتەوە یەکگرتوەکانە لەیەک دەس���تە یان وەزارەت���دا. کاری ئەم دو بەش���ە هاوبەش���و هاوسروشتە، دەبێ���ت یەک یەک���ە بێ���ت، بەتایبەتی لەپاش ئەوەی رێژەیەکی زۆر لەپەنابەرو لەکوردس���تان رویان ناوخۆ ئاوارەکانی کردوە. لەئێستادا، کاری چاودێریکردنی لەفەرمانگەکەدا بەش���ە ئەم دەس���تەو زۆر سس���تە. ئ���ەم کارە دەبێت���ە هۆی رێکخس���تنی بودج���ەو پ���رۆژەو پالنی ستراتیژیو بەتواناکردنی کارمەندی پسۆڕ

بۆ ئەم بوارە. 7. ش���ەش مان���گ زیات���ر بەس���ەر دامەزراندن���ی حکومەتی بنک���ە فراواندا تێپەڕیوە، وا چاوڕوان دەکرێت حکومەت Action Planهەم���و کاری پالن���ی گەیش���تبێت. بەدەس���ت وەزارەتەکانی هەروەه���ا وا چ���اوەڕوان دەکرێ���ت کە ئ���ەم پالنە چاپک���راو بێ���ت لەدوتوێی بەهۆی "Handbook"و نامیلکەیەک���دا دەزگاکان���ی میدی���اوە باڵوبکرێت���ەوە. ل���ەم بەڵگەنامە حکومیی���ە چاپکراوەدا چاودێریکردن���ی میکانیزمەکان���ی دەس���تەاڵتەکان و رۆڵی هەر دەزگایەکی کارکردن ئاس���تی چاودێری حکومی���و دیاری بکرێن وەک جۆرێک لەسەلماندنی ئ���ەوەی ئ���ەم حکومەت���ە حکومەت���ی هاواڵتییەو خۆی به بەرپرس���یار دەزانێت بەرامبەر هاواڵتی. ئەم کارە، لەالیەکەوە لەبەردەم حکوم���ەت بەرپرس���یاریەتی پەرلەمان���دا پت���ەو دەکات، لەالیەک���ی دیکەوە رۆڵی پەرلەمان چاالک دەکات. لیژنەی���ەک بۆ رێکخس���تنی ئ���ەم کارە

لەپەرلەمانو حکومەت پێکبهێنرێت. ٨. ئەم پرۆسەیە دەبێت لەژێر چاودێری راستەوخۆی سەرۆک وەزیراندا بێت، بۆ بەرجەستەکردنی ئیرادەی سیاسی لەپاڵ ئی���رادەی ئیداری، دەبێت ئ���ەو ئیرادە سیاسیە سپۆنسەری ئەم پرۆسەیە بکات. هەر بۆیە دەبێت جارجار سەرۆکوەزیران خۆی بەش���داری کۆبونەوەکان بکات تا

لەنزیکەوە ئاگاداری پرۆسەکه بێت.ب���ە هیوای ئ���ەوەی هاوش���ان لەگەڵ نەوتی رێکەوتنام���ەی جێبەجێکردن���ی نێ���وان هەولێرو بەغدا، ک���ە بەداخەوە لەئێستادا تاقە داهاتێکی سەرەکی عێراقو هەرێمی کوردس���تانە، پێداچونەوەیەکی ریش���ەیی بەچۆنێت���ی خەرجکردنی ئەو داهاتەدا بکرێ���ت، لەهەمان کاتدا ببێتە سەرەتای دامەزراندنی سیستمێکی نوێی لەبەردەم لەڕاس���تیدا هەڵس���ەنگاندن. هەم���و ئ���ەو قوربانیو ش���ەهیدانەی کە پێشمەرگەو خەڵکی کوردستان داویەتی، ب���ێ ویژدانیو ناڕەواییو ب���ێ دادییە کە پێکهاتەی حکومەتو شێوازی حکومڕانی بەهۆی پاس���اوی جۆراوجۆری بێ بەها

نەگۆڕدرێت.

