Κεφάλαιο 4

1)Τι είναι ο οίκος (α η πατριαρχική οικογένεια β ο χώρος όπου

συγκεντρώνεται καθημερινά η οικογένεια μέσα στο σπίτι ένα δωμάτιο που

βλέπει στην αυλή γ η κατοικία γενικότερα δ το νοικοκυριό)

α η πατριαρχική οικογένεια όλα τα μέλη της οποίας ζουν κάτω από την ίδια

στέγη μαζί με όλα τα άλλα άτομα(δούλοι κλπ) και αγαθά του σπιτιού

Κύριος ή αρχηγός της οικογένειας είναι μόνο ο άνδρας

β ο χώρος όπου συγκεντρώνεται καθημερινά η οικογένεια μέσα στο σπίτι

ένα δωμάτιο που βλέπει στην αυλή

γ η κατοικία γενικότερα

δ το νοικοκυριό

2)τα παλαιότερα γνωστά γαμήλια έθιμα (ομηρικά)

στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια ο ομηρικός γάμος είναι ένας διακανονισμός

ανάμεσα στον μνηστήρα και τον πατέρα της νύφης ενώ κύρια γαμήλια

τελετή φαίνεται να είναι η μεταφορά της νύφης μέσα από τους δρόμους της

πόλης στο σπίτι του γαμπρού Ανάλογα έθιμα βρίσκουμε αργότερα στην

Αθήνα και στις αριστοκρατικές σπαρτιατικές οικογένειες Εκτός από τον

διακανονισμό υπάρχει και ο αγώνας με έπαθλο τη νύφη ή η αρπαγή της νύφης

που είναι παλαιότερα από τα ομηρικά έπη

3) νομοθέτες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε θέματα γάμου στην Αθήνα και

στη Σπάρτη

Στην Αθήνα ο Σόλων αν και έμμεσα μαθαίνουμε για το νομοθετικό του έργο

σε ένα από τα ποιήματά του αναφέρεται στην ιδεώδη ηλικία γάμου των

ανδρών

Στη Σπάρτη ο ημιμυθικός νομοθέτης Λυκούργος θέσπισε θεσμούς Μας

αναφέρει ο βιογράφος του Πλούταρχος για τα γαμήλια έθιμα των σπαρτιατών

και όσα σχετίζονται με τον τοκετό και την ανατροφή των παιδιών τους

4) ο Κώδικας της Γόρτυνας [σελ 280-281 πρβ σελ 285 για τον Κώδικα της

Γόρτυνας και σελ 286 311 την έννοια του οίκου]

27) στην Κρήτη στη δωρική πόλη Γόρτυνα η νομοθεσία της που

χαράχτηκε τον 5ο αι σε μια μεγάλη επιγραφή γνωστή ως Κώδικας της

Γόρτυνας αναφέρεται στα κληρονομικά δικαιώματα των

γυναικών(αναφέρεται στην κληρονόμο του πατέρα που στην Κρήτη

ονομάζεται πατρωιώκος ότι πρέπει να παντρευτεί στα 12 Αν είναι

μεγαλύτερη στην ηλικία που βρίσκεται)

5)Ποια ήταν η κοινωνικά αποδεκτή ηλικία γάμου στην Αθήνα και στη

Σπάρτη

Στην Αθήνα οι γυναίκες παντρεύονταν σε πολύ μικρή ηλικία κατά πολύ

μεγαλύτερούς τους άνδρες Η ηλικία γάμου τους εκτεινόταν 13-25 ενώ των

ανδρών 17-35 Ιδεώδης ήταν γύρω στα 14 για τα κορίτσια και 30 για τους

άνδρες

Στην Σπάρτη οι γυναίκες παντρεύονταν σε μεγαλύτερη ηλικία λόγω της

διαφορετικής τους αγωγής αλλά και στο ότι έπαιρναν κάποιου είδους δημόσια

εκπαίδευση Δεν έμεναν στο σπίτι να ασχολούνται με γυναικείες εργασίες

αλλά ασκούνταν σε αγώνες δρόμου δισκοβολίας πάλης κλπ ή μάθαιναν

τελετουργικούς χορούς και τραγούδια τα οποία εκτελούσαν σε διάφορα ιερά

της Λακωνίας Οι λόγοι για την αθλητική τους εκπαίδευση σχετίζονται με τις

αντιλήψεις των Σπαρτιατών για την ευγονία(η άθληση τις κάνει ικανότερες να

αντέξουν τους πόνους της γέννας και μητέρες υγιών βρεφών)gt Ιδανική ηλικία

20 για τα κορίτσια και 25 για τους άνδρες

6)Πώς ορίζεται στις αρχαίες πηγές η ιδεώδης ηλικία γάμου της γυναίκας και

του άνδρα

Ησίοδος λέει ο άνδρας γύρω στα 30 και η γυναίκα μετά την ολοκλήρωση 4 ετών

στην ήβη δηλ στην εφηβική ηλικία(αρχή της ήβης η εμμηνορρυσία άρα 4 χρόνια

μετά την πρώτη περίοδο) επομένως 14-16 ετών

Ο Σόλων για τους άνδρες 27-34 και ο Ξενοφών αναφέρει για την ηλικία μιας

εύπορης Αθηναίας που δεν ήταν ούτε 15

Άρα στον Ησίοδο και στο Σόλωνα οι άνδρες γύρω στα 30 η ηλικία αυτή έχει

σχέση με την ακμή την ωριμότητά τους

Στον Ησίοδο και στον Ξενοφώντα αντίθετα η ηλικία γάμου των γυναικών

σχετίζεται με την ήβη την εφηβεία

Στον Πλάτωνα και Αριστοτέλη τα επίπεδα είναι ψηλότερα οι γυναίκες

ανάμεσα στα 16-20 (Πλάτωνας) ή γύρω στα 18(Αριστοτέλης) Οι άνδρες

ανάμεσα στα 30-35(Πλάτωνας) και στα 37(Αριστοτέλης)ή και λίγο νωρίτερα

7)Σε τι οφείλονται οι διαφορετικές απόψεις των αρχαίων φιλοσόφων [σελ

282-284]

Η διαφορά αυτή οφείλεται σε προσπάθειες των φιλοσόφων να lsquoδιορθώσουν laquo

τις παλιότερες συνήθειες Αφενός να μειώσουν τη διαφορά μεταξύ των 2

συζύγων αφετέρου να δοθεί μεγαλύτερη προθεσμία στη σωματική ανάπτυξη

των γυναικών πριν την τεκνοποίηση που πολλές φορές απέβαινε μοιραία για

την έφηβη μητέρα

Δραστηριότητα 1 (σελ 283)

8)Ποιες ήταν οι επίκληροι οι πατρωιώκοι και οι πατρούχοι η ηλικία

γάμου των ορφανών κοριτσιών κληρονόμων του πατέρα και ο τρόπος με

τον οποίο κληρονομούσαν (έμμεσα) τον κλήρο του πατέρα στην Αθήνα

στη Σπάρτη στην Κρήτη

Μια ιδιαίτερη κατηγορία κοριτσιών που παντρεύονταν σε μικρότερη ηλικία

από τις άλλες κοπέλες ήταν οι επίκληροι(έτσι ονομάζονταν στην Αθήνα οι

κόρες που κληρονομούσαν τον κλήρο ndashκομμάτι γης κτήμα αγρόκτημα- του

πατέρα τους όταν αυτές δεν είχαν αδελφούς ή ανεψιούς(γιους των αδελφών

τους) Βέβαια την κληρονομιά τότε θα μπορούσε να διεκδικήσει ο

πλησιέστερος συγγενής από την πλευρά του πατέρα-ο αγχιστεύς ndash που θα

δεχόταν να την παντρευτεί οι επίκληροι εύπορων οικογενειών μπορούσαν

να παραμείνουν ανύπαντρες ως τα 13 στα 14 χρόνια τους όμως

υποχρεώνονταν από την αθηναϊκή πολιτεία να παντρευτούν

Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε στην Κρήτη με τις πατρωιώκους σύμφωνα με τον

κώδικα της Γόρτυνας έπρεπε να παντρευτούν στα 12 αν ήταν μεγαλύτερη

στην ηλικία που βρίσκονταν

Στη Σπάρτη η αντίστοιχη κληρονόμος ονομάζονταν πατρούχος Αυτή σε

αντίθεση με την αθηναία κληρονομούσε απευθείας τα κτήματα του πατέρα

όπως και η πατρωιώκος

9) Αιτιολογείστε τη θεσμικά κατοχυρωμένη ηλικία γάμου στις περιπτώσεις

αυτές [σελ 285]

ο λόγος που δεν μπορούσε η επίκληρος να κληρονομήσει τον κλήρο του

πατέρα σχετίζεται με την ιδιότητα του κυρίου προνόμιο που αποκτούσαν

μόνο οι άνδρες κατά την ενηλικίωσή τους Η Αθηναία σε καμιά περίοδο της

ζωής της δεν θεωρούνταν ενήλικη και κυρία του εαυτού της Από την

κυριότητα του πατέρα περνούσε σε αυτή του συζύγου στα γεράματα στην

κυριότητα των ενήλικων αγοριών της

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 1 [ σελ 287 ]

10)(σελ 288-290) Ο τρόπος και ο στόχος του αρχαϊκού γάμου στον οποίο

η νύφη δίδεται ως έπαθλο στον γαμπρό

Ήταν ένας πανάρχαιος τρόπος επιλογής του γαμπρού να δοθεί η νύφη ως

έπαθλο στο νικητή αγώνα ή άθλου Ο πατέρας της νύφης προκήρυσσε τον

αγώνα-άθλο ndashκι έθετε τους όρους με τους οποίους οι συγκεντρωμένοι

μνηστήρες όφειλαν να διαγωνιστούν Ο τρόπος αυτός στόχευε στην

εξωγαμία δηλαδή στο γάμο ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν ανήκαν στην

ίδια κοινωνική ομάδα

11) η ονομασία του αντίστοιχου ινδικού έθιμου (τρία παραδείγματα δύο

ελληνικά και ένα ινδικό)

Ο αγώνας με έπαθλο τη νύφη μαρτυρείται όχι μόνο σε επικές και μυθολογικές

διηγήσεις όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και των Ινδών Επιβιώνει μάλιστα το

έθιμο αυτό σε Ελλάδα και Ινδία ως την αρχαϊκή και κλασική εποχή

αντίστοιχα Σύναξη μνηστήρων από την οποία επιλεγόταν ο γαμπρός γινόταν

και στις αρχοντικές οικογένειες των Ινδών και ονομαζόταν οβαγιαμβάρα Πχ

Η ηρωίδα Ντραουπαντί του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα δόθηκε ως

έπαθλο στο σύζυγό της Άρτζουνα ο οποίος νίκησε σε αγώνα που θυμίζει το

τέντωμα του τόξου στο παλάτι του Οδυσσέα

Στην Ελλάδα ο Ηρόδοτος αναφέρει τον πολύπλευρο αγώνα με τον οποίο ο

πατέρας του Κλεισθένη Μεγακλής κέρδισε ως έπαθλο τη γυναίκα

του(ιστορικό γεγονός του 575 πΧ) Επίσης ο όμηρος λέει για την Πηνελόπη

και τους μνηστήρες Τέλος ο βασιλιάς της Πύλου Νηλέας ζητάει ως άθλο από

τους υποψηφίους την αρπαγή των αγελάδων του Ιφικλή από τη Φυλάκη

Φθιώτιδας Το καταφέρνει ο μάντης Μελάμπους αλλά τη νύφη τη δίνει στον

αδελφό του

12)πότε γίνεται επιλογή γαμπρού από την ίδια τη νύφη χωρίς τη μεσολάβηση

αγώνα

Υπάρχουν και περιπτώσεις ασυνήθιστες που επιλέγει η νύφη τον γαμπρό

Εμφανίζονται σε αριστοκρατικούς κύκλους στην Ελλάδα αλλά και σε

ινδοευρωπαϊκούς λαούς όπως Ινδούς και Κέλτες Ο Ηρόδοτος αναφέρεται

στον Καλλία πάμπλουτο αθηναίο αριστοκράτη που έζησε στα τέλη του 6ου

αι που έδωσε στις κόρες του πολύ μεγάλη προίκα και τις άφησε να επιλέξουν

το σύντροφό τους

Δραστηριότητα 4 [σελ 290]

Στις πιο πάνω περιπτώσεις σε ποια κοινωνική τάξη ανήκει η νύφη Ανήκει πάντα

στην άρχουσα τάξη-κόρη (ή γυναίκα) βασιλιά τυράννου ή αριστοκράτη

Σε τι διαφέρει η κρίση του Μεγακλή από αυτή του Μελάμποδος και του

Οδυσσέα Ο Μεγακλής κρίθηκε επανειλημμένα για ένα ολόκληρο χρόνο όχι μόνο για

τη ρώμη του αλλά και για την ιδιοσυγκρασία τη μόρφωση τον χαρακτήρα και τους

καλούς του τρόπους

13)Τι ήταν η προίκα

Η προίκα ήταν συνήθως χρηματικό ποσό ή ένα ακίνητο(σπίτι ή χωράφι) του

οποίου η τιμή υπολογιζόταν σε μετρητά(η προίκα μοναδική περιουσία της

νύφης ήταν ανάλογη με την οικονομική κατάσταση του γαμπρού) Το

ακίνητο προέρχονταν από την περιουσία του πατέρα αλλά όχι από τον

πατρικό κλήρο δηλαδή την έγγειο περιουσία που μεταβιβάζονταν μόνο από

πατέρα σε γιό(όταν δεν υπήρχε γιος στον πλησιέστερο άρρενα

συγγενή(αγχιστέα0 του μακαρίτη-συνήθως αδελφό ή ανεψιό-που παντρευόταν

την επίκληρο

14)ποιος τη διαχειριζόταν και την καρπωνόταν σε ποιον κατέληγε όταν

χώριζε το ανδρόγυνο ή πέθαινε η σύζυγος

Τα μετρητά ήταν η συνεισφορά της συζύγου στο καινούριο της σπίτι Στη

χειρότερη περίπτωση εξασφάλιζαν τη συντήρησή της και των παιδιών της

Η προίκα παρέμενε στα χέρια του συζύγου αλλά δεν περιέρχονταν στην

πλήρη κυριότητά του Αν χώριζε τη γυναίκα του ή αυτή πέθαινε χωρίς να

κάνει παιδιά η προίκα επιστρέφονταν στον πατέρα ή τον κηδεμόνα της

Για να εξασφαλίσει την επιστροφή της προίκας ο πατέρας ή κηδεμόνας

ζητούσε εγγύηση με τη μορφή ακίνητης περιουσίας Αν ο σύζυγος δεν

επέστρεφε την πρόίκα έχανε το κομμάτι της ακίνητης ιδιοκτησίας του που είχε

ορίσει ως εγγύηση ndashκάτι παρόμοιο που συμβαίνει με τα χρέη

Το υποθηκευμένο κτήμα ή ακίνητο δηλώνονταν με λίθο στον οποίο

χαραζόταν η τιμή του Αν υπήρχαν αρσενικά παιδιά κληρονομούσαν την

προίκα της μητέρας με την προϋπόθεση ότι θα την συντηρούσαν όταν

ενηλικιώνονταν ndashή θα τη συντηρούσε ο κηδεμόνας τους όταν ήταν ακόμη

παιδιά

15) η προικοδότηση των χηρών και των φτωχών επικλήρων

Οι χήρες που ξαναπαντρεύονταν έπαιρνα προίκα ακριβώς όπως και οι

ανύπαντρες Μια καλή προίκα ήταν 3000-6000 δραχ=60 μνες=1 τάλαντο Τις

φτωχές επικλήρους προικοδοτούσαν συλλογικά οι πλουσιότεροι άρρενες

συγγενείς τους

16) Η εκ των προτέρων κληρονομιά ως προίκα

Στη Σπάρτη δεν υπήρχε το έθιμο της προίκας Εξάλλου οι ορφανές πατρούχοι

κληρονομούσαν απrsquo ευθείας τον κλήρο-κτήματα-του πατέρα Αν είχαν

αδελφούς κληρονομούσαν μέρος από την περιουσία του πατέρα-το μισό από

αυτό του γιου-το οποίο μάλλον έπαιρναν εκ των προτέρων όταν

παντρεύονταν όπως και στη Γόρτυνα Γιrsquo αυτό τα 25 των

17) η αρχή της ενδογαμίας και ο βαθμός συγγένειας στο γάμο μεταξύ

συγγενών στην Αθήνα και στη Σπάρτη [σελ 292-293]

