AAρχαία ελληνική γλώσσα ρχαία ελληνική γλώσσα ΤάξηΤάξη:: Γ΄Γυμνασίου Γ΄Γυμνασίου

Ενότητα 2ηΕνότητα 2η:: Η θυσία για την πατρίδα Η θυσία για την πατρίδα

Παπατζελίδου Βίκυ – Παπαμιχαήλ Παπατζελίδου Βίκυ – Παπαμιχαήλ ΣεβαστήΣεβαστή

Η περιοχή του Κεραμεικού (Έξω) από δυτικά. Διακρίνονται τα τείχη της πόλης με τις δύο κυριότερες πύλες: Το Δίπυλον αριστερά και την Ιερά Πύλη δεξιά. Στο βάθος, η Ακρόπολη.

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ζαρκογιάννη Εύα

• Συγγραφέας: Λυσίας • Ο Λυσίας ήταν ρήτορας και λογογράφος. Γεννήθηκε

περίπου το 445 π.Χ. Γίνεται αναφοράγια τον Λυσία στο Φαίδρο του Πλάτωνα, ενώ στην Πολιτεία δίνονται πληροφορίες για την οικογένειά του. Ο πατέρας του, Κέφαλος, καταγόταν από τις Συρακούσες και ζούσε στην Αθήνα ως μέτοικος.

• Οι λόγοι του αναφέρονται σε ιδιωτικές και σε δημόσιες υποθέσεις, από αυτούς σώζονται μόνο οι 34εις ολόκληροι ενώ είναι γνωστοί τίτλοι και αποσπάσματα άλλων 130 λόγων του.

• Το έργο του ξεχωρίζει για την επιδέξια χρήση της αττικής γλώσσας και την ικανότητα προσαρμογής του λόγου στην προσωπικότητα του ομιλητή (ηθοποιία).

• Έργο: Επιτάφιος τοις Κορινθίων βοηθοις 79-81

• Περιεχόμενο: Επισήμανση της επιλογής του ενδοξότερου θανάτου και της αθανάτης μνήμης. Αναφορά στα διαβατήρια έθιμα της κοινωνίας. Θαυμασμός της ανδρείας και εξύμνηση της υστεροφημίας.

««ΑνάλυσηΑνάλυση κειμένουκειμένου»»

1. Πεσόντες, οι ευδαιμονέστεροι των πολιτών

Ὥστε προσήκει τούτους εὐδαιμονεστάτους

ἡγεῖσθαι, οἵτινες ὑπὲρ μεγίστων καὶ καλλίστων

κινδυνεύσαντες οὕτω τὸν βίον ἐτελεύτησαν, οὐκ

ἐπιτρέψαντες περὶ αὑτῶν τῇ τύχη οὐδ’ ἀναμείναντες

τὸν αὐτόματον θάνατον, ἀλλ’ ἐκλεξάμενοι τὸν

κάλλιστον.

ΣχόλιαΣχόλια

Τούτους: η αντωνυμία αναφέρεται στους πολεμιστές που έπεσαν νεκροί στο πεδίο της μάχης κατά τη διάρκεια του Κορινθιακού πολέμου (395-387 π.Χ)

Κορινθιακός πόλεμος: αναμέτρηση Σπαρτιατών, Φωκέων και Ορχομένιων από τη μία και ο συνασπισμός Αθηναίων, Θηβαίων, Κορινθίων και Αργείων από την άλλη.

2. Οι νεκροί πολεμιστές είναι άξιοι ιδιαίτερων τιμών

• Καὶ γὰρ τοι ἀγήρατοι μὲν αὐτῶν αἱ μνῆμαι, ζηλωταὶ δὲ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων αἱ τιμαί· οἵ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί, ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι διὰ τὴν ἀρετήν.