پرۆژەیەک بۆ چاککردنی سیستمی چاودێریکردن و هەڵسەنگاندنی وەزارەتەکان

الوک سەالح

دەستپێکردنی ئەم پرۆژەیە

دەستپێکردنی پرۆسەی گۆڕانی

کۆمەڵگەیە بۆ کۆمەڵگەیەکی چاودێر

لەمەودایەکی دوردا

بەردەوامیی دابەزینی نرخی نەوتی خاو

(461( سێشه ممه 2015/1/13 19تایبه‌ت

ونبون * ناسنامه یه كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به ناوی ) دانا مصطفی محمد (

هه ركه س دۆزیه وه بیگه ڕێنێته وه بۆ پرسگه ی ئاوێنه .* ناسنامه یه كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به ناوی )انوه ر محمد سمین (

هه ركه س دۆزیه وه بیگه ڕێنێته وه بۆ پرسگه ی ئاوێنه .* ناسنامه یه كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به ناوی )ایوب حسن حسین (

هه ركه س دۆزیه وه بیگه ڕێنێته وه بۆ پرسگه ی ئاوێنه . * ناس���نامه یه كی ژوری بازرگانی س���لێمانی ونبوه به ن���اوی )هاوبه ش مارف

عبدالرحمان( هه ركه س دۆزیه وه بیگه ڕێنێته وه بۆ پرسگه ی ئاوێنه .* ناسنامه یه كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به ناوی )عبدالله رسول قادر(

هه ركه س دۆزیه وه بیگه ڕێنێته وه بۆ پرسگه ی ئاوێنه .* ناس���نامه یه كی ژوری بازرگانی سلێمانی ونبوه به ناوی )هیوا فتاح عزیز (

هه ركه س دۆزیه وه بیگه ڕێنێته وه بۆ پرسگه ی ئاوێنه .* باجێکی زانکۆی پۆلته کنیکی سلێمانی به شی کارگێری ونبوه به ناوی )فێنک

فوئاد له تیف( هه رکه س دۆزییه وه بیگه ڕێنێته وه بۆ پرسگه ی زانکۆ.

ئێم���ە لەگ���ەڵ ع���ەرەب ئایین و تا هاوبەشیش���مان كولتورێكی رادەیەك هەیە، بەاڵم لەهەردوكیاندا زەرەرمەند بوی���ن، ئەوەتا ئایین ك���ە لەبنەڕەتدا قوڵكردن���ەوەی پێكەوەژی���ان و ب���ۆ زۆرب���ەی ئەگەرچ���ی لێبوردەیی���ە، كۆكن لەوەدا ئەوروپ���ی هزرڤانەكانی كە ئایین لەهەمو سات و سەردەمەكاندا بۆ پارێزگاریك���ردن لەملكەچیی چینە بندەس���تەكان بەكارهاتوە، واتا ئایین نەیتوانی���وە چەوس���اندنەوەی س���ەر مرۆڤ بس���ڕێتەوە، بەڵكو نەیتوانیوە ئەو ئازارە س���ەختانەی چەوساندنەوە تەنانەت سوكیش مرۆڤەكان لەس���ەر بكات.ئەم���ە هۆكارێكە ك���ە ئایین بۆ ئێم���ە لەجیات���ی لێبوردەیی،ئەوەت���ا توندوتی���ژی بەرهەمهێناوە. ئایینەكان دوای ئەوەی لەتوندوتیژدی مەس���ت و حەیران دەب���ن، لەخوێنی یەكدی تێر تێر دەب���ن، ئینجا بی���ر لەلێبوردەیی ناوەڕاس���ت دەكەنەوە،لەس���ەدەكانی ئایینی مەسیحی زمانی هەزاران كەسی روناكبیری لەبنەوە بڕی و ئینجا سەریشی دەبڕی���ن و دواج���ار دەشیس���وتاندن، جیۆردانۆ بڕۆن���ۆ، نمونەیەكی بچوكی ئ���ەو ئ���ازارو س���وتاندنەیە. ئێم���ە

ل���ەم هەرێم���ی كوردس���تانە راس���تە عێراق بۆ ئینتیمایەكی سروش���تیمان لەمێ���ژوی عێ���راق نیی���ە، چونك���ە دروس���تبونییەوە ك���ە ئ���ەوا نزیكەی یەك س���ەدەیە هەر ك���وردی بەئاگرو بەپێچەوانەی س���ەركوتكردوە، ئاسن سكوتلەندییەكان كە پێیانوایە ئەوەی دەس���تیانكەوتوە بەریتانیاوە بەهۆی لەس���كۆتلەنداوە بەتەنی���ا رەنگ���ە دەس���تیان نەكەوێ���ت. ئ���ەم هەم���و رەنگە هەن، لەئیسپانیاشدا هەرێمەی هەم���ان بۆچونی س���كۆتلەنییەكانیان هەبێت، ئەگەرچی ئیس���پانیا ئەوەندە لەمێژیش نییە بەنێو شەڕێكی یەكجار ناوەخۆدا رەتبوە.بەاڵم كورد سەختی ئینتیماو ناسنامەكەی چییە؟ زۆربەی خەڵكی كوردس���تان ناسنامەی خۆیان بەكوردس���تانی وەك ئاماژەی���ەك بۆ ناوزەد كوردس���تان هەرچوارپارچەی دەكەن، ئەی كولتورمان؟ لەهەر چوار پارچە سەر بەچوار كولتوری جوداین، سەر بەچوار رۆشنبیری جوداین، سەر بەچوار سیس���تەمی سیاسی و ئابوری و كۆمەاڵیەتی جودای���ن، تەنانەت لەناو سێ كوردستانیش���دا هەرێمی خودی پارێزگاك���ە خاوەن���ی وردە كولتوری