Η συγγένεια γαμπρού και νύφης ενθαρρύνεται από την αρχή της ενδογαμίας

δηλ του γάμου ανάμεσα σε μέλη της ίδιας κοινωνικής ομάδας που απαρτίζει

την ευρύτερη οικογένεια

Στην περίπτωση της επικλήρου ήταν υποχρεωτική-έπρεπε να παντρευτεί τον

πλησιέστερο συγγενή του πατέρα ώστε η γη ndashπατρικός κλήρος-να παραμείνει

στην οικογένεια του πατέρα Συνέβαινε όμως και σε άλλες περιπτώσεις να

παντρεύονται ξαδέλφια θείος και ανιψιά ετεροθαλή αδέλφια(από τον ίδιο

πατέρα) ή και συγγενείς εξ αγχιστείας

Στη Σπάρτη ακόμη και ετεροθαλή αδέλφια από την ίδια μητέρα-ομομήτριοι-

μπορούσαν να παντρευτούν

18) Οι διαδικασίες για τη σύναψη και ολοκλήρωση γάμου στην

Αθήνα

Η σύναψη του γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική δεν

παρενέβαινε η πολιτεία δεν καταγραφόταν σε κάποια επίσημη ληξιαρχική

πράξη

Δύο ήταν οι διαδικασίες του γάμου(η χρονική απόσταση μεταξύ τους μπορεί

να ήταν μικρή ή μεγάλη) η εγγύη ή εγγύηση(τοποθέτηση στο χέρι ενός

ενέχυρου) που ήταν ένα είδος αρραβώνα επίσημης υπόσχεσης γάμου που

έδινε νομιμότητα στην κατοπινή συμβίωση του ζεύγους Επίσης η έκδοση η

παράδοση της νύφης με την προίκα στο σύζυγό της-με σημαντικότερη-από

κοινωνική και προσωπική άποψη- εκδήλωση την μεταφορά της νύφης από τον

γαμπρό στο νέο της σπιτικό Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση

του ζεύγους στο σπίτι του γαμπρού το λεγόμενο συνοικείν

19) Η εγγύη και η επιδικασία η αρχαιότερη μαρτυρία

Η εγγύη ήταν είπαμε μια επίσημη υπόσχεση γάμου μια συμφωνία ενώπιον

μαρτύρων σαν αρραβώνας κατά την οποία ορίζονταν το μέγεθος και η

σύσταση της προίκας Γινόταν ανάμεσα στον πατέρα ή κηδεμόνα της νύφης

και στον γαμπρό

Ήταν και κάτι περισσότερο από αρραβώνας γιατί σε κάποιες περιπτώσεις

περνούσε η κοπέλα με την προίκα στον γαμπρό ο οποίος όμως αναλάμβανε να

την συντηρεί Η παρουσία της κοπέλας κατά την εγγύη δεν ήταν απαραίτητη

Στην περίπτωση της επικλήρου αντί για εγγύη εκδιδόταν κάποια δικαστική

απόφαση η επιδικασία Με την απόφαση αυτή γινόταν αποδεκτή η αξίωση

του πλησιέστερου συγγενή από την πλευρά του πατέρα να είναι ο νόμιμος

σύζυγός της

Η αρχαιότερη μαρτυρία για την εγγύη ήταν η ανακοίνωση του Κλεισθένη ότι

αρραβωνιάζει την κόρη του Αγαρίστη με τον αθηναίο Μνησικλή σύμφωνα με

τα έθιμα των Αθηναίων Ο αρραβώνας επικυρώνεται με την συναίνεση του

μνηστήρα Εδώ το εγγυώ-ούμαι σημαίνει αρραβωνιάζω-ομαι Ήταν

αρραβώνας ενώπιον του πλήθους με τη μορφή επίσημης συμφωνίας ανάμεσα

στον πατέρα και στον μνηστήρα

20) Η έκδοση οι διαδικασίες τελετουργίες και τα έθιμα που τη

συνοδεύουν ο μήνας γάμου η αποδοχή της νύφης από τη φρατρία (=η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια

του γαμπρού ) η σημασία της

Η έκδοση ήταν η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα ή κηδεμόνα

στον σύζυγό της που συνοδεύονταν από τη μεταφορά της προίκας-αν δεν είχε

δοθεί κατά την εγγύη-και των προικιών στο νέο σπιτικό

Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των γαμήλιων διαδικασιών

ιεροτελεστιών και εθίμων που διαρκούσαν 3 μέρες

Ο γάμος διεξαγόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλιώνα-ήταν ο

μήνας κατά τον οποίο γιορτάζονταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας

επανάληψη του οποίου ήταν κάθε φορά ο ανθρώπινος γάμος

Από νομική άποψη η σημαντικότερη πράξη σε σχέση με την έκδοση ήταν η

παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού δηλαδή στην ευρύτερη

συγγενική ανδρική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένειά του Η παρουσίαση

αυτή εντάσσονταν στη γιορτή των Απατουρίων το φθινόπωρο Ήταν η

μοναδική γιορτή που σχετίζονταν με τη φρατρία και είχε στόχο την εγγραφή

νέων μελών(δεν ξέρουμε αν γινόταν πριν ή μετά το γάμο) Την αποδοχή της

νύφης ακολουθούσε θυσία που πρόσφερε ο γαμπρός τη Γαμηλία Με τη

θυσία αυτή αναγνωρίζονταν η νύφη ως κόρη Αθηναίου πολίτη Η αποδοχή

της από την φρατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν τα

αρσενικά παιδιά του ζεύγους Αθηναίοι πολίτες(νόμος του Περικλή 451450

ήθελε και τους 2 γονείς αθηναίους πολίτες)

21) Η θυσία με την οποία άρχιζε ο γάμος ως ιεροτελεστία το

προγαμιαίο λουτρό της νύφης και του γαμπρού η μεταφορά του νερού

η Εννεάκρουνος οι δύο σημασίες της λέξης λουτροφόρος (το αγγείο η

κοπέλα που το μετέφερε) η φιάλη το γαμήλιο γεύμα

Η ιεροτελεστία του γάμου άρχιζε με χωριστές θυσίες από τη νύφη και τον

γαμπρό-που ονομάζονταν προτέλεια ή προγάμια Οι κοπέλες σrsquo αυτήν

αφιέρωναν βόστρυχο από τα μαλλιά τους-διότι στο εξής θα έπαυαν να είναι

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

27) στην Κρήτη στη δωρική πόλη Γόρτυνα η νομοθεσία της που

χαράχτηκε τον 5ο αι σε μια μεγάλη επιγραφή γνωστή ως Κώδικας της

Γόρτυνας αναφέρεται στα κληρονομικά δικαιώματα των

γυναικών(αναφέρεται στην κληρονόμο του πατέρα που στην Κρήτη

ονομάζεται πατρωιώκος ότι πρέπει να παντρευτεί στα 12 Αν είναι

μεγαλύτερη στην ηλικία που βρίσκεται)

5)Ποια ήταν η κοινωνικά αποδεκτή ηλικία γάμου στην Αθήνα και στη

Σπάρτη

Στην Αθήνα οι γυναίκες παντρεύονταν σε πολύ μικρή ηλικία κατά πολύ

μεγαλύτερούς τους άνδρες Η ηλικία γάμου τους εκτεινόταν 13-25 ενώ των

ανδρών 17-35 Ιδεώδης ήταν γύρω στα 14 για τα κορίτσια και 30 για τους

άνδρες

Στην Σπάρτη οι γυναίκες παντρεύονταν σε μεγαλύτερη ηλικία λόγω της

διαφορετικής τους αγωγής αλλά και στο ότι έπαιρναν κάποιου είδους δημόσια

εκπαίδευση Δεν έμεναν στο σπίτι να ασχολούνται με γυναικείες εργασίες

αλλά ασκούνταν σε αγώνες δρόμου δισκοβολίας πάλης κλπ ή μάθαιναν

τελετουργικούς χορούς και τραγούδια τα οποία εκτελούσαν σε διάφορα ιερά

της Λακωνίας Οι λόγοι για την αθλητική τους εκπαίδευση σχετίζονται με τις

αντιλήψεις των Σπαρτιατών για την ευγονία(η άθληση τις κάνει ικανότερες να

αντέξουν τους πόνους της γέννας και μητέρες υγιών βρεφών)gt Ιδανική ηλικία

20 για τα κορίτσια και 25 για τους άνδρες

6)Πώς ορίζεται στις αρχαίες πηγές η ιδεώδης ηλικία γάμου της γυναίκας και

του άνδρα

Ησίοδος λέει ο άνδρας γύρω στα 30 και η γυναίκα μετά την ολοκλήρωση 4 ετών

στην ήβη δηλ στην εφηβική ηλικία(αρχή της ήβης η εμμηνορρυσία άρα 4 χρόνια

μετά την πρώτη περίοδο) επομένως 14-16 ετών

Ο Σόλων για τους άνδρες 27-34 και ο Ξενοφών αναφέρει για την ηλικία μιας

εύπορης Αθηναίας που δεν ήταν ούτε 15

Άρα στον Ησίοδο και στο Σόλωνα οι άνδρες γύρω στα 30 η ηλικία αυτή έχει

σχέση με την ακμή την ωριμότητά τους

Στον Ησίοδο και στον Ξενοφώντα αντίθετα η ηλικία γάμου των γυναικών

σχετίζεται με την ήβη την εφηβεία

Στον Πλάτωνα και Αριστοτέλη τα επίπεδα είναι ψηλότερα οι γυναίκες

ανάμεσα στα 16-20 (Πλάτωνας) ή γύρω στα 18(Αριστοτέλης) Οι άνδρες

ανάμεσα στα 30-35(Πλάτωνας) και στα 37(Αριστοτέλης)ή και λίγο νωρίτερα

7)Σε τι οφείλονται οι διαφορετικές απόψεις των αρχαίων φιλοσόφων [σελ

282-284]

Η διαφορά αυτή οφείλεται σε προσπάθειες των φιλοσόφων να lsquoδιορθώσουν laquo

τις παλιότερες συνήθειες Αφενός να μειώσουν τη διαφορά μεταξύ των 2

συζύγων αφετέρου να δοθεί μεγαλύτερη προθεσμία στη σωματική ανάπτυξη

των γυναικών πριν την τεκνοποίηση που πολλές φορές απέβαινε μοιραία για

την έφηβη μητέρα

Δραστηριότητα 1 (σελ 283)

8)Ποιες ήταν οι επίκληροι οι πατρωιώκοι και οι πατρούχοι η ηλικία

γάμου των ορφανών κοριτσιών κληρονόμων του πατέρα και ο τρόπος με

τον οποίο κληρονομούσαν (έμμεσα) τον κλήρο του πατέρα στην Αθήνα

στη Σπάρτη στην Κρήτη

Μια ιδιαίτερη κατηγορία κοριτσιών που παντρεύονταν σε μικρότερη ηλικία

από τις άλλες κοπέλες ήταν οι επίκληροι(έτσι ονομάζονταν στην Αθήνα οι

κόρες που κληρονομούσαν τον κλήρο ndashκομμάτι γης κτήμα αγρόκτημα- του

πατέρα τους όταν αυτές δεν είχαν αδελφούς ή ανεψιούς(γιους των αδελφών

τους) Βέβαια την κληρονομιά τότε θα μπορούσε να διεκδικήσει ο

πλησιέστερος συγγενής από την πλευρά του πατέρα-ο αγχιστεύς ndash που θα

δεχόταν να την παντρευτεί οι επίκληροι εύπορων οικογενειών μπορούσαν

να παραμείνουν ανύπαντρες ως τα 13 στα 14 χρόνια τους όμως

υποχρεώνονταν από την αθηναϊκή πολιτεία να παντρευτούν

Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε στην Κρήτη με τις πατρωιώκους σύμφωνα με τον

κώδικα της Γόρτυνας έπρεπε να παντρευτούν στα 12 αν ήταν μεγαλύτερη

στην ηλικία που βρίσκονταν

Στη Σπάρτη η αντίστοιχη κληρονόμος ονομάζονταν πατρούχος Αυτή σε

αντίθεση με την αθηναία κληρονομούσε απευθείας τα κτήματα του πατέρα

όπως και η πατρωιώκος

9) Αιτιολογείστε τη θεσμικά κατοχυρωμένη ηλικία γάμου στις περιπτώσεις

αυτές [σελ 285]

ο λόγος που δεν μπορούσε η επίκληρος να κληρονομήσει τον κλήρο του

πατέρα σχετίζεται με την ιδιότητα του κυρίου προνόμιο που αποκτούσαν

μόνο οι άνδρες κατά την ενηλικίωσή τους Η Αθηναία σε καμιά περίοδο της

ζωής της δεν θεωρούνταν ενήλικη και κυρία του εαυτού της Από την

κυριότητα του πατέρα περνούσε σε αυτή του συζύγου στα γεράματα στην

κυριότητα των ενήλικων αγοριών της

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 1 [ σελ 287 ]

10)(σελ 288-290) Ο τρόπος και ο στόχος του αρχαϊκού γάμου στον οποίο

η νύφη δίδεται ως έπαθλο στον γαμπρό

Ήταν ένας πανάρχαιος τρόπος επιλογής του γαμπρού να δοθεί η νύφη ως

έπαθλο στο νικητή αγώνα ή άθλου Ο πατέρας της νύφης προκήρυσσε τον

αγώνα-άθλο ndashκι έθετε τους όρους με τους οποίους οι συγκεντρωμένοι

μνηστήρες όφειλαν να διαγωνιστούν Ο τρόπος αυτός στόχευε στην

εξωγαμία δηλαδή στο γάμο ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν ανήκαν στην

ίδια κοινωνική ομάδα

11) η ονομασία του αντίστοιχου ινδικού έθιμου (τρία παραδείγματα δύο

ελληνικά και ένα ινδικό)

Ο αγώνας με έπαθλο τη νύφη μαρτυρείται όχι μόνο σε επικές και μυθολογικές

διηγήσεις όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και των Ινδών Επιβιώνει μάλιστα το

έθιμο αυτό σε Ελλάδα και Ινδία ως την αρχαϊκή και κλασική εποχή

αντίστοιχα Σύναξη μνηστήρων από την οποία επιλεγόταν ο γαμπρός γινόταν

και στις αρχοντικές οικογένειες των Ινδών και ονομαζόταν οβαγιαμβάρα Πχ

Η ηρωίδα Ντραουπαντί του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα δόθηκε ως

έπαθλο στο σύζυγό της Άρτζουνα ο οποίος νίκησε σε αγώνα που θυμίζει το

τέντωμα του τόξου στο παλάτι του Οδυσσέα

Στην Ελλάδα ο Ηρόδοτος αναφέρει τον πολύπλευρο αγώνα με τον οποίο ο

πατέρας του Κλεισθένη Μεγακλής κέρδισε ως έπαθλο τη γυναίκα

του(ιστορικό γεγονός του 575 πΧ) Επίσης ο όμηρος λέει για την Πηνελόπη

και τους μνηστήρες Τέλος ο βασιλιάς της Πύλου Νηλέας ζητάει ως άθλο από

τους υποψηφίους την αρπαγή των αγελάδων του Ιφικλή από τη Φυλάκη

Φθιώτιδας Το καταφέρνει ο μάντης Μελάμπους αλλά τη νύφη τη δίνει στον

αδελφό του

12)πότε γίνεται επιλογή γαμπρού από την ίδια τη νύφη χωρίς τη μεσολάβηση

αγώνα

Υπάρχουν και περιπτώσεις ασυνήθιστες που επιλέγει η νύφη τον γαμπρό

Εμφανίζονται σε αριστοκρατικούς κύκλους στην Ελλάδα αλλά και σε

ινδοευρωπαϊκούς λαούς όπως Ινδούς και Κέλτες Ο Ηρόδοτος αναφέρεται

στον Καλλία πάμπλουτο αθηναίο αριστοκράτη που έζησε στα τέλη του 6ου

αι που έδωσε στις κόρες του πολύ μεγάλη προίκα και τις άφησε να επιλέξουν

το σύντροφό τους

Δραστηριότητα 4 [σελ 290]

