Хүүхэд хөгжил судалгаа 2005 оны тайлан 2.32 MB

MONGOLIA

MONITORING THE SITUATION OF CHILDREN AND WOMEN

“CHILD AND DEVELOPMENT 2005”survey (MICS-3)

“Child and development 2005” survey (MICS-3)Mongolia, 2007

MONGOLIA 2007

“CHILD AND DEVELOPMENT 2005” SURVEY (M

ICS-3)

“Õ¯¯ÕÝÄ ÕªÃÆÈË 2005” ñóäàëãàà(Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí ò¿¿âýð ñóäàëãàà-3)

¯ÍÄÑÝÍ ÒÀÉËÀÍ

Óëààíáààòàð õîò2007 îí

ÌÎÍÃÎË ÓËÑ

Ìîíãîë ýõèéã õÿíàñàí:Ðýíäýíäýâèéí Îéäîâäàíçàí(Ìîíãîë Óëñûí ãàâúÿàò ýäèéí çàñàã÷)

Òàéëàíã ýìõýòãýñýí:Î.ÁàéãàëìààÇ.Ìºíõçóë

Òàéëáàð: Ýíý òàéëàí íü àíãëè õýëýýð õýâëýãäñýí áºãººä òàéëàíä ãàð÷ áàéãàà ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò¿¿ä íü çºâõºí áè÷ñýí õ¿ì¿¿ñèéí ñàíàë áîëíî.

Òàéëàíãèéí òàëààð ñàíàë õ¿ñýëò áàéâàë äîîðõ õàÿãààð õîëáîî áàðèíà óó. ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí ÃàçàðÁàãà òîéðóó 44, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýãÓëààíáààòàð õîò Ìîíãîë Óëñ

È-ìýéë: [email protected]Ôàêñ: 976-11-324518Óòàñ: 976-51-264554, 976-51-266414

Ìîíãîë Óëñûí Õ¿¿õýä õºãæèë 2005 ñóäàëãàà (Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí ò¿¿âýð ñóäàëãàà-3)-ã ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçàð, Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí ñàíòàé õàìòðàí ÿâóóëëàà. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü äýëõèéí 50 ãàðóé îðîíä 2005-2006 îíä çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëñàí ãóðàâ äàõü óäààãèéí Î¯ÁÒÑ-íû á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áºãººä ºìíº íü 1995, 2000 îíóóäàä ÿâàãäñàí þì. Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí ò¿¿âýð ñóäàëãààíû òàëààðõ íýìýëò ìýäýýëëèéã www.childinfo.org âýá õóóäàñíààñ ¿çíý ¿¿. Èøëýë: ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçàð, Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí, 2007 îí. Õ¿¿õýä õºãæèë 2005 ñóäàëãàà (Î¯ÁÒÑ-3)-íû ¿íäñýí òàéëàí, Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë Óëñ

Õàâòàñíû çóðãèéã Á.Ðýíöýíäîðæ

¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Ãàçðààñ ýðõëýí ãàðãàâ.Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë Óëñ 2007 îí

ÀÃÓÓËÃÀ

ªìíºõ ¿ã iii

Òàëàðõàë iv

Õ¿ñíýãòèéí æàãñààëò v

Çóðãèéí æàãñààëò vii

Òîâ÷èëñîí òýìäýãëýë viii

Àøèãëàñàí ìàòåðèàë ix

¯ð ä¿íãèéí íýãòãýë õ¿ñíýãò x

Íýãäñýí ä¿ãíýëò xiii I. Òàíèëöóóëãà Ñóäàëãààíû òàëààð 1 Ñóäàëãààíû çîðèëãî 2

II. Ñóäàëãààíû ò¿¿âýðëýëò, àðãà ç¿é Ò¿¿âýðëýëò 3 Àñóóëãà 3 Ñóðãàëò, ìýäýýëýë öóãëóóëàëò 4 Ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàëò 4

III. Ñóäàëãààíû õàìðàëò, ºðõ õ¿í àìûí áàéäàë Õàìðàëò 5 ªðõ, õ¿í àìûí áàéäàë 5 Ìýäýýëëèéí àíãèëàë 7

IV. Õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë 8

V. Õ¿¿õäèéí õîîë òýæýýë Õîîë òýæýýëèéí áàéäàë 12 Ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëò 14 Èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýý 16 Ýðäýñ, àìèíäýìýýð áàÿæóóëñàí ãóðèëûí õýðýãëýý 17 À àìèíäýì 18 Áàãà æèíòýé òºðºëò 19

VI. Õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä Äàðõëààæóóëàëò 20 Øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý 22 Óóøèãíû õàòãàëãààíû àíòèáèîòèêèéí ýì÷èëãýý, òóñëàìæ àâñàí áàéäàë 24 Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýý 25

1 i

VII. Óíäíû óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õàíãàìæ Óíäíû óñíû õàíãàìæ 26 Àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæ 27

VIII. Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ àðãà, õýðýãñýë 29 ÆÕÀÕ-èéí äóòàãäàæ áóé õýðýãöýý 29 Æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëò 30 Òºðºõ ¿åèéí òóñëàìæ 31

IX. Õ¿¿õäèéí õºãæèë 33

X. Õ¿¿õäèéí áîëîâñðîë Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë 35 Áàãà áîëîí äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëò 36 Õ¿í àìûí áè÷èã ¿ñãèéí ìýäëýã 38

XI. Õ¿¿õýä õàìãààëàë Òºðñíèé á¿ðòãýë 39 Õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëò 39 Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë 41 Ýðò ãýðëýëò 42 Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýë 43 Õºãæëèéí áýðõøýýë 44

XII. ÕÄÕÂ/ÄÎÕ ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàðûí òàëààðõ ìýäëýã 45 ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýý 47 YÐ Ä¯ÍÃÈÉÍ Õ¯ÑÍÝÃÒ 49

Õàâñðàëò I. Ò¿¿âýðëýëò 119

Õàâñðàëò II. Ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí íýðñ 123

Õàâñðàëò III. Ò¿¿âýðëýëòèéí àëäàà 126

Õàâñðàëò IV. Ìýäýýëëèéí ÷àíàð 135

Õàâñðàëò V. Õ¿¿õýä õºãæèë ñóäàëãààíû ¿ç¿¿ëýëò 146

Õàâñðàëò VI. Àñóóëãûí õóóäàñ 154

ii

iii

ÁÝÐÒÐÎÍ ÄÝÉÌ¯¯ËÀÍ Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãèéí ñóóðèí òºëººëºã÷

Ï.ÁßÌÁÀÖÝÐÝÍÌîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðûí äàðãà

ªÌÍªÕ ¯Ã

Ìîíãîë Óëñàä ãóðàâ äàõü óäààãèéí Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí ò¿¿âýð ñóäàëãàà “Õ¿¿õýä õºãæèë 2005”-ã Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí õàìòðàí ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ, ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëëàà.

Ñóäàëãààã àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëàõûí òóëä Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãààñ ñóäàëãààíû ¿å øàò á¿ðò òåõíèê, àðãà ç¿éí çºâëºìæººð õàíãàí àæèëëàñàíû çýðýãöýý 4 óäààãèéí ñóðãàëò ñåìèíàðûã òóñãàéëàí çîõèîí áàéãóóëæ ºãñºí íü èõýýõýí à÷ õîëáîãäîëòîé áàéñíûã îíöîëæ áàéíà.

Ñóäàëãààíû ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, áîëîâñðóóëàõ, òàéëàí áè÷èõ àæëûã õèéæ ã¿éöýòãýí, ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíã ìîíãîë, àíãëè õýëýýð õýâë¿¿ëæ, íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîõ çîðèëãîäîî áèä íýãýíò õ¿ðëýý.

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààã çîõèîí áàéãóóëàí ÿâóóëàõ, àñóóëãà áîëîâñðóóëàõ, òàéëàíã áè÷èõ àæèëä ¿íýòýé ñàíàë çºâëºìæ ºã÷, ñóäàëãààíû ñàëáàð äóíäûí Óäèðäëàãûí çºâëºë áîëîí õàìòàðñàí àæëûí õýñýãò îðæ àæèëëàñàí Ñàíãèéí ÿàì, Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì, Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàì, Õ¿¿õäèéí òºëºº ¿íäýñíèé ãàçàð, ÝÌß-íû Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õ¿ðýýëýíãèéí Õîîë ñóäëàëûí òºâ, Öàãäààãèéí åðºíõèé ãàçàð áîëîí Ìîíãîë Óëñ äàõü Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãèéí óäèðäëàãà, õàìò îëîíä ã¿í òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà.