رۆش���نبیری و فەرهەنگ���ی جی���اوازو كۆمەاڵیەتی جیاوازە. ئەمانە هەمویان گرفتن ئەگەر چارەس���ەر نەكرێن، خۆ لەئەمری���كاو هیندس���تان و واڵتی چین دەیان وردە كولت���ور بەریەكدەكەون، چەندی���ن ئایین���ی ئاس���مانی و زەوی كۆمەاڵیەتی و گەشەی بەریەكدەكەون، ئاب���وری هەرێمێك ل���ەو واڵتانە تەواو جیاوازە لەهەرێمێك���ی دیكەی هەمان واڵت،بەاڵم سیستەمێكی گونجاویان بۆ رێكخراوە، كە هەمویان لەچوارچێوەی ئاس���ودەن. واڵتەكانی���ان دڵخۆش و ئیس���امی سیاس���ی ل���ەم هەرێم���ی كوردس���تانە ئەوەن���دە دواكەوتوە،بە هەوەس���ی دڵی خۆیان خەڵك تەكفیر دەكەن و هەر خۆشیان بونەتە وەكیل و دەمڕاستی خوداو پێغەمبەری ئیسام و ئایینەكە، دەنا ئەوە پێویس���تە دادگا پەلكێش���ی لێكۆڵین���ەوەی بكات، كە ب���ە چ مافێك ئ���ەوان خۆیان كردوە بەنوێنەری خ���ودا؟ الی هزرڤانەكانی رێنیسانس سوقرات بەقەد حەزرەتی مەس���یح پیرۆز كرابو، لەس���ەردەمی رۆشنگەریش ئایینی مەسیح پێچرایەوەو تەنی���ا لەناو چواردیواری كڵێس���اكان هەناس���ەی دەدا، ئەم���ە پەیوەن���دی

مرۆڤایەتی و ه���زری بەقۆناخەكان���ی هەیە، كۆمەاڵیەتییەوە پێش���كەوتنی بزوتن���ەوە ئیس���امیەكانی هەرێم���ی كوردستان زۆر درەنگ هاتن، كە وەكو بزوتنەوەیەكی سیاسی بەناو ئیسامی خۆی���ان نمایش���كردوە، چونكە ئەگەر چەندین سەدەیە بزوتنەوەی لەمجۆرە تیۆرڕێژی بۆ دەكرێت و خۆش���بەختانە فریای كوردس���تان نەكەوتن، ئێستاش زۆر درەنگە،ب���ۆ ئەوان و ناگەن بەهیچ. وا بزانم عەزیز نەسینە دەڵێت: كاتێك هاتم���ە ژیانەوە بۆ م���ەرگ زو بو، بۆ ئەش���ق درەن���گ، بمب���ورە گیانەكەم درەنگ گەیش���تم، دە هەن���گاوم ماوە بۆ ئەش���ق و پێنج هەنگاویشم ماوە بۆ

مەرگ. هەرێمی بەحكومەت���ی س���ەبارەت كوردستانیش سەبارەت بەسنورداناتێكی ئیس���امگەراكانی بزوتنەوە ب���ۆ ورد كوردستان، دەڵێم لینین لەسەروبەرند شۆڕشی ئۆكتۆبەری روسیادا، هەندێك لەگەڵ شۆڕش���ەكە ب���ون و هەندێكیش لەگەڵ شۆڕش داگیرساندنەكەدا نەبون، لینی���ن وت���ی: دوێنێ زو بو، س���بەی کاتیه تی. ش���ۆڕش ئەم���ڕۆ درەنگە،

بێگومان وایشی كردو سەریشكەوت.

خزمەكانی‌داعش،‌لەكوڕەكانی‌قابیلن...‌پاشماوه‌

كاتێك هه مومان وه ك یه ك بیر ده كه ینه وه، چیتر هیچ كه س بیر ناكاته وه

زه رده شت

فێرك����ردن پ����ه روه رده و سیس����تمی له كوردس����تاندا پشتبه س����ته به پره نس����یپه پ����ه روه رده له قوتابخانه و دیموكراتییه كان، خوێندنگاكان����ی كوردس����تاندا ده بێ����ت به ش����ێوه یه ك په ی����ڕه و بكرێت، ك����ه له به ها خوێندنگاكان قوتابخان����ه و بنه ماییه كان����ی ببنه به ها به رزه كان����ی قوتابی و خوێندكار، تابتوانن به ش����ێوه یه كی سه ربه ست و له ژێر به رپرس����یارییدا به شداری له ژیانی كومه ڵدا