Στις πιο πάνω περιπτώσεις σε ποια κοινωνική τάξη ανήκει η νύφη Ανήκει πάντα

στην άρχουσα τάξη-κόρη (ή γυναίκα) βασιλιά τυράννου ή αριστοκράτη

Σε τι διαφέρει η κρίση του Μεγακλή από αυτή του Μελάμποδος και του

Οδυσσέα Ο Μεγακλής κρίθηκε επανειλημμένα για ένα ολόκληρο χρόνο όχι μόνο για

τη ρώμη του αλλά και για την ιδιοσυγκρασία τη μόρφωση τον χαρακτήρα και τους

καλούς του τρόπους

13)Τι ήταν η προίκα

Η προίκα ήταν συνήθως χρηματικό ποσό ή ένα ακίνητο(σπίτι ή χωράφι) του

οποίου η τιμή υπολογιζόταν σε μετρητά(η προίκα μοναδική περιουσία της

νύφης ήταν ανάλογη με την οικονομική κατάσταση του γαμπρού) Το

ακίνητο προέρχονταν από την περιουσία του πατέρα αλλά όχι από τον

πατρικό κλήρο δηλαδή την έγγειο περιουσία που μεταβιβάζονταν μόνο από

πατέρα σε γιό(όταν δεν υπήρχε γιος στον πλησιέστερο άρρενα

συγγενή(αγχιστέα0 του μακαρίτη-συνήθως αδελφό ή ανεψιό-που παντρευόταν

την επίκληρο

14)ποιος τη διαχειριζόταν και την καρπωνόταν σε ποιον κατέληγε όταν

χώριζε το ανδρόγυνο ή πέθαινε η σύζυγος

Τα μετρητά ήταν η συνεισφορά της συζύγου στο καινούριο της σπίτι Στη

χειρότερη περίπτωση εξασφάλιζαν τη συντήρησή της και των παιδιών της

Η προίκα παρέμενε στα χέρια του συζύγου αλλά δεν περιέρχονταν στην

πλήρη κυριότητά του Αν χώριζε τη γυναίκα του ή αυτή πέθαινε χωρίς να

κάνει παιδιά η προίκα επιστρέφονταν στον πατέρα ή τον κηδεμόνα της

Για να εξασφαλίσει την επιστροφή της προίκας ο πατέρας ή κηδεμόνας

ζητούσε εγγύηση με τη μορφή ακίνητης περιουσίας Αν ο σύζυγος δεν

επέστρεφε την πρόίκα έχανε το κομμάτι της ακίνητης ιδιοκτησίας του που είχε

ορίσει ως εγγύηση ndashκάτι παρόμοιο που συμβαίνει με τα χρέη

Το υποθηκευμένο κτήμα ή ακίνητο δηλώνονταν με λίθο στον οποίο

χαραζόταν η τιμή του Αν υπήρχαν αρσενικά παιδιά κληρονομούσαν την

προίκα της μητέρας με την προϋπόθεση ότι θα την συντηρούσαν όταν

ενηλικιώνονταν ndashή θα τη συντηρούσε ο κηδεμόνας τους όταν ήταν ακόμη

παιδιά

15) η προικοδότηση των χηρών και των φτωχών επικλήρων

Οι χήρες που ξαναπαντρεύονταν έπαιρνα προίκα ακριβώς όπως και οι

ανύπαντρες Μια καλή προίκα ήταν 3000-6000 δραχ=60 μνες=1 τάλαντο Τις

φτωχές επικλήρους προικοδοτούσαν συλλογικά οι πλουσιότεροι άρρενες

συγγενείς τους

16) Η εκ των προτέρων κληρονομιά ως προίκα

Στη Σπάρτη δεν υπήρχε το έθιμο της προίκας Εξάλλου οι ορφανές πατρούχοι

κληρονομούσαν απrsquo ευθείας τον κλήρο-κτήματα-του πατέρα Αν είχαν

αδελφούς κληρονομούσαν μέρος από την περιουσία του πατέρα-το μισό από

αυτό του γιου-το οποίο μάλλον έπαιρναν εκ των προτέρων όταν

παντρεύονταν όπως και στη Γόρτυνα Γιrsquo αυτό τα 25 των

17) η αρχή της ενδογαμίας και ο βαθμός συγγένειας στο γάμο μεταξύ

συγγενών στην Αθήνα και στη Σπάρτη [σελ 292-293]

Η συγγένεια γαμπρού και νύφης ενθαρρύνεται από την αρχή της ενδογαμίας

δηλ του γάμου ανάμεσα σε μέλη της ίδιας κοινωνικής ομάδας που απαρτίζει

την ευρύτερη οικογένεια

Στην περίπτωση της επικλήρου ήταν υποχρεωτική-έπρεπε να παντρευτεί τον

πλησιέστερο συγγενή του πατέρα ώστε η γη ndashπατρικός κλήρος-να παραμείνει

στην οικογένεια του πατέρα Συνέβαινε όμως και σε άλλες περιπτώσεις να

παντρεύονται ξαδέλφια θείος και ανιψιά ετεροθαλή αδέλφια(από τον ίδιο

πατέρα) ή και συγγενείς εξ αγχιστείας

Στη Σπάρτη ακόμη και ετεροθαλή αδέλφια από την ίδια μητέρα-ομομήτριοι-

μπορούσαν να παντρευτούν

18) Οι διαδικασίες για τη σύναψη και ολοκλήρωση γάμου στην

Αθήνα

Η σύναψη του γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική δεν

παρενέβαινε η πολιτεία δεν καταγραφόταν σε κάποια επίσημη ληξιαρχική

πράξη

Δύο ήταν οι διαδικασίες του γάμου(η χρονική απόσταση μεταξύ τους μπορεί

να ήταν μικρή ή μεγάλη) η εγγύη ή εγγύηση(τοποθέτηση στο χέρι ενός

ενέχυρου) που ήταν ένα είδος αρραβώνα επίσημης υπόσχεσης γάμου που

έδινε νομιμότητα στην κατοπινή συμβίωση του ζεύγους Επίσης η έκδοση η

παράδοση της νύφης με την προίκα στο σύζυγό της-με σημαντικότερη-από

κοινωνική και προσωπική άποψη- εκδήλωση την μεταφορά της νύφης από τον

γαμπρό στο νέο της σπιτικό Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση

του ζεύγους στο σπίτι του γαμπρού το λεγόμενο συνοικείν

19) Η εγγύη και η επιδικασία η αρχαιότερη μαρτυρία

Η εγγύη ήταν είπαμε μια επίσημη υπόσχεση γάμου μια συμφωνία ενώπιον

μαρτύρων σαν αρραβώνας κατά την οποία ορίζονταν το μέγεθος και η

σύσταση της προίκας Γινόταν ανάμεσα στον πατέρα ή κηδεμόνα της νύφης

και στον γαμπρό

Ήταν και κάτι περισσότερο από αρραβώνας γιατί σε κάποιες περιπτώσεις

περνούσε η κοπέλα με την προίκα στον γαμπρό ο οποίος όμως αναλάμβανε να

την συντηρεί Η παρουσία της κοπέλας κατά την εγγύη δεν ήταν απαραίτητη

Στην περίπτωση της επικλήρου αντί για εγγύη εκδιδόταν κάποια δικαστική

απόφαση η επιδικασία Με την απόφαση αυτή γινόταν αποδεκτή η αξίωση

του πλησιέστερου συγγενή από την πλευρά του πατέρα να είναι ο νόμιμος

σύζυγός της

Η αρχαιότερη μαρτυρία για την εγγύη ήταν η ανακοίνωση του Κλεισθένη ότι

αρραβωνιάζει την κόρη του Αγαρίστη με τον αθηναίο Μνησικλή σύμφωνα με

τα έθιμα των Αθηναίων Ο αρραβώνας επικυρώνεται με την συναίνεση του

μνηστήρα Εδώ το εγγυώ-ούμαι σημαίνει αρραβωνιάζω-ομαι Ήταν

αρραβώνας ενώπιον του πλήθους με τη μορφή επίσημης συμφωνίας ανάμεσα

στον πατέρα και στον μνηστήρα

20) Η έκδοση οι διαδικασίες τελετουργίες και τα έθιμα που τη

συνοδεύουν ο μήνας γάμου η αποδοχή της νύφης από τη φρατρία (=η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια

του γαμπρού ) η σημασία της

Η έκδοση ήταν η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα ή κηδεμόνα

στον σύζυγό της που συνοδεύονταν από τη μεταφορά της προίκας-αν δεν είχε

δοθεί κατά την εγγύη-και των προικιών στο νέο σπιτικό

Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των γαμήλιων διαδικασιών

ιεροτελεστιών και εθίμων που διαρκούσαν 3 μέρες

Ο γάμος διεξαγόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλιώνα-ήταν ο

μήνας κατά τον οποίο γιορτάζονταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας

επανάληψη του οποίου ήταν κάθε φορά ο ανθρώπινος γάμος

Από νομική άποψη η σημαντικότερη πράξη σε σχέση με την έκδοση ήταν η

παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού δηλαδή στην ευρύτερη

συγγενική ανδρική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένειά του Η παρουσίαση

αυτή εντάσσονταν στη γιορτή των Απατουρίων το φθινόπωρο Ήταν η

μοναδική γιορτή που σχετίζονταν με τη φρατρία και είχε στόχο την εγγραφή

νέων μελών(δεν ξέρουμε αν γινόταν πριν ή μετά το γάμο) Την αποδοχή της

νύφης ακολουθούσε θυσία που πρόσφερε ο γαμπρός τη Γαμηλία Με τη

θυσία αυτή αναγνωρίζονταν η νύφη ως κόρη Αθηναίου πολίτη Η αποδοχή

της από την φρατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν τα

αρσενικά παιδιά του ζεύγους Αθηναίοι πολίτες(νόμος του Περικλή 451450

ήθελε και τους 2 γονείς αθηναίους πολίτες)

21) Η θυσία με την οποία άρχιζε ο γάμος ως ιεροτελεστία το

προγαμιαίο λουτρό της νύφης και του γαμπρού η μεταφορά του νερού

η Εννεάκρουνος οι δύο σημασίες της λέξης λουτροφόρος (το αγγείο η

κοπέλα που το μετέφερε) η φιάλη το γαμήλιο γεύμα

Η ιεροτελεστία του γάμου άρχιζε με χωριστές θυσίες από τη νύφη και τον

γαμπρό-που ονομάζονταν προτέλεια ή προγάμια Οι κοπέλες σrsquo αυτήν

αφιέρωναν βόστρυχο από τα μαλλιά τους-διότι στο εξής θα έπαυαν να είναι

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

Στον Πλάτωνα και Αριστοτέλη τα επίπεδα είναι ψηλότερα οι γυναίκες

ανάμεσα στα 16-20 (Πλάτωνας) ή γύρω στα 18(Αριστοτέλης) Οι άνδρες

ανάμεσα στα 30-35(Πλάτωνας) και στα 37(Αριστοτέλης)ή και λίγο νωρίτερα

7)Σε τι οφείλονται οι διαφορετικές απόψεις των αρχαίων φιλοσόφων [σελ

282-284]

Η διαφορά αυτή οφείλεται σε προσπάθειες των φιλοσόφων να lsquoδιορθώσουν laquo

τις παλιότερες συνήθειες Αφενός να μειώσουν τη διαφορά μεταξύ των 2

συζύγων αφετέρου να δοθεί μεγαλύτερη προθεσμία στη σωματική ανάπτυξη

των γυναικών πριν την τεκνοποίηση που πολλές φορές απέβαινε μοιραία για

την έφηβη μητέρα

Δραστηριότητα 1 (σελ 283)

8)Ποιες ήταν οι επίκληροι οι πατρωιώκοι και οι πατρούχοι η ηλικία

γάμου των ορφανών κοριτσιών κληρονόμων του πατέρα και ο τρόπος με

τον οποίο κληρονομούσαν (έμμεσα) τον κλήρο του πατέρα στην Αθήνα

στη Σπάρτη στην Κρήτη

Μια ιδιαίτερη κατηγορία κοριτσιών που παντρεύονταν σε μικρότερη ηλικία

από τις άλλες κοπέλες ήταν οι επίκληροι(έτσι ονομάζονταν στην Αθήνα οι

κόρες που κληρονομούσαν τον κλήρο ndashκομμάτι γης κτήμα αγρόκτημα- του

πατέρα τους όταν αυτές δεν είχαν αδελφούς ή ανεψιούς(γιους των αδελφών

τους) Βέβαια την κληρονομιά τότε θα μπορούσε να διεκδικήσει ο

πλησιέστερος συγγενής από την πλευρά του πατέρα-ο αγχιστεύς ndash που θα

δεχόταν να την παντρευτεί οι επίκληροι εύπορων οικογενειών μπορούσαν

να παραμείνουν ανύπαντρες ως τα 13 στα 14 χρόνια τους όμως

υποχρεώνονταν από την αθηναϊκή πολιτεία να παντρευτούν

Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε στην Κρήτη με τις πατρωιώκους σύμφωνα με τον

κώδικα της Γόρτυνας έπρεπε να παντρευτούν στα 12 αν ήταν μεγαλύτερη

στην ηλικία που βρίσκονταν

Στη Σπάρτη η αντίστοιχη κληρονόμος ονομάζονταν πατρούχος Αυτή σε

αντίθεση με την αθηναία κληρονομούσε απευθείας τα κτήματα του πατέρα

όπως και η πατρωιώκος

9) Αιτιολογείστε τη θεσμικά κατοχυρωμένη ηλικία γάμου στις περιπτώσεις

αυτές [σελ 285]

ο λόγος που δεν μπορούσε η επίκληρος να κληρονομήσει τον κλήρο του

πατέρα σχετίζεται με την ιδιότητα του κυρίου προνόμιο που αποκτούσαν

μόνο οι άνδρες κατά την ενηλικίωσή τους Η Αθηναία σε καμιά περίοδο της

ζωής της δεν θεωρούνταν ενήλικη και κυρία του εαυτού της Από την

κυριότητα του πατέρα περνούσε σε αυτή του συζύγου στα γεράματα στην

κυριότητα των ενήλικων αγοριών της

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 1 [ σελ 287 ]

10)(σελ 288-290) Ο τρόπος και ο στόχος του αρχαϊκού γάμου στον οποίο

η νύφη δίδεται ως έπαθλο στον γαμπρό

Ήταν ένας πανάρχαιος τρόπος επιλογής του γαμπρού να δοθεί η νύφη ως

έπαθλο στο νικητή αγώνα ή άθλου Ο πατέρας της νύφης προκήρυσσε τον

αγώνα-άθλο ndashκι έθετε τους όρους με τους οποίους οι συγκεντρωμένοι

μνηστήρες όφειλαν να διαγωνιστούν Ο τρόπος αυτός στόχευε στην

εξωγαμία δηλαδή στο γάμο ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν ανήκαν στην

ίδια κοινωνική ομάδα

11) η ονομασία του αντίστοιχου ινδικού έθιμου (τρία παραδείγματα δύο

ελληνικά και ένα ινδικό)

Ο αγώνας με έπαθλο τη νύφη μαρτυρείται όχι μόνο σε επικές και μυθολογικές

διηγήσεις όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και των Ινδών Επιβιώνει μάλιστα το

έθιμο αυτό σε Ελλάδα και Ινδία ως την αρχαϊκή και κλασική εποχή

αντίστοιχα Σύναξη μνηστήρων από την οποία επιλεγόταν ο γαμπρός γινόταν

και στις αρχοντικές οικογένειες των Ινδών και ονομαζόταν οβαγιαμβάρα Πχ

Η ηρωίδα Ντραουπαντί του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα δόθηκε ως

έπαθλο στο σύζυγό της Άρτζουνα ο οποίος νίκησε σε αγώνα που θυμίζει το

τέντωμα του τόξου στο παλάτι του Οδυσσέα

Στην Ελλάδα ο Ηρόδοτος αναφέρει τον πολύπλευρο αγώνα με τον οποίο ο

πατέρας του Κλεισθένη Μεγακλής κέρδισε ως έπαθλο τη γυναίκα

του(ιστορικό γεγονός του 575 πΧ) Επίσης ο όμηρος λέει για την Πηνελόπη

και τους μνηστήρες Τέλος ο βασιλιάς της Πύλου Νηλέας ζητάει ως άθλο από

τους υποψηφίους την αρπαγή των αγελάδων του Ιφικλή από τη Φυλάκη

Φθιώτιδας Το καταφέρνει ο μάντης Μελάμπους αλλά τη νύφη τη δίνει στον

αδελφό του

12)πότε γίνεται επιλογή γαμπρού από την ίδια τη νύφη χωρίς τη μεσολάβηση

αγώνα

Υπάρχουν και περιπτώσεις ασυνήθιστες που επιλέγει η νύφη τον γαμπρό

Εμφανίζονται σε αριστοκρατικούς κύκλους στην Ελλάδα αλλά και σε

ινδοευρωπαϊκούς λαούς όπως Ινδούς και Κέλτες Ο Ηρόδοτος αναφέρεται

στον Καλλία πάμπλουτο αθηναίο αριστοκράτη που έζησε στα τέλη του 6ου

αι που έδωσε στις κόρες του πολύ μεγάλη προίκα και τις άφησε να επιλέξουν

το σύντροφό τους

Δραστηριότητα 4 [σελ 290]