ΣχόλιαΣχόλια

Αντίθεση: οἵ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί, ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι

Στη φράση αυτή παρατηρούμε μία αξιοθαύμαστη σύνδεση αντίθετων εννοιών η οποία μάλιστα αποτελεί την ουσία ολόκληρου του αποσπάσματος. Από τη μία η φύσις, που με τους αδήριτους νόμους της είναι κοινή για όλους και από την άλλη η αρετή, που διαφοροποιεί τους ανθρώπους. Η αρετή είναι ακριβώς αυτή που αναιρεί τη φυσική αντίθεση θνητός- αθάνατος και μετατρέπει το πένθος σε ύμνο.

Αξιοσημείωτο παράδειγμα ο Λεωνίδας και οι 300 Σπαρτιάτες στη μάχη των Θερμοπυλών (480 π.Χ)

3. Τρόποι εκδήλωσης τιμών για τους νεκρούς

• καὶ γὰρ τοι θάπτονται δημοσίᾳ, καὶ ἀγῶνες τίθενται ἐπ’ αὐτοῖς ῥώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου, ὡς ἀξίους ὄντας τοὺς ἐν τῷ πολέμῳ τετελευτηκότας ταῖς αὐταῖς τιμαῖς καὶ τοὺς ἀθανάτους τιμᾶσθαι.

ΣχόλιαΣχόλιαΔιαβατήρια έθιμα: διάβασις-διαβαίνω. Ο

άνθρωπος μέσα από αυτά τα έθιμα διαβαίνει από τη μία κατάσταση σε μία άλλη η οποία επιφέρει αλλαγές στη ζωή του π.χ γάμος, γέννηση, θάνατος. Τα έθιμα αυτά είναι διαχρόνικα και αυτό επιβεβαιώνεται και από το απόσπασμα.

Πεσόντες στη μάχη: πρόκειται για νεκρούς που περισυνελέχθησαν από πεδία μαχών στην ξηρά. Σε περίπτωση απώλειας από ναυμαχίες προκύπτουν τα κενοτάφια.

Γνωρίζετε κενοτάφια στις μέρες μας;Το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στο

Σύνταγμα της Αθήνας

• 4. Από τη γενναιότητα στην αιώνια τιμή

• Ἐγὼ μὲν οὖν αὐτοὺς καὶ μακαρίζω τοῦ θανάτου καὶ ζηλῶ, καὶ μόνοις τούτοις ἀνθρώπων οἶμαι κρεῖττον εἶναι γενέσθαι, οἵτινες, ἐπειδὴ θνητῶν σωμάτων ἔτυχον, ἀθάνατον μνήμην διὰ τὴν ἀρετήν αὑτῶν κατέλιπον.

ΣχόλιαΣχόλια

• Υστεροφημία: η καλή φήμη που ακοκτά κάποιος μετά το θάνατό του. Στα ομηρικά έπη δεσπόζει η έννοια της αριστείας και ο άριστος επιδιώκει δόξα και τιμή καθώς ο πόλεμος αποτελεί πεδίο δραστηριότητας των άριστων. Κατα τον Όμηρο η αρετή αυτή ταυτίζεται με την πολεμική ανδρεία και τη ρώμη.

• Αυτό ισχύει στις μέρες μας ;

• Απάντηση:

Κάτι τέτοιο στις μέρες μας δεν ισχύει όσον αφορά τον πόλεμο. Η έννοιά του διαφοροποιείται κάθως σήμερα γίνεται εξυπηρετώντας άλλου είδους συμφέροντα, κυρίως οικονομικά αλλά και διπλωματικά (ψυχρός πόλεμος).

ΜετάφρασηΜετάφραση

Επομένως ταιριάζει να θεωρούμε αυτούς πάρα

πολύ ευτυχισμένους, οι οποίοι αφού κινδύνευσαν

για τα πιο μεγάλα και τα πιο ωραία έτσι τελείωσαν

τη ζωή τους, χωρίς να εμπιστευθούν τους εαυτούς

τους στην τύχη ούτε να περιμένουν το φυσικό

θάνατο, αλλά με το να προτιμήσουν τον πιο ωραίο.

