ΤΟ Π ΟΛ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Η Σ ΑΘ Η Ν Α Ϊ Κ Η Σ Δ Η Μ Ο Κ ΡΑΤ Ι Α Σ

( Σ Ε Λ . 4 6 - 47 )

Πολιτική Παιδεία, Β’ Λυκείου

Κριπαροπούλου Αντιγόνη

Μια νέα πραγματικότητα είχε

δημιουργηθεί στην Αθήνα μετά τους

Περσικούς πολέμους.

Ο Άρειος Πάγος, που εκπροσωπούσε

την εξουσία των πλούσιων ευγενών, έχει

καταργήσει το πολίτευμα του Κλεισθένη

παίρνοντας με πραξικόπημα την εξουσία,

αψηφώντας την βουλή των 500 και την

Εκκλησία του Δήμου.

Η Δ Η Μ Ο Κ ΡΑΤ Ί Α ΤΟΥ ΕΦ Ι Ά ΛΤ Η

Όπως γράφει ο Αριστοτέλης:

«αυξανόμενου του πλήθους, έγινε ηγέτης

του λαού ο Εφιάλτης, ο γιος του

Σοφωνίδου, ο οποίος εθεωρείτο

πατριώτης αδιάφθορος και επιτέθηκε

στη Βουλή του Αρείου Πάγου � κατά

πρώτον εξόντωσε πολλούς από τους

Αρεοπαγίτες κινώντας δίκες εναντίον

τους σχετικά με την διοίκηση τους».

Στην δημοκρατία του εγκαθίδρυσαν ο

Εφιάλτης και ο Αρχέστρατος το 462 π.Χ.,

καταργήθηκε η εξουσία τόσο των

αρχόντων όσο και του Αρείου Πάγου.

Αυτές τις εξουσίες η δημοκρατία τις

παραχώρησε στην Εκκλησία του Δήμου,

δηλαδή σε όλους τους πολίτες και την

κατέστησε έτσι το ανώτατο πολιτειακό

όργανο των Αθηνών.

Στην δημοκρατία του Εφιάλτη, οι

αξιωματούχοι δεν είχαν δικαίωμα να

αποφασίζουν παρά μόνο να

εισηγούνται στην Εκκλησία του Δήμου

και να εκτελούν τις αποφάσεις της, υπό

τον πλήρη έλεγχο της και με την

υποχρέωση να λογοδοτούν στον Δήμο

και στα λαϊκά δικαστήρια της Ηλιαίας.

Στην δημοκρατία του Εφιάλτη δεν επιτρεπόταν

καμία μορφή εκπροσώπησης. Κάθε πολίτης

εκπροσωπούσε μόνο τον εαυτό του.

Η ελευθερία και η ισότητα είναι θεμελιώδεις

αρχές της δημοκρατίας.

Ο Εφιάλτης και η αυθεντική δημοκρατία

ξεχάστηκαν…

Ο Περικλής παρουσιάζεται ως η μεγαλύτερη

πολιτική φυσιογνωμία της δημοκρατίας…

Ο ΠΕΡΙΚΛΉΣ ΣΤΟΝ “ΕΠΙΤΆΦΙΟ”…

“Το να κυβερνάν

όχι οι λίγοι αλλά οι

πολλοί, αυτό το

λέμε δημοκρατία”.

Τα θεμέλια (οι βασικοί πυλώνες) της δημοκρατίας

(που τέθηκαν στην αρχαία Ελλάδα):

Η πολιτεία αντιμετωπίζει όλους τους πολίτες

με ισότητα.

Κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να αναλάβει

καθήκοντα διοικητικά, κυβερνητικά,

δικαστικά (κανένας δεν αποκλείεται λόγω

κοινωνικής θέσης/καταγωγής).

Το κριτήριο ανάθεσης υποχρεώσεων είναι η

ατομική αξία και οι ικανότητες με σκοπό να

ωφεληθεί η πόλη.

Κάθε πολίτης έχει επίσης, την υποχρέωση να

συμμετέχει ανάλογα με την δυνατότητά του

στα δημόσια βάρη (φορολογία, στράτευση).

ΙΣΟΠΟΛΙΤΕΊΑ

ΙΣΟΝΟΜΊΑ

Όλοι είναι ίσοι ενώπιον του

νόμου όσον αφορά τα

δικαιώματα και τις υποχρεώσεις

τους.