Ýíý ñóäàëãààíû ãîë çîðèëãî íü 2000 îíä ÿâóóëñàí ºìíºõ ñóäàëãààíààñ ãàðñàí ººð÷ëºëò, Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö áàðèìò áè÷èã áîëîí Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä ãàðñàí îëîëòóóäûã ¿íýëæ ä¿ãíýõ ÿâäàë þì. Óã ñóäàëãààã ÿâóóëñíààð Ìîíãîë Óëñûí õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí òàëààðõ áóñàä óëñ îðíóóäòàé õàðüöóóëàãäàõóéö òîî ìýäýýëëèéã ¿íäýñíèé õýìæýýíä á¿ðä¿¿ëæ, ýíý òàëûí ìýäýýëëèéí ñàíã øèíý÷ëýí áàÿæóóëàõ áîëîìæ á¿ðäýõ þì.

Ò¿¿í÷ëýí ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í íü Ìîíãîë Óëñûí òºð, çàñãààñ õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíä, àõóé íºõöëèéã ñàéæðóóëàõ òàëààð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãî, õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõàä àøèãëàãäàõ ñóóðü ìýäýýëýë áîëîõûí çýðýãöýý ñóäëàà÷, ýðäýìòäèéí ç¿ãýýñ òîäîðõîé ÷èãëýëýýð òóñãàéëñàí, ã¿íçãèéð¿¿ëñýí øèíæèëãýý ñóäàëãààíû àæèë ÿâóóëàõàä ìýäýýëëèéí ¿íäñýí ãîë ýõ ¿¿ñâýð áîëæ ÷àäíà ãýäýãò èòãýëòýé áàéãàà áîëíî.

ÒÀËÀÐÕÀË

“Õ¿¿õýä õºãæèë” ñóäàëãàà (Î¯ÁÒÑ)-ã ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðààñ Ìîíãîë Óëñàä 3 äàõü óäààãàà àìæèëòòàé ýðõëýí ÿâóóëëàà.

Ýíý óäààãèéí ñóäàëãààíû çîðèëãî íü Ìîíãîë Óëñûí õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë, àæ áàéäàë, òýäíèé ýðõèéí õýðýãæèëòèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäëàõ, ò¿¿í÷ëýí Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà Õ¿¿õäèéí õºãæèë, õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð áîëîí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ä¿ãíýõ, ¿íýëãýý ºãºõ, öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãî, õºòºëáºðèéã òºëºâëºõ, áîëîâñðóóëàõàä øààðäëàãàòàé òîî ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí áîëíî.

“Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í íü “Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” áàðèìò áè÷ãèéí õýðýãæèëòèéí òàëààð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí èëòãýëèéã áýëòãýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëîõîîñ ãàäíà ñóäëàà÷, õýðýãëýã÷äèéã õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí òàëààðõ áàÿëàã ìýäýýëëýýð õàíãàõàä çîõèõ õóâü íýìðýý îðóóëíà õýìýýí íàéäàæ áàéíà.

Äýëõèéí 50 ãàðóé îðîíä ÿâàãäàæ áàéãàà ýíý óäààãèéí “Õ¿¿õýä õºãæèë” ñóäàëãààã Ìîíãîë Óëñàä îëîí óëñûí æèøãèéí äàãóó, ìýðãýæëèéí ò¿âøèíä, àìæèëòòàé çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëàõàä ìýðãýæëèéí çºâëºãºº ºã÷, õàìòðàí àæèëëàñàí ñóäàëãààíû Óäèðäëàãûí çºâëºë, àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿ä, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí áè÷èõýä îðîëöñîí á¿õ õ¿ì¿¿ñò òàëàðõàë èëýðõèéëüå.

“Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààã ÿâóóëàõàä òåõíèê, àðãà ç¿éí äýìæëýã, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí, ò¿¿íèé Ç¿¿í Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí áàéãóóëëàãà, Ìîíãîë Óëñ äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçðûí õàìò îëîí áîëîí ñóäàëãààíû òàéëàíã áîëîâñðóóëæ ãàðãàõàä õóâü íýìýð îðóóëñàí Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãèéí çºâëºõ õàòàãòàé Ãèòòå Ðîáèíñîí íàðò ã¿í òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà.

Ã.ÃÝÐÝËÒ-ÎÄÑóäàëãààíû Óäèðäëàãûí çºâëºëèéí äàðãà, ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí ãàçðûí äýä äàðãà

iv

Õ¯ÑÍÝÃÒÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

Õ¿ñíýãò HH.1: ªðõèéí áîëîí ãàíöààð÷èëñàí àñóóëãûí ä¿í 50

Õ¿ñíýãò HH.2: ªðõèéí õ¿í àìûí òîî, íàñíû á¿ëãýýð, õ¿éñýýð 51

Õ¿ñíýãò HH.3: ªðõèéí á¿òýö 52

Õ¿ñíýãò HH.4: Ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéí æèí, ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð 53

Õ¿ñíýãò HH.5: Õ¿¿õäèéí õóâèéí æèí, ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð 54

Õ¿ñíýãò CM.1: Õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë 55

Õ¿ñíýãò CM.1: Òºð¿¿ëñýí áîëîí àìüä áàéãàà õ¿¿õäèéí òîî, õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí õàðüöàà 56

Õ¿ñíýãò NU.1: Õ¿¿õäèéí õîîë, òýæýýëèéí äóòàë 57

Õ¿ñíýãò NU.2: Õ¿¿õäýý àìëóóëñàí áàéäàë 58

Õ¿ñíýãò NU.3: Ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëò 59

Õ¿ñíýãò NU.4: Íÿëõñûí çîõèñòîé õîîëëîëò 60

Õ¿ñíýãò NU.5: Èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýý 61

Õ¿ñíýãò NU.5A: Ýðäýñ àìèíäýìýýð áàÿæóóëñàí ãóðèëûí òàëààðõ ìýäëýã, õýðýãëýý 62

Õ¿ñíýãò NU.6: ªíäºð òóíò À àìèíäýìèéí áýëäìýë óóñàí õ¿¿õýä 63

Õ¿ñíýãò NU.7: Õ¿¿õýä òºð¿¿ëñíèé äàðàà ºíäºð òóíò À àìèíäýìèéí áýëäìýë óóñàí ýõ÷¿¿ä 64

Õ¿ñíýãò NU.8: Áàãà æèíòýé òºðñºí õ¿¿õýä 65

Õ¿ñíýãò CH.1: Íýã íàñ õ¿ðýõèéí ºìíºõ äàðõëààæóóëàëòàíä õàìðàãäàëò 66

Õ¿ñíýãò CH.2: Äàðõëààæóóëàëòàíä õàìðàãäàëò, ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð 67

Õ¿ñíýãò CH.3: Øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý 68

Õ¿ñíýãò CH.4: Ñóóëãàëò ºâ÷íèé ãýðèéí ýì÷èëãýý 69

Õ¿ñíýãò CH.5: Óóøèãíû õàòãàëãàà ºâ÷íèé øèíæ òýìäýã èëýðñýí ¿åä òóñëàìæ àâñàí áàéäàë 70

Õ¿ñíýãò CH.6: Àíòèáèîòèê ýì÷èëãýý 71

Õ¿ñíýãò CH.6A: Óóøèãíû õàòãàëãàà ºâ÷íèé 2 àþóëòàé øèíæ òýìäãèéí òàëààðõ ìýäëýã 72

Õ¿ñíýãò CH.7: Ò¿ëøíèé õýðýãëýý 73

Õ¿ñíýãò CH.8: Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýý, çóóõíû òºðëººð 74

Õ¿ñíýãò CH.9: Àíòèáèîòèê àâñàí ýõ ¿¿ñâýð áà ò¿¿íèé ¿íý 75

Õ¿ñíýãò CH.10: Øèíãýí ñýëáýõ äàâñ àâñàí ýõ ¿¿ñâýð áà ò¿¿íèé ¿íý 76

Õ¿ñíýãò EN.1: Ñàéæðóóëñàí óíäíû óñíû õýðýãëýý 77

Õ¿ñíýãò EN.2: ªðõèéí óíäíû óñàà öýâýðø¿¿ëäýã àðãóóä 78

Õ¿ñíýãò EN.3: Óíäíû óñ àâàõàä çàðöóóëäàã õóãàöàà 79

Õ¿ñíýãò EN.4: Óñàíä ÿâäàã õ¿í 80

Õ¿ñíýãò EN.5: Àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õýðýãëýý 81

Õ¿ñíýãò EN.6: Õ¿¿õäèéí ÿëãàäñûã çàéëóóëæ áóé áàéäàë 82

Õ¿ñíýãò EN.7: Óíäíû óñíû ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýð, ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õàíãàìæ 83