Στις πιο πάνω περιπτώσεις σε ποια κοινωνική τάξη ανήκει η νύφη Ανήκει πάντα

στην άρχουσα τάξη-κόρη (ή γυναίκα) βασιλιά τυράννου ή αριστοκράτη

Σε τι διαφέρει η κρίση του Μεγακλή από αυτή του Μελάμποδος και του

Οδυσσέα Ο Μεγακλής κρίθηκε επανειλημμένα για ένα ολόκληρο χρόνο όχι μόνο για

τη ρώμη του αλλά και για την ιδιοσυγκρασία τη μόρφωση τον χαρακτήρα και τους

καλούς του τρόπους

13)Τι ήταν η προίκα

Η προίκα ήταν συνήθως χρηματικό ποσό ή ένα ακίνητο(σπίτι ή χωράφι) του

οποίου η τιμή υπολογιζόταν σε μετρητά(η προίκα μοναδική περιουσία της

νύφης ήταν ανάλογη με την οικονομική κατάσταση του γαμπρού) Το

ακίνητο προέρχονταν από την περιουσία του πατέρα αλλά όχι από τον

πατρικό κλήρο δηλαδή την έγγειο περιουσία που μεταβιβάζονταν μόνο από

πατέρα σε γιό(όταν δεν υπήρχε γιος στον πλησιέστερο άρρενα

συγγενή(αγχιστέα0 του μακαρίτη-συνήθως αδελφό ή ανεψιό-που παντρευόταν

την επίκληρο

14)ποιος τη διαχειριζόταν και την καρπωνόταν σε ποιον κατέληγε όταν

χώριζε το ανδρόγυνο ή πέθαινε η σύζυγος

Τα μετρητά ήταν η συνεισφορά της συζύγου στο καινούριο της σπίτι Στη

χειρότερη περίπτωση εξασφάλιζαν τη συντήρησή της και των παιδιών της

Η προίκα παρέμενε στα χέρια του συζύγου αλλά δεν περιέρχονταν στην

πλήρη κυριότητά του Αν χώριζε τη γυναίκα του ή αυτή πέθαινε χωρίς να

κάνει παιδιά η προίκα επιστρέφονταν στον πατέρα ή τον κηδεμόνα της

Για να εξασφαλίσει την επιστροφή της προίκας ο πατέρας ή κηδεμόνας

ζητούσε εγγύηση με τη μορφή ακίνητης περιουσίας Αν ο σύζυγος δεν

επέστρεφε την πρόίκα έχανε το κομμάτι της ακίνητης ιδιοκτησίας του που είχε

ορίσει ως εγγύηση ndashκάτι παρόμοιο που συμβαίνει με τα χρέη

Το υποθηκευμένο κτήμα ή ακίνητο δηλώνονταν με λίθο στον οποίο

χαραζόταν η τιμή του Αν υπήρχαν αρσενικά παιδιά κληρονομούσαν την

προίκα της μητέρας με την προϋπόθεση ότι θα την συντηρούσαν όταν

ενηλικιώνονταν ndashή θα τη συντηρούσε ο κηδεμόνας τους όταν ήταν ακόμη

παιδιά

15) η προικοδότηση των χηρών και των φτωχών επικλήρων

Οι χήρες που ξαναπαντρεύονταν έπαιρνα προίκα ακριβώς όπως και οι

ανύπαντρες Μια καλή προίκα ήταν 3000-6000 δραχ=60 μνες=1 τάλαντο Τις

φτωχές επικλήρους προικοδοτούσαν συλλογικά οι πλουσιότεροι άρρενες

συγγενείς τους

16) Η εκ των προτέρων κληρονομιά ως προίκα

Στη Σπάρτη δεν υπήρχε το έθιμο της προίκας Εξάλλου οι ορφανές πατρούχοι

κληρονομούσαν απrsquo ευθείας τον κλήρο-κτήματα-του πατέρα Αν είχαν

αδελφούς κληρονομούσαν μέρος από την περιουσία του πατέρα-το μισό από

αυτό του γιου-το οποίο μάλλον έπαιρναν εκ των προτέρων όταν

παντρεύονταν όπως και στη Γόρτυνα Γιrsquo αυτό τα 25 των

17) η αρχή της ενδογαμίας και ο βαθμός συγγένειας στο γάμο μεταξύ

συγγενών στην Αθήνα και στη Σπάρτη [σελ 292-293]

Η συγγένεια γαμπρού και νύφης ενθαρρύνεται από την αρχή της ενδογαμίας

δηλ του γάμου ανάμεσα σε μέλη της ίδιας κοινωνικής ομάδας που απαρτίζει

την ευρύτερη οικογένεια

Στην περίπτωση της επικλήρου ήταν υποχρεωτική-έπρεπε να παντρευτεί τον

πλησιέστερο συγγενή του πατέρα ώστε η γη ndashπατρικός κλήρος-να παραμείνει

στην οικογένεια του πατέρα Συνέβαινε όμως και σε άλλες περιπτώσεις να

παντρεύονται ξαδέλφια θείος και ανιψιά ετεροθαλή αδέλφια(από τον ίδιο

πατέρα) ή και συγγενείς εξ αγχιστείας

Στη Σπάρτη ακόμη και ετεροθαλή αδέλφια από την ίδια μητέρα-ομομήτριοι-

μπορούσαν να παντρευτούν

18) Οι διαδικασίες για τη σύναψη και ολοκλήρωση γάμου στην

Αθήνα

Η σύναψη του γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική δεν

παρενέβαινε η πολιτεία δεν καταγραφόταν σε κάποια επίσημη ληξιαρχική

πράξη

Δύο ήταν οι διαδικασίες του γάμου(η χρονική απόσταση μεταξύ τους μπορεί

να ήταν μικρή ή μεγάλη) η εγγύη ή εγγύηση(τοποθέτηση στο χέρι ενός

ενέχυρου) που ήταν ένα είδος αρραβώνα επίσημης υπόσχεσης γάμου που

έδινε νομιμότητα στην κατοπινή συμβίωση του ζεύγους Επίσης η έκδοση η

παράδοση της νύφης με την προίκα στο σύζυγό της-με σημαντικότερη-από

κοινωνική και προσωπική άποψη- εκδήλωση την μεταφορά της νύφης από τον

γαμπρό στο νέο της σπιτικό Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση

του ζεύγους στο σπίτι του γαμπρού το λεγόμενο συνοικείν

19) Η εγγύη και η επιδικασία η αρχαιότερη μαρτυρία

Η εγγύη ήταν είπαμε μια επίσημη υπόσχεση γάμου μια συμφωνία ενώπιον

μαρτύρων σαν αρραβώνας κατά την οποία ορίζονταν το μέγεθος και η

σύσταση της προίκας Γινόταν ανάμεσα στον πατέρα ή κηδεμόνα της νύφης

και στον γαμπρό

Ήταν και κάτι περισσότερο από αρραβώνας γιατί σε κάποιες περιπτώσεις

περνούσε η κοπέλα με την προίκα στον γαμπρό ο οποίος όμως αναλάμβανε να

την συντηρεί Η παρουσία της κοπέλας κατά την εγγύη δεν ήταν απαραίτητη

Στην περίπτωση της επικλήρου αντί για εγγύη εκδιδόταν κάποια δικαστική

απόφαση η επιδικασία Με την απόφαση αυτή γινόταν αποδεκτή η αξίωση

του πλησιέστερου συγγενή από την πλευρά του πατέρα να είναι ο νόμιμος

σύζυγός της

Η αρχαιότερη μαρτυρία για την εγγύη ήταν η ανακοίνωση του Κλεισθένη ότι

αρραβωνιάζει την κόρη του Αγαρίστη με τον αθηναίο Μνησικλή σύμφωνα με

τα έθιμα των Αθηναίων Ο αρραβώνας επικυρώνεται με την συναίνεση του

μνηστήρα Εδώ το εγγυώ-ούμαι σημαίνει αρραβωνιάζω-ομαι Ήταν

αρραβώνας ενώπιον του πλήθους με τη μορφή επίσημης συμφωνίας ανάμεσα

στον πατέρα και στον μνηστήρα

20) Η έκδοση οι διαδικασίες τελετουργίες και τα έθιμα που τη

συνοδεύουν ο μήνας γάμου η αποδοχή της νύφης από τη φρατρία (=η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια

του γαμπρού ) η σημασία της

Η έκδοση ήταν η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα ή κηδεμόνα

στον σύζυγό της που συνοδεύονταν από τη μεταφορά της προίκας-αν δεν είχε

δοθεί κατά την εγγύη-και των προικιών στο νέο σπιτικό

Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των γαμήλιων διαδικασιών

ιεροτελεστιών και εθίμων που διαρκούσαν 3 μέρες

Ο γάμος διεξαγόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλιώνα-ήταν ο

μήνας κατά τον οποίο γιορτάζονταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας

επανάληψη του οποίου ήταν κάθε φορά ο ανθρώπινος γάμος

Από νομική άποψη η σημαντικότερη πράξη σε σχέση με την έκδοση ήταν η

παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού δηλαδή στην ευρύτερη

συγγενική ανδρική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένειά του Η παρουσίαση

αυτή εντάσσονταν στη γιορτή των Απατουρίων το φθινόπωρο Ήταν η

μοναδική γιορτή που σχετίζονταν με τη φρατρία και είχε στόχο την εγγραφή

νέων μελών(δεν ξέρουμε αν γινόταν πριν ή μετά το γάμο) Την αποδοχή της

νύφης ακολουθούσε θυσία που πρόσφερε ο γαμπρός τη Γαμηλία Με τη

θυσία αυτή αναγνωρίζονταν η νύφη ως κόρη Αθηναίου πολίτη Η αποδοχή

της από την φρατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν τα

αρσενικά παιδιά του ζεύγους Αθηναίοι πολίτες(νόμος του Περικλή 451450

ήθελε και τους 2 γονείς αθηναίους πολίτες)

21) Η θυσία με την οποία άρχιζε ο γάμος ως ιεροτελεστία το

προγαμιαίο λουτρό της νύφης και του γαμπρού η μεταφορά του νερού

η Εννεάκρουνος οι δύο σημασίες της λέξης λουτροφόρος (το αγγείο η

κοπέλα που το μετέφερε) η φιάλη το γαμήλιο γεύμα

Η ιεροτελεστία του γάμου άρχιζε με χωριστές θυσίες από τη νύφη και τον

γαμπρό-που ονομάζονταν προτέλεια ή προγάμια Οι κοπέλες σrsquo αυτήν

αφιέρωναν βόστρυχο από τα μαλλιά τους-διότι στο εξής θα έπαυαν να είναι

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

ο λόγος που δεν μπορούσε η επίκληρος να κληρονομήσει τον κλήρο του

πατέρα σχετίζεται με την ιδιότητα του κυρίου προνόμιο που αποκτούσαν

μόνο οι άνδρες κατά την ενηλικίωσή τους Η Αθηναία σε καμιά περίοδο της

ζωής της δεν θεωρούνταν ενήλικη και κυρία του εαυτού της Από την

κυριότητα του πατέρα περνούσε σε αυτή του συζύγου στα γεράματα στην

κυριότητα των ενήλικων αγοριών της

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 1 [ σελ 287 ]

10)(σελ 288-290) Ο τρόπος και ο στόχος του αρχαϊκού γάμου στον οποίο

η νύφη δίδεται ως έπαθλο στον γαμπρό

Ήταν ένας πανάρχαιος τρόπος επιλογής του γαμπρού να δοθεί η νύφη ως

έπαθλο στο νικητή αγώνα ή άθλου Ο πατέρας της νύφης προκήρυσσε τον

αγώνα-άθλο ndashκι έθετε τους όρους με τους οποίους οι συγκεντρωμένοι

μνηστήρες όφειλαν να διαγωνιστούν Ο τρόπος αυτός στόχευε στην

εξωγαμία δηλαδή στο γάμο ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν ανήκαν στην

ίδια κοινωνική ομάδα

11) η ονομασία του αντίστοιχου ινδικού έθιμου (τρία παραδείγματα δύο

ελληνικά και ένα ινδικό)

Ο αγώνας με έπαθλο τη νύφη μαρτυρείται όχι μόνο σε επικές και μυθολογικές

διηγήσεις όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και των Ινδών Επιβιώνει μάλιστα το

έθιμο αυτό σε Ελλάδα και Ινδία ως την αρχαϊκή και κλασική εποχή

αντίστοιχα Σύναξη μνηστήρων από την οποία επιλεγόταν ο γαμπρός γινόταν

και στις αρχοντικές οικογένειες των Ινδών και ονομαζόταν οβαγιαμβάρα Πχ

Η ηρωίδα Ντραουπαντί του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα δόθηκε ως

έπαθλο στο σύζυγό της Άρτζουνα ο οποίος νίκησε σε αγώνα που θυμίζει το

τέντωμα του τόξου στο παλάτι του Οδυσσέα

Στην Ελλάδα ο Ηρόδοτος αναφέρει τον πολύπλευρο αγώνα με τον οποίο ο

πατέρας του Κλεισθένη Μεγακλής κέρδισε ως έπαθλο τη γυναίκα

του(ιστορικό γεγονός του 575 πΧ) Επίσης ο όμηρος λέει για την Πηνελόπη

και τους μνηστήρες Τέλος ο βασιλιάς της Πύλου Νηλέας ζητάει ως άθλο από

τους υποψηφίους την αρπαγή των αγελάδων του Ιφικλή από τη Φυλάκη

Φθιώτιδας Το καταφέρνει ο μάντης Μελάμπους αλλά τη νύφη τη δίνει στον

αδελφό του

12)πότε γίνεται επιλογή γαμπρού από την ίδια τη νύφη χωρίς τη μεσολάβηση

αγώνα

Υπάρχουν και περιπτώσεις ασυνήθιστες που επιλέγει η νύφη τον γαμπρό

Εμφανίζονται σε αριστοκρατικούς κύκλους στην Ελλάδα αλλά και σε

ινδοευρωπαϊκούς λαούς όπως Ινδούς και Κέλτες Ο Ηρόδοτος αναφέρεται

στον Καλλία πάμπλουτο αθηναίο αριστοκράτη που έζησε στα τέλη του 6ου

αι που έδωσε στις κόρες του πολύ μεγάλη προίκα και τις άφησε να επιλέξουν

το σύντροφό τους

Δραστηριότητα 4 [σελ 290]

Στις πιο πάνω περιπτώσεις σε ποια κοινωνική τάξη ανήκει η νύφη Ανήκει πάντα

στην άρχουσα τάξη-κόρη (ή γυναίκα) βασιλιά τυράννου ή αριστοκράτη

Σε τι διαφέρει η κρίση του Μεγακλή από αυτή του Μελάμποδος και του

Οδυσσέα Ο Μεγακλής κρίθηκε επανειλημμένα για ένα ολόκληρο χρόνο όχι μόνο για

τη ρώμη του αλλά και για την ιδιοσυγκρασία τη μόρφωση τον χαρακτήρα και τους

καλούς του τρόπους

13)Τι ήταν η προίκα

Η προίκα ήταν συνήθως χρηματικό ποσό ή ένα ακίνητο(σπίτι ή χωράφι) του

οποίου η τιμή υπολογιζόταν σε μετρητά(η προίκα μοναδική περιουσία της

νύφης ήταν ανάλογη με την οικονομική κατάσταση του γαμπρού) Το

ακίνητο προέρχονταν από την περιουσία του πατέρα αλλά όχι από τον

πατρικό κλήρο δηλαδή την έγγειο περιουσία που μεταβιβάζονταν μόνο από

πατέρα σε γιό(όταν δεν υπήρχε γιος στον πλησιέστερο άρρενα

συγγενή(αγχιστέα0 του μακαρίτη-συνήθως αδελφό ή ανεψιό-που παντρευόταν

την επίκληρο

14)ποιος τη διαχειριζόταν και την καρπωνόταν σε ποιον κατέληγε όταν

χώριζε το ανδρόγυνο ή πέθαινε η σύζυγος

Τα μετρητά ήταν η συνεισφορά της συζύγου στο καινούριο της σπίτι Στη

χειρότερη περίπτωση εξασφάλιζαν τη συντήρησή της και των παιδιών της

Η προίκα παρέμενε στα χέρια του συζύγου αλλά δεν περιέρχονταν στην

πλήρη κυριότητά του Αν χώριζε τη γυναίκα του ή αυτή πέθαινε χωρίς να

κάνει παιδιά η προίκα επιστρέφονταν στον πατέρα ή τον κηδεμόνα της

Για να εξασφαλίσει την επιστροφή της προίκας ο πατέρας ή κηδεμόνας

ζητούσε εγγύηση με τη μορφή ακίνητης περιουσίας Αν ο σύζυγος δεν

επέστρεφε την πρόίκα έχανε το κομμάτι της ακίνητης ιδιοκτησίας του που είχε

ορίσει ως εγγύηση ndashκάτι παρόμοιο που συμβαίνει με τα χρέη

Το υποθηκευμένο κτήμα ή ακίνητο δηλώνονταν με λίθο στον οποίο

χαραζόταν η τιμή του Αν υπήρχαν αρσενικά παιδιά κληρονομούσαν την

προίκα της μητέρας με την προϋπόθεση ότι θα την συντηρούσαν όταν

ενηλικιώνονταν ndashή θα τη συντηρούσε ο κηδεμόνας τους όταν ήταν ακόμη

παιδιά

15) η προικοδότηση των χηρών και των φτωχών επικλήρων

Οι χήρες που ξαναπαντρεύονταν έπαιρνα προίκα ακριβώς όπως και οι

ανύπαντρες Μια καλή προίκα ήταν 3000-6000 δραχ=60 μνες=1 τάλαντο Τις

φτωχές επικλήρους προικοδοτούσαν συλλογικά οι πλουσιότεροι άρρενες

συγγενείς τους

16) Η εκ των προτέρων κληρονομιά ως προίκα

Στη Σπάρτη δεν υπήρχε το έθιμο της προίκας Εξάλλου οι ορφανές πατρούχοι

κληρονομούσαν απrsquo ευθείας τον κλήρο-κτήματα-του πατέρα Αν είχαν

αδελφούς κληρονομούσαν μέρος από την περιουσία του πατέρα-το μισό από

αυτό του γιου-το οποίο μάλλον έπαιρναν εκ των προτέρων όταν

παντρεύονταν όπως και στη Γόρτυνα Γιrsquo αυτό τα 25 των

17) η αρχή της ενδογαμίας και ο βαθμός συγγένειας στο γάμο μεταξύ

συγγενών στην Αθήνα και στη Σπάρτη [σελ 292-293]