Οι πολίτες δεν φοβούνται τους

νόμους αλλά τους σέβονται γιατί

θεωρούν ότι είναι αναγκαίοι και

δίκαιοι.

ΙΣΗΓΟΡΊΑ

Είναι η δυνατότητα ίσου

χρόνου λόγου σε όλους

τους πολίτες στην

Εκκλησία του δήμου.

Όσον αφορά την εξουσία ο

πολίτης συμμετείχε:

ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΊΑ ΤΟΥ ΔΉΜΟΥ

Ήταν η κύρια δημοκρατική συνέλευση στην

αρχαία Αθήνα, και πραγματοποιούνταν στο

λόφο της Πνύκας, στην Αγορά ή στο Θέατρο

του Διονύσου.

Η συνέλευση ήταν ανοιχτή σε όλους τους

άρρενες πολίτες (που είχαν πολιτικά

δικαιώματα, εφόσον ήταν και οι δύο γονείς

τους αθηναίοι πολίτες) και είχαν εκπληρώσει

τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις.

Οι γυναίκες, οι μέτοικοι και οι δούλοι

αποκλείονταν από τη συμμετοχή στα κοινά,

επειδή δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα καθώς

και όσοι είχαν διαπράξει αδικήματα (άτιμοι).

Οι εργασίες άρχιζαν νωρίς το πρωί και τελείωναν

με τη δύση του ηλίου.

Αρμοδιότητες: Συζητούσε σημαντικά θέματα

που αφορούσαν το πολίτευμα, ψήφιζε τους

νόμους, εξέλεγε τους στρατιωτικούς και

οικονομικούς άρχοντες, αποφάσιζε για τον

αριθμό των πολιτών, των μετοίκων και των

δούλων που θα επιστρατεύονταν, επέβαλλε την

ποινή του θανάτου ή της εξορίας

(εξοστρακισμός) καθώς και τη δήμευση της

περιουσίας.

Ακόμη, καθόριζε την εξωτερική πολιτική της

Αθήνας, έπαιρνε τις αποφάσεις για τη σύναψη

ειρήνης ή πολέμου και συμμαχίας με άλλες

πόλεις και κράτη, δεχόταν τους ξένους πρέσβεις

και εξέλεγε τους πρέσβεις της Αθήνας.

ΟΙ αρχαίοι δεν γνωρίζουν την υποκριτική και απατηλή έννοια της

αντιπροσωπίας του λαού (… ) Για τους αρχαίους το ζήτημα δεν

έμπαινε καν, ο δε λόγος είναι εμφανής. Από τη στιγμή κατά την

οποία, αμετάκλητα και για ορισμένο χρονικό διάστημα (π.χ. πέντε

χρόνια), αναθέτει κανείς την εξουσία σε ορισμένους ανθρώπους, έχει

μόνος του αλλοτριωθεί πολιτικά.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΟ σημείο αυτό μια βασική πολιτική αλλοτρίωση, που οι

αρχαίοι δεν είχαν καν αντιμετωπίσει ως πολιτική δυνατότητα,

δεδομένου ότι θεωρούσαν πως κανείς δεν μπορεί να

αντιπροσωπεύσει τον πολίτη στην Εκκλησία του Δήμου. Μ' άλλα

λόγια, δεν υπήρχε αυτή η θεολογική ιδέα σύμφωνα με την οποία η

κυρίαρχη υπόσταση του λαού, μετά από μια μυστηριώδη χημική

διαδικασία, συμπυκνώνεται μια Κυριακή και, μέσω επιφοιτήσεως,

βρίσκει σκήνωμα σε 300 ανθρώπους, οι οποίοι τη διατηρούν και τη

μεταφέρουν ενσαρκώνοντάς την για τέσσερα χρόνια μέχρι, ξαφνικά,

στα πέντε χρόνια επάνω, να ξαναδιαλυθεί μέσα στο λαό που την

ξανασυμπυκνώνει και τη μεταφέρει στους 300 κ.ο.κ.

Κορνήλιος Καστοριάδης

ΣΤΗ ΒΟΥΛΉ ΤΩΝ 500

Αποτελούσε μια οργανωτική επιτροπή της

εκκλησίας, ετοιμάζοντας νομοθετικά προσχέδια

και καθορίζοντας τη θεματολογία της.

Οι 500 βουλευτές καθορίζονταν με κλήρωση,

που λάμβανε χώρα μία φορά κάθε χρόνο. Ένας

πολίτης μπορούσε να είναι μέλος της βουλής δύο

φορές στη ζωή του.