Õ¿ñíýãò RH.1: Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ àðãà, õýðýãñëèéí õýðýãëýý 84

v

Õ¿ñíýãò RH.2: Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ àðãà, õýðýãñëèéí äóòàãäàæ áàéãàà õýðýãöýý 85

Õ¿ñíýãò RH.3: Æèðýìñíèé õÿíàëò ¿ç¿¿ëñýí õ¿í 86

Õ¿ñíýãò RH.4: Æèðýìñíèé õÿíàëòûí ¿éë÷èëãýý 87

Õ¿ñíýãò RH.5: Òºðºõ ¿åèéí òóñëàìæ 88

Õ¿ñíýãò CD.1: Ñóðàëöàõàä ãýð á¿ëèéí ç¿ãýýñ ¿ç¿¿ëñýí äýìæëýã 89

Õ¿ñíýãò CD.2: Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í 90

Õ¿ñíýãò CD.3: Õ¿¿õäýý ãàíöààðàíã íü ýñâýë áóñàä õ¿¿õýäòýé ¿ëäýýñýí áàéäàë 91

Õ¿ñíýãò ED.1: Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë 92

Õ¿ñíýãò ED.2: Áàãà ñóðãóóëüä ýëñýëò 93

Õ¿ñíýãò ED.3: Áàãà ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèí 94

Õ¿ñíýãò ED.4: Äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèí 95

Õ¿ñíýãò ED.4A: Äóíä ñóðãóóëèéí íàñíû áàãà ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ áàéãàà õ¿¿õýä 96

Õ¿ñíýãò ED.5: 5-ð àíãè õ¿ðòýë ñóðàëöñàí õ¿¿õä¿¿ä 97

Õ¿ñíýãò ED.6: Áàãà ñóðãóóëü òºãñºëò áîëîí äóíä øàòíû ñóðãóóëüä äýâøèëò 98

Õ¿ñíýãò ED.7: Áîëîâñðîë äàõü æåíäåðèéí òýãø áàéäàë 99

Õ¿ñíýãò ED.8: Íàñàíä õ¿ðýã÷äèéí áè÷èã ¿ñãèéí ìýäëýã 100

Õ¿ñíýãò CP.1: Õ¿¿õäèéí òºðñíèé á¿ðòãýë 101

Õ¿ñíýãò CP.2.1: 5-14 íàñíû õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëò 102

Õ¿ñíýãò CP.2.2: 5-17 íàñíû õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëò 103

Õ¿ñíýãò CP.3.1: Õºäºëìºð ýðõýëäýã ñóðàëöàã÷ áà õºäºëìºð ýðõëýõèéí çýðýãöýý ñóðàëöäàã õ¿¿õýä (5-14 íàñ) 104

Õ¿ñíýãò CP.3.2: Õºäºëìºð ýðõýëäýã ñóðàëöàã÷ áà õºäºëìºð ýðõëýõèéí çýðýãöýý ñóðàëöäàã õ¿¿õýä (5-17 íàñ) 105

Õ¿ñíýãò CP.4: Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë 106

Õ¿ñíýãò CP.5: Ýðò ãýðëýëò 107

Õ¿ñíýãò CP.6: Ýõíýð, íºõðèéí íàñíû ÿëãàà 108

Õ¿ñíýãò CP.7: Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëëèéí òàëààðõ õàíäëàãà 109

Õ¿ñíýãò CP.8: Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä 110

Õ¿ñíýãò HA.1: ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ ìýäëýã 111

Õ¿ñíýãò HA.2: ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí òàëààðõ òàøàà îéëãîëòóóä 112

Õ¿ñíýãò HA.3: ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàðûí òàëààðõ öîãö ìýäëýã 113

Õ¿ñíýãò HA.4: ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð ýõýýñ õ¿¿õäýä õàëäàõ îéëãîëòûí òàëààðõ ìýäëýã 114

Õ¿ñíýãò HA.5: ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàð àâñàí õ¿íä õàíäàõ õàíäëàãà 115

Õ¿ñíýãò HA.6: ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíèé òàëààðõ ìýäëýã 116

Õ¿ñíýãò HA.7: Æèðýìñíèé õÿíàëòûí ¿åèéí ÕÄÕÂ-èéí øèíæèëãýý 117

Õ¿ñíýãò HA.8: Õ¿¿õäèéí àìüäðàëûí íºõöºë, ºí÷èí õ¿¿õýä 118

vi

ÇÓÐÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

Çóðàã III.1: Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõ, 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä,

5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí òîî, õàìðàãäàëòûí õóâü 5

Çóðàã III.2: Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä,

íàñíû á¿ëãýýð, õóâèàð 6

Çóðàã III.3: Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí

áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, õóâèàð 6

Çóðàã IV.1: Íÿëõàñ áîëîí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë, ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð 8

Çóðàã IV.2: Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë, ýõ ¿¿ñâýðýýð,

1984-2005 îí 9

Çóðàã V.1: Òóðààë, ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áîëîí òóðàíõàé

õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü 13

Çóðàã V.2: Òóðààë, ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áîëîí òóðàíõàé õ¿¿õäèéí

ýçëýõ õóâü, õ¿¿õäèéí íàñààð 13

Çóðàã V.3: Òóðààë áîëîí ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áîëîí òóðàíõàé

õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü, õ¿¿õäèéí òîîãîîð 14

Çóðàã V.4: Òºðñíèé äàðààõ 1 öàã áà 1 ºäðèéí äîòîð õºõºº

àìëóóëñàí ýõ÷¿¿ä, á¿ñ íóòãààð, õîò, õºäººãººð 15

Çóðàã V.5: Íýã õ¿ðòýëõ íàñíû õºõ¿¿ë õ¿¿õäèéí õîîëëîëò, ñàðààð 16

Çóðàã V.6: Èîäæóóëñàí äàâñ õýðýãëýäýã ºðõèéí ýçëýõ õóâü,

á¿ñ íóòãààð, õîò, õºäººãººð 17

Çóðàã V.7: Áàÿæóóëñàí ãóðèë õýðýãëýäýã ºðõèéí ýçëýõ õóâü, á¿ñ íóòãààð 18

Çóðàã V.8: Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí À àìèíäýìæ¿¿ëýëòýíä

õàìðàãäàëò, õóâèàð, á¿ñ íóòãààð 19

Çóðàã VI.1: Ñóäàëãààíû ºìíºõ õóãàöààíä âàêöèíä õàìðàãäñàí

12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí õóâü 21

Çóðàã VI.2: Íýã íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíº áîëîí ñóäàëãààíû ºìíºõ

õóãàöààíä âàêöèíä õàìðàãäñàí 12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí õóâü 21

Çóðàã VI.3: Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí ¿åäýý øèíãýí ñýëáýõ

ýì÷èëãýý õèéëãýñýí 0-59 ñàðòàé õ¿¿õäèéí õóâü 22

Çóðàã VI.4: Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí ¿åäýý ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîæ,

åðäèéíõººñ èë¿¿ øèíãýí óóñàí 0-59 ñàðòàé õ¿¿õäèéí õóâü 23

Çóðàã VI.5: Õîîëîî õèéõäýý õýðýãëýäýã ò¿ëøíèé òºðºë 25

Çóðàã VI.6: Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýý, á¿ñ íóòãààð 25

Çóðàã VII.1: Õ¿í àìûí óíäíû óñíû õàíãàìæ, ýõ ¿¿ñâýðýýð 26

Çóðàã XI.1: 5-17 íàñíû íèéò õ¿¿õäýä ãýðèéí àæèëä òóñàëæ

áàéãàà õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü 40

Çóðàã XI.2: 5-17 íàñíû õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëò, õîò õºäººãººð 41

Çóðàã XI.3: 18 íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíº ãýð á¿ëòýé/õàìòðàí àìüäðàã÷òàé áîëñîí

20-49 íàñòàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü, ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð 43

Çóðàã XII.1: ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàðûí òàëààð öîãö ìýäëýãòýé

ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü, áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð 46

vii

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ÒÝÌÄÝÃËÝË

ÁÑØÓß Áîëîâñðîë ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì

ÁÇÄÕ Áýëãèéí çàìààð äàìæèõ õàëäâàð

ÄÎÕ Äàðõëàëûí îëäìîë õîìñäîë

ÄÝÌÁ Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà

ÆÕÀÕ Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ àðãà, õýðýãñýë

ÌÕÇ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò

ÍYÝÌÑ Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóäàëãàà

ÍYÁ Íýãäñýí Yíäýñòíèé Áàéãóóëëàãà

ÍYÁÕÕ ÍYÁ-ûí Õºãæëèéí Õºòºëáºð

ÍYÁ-ûí ÕÀÑ ÍYÁ-ûí Õ¿í àìûí ñàí

ÍYÁ-ûí ÕÑ ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí

ÍYÁÅÀÒ× ÍYÁ-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí àñóóäëààðõ

òóñãàé ÷óóëãàí

ÍÕÕß Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàì

Ñß Ñàíãèéí ÿàì

ÑªÁ Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë

ÑÕÕÒ Ñàõóó, õºõ¿¿ë õàíèàä òàòðàí

ÒÀØÍ Ò¿¿âðèéí àíõàí øàòíû íýãæ

Î¯ÁÒÑ Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí ò¿¿âýð ñóäàëãàà

ÓÁ Óëààíáààòàð

YÑÃ Yíäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð

ÕÄÕÂ Õ¿íèé äàðõëàë õîìñäîëûí âèðóñ

ÕÒ¯Ã Õ¿¿õäèéí òºëºº ¿íäýñíèé ãàçàð

ÕÕÑ Õ¿¿õýä õºãæèë ñóäàëãàà

ÕÕÑ 2000 Õ¿¿õýä õºãæèë ñóäàëãàà 2000

ÕÕÑ 2005 Õ¿¿õýä õºãæèë ñóäàëãàà 2005

ÝÌß Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì

ÝÌÑ¯Ò Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñòàòèñòèêèéí ¿íäýñíèé òºâ

ØÑÄ Øèíãýí ñýëáýõ äàâñ

viii

ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË

ÍYÁ-ûí ÕÑ, 2006. Õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí áàéäàëä ºãºõ ¿íýëãýý, Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí ò¿¿âýð ñóäàëãààíû ãàðûí àâëàãà, Íüþ-Éîðê õîò

Ñ.Î.Ðóöòýéí, Ê.Æîíñîí, 2004. Õ¿í àì ç¿é, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóäàëãàà: àæ áàéäëûí èíäåêñ. õàðüöóóëñàí òàéëàí No.6

YÑÃ, ÍYÁÕÑ, 2001 îí. “Õ¿¿õýä, õºãæèë -2000” ñóäàëãàà (Î¯ÁÒÑ-2), ¯íäýñíèé òàéëàí

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí õýðýãæèëò, Yíäýñíèé èëòãýë. Óëààíáààòàð, 2004

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Õ¿¿õäèéí õºãæèë õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð. Óëààíáààòàð, 2002

YÑÃ, ÍYÁ-ûí ÕÀÑ, 2004. Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóäàëãàà 2003 îí

YÑÃ, ÍYÁ-ûí ÕÀÑ, 2001. Íÿëõàñ, õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòàä íºëººëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñ

Í¯ÁÕÕ, Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, 2003. Ìîíãîëûí õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýë

YÑÃ, Îëîí Óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãà, 2004. Ìîíãîëûí õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí ñóäàëãààíû òàéëàí

ÍYÁ, 1983, Ãàðûí àâëàãà X, Õ¿í àì ç¿éí òîîöîîíû øóóä áóñ àðãà (ÍYÁ-ûí õýâëýë)

ÍYÁ, 1990a. QFIVE, Õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûí òîîöîîíû ÍYÁ-ûí ïðîãðàìì, Íüþ-Éîðê õîò, ÍYÁ-ûí Õ¿í àìûí õýëòýñ

www.childinfo.org

ix

¯Ð Ä¯ÍÃÈÉÍ ÍÝÃÒÃÝË Õ¯ÑÍÝÃÒ

Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí Á¿ëãèéí Ò¿¿âýð Ñóäàëãàà (ÕÕÑ) áîëîí Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëò (ÌÕÇ)-ûí ¿ç¿¿ëýëò, Ìîíãîë óëñ, 2005

x

Óòãà

xi

Óòãà

xii

Óòãà

ÄÎÕ/ÕÄÕÂ-ÛÍ ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÒÀËÀÀÐÕ ÌÝÄËÝÃ

xiii

ÍÝÃÄÑÝÍ Ä¯ÃÍÝËÒ “Õ¿¿õýä, õºãæèë-2005” ñóäàëãàà íü Ìîíãîë Óëñàä 3 äàõü óäàà ÿâóóëñàí îëîí

¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí ò¿¿âýð ñóäàëãàà þì.

Ýíý óäààãèéí ñóäàëãààíû çîðèëãî íü “Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” òóíõàãëàëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûí òàëààð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí èëòãýëèéã áýëòãýõ àæëûí õ¿ðýýíä Ìîíãîë Óëñûí õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë, àæ áàéäàë, òýäíèé ýðõèéí õýðýãæèëòèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäëàõ, ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Õ¿¿õäèéí õºãæèë, õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð (2002-2010)” áîëîí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ä¿ãíýõ, ¿íýëãýý ºãºõºä îðøèíî.

“Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû îíöëîã íü 2000 îíä ÿâóóëñàí 2 äàõü óäààãèéí ñóäàëãààòàé õàðüöóóëàõ áîëîìæòîé ìýäýýëëèéã áèé áîëãîæ áàéãààãèéí çýðýãöýý ºìíºõ ñóäàëãààíû á¿ëã¿¿äèéã àãóóëãà, òîäîðõîéëîëòûí õóâüä áàÿæóóëæ, õ¿¿õäèéí õºãæèë, õ¿ì¿¿æèë çýðýã øèíý á¿ëã¿¿äèéã íýìæ, ýíý òàëààðõ ìýäýýëëèéã áàÿæóóëñàí ÿâäàë þì.

Õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë

“Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä 2000 îíä ÿâàãäñàí ñóäàëãààíààñ õîéø, ºíãºðñºí òàâàí æèëèéí õóãàöààíä íÿëõñûí áîëîí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë ìýäýãäýõ¿éö áóóðñàí áàéíà. Òóõàéëáàë 1000 àìüä òºðºëòºä íîãäîõ íÿëõñûí íàñ áàðàëò 2000 îíä 64 áàéñàí áîë 2005 îíä 40 áîëæ äàðóé 36 õóâèàð áóóð÷ýý. Ò¿¿í÷ëýí 1000 àìüä òºðºëòºä íîãäîõ 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëò 87 áàéñíàà 51 áîëæ áàðàã 41 õóâèàð áóóðñàí áàéíà.

Ýíäýãäëèéí ò¿âøèíã õîò, õºäººãººð àâ÷ ¿çâýë õºäººä õîòîîñ 2 äàõèí ºíäºð áàéíà.

Õ¿¿õäèéí õîîë òýæýýë

• Õîîë òýæýýëèéí äóòàë

Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 6 îð÷èì õóâü íü äóíä õýëáýðèéí òóðààëòàé, áàðàã òàâàí õ¿¿õýä òóòìûí íýã (21 õóâü) íü äóíä õýëáýðèéí ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áóþó òóõàéí íàñàíäàà áàéâàë çîõèõ ºíäºðò õ¿ðýõã¿é õýò íàìõàí, ¿¿íýýñ 6 õóâü íü õ¿íä õýëáýðèéí ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áàéíà. Õàðèí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 2 õóâü íü äóíä õýëáýðèéí áóþó áèåèéíõýý ºíäºðò áàéâàë çîõèõ æèíãýýñ áàãà æèíòýé áóþó õýòýðõèé òóðàíõàé áàéíà.

Áàðóóí á¿ñèéí õ¿¿õä¿¿äèéã áóñàä á¿ñèéíõòýé õàðüöóóëàõàä òóðààë áîëîí ºñºëòèéí õîöðîëò èë¿¿ èõ áàéíà.

Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû 10 õ¿¿õýä òóòìûí íýã íü èë¿¿ æèíòýé, ÿëàíãóÿà 6 õ¿ðòýëõ ñàðòàé õ¿¿õäèéí 25 õóâü áóþó äºðâºí õ¿¿õäèéí íýã íü èë¿¿äýë æèíòýé áàéíà.