Η συγγένεια γαμπρού και νύφης ενθαρρύνεται από την αρχή της ενδογαμίας

δηλ του γάμου ανάμεσα σε μέλη της ίδιας κοινωνικής ομάδας που απαρτίζει

την ευρύτερη οικογένεια

Στην περίπτωση της επικλήρου ήταν υποχρεωτική-έπρεπε να παντρευτεί τον

πλησιέστερο συγγενή του πατέρα ώστε η γη ndashπατρικός κλήρος-να παραμείνει

στην οικογένεια του πατέρα Συνέβαινε όμως και σε άλλες περιπτώσεις να

παντρεύονται ξαδέλφια θείος και ανιψιά ετεροθαλή αδέλφια(από τον ίδιο

πατέρα) ή και συγγενείς εξ αγχιστείας

Στη Σπάρτη ακόμη και ετεροθαλή αδέλφια από την ίδια μητέρα-ομομήτριοι-

μπορούσαν να παντρευτούν

18) Οι διαδικασίες για τη σύναψη και ολοκλήρωση γάμου στην

Αθήνα

Η σύναψη του γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική δεν

παρενέβαινε η πολιτεία δεν καταγραφόταν σε κάποια επίσημη ληξιαρχική

πράξη

Δύο ήταν οι διαδικασίες του γάμου(η χρονική απόσταση μεταξύ τους μπορεί

να ήταν μικρή ή μεγάλη) η εγγύη ή εγγύηση(τοποθέτηση στο χέρι ενός

ενέχυρου) που ήταν ένα είδος αρραβώνα επίσημης υπόσχεσης γάμου που

έδινε νομιμότητα στην κατοπινή συμβίωση του ζεύγους Επίσης η έκδοση η

παράδοση της νύφης με την προίκα στο σύζυγό της-με σημαντικότερη-από

κοινωνική και προσωπική άποψη- εκδήλωση την μεταφορά της νύφης από τον

γαμπρό στο νέο της σπιτικό Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση

του ζεύγους στο σπίτι του γαμπρού το λεγόμενο συνοικείν

19) Η εγγύη και η επιδικασία η αρχαιότερη μαρτυρία

Η εγγύη ήταν είπαμε μια επίσημη υπόσχεση γάμου μια συμφωνία ενώπιον

μαρτύρων σαν αρραβώνας κατά την οποία ορίζονταν το μέγεθος και η

σύσταση της προίκας Γινόταν ανάμεσα στον πατέρα ή κηδεμόνα της νύφης

και στον γαμπρό

Ήταν και κάτι περισσότερο από αρραβώνας γιατί σε κάποιες περιπτώσεις

περνούσε η κοπέλα με την προίκα στον γαμπρό ο οποίος όμως αναλάμβανε να

την συντηρεί Η παρουσία της κοπέλας κατά την εγγύη δεν ήταν απαραίτητη

Στην περίπτωση της επικλήρου αντί για εγγύη εκδιδόταν κάποια δικαστική

απόφαση η επιδικασία Με την απόφαση αυτή γινόταν αποδεκτή η αξίωση

του πλησιέστερου συγγενή από την πλευρά του πατέρα να είναι ο νόμιμος

σύζυγός της

Η αρχαιότερη μαρτυρία για την εγγύη ήταν η ανακοίνωση του Κλεισθένη ότι

αρραβωνιάζει την κόρη του Αγαρίστη με τον αθηναίο Μνησικλή σύμφωνα με

τα έθιμα των Αθηναίων Ο αρραβώνας επικυρώνεται με την συναίνεση του

μνηστήρα Εδώ το εγγυώ-ούμαι σημαίνει αρραβωνιάζω-ομαι Ήταν

αρραβώνας ενώπιον του πλήθους με τη μορφή επίσημης συμφωνίας ανάμεσα

στον πατέρα και στον μνηστήρα

20) Η έκδοση οι διαδικασίες τελετουργίες και τα έθιμα που τη

συνοδεύουν ο μήνας γάμου η αποδοχή της νύφης από τη φρατρία (=η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια

του γαμπρού ) η σημασία της

Η έκδοση ήταν η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα ή κηδεμόνα

στον σύζυγό της που συνοδεύονταν από τη μεταφορά της προίκας-αν δεν είχε

δοθεί κατά την εγγύη-και των προικιών στο νέο σπιτικό

Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των γαμήλιων διαδικασιών

ιεροτελεστιών και εθίμων που διαρκούσαν 3 μέρες

Ο γάμος διεξαγόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλιώνα-ήταν ο

μήνας κατά τον οποίο γιορτάζονταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας

επανάληψη του οποίου ήταν κάθε φορά ο ανθρώπινος γάμος

Από νομική άποψη η σημαντικότερη πράξη σε σχέση με την έκδοση ήταν η

παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού δηλαδή στην ευρύτερη

συγγενική ανδρική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένειά του Η παρουσίαση

αυτή εντάσσονταν στη γιορτή των Απατουρίων το φθινόπωρο Ήταν η

μοναδική γιορτή που σχετίζονταν με τη φρατρία και είχε στόχο την εγγραφή

νέων μελών(δεν ξέρουμε αν γινόταν πριν ή μετά το γάμο) Την αποδοχή της

νύφης ακολουθούσε θυσία που πρόσφερε ο γαμπρός τη Γαμηλία Με τη

θυσία αυτή αναγνωρίζονταν η νύφη ως κόρη Αθηναίου πολίτη Η αποδοχή

της από την φρατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν τα

αρσενικά παιδιά του ζεύγους Αθηναίοι πολίτες(νόμος του Περικλή 451450

ήθελε και τους 2 γονείς αθηναίους πολίτες)

21) Η θυσία με την οποία άρχιζε ο γάμος ως ιεροτελεστία το

προγαμιαίο λουτρό της νύφης και του γαμπρού η μεταφορά του νερού

η Εννεάκρουνος οι δύο σημασίες της λέξης λουτροφόρος (το αγγείο η

κοπέλα που το μετέφερε) η φιάλη το γαμήλιο γεύμα

Η ιεροτελεστία του γάμου άρχιζε με χωριστές θυσίες από τη νύφη και τον

γαμπρό-που ονομάζονταν προτέλεια ή προγάμια Οι κοπέλες σrsquo αυτήν

αφιέρωναν βόστρυχο από τα μαλλιά τους-διότι στο εξής θα έπαυαν να είναι

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

12)πότε γίνεται επιλογή γαμπρού από την ίδια τη νύφη χωρίς τη μεσολάβηση

αγώνα

Υπάρχουν και περιπτώσεις ασυνήθιστες που επιλέγει η νύφη τον γαμπρό

Εμφανίζονται σε αριστοκρατικούς κύκλους στην Ελλάδα αλλά και σε

ινδοευρωπαϊκούς λαούς όπως Ινδούς και Κέλτες Ο Ηρόδοτος αναφέρεται

στον Καλλία πάμπλουτο αθηναίο αριστοκράτη που έζησε στα τέλη του 6ου

αι που έδωσε στις κόρες του πολύ μεγάλη προίκα και τις άφησε να επιλέξουν

το σύντροφό τους

Δραστηριότητα 4 [σελ 290]

Στις πιο πάνω περιπτώσεις σε ποια κοινωνική τάξη ανήκει η νύφη Ανήκει πάντα

στην άρχουσα τάξη-κόρη (ή γυναίκα) βασιλιά τυράννου ή αριστοκράτη

Σε τι διαφέρει η κρίση του Μεγακλή από αυτή του Μελάμποδος και του

Οδυσσέα Ο Μεγακλής κρίθηκε επανειλημμένα για ένα ολόκληρο χρόνο όχι μόνο για

τη ρώμη του αλλά και για την ιδιοσυγκρασία τη μόρφωση τον χαρακτήρα και τους

καλούς του τρόπους

13)Τι ήταν η προίκα

Η προίκα ήταν συνήθως χρηματικό ποσό ή ένα ακίνητο(σπίτι ή χωράφι) του

οποίου η τιμή υπολογιζόταν σε μετρητά(η προίκα μοναδική περιουσία της

νύφης ήταν ανάλογη με την οικονομική κατάσταση του γαμπρού) Το

ακίνητο προέρχονταν από την περιουσία του πατέρα αλλά όχι από τον

πατρικό κλήρο δηλαδή την έγγειο περιουσία που μεταβιβάζονταν μόνο από

πατέρα σε γιό(όταν δεν υπήρχε γιος στον πλησιέστερο άρρενα

συγγενή(αγχιστέα0 του μακαρίτη-συνήθως αδελφό ή ανεψιό-που παντρευόταν

την επίκληρο

14)ποιος τη διαχειριζόταν και την καρπωνόταν σε ποιον κατέληγε όταν

χώριζε το ανδρόγυνο ή πέθαινε η σύζυγος

Τα μετρητά ήταν η συνεισφορά της συζύγου στο καινούριο της σπίτι Στη

χειρότερη περίπτωση εξασφάλιζαν τη συντήρησή της και των παιδιών της

Η προίκα παρέμενε στα χέρια του συζύγου αλλά δεν περιέρχονταν στην

πλήρη κυριότητά του Αν χώριζε τη γυναίκα του ή αυτή πέθαινε χωρίς να

κάνει παιδιά η προίκα επιστρέφονταν στον πατέρα ή τον κηδεμόνα της

Για να εξασφαλίσει την επιστροφή της προίκας ο πατέρας ή κηδεμόνας

ζητούσε εγγύηση με τη μορφή ακίνητης περιουσίας Αν ο σύζυγος δεν

επέστρεφε την πρόίκα έχανε το κομμάτι της ακίνητης ιδιοκτησίας του που είχε

ορίσει ως εγγύηση ndashκάτι παρόμοιο που συμβαίνει με τα χρέη

Το υποθηκευμένο κτήμα ή ακίνητο δηλώνονταν με λίθο στον οποίο

χαραζόταν η τιμή του Αν υπήρχαν αρσενικά παιδιά κληρονομούσαν την

προίκα της μητέρας με την προϋπόθεση ότι θα την συντηρούσαν όταν

ενηλικιώνονταν ndashή θα τη συντηρούσε ο κηδεμόνας τους όταν ήταν ακόμη

παιδιά

15) η προικοδότηση των χηρών και των φτωχών επικλήρων

Οι χήρες που ξαναπαντρεύονταν έπαιρνα προίκα ακριβώς όπως και οι

ανύπαντρες Μια καλή προίκα ήταν 3000-6000 δραχ=60 μνες=1 τάλαντο Τις

φτωχές επικλήρους προικοδοτούσαν συλλογικά οι πλουσιότεροι άρρενες

συγγενείς τους

16) Η εκ των προτέρων κληρονομιά ως προίκα

Στη Σπάρτη δεν υπήρχε το έθιμο της προίκας Εξάλλου οι ορφανές πατρούχοι

κληρονομούσαν απrsquo ευθείας τον κλήρο-κτήματα-του πατέρα Αν είχαν

αδελφούς κληρονομούσαν μέρος από την περιουσία του πατέρα-το μισό από

αυτό του γιου-το οποίο μάλλον έπαιρναν εκ των προτέρων όταν

παντρεύονταν όπως και στη Γόρτυνα Γιrsquo αυτό τα 25 των

17) η αρχή της ενδογαμίας και ο βαθμός συγγένειας στο γάμο μεταξύ

συγγενών στην Αθήνα και στη Σπάρτη [σελ 292-293]

Η συγγένεια γαμπρού και νύφης ενθαρρύνεται από την αρχή της ενδογαμίας

δηλ του γάμου ανάμεσα σε μέλη της ίδιας κοινωνικής ομάδας που απαρτίζει

την ευρύτερη οικογένεια

Στην περίπτωση της επικλήρου ήταν υποχρεωτική-έπρεπε να παντρευτεί τον

πλησιέστερο συγγενή του πατέρα ώστε η γη ndashπατρικός κλήρος-να παραμείνει

στην οικογένεια του πατέρα Συνέβαινε όμως και σε άλλες περιπτώσεις να

παντρεύονται ξαδέλφια θείος και ανιψιά ετεροθαλή αδέλφια(από τον ίδιο

πατέρα) ή και συγγενείς εξ αγχιστείας

Στη Σπάρτη ακόμη και ετεροθαλή αδέλφια από την ίδια μητέρα-ομομήτριοι-

μπορούσαν να παντρευτούν

18) Οι διαδικασίες για τη σύναψη και ολοκλήρωση γάμου στην

Αθήνα

Η σύναψη του γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική δεν

παρενέβαινε η πολιτεία δεν καταγραφόταν σε κάποια επίσημη ληξιαρχική

πράξη

Δύο ήταν οι διαδικασίες του γάμου(η χρονική απόσταση μεταξύ τους μπορεί

να ήταν μικρή ή μεγάλη) η εγγύη ή εγγύηση(τοποθέτηση στο χέρι ενός

ενέχυρου) που ήταν ένα είδος αρραβώνα επίσημης υπόσχεσης γάμου που

έδινε νομιμότητα στην κατοπινή συμβίωση του ζεύγους Επίσης η έκδοση η

παράδοση της νύφης με την προίκα στο σύζυγό της-με σημαντικότερη-από

κοινωνική και προσωπική άποψη- εκδήλωση την μεταφορά της νύφης από τον

γαμπρό στο νέο της σπιτικό Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση

του ζεύγους στο σπίτι του γαμπρού το λεγόμενο συνοικείν

19) Η εγγύη και η επιδικασία η αρχαιότερη μαρτυρία

Η εγγύη ήταν είπαμε μια επίσημη υπόσχεση γάμου μια συμφωνία ενώπιον

μαρτύρων σαν αρραβώνας κατά την οποία ορίζονταν το μέγεθος και η

σύσταση της προίκας Γινόταν ανάμεσα στον πατέρα ή κηδεμόνα της νύφης

και στον γαμπρό

Ήταν και κάτι περισσότερο από αρραβώνας γιατί σε κάποιες περιπτώσεις

περνούσε η κοπέλα με την προίκα στον γαμπρό ο οποίος όμως αναλάμβανε να

την συντηρεί Η παρουσία της κοπέλας κατά την εγγύη δεν ήταν απαραίτητη

Στην περίπτωση της επικλήρου αντί για εγγύη εκδιδόταν κάποια δικαστική

απόφαση η επιδικασία Με την απόφαση αυτή γινόταν αποδεκτή η αξίωση

του πλησιέστερου συγγενή από την πλευρά του πατέρα να είναι ο νόμιμος

σύζυγός της

Η αρχαιότερη μαρτυρία για την εγγύη ήταν η ανακοίνωση του Κλεισθένη ότι

αρραβωνιάζει την κόρη του Αγαρίστη με τον αθηναίο Μνησικλή σύμφωνα με

τα έθιμα των Αθηναίων Ο αρραβώνας επικυρώνεται με την συναίνεση του

μνηστήρα Εδώ το εγγυώ-ούμαι σημαίνει αρραβωνιάζω-ομαι Ήταν

αρραβώνας ενώπιον του πλήθους με τη μορφή επίσημης συμφωνίας ανάμεσα

στον πατέρα και στον μνηστήρα

20) Η έκδοση οι διαδικασίες τελετουργίες και τα έθιμα που τη

συνοδεύουν ο μήνας γάμου η αποδοχή της νύφης από τη φρατρία (=η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια

του γαμπρού ) η σημασία της

Η έκδοση ήταν η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα ή κηδεμόνα

στον σύζυγό της που συνοδεύονταν από τη μεταφορά της προίκας-αν δεν είχε

δοθεί κατά την εγγύη-και των προικιών στο νέο σπιτικό

Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των γαμήλιων διαδικασιών

ιεροτελεστιών και εθίμων που διαρκούσαν 3 μέρες

Ο γάμος διεξαγόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλιώνα-ήταν ο

μήνας κατά τον οποίο γιορτάζονταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας

επανάληψη του οποίου ήταν κάθε φορά ο ανθρώπινος γάμος

Από νομική άποψη η σημαντικότερη πράξη σε σχέση με την έκδοση ήταν η

παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού δηλαδή στην ευρύτερη

συγγενική ανδρική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένειά του Η παρουσίαση

αυτή εντάσσονταν στη γιορτή των Απατουρίων το φθινόπωρο Ήταν η

μοναδική γιορτή που σχετίζονταν με τη φρατρία και είχε στόχο την εγγραφή

νέων μελών(δεν ξέρουμε αν γινόταν πριν ή μετά το γάμο) Την αποδοχή της

νύφης ακολουθούσε θυσία που πρόσφερε ο γαμπρός τη Γαμηλία Με τη

θυσία αυτή αναγνωρίζονταν η νύφη ως κόρη Αθηναίου πολίτη Η αποδοχή

της από την φρατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν τα

αρσενικά παιδιά του ζεύγους Αθηναίοι πολίτες(νόμος του Περικλή 451450

ήθελε και τους 2 γονείς αθηναίους πολίτες)