بكه ن .ئه م س����ه رده مه پێشكه وتووه ی ئیستا كه په یوه ندییه كان گڵوبالیزم و، به س����ه رده می ك����ه ، ناوده برێ����ت ن����وێ و،ته كنیك����ی س����ه رجه م واڵتانی جیهانی توش����ی شوك ك����ردووه له خێراییدا ،بۆیه ئه م س����ه رده مه پێوستی به سیس����تمی په روه رده ی نوێیه ، سس����تمێك كه بڕوای به نه وه یه كی بڕوا به خۆبوو،دیموكرات و، دڵسۆزبه گه ل ونیشتمان

هه بێت .ونیش����تمان و خ����اك بۆ خۆشه ویس����تی پ����ه روه رده كردن����ی من����دااڵن ب����ه گیانی نیش����تمان په روه رێت����ی، ده بێ����ت په یامی گرنگ����ی حزب و،رێكخراوه كانی كوردس����تان بێ����ت و. ده بێ����ت ل����ه په ی����ره و پرۆگرامی س����ه رجه م حزب����ه سیاس����ی و، رێكخراوه حكوم����ی و ناحكومیه كاندا جه خت له به ره و پێشچونی سیس����تمی په روه رده بكرێته وه . پ����ارت و ،رێكخراوه كان����ی كوردس����تان كه خاوه ن����ی مێژویه كی دوورو درێژه له خه بات و تێكوش����ان و قوربانیدان و له هه مانكاتدا رۆلی حوكمرانییدا له سیس����تمی بینیوه گه وره ی له دوای راپه رینه وه و، ناكرێت ئه و راس����تیه نه زانرێ����ت كه هه موو ئ����ه و ده وڵه تانه ی كه گرنگی����ان داوه به سیس����تمی پ����ه روه رده و فێرك����ردن، كه هه میش����ه پێش����ه نگ بوون له پێشكه وتن و گورانكارییدا، به پێچه وانه وه كه په روه رده یان كردووته پاش����كۆ هه میشه روژ له دوای رۆژ له پاشه كشه دا بوون، ئه و ده وڵه تان����ه ی كه سیس����تمی په روه رده یان به بیبایه خ س����ه یركردووه ئ����ه و ده وڵه تانه بوون كه سیستمی حوكمرانیان سستمێكی دیكتاتۆری و فاشس����تیانه بوون. زۆرن ئه و ده وڵه تانه ی له هه ڵمه تی هه ڵبژاردنه كانیاندا

په روه ده یان كردووه به دروشمی راسته وخۆی هه ڵبژاردنه كان، هه ڵمه ت����ی بۆ حزبه كه یان نمون����ه ده وڵه ت����ی به ریتانی����ا هه رچه ن����ده كه هه یه پێش����كه وتویان په روه رده یه ك����ی له ریزی پێشه وه ی ده وڵه تاندایه ، به اڵم به رێز ) تون����ی بلیر ( له هه ڵمه ته كه ی حزبه كه یدا پ����ه روه رده، پ����ه روه رده، ( دروش����می په روه رده (ی به رز كرده وه توانی سه ركه وتن

له هه ڵبژاردنه كاندا به ده ست بهێنیت . كاتیك به رێز )جۆرج بۆش (ی کوڕ دوای هه شت ساڵ حوكمرانی زۆربه ی ده زگاكانی راگه یان����دن كۆنگره یه ك����ی رۆژنامه وانی بۆ رۆژنامه ی به ناوبانگتری����ن ك����رد، ئام����اده جیهانی ) واش����نتن پۆس����ت ( پرسیارێكی ئاراس����ته كردو پێی وت ئه مانه ویت پێمان بڵێیت ش����انازییه كانی تۆچییه ؟ بۆ هه شت س����اڵی حوكمڕانیت، بوش����ی کوڕ له وه اڵمدا

وتی :-م����ن ش����انازییم زۆره بۆ هه م����وو جیهان

به گشتی و گه لی ئه مه ریكا به تایبه تی .یه كه م/رزگار كردنی واڵتی ئه فغانس����تان

له تیرۆر . دووه م/رزگاركردنی عێراق له دیكتاتورییه ت

.دیموكراس����ی بی����ری ناردنی س����ێیه م/

بو زورب����ه ی ده وڵه تان به گش����تی و عێراق وئه فغانستان به تایبه تی .