Και γι’ αυτό βέβαια είναι αγέραστες οι μνήμες

τους και αξιοζήλευτες οι τιμές τους απ’  όλους

τους ανθρώπους· αυτοί πενθούνται λόγω της

φύσης τους ως θνητοί, εξυμνούνται όμως ως

αθάνατοι λόγω της γενναιότητάς τους.

Και γι’ αυτό βέβαια θάβονται με δημόσια

φροντίδα και καθιερώνονται αγώνες δύναμης και

σοφίας και πλούτου προς τιμή τους, με την ιδέα

ότι (επειδή) είναι άξιοι αυτοί που έχουν σκοτωθεί

στον πόλεμο να τιμούνται με τις ίδιες τιμές με

τους αθάνατους. Εγώ λοιπόν και τους καλοτυχίζω

και τους ζηλεύω για το θάνατό τους και νομίζω

ότι μόνο αυτοί από τους ανθρώπους άξιζαν να

ζήσουν, οι οποίοι, αφού έλαβαν θνητά σώματα,

κληροδότησαν αθάνατη μνήμη λόγω της ανδρείας

τους.

Τα είδη του ρητορικού λόγουΤα είδη του ρητορικού λόγου

1. Δικανικοί2. Συμβουλευτικοί 3. Πανηγυρικοί

Σε ποιο είδος ανήκει ο επιτάφιος λόγος?

Απάντηση:Απάντηση: Ανήκει στους πανηγυρικούς. Πρόκειται

για επικήδειο λόγο που εκφωνείται από επιφανή άνδρα και έχει σκοπό να τιμήσει τους νεκρούς του πολέμου. Εκφωνείται κατά τη διάρκεια της τελετής του επιταφίου.

ΤαΤα στάδιαστάδια τηςτης τελετήςτελετής τουτου επιταφίουεπιταφίου

Πρόθεση-έκθεση. Κατασκευή εξέδρας, τοποθέτηση κοκάλων και σύναξη Αθηναίων για την τίμηση των νεκρών.

Εκφορά-νεκρική πομπή. Τοποθέτηση οστών σε λειψανοθήκες.

Ενταφιασμός. Σε δημόσιο νεκροταφείο στα προάστια της πόλης, στον Κεραμεικό.

Επιστέγασμα. Μεγαλοπρεπή τελετή, εκφώνηση επιταφίου λόγου

Η περιοχή με τους τάφους δίπλα στον Ηριδανό.

Σε όλο το μήκος υπήρχαν οι τάφοι των επιφανέστερων Αθηναίων, όπως του Περικλή.

Οι στήλες κατά μήκος της Οδού των Τάφων. Η πρώτη από αριστερά είναι η γνωστή στήλη της Ηγησούς, κόρης του Προξένου που πέθανε περίπου το 410 π.Χ.

« Παράλληλο κείμενο « Παράλληλο κείμενο από μετάφραση»από μετάφραση»

ΕισαγωγικόΕισαγωγικό σημείωμασημείωμα• Ιερή υποχρέωση και απαράβατος ηθικός νόμος επέβαλε στους

Έλληνες την ταφή των νεκρών από τους πολέμους. Σε περιόδους

πολέμου οι Αθηναίοι πραγματοποιούσαν με δημόσια δαπάνη τελετή

προς τιμή των νεκρών πολεμιστών. Η τελετή αυτή έκλεινε με την

εκφώνηση του Επιταφίου λόγου από επιφανή άνδρα που οριζόταν

από την πόλη. Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από τον

Επιτάφιο λόγο –που, πιθανόν, συντέθηκε από τον Λυσία – προς

τιμήν των νεκρών του Κορινθιακού πολέμου (395-387 π.Χ) που

διεξήγαγαν συνασπισμένοι οι Αθηναίοι, οι Θηβαίοι, οι Αργείοι και οι

Κορίνθιοι κατά της Σπάρτης, που τονίζει τη συμβολή της Αθήνας

στην απόκρουση του περσικού κινδύνου.

