I. PHẦN ĐẦU, HỘI THỨ I

(bố cục)

Trước hết chúng tôi trình bày "Phần đầu, Hội thứ I" Đại Bát nhã Ba la mật do Ngài Tam

tạng Huyền Trang dịch từ Tạng sang Hán, và TT. Thích Trí Nghiêm dịch từ Hán sang Việt. Đây

là một Hội dài nhất trong 16 Hội. Hội này gồm 400 quyển, chiếm hết 2/3 trong tổng số 600

quyển Đại Bát Nhã Ba la mật mà phần bố cục trên, giới thiệu sơ lược như sau:

1. Phần đầu này gọi là Đại Phẩm (Phạm: Zatasàhasrikà-prajĩàpàramità) tức Hội thứ I, cả

thảy 16 tập, tổng cộng 400 quyển. Nội dung nói về việc mở rộng và tu tập pháp quán Bát nhã,

hạnh nguyện của Bồ tát và sự sâu xa thù thắng của Bát nhã; tường thuật nhân duyên tán thán

cúng dường của các vị Đại đệ tử, chư Thiên, Thích, Phạm và công đức rộng lớn của việc thọ trì

Bát nhã dù chỉ với một câu, đồng thời, căn cứ vào nhân duyên thọ lãnh Bát nhã của hai Bồ tát

Thường Đề và Pháp Dũng mà nói rõ việc được nghe Bát nhã Ba la mật là việc hi hữu. Cứ theo

Pháp Uyển Châu Lâm quyển 100 và Khai Nguyên Thích Giáo Lục quyển 11 nói, thì nguyên bản

tiếng Phạm của hội thứ nhất gồm có 132.600 kệ tụng, tương đương với 100.000 kệ tụng Bát nhã.

--- o0o ---

PHẨM “DUYÊN KHỞI”

Quyển 01 đến hết quyển 02, tập 01, Hội thứ I, ĐBN.

(Tương đương với “Phẩm Tự”, quyển thứ nhất, MHBNBLM)

Xin quý vị bắt đầu với phẩm thứ nhất “Duyên Khởi”, quyển 01, của “Đại Bát nhã do

chúng tôi tóm lược”, tương đương với “Phẩm Tự”, kinh MHBNBLM, do Ngài La Thập dịch

từ Phạn sang Hán, và TT. Thích Trí Tịnh dịch từ Hán sang Việt.

Gợi ý: Bất cứ một nhà chiết giải kinh Phật để mở đầu thuyết giảng về một bộ kinh, thường nói đến tánh

cách xác thật của nó. Khi đọc câu mở đầu: “Như thị ngã văn” dịch “Một thuở nọ, tôi nghe như vậy…”,

thì hay bàn về lục chủng chứng tín (sáu đều đáng tin cậy là một bộ kinh thật): Đó là tín thành tựu, văn

thành tựu, thời thành tựu, chủ thành tựu, xứ sở thành tựu và chúng thành tựu. Các tác giả khi căn cứ vào

một công thức như vậy, họ hầu như đồng ý với nhau nếu một bộ kinh gồm đủ sáu tánh chất trên thì được

xem là một bộ kinh thật, do Phật thuyết, không phải là ngụy tạo. Đa số kinh do Phật thuyết được ngài A

Nan thuật lại, được hội đồng thảo luận và đúc kết bằng giấy trắng mực đen, trong những lần kết tập kinh

điển. Thật ra, kinh được kết tập là do công trình của nhiều vị La hán hay các đạo sư, sống dưới thời Phật

cùng chung đúc kết, không hẳn chỉ riêng ngài A Nan. Ngày nay, do tìm tòi đào xới, đối chiếu, so sánh

những bằng chứng ngang dọc của thời gian, người ta mới dám xác nhận bộ kinh đó là thật hay giả.

Theo lịch sử, kinh Đại Bát Nhã được ghi lại dầu dưới hình thức ngắn (tiểu bản) hay dài (đại bản)

qua nhiều thời kỳ khác nhau, nhưng đều có nội dung về giáo lý hạnh quả như nhau, nó không phải là

những hư cấu, nên không có gì đáng dị nghị. Một câu mở đầu của một bộ kinh không đủ chứng tỏ cái xác

tín của bộ kinh đó. Lịch sử của kinh là dấu vết đáng tin cậy nhất.

Tóm lược:

Kinh này do Phật thuyết tại đỉnh Linh Thứu(1), núi Kỳ Xà Quật, thuộc thành Vương Xá,

nước Ma Kiệt Đà(2). Một vương quốc hùng mạnh thời bấy giờ:

Chủ: Phật và Tăng đoàn, đều là những bậc A La Hán đã dứt hết lậu hoặc phiền não, tâm

được giải thoát, huệ được giải thoát, là bậc đại long tượng(3), chỗ làm đã xong, sạch hết kiết

sử(4), bỏ gánh hoặc nghiệp(5), kham gánh chánh pháp, do chánh trí mà được giải thoát. Riêng

Ngài A Nan là còn ở bậc hữu học, chứng quả Dự Lưu. Đại Ca Diếp ba là thượng thủ. Lại có Bí

sô ni(6) 500 vị, đều là bậc A La hán. Lại có vô lượng, vô số chúng đại Bồ tát, tất cả đều chứng

pháp môn Đà la ni, Tam ma địa, đã chứng đắc trí tuệ rộng lớn, dứt sạch phiền não, vượt các

nghịch cảnh, thoát các nghiệp chướng, dựng cờ chánh pháp, dẹp các tà thuyết, phát nguyện rộng

lớn, cứu độ chúng sanh không hề mệt mỏi. Những Bồ tát này đều có đầy đủ công đức vi diệu, dù

trải qua vô lượng trăm ngàn ức đại kiếp(7), khen ngợi cũng không thể hết. Tên của các Ngài là:

đại Bồ tát Hiền Thủ, Bồ tát Bửu Tánh, Bồ tát Bửu Tạng, Bồ tát Bửu Thọ, Bồ tát Đạo Sư, Bồ tát

Nhân Thọ, Bồ tát Tinh Thọ, Bồ tát Thần Thọ, Bồ tát Đế Thọ, Bồ tát Quảng Tuệ, Bồ tát Thắng

Tuệ, Bồ tát Thượng Tuệ, Bồ tát Tăng Trưởng Tuệ, Bồ-tát Vô Biên Tuệ, Bồ tát Bất Hư Kiến, Bồ

tát Vô Chướng Tuệ, Bồ tát Thiện Phát Thú, Bồ tát Thiện Dũng Mãnh, Bồ tát Cực Tinh Tiến, Bồ

tát Thường Tinh Tiến, Bồ tát Thường Gia Hạnh, Bồ tát Bất Xả Ách, Bồ tát Nhật Tạng, Bồ tát

Nguyệt Tạng, Bồ tát Vô Tỷ Tuệ, Bồ tát Quán Tự Tại, Bồ tát Đắc Đại Thế, Bồ tát Diệu Cát

Tường, Bồ tát Bửu Ấn Thủ, Bồ tát Tồi Ma Lực, Bồ tát Kim Cương Tuệ, Bồ tát Kim Cương

Tạng, Bồ tát Thường Cử Thủ, Bồ tát Đại Bi Tâm, Bồ tát Đại Trang Nghiêm, Bồ tát Trang

Nghiêm Vương, Bồ tát Sơn Phong, Bồ tát Bửu Phong, Bồ tát Đức Vương, Bồ tát Từ Thị... Vô

lượng vô số đại Bồ tát như vậy, đều là con của đấng vua Pháp, có khả năng tiếp nối ngôi vị Phật,

làm thượng thủ(8).

Lúc bấy giờ, Đức Thế Tôn ở trên tòa Sư tử, tự trải tọa cụ, ngồi kiết già, thẳng thân chính

nguyện, an trụ trong niệm hiện tại, vào định Vương diệu. Sau đó đức Phật an tường xuất định

dùng thiên nhãn thanh tịnh nhìn xem khắp thế giới trọn thân mỉm cười, từ tướng thiên bức

luân(9) dưới lòng bàn chân phóng ra sáu trăm muôn ức quang minh (hào quang). Từ mười ngón

chân, hai mắt cá, hai bắp chân, hai gối, hai vế, eo, lưng, rún, bụng, hông, ngực, vai, cánh tay,

mười ngón tay, cổ, miệng, bốn mươi răng, mũi, mắt, tai, bạch hào(10), nhục kế(11), mỗi chỗ trên

thân cùng tất cả lỗ chân lông khắp châu thân của Phật phóng quang minh. Từ những quang minh

này phát ra quang minh lớn chiếu khắp Tam thiên đại thiên thế giới của chư Phật ở mười

phương. Nếu chúng sanh nào gặp được quang minh này thời quyết định được Vô thượng Chánh

đẳng Chánh giác.

Đức Thế Tôn mỉm cười vui vẻ hiện tướng lưỡi rộng dài(12) trùm khắp Đại Thiên thế

giới, phóng ra vô lượng ngàn muôn ức quang minh nữa. Mỗi quang minh này lại hóa thành hoa

báu ngàn cánh màu hoàng kim. Trên hoa báu đều có Hóa Phật ngồi kiết già tuyên nói sáu phép

Ba la mật. Chúng sanh nào nghe được thời quyết định được Vô thượng Chánh đẳng Chánh giác.

Quang minh này cũng chiếu đến hằng sa thế giới ở mười phương và cũng hiện hoa báu Hóa Phật

thuyết pháp như vậy.

Bấy giờ đức Phật vẫn ngồi trên tòa sư tử mà nhập sư tử du hí tam muội. Do thần lực của

Phật, cả Đại Thiên thế giới đều chấn động sáu cách(13), làm cho mọi loài đều vui.

Trong cõi Đại Thiên này, hàng địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh và bát nạn(14) đều được sanh

lên cõi trời Tứ Vương đến trời Tha Hóa Tự Tại. Các vị Thiên Tử này tự biết túc mạng(15) của

mình, nên rất vui mừng đồng đến chỗ đức Phật ngự, đảnh lễ chân Phật rồi ngồi qua một bên.

Hằng sa thế giới ở mười phương cũng chấn động sáu cách, các loài địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh

và bát nạn đều được sanh lên sáu cõi trời Dục Giới.

Bấy giờ chúng sanh ở cõi Đại Thiên nầy, kẻ mù được thấy, kẻ điếc được nghe, kẻ câm

được nói, kẻ điên được tỉnh, kẻ loạn được định, kẻ bịnh khỏi bệnh, kẻ tàn tật hết tật nguyền, kẻ

rách được lành, kẻ đói được ăn, kẻ khát được uống.

Tất cả mọi loài đều phát thiện tâm xem nhau như cha mẹ, anh em, lìa ác sanh thiện, sống

trong hài hòa tốt đẹp!