حوكمرانییدابه ل����ه چواره م/چاكس����ازی به ره وپێش����چونی كارگێری و، ل����ه تایبه تی

ژێرخانی ئابووری ئه مریكا.چه ندین كارو چاالكی ت����ر، به اڵم ئه وه ی له هه موو كاره كانم گرنگتره له الم ئه وه یه كه ) توانیم له ماوه ی ئه م هه ش����ت س����اڵه دا پۆله كان����ی خوێندن ل����ه )20( خوێنكاره وه بك����ه م ب����ه )18( خوێندكار، وات����ه توانییم ژماره یه كی زۆر خوێندنگا دروس����ت بكه م، ئه م كاره م به شانازیترین چاالكییم داده نێم. رۆژنامه ی واشنتن پۆستی ئه مریكی به دێریك ئه م ش����انازییه ی بوشی کوڕ كرده مانشێتی

رۆژنامه كه ی .نمونه یه كی ت����ر كاتێك كۆمه لێك له توێژو یاداش����تێكیان ئه ڵمانی����ا رێكخراوه كان����ی ئاراس����ته ی ) خاتوو مێركل( تایبه ت به زیاد كردنی موچه یان له دوو توێی یاداشته كه یاندا هاتیب����وو موچه كانیان وه كو مامۆس����تایان لێبكرێت، له وه اڵمدا راوێژكاری ئه ڵمانیا پێی وتن )ش����ه رمه بۆ ئێ����وه داوای زیادكردنی موچه یه ك ده كه ن وه ك����و ئه وانه ی ئێوه یان فێركردووه (. واته مامۆستا ئه و توێژه یه له گه وره تری����ن والتی جیه����ان له پێش هه موو

تویژه كانه وه وه كو ماف ئیمتیازات. كوردس����تان رێكخراوه كان����ی پ����ارت و، پێوسته له په یڕه و پرۆگرامی حزبه كانیانداو، له په یام����ی هه ڵبژاردنه كانداو، له ئیش و كاره تایبه تییه كانیدا له حكومه تدا په یامی په روه رده بخاته پێش هه موو په یامه كانییه وه، ئه گه ر پارت و، رێكخراوه كانی كوردستان بیانه وێت گورانكاری بكه ن له خ����ودی تاكی كۆمه ڵدا پێویس����ته له په روه رده وه ده س����تپێبكه ن، ئه گه ر ئه یانه وی حزبه كه یان ببێته پێشه نگ و چاره س����ه ری قه یرانه كان بكات، ئه وا ده بێت چاكس����ازی له سیس����تمی خوێندن����دا بكاته رێب����ه ری كاری، پ����ارت و، رێكخراوه كان����ی كوردستان ئه گه ر ئه یانه وێ چاكسازی بكه ن له تێوری سیاسی و، كومه اڵیه تی و، ئابوری و، كلتوری پێوسته په روه رده بكات به ئامانجی س����ه ره كی ب����ۆ ته واوكردن����ی ئه ركه كان����ی سیس����تمی نیش����تمانی و، له )رزگاری هه ر بنیتنانی كۆمه لی دیموكراسی س����یكوالرو، مه ده ن����ی پێش����كه وتخواز( ب����ۆ به دیهێنانی عه داله ت����ی كۆمه اڵیه ت����ی ب����ۆ دابینكردنی خۆش����گوزه رانی و، پاراس����تنی مافه كان����ی مرۆڤ و، مافه كانی تاك و، یه كسانی پیاو ژن و، یه كس����انی له به رده م یاسادا، هه موو ئه مانه به كۆمه لی خوێن����ده وار ده كرێت و، كومه ڵی

خوێنده واری����ش له س����ایه ی په روه رده یه كی مۆدێریندا ئه نجام ده درێت.

حزب و، س����ه رجه م گرفته كانی كێش����ه و رێكخ����راوه كان و، حكومه ت����ی كوردس����تان له س����ه جه م كایه كانی ژیاندا ده گه رێته وه بۆ بای����ه خ نه دانیان وه ك پێوس����ت به كه رتی په روه رده، پێوسته پارت و ، رێكخراوه كانی كوردس����تان له كۆنگره كانی خۆیاندا به وردی چاره س����ه ری ئه م قه یرانانه بك����ه ن و، ببێته پێشره وی بۆكارئاسانی وه زاره تی په روه رده . دامه زراندنی هه ڵب����ژاردن و، له دوای چونكه وه زیری پۆس����تی وه رگرتنی حكوم����ه ت و، په روه رده، ئه م وه زیره كار ده كات له س����ه ر به ئه نجام گه یاندن و جیبه جێكردنی برگه كانی په روه رده له په یره وه پرۆگرامی حزبه كه ی .