Κάθε πολίτης μπορούσε να καταθέσει προτάσεις

στη βουλή.

Κάθε μέρα του έτους ένας από τους βουλευτές

ήταν αρχηγός της πόλης για αυτή τη μέρα (π.χ.

κρατούσε τα κλειδιά του ταμείου και τη

σφραγίδα της πόλης κ.ά.)

Υπολογίστηκε ότι περίπου ένα τέταρτο του

συνόλου των πολιτών πρέπει να κατείχε το

αξίωμα κάποια στιγμή της ζωής του.

Η βουλή των 500 είχε δηλαδή, πολιτικές,

νομοθετικές και διοικητικές

αρμοδιότητες και όσοι εκλέγονταν, έπρεπε

να διακρίνονται για την εντιμότητά τους,

τον σεβασμό προς τους γονείς τους και το

ειλικρινές ενδιαφέρον για τα κοινά.

Για τους αρχαίους η αρχή και η ιδέα της δημοκρατίας

δεν είναι καθόλου αυτό που νομίζουμε εμείς σήμερα,

δηλαδή οι εκλογές.

Είναι η ψήφος, βεβαίως, (ψήφιζαν ναι ή όχι για τα

διάφορα θέματα). Δεν θεωρούσαν όμως ότι οι

άρχοντες εκλέγονται, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις

στις οποίες ήδη αναφέρθηκα, οι άρχοντες

αναδεικνύονται με κλήρο. Από τον Ηρόδοτο μέχρι και

τον Αριστοτέλη θεωρούσαν (και εφιστώ την προσοχή

στο σημείο αυτό) ότι οι εκλογές είναι θεσμός

αριστοκρατικός. Κι αν το καλοσκεφθεί κανείς, το

πράγμα είναι προφανές. Εκλέγει κανείς αυτούς που

θεωρεί άριστους, ενώ, ταυτόχρονα, κάθε υποψήφιος

προσπαθεί να πείσει τους εκλογείς ότι είναι άριστος.

Βέβαια η λέξη άριστος έχει διπλή σημασία (τη

σημασία της καταγωγής και τη σημασία της εγγενούς

αξίας του ατόμου).

Κορνήλιος Καστοριάδης

Η βάση της δημοκρατίας είναι

η συμμετοχή των πολιτών

(αποτελεί ταυτόχρονα

δικαίωμα και υποχρέωση).

«Γιατί είμαστε ο μόνος λαός

που τον μη αναμειγνυόμενο

καθόλου στα κοινά δεν τον

θεωρούμε φιλήσυχο αλλά

άχρηστο»

Περικλής-Επιτάφιος.

Η Ηλιαία ήταν το κυριότερο δικαστήριο

του αρχαίας Αθήνας. Επρόκειτο για δικαστήριο

ενόρκων (δεν παρενέβαιναν στην δίκη-

αποφάσιζαν ανάμεσα στην ποινή που πρότεινε

ο κατήγορος και σε εκείνη που πρότεινε ο

κατηγορούμενος), μέλη του οποίου μπορούσαν

να γίνουν όλοι οι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες άνω

των 30 ετών, που δεν εκκρεμούσε καμία

κατηγορία σε βάρος τους, δεν χρωστούσαν στο

δημόσιο, είχαν εκπληρώσει τις στρατιωτικές

τους υποχρεώσεις.

ΣΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΎΝΗ

Το να μετέχει κάποιος στην Ηλιαία

δεν προϋπέθετε κάποια ιδιαίτερη

μόρφωση (η συμμετοχή προέκυπτε από

κλήρωση), όμως η τριβή με το

νομοθετικό έργο είχε ως αποτέλεσμα

μιαν αρκετά καλή γνώση των νόμων.

Η Ηλιαία αποτελούνταν από 6.000

δικαστές, οι οποίοι προέρχονταν από τις

10 Φυλές της Αθήνας (κάθε Φυλή

συμμετείχε με 600 μέλη). 1000 ήταν

αναπληρωματικοί.

Η ελεύθερη πόλις, σύμφωνα με τον μοναδικό

ορισμό του Θουκυδίδη, είναι αυτόνομος,

αυτόδικος και αυτοτελής:

«Αυτόνομος σημαίνει ότι δίνει η ίδια τον εαυτό

της τους νόμους.