Lúc bấy giờ, Đức Thế Tôn ở trên tòa Sư tử, phóng hào quang đặc biệt, oai đức lớn lao,

ánh sáng phủ khắp tam thiên đại thiên thế giới và cả vô số cõi Phật trong mười phương. Đức

Phật dùng thần lực, hiện thân Phật cho tất cả hữu tình đều thấy được. Khi ấy, vô lượng vô số các

vị trời ở cõi Tịnh Cư, trong thế giới tam thiên đại thiên này, đến các trời trong cõi Tứ Đại Thiên

Vương ở cõi Dục và tất cả loài người chẳng phải người… đều thấy Như Lai ngồi trên tòa Sư tử,

oai quang sáng rực như núi vàng lớn, vui mừng, khen chưa từng có; rồi cầm vô số các loại hoa

trời, hương xoa, hương bột, y phục, ngọc anh lạc, tràng phan(16), lọng báu(17), nhạc cụ, các thứ

ngọc, vô lượng các loại hoa sen trời đủ màu: xanh, đỏ, trắng, hồng, và các hoa vàng bạc cõi trời,

cõi người trên đất dưới nước, mang đến chỗ Phật, dâng rải lên Phật. Do thần lực Phật, các tràng

hoa kia lần lượt tung lên không kết thành đài hoa, lọng hoa trời rũ xuống, nào là chuông quí,

phan ngọc thêu dệt tỉ mỉ, đầy cả tam thiên đại thiên thế giới, rất dễ ưa thích. Khi ấy, cõi Phật này,

trang nghiêm mầu nhiệm, giống như thế giới Cực Lạc ở phương Tây. Hào quang của Phật chói

sáng khắp mọi loài, hư không đều cùng một màu vàng rực. Các cõi trong vô số cõi Phật mười

phương, cũng lại như thế.

Khi đó chư thiên thuộc 25 cảnh giới từ cõi Dục cho tới cõi Vô sắc, trong tam thiên đại

thiên thế giới, mỗi vị đều có cảm tưởng như chính thân Phật ngồi trước mặt thuyết pháp cho

riêng mình.

Khách: Chư Bồ tát và "bầu đoàn huyến thộc" của mình từ thế giới 10 phương.

- Bấy giờ, ở thế giới sau cùng của hằng hà sa số thế giới về phương Đông tên là Đa Bảo,

đức Phật hiệu là Bảo Tánh, đang thuyết Đại Bát nhã Ba la mật cho chúng Bồ tát. Trong hội đó có

Bồ tát tên là Phổ Quang thấy ánh sáng lớn, đại địa biến động và thân tướng của Phật Thích Ca

Mâu ni, trong lòng phân vân, nên đến chỗ Phật thưa: Bạch đức Thế Tôn! Do nhân duyên gì, mà

có điềm lành này?

Khi ấy, đức Phật Bảo Tánh bảo đại Phổ Quang Bồ tát: Nầy Thiện nam tử! Ở phía Tây của

cõi này, trải qua vô số thế giới, có thế giới tận cùng, tên là Kham Nhẫn, có Phật hiệu là Thích Ca

Mâu Ni, Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác… hiện an trú tại đó, sắp nói pháp Đại Bát nhã Ba la

mật cho chúng Bồ tát. Do thần lực của Phật đó, mà hiện ra điềm lành này.

Phổ Quang nghe rồi, rất đổi vui mừng, lại bạch Phật Bảo Tánh: Bạch Thế Tôn! Nay con

xin đến thế giới Kham Nhẫn, để chiêm ngưỡng, lễ bái cúng dường đức Như Lai Thích Ca Mâu

Ni và các chúng đại Bồ tát, những vị đã đạt được sự hiểu biết thông suốt, thành thục các pháp

môn Đà la ni, pháp Tam ma địa, thần thông tự tại, lại ở thân sau cùng, bất cứ lúc nào cũng có thể

kế thừa ngôi vị Phật. Cúi xin rủ lòng thương xót, chấp thuận cho!

Khi ấy, Phật Bảo Tánh bảo Bồ tát Phổ Quang: Hay thay! Hay thay! Nay đã đúng lúc.

Được, ông cứ đi!

Đức Phật liền lấy ngàn cành hoa sen sắc vàng ròng, hoa ấy có ngàn cánh, có các báu

trang nghiêm, trao cho Bồ tát Phổ Quang và dặn rằng: Ngươi mang hoa này đến chỗ Phật Thích

Ca Mâu Ni, như lời Ta dặn, bạch: "Như Lai Bảo Tánh xin ân cần thăm hỏi, Ngài được khỏe

mạnh, ít phiền, đi đứng nhẹ nhàng, khí lực ôn nhu? Việc đời dễ chụi? Chúng sanh dễ độ chăng?”

Rồi cầm hoa sen này, dâng lên Thế Tôn, để làm Phật sự. Ngươi đến cõi kia, phải cẩn thận, thấy

cõi Phật và các đại chúng ở đó, chớ sinh lòng coi thường, mà tự làm thương tổn mình. Vì sao? Vì

các vị Bồ tát kia, oai đức khó sánh kịp, do nguyện độ sanh thôi thúc, vì nhân duyên lớn, mới

sanh về cõi đó.

Khi ấy, Bồ tát Phổ Quang nhận hoa, vâng lệnh, rồi cùng với vô lượng trăm ngàn vô số đại

Bồ tát xuất gia, tại gia và vô số trăm ngàn đồng nam, đồng nữ, đầu lễ chân Phật, đi vòng bên

phải, rồi xin giả từ. Mỗi vị mang theo vô lượng các loại hoa hương, tràng phan, lọng báu, y phục,

trang sức quý và các phẩm vật cúng dường khác, bắt đầu lên đường. Vô số cõi Phật ở phương

Đông đã đi qua, đến cõi Phật nào cũng cung kính cúng dường, tôn trọng ngợi khen, không bỏ sót

cõi nào.

Khi đến chỗ Phật Thích Ca, đầu lạy hai chân Phật, đi quanh trăm ngàn vòng, rồi lui đứng

một bên. Bồ tát Phổ Quang tiến tới trước, bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Ở phía Đông của cõi này,

trải qua vô số thế giới, có thế giới tận cùng tên là Đa Bảo, có Phật hiệu là Bảo Tánh Như Lai,

Ứng Chánh Đẳng Giác xin ân cần thăm hỏi Thế Tôn “Ngài được khỏe mạnh, ít phiền, đi đứng

nhẹ nhàng, khí lực ôn nhu? Việc đời dễ chụi? Chúng sanh dễ độ chăng? Ngài ít bệnh, ít phiền, đi

đứng nhẹ nhàng, khí lực điều hòa, an vui chăng? Việc đời chịu đựng được chăng? Chúng sanh dễ

độ chăng?” Rồi cầm ngàn hoa sen sắc vàng ròng ấy, dâng lên Thế Tôn để làm Phật sự.

Khi ấy, đức Phật Thích Ca Mâu Ni nhận hoa sen ấy, rồi rải trở lại cúng dường vô số thế

giới chư Phật ở phương Đông. Do thần lực Phật, khiến các hoa này rơi khắp các cõi Phật. Trong

đài của các hoa này, đều có hóa Phật, ngồi kiết già, nói pháp tương ưng Đại Bát nhã cho các Bồ

tát; hữu tình nào nghe được, nhất định đạt được quả vị Giác ngộ tối cao. Sau đâu đó, Bồ tát Phổ

Quang cùng tùy tùng quyến thuộc cung kính cúng dường, tôn trọng ngợi khen Phật và các Bồ tát,

rồi lui qua ngồi một bên.

Cứ như thế, từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của phương Đông, mỗi cõi đều có

một vị Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an

và lễ vật đến cúng dường Phật Thích Ca và Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của Phổ

Quang Bồ tát đã thuật trên.

(Theo sự trần thuật của kinh thì từ thế giới tận cùng của "tất cả các cõi Phật ở phương

Đông" đều có một vị Bồ tát đại diện cõi nước mình đến dự pháp hội, điều này có nghĩa là tất cả

thế giới tận cùng phương Đông nằm trong cùng một vũ trụ(18), và từ thái dương hệ của Phật

Báo Tánh, kinh nói "Ở phía Tây của cõi này, trải qua vô số thế giới, có thế giới tận cùng, tên là

Kham Nhẫn, có Phật hiệu là Thích Ca Mâu Ni, Như Lai". Vậy thế giới của Phật Thích ca lại

nằm trong một thái dương hệ tận cùng ở phương Tây, và giữa hai thái dương hệ này, có hằng sa

thảy các cõi nước khác. Kinh lại tả tỉ mỉ: "Bầu đoàn" của Bồ tát Phổ Quang ghé qua các cõi

nước từ phương Đông đến cõi nước Kham Nhẫn hằng sa thảy: "... mỗi mỗi chỗ Phật ở đều cúng

dường cung kính tôn trọng ngợi khen, không bỏ qua một cõi nào". Thật khó có thể tưởng tượng

nổi, cách đây hơn 26 thế kỹ (2630 năm) khi thiên văn học còn phôi thai mà Phật có cái thấy như

thế! Đó là chỉ nói có một phương là phương Đông, chín phương khác cũng lại như thế).

- Lúc bấy giờ, thế giới tận cùng của vô số thế giới ở phương Nam, tên là Ly Nhất Thiết

Ưu, có Phật hiệu là Vô Ưu Đức Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác. Trong đó có vị Bồ tát tên là

Ly Ưu, thấy các diển biến giống như ở cõi nước của đức Bảo Tánh Như Lai như đã tả trên, liền

xin phép Phật Vô Ưu Đức đến cõi nước của Đức Thích Ca Mâu ni, cùng quyến thuộc đem lời

vấn an và lễ vật cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã, nhất nhất… đều

giống như câu chuyện của Bồ tát Phổ Quang kể trên.

Cứ như thế, từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của phương Nam, mỗi cõi đều có

một vị Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an

và lễ vật đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của

Phổ Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

- Kế đến, thế giới tận cùng của vô số thế giới ở phương Tây, tên là Cận Tịch Tịnh, có

Phật hiệu là Bảo Diệm Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác. Trong đó có vị Bồ tát tên là Hành

Tuệ, thấy các diển biến giống như ở cõi nước của đức Bảo Tánh Như Lai như đã tả trên, liền xin

phép Phật Bảo Diệm đến cõi nước của Đức Thích Ca Mâu ni, cùng quyến thuộc đem lời vấn an

và lễ vật cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã, nhất nhất… đều giống

như câu chuyện của Bồ tát Phổ Quang vừa kể.

Cứ như thế, từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật ở phương Tây khác, mỗi cõi đều

có một vị Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn

an và lễ vật đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện

của Phổ Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

- Thế giới tận cùng của vô số thế giới ở phương Bắc, tên là Tối Thắng, có Phật hiệu là

Thắng Đế Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác. Trong đó có vị Bồ tát tên là Thắng Thọ, thấy các

diển biến giống như ở cõi nước của đức Bảo Tánh Như Lai như đã tả trên, liền xin phép Phật

Thắng Đế đến cõi nước của Đức Thích Ca Mâu ni, cùng quyến thuộc đem lời vấn an và lễ vật

cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã, nhất nhất… đều giống như câu

chuyện của Bồ tát Phổ Quang kể trên.