• Õºõººð õîîëëîëò

Ñ¿¿ëèéí 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 78 õóâü íü òºðñíººñ íü õîéø 1 öàãèéí äîòîð, 91 õóâü íü íýã ºäðèéí äîòîð õºõºº àìëóóëñàí áàéíà.

Çóðãàà õ¿ðòýëõ ñàðòàé íÿëõñûí 57 õóâü íü äàí õºõººð õîîëëîæ áàéãàà áºãººä õºäººä (60 õóâü) õîòòîé õàðüöóóëàõàä (55 õóâü) èë¿¿ áàéíà. 6-9 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 57 õóâü íü ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõûí çýðýãöýý íýìýãäýë õîîë õýðýãëýæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí 12-15 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 82 õóâü, 20-23 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 65 õóâü íü ýõèéí ñ¿¿ãýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîæ áàéíà.

xiv

6-11 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 22 õóâü, 0-11 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 40 õóâü íü çîõèñòîé õîîëëîæ áàéíà.

• “À” àìèíäýìèéí õýðýãëýý

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 6-59 ñàðòàé íèéò õ¿¿õäèéí 65 õóâü íü ºíäºð òóíò À àìèíäýìèéã ñ¿¿ëèéí 6 ñàðä óóñàí áàéíà. Õàðèí ñ¿¿ëèéí 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 56 õóâü íü òºðñíèé äàðààõ ñàðóóäàä “À” àìèíäýì óóñàí áàéíà.

“À” àìèíäýìæ¿¿ëýëòýíä õàìðàãäàëò Óëààíáààòàð õîòîä õàìãèéí ºíäºð áàéõàä Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí äîîãóóð áàéíà.

• Áàãà æèíòýé òºðºëò

Ñ¿¿ëèéí 2 æèëä òºðñºí íèéò õ¿¿õäèéí 98 õóâèéã òºðñºí äàðóéä íü æèíëýæýý. Ýäãýýð õ¿¿õäèéí 6 õóâü íü 2500 ãðàììààñ áàãà æèíòýé òºðñºí áàéíà.

• Èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýý

2000 îíû áàéäëààð íèéò ºðõèéí 45 õóâü íü èîäæóóëñàí äàâñ õýðýãëýæ áàéñàí áîë 2005 îíä 83 õóâü áîëæ ºññºí áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí ºðõèéí 97 õóâü íü õ¿íñýíäýý èîäæóóëñàí äàâñ õýðýãëýæ áàéõàä Áàðóóí á¿ñèéí ºðõèéí 58 õóâü, Õàíãàéí á¿ñèéí ºðõèéí 74 õóâü íü õýðýãëýæ áàéíà.

Õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä

• Äàðõëààæóóëàëòàíä õàìðàãäàëò

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí 98 õóâü íü 1 íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíº ñ¿ðüåýãèéí âàêöèíûã, 92 õóâü íü ñàõóó, òàòðàí, õºõ¿¿ë õàíèàëãûí ýñðýã âàêöèíû ýõíèé òóíä õàìðàãäñàí áàéõàä õî¸ð äàõü òóíä õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí 93 õóâü, ãóðàâ äàõü òóíä 92 õóâü áîëæ äàðààëàí áóóð÷ýý. Y¿íòýé òºñòýéãýýð, ñààãèéí âàêöèíû 1-ð òóíä õ¿¿õä¿¿äèéí 97 õóâü íü õàìðàãäàæ áàéõàä, ãóðàâ äàõü òóíä õàìðàãäàëò 93 õóâü áîëæ áóóðñàí áàéíà. Óëààíáóðõàíû âàêöèíûã õ¿¿õä¿¿äèéí 76 õóâü íü 1 íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíº õèéëãýñýí áàéãàà íü áóñàä âàêöèíòàé õàðüöóóëàõàä õàìãèéí áàãà õàìðàëòòàé áàéíà.

Ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä, íýã õ¿ðòýëõ íàñàíäàà çàéëøã¿é õàìðàãäàõ ¸ñòîé 8 òºðëèéí âàêöèíä 12-23 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 68 õóâü íü 12 ñàðòàé áîëîõîîñ ºìíº áóþó òîâëîëò õóãàöààíäàà, 82 õóâü íü ñóäàëãààíû ºìíºõ õóãàöààíä á¿ðýí õàìðàãäñàí áàéíà.

• Øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý

Ñóäàëãàà ÿâóóëàõààñ ºìíºõ õî¸ð äîëîî õîíîãò 16 õ¿¿õäèéí íýã íü (7 õóâü) ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëæýý . ßëàíãóÿà, 6-23 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿ä õàìãèéí ºðòºìòãèé áàéâ. Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâäºõ òîõèîëäîë õºäººä (8 õóâü) õîòîîñ (5 õóâü) ºíäºð áàéíà.

Ýíý ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí õ¿¿õä¿¿äèéí 38 õóâü íü øèíãýí ñýëáýõ äàâñíû óóñìàëûã, 30 õóâü íü çºâëºìæèéí äàãóó ãýðèéí íºõöºëä áýëòãýñýí øèíãýíèé ýì÷èëãýý õèéëãýñýí áàéíà. Ñóóëãàëòààð ºâ÷èëñºí õ¿¿õä¿¿äèéí 63 õóâü íü øèíãýí ñýëáýõ ÿìàð íýã ýì÷èëãýý õèéëãýñýí áàéíà.

• Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýý

Ìîíãîë Óëñàä õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýý ìàø ºíäºð (77 õóâü), ÿëàíãóÿà õºäººä (98 õóâü) áàðàã á¿õ àéë, ºðõ õýðýãëýõýýñ ãàäíà õîòîä (61 õóâü) ýíý õýðýãëýý ºíäºð áàéíà. Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýýã òºðëººð àâ÷ ¿çâýë ìîä (33 õóâü), àðãàë, õîìîîë çýðýã ò¿ëø (23 õóâü), í¿¿ðñ (20 õóâü) ýçýëæ áàéíà.

xv

Óíäíû öýâýð óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õàíãàìæ

Ñóäàëãààíû ä¿íãýýð íèéò õ¿í àìûí 72 õóâü, õîòûí õ¿í àìûí 91 õóâü, õºäººãèéí õ¿í àìûí 46 õóâü íü óíäíû óñíû ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàãäàæ áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí õ¿í àìûí 95 õóâü íü óíäíû óñíû ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýðòýé. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò Òºâèéí á¿ñýä õ¿í àìûí 65 õóâü, Õàíãàéí á¿ñýä 54 õóâü áàéíà.

Íèéò õ¿í àìûí 77 õóâü íü ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæààð õàíãàãäñàí áàéíà. Ýíý õóâü õîòîä 95 õóâü, õºäººä 53 õóâü áàéíà.

Õ¿¿õäèéí õºãæèë

Ñóäàëãààíû ºìíºõ 3 ºäºðò 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 55 õóâèéíõ íü ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä, òîì÷óóä õ¿¿õä¿¿äèéã ñóðãàõ, ñóðãóóëüä áýëòãýõýä 4 áà ò¿¿íýýñ äýýø ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí áàéíà.

Ñóäàëãààíû ºìíºõ 7 õîíîãò 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí 12 õóâèéã ãýðò íü 10 íàñ õ¿ðýýã¿é õ¿¿õäèéí àñðàìæèíä, 3 õóâèéã ãàíöààðàíã íü ¿ëäýýæýý.

Õ¿¿õäèéí áîëîâñðîë

• Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë îëãîëò

36-59 ñàðòàé íèéò õ¿¿õäèéí 37 õóâü íü ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë îëãîõ õºòºëáºðò õàìðàãäàæ áàéíà. Õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 25 õóâü íü ýíý õºòºëáºðò õàìðàãäàæ áàéõàä õîòûíõíû 50 õóâü íü õàìðàãäæýý. Óëààíáààòàðò õàìðàãäàëò õàìãèéí õàìãèéí ºíäºð áóþó 48 õóâü áàéõàä Áàðóóí, Õàíãàé, Òºâèéí á¿ñ¿¿äýä 32 õóâü áàéíà.

• Áàãà, äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëò

Ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí áàãà àíãèä ñóðàëöàõ íàñíû õ¿¿õäèéí 95 õóâü íü ñóðãóóëüä õàìðàãäæýý. Áàãà ñóðãóóëüä ñóðàëöàã÷äûí öýâýð æèí îõèäûí (96 õóâü) õóâüä õºâã¿¿äèéíõòýé (94 õóâü) õàðüöóóëàõàä áàãà çýðýã ºíäºð áàéíà. Áàðóóí á¿ñýä áàãà àíãèä õàìðàãäàëò 92 õóâü áàéãàà íü áóñàä á¿ñ¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä õàìãèéí áàãà, õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 93 õóâü áàéãàà íü Óëààíáààòàð õîò, àéìãèéí òºâ, ñóìûí òºâèéíõººñ äîîãóóð áàéíà.