Η Αθήνα προπύργιο της ΕυρώπηςΗ Αθήνα προπύργιο της Ευρώπης

Επειδή ήταν καλοί (ευγενείς) εκ φύσεως και είχαν κοινές αντιλήψεις

πολλά καλά και αξιοθαύμαστα έκαναν οι πρόγονοι των νεκρών που

κείτονται εδώ και οι απόγονοι εκείνων αείμνηστα και μεγάλα

τρόποια νίκης άφησαν πίσω τους εξαιτίας της αρετής τους. Γιατί

μόνοι για όλη την Ελλάδα μπήκαν σε κινδύνους ενάντια σε πολλές

δεκάδες χιλιάδες βαρβάρων. Γιατί ο βασιλιά της Ασίας, ελπίζοντας

να υποδουλώσει και την Ευρώπη, έστειλε στρατό πεντακοσίων

χιλιάδων ανδρών.

Κι επειδή πίστεψαν ότι αν αυτήν την πόλη την έκαναν φίλη με τη θέλησή της ή την υπέτασσαν χωρίς τη θέλησή της εύκολα θα εξουσίαζαν και τους υπόλοιπους Έλληνες, αποβιβάστηκαν στο Μαραθώνα, επειδή πίστεψαν με τον τρόπο αυτό ότι οι Έλληνες θα ήταν εντελώς αβοήθητοι από συμμάχους, αν αποτολμούσαν την επίθεση, ενώ ακόμα οι Έλληνες θα διαφωνούσαν. Ακόμα για την πόλη από τα προηγούμενα έργα της τέτοια εντύπωση είχαν σχηματίσει, ότι αν πρωτύτερα έκαναν επίθεση εναντίον άλλης πόλης, θα πολεμούσαν εναντίον εκείνων και των Αθηναίων· γιατί θα έρχονταν με προθυμία να βοηθήσουν αυτούς που αδικούνταν.

Ερωτήσεις παράλληλου κειμένουΕρωτήσεις παράλληλου κειμένου

1. Γιατί η Αθήνα θεωρήθηκε από τους Πέρσες πόλη –κλειδί για τα σχέδιά τους στην Ευρώπη, σύμφωνα με το κείμενο ;

2. Ποιες προϋποθέσεις συντέλεσαν ώστε οι πρόγονοι και οι πατέρες των νεκρών να κληροδοτήσουν στις επόμενες γενιές πράξεις θαυμαστές και αείμνηστες;

3. Ποιες πράξεις οδήγησαν τους πολίτες να τιμούν νεκρούς του πολέμου με τέτοιο τρόπο ; Συμφωνείτε με τις τιμές που τους αποδίδουν ; Δικαιολογήστε την απάντησή σας (αντλήστε πληροφορίες και από τα δύο αποσπάσματα).

ΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣΦΥΛΛΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

• 1. εὐδαιμονεστάτους, ἡγεῖσθαι, ἐτελεύτησαν, ἀγήρατοι, πενθοῦνται, φύσιν, δημοσίᾳ, ῥώμης, τιμᾶσθαι, μακαρίζω, γενέσθαι, κατέλιπον.

Από τις παραπάνω λέξεις βρείτε παράγωγα στη νεοελληνική (τουλάχιστον δύο για το καθένα).

• 2. Βίον, θάνατον, τιμαί, φύσιν, σοφίας, πλούτου, ανθρώπων, τύχη.

• Από τα παραπάνω ουσιαστικά να βρείτε επίθετα στη νεοελληνική.

• 3. Ποιοι θεωρούνται οι ευδαιμονέστεροι των πολιτών και γιατί ;

• 4. Με ποιον τρόπο απέδιδαν οι πολίτες τιμές στους νεκρούς πολεμιστές ;

Ηλεκτρονικές διευθύνσειςΗλεκτρονικές διευθύνσεις

• www.ancientathens3d.com• www.greek-language.gr/greekLang/in

dex.html

Βήματα εύρεσης στοιχείων: Πύλη-αρχαία ελληνική-εργαλεία-

σώματα κειμένων. Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας. Κατάλογος. Επιτάφιος του Περικλή.