Cứ như thế, từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của phương Bắc, mỗi cõi đều có

một vị Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an

và lễ vật đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của

Phổ Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

- Đến thế giới tận cùng của vô số thế giới ở phương Đông Bắc, tên là Định Trang

Nghiêm, có Phật hiệu là Định Tượng Thắng Đức Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác…, có Bồ

tát tên là Ly Trần Dũng Mãnh cũng tham bái Phật Thích Ca mâu ni như trên.

Và từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của phương Đông Bắc, mỗi cõi đều có một

vị Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an và lễ

vật đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của Phổ

Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

- Đến thế giới tận cùng của vô số thế giới ở hướng Đông Nam, tên là Diệu Giác Trang

Nghiêm, rất dễ ưa thích, có Phật hiệu là Liên Hoa Thắng Đức Như Lai, Ứng Chánh Đẳng

Giác…, có Bồ tát tên là Liên Hoa Thủ cũng tham bái Phật Thích Ca mâu ni như trên.

Và từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của phương Đông Nam, mỗi cõi đều có một

vị Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an và lễ

vật đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của Phổ

Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

- Đến thế giới tận cùng của vô số thế giới ở hướng Tây Nam, tên là Ly Trần Tụ, có

Phật hiệu là Nhật Luân Biến Chiếu Thắng Đức Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác…, có Bồ tát

tên là Nhật Quang Minh cũng tham bái Phật Thích Ca mâu ni như trên.

Và từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của hướng Tây Nam, mỗi cõi đều có một vị

Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an và lễ vật

đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của Phổ

Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

- Đến thế giới tận cùng của vô số thế giới ở hướng Tây Bắc, tên là Chơn Tự Tại, có

Phật hiệu là Nhất Bảo Cái Thắng Như Lai Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác…, có Bồ tát tên

là Bảo Thắng cũng tham bái Phật Thích Ca mâu ni như trên.

Và từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của hướng Tây Bắc, mỗi cõi đều có một vị

Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an và lễ vật

đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của Phổ

Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

- Đến thế giới tận cùng của vô số thế giới ở phương Hạ, tên là Liên Hoa, có Phật hiệu

là Liên Hoa Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác…, có Bồ tát tên là Liên Hoa Thắng cũng tham

bái Phật Thích Ca mâu ni như trên.

Và từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của phương Hạ, mỗi cõi đều có một vị Bồ

tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an và lễ vật

đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của Phổ

Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

- Đến thế giới tận cùng của vô số thế giới ở phương Thượng, tên là Hoan Hỷ, có Phật

hiệu là Hỷ Đức Như Lai, Ứng Chánh Đẳng Giác…, có Bồ tát tên là Hỷ Thọ cũng tham bái

Phật Thích Ca mâu ni như trên.

Và từ thế giới tận cùng ấy, tất cả các cõi Phật của phương Thượng khác, mỗi cõi đều có

một vị Bồ tát đứng đầu xin phép chư Phật cõi mình, cùng tùy tùng quyến thuộc, đem lời vấn an

và lễ vật đến cúng dường Phật Thích Ca và các Bồ tát để nghe Đại Bát Nhã như câu chuyện của

Phổ Quang Bồ tát đã thuật ở trên.

Lúc bấy giờ, khắp tam thiên đại thiên thế giới Kham Nhẫn đầy châu báu, các loại hương

hoa thơm đẹp rải khắp mặt đất, tràng phan, bảo cái, giăng hàng khắp nơi, cây hoa, cây trái, cây

hương thơm, cây vòng hoa, cây y phục, cây châu báu, các cây xen lẫn nhau trang trí khắp nơi,

thật đáng vui thích, như nhiều thế giới Liên Hoa của Phổ Hoa Như Lai, Tịnh Độ Diệu Cát Tường

Bồ tát (Văn thù), Thiện Trụ Huệ Bồ tát (Phổ Hiền) và bao nhiêu vô lượng đại oai thần lực Bồ tát

Ma ha tát vẫn an trụ trong ấy.

Thích nghĩa:

(1). Núi Linh Thứu nằm ở phía đông bắc thành Vương xá, nước Ma Yết Đà hay Ma Kiệt

Đà, Trung Ấn độ. Vì hình dáng núi này giống như đầu con chim thứu (kên kên) và trong núi cũng

có nhiều chim thứu, nên đặt tên là Linh thứu. Ngoài kinh ĐBN, Đức Như lai từng tuyên thuyết

các kinh Đại thừa khác như kinh Pháp hoa, v.v... ở đây, cho nên núi này đã trở thành Thánh địa

của Phật giáo.

(2). Xứ Ma Kiệt Đà (Skt & P là Magadha) Còn gọi là Ma Kiệt Đề, Ma Ha Đà, Ma Già

Đà: Một trong mười sáu vương quốc cổ ở Ấn Độ trong thời Phật còn tại thế, nằm về phía Đông

Bắc Ấn, trong đó có Bồ Đề Đạo Tràng, một trung tâm Phật giáo thời cổ, nơi có nhiều tịnh xá gọi

là Bahar. Thời Đức Phật còn tại thế, Ma Kiệt Đà là một vương quốc hùng cường, dưới quyền cai

trị của vua Tần Bà Sa La (khoảng từ năm 543 - 493 trước Tây Lịch), kinh đô của xứ này nằm

trong thành Vương Xá. A Xà Thế là con của Tần Bà Sa La cướp ngôi giết cha, tiếp tục cai trị xứ

này. Vua A Dục (vào khoảng thế kỷ thứ III trước Tây Lịch) thống nhất toàn Ấn độ, lấy nước Ma

Kiệt Đà làm trung tâm. Khi xưa nước này thuộc các quận Patna và Gaya, tiểu bang Bihar, miền

đông bắc Ấn Độ. Núi Linh Thứu, và Trúc Lâm Tịnh xá đều nằm trong xứ Ma Kiệt Đà.

(3). Bậc đại long tượng: Nguyên chỉ cho những con voi khỏe mạnh nhất trong loài voi.

Từ ngữ này được dùng để chỉ cho những người có năng lực, có uy đức hơn người như Bồ tát

chẳng hạn.

(4). Kiết sử: (kiết hay kết tiếng Phạm: Bandhana hoặc Saôyojana) có nghĩa là trói buộc,

chỉ cho phiền não. Vì phiền não trói buộc chúng sinh vào cảnh mê, khiến cho không thể thoát

khỏi cái khổ sinh tử, nên gọi là Kết (trói buộc), Sử (sai khiến).

(5). Hoặc nghiệp: Hoặc: cũng gọi là phiền não, nghiệp: kết quả của tạo tác. Do các hoặc

tham, sân, si mà tạo các nghiệp thiện ác, rồi lại do các nghiệp này làm nhân mà chiêu cảm quả

khổ sống chết trong 3 cõi. Do hoặc mà khởi nghiệp, vì nghiệp nên chịu khổ, vì khổ lại khởi

hoặc, cứ thế xoay vần, qua lại trong sanh tử tạo thành một chu kỳ bất tận.

(6). Bí sô: (s: bhikṣu) còn gọi là tỳ kheo. Bí sô có chia nam, nữ (tỳ kheo nam, tỳ kheo nữ)

là một trong bảy chúng. Theo Đại Trí Độ Luận quyển 3, nghĩa của từ Tỳ Kheo hay Bí sô có 5

loại: 1- Khất sĩ: hành trì pháp môn khất thực để làm cho cuộc sống của bản thân được thanh

tịnh, trong sạch. 2- Phá phiền não: đoạn trừ phiền não, hay còn gọi là phá ác. 3- Xuất gia nhân:

là người thật sự xuất gia, ra khỏi 3 ngôi nhà của phiền não, thế tục và Ba Cõi. 4- Tịnh trì giới:

hành trì giới pháp thanh tịnh. 5- Bố ma: làm cho ma quân sợ hãi. Đặc biệt, Khất sĩ là người nuôi

sống bản thân bằng việc xin ăn. Đức Phật chế rằng tài sản của người xuất gia là tam y và nhất

bát. Hạnh nguyện đi khất thực cũng là một hình thức tu hành, nhằm đoạn trừ tâm tham lam, dẹp

bỏ tự ngã, kiêu mạn, cống cao, sân hận, nóng nảy; nuôi dưỡng tâm từ bi, tu tập hạnh bình đẳng,

bố thí thiện nghiệp. Hòa Thượng Bố Đại ở Huyện Phụng Hóa, Minh Châu, được xem như là hóa

thân của đức Phật Di Lặc, có bài kệ rằng:

“Nhất bát thiên gia phạn, dịch Bình bát cơm ngàn nhà Cô thân vạn lí du, Thân chơi muôn dặm xa Thanh mục đổ nhân thiểu, Mắt xanh xem trần thế Vấn lộ bạch vân đầu”. Mây trắng hỏi đường qua.

(7). Đại kiếp: Nếu tính theo mạng sống của con người thì một kiếp là 100 năm. Nhưng

trong đạo Phật lại tính khác. Có quá nhiều thuyết, có thuyết phân chia thời gian làm nhiều loại

gọi là tiểu kiếp hoặc trung kiếp hoặc đại kiếp; có thuyết phân chia thời gian theo sự cấu tạo của

vũ trụ, là: Thành Kiếp, Trụ Kiếp, Hoại Kiếp và Không Kiếp. Khái niệm thời gian dù chỉ là một

kiếp trong đạo Phật, nếu tính đếm theo qui ước của con người, cũng là một khoảng thời gian thật

lâu dài. Theo Từ điển Phật học Việt Anh - Thiện Phúc: 1/. Một đại kiếp (sanskrit Mahakalpa) là

1.334.000.000 năm, một trung kiếp là 336.000.000 năm, một tiểu kiếp là 16.800.000 năm. 2/.

Một chu kỳ thành, trụ, hoại, không của vũ trụ, mỗi thời kiếp được chia ra làm 20 tiểu kiếp, mỗi

tiểu kiếp lại được chia ra làm hai thời “tăng” và “giảm”. Thời “tăng” được cai trị bởi “tứ thiên

vương”, trong thời đó tuổi thọ của con người cứ tăng một tuổi cho mỗi một trăm năm cho đến

84.000 năm, và thân người cũng cao tới 84.000 bộ. Kế đó là thời “giảm” lại được chia làm ba

giai đoạn chướng ngại là nạn dịch, chiến tranh và đói khát, lúc mà tuổi thọ của con người giảm

từ từ đến lúc chỉ còn 10 tuổi thọ và chiều cao chỉ còn một bộ. Đây nói về thời gian. Nhưng không

cần phải biết đích xác về kiếp số, thời gian làm gì. Vì trong Bát nhã ba thời đều bất khả đắc. Bồ

tát chẳng ngại thời gian, chẳng nệ kiếp số, qua lại cõi này trong muôn ngàn kiếp dù chỉ độ cho

một người. Vì vậy, nên nói thời gian phi thời gian, kiếp số phi kiếp số! Đây là giải rộng ra, phần

thứ I, tổng luân đã thích nghĩa rồi.

(8). Thượng thủ: Phạm: (Pramukha. Pàli: Pamukha) Người đứng đầu, dẫn đầu hay giữ

cương vị tôn quý nhất trong một tập thể.