له م وت����اره دا جه خت ده كه م����ه وه ئه گه ر پ����ه روه رده و، خوێندنی بااڵ به م ش����ێوه ی ئێستا به الرێدا ببرێت ئه وا هیچ چاوه رێیه كی گه ش����بینانه ناكرێ����ت ل����ه داهات����وی ئه م

هه رێمه .پ����ه روه رده ی به ڕێوه ب����ه ری *

ده ربه ندیخان.گزنگ����ی گوڤ����اری سه رنوس����ه ری *

په روه رده .Omeramin1963@yahoo.com

ب���ه ه���ۆی تێنه گه یش���تنمان له كارو به رهه مه كان���ی زانك���ۆ هه میش���ه باس له هۆكاره كانی دابه زینی ئاستی زانستی زانكۆكانم���ان ده كه ین ،كه له ڕاس���تیدا خ���ودی ئه م بۆچون���ه هه ڵه یه و لۆژیكی نییه ! له كاتێكدا پێویس���ته ئێمه به دوای ئه و هۆكارانه دا بگه ڕێین ئه گه ر پێش���تر زانست مه عریفه و به رهه مهێنانی ئاستی له زانكۆكانمان���دا به رز بوبێت و چه ندین داهێنان و دۆزین���ه وه ی نوێیان هێنابێته ئ���اراوه ، به اڵم ئێس���تا ئه و ئاس���ته ی نه مابێت وداهێنانه كانی���ان پێش���ویان كه م بوبێته وه ، كه چی له ڕاس���تیدا ئه مه وانییه ! هه ر له بنه ڕه تدا بۆ كوردس���تان و له كۆمه ڵگای كورده واریدا زانكۆ زانستی به رهه م نه هێن���اوه به ڵكو دامه زراوه یه ك

بوه ئه ركه كانی بریتی بوه له :-1- پێگه یاندنی فه رمانبه رو پڕكردنه وه ی ئه و بۆشاییانه ی له سیسته می بیروكراسی

حكومیدا هه بوه .نه هێش���تنی قۆناغ���ی ل���ه -2گرنگی رۆڵ���ی زانكۆ نه خوێنده واری���دا مامۆس���تاو به رهه مهێنانی ب���ۆ گێڕاوه ناردنیان بۆ ش���وێنه دوره كانی واڵت بۆ

فێركردنی خوێنده واری .

3-بۆ دروستكردنی جۆرێك له كه سایه تی تایبه ت بڕوای به هه ندێك له دابونه ریت و

رێوڕه سمی باوی ناو كۆمه ڵگا نه بێت .زانی���اری هه ندێ���ك 4-به خش���ینی سه ره تایی له س���ه ر زانسته كان و مێژوی ئاینه كان و.. جوگرافی���او كۆمه ڵگاكان و هتد ئه مه ش بۆ رۆش���نبیرییه كی گشتی

له دوێنێدا كه م نه بو . په یوه ندی���ان ئه مان���ه ش هه م���و كۆمه ڵ���گای تایبه ت���ی به قۆناغێك���ی كوردی���ه وه هه بو، له به رئ���ه وه ی خودی دواكه وتو نه خوێنده وارو خۆی كۆمه ڵگا بو، هیچ ئامرازێكی تری به ده ستهێنانی مه عریف���ه له كۆمه ڵگادا نه ب���و، بۆ ئه و ئاسته نزمه ی په ره سه ندنی كۆمه اڵیه تی و كولتوری���ی له كۆمه ڵگای كوردیدا ،زانكۆ به مه ڵبه ن���دی عیلم ومه عریف���ه دانراوه كه خۆی له ڕاس���تیدا وا نه بوه ، چونكه به رهه مهێنانی زانست و داهێنان شتێكن و

ئه ركه كانی زانكۆ شتێكی تر بوه . ئێس���تا له س���ه ر ئاس���تی كۆمه ڵگا ت���ا راده یه ك ئ���ه و قۆناغه م���ان بڕیوه ، رێ���ژه ی خوێن���ده واری به رزبوه ت���ه وه و له پڕبون حكوم���ه ت داموده زگاكان���ی فه رمانب���ه رو رێ���ژه ی ئه و كه س���انه ش زۆربون كه بڕوایان به هه ندێك رێوڕه سم نه ب���ێ و ب���ۆ وه رگرتن���ی ئ���ه و زانیاریه سه ره تاییانه ش كه ناڵی تر زۆرن ، ئیتر س���ه رده می ئه وه نه ماوه زانكۆكان هه ر ئ���ه و رۆڵه یان هه بێت، چونكه ره وش���ه