Αυτόδικος σημαίνει ότι τα δικά της

δικαστήρια που αποτελούνταν από κληρωτούς

δικαστές, αποφασίζουν για όλες τις

αμφισβητήσεις που μπορούν να προκύψουν.

Και αυτοτελής σημαίνει ότι αυτοκυβερνάται,

δηλαδή ότι όλες οι βασικές αποφάσεις της

πολιτικής ζωής της κοινότητας, για εσωτερικά

και εξωτερικά θέματα, παίρνονται από την

Εκκλησία του δήμου…

Η αρχαία ελληνική κοινότητα είναι Πόλις,

Πολιτεία και όχι κράτος».

Στα δημόσια αξιώματα:

ΟΙ ΕΝΝΈΑ ΆΡΧΟΝΤΕΣ

Ελάχιστες διοικητικές υποθέσεις απέμειναν

στη δικαιοδοσία τους κι αυτές ήταν

περισσότερο τυπικές (η Βουλή, άλλωστε,

επόπτευε τις ενέργειές τους).

Προήδρευαν σε συνεδριάσεις δικαστηρίων

για ορισμένες υποθέσεις, διενεργούσαν την

προανάκριση των αντιδίκων, κλήρωναν

τους δικαστές και έκαναν μερικές

θρησκευτικές τελετές εν ονόματι της πόλης.

Ο "επώνυμος άρχων", ο "άρχων

βασιλεύς", ο "πολέμαρχος", οι 6

"Θεσμοθέται" και ο "γραμματεύς" τους

εκλέγονταν με κλήρωση.

ΟΙ ΔΈΚΑ ΣΤΡΑΤΗΓΟΊ

Εκλέγονται από την Εκκλησία του

δήμου (και κατά το γενικό κανόνα,

ένας από κάθε φυλή) για ετήσια,

όπως και σε όλες τις άλλες αρχές,

θητεία. Όμως, λόγω των

ιδιαιτέρων ικανοτήτων που

απαιτούσε η στρατηγία, δόθηκε η

δυνατότητα επανεκλογής.

Επειδή πολλά αξιώματα

απαιτούσαν αυξημένα προσόντα

(π.χ. 10 στρατηγοί) οι αρχαίοι

Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν αντί για

κλήρωση, την διαδικασία της

εκλογής ή ακόμα και τον

συνδυασμό εκλογής-κλήρωσης

(πρώτα εκλέγονταν οι καλύτεροι

και μεταξύ αυτών μετά, γινόταν

κλήρωση).

Ο ΘΕΣΜΌΣ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΊΑΣ

Κανένας πολίτης δεν μπορούσε να είναι

υποψήφιος για αξίωμα εάν προηγουμένως,

δεν περνούσε από 6 δοκιμασίες (έπρεπε να

αποδείξει ότι είναι γνήσιος αθηναίος

πολίτης, ότι εκπλήρωσε τις στρατιωτικές

του υποχρεώσεις, ότι πλήρωνε τους φόρους

του, ότι ήταν έντιμος, ευσεβής και ότι

σεβόταν τους γονείς του).

Οι «φαύλοι» έτσι, αποκλείονταν από τα

δημόσια αξιώματα.

Όσοι κατείχαν αξιώματα ελέγχονταν καθημερινά από την

εκκλησία του δήμου και στο τέλος κάθε χρόνου από την

βουλή.

Η Δ Η Μ Ο Κ ΡΑΤ Ί Α Ε Μ ΦΑ Ν Ί Ζ Ε Ι Κ Α Ι Ο Ρ Ι Σ Μ Έ Ν Α Μ Ε Ι Ο Ν Ε Κ Τ Ή Μ ΑΤΑ :

Κατάχρηση της ελευθερίας: Η δημοκρατία θέτει κανόνες ώστε η ελευθερία να

έχει όρια και να μην είναι απεριόριστη. Καταχρήσεις εξουσίας, αλαζονεία, αξιώσεις που

βλάπτουν το κοινωνικό σύνολο, οδηγούν στην κατάλυση της δημοκρατίας.

Δημαγωγία-φανατισμός: Στην αρχαία Αθήνα οι δημαγωγοί επηρέαζαν και πολλές

φορές αποπροσανατόλιζαν την εκκλησία του δήμου, στην λήψη σοβαρών αποφάσεων.

Σήμερα, λαϊκιστές πολιτικοί, αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη, θέλοντας να

προωθήσουν ατομικά και κομματικά συμφέροντα σε βάρος του κοινωνικού οφέλους.