(9). Tướng thiên bức luân: Dưới bàn chân Thế Tôn có các tướng xoáy tròn như bánh xe

có ngàn nan hoa, cái nào cũng tròn đầy. Đó là tướng thứ hai trong 32 tướng Đại sĩ (Phật).

(10). Bạch hào: Lông mày trắng, nằm giữa chỗ giao nhau của hai hàng hai lông mày.

Lông mày chỗ này rất dài, quyện tròn nhau, nên gọi là bạch hào tướng, một trong 32 tướng tốt

của đức Phật. Lông mày này màu trắng có thể phóng ra ánh sáng có tên là bạch hào (hào quang

trắng). Chúng sanh nào gặp được ánh sáng này thì có thể tiêu trừ nghiệp chướng và thân tâm an

lạc.

(11). Nhục kế: (nhục là thịt, kế là búi tóc) cục thịt hay xương nổi cao lên giống như búi

tóc giữa đỉnh đầu, cho nên gọi là nhục kế, là 1 trong 32 tướng hảo của đức Phật, còn gọi là Uất

ni sa hay gọi tắt là Ô sa.

(12). Tướng lưỡi rộng dài: Tướng lưỡi rộng dài hay quảng trường thiệt tướng (Phạm:

Prabhùta-jihvatà, hoặc Prabhùta-tanu-jihvatà): Cũng gọi là Quảng trường luân tướng. Gọi tắt:

Trường thiệt tướng, Quảng trường thiệt. Tướng lưỡi rộng dài, một trong ba mươi hai tướng.

Lưỡi của chư Phật rộng dài, mềm mại, có màu hồng và mỏng; khi thè ra thì trùm cả mặt cho đến

lằn tóc ở trán. Tướng này có 2 đặc trưng: 1- Nói lời chân thật. 2- Biện thuyết vô cùng tận, không

ai có thể hơn được. Kinh Đại Bát Nhã tả tướng lưỡi rộng dài trùm khắp Đại thiên Thế giới và

phát hào quang chiếu tận mười phương hằng sa cõi nước.

(13). Chấn động sáu cách (Lục chủng chấn động):

1- Phương đông vọt lên, phương tây chìm xuống.

2- Phương tây vọt lên, phương đông chìm xuống.

3- Phương nam vọt lên, phương bắc chìm xuống.

4- Phương bắc vọt lên, phương nam chìm xuống.

5- Bốn phương vọt lên, ở giữa chìm xuống.

6- Ở giữa vọt lên, bốn phương chìm xuống.

(14). Bát nạn: Là tám nạn, tám trường hợp không may có thể xảy ra trên con đường học

đạo giác ngộ của một tu sĩ. Bát nạn bao gồm: 1- Ðịa ngục (s: naraka); 2- Súc sinh (s: tiryañc);

3- Ngạ quỷ (s: preta); 4- Trường thọ thiên (s: dīrghāyur-deva), là cõi trời thuộc sắc giới với thọ

mệnh cao. Thọ mệnh cao cũng là một chướng ngại vì nó làm mê hoặc hành giả, làm hành giả dễ

quên những nổi khổ của sinh bệnh lão tử trong Luân hồi; 5- Biên địa (s: prat-yantajanapāda), là

những vùng không nằm gần trung tâm văn hóa, không thuận tiện cho việc tu học chánh pháp; 6-

Căn khuyết (s: indriyavaikalya), không có đủ giác quan hoặc các giác quan bị tật nguyền như

mù, điếc…;7- Tà kiến (s: mithyādarśana): những kiến giải sai lệch, bất thiện; 8- Như Lai bất

xuất sinh (s: tathāga-tānām anutpāda), nghĩa là sinh sống trong thời gian không có Phật xuất

hiện hoặc giáo pháp của Ngài. (Từ điển Đạo Uyển).

(15). Túc mạng: Trí biết được đời trước của mình hay của ngưới khác gọi là túc mạng

thông, chỉ năng lực biết được những đời trước, là một trong Ngũ thông. Cũng gọi là Túc mạng

trí thông.

(16). Tràng phan: Cờ phướn.

(17). Lọng báu còn gọi là bảo cái hay dù quý giá.

(18). Vũ trụ: Khoảng không gian vô tận chứa các thiên hà.

Lưu ý:

Quý vị, nhất là người mới học Phật thường gặp nhiều khó khăn trong các từ ngữ chuyên

môn hay bị trở ngại trong vấn đề diễn tả văn cú hay chuyễn ngữ v.v... Nên người chiết giải kinh

phải giải thích nhiều. Vì vậy, các phẩm đầu của Hội thứ I, thích nghĩa hơi dài dòng, nhưng càng

về sau, độc giả càng quen lần, nên các Hội kế tiếp thích nghĩa sẽ giảm đi. Ai cũng hiểu học Phật

mà lúc nào cũng phân tích văn cú, chiết tự... là còn đứng ngoài cổng. Nhưng nếu không phân

tích, thích nghĩa... thì kẻ sơ cơ không dễ gì nắm được đầu mối thì làm sao có thể bước vào chánh

điện để thỉnh pháp?

Lược giải:

Muốn diễn tả bất cứ một cuộc diễn thuyết một pháp hội nào, ai cũng phải miêu tả quang

cảnh buổi hội, giới thiệu diễn giả, thính giả, chủ đề nghị sự, mục đích và ý nghĩa buổi hội v.v…

Phẩm “Duyên khởi” đã trình bày quá đầy đủ những chi tiết cần thiết đó. Chủ đề thuyết pháp ở

đây là Đại Bát Nhã Ba La Mật. Diễn giả chính là Phật Thích Ca Mâu ni, phụ thuyết có Tu Bồ

Đề, Xá Lợi Phất, A Nan đà, Thiên đế Thích Đề Hoàn nhân v.v… Thính giả ở cõi nước Kham

Nhẫn là Tăng đoàn, gồm 1250 bí sô nam, ngoài ra có 500 Bí sô nữ, cư sĩ, và các đại Bồ tát trong

đó có Từ thị Bồ tát, Quán Thế Âm Bồ tát… cùng vô số các Thiên Vương, Thiên tử, người không

phải người thuộc thế giới Kham Nhẫn tham dự. Đây là chủ.

Quang minh (hào quang) do Phật phát từ kim thân, tướng thiên bất luân, bạch hào, nhục

kế, tướng lưỡi dài rộng, cho đến tất cả lổ chân lông trên thân thể… soi khắp cõi cùng với chấn

động sáu cách, lan rộng đến các tam thiên đại thiên thế giới 10 phương. Do nguyên nhân này

khiến cho các chư Phật trong thế giới 10 phương biết Đức Thế Tôn Mâu ni sắp thuyết Đại Bát

Nhã, nên cho phép các Bồ tát và bầu đoàn huyến thuộc của thế giới mình, đem lễ vật đến cúng

dường Phật Thích Ca và các Bồ tát ở cõi nước Kham Nhẫn để được nghe Bát nhã. Ngoài ra, có

vô lượng vô số các Trời, tất cả người chẳng phải người… từ tam thiên đại thiên thế giới 10

phương đồng tham dự. Thành phần này chính là khách.

Phật dùng lễ vật cúng dường từ khắp cõi trong 10 phương, rồi rải trở lại cúng dường vô

số thế giới chư Phật ở 10 phương, các loại hoa và lễ vật rải lên không kết thành màng che, lọng

báu, cờ phướn…thật huy hoàng, tráng lệ khắp các tam thiên đại thiên thế giới. Đó là khung cảnh

buổi hội, tổ chức lần thứ nhất để thuyết kinh Đại Bát Nhã Ba La Mật trên đỉnh Linh Thứu, núi

Kỳ Đà Quật, thuộc thành Vương Xá, nước Ma Kiệt Đà. Quang cảnh pháp hội thật huy hoàng

lộng lẫy chưa từng thấy, nhưng không kém phần tôn nghiêm mà chúng tôi vừa lược tóm như

trên. Phẩm kế tiếp sẽ nói về chủ đề và ý nghĩa sâu xa của pháp hội.

PHẨM "HỌC QUÁN"

Quyển 03 cho đến đầu quyển 04, tập 01, Hội thứ I, ĐBN.

(Tương đương với phần sau “Phẩm Tự” quyển thứ 01, MHBNBLM)

Tóm lược:

1. (Học Bát Nhã)(1)

Đức Như Lai biết hàng đại Bồ Tát(2) cùng chư Nhơn Thiên ở hằng sa thế giới đều vân

tập (tụ hợp), liền bảo Cụ thọ Xá Lợi Tử(3): “Nếu đại Bồ tát, đối với tất cả pháp, muốn giác ngộ

cùng tột tất cả tướng, thì nên học Bát nhã Ba la mật”.

Khi ấy, Xá Lợi Tử nghe Phật nói rồi, liền từ chỗ ngồi đứng dậy, vui mừng đi đến trước

Phật, đầu lạy chân Phật, phủ kín vai bên trái, gối phải quỳ xuống đất, chấp tay cung kính bạch

Phật: Bạch Thế Tôn! Đại Bồ tát, đối với tất cả pháp, muốn giác ngộ cùng tột tất cả tướng, phải

học Bát nhã Ba la mật như thế nào?

Phật bảo Cụ thọ Xá Lợi Tử: Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát nên lấy vô trụ làm phương tiện,

để an trụ Bát nhã Ba la mật; vì sở trụ, năng trụ đều không thể nắm bắt được(4).

Các đại Bồ tát nên lấy vô xả làm phương tiện để hoàn thành Bố thí Ba la mật, vì người

thí, kẻ nhận và vật thí, đều không thể nắm bắt được; nên lấy vô hộ làm phương tiện để hoàn

thành tịnh giới, vì tướng phạm, không phạm đều không thể nắm bắt được; nên lấy vô thủ làm

phương tiện để hoàn thành an nhẫn vì tướng động, không động đều không thể nắm bắt được; nên

lấy vô cần làm phương tiện để hoàn thành tinh tấn, vì thân tâm siêng, lười đều không thể nắm

bắt được; nên lấy vô tư làm phương tiện, để hoàn thành tịnh lự, vì có thiền vị, không có thiền vị

đều không thể nắm bắt được; nên lấy vô trước làm phương tiện để hoàn thành Bát nhã, vì tánh,

tướng của các pháp đều không thể nắm bắt được.

Lại nữa, Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát an trụ Bát nhã Ba la mật lấy vô sở đắc làm

phương tiện, để hoàn thành tứ thiền, tứ vô lượng, tứ định vô sắc, 37 pháp trợ đạo, vì tứ thiền, tứ

vô lượng, tứ định vô sắc và 37 pháp trợ đạo đều không thể nắm bắt được. Các đại Bồ tát an trụ

Bát nhã Ba la mật lấy vô sở đắc làm phương tiện, để hoàn thành tám giải thoát, tám thắng xứ,

chín định thứ đệ, mười biến xứ, vì tất cả pháp này không thể nắm bắt được.