بابه تیه ك���ه گۆڕاوه ،ده ب���ێ ئه مڕۆ زانكۆ ش���وێنی به رهه مهێنانی زانس���ت بێت، مامۆس���تای زانكۆ له بوارو پسپۆڕیه كه ی خۆیدا بزانێت دوا خاڵی پێش���كه وتنی زانستی و دۆزینه وه كان به كوێ گه یشتون؟ چی دۆزراوه ته وه و توێژینه وه كان له كوێدا بواری په ره س���ه ندنه كانی راوه ستاون؟ فیزیك و كیمیاو پزیش���كی و ته كنۆلۆژیاو زانسته مرۆییه كان به گشتی چین؟ نابێ قسه له س���ه ر ئه وه بكه ین هۆكاره كانی دابه زینی ئاستی زانستی له زانكۆكانمان چی���ن به ڵك���و ده بێ راش���كاوانه بڵێین چ���ۆن رۆڵی زانكۆكانم���ان ده گۆڕین بۆ

به رهه مهێنانی زانست!بۆ نمونه ئه وه ی له زانسته كۆمه اڵیه تی و مرۆییه كان���دا به رچاوده كه وێ���ت جگ���ه هی���چ گش���تی له ڕۆش���نبیرییه كی نیی���ه ، به زانس���ته وه په یوه ندییه ك���ی ده توانین له م بواره دا سه دان توێژینه وه ی ماس���ته رو دكتۆرا به نمون���ه بێنینه وه ، ته نیا له ناونیشانه كه یاندا تێده گه ین چه ند دورن له كارو توێژینه وه ی زانستییه وه ، بۆ ئه وه ی هه ستی هیچ كه سێك بریندار نه بێ نمونه ی چه ند ناونیش���انێك ده خه مه ڕو )وره ی سه ربازان له س���وپاكه ی خالیدا س���اوی خوای ل���ێ بێت(،)له نده ن له س���ه ده ی دوه می كۆچیدا(،)دابه شبونی جوگرافی دانیش���توانی مۆسكۆ(،)رۆڵی حیزب ....یان رۆڵی خێزان له هۆشیاری كۆمه اڵیه تی( و....سه دان ناونیشانی له م

جۆره كه ته نیا رۆشنبیرییه كی گشتین و له گه ڵ میتۆدو رێبازی زانستیدا ناگونجێن له زانكۆكانی كوردس���تاندا ئه نجامدراون، ئه گه ر سه رپێیی سه یری ئه م ناونیشانانه بكه ی���ن ره نگ���ه به المان���ه وه ئاس���ایی بێت، توێژینه وه له س���ه ر بابه تێكی له م جۆره بكرێت و له كۆتاییش���دا وه كو باوه كۆمه ڵێك راس���پارده و پێشنیار بخرێته رو ك���ه له ناوه ڕۆكدا هی���چ په یوه ندیان به و ئه نج���ام و ده رئه نجامان���ه وه نه بێت كه له میانه ی ش���یكردنه وه و ش���رۆڤه ی بابه ته ك���ه وه توێ���ژه ر پێی گه یش���توه ،ب���ه اڵم به پێچه وانه وه كاتێك له م جۆره ناونیش���انانه قوڵ ده بینه وه و زانستیانه مامه ڵه ی���ان له گه ڵ ده كه ی���ن ،روبه ڕوی بۆ ده كات���ه وه پرس���یارێكمان چه ن���د نمونه ،كاتێ���ك قس���ه له س���ه ر رۆڵ���ی له به رهه مهێنانی ده كه ین دامه زراوه یه ك جۆرێكی هۆش���یاریدا بۆ وه كو )حیزب

....هۆشیاری كۆمه اڵیه تی(!ئای���ا هۆش���یاری چیی���ه ؟ گریم���ان زانیم���ان چییه ، ئایا چ���ۆن بزانین ئه م كۆمه ڵگای���ه هۆش���یاره یان هۆش���یار نییه ؟واته به چ پێوه رێك كۆمه ڵگایه كی هۆش���یار له كۆمه ڵگایه ك���ی ناهۆش���یار جی���ا ده كه ین���ه وه ؟ گریم���ان زانیمان له س���ه ر توێژینه وه ی كۆمه ڵگایه ی ئه م ده كه ین كۆمه ڵگایه كی هۆش���یاره ، به اڵم چۆن بزانی���ن هۆش���یاریه كه ی چه نده و چ���ۆن ئاس���تی هۆش���یاری بپێوی���ن؟