21) Η θυσία με την οποία άρχιζε ο γάμος ως ιεροτελεστία το

προγαμιαίο λουτρό της νύφης και του γαμπρού η μεταφορά του νερού

η Εννεάκρουνος οι δύο σημασίες της λέξης λουτροφόρος (το αγγείο η

κοπέλα που το μετέφερε) η φιάλη το γαμήλιο γεύμα

Η ιεροτελεστία του γάμου άρχιζε με χωριστές θυσίες από τη νύφη και τον

γαμπρό-που ονομάζονταν προτέλεια ή προγάμια Οι κοπέλες σrsquo αυτήν

αφιέρωναν βόστρυχο από τα μαλλιά τους-διότι στο εξής θα έπαυαν να είναι

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

Για να εξασφαλίσει την επιστροφή της προίκας ο πατέρας ή κηδεμόνας

ζητούσε εγγύηση με τη μορφή ακίνητης περιουσίας Αν ο σύζυγος δεν

επέστρεφε την πρόίκα έχανε το κομμάτι της ακίνητης ιδιοκτησίας του που είχε

ορίσει ως εγγύηση ndashκάτι παρόμοιο που συμβαίνει με τα χρέη

Το υποθηκευμένο κτήμα ή ακίνητο δηλώνονταν με λίθο στον οποίο

χαραζόταν η τιμή του Αν υπήρχαν αρσενικά παιδιά κληρονομούσαν την

προίκα της μητέρας με την προϋπόθεση ότι θα την συντηρούσαν όταν

ενηλικιώνονταν ndashή θα τη συντηρούσε ο κηδεμόνας τους όταν ήταν ακόμη

παιδιά

15) η προικοδότηση των χηρών και των φτωχών επικλήρων

Οι χήρες που ξαναπαντρεύονταν έπαιρνα προίκα ακριβώς όπως και οι

ανύπαντρες Μια καλή προίκα ήταν 3000-6000 δραχ=60 μνες=1 τάλαντο Τις

φτωχές επικλήρους προικοδοτούσαν συλλογικά οι πλουσιότεροι άρρενες

συγγενείς τους

16) Η εκ των προτέρων κληρονομιά ως προίκα

Στη Σπάρτη δεν υπήρχε το έθιμο της προίκας Εξάλλου οι ορφανές πατρούχοι

κληρονομούσαν απrsquo ευθείας τον κλήρο-κτήματα-του πατέρα Αν είχαν

αδελφούς κληρονομούσαν μέρος από την περιουσία του πατέρα-το μισό από

αυτό του γιου-το οποίο μάλλον έπαιρναν εκ των προτέρων όταν

παντρεύονταν όπως και στη Γόρτυνα Γιrsquo αυτό τα 25 των

17) η αρχή της ενδογαμίας και ο βαθμός συγγένειας στο γάμο μεταξύ

συγγενών στην Αθήνα και στη Σπάρτη [σελ 292-293]

Η συγγένεια γαμπρού και νύφης ενθαρρύνεται από την αρχή της ενδογαμίας

δηλ του γάμου ανάμεσα σε μέλη της ίδιας κοινωνικής ομάδας που απαρτίζει

την ευρύτερη οικογένεια

Στην περίπτωση της επικλήρου ήταν υποχρεωτική-έπρεπε να παντρευτεί τον

πλησιέστερο συγγενή του πατέρα ώστε η γη ndashπατρικός κλήρος-να παραμείνει

στην οικογένεια του πατέρα Συνέβαινε όμως και σε άλλες περιπτώσεις να

παντρεύονται ξαδέλφια θείος και ανιψιά ετεροθαλή αδέλφια(από τον ίδιο

πατέρα) ή και συγγενείς εξ αγχιστείας

Στη Σπάρτη ακόμη και ετεροθαλή αδέλφια από την ίδια μητέρα-ομομήτριοι-

μπορούσαν να παντρευτούν

18) Οι διαδικασίες για τη σύναψη και ολοκλήρωση γάμου στην

Αθήνα

Η σύναψη του γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική δεν

παρενέβαινε η πολιτεία δεν καταγραφόταν σε κάποια επίσημη ληξιαρχική

πράξη

Δύο ήταν οι διαδικασίες του γάμου(η χρονική απόσταση μεταξύ τους μπορεί

να ήταν μικρή ή μεγάλη) η εγγύη ή εγγύηση(τοποθέτηση στο χέρι ενός

ενέχυρου) που ήταν ένα είδος αρραβώνα επίσημης υπόσχεσης γάμου που

έδινε νομιμότητα στην κατοπινή συμβίωση του ζεύγους Επίσης η έκδοση η

παράδοση της νύφης με την προίκα στο σύζυγό της-με σημαντικότερη-από

κοινωνική και προσωπική άποψη- εκδήλωση την μεταφορά της νύφης από τον

γαμπρό στο νέο της σπιτικό Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση

του ζεύγους στο σπίτι του γαμπρού το λεγόμενο συνοικείν

19) Η εγγύη και η επιδικασία η αρχαιότερη μαρτυρία

Η εγγύη ήταν είπαμε μια επίσημη υπόσχεση γάμου μια συμφωνία ενώπιον

μαρτύρων σαν αρραβώνας κατά την οποία ορίζονταν το μέγεθος και η

σύσταση της προίκας Γινόταν ανάμεσα στον πατέρα ή κηδεμόνα της νύφης

και στον γαμπρό

Ήταν και κάτι περισσότερο από αρραβώνας γιατί σε κάποιες περιπτώσεις

περνούσε η κοπέλα με την προίκα στον γαμπρό ο οποίος όμως αναλάμβανε να

την συντηρεί Η παρουσία της κοπέλας κατά την εγγύη δεν ήταν απαραίτητη

Στην περίπτωση της επικλήρου αντί για εγγύη εκδιδόταν κάποια δικαστική

απόφαση η επιδικασία Με την απόφαση αυτή γινόταν αποδεκτή η αξίωση

του πλησιέστερου συγγενή από την πλευρά του πατέρα να είναι ο νόμιμος

σύζυγός της

Η αρχαιότερη μαρτυρία για την εγγύη ήταν η ανακοίνωση του Κλεισθένη ότι

αρραβωνιάζει την κόρη του Αγαρίστη με τον αθηναίο Μνησικλή σύμφωνα με

τα έθιμα των Αθηναίων Ο αρραβώνας επικυρώνεται με την συναίνεση του

μνηστήρα Εδώ το εγγυώ-ούμαι σημαίνει αρραβωνιάζω-ομαι Ήταν

αρραβώνας ενώπιον του πλήθους με τη μορφή επίσημης συμφωνίας ανάμεσα

στον πατέρα και στον μνηστήρα

20) Η έκδοση οι διαδικασίες τελετουργίες και τα έθιμα που τη

συνοδεύουν ο μήνας γάμου η αποδοχή της νύφης από τη φρατρία (=η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια

του γαμπρού ) η σημασία της

Η έκδοση ήταν η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα ή κηδεμόνα

στον σύζυγό της που συνοδεύονταν από τη μεταφορά της προίκας-αν δεν είχε

δοθεί κατά την εγγύη-και των προικιών στο νέο σπιτικό

Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των γαμήλιων διαδικασιών

ιεροτελεστιών και εθίμων που διαρκούσαν 3 μέρες

Ο γάμος διεξαγόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλιώνα-ήταν ο

μήνας κατά τον οποίο γιορτάζονταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας

επανάληψη του οποίου ήταν κάθε φορά ο ανθρώπινος γάμος

Από νομική άποψη η σημαντικότερη πράξη σε σχέση με την έκδοση ήταν η

παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού δηλαδή στην ευρύτερη

συγγενική ανδρική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένειά του Η παρουσίαση

αυτή εντάσσονταν στη γιορτή των Απατουρίων το φθινόπωρο Ήταν η

μοναδική γιορτή που σχετίζονταν με τη φρατρία και είχε στόχο την εγγραφή

νέων μελών(δεν ξέρουμε αν γινόταν πριν ή μετά το γάμο) Την αποδοχή της

νύφης ακολουθούσε θυσία που πρόσφερε ο γαμπρός τη Γαμηλία Με τη

θυσία αυτή αναγνωρίζονταν η νύφη ως κόρη Αθηναίου πολίτη Η αποδοχή

της από την φρατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν τα

αρσενικά παιδιά του ζεύγους Αθηναίοι πολίτες(νόμος του Περικλή 451450

ήθελε και τους 2 γονείς αθηναίους πολίτες)

21) Η θυσία με την οποία άρχιζε ο γάμος ως ιεροτελεστία το

προγαμιαίο λουτρό της νύφης και του γαμπρού η μεταφορά του νερού

η Εννεάκρουνος οι δύο σημασίες της λέξης λουτροφόρος (το αγγείο η

κοπέλα που το μετέφερε) η φιάλη το γαμήλιο γεύμα

Η ιεροτελεστία του γάμου άρχιζε με χωριστές θυσίες από τη νύφη και τον

γαμπρό-που ονομάζονταν προτέλεια ή προγάμια Οι κοπέλες σrsquo αυτήν

αφιέρωναν βόστρυχο από τα μαλλιά τους-διότι στο εξής θα έπαυαν να είναι

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

18) Οι διαδικασίες για τη σύναψη και ολοκλήρωση γάμου στην

Αθήνα

Η σύναψη του γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική δεν

παρενέβαινε η πολιτεία δεν καταγραφόταν σε κάποια επίσημη ληξιαρχική

πράξη

Δύο ήταν οι διαδικασίες του γάμου(η χρονική απόσταση μεταξύ τους μπορεί

να ήταν μικρή ή μεγάλη) η εγγύη ή εγγύηση(τοποθέτηση στο χέρι ενός

ενέχυρου) που ήταν ένα είδος αρραβώνα επίσημης υπόσχεσης γάμου που

έδινε νομιμότητα στην κατοπινή συμβίωση του ζεύγους Επίσης η έκδοση η

παράδοση της νύφης με την προίκα στο σύζυγό της-με σημαντικότερη-από

κοινωνική και προσωπική άποψη- εκδήλωση την μεταφορά της νύφης από τον

γαμπρό στο νέο της σπιτικό Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση

του ζεύγους στο σπίτι του γαμπρού το λεγόμενο συνοικείν

19) Η εγγύη και η επιδικασία η αρχαιότερη μαρτυρία

Η εγγύη ήταν είπαμε μια επίσημη υπόσχεση γάμου μια συμφωνία ενώπιον

μαρτύρων σαν αρραβώνας κατά την οποία ορίζονταν το μέγεθος και η

σύσταση της προίκας Γινόταν ανάμεσα στον πατέρα ή κηδεμόνα της νύφης

και στον γαμπρό

Ήταν και κάτι περισσότερο από αρραβώνας γιατί σε κάποιες περιπτώσεις

περνούσε η κοπέλα με την προίκα στον γαμπρό ο οποίος όμως αναλάμβανε να

την συντηρεί Η παρουσία της κοπέλας κατά την εγγύη δεν ήταν απαραίτητη

Στην περίπτωση της επικλήρου αντί για εγγύη εκδιδόταν κάποια δικαστική

απόφαση η επιδικασία Με την απόφαση αυτή γινόταν αποδεκτή η αξίωση

του πλησιέστερου συγγενή από την πλευρά του πατέρα να είναι ο νόμιμος

σύζυγός της

Η αρχαιότερη μαρτυρία για την εγγύη ήταν η ανακοίνωση του Κλεισθένη ότι

αρραβωνιάζει την κόρη του Αγαρίστη με τον αθηναίο Μνησικλή σύμφωνα με

τα έθιμα των Αθηναίων Ο αρραβώνας επικυρώνεται με την συναίνεση του

μνηστήρα Εδώ το εγγυώ-ούμαι σημαίνει αρραβωνιάζω-ομαι Ήταν

αρραβώνας ενώπιον του πλήθους με τη μορφή επίσημης συμφωνίας ανάμεσα

στον πατέρα και στον μνηστήρα

20) Η έκδοση οι διαδικασίες τελετουργίες και τα έθιμα που τη

συνοδεύουν ο μήνας γάμου η αποδοχή της νύφης από τη φρατρία (=η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια

του γαμπρού ) η σημασία της

Η έκδοση ήταν η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα ή κηδεμόνα

στον σύζυγό της που συνοδεύονταν από τη μεταφορά της προίκας-αν δεν είχε

δοθεί κατά την εγγύη-και των προικιών στο νέο σπιτικό

Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των γαμήλιων διαδικασιών

ιεροτελεστιών και εθίμων που διαρκούσαν 3 μέρες

Ο γάμος διεξαγόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλιώνα-ήταν ο

μήνας κατά τον οποίο γιορτάζονταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας

επανάληψη του οποίου ήταν κάθε φορά ο ανθρώπινος γάμος

Από νομική άποψη η σημαντικότερη πράξη σε σχέση με την έκδοση ήταν η

παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού δηλαδή στην ευρύτερη

συγγενική ανδρική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένειά του Η παρουσίαση

αυτή εντάσσονταν στη γιορτή των Απατουρίων το φθινόπωρο Ήταν η

μοναδική γιορτή που σχετίζονταν με τη φρατρία και είχε στόχο την εγγραφή

νέων μελών(δεν ξέρουμε αν γινόταν πριν ή μετά το γάμο) Την αποδοχή της

νύφης ακολουθούσε θυσία που πρόσφερε ο γαμπρός τη Γαμηλία Με τη

θυσία αυτή αναγνωρίζονταν η νύφη ως κόρη Αθηναίου πολίτη Η αποδοχή

της από την φρατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν τα

αρσενικά παιδιά του ζεύγους Αθηναίοι πολίτες(νόμος του Περικλή 451450

ήθελε και τους 2 γονείς αθηναίους πολίτες)

21) Η θυσία με την οποία άρχιζε ο γάμος ως ιεροτελεστία το

προγαμιαίο λουτρό της νύφης και του γαμπρού η μεταφορά του νερού

η Εννεάκρουνος οι δύο σημασίες της λέξης λουτροφόρος (το αγγείο η

κοπέλα που το μετέφερε) η φιάλη το γαμήλιο γεύμα

Η ιεροτελεστία του γάμου άρχιζε με χωριστές θυσίες από τη νύφη και τον

γαμπρό-που ονομάζονταν προτέλεια ή προγάμια Οι κοπέλες σrsquo αυτήν

αφιέρωναν βόστρυχο από τα μαλλιά τους-διότι στο εξής θα έπαυαν να είναι

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

20) Η έκδοση οι διαδικασίες τελετουργίες και τα έθιμα που τη

συνοδεύουν ο μήνας γάμου η αποδοχή της νύφης από τη φρατρία (=η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια

του γαμπρού ) η σημασία της

Η έκδοση ήταν η επίσημη παράδοση της νύφης από τον πατέρα ή κηδεμόνα

στον σύζυγό της που συνοδεύονταν από τη μεταφορά της προίκας-αν δεν είχε

δοθεί κατά την εγγύη-και των προικιών στο νέο σπιτικό

Η λέξη έκδοση αναφέρεται στο σύνολο των γαμήλιων διαδικασιών

ιεροτελεστιών και εθίμων που διαρκούσαν 3 μέρες

Ο γάμος διεξαγόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλιώνα-ήταν ο

μήνας κατά τον οποίο γιορτάζονταν ο ιερός γάμος του Δία και της Ήρας

επανάληψη του οποίου ήταν κάθε φορά ο ανθρώπινος γάμος

Από νομική άποψη η σημαντικότερη πράξη σε σχέση με την έκδοση ήταν η

παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του γαμπρού δηλαδή στην ευρύτερη

συγγενική ανδρική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένειά του Η παρουσίαση

αυτή εντάσσονταν στη γιορτή των Απατουρίων το φθινόπωρο Ήταν η

μοναδική γιορτή που σχετίζονταν με τη φρατρία και είχε στόχο την εγγραφή

νέων μελών(δεν ξέρουμε αν γινόταν πριν ή μετά το γάμο) Την αποδοχή της

νύφης ακολουθούσε θυσία που πρόσφερε ο γαμπρός τη Γαμηλία Με τη

θυσία αυτή αναγνωρίζονταν η νύφη ως κόρη Αθηναίου πολίτη Η αποδοχή

της από την φρατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν τα

αρσενικά παιδιά του ζεύγους Αθηναίοι πολίτες(νόμος του Περικλή 451450

ήθελε και τους 2 γονείς αθηναίους πολίτες)