Các đại Bồ tát an trụ Bát nhã Ba la mật, lấy vô sở đắc làm phương tiện, để hoàn thành

mười tùy niệm(5): niệm Phật, niệm Pháp, niệm Tăng, niệm giới, niệm xả, niệm thiên, thở vào ra

tùy niệm, nhàm chán tùy niệm, chết tùy niệm và thân tùy niệm; vì các tùy niệm này, không thể

nắm bắt được.

Các đại Bồ tát an trụ Bát nhã Ba la mật, lấy vô sở đắc làm phương tiện, để hoàn thành

mười phép quán tưởng(6) đó là: Quán tưởng vô thường, quán tưởng khổ, quán tưởng vô ngã,

quán tưởng bất tịnh, quán tưởng nhàm ăn, quán tưởng tất cả thế gian không có gì ưa thích, quán

tưởng chết, quán tưởng đoạn, quán tưởng xa lìa, quán tưởng diệt; vì các quán tưởng này, không

thể nắm bắt được.

Các đại Bồ tát an trụ Bát nhã Ba la mật, lấy vô sở đắc làm phương tiện, để hoàn thành

mười một trí, đó là Trí biết khổ, trí biết tập, trí biết diệt, trí biết đạo, trí dứt phiền não, trí chứng

vô sanh, trí biết pháp, trí phân loại pháp, trí thế gian, trí biết tâm kẻ khác, trí biết đúng lời Phật

dạy; vì các trí ấy không thể nắm bắt được.

Các đại Bồ tát an trụ Bát nhã Ba la mật, lấy vô sở đắc làm phương tiện, nên hoàn thành

mười lực của Như Lai, bốn điều không sợ, bốn sự hiểu biết thông suốt, mười tám pháp

Phật bất cộng, pháp không quên mất, tánh luôn luôn xả, đại từ, đại bi, đại hỷ, đại xả và vô

lượng vô biên pháp Phật khác; vì các pháp ấy, không thể nắm bắt được.

Lại nữa, Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát muốn mau chứng Nhất thiết trí trí, muốn mau viên

mãn Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết tướng trí, nên học Bát nhã Ba la mật. Nếu Bồ tát

muốn mau viên mãn nhất thiết hữu tình tâm hành tướng trí, nhất thiết tướng vi diệu trí, nên học

Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn bứng gốc phiền não tập khí, muốn vượt khỏi bậc Thanh văn và Độc

giác, muốn an trú ở bậc bất thối chuyển, muốn chứng sáu phép thần thông nhanh chóng, muốn

biết sự sai khác về tâm hành và chỗ đến của tất cả hữu tình, muốn chứng tất cả pháp môn Đà la

ni, pháp môn Tam ma địa, muốn khiến cho việc thực hành sáu pháp Ba la mật: Bố thí, tịnh giới,

an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, trí tuệ, lìa các chướng ngại, mau được thành tựu, thì nên học Bát nhã

Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn đời đời thường gặp chư Phật, dung trồng cội phúc, luôn được nghe

Chánh pháp, được giác ngộ như Phật; muốn được đầy đủ ba mươi hai tướng đại trượng phu, và

tám mươi vẻ đẹp, thân Phật trang nghiêm; muốn đời đời đầy đủ đại oai đức, xua đuổi các ma

oán, điều phục các ngoại đạo, thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn dùng các sức mạnh của căn lành thù thắng, tùy ý thường đem một

món ăn, một đóa hoa, một nén hương, một cái phan, một cái lọng, một cái trướng, một ngọn đèn,

một chiếc áo, một bản nhạc v.v…, cung kính cúng dường, tôn trọng ngợi khen, tất cả các Đức

Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác và các chúng đệ tử trong vô số thế giới ở mười phương, khiến

cho các căn lành mau được viên mãn; muốn thỏa mãn tất cả nhu cầu của hữu tình như ăn uống, y

phục, giường nằm, thuốc men, các món hoa hương, đèn sáng, xe cộ, nhà cửa, của cải, lúa gạo,

ngọc quý, kỹ nhạc; muốn khéo an lập tất cả hữu tình trong khắp cõi hư không, cõi pháp, cõi đời,

khiến họ đều an trú sáu pháp Ba la mật, thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu Bồ tát muốn thông đạt tất cả các pháp mầu Phật đạo, thông đạt tất cả các pháp như

huyễn, như mộng, như tiếng vang, như ảnh, như bóng sáng, như quáng nắng, như hoa đốm trên

không, như trò ảo thuật, như ảo thành chỉ do tâm biến hiện, tánh tướng đều không, thì nên học

Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn biết hư không đại địa, các núi, biển lớn, các sông, ao, hồ, khe, suối,

vũng nước, đất, nước, gió, lửa, và các thứ nhỏ nhiệm nhất, trong tam thiên đại thiên thế giới;

muốn chẻ một sợi lông làm trăm phần, rồi lấy một phần của sợi lông ấy, đưa hết nước trong biển

lớn, các sông, ao, hồ, khe suối, trong tam thiên đại thiên thế giới, trút vào vô biên thế giới ở

phương khác, mà không làm tổn hại đến các sinh vật sống dưới nước, thì nên học Bát nhã Ba la

mật.

Nếu đại Bồ tát thấy có hỏa hoạn đốt cháy khắp trời đất, muốn một hơi thổi, khiến cho tắt

ngay, hoặc muốn dùng một ngón tay ngăn chận phong luân bùng phát, sắp thổi núi Tô mê lô(7),

núi Luân vi(8), và các núi nhỏ khác cùng vạn vật trong đại địa, ở tam thiên đại thiên thế giới nát ra như cám, khiến ngưng ngay; hoặc muốn dùng một sợi lông buộc núi Tô mê lô, núi Luân vi và

các núi nhỏ khác, cùng vạn vật trong đại địa, ném qua vô lượng, vô số, vô biên thế giới phương

khác, mà không tổn hại các loài hữu tình nào, thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn cùng an lập các loài hữu tình, trong vô số thế giới ở mười phương,

khiến họ trụ vào nhóm giới, hoặc nhóm định, hoặc nhóm huệ, hoặc nhóm giải thoát, hoặc nhóm

giải thoát tri kiến, hoặc trụ vào quả Dự lưu, hoặc trụ vào quả Nhất lai, hoặc trụ vào quả Bất hoàn,

hoăc trụ vào quả A la hán, hoặc Độc giác cho đến trụ vào quả vị Giác ngộ tối cao, hoặc khiến

nhập cảnh giới Vô dư y Niết bàn(9), thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát tu hành Bát nhã Ba la mật, năng như thật biết bố thí được đại quả báo như

thế, nghĩa là như thật biết bố thí như thế được sanh vào dòng đại tộc Sát đế; sanh vào dòng dõi

lớn Bà la môn; sanh vào dòng dõi lớn Trưởng giả; được sanh vào dòng dõi lớn Cư sĩ; được sanh

vào các cõi trời Lục dục và cõi trời Sắc giới (10). Do bố thí ấy, mà được ba mươi bảy Bồ đề phần

pháp. Do bố thí ấy, mà được ba môn giải thoát. tám giải thoát, hoặc tám thắng xứ, hoặc chín định

thứ đệ, mười biến xứ. Do bố thí ấy, mà được pháp môn Đà la ni, Tam ma địa. Do bố thí ấy, mà

được lìa phiền não, nhập Niết bàn của Bồ tát. Do bố thí ấy, mà được thập vị Bồ tát, được năm

thứ mắt, hoặc sáu phép thần thông. Do bố thí ấy, mà được mười lực Phật, hoặc tứ vô sở úy, tứ vô

ngại giải, mười tám pháp Phật bất công, đại từ, đại bi, đại hỷ, đại xả. Do bố thí ấy, mà được ba

mươi hai tướng của bậc đại trượng phu, hoặc tám mươi vẻ đẹp kèm theo. Do bố thí ấy, mà được

pháp không quên mất, hoặc thường trụ trong tánh xả. Do bố thí ấy, mà được Nhất thiết trí, Đạo

tướng trí, Nhất thiết chủng trí. Do bố thí ấy, mà được quả Dự lưu, hoặc quả Nhất lai, hoặc quả

Bất hoàn, hoặc quả A la hán, hoặc quả Độc giác Bồ đề, hoặc được quả vị Giác ngộ tối cao; và có

khả năng biết như thật: tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, trí tuệ, được quả báo lớn, cũng như

vậy.

Lại nữa, Xá Lợi Tử! Nếu đại Bồ tát tu hành Bát nhã Ba la mật: Có khả năng biết như thật:

Khéo léo dùng phương tiện bố thí như thế, thì có thể hoàn thành đầy đủ Bố thí Ba la mật, hoàn

thành đầy đủ tịnh giới; hoàn thành đầy đủ an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự và Bát nhã; Có khả năng biết

như thật: Khéo léo dùng phương tiện giữ tịnh giới như thế, thì có thể hoàn thành đầy đủ tịnh

giới Ba la mật, có thể hoàn thành đầy đủ an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự và Bát nhã v.v…

Khi ấy, Xá Lợi Tử bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Vì sao đại Bồ tát tu hành Bát nhã Ba la

mật, có khả năng biết như thật: Bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát nhã như thế, và do

dùng phương tiện khéo léo mà hoàn thành đầy đủ: Bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát

nhã?

Phật bảo cụ thọ Xá Lợi Tử: Các đại Bồ tát tu hành Bát nhã Ba la mật, có khả năng biết

như thât: Nếu đại Bồ tát lấy vô sở đắc làm phương tiện, tu hành bố thí Ba la mật, thì hiểu thấu

tất cả người cho, kẻ nhận, vật cho đều không thể nắm bắt được; khéo léo dùng phương tiện bố thí

như thế, thì có thể hoàn thành đầy đủ Bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát nhã.

Nếu đại Bồ tát lấy vô sở đắc làm phương tiện, tu hành tịnh giới Ba la mật, thì hiểu thấu

tất cả tướng phạm, không phạm đều không thể nắm bắt được; khéo léo dùng phương tiện

giữ tịnh giới như thế, thì có thể hoàn thành đầy đủ tịnh giới và năm pháp Ba la mật kia.

Nếu đại Bồ tát lấy vô sở đắc làm phương tiện, tu hành an nhẫn Ba la mật, thì hiểu thấu

tất cả tướng động, không động, đều không thể nắm bắt được; khéo léo dùng phương tiện an

nhẫn như thế, thì có thể hoàn thành đầy đủ an nhẫn và năm pháp Ba la mật kia.

Nếu đại Bồ tát lấy vô sở đắc làm phương tiện, tu hành tinh tấn Ba la mật, thì hiểu thấu

tất cả thân tâm siêng, lười đều không thể nắm bắt được; khéo léo dùng phương tiện tinh tấn

như thế, thì có thể hoàn thành đầy đủ tinh tấn và năm pháp Ba la mật kia.

Nếu đại Bồ tát lấy vô sở đắc làm phương tiện, tu hành tịnh lự Ba la mật, thì hiểu thấu tất

cả có thiền vị, không thiền vị đều không thể nắm bắt được; khéo léo dùng phương tiện tịnh lự

như thế, thì có thể hoàn thành đầy đủ tịnh lự, và năm Ba la mật kia.