گریمان ب���ه پێوه رێك ئه و ئاس���ته مان ئه م شوێنی زانیمان ده ستنیش���انكردو كۆمه ڵگای���ه له ڕیزبه ن���دی هۆش���یاریدا له كوێدایه . پرس���یاری تر ئه وه یه چۆن بزانین ئه م هۆش���یارییه كۆمه اڵیه تییه ؟ واته به چی ده ناس���رێته وه و له جۆره كانی تری هۆش���یاری جیاده كرێته وه ،گریمان ب���ڕه كۆمه اڵیه تییه كه م���ان دیاری كرد، چۆن ده توانین ئاس���تی ئه و كاریگه رییه ده ربخه ین كه به هۆی حیزبه وه په یدا بوه له ناو ئه و بڕه هۆشیارییه كۆمه اڵیه تیه دا؟ كێ ده ڵ���ێ به هۆی ئه زمون���ی رۆژانه و باوباپیران و بینین و تێكه اڵوبون و قسه ی خوێندنه وه و ئه وانه وه دروس���ت نه بوه ؟ چ���ۆن بیس���ه لمێنین ئه م هۆش���یارییه له ئه نجام���ی حیزبێك���ی دیاریك���راوه وه دروست بوه ؟ كاتێك وه اڵمی هیچ یه كێك له و پرسیارانه مان نه دابێته وه و به میتۆدی زانستی ساغمان نه كردبێته وه ، چۆن به

ئه نجامه كانی ده گوترێت زانستی؟! زانس���ت ده مانه وێت ئه گ���ه ر بۆی���ه له زانكۆكانی كوردس���تان به رهه م بێت، پێویس���ته به ك���ۆی ئ���ه م پرۆس���ه یه دا بچین���ه وه و ئه رك���ی وه زاره تی خوێندنی

بااڵیه :1.سیس���ته می خوێندن���ی زانكۆی���ی )ش���وێن، رێكبخ���ات له كوردس���تان میتۆدی ناوه ڕۆك و ده وام، كه ره س���ته ، خوێندن ،توانای مامۆستا( هه مو ئه مانه

پێویستیان به چاكسازی هه یه .

خانه نش���ینی ب���ۆ 2.ئاس���انكاری مامۆس���تایانی زانك���ۆ بكرێ���ت، ئه گه ر فه رمانبه ران له )63(س���اڵی خانه نشین ده ب���ن، پێویس���ته مامۆس���تای زانكۆ له )53( ساڵی خانه نشین بێت ،ئه و ده س���اڵه بۆ خۆی س���ه رقاڵی توێژینه وه و داهێنان بێت له ده ره وه ی كاری حكومی، كه چ���ی به پێچه وان���ه وه كراوه ته حه فتا

ساڵی! 3.درێژه به ناردنه ده ره وه ی خوێندكاران و په ره به به رنامه ی تواناس���ازی بدات، ئه مه توندوتۆڵ بكرێت، ئه وانه ی ده ڕۆن ده گه ڕێنه وه ك���ه چاودێری وئه وان���ه ش

هه ڵسه نگاندنی وردیان بۆ بكرێت .4.په یوه ندی نێوان زانكۆكانی هه رێم و زانك���ۆ پێش���كه وتوه كانی جیهان به هێز بكات، بۆ ئه م���ه ش پردێكی په یوه ندی دروس���ت بكات تا خوێن���كاره یه كه م و دوه مه كانی به ش���ه كان بۆ ئه و زانكۆیانه

بنێردرێت.5.ب���ه الیه ن���ی كه م���ه وه پانێك���ی پێنج س���اڵی هه بێت بۆ نمونه له ساڵی خوێندن���ی )2020-2021(دا زانكۆكان���ی هه رێم���ی كوردس���تان چ���ۆن ب���ن! بۆ وه زاره تی له گ���ه ڵ هه ماهه نگی ئه مه ش په یوه ندیداره كانی وه زاره ته په روه رده و تردا بكات، كاری هاوبه ش���یان هه بێ..

ل���ه دوای بنه ڕه تییه وه جه خت له س���ه ر تایبه تمه ن���دی و پس���پۆڕی و توێژینه وه و

به دستهێنانی زانست بكرێت.

په‌یامی‌‌په‌روه‌رده‌‌بۆ‌كونگره‌ی‌‌حزب‌ورێكخراوه‌كانعومه ر محه مه د ئه مین *

رۆڵی‌زانكۆ‌له‌نێوان‌دوێنێ‌و‌ئه‌مڕۆی‌هه‌رێمی‌كوردستانداد. محمد شوانی

پرۆفیسۆری یاریده ده ر له زانكۆی سه اڵحه دین

ریکالم

نوێنه‌ری‌ئاوێنه‌‌له‌ئه‌وروپاشوان‌حه‌مه‌‌ـ‌نه‌رویج004799004729

hamashwan.awene@yahoo.noAweneکوا لێکۆڵینەوەی یاسایی لەخوێنی کاوه گه رمیانی، سەردەشت عوسمان، سۆرانی مامە حەمە، عەبدولستار تاھیر

خاوه‌نی‌ئیمتیاز:‌کۆمپانیای‌ئاوێنه‌سه‌رنوسه‌ر:‌سه‌ردار‌محه‌مه‌د