21) Η θυσία με την οποία άρχιζε ο γάμος ως ιεροτελεστία το

προγαμιαίο λουτρό της νύφης και του γαμπρού η μεταφορά του νερού

η Εννεάκρουνος οι δύο σημασίες της λέξης λουτροφόρος (το αγγείο η

κοπέλα που το μετέφερε) η φιάλη το γαμήλιο γεύμα

Η ιεροτελεστία του γάμου άρχιζε με χωριστές θυσίες από τη νύφη και τον

γαμπρό-που ονομάζονταν προτέλεια ή προγάμια Οι κοπέλες σrsquo αυτήν

αφιέρωναν βόστρυχο από τα μαλλιά τους-διότι στο εξής θα έπαυαν να είναι

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

πλέον παρθένες- αλλά και αφιέρωση των παιδικών μουσικών οργάνων και

παιχνιδιών τους

Επίσης έχουμε εξαγνιστικά λουτρά νύφης και γαμπρού επίσης χωριστά

Σκοπός τους ο τελετουργικός εξαγνισμός δεν γνωρίζουμε αν γινόταν πριν ή

μετά τη θυσία προτέλεια ή προγάμια Κατά τη μεταφορά του νερού με

εορταστική πομπή από την εννεάκρουνο κρήνη που βρίσκονταν στις όχθες

του Ιλισού αλλά και κατά τη διάρκεια του λουτρού οι παρευρισκόμενοι

κρατούσαν αναμμένους δαυλούς

Το αγγείο για την μεταφορά νερού λεγόταν λουτροφόρος- όπως επίσης και η

κοπέλα που το μετέφερε- είχε σώμα σε σχήμα αυγού μακρύ λαιμό και 3

λαβές Φιάλη ήταν ένα μικρό ρηχό αγγείο με το οποίο έπαιρναν νερό από τη

λουτροφόρο για να ρίχνουν στον λουόμενο

Την επόμενη μέρα (δεύτερη)ακολουθούσε γαμήλιο γεύμα στο σπίτι της

νύφης-ή του γαμπρού-ή σε κάποιο ιερό που είχε άφθονο χώρο για τους

καλεσμένους Εκεί η νύφη με τις άλλες γυναίκες καθόντουσαν χωριστά από

το τραπέζι των ανδρών Το πρόσωπό της ήταν καλυμμένο με πέπλο και

φορούσε στεφάνι στο κεφάλι Δέχονταν ευχές(την μακάριζαν) και της

πρόσφεραν γλυκά με σουσάμι-ο σπόρος συμβόλιζε τη γονιμότητα

22) Η μεταφορά της νύφης ο παράνυμφος ή πάροχος οι πυξίδες

Όταν έπεφτε το σκοτάδι ο γαμπρός μετέφερε τη νύφη με γαμήλιο αμάξι από

το σπίτι της στο δικό του Η νύφη κάθονταν ανάμεσα στο γαμπρό και τον

καλύτερο φίλο του τον παράνυμφο ή πάροχο Τους συνόδευαν συγγενείς και

φίλοι με πρώτη τη μητέρα της νύφης τραγουδώντας προς τιμή του θεού του

γάμου Υμέναιου και κρατώντας αναμμένους δαυλούς αυτή ήταν η στιγμή με

τη μεγαλύτερη συναισθηματική φόρτιση για τη νύφη που εγκατέλειπε για

πάντα το πατρικό της λουτροφόροι ή πυξίδες(πήλινα ή ξύλινα κουτιά με

σκέπασμα σε σχήμα στρογγυλό ή κυλινδρικό για φύλαξη κοσμημάτων ή

καλλυντικών έχουν τέτοιες σκηνές της μεταφοράς της νύφης

23) Τι είναι και πώς πραγματοποιείται το συνοικείν τα καταχύσματα

ο παις αμφιθαλής η αποκάλυψη του προσώπου της νύφης στον

γαμπρό το επιθαλάμιο οι δύο σημασίες της λέξης επαύλια [σελ 295-

301]

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

Φτάνοντας στο σπίτι του γαμπρού η νύφη οδηγείται στην εστία ndashτην έθεταν

με επισημότητα υπό την προστασία των θεών του νέου της σπιτικού Κατά τη

διάρκεια αυτής της ιεροτελεστίας έραινα το ζευγάρι με καρύδια και ξερά

φρούτα-καταχύσματα ndashσύμβολα της γονιμότητας και του πλούτου-από τη

συνήθεια αυτή προέρχεται και το ρύζι που ρίχνουν σήμερα στους

νεόνυμφουςΣτη συνέχεια ένα αγόρι του οποίου και οι δυο γονείς είναι

ζωντανοί (παις αμφιθαλής)τους προσέφερε ένα καλάθι με ψωμί Η νύφη

έτρωγε ένα κυδώνι ή μήλο το οποίο την ένωνε κάτω από τη νέα της στέγη με

το σύζυγο όπως το ρόδι την Περσεφόνη με τον Πλούτωνα στον άλλο κόσμο

Η σκηνή κορυφωνόταν ίσως με τελετουργική χειρονομία γνωστή ως

αποκαλυπτήρια με την οποία αποκάλυπτε η νύφη το πρόσωπό της στο

γαμπρό τραβώντας το πέπλο Την ίδια χειρονομία κάνει συχνά σε ανάγλυφα η

Ήρα η Τελεία (=παντρεμένη) μπροστά από το Δία Η έννοια της χειρονομίας

αυτής ήταν συμβολική Δήλωνε μάλλον την αποδοχή του γάμου από την

πλευρά της νύφης

Έπειτα ο γαμπρός οδηγούσε τη νύφη στην νυφική κάμαρα (τον θάλαμο) ενώ

οι παρευρισκόμενοι τραγουδούσαν απrsquo έξω ένα επιθαλάμιο

Η επόμενη ndashτρίτη-μέρα λεγόταν επαύλια Ήταν η μέρα που οι συγγενείς της

νύφης έφερναν για το αντρόγυνο μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα δώρα και

προικιά τα οποία επίσης ονομάζονταν επαύλια Από τη στιγμή που η νύφη

έμπαινε στο σπίτι του γαμπρού για να συγκατοικήσουν (=συνοικείν)

ολοκληρωνόταν ο γάμος Στην περίπτωση της επικλήρου είναι πολύ πιθανό ο

γαμπρός να ερχόταν να εγκατασταθεί στο σπίτι του κηδεμόνα της νύφης

Δραστηριότητα 7 [σελ 301]

24) Ο σπαρτιατικός γάμος (302-303 και σελ 319)

Η αρπαγή της κοπέλας με σκοπό τον γάμο κατά τον Διονύσιο από την

Αλικαρνασσό ήταν αρχαίο ελληνικό έθιμο το πιο λαμπρό είδος γάμου για τη

γυναίκα Αυτό το έθιμο επικαλείται ο ιδρυτής της Ρώμης Ρωμύλος κατά την

αρπαγή των Σαβίνων και είναι ένα από τα διασημότερα μυθολογικά

παραδείγματα Ακόμη πιο αρχαία είναι η αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη

όπου στην Τροία ζούσε ως νόμιμη και τιμημένη σύζυγός του

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

25) Περιγραφή του σπαρτιατικού γάμου με (συμβολική) αρπαγή της

νύφης το βασικό γνώρισμα που τον διακρίνει από τον αντίστοιχο

μυθικό γάμο [είναι κρυφός]

Ο γάμος με αρπαγή η οποία μάλλον είχε συμβολική μορφή ίσχυε για

τους απλούς Σπαρτιάτες αυτούς που ήταν μικρότεροι των 30 ετών και

ζούσαν με τους συνομηλίκους τους στους στρατιωτικούς καταυλισμούς

Τον περιγράφει ο Πλούταρχος αλλά δεν αναφέρει πώς ή από πού άρπαζε

τη νύφη(από το σπίτι ή από αλλού)Στην αρχή για μερικά χρόνια ndashως να

συμπληρώσει 30 ετών ο γαμπρός- έμενε κρυφός Υποθέτουμε ότι η νύφη

μεταφερόταν κρυφά στο σπίτι του γαμπρού

Εκεί υποβαλλόταν σε μια τελετουργία τραβεστισμού κατά την οποία

μεταμφιεζόταν σε άντρα Μια γυναίκα που ονομαζόταν νυμφεύτρια

κούρευε την κοπέλα γουλί της έδινε ανδρικά ρούχα και παπούτσια και

την έβαζε να πλαγιάσει μόνη στο σκοτάδι πάνω σε ένα αχυρόστρωμα Στο

σημείο αυτό ερχόταν ο γαμπρός ndashο οποίος είχε δειπνήσει προηγουμένως

στα κοινά συσσίτια του καταυλισμού Της έλυνε τη ζώνη και παίρνοντάς

την στα χέρια του την έφερνε στο κρεβάτι Έμενε μαζί της λίγη ώρα και

μετά αναχωρούσε μέσα στη νύχτα για να πάει να κοιμηθεί με τους

συντρόφους του Την επομένη την περνούσε με τους συνομηλίκους του

και ξεκουραζόταν ενώ στη γυναίκα του πήγαινε κρυφά και με

διακριτικότητα ώστε να σμίγουν την κατάλληλη ώρα χωρίς να τους

παίρνουν είδηση Ως να κλείσει τα 30 μπορεί να γεννιούνταν αρκετά

παιδιά πριν από τη στιγμή που θα μπορούσε να δει τη γυναίκα του νε το

φως της μέρας

26) η τελετουργία τραβεστισμού της νύφης και οι ερμηνείες της

Η κοπή των μαλλιών της νύφης σηματοδοτούσε την αρχή της μεταμόρφωσής

της από παρθένο σε νόμιμη σύζυγο

Η παράδοξη αμφίεση της νύφης με ανδρικά ρούχα ερμηνεύεται ως έθιμο

αποτροπαϊκό(να απομακρύνει τα δαιμονικά στοιχεία) Μια εύστοχη

ψυχολογική ερμηνεία των δύο παραπάνω εθίμων είναι ότι η ανδρική

εμφάνιση της νύφης αποσκοπούσε στο να διευκολύνει τη μετάβαση του

γαμπρού από την αποκλειστικά ανδρική και ομοφυλοφιλική αγωγή του στην

ετεροφυλική έγγαμη ζωή Πάντως η πρώτη γαμήλια νύχτα δεν είχε καμιά

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

πολυτέλεια και κανένα πανηγυρισμό Έμοιαζε με κρυφή ένωση γυναικών και

ανδρών οι οποίοι τη μέρα ασχολούνταν με πολεμικές επιχειρήσεις

27) ένα ιστορικό παράδειγμα γάμου με πραγματική αρπαγή της

νύφης

Στην αρχαϊκή Σπάρτη ο Δημάρατος βασιλιάς της(μεταξύ 515-491) άρπαξε

την Πέρκαλο νύφη του συγγενή του Λεωτυχίδη πριν ολοκληρωθεί ο γάμος

τους Βέβαια στους αριστοκρατικούς κύκλους της Σπάρτης ο γάμος με

αρπαγή ήταν η εξαίρεση παρά ο κανόνας

28) τι γνωρίζετε για το έθιμο της πολυανδρίας στη Σπάρτη και στο

ινδικό έπος Μαχαμπαράτα

Αξιοσημείωτο έθιμο της Σπάρτης ήταν η πολυανδρία Σύμφωνα με τον

Πολύβιο ήταν συνηθισμένο στη Σπάρτη 3 ή 4 Σπαρτιάτες ή και περισσότεροι

αν ήταν αδελφοί να μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο Τα παιδιά τους από

τη γυναίκα αυτή ανήκαν σε όλους τους

Επίσης ένας ηλικιωμένος σύζυγος που είχε μια νεαρή γυναίκα-από την οποία

δεν είχε απογόνους-μπορούσε να αποκτήσει παιδιά φέρνοντας στο σπίτι του

ένα νέο άνδρα του οποίου θαύμαζε τη σωματική κατασκευή και τον

χαρακτήρα

Αλλά και ένας άνδρας που δεν ήθελε να παντρευτεί-προφανώς χήρος-

μπορούσε να διαλέξει μια γόνιμη και διακεκριμένη γυναίκα για να κάνει μαζί

του παιδιά

Παρόμοια έθιμα υπάρχουν και σε άλλους αρχαίους ή συγχρόνους λαούς οι

πρωταγωνιστές του αρχαίου ινδικού έπους Μαχαμπαράτα πχ οι Πάνταβας

είναι 5 αδέλφια που μοιράζονται από κοινού μια σύζυγο την Ντραουπαντί Τη

γυναίκα αυτή όπως είδαμε κέρδισε ως έπαθλο ο Άρτζουνα ο γενναιότερος

από τους 5 αδελφούς

Δραστηριότητα 8 [σελ 303] Κείμενα 6 και 7 [σελ 324]

Δραστηριότητα 9 [σελ 304] Κείμενα 7 και 8 [σελ 324- 325]Ποια σύγχρονη

πρακτική που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα σας θυμίζει

το έθιμο του άγονου ζεύγους με τον ηλικιωμένο ή του χήρου με την

γονιμοποίηση της συζύγου από επίλεκτο άνδρα

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

Αν και τα έθιμα φαίνονται με την πρώτη ματιά πρωτόγονα τα προβλήματα που

προσπαθούν να λύσουν παραμένουν σύγχρονα Τα αντισυλληπτικά η

εξωσωματική γονιμοποίηση με σπέρμα άγνωστου δότη και η κλωνοποίηση με

στόχο τη βελτίωση των ειδών είναι οι απαντήσεις της τεχνολογίας σε ορισμένα

πολύ παλιά αιτήματα

Άσκηση Αυτοαξιολόγησης 2 [σελ 304]

29) Πού διεξαγόταν ο τοκετός και ποιες ήταν οι εθιμοτυπικές και

τελετουργικές διαδικασίες που τον συνόδευαν Η ανακοίνωση του

φύλλου του νεογέννητου η παρουσίαση του βρέφους σε ναό

προστάτιδας θεότητας

Οι γυναίκες γεννούσαν στο σπίτι Επειδή νοσοκομεία ή μαιευτήρια δεν

υπήρχαν και η εφαρμογή της αντισηψίας ήταν στοιχειώδης ndashοι ετοιμόγεννες

γεννούσαν με τα μέσα τη βοήθεια και την εμπειρία των γυναικών του

σπιτιού(σε περιπτώσεις δύσκολου τοκετού οι συγγενείς κατέφευγαν στη

βοήθεια της μαίας-μαμής μιας γυναίκας που είχε πάψει από καιρό να είναι σε

ηλικία αναπαραγωγής Αυτή με ξόρκια(επωδές) και μαλάξεις στην κοιλιά και

στον τράχηλο της μήτρας προσπαθούσε να επιταχύνει ή να καταλαγιάσει τις

ωδίνες του τοκετού Με τον ίδιο τρόπο κατάφερνε ακόμη και να αλλάξει τη

θέση του εμβρύου μέσα στη μήτρα) Ύστατη καταφυγή τους ήταν και η

θεότητα(του τοκετού ήταν η Ειλείθυια-το όνομά της σχετίζεται με μια

ινδοευρωπαϊκή ρίζα που σημαίνει ελεύθερη από βάρος και παραπέμπει στο

ρόλο της μαίας Εξίσου δημοφιλής και η Άρτεμη με την ιδιότητά της ως

Λοχίας προστάτρια όχι μόνο της παρθένου αλλά και της μητέρας

Ο χώρος όπου διεξαγόταν ο τοκετός εικάζεται ότι ήταν ο γυναικωνίτης ndashστην

τελευταία φάση του τοκετού μετέφεραν την ετοιμόγεννη είτε σε καρέκλα είτε

σε κρεβάτι-αν λιποθυμούσε από τους πόνους τη συνέφερναν με το να

εισπνεύσει λεμόνι ή κίτρο-μέρος και τα 2 του εξοπλισμού της μαμής

Μια έμπειρη γυναίκα έπιανε κεφάλι και ώμους του μωρού και το τραβούσε

απαλά έκοβε τον ομφάλιο λώρο ndashαπομάκρυνε τον πλακούντα Έπλενε το

νεογέννητο με καθαρό κρύο νερό το σπαργάνωνε και το παρουσίαζε στον

πατέρα Αν ήταν αγόρι κρεμούσαν στην εξώπορτα κλαδί ελιάς αν ήταν

κορίτσι μάλλινη κορδέλα Έτσι γνωστοποιούνταν το γεγονός και το φύλο του

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

παιδιού Το κλαδί ελιάς γίνεται με τα χρόνια σύμβολο των ανταμοιβών του

άνδρα στον στίβο και στην πολιτική ή στρατιωτική ζωή Η μάλλινη κορδέλα

συμβολίζει τη δεμένη με το σπίτι ζωή της γυναίκας Βέβαια ο αρχικός τους

σκοπός ήταν αποτροπαϊκός απέτρεπαν δηλαδή το κακό από το εσωτερικό του

σπιτιού όπου για 40 μέρες περιορίζονταν λεχώνα και νεογνό Τον ίδιο σκοπό

εξυπηρετούσαν και τα φυλακτά που κρεμούσαν στα νεογνά Αν όλα πήγαιναν

καλά η μητέρα επισκεπτόταν αργότερα με το μικρό της το πλησιέστερο ιερό

της Αρτέμιδος της Ειλείθυιας ή και της Δήμητρας Κουροτρόφου για να το

θέσει υπό την προστασία της αφιέρωνε στο ναό τα ρούχα που φορούσε στον

τοκετό έφερνε δίσκο με αναίμακτες προσφορές και θυσίαζε στο βωμό ένα

ζώο

30) Το έθιμο της έκθεσης (απόθεσης) των νεογέννητων ένα μυθικό

παράδειγμα Σε τι διέφερε η έκθεση από την βρεφοκτονία

Ο ερχομός ενός παιδιού δεν ήταν πάντα επιθυμητός αν ήταν καχεκτικό και

δύσμορφο ή ένα επιπλέον κορίτσι στην οικογένεια ή καρπός παράνομης

σχέσης ή παιδί σκλάβου το νεογέννητο δεν ήταν δεκτό στον οίκο Λίγες ώρες

μετά τη γέννησή του φρόντιζαν να απαλλαγούν απrsquo αυτό με την έκθεση ή

απόθεση Με εντολή του κυρίου του οίκου η μαία ή μια σκλάβα τοποθετούσε

το νεογέννητο σε πήλινη χύτρα ξύλινο κασελάκι ή καλάθι και το μετέφερε

έξω από κατοικήσιμη περιοχή-απότομη ή δύσβατη-το απέθετε πάνω στο

έδαφος και το εγκατέλειπε Κάποιες το λυπόνταν και το άφηναν κρυφά σε

ένα σταυροδρόμι ή στον αυλόγυρο ενός ιερού με την ελπίδα ότι κάποιος θα

το λυπηθεί και θα το αναθρέψει Συχνά τα παιδιά αυτά ανατρέφονταν ως

δούλοι στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου θνητού ή κάποιου θεού