Nếu đại Bồ tát lấy vô sở đắc làm phương tiện, tu hành Bát nhã Ba la mật, thì hiểu thấu

tánh tướng của các pháp, đều không thể nắm bắt được; khéo léo dùng phương tiện Bát nhã

như thế, thì có thể hoàn thành đầy đủ Bát nhã và năm Ba la mật kia.

Lại nữa, Xá Lợi Tử! Nếu đại Bồ tát muốn có được công đức của tất cả các đức Như Lai

Ứng Chánh Đẳng Giác, trong quá khứ, hiện tại, vị lai; muốn đạt đến khắp bờ giác các pháp hữu

vi, vô vi; muốn đạt đến tột cùng thật tế của các pháp chơn như, pháp giới, pháp tánh, vô sanh,

trong quá khứ, hiện tại, vị lai; muốn làm người dẫn dắc cho tất cả Thanh văn, Độc giác; muốn

làm thị giả thân cận chư Phật; muốn làm bà con thân thích với chư Phật, muốn thân được thanh

tịnh, để kham nhận sự cung kính cúng dường của thế gian thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn xua đuổi vĩnh viễn tâm xan tham; muốn xa lìa tâm phạm giới; tâm

tức giận; bỏ tâm lười biếng, lắng dịu tâm tán loạn, lìa tâm ác huệ thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn được năm loại mắt, đó là mắt phàm, mắt trời, mắt tuệ, mắt pháp,

mắt Phật, thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Lại nữa, Xá Lợi Tử! Nếu đại Bồ tát muốn dùng mắt trời chiêm ngưỡng khắp tất cả các

đức Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác, trong vô số thế giới chư Phật ở mười phương, muốn dùng

tai trời, nghe hết lời nói pháp của tất cả các Đức Như Lai Ứng Chánh Đẳng Giác, trong vô số thế

giới chư Phật ở mười phương, muốn biết như thật các tâm, tâm sở của tất cả các Đức Như Lai

Ứng Chánh Đẳng Giác, trong vô số thế giới ở mười phương, thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn được nghe Chánh pháp nơi các cõi Phật, trong vô số thế giới chư

Phật ở mười phương, thường không lười bỏ, làm theo pháp đã nghe, cho đến khi đạt được quả vị

Giác ngộ cao tột mà không quên mất, muốn thấy các cõi Phật, ở quá khứ, hiện tại, vị lai, trong

mười phương thế giới, muốn cho các vị Thanh văn, đã nghe hoặc chưa nghe, đều có thể thông

đạt được nghĩa thú sâu xa của tất cả Mười hai bộ kinh(11) mà chư Phật mười phương nói, trong

quá khứ, hiện tại, vị lai, muốn tự thọ trì, đọc tụng, thông suốt, hiểu thấu nghĩa thú, và truyền bá

cho kẻ khác, những pháp môn mà chư Phật mười phương nói trong quá khứ, hiện tại, vị lai, thì

nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn phóng quang minh chiếu rọi ở vô số cõi u tối, trong mười phương,

và ở trong tất cả thế giới, nơi mà ánh sáng mặt trời, mặt trăng không chiếu tới được, thì nên học

Bát nhã Ba la mật.

Nếu trong vô số thế giới tối tăm, ngu muội, ở mười phương, có loài hữu tình tà kiến rất

mạnh, không đếm xĩa việc ác, không tin việc làm lành, không tin quả báo, không tin tiền

kiếp, không tin tái sanh, không tin khổ đế, tập đế, diệt đế, đạo đế, không tin bố thí, tịnh giới, an

nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát nhã v.v… thường thu, chỉ thu nhặc pháp thế gian, không muốn nghe

tên Phật, tên Pháp, tên Tăng; Bồ tát muốn phương tiện khai hóa, khiến cho họ phát khởi Chánh

kiến, lắng nghe Tam bảo, hoan hỷ tin theo, bỏ ác, tu thiện, thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn khiến cho hữu tình, trong vô số thế giới ở mười phương, tự

dùng oai lực mình, người mù được thấy, người điếc được nghe, người câm nói được, người

điên được tỉnh, người loạn được định, người nghèo được giàu, người không có áo được áo,

người đói được ăn, người khát được uống, người bệnh được lành, người xấu được đẹp,

người tàn tật được lành lặn, người thiếu giác quan được đầy đủ, người sầu muộn được tỉnh

, người mỏi mệt được khỏe khoán, thì nên học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn khiến hữu tình, trong vô số thế giới ở mười phương, tự dùng oai lực

mình, những ai phạm giới, đều trụ trong nhóm giới; những ai tán loạn, đều trụ trong nhóm định;

những ai ngu si, đều trụ trong nhóm tuệ; những ai chưa được giải thoát, đều trụ trong nhóm giải

thoát; những ai chưa được giải thoát tri kiến, đều trụ trong nhóm giải thoát tri kiến(12), thì nên

học Bát nhã Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn khiến hữu tình, trong vô số thế giới ở mười phương, tự dùng thần

lực mình, ai chưa thấy được chân lý, thấy được chân lý, an trụ quả Dự lưu, Nhất lai, Bất hoàn, A

la hán, hoặc quả vị Độc giác, cho đến chứng được quả vị Giác ngộ tối cao, thì nên học Bát nhã

Ba la mật.

Nếu đại Bồ tát muốn học oai nghi thù thắng của chư Phật, khiến cho hữu tình xem thấy

không chán, dứt tất cả ác, sanh tất cả thiện, thì nên học Bát nhã Ba la mật.

(…) Nếu đại Bồ tát ước nguyện:

- Lúc ta được quả vị Giác ngộ tối cao, trong cõi Phật ta, tất cả các loài hữu tình đều thành

tựu trí tuệ, từng cá nhân đều tự nguyện: Bố thí, điều phục, an nhẫn, dũng tấn, tịch tịnh, đế quán,

lìa bỏ phóng dật, siêng tu phạm hạnh, đối với tất cả sanh linh đầy lòng từ bi hỷ xả, không gây

đau khổ cho nhau;

- Lúc ta chứng được quả vị Giác ngộ tối cao, trong cõi Phật ta, các loại hữu tình, thành

tựu các loại công đức thù thắng, các cõi Phật khác, chư Phật và Bồ tát đồng khen ngợi;

- Lúc ta chứng quả vị Giác ngộ tối cao, việc hóa độ đã xong, sau khi nhập Niết bàn,

Chánh pháp không tận diệt;

- Lúc ta chứng được quả vị Giác ngộ tối cao, các loài hữu tình, trong vô số thế giới mười

phương, ai nghe tên Ta, nhất định đạt được Giác ngộ.

Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát muốn được vô lượng vô số công đức, không thể nghĩ bàn này,

thì nên học Bát nhã Ba la mật.

2. (Phụng Bát)

Phật bảo: Xá Lợi Tử! Nếu đại Bồ tát tu hành Bát nhã Ba la mật, có thể thành tựu được

công đức như vậy, thì khi ấy, Tứ đại thiên vương ở thế giới tam thiên đại thiên, đều rất vui

mừng, cùng khởi lên ý nghĩ: Nay, chúng ta nên đem bốn bát dâng lên Bồ tát này, như xưa kia,

các Thiên vương đã dâng bát lên các đức Phật quá khứ. Khi ấy, các thiên vương trong cõi Lục

Dục trong tam thiên đại thiên thế giới, đều rất vui mừng, cùng khởi nghĩ: Chúng ta đều nên cung

kính cúng dường, tôn trọng ngợi khen Bồ tát như thế, khiến hung đảng A Tu la tổn giảm dần, và

khiến cho các Thiên chúng, quyến thuộc tăng thêm. Đồng thời, các cõi trời Sắc giới trong tam

thiên đại thiên thế giới, vui mừng hớn hở, cùng khởi lên ý nghĩ: Chúng ta nên thỉnh Bồ tát như

thế, mau chứng quả vị Giác ngộ tối cao, chuyển bánh xe pháp mầu nhiệm, đem lại lợi ích cho tất

cả.

Các thiện nam, thiện nữ trong các thế giới đó, hoặc thấy hoặc nghe, đều rất vui mừng,

cùng khởi lên ý nghĩ: Chúng ta nguyện sẽ làm cha mẹ, anh em, chị em, vợ con, quyến thuộc,

bằng hữu với Bồ tát như thế; nhờ phương tiện này mà tu hành các thiện nghiệp, cũng sẽ chứng

được quả vị Giác ngộ tối cao.

Khi ấy, Thiên chúng trong cõi Tứ đại thiên vương, ở thế giới ấy, cho đến trời Sắc cứu

cánh, hoặc thấy, hoặc nghe, đều rất vui mừng, cùng khởi lên ý nghĩ: Chúng ta sẽ tạo các phương

tiện, để cho vị Bồ tát ấy xa lìa ái nhiễm, từ khi mới phát tâm cho đến thành Phật, thường tu phạm

hạnh. Vì sao? Vì nếu nhiễm sắc dục, thì sinh nơi cõi Phạm thiên còn bị chướng ngại, huống là

Chứng được quả vị Giác ngộ tối cao. Cho nên, Bồ tát là người đoạn dục, xuất gia, tu phạm hạnh,

mới có thể chứng được quả vị Giác ngộ, người không đoạn dục chẳng thể làm được.

Cụ thọ Xá Lợi Tử bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Các đại Bồ tát cần phải có cha mẹ, vợ con,

các thân hữu không?

Phật bảo cụ thọ Xá Lợi Tử: Hoặc có Bồ tát có đủ cha mẹ, vợ con, quyến thuộc, tu Bồ tát

hạnh; hoặc có đại Bồ tát không có vợ con, từ lúc mới phát tâm cho đến khi thành Phật, thường tu

phạm hạnh, không hoại đồng chơn(13); hoặc có đại Bồ tát, phương tiện khéo léo, thị hiện thọ

ngũ dục, rồi nhàm bỏ, xuất gia tu phạm hạnh, mới Chứng được quả vị Giác ngộ tối cao.

Ví như huyễn sư hoặc đệ tử của ông, rất giỏi phương pháp ảo thuật, tạo ra nhiều thứ rất

hấp dẫn của ngũ dục, rồi cùng nhau tự do vui hưởng. Theo ông thì sao? những thứ do trò ảo thuật

kia làm ra, có thật không?

Xá Lợi Tử bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Không! Bạch Thiện Thệ! Không!

Phật bảo: Xá Lợi Tử! Đại Bồ tát cũng lại như thế, vì muốn thành thục hữu tình, phương

tiện khéo léo, giả hiện hưởng thụ ngũ dục. Nhưng đại Bồ tát này, ở trong ngũ dục, cực kỳ nhàm

chán, không bị ngũ dục làm ô nhiễm, mà còn mạt sát: Dục là lửa dữ thiêu đốt thân tâm, dục là

thứ dơ bẩn làm ô nhiễm mình và người, dục là đầu sỏ đã, đang và sẽ luôn gây tổn hại, dục là giặc

oán rình rập gây suy tổn, dục như đuốc cỏ, dục như trái đắng, dục như gươm bén, dục như đống

lửa, dục như thuốc độc, dục như huyễn hoặc, dục như giếng tối, dục như quỉ Chiên đà la giả làm

người thân v.v...

Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát dùng vô lượng môn tội lỗi như thế thảy, để chê quở các món

dục. Đã khéo biết tội lỗi của các dục, thì đâu có thật sự hưởng thụ dục, chỉ vì nhiêu ích(14) hữu

tình, mới phương tiện khéo léo thị hiện thọ các dục vậy thôi.

3. (Quán Bát Nhã)

Xá Lợi Tử lại bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Đại Bồ tát nên tu hành Bát nhã Ba la mật như

thế nào?

Phật bảo cụ thọ Xá Lợi Tử: Xá Lợi Tử! Khi đại Bồ tát tu hành Bát nhã, nên như thật

quán: Có Bồ tát mà chẳng thấy có Bồ tát, chẳng thấy có tên Bồ tát, chẳng thấy có Bát nhã, chẳng

thấy có tên Bát nhã, chẳng thấy tu hành, chẳng thấy chẳng tu hành. Vì sao?

Xá Lợi Tử! Vì tự tánh Bồ tát là không, tên Bồ tát là không, vì sao? Vì tự tánh của sắc là

không, chứ chẳng phải do không có mà không, cái không của sắc chẳng phải sắc, sắc chẳng

lìa không, không chẳng lìa sắc; sắc tức là không, không tức là sắc; tự tánh của thọ, tưởng, hành,

thức là không, chứ chẳng phải do không có mà không, cái không của thọ tưởng hành thức chẳng

phải là thọ tưởng hành thức; thọ, tưởng, hành, thức chẳng lìa không, không chẳng lìa thọ, tưởng,

hành, thức; thọ, tưởng, hành, thức tức là không, không tức là thọ, tưởng, hành, thức. Vì sao?

Xá Lợi Tử! Vì đây, chỉ có tên gọi là Bồ đề(15); đây, chỉ có tên gọi là Tát đỏa(16); đây,

chỉ có tên gọi là Bồ đề tát đỏa(17); đây, chỉ có tên gọi nên gọi đó là không; đây, chỉ có tên gọi đó

là sắc, thọ, tưởng, hành, thức; tự tánh là như vậy, không sanh không diệt, không nhiễm không

tịnh. Đại Bồ tát tu hành Bát nhã như vậy, chẳng thấy sanh, chẳng thấy diệt, chẳng thấy nhiễm,

chẳng thấy tịnh. Vì sao? Chỉ vì giả lập khách danh, tạm đặt cái tên đối với các pháp để phân biệt;

rồi theo cái giả lập đó, khởi lên ngôn thuyết, gọi như thế này, như thế kia, nên sanh khởi chấp

trước thế này, thế nọ. Khi đại Bồ tát tu hành Bát nhã, đối với tất cả những cái như thế, chẳng

thấy có; do chẳng thấy có, mà không sanh chấp trước. (Q.4, ĐBN)

Lại nữa, Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát khi tu hành Bát nhã, nên quán sát: Bồ tát, chỉ có tên

gọi; Phật, chỉ có tên gọi; Bát nhã, chỉ có tên gọi; sắc, chỉ có tên gọi, thọ, tưởng, hành, thức, chỉ có

tên gọi; 12 xứ, 18 giới chỉ có tên gọi; nhân duyên, chỉ có tên gọi; đẳng vô gián duyên, sở duyên

duyên, tăng thượng duyên(18), chỉ có tên gọi; thập nhị nhân duyên, chỉ có tên gọi; lục Ba la mật,

chỉ có tên gọi; 18 pháp không, chỉ có tên gọi; 37 pháp trợ đạo, chỉ có tên gọi; tam giải thoát môn,

tứ thánh đế, tứ thiền bát định, tám thắng xứ, chín định thứ đệ, mười biến xứ, chỉ có tên gọi; pháp

môn Đà la ni, Tam ma địa, chỉ có tên gọi; bậc Cực hỷ, chỉ có tên gọi; bậc Ly cấu, bậc Phát

quang, bậc Diệm tuệ, bậc Cực nan thắng, bậc Hiện tiền, bậc Viễn hành, bậc Bất động, bậc Thiện

tuệ, bậc Pháp vân(19), chỉ có tên gọi; bậc Chánh quán, chỉ có tên gọi; bậc Chủng tánh, bậc Đệ

bát, bậc Kiến, bậc Bạt, bậc Ly dục, bậc Dĩ biện, bậc Độc giác, bậc Bồ tát, bậc Như Lai(20), chỉ

có tên gọi; năm loại mắt, sáu phép thần thông, mười lực Như Lai, bốn điều không sợ, bốn sự hiểu

biết thông suốt, đại từ, đại bi, đại hỷ, đại xả, mười tám pháp Phật bất cộng, chỉ có tên gọi; ba

mươi hai tướng đại sĩ, tám mươi vẻ đẹp phụ thuộc, chỉ có tên gọi; pháp không quên mất, tánh

hằng trụ xả, chỉ có tên gọi; Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết tướng trí, chỉ có tên gọi; cho

đến quả vị Giác ngộ tối cao, chỉ có tên gọi; pháp Thế gian, pháp xuất thế gian, pháp hữu lậu,

pháp vô lậu, chỉ có tên gọi; pháp hữu vi, pháp vô vi, chỉ có tên gọi(21).

Xá Lợi Tử! Như ngã, chỉ có tên gọi, đó là ngã, thật không thể nắm bắt được. Như vậy

hữu tình, dòng sinh mạng, sự sanh, sự dưỡng, sự trưởng thành, chủ thể luân hồi, người do người

sanh, ngã tối thắng, khả năng làm việc, khả năng khiến người làm việc, khả năng tạo nghiệp, khả

năng khiến người tạo nghiệp, tự thọ quả báo, khiến người thọ quả báo, cái biết, cái thấy(22),

cũng chỉ có tên gọi; nghĩa là từ hữu tình đến cái thấy, vì là không, nên không thể nắm bắt được,

chỉ tùy theo thế tục, mà giả lập tên tạm. Các pháp cũng vậy, không nên chấp trước. Vì thế, đại

Bồ tát khi tu hành Bát nhã, không thấy có ngã, cho đến cái thấy, cũng không thấy tất cả pháp

tánh.

Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát tu hành thậm thâm Bát nhã như thế, trừ trí tuệ của chư Phật,

còn tất cả trí tuệ của Thanh văn, Độc giác đều không thể sánh kịp. Vì cái không, không thể nắm

bắt được. Vì sao? Vì đại Bồ tát này đối với năng danh và sở danh đều không thể nắm bắt được,

vì không nắm bắt được, nên không chấp. Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát nếu có thể tu hành Bát

nhã như thế, thì gọi là khéo tu hành thậm thâm Bát nhã ba la mật.

Lại nữa, Xá Lợi Tử! Trí tuệ tu hành trong một ngày của một vị đại Bồ tát, tu hành Bát

nhã, trí tuệ của tất cả Thanh văn, Độc giác không thể sánh kịp. Xá Lợi Tử! Kể cả bốn đại châu,

giả sử trí tuệ của Ngươi và Đại Mục Kiền Liên nhiều như lúa, mè, tre, lau, mía, rừng v.v… đầy

tam thiên đại thiên thế giới, sánh với trí tuệ của một vị đại Bồ tát tu hành Bát nhã, thì trăm ức

phần không bằng một, ngàn ức phần không bằng một, trăm ngàn ức phần không bằng một, kể cả

tính số, thí dụ, cho đến vô cực cũng không bằng một. Vì sao? Xá Lợi Tử! Vì trí tuệ của vị đại Bồ

tát ấy, có khả năng khiến cho tất cả hữu tình hướng đến Niết bàn, trí tuệ của tất cả Thanh văn,

Độc giác chẳng được như thế.

Lúc bấy giờ, Xá Lợi Tử bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Nếu trí tuệ của bốn quả Thanh văn,

của Độc giác; của Bồ tát; của các Đức Như Lai, các trí tuệ ấy đều không sai biệt, không chống

trái nhau, không sinh không diệt, tự tánh đều không; nếu là pháp không sai biệt, không chống trái

nhau, không sanh diệt, tự tánh không, vậy sự sai biệt của pháp này đã không thể nắm bắt được,

thì tại sao Thế Tôn bảo là trí tuệ của một vị đại Bồ tát, tu hành Bát nhã chỉ trong một ngày, mà

ngần trí tuệ của tất cả Thanh văn, Độc giác không thể sánh kịp?

Phật bảo bảo: Xá Lợi Tử! Ý ông nghĩ sao, trí tuệ của một vị đại Bồ tát tu hành Bát nhã

chỉ trong một ngày đã thành đạt thù thắng, trí tuệ của tất cả Thanh văn, Độc giác có làm nổi

không?

Xá Lợi Tử bạch: Bạch Thế Tôn! Không! Bạch Thiện Thệ! Không!

Xá Lợi Tử! Ý ông nghĩ sao? Một vị đại Bồ tát tu hành Bát nhã, tu trí tuệ trong một ngày,

khởi lên ý nghĩ: Ta nên tu hành tất cả tướng vi diệu, Nhất thiết trí, Đạo tướng trí, Nhất thiết

tướng trí, lợi ích an lạc tất cả hữu tình. Vị đại Bồ tát ấy, đối với tất cả pháp, giác ngộ tất cả tướng

rồi, phương tiện an lập tất cả hữu tình vào cảnh giới Vô dư y Niết bàn, trí tuệ của tất cả Thanh

văn, Độc giác có làm nổi không?

Xá Lợi Tử bạch: Bạch Thế Tôn! Không! Bạch Thiện Thệ! Không!

Lại, Xá Lợi Tử! Ý ông nghĩ sao? Tất cả Thanh văn, Độc giác, có ai có thể khởi lên ý

nghĩ: Ta sẽ chứng được quả vị Giác ngộ tối cao, rồi phương tiện an lập tất cả hữu tình ở cảnh

giới Vô dư y Niết bàn không?

Xá Lợi Tử bạch: Bạch Thế Tôn! Không! Bạch Thiện Thệ! Không!

Lại, Xá Lợi Tử! Ý ông nghĩ sao? Tất cả Thanh văn, Độc giác có ai có thể khởi lên ý nghĩ:

Ta sẽ tu hành lục Ba la mật, 37 pháp trợ, tứ thánh đế, tứ thiền bát định, 18 pháp Phật bất cộng,

Nhất thiết trí… cho đến Quả vị Giác ngộ tối cao, vĩnh viễn bứng gốc phiền não tập khí đeo đẳng

nhiều đời, chứng được quả vị Giác ngộ cao tột, rồi phương tiện an lập vô lượng, vô số, vô biên

hữu tình, ở cảnh giới Vô dư y Niết bàn?

Xá Lợi Tử bạch: Bạch Thế Tôn! Không! Bạch Thiện Thệ! Không!