Äóíä ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ íàñíû õ¿¿õäèéí 85 õóâü íü çîõèõ øàòíû ñóðãóóëüä õàìðàãäàí ñóðàëöàæ áàéíà. Íèéñëýëä àìüäàðäàã õ¿¿õä¿¿äèéí 90 õóâü íü äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàæ áàéãàà áîë õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä 76 õóâüòàé áàéíà.

Æåíäåðèéí òýãø áàéäëûí èíäåêñ áàãà ñóðãóóëèéí õóâüä 1.02, õàðèí äóíä ñóðãóóëèéí õóâüä 1.07 áàéíà.

• Áè÷èã ¿ñãèéí ìýäëýãèéí ò¿âøèí

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-24 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí 95 õóâü íü áè÷èã ¿ñýã ìýääýã áàéíà.

Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä

• Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ àðãà õýðýãñýë

Ñóäàëãààãààð ãýð á¿ëòýé áîëîí õàìòðàí àìüäðàã÷òàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 66 õóâü íü æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ ÿìàð íýã àðãà, õýðýãñýë õýðýãëýæ áàéíà. Õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã àðãà íü åðºíäºã áºãººä íèéò ýìýãòýé÷¿¿äèéí 29 õóâü íü òóñ àðãûã õýðýãëýäýã áàéíà.

xvi

Íèéò ýìýãòýé÷¿¿äèéí 14 õóâüä íü ÆÕÀÕ äóòàãäàæ áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. ÆÕÀÕ-èéí äóòàãäàæ áàéãàà õýðýãöýýòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü áîëîâñðîë áàãàòàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä èë¿¿ ºíäºð áàéãààãààñ ãàäíà á¿ñ¿¿äýýñ Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí ºíäºð (16 õóâü) áàéíà.

• Æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëò

Ñóäàëãàà ÿâóóëàõààñ ºìíºõ 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äìéí 99 õóâü íü ýìíýëãèéí ìýðãýæëèéí àæèëòíû õÿíàëòàíä õàìðàãäæýý. Òýäíèé 83 õóâü íü èõ ýì÷èéí, 13 õóâü íü áàãà ýì÷/ýõ áàðèã÷èéí õÿíàëòàíä õàìðàãäñàí àæýý.

• Òºðºõ ¿åèéí òóñëàìæ

Ñóäàëãàà ÿâóóëàõààñ ºìíºõ 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 99 õóâü íü ýìíýëãèéí ìýðãýæëèéí àæèëòíóóäûí õÿíàëòàíä õ¿¿õäýý òºð¿¿ëñýí áàéíà. Íèéò òºðºëòèéí 70 õóâü íü èõ ýì÷èéí, 29 õóâü íü áàãà ýì÷/ýõ áàðèã÷èéí õÿíàëòàíä ÿâàãäñàí áàéíà. Èõ ýì÷èéí õÿíàëòàíä õ¿¿õäýý òºð¿¿ëñýí ýõ÷¿¿äèéí õóâü Óëààíáààòàðò õàìãèéí ºíäºð áóþó 80 õóâü áàéõàä Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí áàãà áóþó 58 õóâü áàéëàà. Ìºí õîòûí ýìýãòýé÷¿¿ä èõ ýì÷èéí õÿíàëòàíä òºðºõ íü èë¿¿ ò¿ãýýìýë àæýý.

Õ¿¿õýä õàìãààëàë

• Òºðñíèé á¿ðòãýë

12-59 ñàðòàé íèéò õ¿¿õäèéí 99.8 õóâü íü á¿ðòã¿¿ëæ ãýð÷èëãýý àâ÷ýý. Õàðèí 1-2 ñàðòàé õ¿¿õäèéã àâ÷ ¿çâýë á¿ðòã¿¿ëæ, ãýð÷èëãýý àâñàí õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü 77 áàéíà.

• Õ¿¿õäèéí õºäºëìºð

5-17 íàñíû õ¿¿õäèéí 0.6 õóâü íü ãýðýýñýý ãàäóóð õºëñòýé õºäºëìºð, 1.0 õóâü íü õºëñã¿é õºäºëìºð, 9 õóâü íü ººðèéí ºðõèéí àæ àõóé, áèçíåñèéí àæèëä îðëöîæ, 14 õóâü íü äîëîî õîíîãò 28 áà ò¿¿íýýñ äýýø öàãààð ãýðèéí àæèëä òóñàëäàã áàéíà.

• Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë

2-14 íàñíû õ¿¿õäèéí 79 õóâü íü ñýòãýë ç¿éí áîëîí áèå ìàõáîäèéí ÿìàð íýã øèéòãýëèéã ýõ/àñðàìæëàã÷ áîëîí ºðõèéí áóñàä ãèø¿¿äèéí ç¿ãýýñ õ¿ëýýñýí áàéíà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýõ/àñðàìæëàã÷äûí 15 õóâü íü õ¿¿õäèéã çºâ õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõèéí òóëä òýäíèéã áèå ìàõáîäèéí õóâüä øèéòãýæ áîëíî ãýæ ¿çäýã áîëîâ÷ áîäèò áàéäàë äýýð òýäíèé 38 õóâü íü õ¿¿õäýý øèéòãýõ àðãà õýìæýý àâñàí áàéíà.

ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàðûí òàëààðõ ìýäëýã

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 88 õóâü íü ÄÎÕ-ûí òàëààð ñîíññîí áºãººä ÕÄÕÂ áýëãèéí çàìààð õàëäâàðëàõààñ ñýðãèéëýõ ¿íäñýí 3 àðãûã çºâ òîäîðõîéëñîí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 56 áàéíà.

ÕÄÕÂ õàëäâàðëàõààñ ñýðãèéëýõ 2 àðãà çàìûã ìýääýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 66, ÕÄÕÂ-èéí òàëààðõ 3 òàøàà îéëãîëòûã ¿ã¿éñãýæ ÷àäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 38, õàðèí ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã íýãòãýæ ãàðãàñàí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí òàëààð öîãö ìýäëýãòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 31 áàéíà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 79 õóâü íü ÕÄÕÂ ýõýýñ õ¿¿õäýä õàëäâàðëàäàã áîëîõûã ìýääýã áà ýìýãòýé÷¿¿äèéí 57 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýã õààíà õèéëãýõèéã ìýääýã áºãººä 15 õóâü íü øèíæèëãýýíä õàìðàãäæýý.

Ñóäàëãàà ÿâóóëàõààñ ºìíºõ 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 62 õóâü íü æèðýìñíèé õÿíàëòûí ¿åä ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-îîñ ñýðãèéëýõ òàëààð ìýäýýëýë àâñàí áºãººä 37 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýý õèéëãýñýí áàéíà.

1

I. ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

Ñóäàëãààíû òàëààð

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí ñàíãèéí äýìæëýãòýéãýýð Yíäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçðûí 2005-2006 îíä çîõèîí áàéãóóëæ õýðýãæ¿¿ëñýí “Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãàà (Îëîí ¿ç¿¿ëýëòèéí á¿ëãèéí ò¿¿âýð ñóäàëãàà-3)-íû ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí ýíýõ¿¿ òàéëàíã íýãòãýí ãàðãàâ.

ÍYÁ-ûí ãèø¿¿í 191 îðíû òºð, çàñãèéí òºëººëºã÷èä 2000 îíû åñä¿ãýýð ñàðä áàòàëñàí “Ìÿíãàíû òóíõàãëàë”, 189 ãèø¿¿í îðîí îðîëöñîí ÍYÁ-ûí òóñãàé ÷óóëãàíààð 2002 îíû 5 äóãààð ñàðä áàòàëñàí “Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” çýðýã îëîí óëñûí ò¿¿õýí áàðèìò áè÷èãò äýâø¿¿ëñýí çîðèëòóóä ìàíàé îðîíä õýðõýí õýðýãæèæ áàéãààã ä¿ãíýõ çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ ñóäàëãààã ÿâóóëñàí áîëíî. Õ¿¿õäèéí òºëºº Äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé 1990 îíû óóëçàëòààñ äýâø¿¿ëñýí àìëàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð äýýð äóðäñàí áàðèìò áè÷ãèéã áàòàëñàí.