Μυθικό παράδειγμα ο Ίων νόθο παιδί του Απόλλωνα και της αθηναίας

αρχόντισσας Κρέουσας Εκτέθηκε από την μητέρα του στο σπήλαιο αλλά με

εντολή του Απόλλωνα ο Ερμής το μετέφερε στους Δελφούς ndashτο βρήκε η

προφήτις του ιερού και το ανέθρεψε ως δούλο θεού Έγινε αργότερα

επιστάτης και ταμίας του ιερού

Τα κορίτσια διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκτεθούν λόγω της μικρότερης

κοινωνικής αξίας τους-έπρεπε να προικιστούν να παντρευτούν αλλά και οι

εργασίες που πρόσφεραν (υφαντική μοδιστρική πλεκτική μαγειρική) δεν

συνυπολογίζονταν στη συσσώρευση του πλούτου Τα αγόρια μόνο αν απειλούσαν

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

την υπόληψη της μητέρας τους ndashεξ αιτίας παράνομης σχέσης της με κάποιο θεό-ή αν

απειλούσαν τη βασιλική εξουσία του πατέρα(Οιδίπους Τύραννος Ίων του Ευριπίδη

ωστόσο επιβίωσαν και έγιναν ήρωες τραγωδιών)

Η έκθεση δεν συνιστούσε έγκλημα Με το να τα εκθέσουν απέφευγαν την ενοχή και

το μίασμα(=μόλυνση ηθική και φυσική)που συνεπαγόταν ο φόνος Άλλωστε ο νόμος

δεν υποχρέωνε τον κύριο του οίκου να αναθρέψει κάθε παιδί που γεννιόταν στο

σπιτικό του ανεξάρτητα αν ήταν δικό του νόθο ή παιδί των δούλων του-πολύ

περισσότερο μάλιστα αν δεν είχαν γίνει οι καθορισμένες ιεροτελεστίες με τις οποίες

γινόταν δεκτό στον πατρικό οίκο

Αυτές σχετίζονταν με την πατρική εστία και την ονοματοθεσία

31) Για ποιους άλλους ινδοευρωπαϊκούς λαούς μαρτυρείται το ίδιο

έθιμο δύο μυθικά παραδείγματα [σελ 305-309 και 319]

Οι Ινδοευρωπαίοι Πέρσες(Κύρος γενάρχης των Περσών είχε εκτεθεί από τον

παππού του για να μην του πάρει την εξουσία και επιβίωσε χάρη σε μια σκύλα

ή γυναίκα που ονομαζόταν Κυνώ-Ηροδότου Ιστορίαι) και Ρωμαίοι(ο Ρωμύλος

ιδρυτής της Ρώμης και ο αδελφός του Ρέμος-επιβίωσαν χάρη σε μια λύκαινα

που τους ανέθρεψε με το γάλα της-Πλούταρχος)

Δραστηριότητα 10 [σελ 309] Κείμενα 9 και 10 [σελ 325]

32) Ο καθαρμός του νεογέννητου τα αμφιδρόμια και η δεκάτη τι

δηλώνουν οι λέξεις σε τι αποσκοπούν [σελ 309-310]

5 ή 7 μέρες μετά τη γέννηση όσοι βοήθησαν στον τοκετό συγκεντρώνονταν

στο σπίτι για να γιορτάσουν το χαρμόσυνο γεγονός Από καθαρά θρησκευτική

άποψη σκοπός της συγκέντρωσης ήταν ο καθαρμός του μωρού και των άλλων

από το μίασμα δηλ τη φυσική και ηθική μόλυνση που συνεπάγεται ο τοκετός

λόγω του χυμένου αίματος Ο κυριότερος στόχος όμως ήταν η ενσωμάτωση

του νεογέννητου στην οικογένεια με μια μυητική τελετή ή όπως λέγονταν

τελετουργία περάσματος Οι τελετές αυτές συνόδευαν τη μετάβαση ατόμου ή

ομάδας από μια ομάδα ή κοινωνική κατάσταση σε μία άλλη(τέτοιες ήταν η

γέννηση η παιδική ηλικία η εφηβεία γάμος τοκετός μύηση σε μια

θρησκευτική κοινότητα θάνατος)δηλαδή κρίσιμα στάδια

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

Τα αμφιδρόμια όπως γίνονταν δεκτό ένα νέο ενήλικο μέλος πχ η νύφη ή

ένας σκλάβος που μόλις είχε αγοραστεί με τελετουργία στην εστία του

σπιτιού το ίδιο γινόταν και με το νεογέννητο Λεγόταν αμφιδρόμια-δηλ

τρέξιμο γύρω από την εστία-αλλά η λέξη δήλωνε και τη εορτάσιμη μέρα

Όσοι είχαν μιανθεί από τον τοκετό ndashμαία τροφός-αφού πρώτα έπλεναν

τελετουργικά τα χέρια έτρεχαν ελαφροντυμένες με το μωρό αγκαλιά γύρω

από την εστία Απαραίτητη η παρουσία του πατέρα στην οικογενειακή εστία

και λατρεία του οποίου ενσωματώνονταν τώρα το μωρό Ακολουθούσε δείπνο

με λιχουδιές ψητό τυρί λάχανο βραστό αρνίσια στήθη πιτσούνια τσίχλες

σπίνους αλλά και καλαμαράκια και σουπιές- τα θαλασσινά ήταν πεσκέσι από

συγγενείς που δεν παρευρίσκονταν στη στενή αυτή οικογενειακή γιορτή

Η δεκάτη 10 μέρες μετά τη γέννηση σε επέτειο που λεγόταν δεκάτη-οι

φτωχοί την ίδια μέρα με τα αμφιδρόμια0 έδιναν το όνομα στο νεογέννητο

Προσκαλούσαν συγγενείς και φίλους πρόσφεραν θυσία και παρέθεταν

εορταστικό δείπνο με συμπόσιο που διαρκούσε ως το πρωί Οι

προσκεκλημένοι έφερναν δώρα (γενέθλια οπτήρια) επειδή έβλεπαν για πρώτη

φορά το μωρό Στο πρώτο από τα αγόρια και τα κορίτσια έδιναν το όνομα του

παππού ή της γιαγιάς από τη μεριά του πατέρα Ο λόγος που καθυστερούσαν

την ονοματοθεσία ήταν ότι πολλά πέθαιναν στην πρώτη βδομάδα

Η μητέρα έμενε περιορισμένη για 40 μέρες-όσο διαρκούσαν τα

λόχια(απεκκρίματα) και ήταν μιαρή Στις 40 μέρες-οριστική κάθαρση

γιόρταζαν(Τεσσερακοσταίον)

Δρασστηριότητα 11 (σελ 313)

33) Να περιγράψετε την εξωτερική και εσωτερική διαρρύθμιση της

κατοικίας των Αθηναίων τι είναι και πού βρισκόταν η εστία σχετικές

τελετουργίες παραδείγματα [σελ 311-312]

Τον 5ο αι τα σπίτια ήταν χτισμένα σε μακρόστενο οικόπεδο αποτελούνταν

από μια ανοιχτή αυλή στο βόρειο τμήμα της οποίας βρίσκονταν οι

κατοικήσιμοι χώροι ενώ στο νότιο αποθήκες στάβλοι μαγαζιά Ο τύπος

αυτός υιοθετήθηκε από τον πολεοδόμο Ιππόδαμο στην ανοικοδόμηση του

Πειραιά(αρχές 5ου αι) εμφανίζονται λοιπόν για πρώτη φορά οικοδομικά

τετράγωνα με ομοιόμορφα μακρόστενα σπίτια

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

Νεότερος τύπος σπιτιού είναι αυτός που χτίζεται σε τετράγωνο οικόπεδο Τα

δωμάτια οικοδομούνται τώρα γύρω από μια υπαίθρια αυλή(στην Όλυνθο

βρέθηκαν τέτοια σπίτια που χτίστηκαν τέλη 5ου με αρχές 4ου αι)

Τα κυριότερα δωμάτια που βλέπουν στην αυλή είναι ο οίκος και ο ανδρών Ο

οίκος είναι η καρδιά του σπιτιού και το παλαιότερο στοιχείο του όπως

δείχνει το όνομά του Είναι ο χώρος στον οποίο συγκεντρώνεται καθημερινά η

οικογένεια βρίσκεται κοντά στο λουτρό και σrsquo αυτό τρώνε και μαγειρεύουν

Το μαγείρεμα είναι τελετουργική πράξη που γίνεται στη φωτιά της εστίας

που ταυτίζεται με το τζάκι

Η εστία χτιστή χαμηλή σχεδόν τετράγωνη όχι μεγαλύτερη του μέτρου

βρίσκεται στο μέσο του δωματίου(δεν ακουμπά σε τοίχο ή σε γωνία όπως

στην Πομπηία ή στα νεότερα ελληνικά σπίτια Σrsquo αυτήν δίπλα στέκονταν το

νιόπαντρο ζευγάρι σε σεμνή τελετή με την οποία ενσωματώνονταν η νύφη

στο καινούριο σπιτικό της για τον ίδιο λόγο έτρεχαν γύρω απrsquo την εστία με το

νεογέννητο στα χέρια στα αμφιδρόμια

Ο ανδρών είναι το επίσημο δωμάτιο Έχει χτιστές κλίνες κατά μήκος των

τοίχων και πολυτελές δάπεδο Εδώ έτρωγαν διασκέδαζαν και έκαναν

πολιτικές φιλοσοφικές συζητήσεις στα λεγόμενα συμπόσια ο οικοδεσπότης με

τους φιλοξενούμενούς του αυτό ίσως χρησιμοποιούσαν και για τις

οικογενειακές εορταστικές εκδηλώσεις όπως το γαμήλιο γεύμα ή το δείπνο

μετά την δεκάτη

Το υπνοδωμάτιο του ζευγαριού και ο γυναικωνίτης στον οποίο μεγάλωναν τα

παιδιά ως τα 7 τους χρόνια βρίσκονταν στο δεύτερο όροφο

Ισόγειο και όροφος επικοινωνούσαν με σκάλα που βρισκόταν στην αυλή ή

στο εσωτερικό του οίκου

34) Οι τελετουργίες που συνόδευαν την αναγνώριση από τη φρατρία

των αγοριών και των κοριτσιών στην Αθήνα [σελ 313-315] μείον

κούρειον γαμηλία

Μετά τα αμφιδρόμια οι σημαντικότερες τελετουργίες με τις οποίες αναγνωρίζονταν η

γνησιότητα των παιδιών ήταν το μείον και το κούρειον για τα αγόρια και η γαμηλία

για τα κορίτσια Και οι 3 διεξάγονταν κάθε χρόνο την Τρίτη μέρα της εορτής των

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

Απατουρίων στις κατά τόπους φρατρίες-μέρη δηλ όπου συγκεντρώνονταν η

ευρύτερη ανδρική συγγενική ομάδα στην οποία ανήκε η οικογένεια του πατέρα ή του

συζύγου Η μέρα αυτή λεγόταν Κουρεώτις

Αποδοχή από τη φρατρία σήμαινε νομιμοποίηση της γέννησης των παιδιών στα

πλαίσια των οίκων που συγγένευαν με τον πατρικό ή συζυγικό οίκο αντίστοιχα

Η φρατρία ασκούσε έλεγχο στην κληρονομιά και στην κατανομή της πατρικής

περιουσίας Για να ασκήσουν λοιπόν τα δικαιώματά τους πάνω στην περιουσία και

την κληρονομιά όλοι οι νόμιμοι γιοι των αθηναίων πολιτών έπρεπε να γίνουν

αποδεκτοί από την φρατρία του πατέρα τότε μόνο είχαν τα αγόρια δικαίωμα στα 18

να γίνουν αθηναίοι πολίτες Η είσοδος στη φρατρία των μικρών αγοριών γινόταν με

τελετουργική θυσία που ονομαζόταν μείον (=το λιγότερο) Την πρόσφερε ο πατέρας

την επομένη της χρονιάς στην οποία γεννιόταν το παιδί

Ωστόσο πιο σημαντική ήταν η θυσία ζώου που συνόδευε την τελετουργική κουρά

των μαλλιών του παιδιού(κούρειον) Η κουρά των μαλλιών συμβόλιζε τη μετάβαση

του αγοριού από την παιδική ηλικία στην εφηβεία Κουρά και θυσία σφράγιζαν την

επίσημη είσοδο και αναγνώριση του εφήβου ως μέλους της φρατρίας Ο πατέρας

έπαιρνε όρκο ενώπιον των ενήλικων μελών της φρατρίας ότι το παιδί ήταν γνήσιο

γεννημένο από μητέρα την οποία είχε νόμιμα παντρευτεί(δηλ με εγγύη) Αν τα μέλη

δεν αποδέχονταν το αγόρι ως νόμιμο παιδί του πατέρα του απομάκρυναν το

θυσιαστήριο ζώο από το βωμό Αλλιώς έπαιρναν καθένας το μερίδιό του από το

θυσιασμένο ζώο μερίδα που τους μοίραζε το ίδιο το παιδί

Το κούρειον σημάδευε το τέλος της παιδικής ηλικίας και την αρχή της μεταβατικής

περιόδου που οδηγούσε μέσω της εφηβείας στην ενηλικίωση Λίγο μετά το κούρειον

ο έφηβος παρουσιαζόταν στο δήμο του πατέρα για να εγγραφεί ως αθηναίος πολίτης

Μετά την εγγραφή στο δήμο υπηρετούσε επί 2 χρόνια την πόλη ως φρουρός

ενώ συγχρόνως υποβαλλόταν σε στρατιωτική εκπαίδευση Η περίοδος αυτή

ονομαζόταν εφηβεία Οι περιστάσεις που παρουσιαζόταν στους

φράτορες(μειον και κουρειον) και στους δημότες ήταν οι πιο σημαντικές

στιγμές της ζωής ενός αθηναίου

35) Σπαρτιατικές πρακτικές ευγονισμού που σχετίζονται με τη γέννηση

και την αναγνώριση των βρεφών η Λέσχη οι Αποθέτες (σελ 314-315

και 319)

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4

Οι σπαρτιάτισσες έπλεναν τα νεογέννητα όχι με νερό αλλά με κρασί και αντί να τα

σπαργανώσουν τα άφηναν ελεύθερα μέλη και σώμα Το πλύσιμο με κρασί ήταν ένα

είδος πρώτης επιλογής Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους όσα μωρά ήταν επιληπτικά

και αρρωστιάρικα πάθαιναν κρίση με το δυνατό κρασί και πέθαιναν με σφαδασμούς

ενώ τα γερά σκληραγωγούνταν και δυνάμωναν περισσότερο

Εδώ δεν αποφάσιζε ο πατέρας για την τύχη τους ndashαν θα τα αναθρέψει ή θα τα

εκθέσει- αλλά αποκλειστικά η Γερουσία ο πατέρας υποχρεούνταν να παρουσιάσει

κάθε νεογέννητο στη Λέσχη-μέρος που συγκεντρώνονταν τα μέλη της Γερουσίας

Εκεί το εξέταζαν και αν ήταν καλοσχηματισμένο και γερό του το επέστρεφαν με την

εντολή να το αναθρέψει Τα καχεκτικά και δύσμορφα παιδιά-εξίσου αγόρια και

κορίτσι-έστελναν τον πατέρα να τα εκθέσει στους λεγόμενους αποθέτες ένα

βάραθρο κοντά στον Ταΰγετο Μια παρόμοια πρακτική ευγονισμού ίσχυε στους

Ινδούς Καθαίους Τόσο το πλύσιμο των βρεφών με το κρασί όσο και η υποχρεωτική

έκθεση των καχεκτικών και δύσμορφων παιδιών υποδηλώνουν τη ροπή των

Σπαρτιατών προς τον ευγονισμό την τεχνητή δηλαδή επιλογή των νεογέννητων με

σκοπό τη βελτίωση των απογόνων τους Τη ροπή προς τον ευγονισμό υποδηλώνει και

η σπαρτιατική συνήθεια να αποκτά ένας ηλικιωμένος παιδί από τη συνεύρεση της

γυναίκας του με νεαρό άνδρα επιλεγμένο απrsquo τον ίδιο

36)Η ανατροφή και διαπαιδαγώγιση του παιδιού στην Αθήνα και στη Σπάρτη

η τροφόςτιθήνη ο παιδαγωγός η προς πάτωρ τροφός η Αρτεμις Κορυθαλία

και τα Τιθηνίδια [316-318]

Στην Αθήνα τα παιδιά ως τα 7 τους χρόνια μεγάλωναν στο γυναικωνίτη Τα

πλουσιόσπιτα διέθεταν παραμάνα- Τροφό ή αλλιώς Τιθήνη- και παιδαγωγό που τα

συνόδευε παντού Η τροφός που ήδη μεγάλωσε και τον πατέρα τους λεγόταν προς

πάτωρ(Ευρύκλεια του Οδυσσέα)

Στη Σπάρτη τα αγόρια από τα 7-30 μένουν σε στρατιωτικούς καταυλισμούς και

αθλούνται(ως ένα σημείο και τα κορίτσια) -προετοιμάζονται για την

σκληραγωγημένη στρατιωτική ζωή

Πολιούχος στις τροφούς ήταν η Άρτεμις Κορυθαλία προς τιμήν της γιορτάζονταν

τα τιθηνίδια-η γιορτή των τροφών Στο ιερό της στην εξοχή οι τροφοί έφερναν στο

άγαλμα της τα μικρά αγόρια να τα ευλογήσει

• Κεφάλαιο 4