Phật bảo: Xá Lợi Tử! Tất cả đại Bồ tát tu hành Bát nhã đều khởi lên ý nghĩ: Ta phải tu

hành bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát nhã cho đến khi vĩnh viễn bứng gốc phiền

não tập khí đeo đẳng nhiều đời, để chứng được quả vị Giác ngộ, rồi phương tiện an lập vô lượng,

vô số, vô biên hữu tình, ở cảnh giới Vô dư y Niết bàn.

Xá Lợi Tử! Thí như loài đom đóm không dám nghĩ: Ánh sáng của ta có thể chiếu khắp

châu Thiệm bộ, khiến cho đâu đâu cũng sáng rực lên; cũng như vậy, tất cả Thanh văn, Độc giác

không dám nghĩ: Ta sẽ tu hành bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát nhã, cho đến khi

vĩnh viễn bứng gốc phiền não tập khí đeo đẳng nhiều đời, chứng được quả vị Giác ngộ, rồi

phương tiện an lập vô lượng, vô số, vô biên hữu tình, ở cảnh giới Vô dư y Niết bàn.

Xá Lợi Tử! Thí như ánh sáng chói chang của mặt trời, chiếu khắp châu Thiệm bộ, không

chỗ nào không chiếu đến; cũng như vậy, đại Bồ tát tu hành Bát nhã, thường khởi lên ý nghĩ: Ta

sẽ tu hành bố thí, tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, Bát nhã cho đến khi vĩnh viễn bứng gốc

phiền não tập khí đeo đẳng nhiều đời, chứng được quả vị Giác ngộ, rồi phương tiện an lập vô

lượng, vô số, vô biên hữu tình, ở cảnh giới Vô dư y Niết bàn.

Vì những lẽ ấy, Xá Lợi Tử! Nên biết, trí tuệ của tất cả Thanh văn, Độc giác so với trí tuệ

của đại Bồ tát dù tu hành Bát nhã chỉ một ngày, ngàn ức phần không bằng một, trăm ngàn ức

phần không bằng một, kể cả tính số, thí dụ, cho đến vô cực phần cũng không bằng một.

Lúc bấy giờ, Xá Lợi Tử bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Vì sao đại Bồ tát có khả năng vượt

các bậc Thanh văn, Độc giác; có khả năng chứng được bậc Bất thối chuyển; có khả năng làm

sáng tỏ đạo giác ngộ của đức Phật?

Phật bảo cụ thọ: Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát từ khi mới phát tâm tu hành bố thí, tịnh giới,

an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, bát nhã, phương tiện khéo léo, nguyện lành, trí lực Ba la mật; an trụ

pháp không, vô tướng, vô nguyện, liền có khả năng vượt hơn tất cả các bậc Thanh văn, Độc giác;

có khả năng chứng đắc bậc Bất thối chuyển, và có khả năng làm sáng tỏ đạo giác ngộ của đức

Phật.

Khi ấy, Xá Lợi Tử lại bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Các đại Bồ tát trụ ở bậc nào mà có khả

năng làm ruộng phước tốt cho tất cả Thanh văn, Độc giác?

Phật bảo cụ thọ Xá Lợi Tử: Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát từ khi mới phát tâm tu hành bố thí,

tịnh giới, an nhẫn, tinh tấn, tịnh lự, bát nhã, phương tiện khéo léo, nguyện, lực, trí Ba la mật, an

trụ pháp không, vô tướng, vô nguyện, cho đến an tọa trên tòa Bồ đề, thường làm ruộng phước

cho tất cả Thanh văn, Độc giác. Vì sao? Xá Lợi Tử! Vì nương vào đại Bồ tát, mà tất cả thiện

pháp xuất hiện ở thế gian, nghĩa là do nhờ đại Bồ tát mà có mười thiện nghiệp đạo, năm giới cận

sự, tám giới cận trụ. Lại do nhờ đại Bồ tát mà có tất cả thiện pháp xuất hiện ở thế gian.

Vì có các pháp lành như vậy, nên thế gian mới có dòng dõi lớn Sát đế lợi, dòng dõi lớn

Bà la môn, dòng dõi lớn Trưởng giả, dòng dõi lớn Cư sĩ.

Vì có các pháp lành như vậy, nên thế gian mới có các trời trong cõi Dục, Sắc và Vô sắc.

Vì có các pháp lành như thế, nên thế gian mới có Dự lưu, Nhất lai, Bất hoàn, A la hán,

Độc giác, Bồ tát, và các Đức Như Lai Ứng Chánh Đẳng giác.

Lúc bấy giờ, Xá Lợi Tử bạch Phật: Bạch Thế Tôn! Các đại Bồ tát có phải báo ơn thí chủ

không?

Phật bảo: Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát khỏi phải báo ơn các thí chủ. Vì sao? Vì đã báo ơn

nhiều rồi. Vì sao? Xá Lợi Tử! Vì các đại Bồ tát là Đại thí chủ, đã bố thí cho các hữu tình vô

lượng pháp lành, nghĩa là bố thí cho hữu tình mười thiện nghiệp đạo, năm giới cận sự, tám giới

cận trụ, tứ thiền bát định, 37 pháp trợ đạo, 18 pháp Phật bất cộng, Nhất thiết trí… cho đến quả vị

Giác ngộ tối cao.

Xá Lợi Tử! Các đại Bồ tát bố thí cho hữu tình vô lượng, vô số, vô biên các loại thiện

pháp như thế, cho nên gọi Bồ tát là Đại thí chủ. Như vậy, là đã báo ơn các thí chủ, và là ruộng

phước tốt, làm sanh trưởng phước đức thù thắng.

Thích nghĩa:

(1). Tựa mỗi đoạn kinh ngắn trong ngoặc đơn là do chúng tôi tự đặt hay phỏng theo kinh

MHBNBLM hay các kinh khác mà đặt ra.

(2). Đại Bồ tát: Website "thuvienhoasen.org" gọi Bồ tát Ma ha tát là đại Bồ tát. Ma ha

tát có nghĩa lớn, là đại. Trong khi website "tuvienquangduc.com" gọi là Bồ tát Ma ha tát. Gọi là

đại hay Ma ha tát cũng chỉ là danh xưng, nhưng danh xưng có vẻ phân biệt, nên bị châm biếm là

"Bồ tát mỗi người một khác". Dầu là Bồ tát sơ phát tâm hay Bồ tát Đẳng giác tuy vai vị có khác,

nhưng ý vị không khác. Vì vậy, trong phần lược giải, chúng tôi chỉ dùng từ đơn giản là Bồ tát.

Đã là Bồ tát thì phân biệt Bồ tát lớn, Bồ tát nhỏ làm gì?

(3). Xá Lợi Phất: (s: Śāriputra, p: Sāriputta): Một trong 10 vị đệ tử lớn của đức Phật,

còn gọi là Xá Lợi Phất Đát La, Xá Lợi Phú Đa La… ý dịch là Thu Lộ Tử, Cù Dục Tử; thường gọi

tắt là Xá Lợi Tử. Mẹ ông là con gái của một vị luận sư Bà La Môn ở Thành Vương xá. Khi vừa

mới sanh ra, con mắt ông giống như mắt con chim Xá Lợi, nên ông được đặt tên là Xá Lợi Phất

(con của chim Xá Lợi). Hay ông có tên khác là Ưu Ba Để Sa, Ưu Ba Đế Tu v.v… Theo Bản Hạnh

Tập Kinh quyển 48, Phẩm Xá Lợi Mục Liên Nhân Duyên, từ nhỏ tướng mạo của Xá Lợi Phất đã

đoan nghiêm; đến khi lớn lên, rèn luyện các kỹ năng, thông hiểu các bộ kinh Phệ Đà. Năm lên 16

tuổi, ông đã có thể hàng phục các luận sư, mọi người đều quy phục ông. Thời niên thiếu, ông

từng kết giao với Mục Kiền Liên (s: Maudgalyāyana, p: Moggallāna) ở làng bên cạnh, thường

đến tham dự những buổi tế lễ ngoài Thành Vương Xá, thấy mọi người vui chơi hỗn tạp, chợt cảm

ngộ lẽ vô thường, bèn cắt bỏ râu tóc, theo xuất gia học đạo với một trong 6 vị thầy ngoại đạo là

San Xà Da Tỳ La Chi Tử, chỉ trong 7 ngày đêm mà có thể thông suốt toàn bộ giáo nghĩa của vị

này, hội chúng có 250 người đều tôn kính ông là bậc thượng thủ, song Xá Lợi Phất vẫn thầm

cảm rằng mình chưa được giải thoát. Lúc bấy giờ, đức Phật thành đạo không được bao lâu, hiện

đang trú tại Tịnh Xá Trúc Lâm ở Thành Vương Xá. Đệ tử Ngài là A Thuyết Thị(đệ tử của Phật),

còn gọi là Tỳ Kheo Mã Thắng đắp y, cầm bình bát vào trong thành khất thực. Xá Lợi Phất thấy

vị này oai nghi đoan chính, bước đi khoan thai, bèn đến hỏi xem thầy là ai và thực hành pháp

môn gì? A Thuyết Thị bèn lấy pháp nhân duyên do đức Phật thuyết giảng cho Xá Lợi Phất, để

hiểu về lý các pháp là vô ngã. Nghe xong, Xá Lợi Phất cùng với Mục Kiền Liên, mỗi người thống

lãnh 250 đệ tử, cùng đến Tịnh Xá Trúc Lâm quy y với đức Phật. Theo Thập Nhị Du Kinh, sau khi

quy y với đức Phật, ông thường tháp tùng theo Ngài, giúp giáo hóa mọi người. Ông là người

thông minh xuất chúng, được tôn xưng là Đệ Nhất Trí Tuệ. Lại căn cứ vào Chúng Hứa Ma Ha

Đế Kinh quyển 11, 12, Hiền Ngu Kinh quyển 10, Phẩm Tu Đạt Khởi Tinh Xá v.v... Xá Lợi Phất

tinh thông ngoại điển, từng dùng biện tài siêu tuyệt để hàng phục ngoại đạo Mắt Đỏ. Ông là

người khuyến khích trưởng giả Tu Đạt Đa (còn gọi là Cấp Cô Độc) quy y theo đức Phật và phát

tâm xây dựng Kỳ Viên Tịnh Xá. Vào cuối đời của đức Phật, Đề Bà Đạt Đa tuyên xướng về 5 điều

không đúng pháp, muốn phá hoại tăng đoàn, dẫn 500 tỳ kheo của tăng đoàn Phật, lên núi Già

Da (còn gọi là núi Kỳ Đà Quật). Khi ấy Xá Lợi Phất cùng với Mục Kiền Liên đến ngọn núi này

khuyến dụ, khiến cho 500 Tỳ Kheo kia nhận ra sai lầm của mình, quay trở về với Phật. Suốt cả

đời Xá Lợi Phất luôn được mọi người tôn kính, lại được đức Phật tán dương. Ông nhập diệt

trước đức Phật, sau 7 ngày thì làm lễ Trà Tỳ; y bát và di cốt của ông được an táng tại Kỳ Viên.

Trưởng giả Tu Đạt Đa dựng tháp cho ông. Theo Phẩm Thí Dụ của Kinh Pháp Hoa cho