Óëñ îðíóóäûí Çàñãèéí ãàçàð õ¿¿õäèéí àìüäðàõ îð÷èí íºõöëèéã ñàéæðóóëàõûí òºëºº äýýðõ çîðèëòóóäûã á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöûã õÿíàæ áàéõ ¿¿ðýã õ¿ëýýæ, äýýðõ îëîí óëñûí õîëáîãäîõ ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí áºãººä ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí ñàí òýäãýýðèéí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèæ àæèëëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí þì (Øèãòãýý 1).

Øèãòãýý 1. Yéë àæèëëàãààíû àìëàëò: Yíäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ò¿âøèíä òàéëàãíàõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà

“Ìÿíãàíû òóíõàãëàë”, “Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” òóíõàãëàë, “Yéë àæèëëàãààíû õºòºëáºð”-ò íýãäýæ ãàðûí ¿ñýã çóðñàí Çàñãèéí ãàçðóóä äýâø¿¿ëñýí çîðèëãî, çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòèéã õÿíàæ áàéõàà àìëàñàí. Y¿íä:

“Áèä õºãæëèéí òºëºº çîðèëòóóäûã õàíãàõ ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã äýëõèé íèéò, á¿ñ íóòàã, ¿íäýñíèé ò¿âøèíä ¿íýëæ, ¿íäýñíèé áîëîí áîëîìæòîé áîë îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä òîãòìîë õÿíàõ áîëíî. Y¿íèé òóëä ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí áàéãóóëëàãûí õóâüä ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, õ¿éñ, íàñ, áóñàä ÿëãàâàðòàé øèíæ òýìäã¿¿äýýð èëýðõèéëýõ, õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýýð çàäëàí ìýäýýëýõ áîëîìæèéã ñàéæðóóëæ, õ¿¿õäýä ÷èãëýñýí ñóäàëãàà øèíæèëãýýã ºðãºí õ¿ðýýòýé äýìæèõ áîëíî. Áèä ñòàòèñòèêèéí áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã íýìýãä¿¿ëæ, òºëºâëºëò, ¿íýëãýý, õÿíàëòàíä îðîëöîõ îëîí íèéòèéí ÷àäàâõèéã á¿ðä¿¿ëíý. (“Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö”, 60-ð ç¿éë) “... Yéë àæèëëàãààã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ, ò¿¿íèéã õóðäàñãàõûí òóëä õºãæëèéí òºëºº äýâø¿¿ëñýí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòèéí ÿâö, áàéäëûã ¿íäýñíèé áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä òîãòìîë õóãàöààíä àâ÷ ¿çýæ áàéíà”. (“Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö”, 61-ð ç¿éë) Yéë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí (61-ð ç¿éë) ¿éë ÿâöûí òàéëàíã áýëòãýõýä ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí ñàíã òóñãàéëàí îðîëöîõûã óðèàëàõäàà:

Òóíõàãëàëûí áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí òóõàé ìýäýýëëèéã áýëòãýõ, òàðõààõàä õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà, õºòºëáºð, Çàñãèéí ãàçðóóäòàé íÿãò õàìòðàí àæèëëàõûã õ¿¿õäèéí òºëºº äýëõèé íèéòèéí òýðã¿¿ëýõ áàéãóóëëàãûíõ íü õóâüä ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãààñ õ¿ññýí.

Y¿íèé àäèëààð Ìÿíãàíû òóíõàãëàë (31-ð ç¿éë)-ä äýýðõ ¿éë ÿâöûí òàëààð òóõàé á¿ð ìýäýýëæ áàéõ äîîðõ çààëòûã òóñãàñàí þì. ¯¿íä:

“Áèä Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãààñ, ýíýõ¿¿ ¯éë àæèëëàãààíû Òºëºâëºãººíèé õýðýãæèëòèéí ÿâöûí òàëààð Åðºíõèé Àññàìáëýéä òîãòìîë èëòãýæ áàéõûã õ¿ñ÷ áàéíà” ãýæýý.

I

2

I. ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

Í¯Á-ûí òóñãàé ÷óóëãàíààð “Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” òóíõàãëàëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûí òàëààð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí èëòãýëèéã 2007 îíä õýëýëöýõ áîëñîíòîé óÿëäóóëàí ¿íäýñíèé èëòãýëèéã áýëòãýõ àæëûí õ¿ðýýíä Ìîíãîë Óëñûí õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîë, àæ áàéäàë, òýäíèé ýðõèéí õýðýãæèëòèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäëàõ, ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Õ¿¿õäèéí õºãæèë, õàìãààëëûã ñàéæðóóëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð (2002-2010)” áîëîí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéí ÿâö, áàéäëûã õÿíàõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã ä¿ãíýõ, ¿íýëãýý ºãºõ çîðèëãîîð Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíòàé õàìòðàí ýíýõ¿¿ ñóäàëãààã ÿâóóëëàà.

Ýíýõ¿¿ òàéëàíä óã ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ñýäýâ, ¿ç¿¿ëýëòèéí ¿ð ä¿íã òà á¿õýíä òàíèëöóóëàõ áîëíî.

Ñóäàëãààíû çîðèëãî

Ìîíãîë Óëñàä ÿâóóëñàí “Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû àíõäàã÷ çîðèëãî íü äàðààõ ç¿éëä îðøèíî. ¯¿íä:

Ìîíãîë Óëñûí õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí àæ áàéäàë, ýðõèéí õýðýãæèëòèéã ¿íýëýõ øèíý ìýäýýëýë öóãëóóëàõ;

“Ìÿíãàíû òóíõàãëàë”, “Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” áàðèìò áè÷èãò äýâø¿¿ëñýí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ, öààøäûí ¿éë àæèëëàãààã òºëºâëºõ ñóóðü ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëýõ;

Ýíý òàëààðõ Ìîíãîë Óëñûí ìýäýýëýë, õÿíàëòûí ñèñòåìèéã ñàéæðóóëàõàä õóâü íýìýð îðóóëæ, óã ñèñòåìèéí çàãâàðûã áèé áîëãîõ, õýðýãæ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ äàäëàãà, òóðøëàãûã íýìýãä¿¿ëýõýä îðøèíî.

3

II. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ Ò¯¯ÂÝÐËÝËÒ, ÀÐÃÀ Ç¯É

Ò¿¿âýðëýëò

Õ¿¿õýä õºãæèë 2005 ñóäàëãààíû ò¿¿âýðëýëò õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí áàéäëûí òàëààðõ ¿ç¿¿ëýëòèéã ¿íäýñíèé ò¿âøèíä, õîò, õºäºº, á¿ñ íóòãààð òîîöîæ ãàðãàõ çîðèëãîîð õèéãäñýí þì.

Áàðóóí, Õàíãàé, Òºâ, Ç¿¿í, Óëààíáààòàð ãýñýí 5 á¿ñèéã ò¿¿âðèéí á¿ëýã áîëãîí àâ÷, ºðõèéí ò¿¿âýðëýëòèéã õèéõäýý á¿ñýýñ ñîíãîãäîõ ºðõèéí òîîã òóõàéí á¿ñèéí õ¿í àìûí òîîíä ïðîïîðöèîíàëèàð õóâààðèëæ, 2 øàòàò ò¿¿âðèéí àðãûã àøèãëàâ. Áàã, õîðîîíû1 ºðõ, õ¿í àìûí ìýäýýëýë æèë á¿ð øèíý÷ëýãäýæ áàéãààã õàðãàëçàí áàã, õîðîîã ò¿¿âðèéí àíõàí øàòíû íýãæýýð ñîíãîñîí áºãººä ò¿¿âðèéí àíõàí øàòíû íýãæ äýõ ºðõèéí òîîã îéðîëöîî áàéëãàõ çîðèëãîîð îëîí ºðõòýé áàã, õîðîîã 2-3 ò¿¿âðèéí íýãæ áîëãîí õóâààñàí.

Ò¿¿âðèéí àíõàí øàòíû íýãæ áîëîõ áàã, õîðîîã ïðîïîðöèîíàëü ìàãàäëàëò ò¿¿âðèéí àðãààð ñîíãîæ, ñîíãîãäñîí áàã, õîðîîíû ºðõèéí æàãñààëòààñ òóñ á¿ð 25 ºðõèéã ñèñòåì÷èëñýí öèêë ò¿¿âðèéí àðãààð ñîíãîí àâ÷ ñóäàëñàí áîëíî.

Ñóäàëãààíû ò¿¿âýðò 21 àéìàã, íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòûã òºëººëºõ ò¿¿âðèéí 253 àíõàí øàòíû íýãæýýñ íèéò 6325 ºðõèéã ñîíãîæ ò¿¿âýðò ñîíãîãäñîí ºðõ¿¿äýýñ ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ, ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëòûã ¿íäýñíèé ò¿âøèíä õèéõäýý ò¿¿âðèéí æèíã àøèãëàñàí. Ò¿¿âýðëýëòèéí òàëààðõ íàðèéâ÷èëñàí ìýäýýëëèéã õàâñðàëò I-ýýñ ¿çíý ¿¿.

Àñóóëãà

Ñóäàëãààíû àñóóëãûã áîëîâñðóóëàõäàà ñóäàëãààíû çîðèëãî, õàìðàõ õ¿ðýýã õàðãàëçàí ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãèéí ñàíàë áîëãîñîí 3 òºðëèéí çàãâàð àñóóëãûã àøèãëàëàà. ¯¿íä:

1. ªðõèéí ñóóöíû õàíãàìæ, àõóé íºõöºë, ºðõèéí ãèø¿¿äèéí òàëààðõ ºðõèéí àñóóëãà;

2. ªðõèéí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí òàëààðõ àñóóëãà;

3. Òóõàéí ºðõèéí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí àñóóëãûã õàìàðñàí áîëíî.

Äýýðõ 3 òºðëèéí àñóóëãûí á¿òöèéã õàðóóëáàë:

II

1Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð çàñàã çàõèðãààíû õóâüä 21 àéìàã, íèéñëýëä, àéìàã íü ñóìäàä, ñóì íü áàãò, íèéñëýë íü ä¿¿ðýãò, ä¿¿ðýã íü õîðîîäîä õóâààãääàã .

ªðõèéí àñóóëãàÝìýãòýé÷¿¿äèéí àñóóëãà(15-49 íàñíû)

5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí àñóóëãà

ªðõèéí ãèø¿¿äèéí åðºíõèé ìýäýýëýë

Ýìýãòýéí òàëààðõ åðºíõèé ìýäýýëýë

Õ¿¿õäèéí òàëààðõ åðºíõèé ìýäýýëýë

Áîëîâñðîë Õ¿¿õäèéí ýíäýãäýëÑóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë îëãîëò

Óíäíû óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæ

Ýõ áîëîí íÿðàéí ýð¿¿ë ìýíä Õ¿¿õäèéí õºãæèë

ªðõèéí øèíæ òºðõ Ãýðëýëò “À” àìèí äýìèéí õýðýãëýý

Õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòÆèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ àðãà, õýðýãñëèéí õýðýãëýý

Ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëò

Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèëÃýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýëä õàíäàõ õàíäëàãà

ªâ÷ëºë, ñóâèëãàà, äàðõëààæóóëàëò

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä


Õ¿¿õäèéí ºñºëòèéí ¿ç¿¿ëýëò

Èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýý

4

II. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ Ò¯¯ÂÝÐËÝËÒ, ÀÐÃÀ Ç¯É

Ñóäàëãààíä ººðèéí îðíû îíöëîãèéã òóñãàñàí çàðèì á¿ëýã, àñóóëòûã, òóõàéëáàë ºðõèéí àñóóëãûí “Èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýý” ãýñýí á¿ëýãò ýðäýñ àìèí äýìýýð áàÿæóóëñàí ãóðèëûí õýðýãëýýíèé òàëààðõ àñóóëò, “Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë” á¿ëýãò õ¿¿õäèéí òºëºâøèë, õýâ çóðøëûí àñóóäëààðõ äýä á¿ëãèéã ñóäàëãààíû àæëûí õýñýã, Óäèðäëàãûí Çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëöýæ øèéäâýðëýñíèé äàãóó íýìæ îðóóëàâ.

ªðõèéí àñóóëãûã ºðõèéí òàëààð ñàéí ìýäýõ, ºðõèéí íàñàíä õ¿ðñýí àëü íýã ãèø¿¿íýýñ, ýìýãòýé÷¿¿äèéí àñóóëãûã ººðººñ íü, 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí àñóóëãûã õ¿¿õäèéí ýõ ýñâýë àñðàìæëàã÷ààñ àñóóæ, õ¿¿õäèéí æèí, ºíäðèéí õýìæèëòèéã õèéñýí áîëíî.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõèéí õ¿íñýíäýý õýðýãëýæ áàéãàà äàâñíû èîäæèëòûã õóðäàâ÷èëñàí øàëãóóð àøèãëàí òîãòîîëîî.

Àñóóëãûí õóóäàñíû àñóóëòóóä õ¿ì¿¿ñò õýð îéëãîãäîæ áàéãàà, àñóóëò õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî, íýã ºðõººñ ñóäàëãàà àâàõàä çàðöóóëàõ õóãàöààã òîäîðõîéëîõ, ïðîãðàììûã òóðøèõ çîðèëãîîð òóðøèëòûí ñóäàëãààã Òºâ àéìãèéí Ýðäýíý ñóìàíä 2005 îíû 9 ñàðä çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëñàí. Ýíý òóðøèëòûí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä òóëãóóðëàí àñóóëãûí òîìú¸îëîë, íàéðóóëãà, àñóóëòóóäûí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàí áîëîâñðóóëàâ.

Ñóðãàëò, ìýäýýëýë öóãëóóëàëò

Ñóäàëãààíû àæèëòíóóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëòûã ¯ÑÃ-ò 2005 îíû 10, 11-ð ñàðóóäàä 10 õîíîãèéí õóãàöààòàé çîõèîí áàéãóóëæ, ñóäàëãààíû àñóóëãàä îðñîí á¿ëýã òóñ á¿ð äýýð õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñýýð õè÷ýýë çààëãàæ, äàäëàãà õèéëãýí ñóðãàëòàä îðîëöîã÷äîîñ øàëãàëò àâ÷ ñóäàëãààíä àæèëëàõ àæèëòíóóäûã ñîíãîí øàëãàðóóëæ àâñàí áîëíî.

Ñóäàëãààíä áàã á¿ðèéã íýã àõëàã÷, íýã õÿíàã÷ áà çàñâàðëàã÷, 5 ÿðèëöëàãà àâàã÷ á¿ãä 7 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýéãýýð ñóäàëãààíû ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àæëûã ã¿éöýòãýõ íèéò 11 áàãèéã çîõèîí áàéãóóëæ àæèëëóóëàâ.

Ìýäýýëëèéã 2005 îíû 11, 12 äóãààð ñàðä öóãëóóëñàí. Ýíý àæëûí ÿâö, ÷àíàðò ¯ÑÃ, ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãèéí àæèëòàí íàð, ñóäàëãààíû Óäèðäëàãûí Çºâëºëèéí ãèø¿¿ä õÿíàëò òàâèí àæèëëàæ, ãàðñàí îëîëò, äóòàãäëûã òóõàé á¿ð òàíèëöóóëæ, øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýã àâ÷ àæèëëàñàí.

Ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàëò

“Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû öóãëóóëñàí ìýäýýëëèéã ñòàíäàðò ïðîãðàìì (CSPro)-ûã àøèãëàí êîìïüþòåðò îðóóëñàí. Ìýäýýëëèéã êîìïüþòåðò îðóóëàõ àæëûã 7 ïåðñîíàëü êîìïüþòåðò 2005 îíû 12-ð ñàðààñ ýõëýí 2 ñàðûí õóãàöààíä øèâæ îðóóëñàí. Ìýäýýëëèéí ÷àíàðûã áàòàëãààæóóëàõûí òóëä á¿õ ìýäýýëëèéã äàâòàí øèâæ, ¿ç¿¿ëýëò õîîðîíäûí óÿëäààã øàëãàñàí áºãººä òåõíîëîãèéí äàðààëëûí äàãóó áîëîâñðóóëàëòûí àæëûã ã¿éöýòãýñýí.

Ìýäýýëýëä ä¿í øèíæèëãýý õèéõäýý SPSS-14 ïðîãðàì õàíãàìæ, Í¯Á-ûí ÕÑ-ãààñ ñóäàëãààíä çîðèóëàí áîëîâñðóóëñàí ñòàíäàðò ñèíòàêñ áîëîí ¿ð ä¿íãèéí õ¿ñíýãòèéí çàãâàðûã àøèãëàëàà.

5

III. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÀÌÐÀËÒ, ªÐÕ Õ¯Í ÀÌÛÍ ÁÀÉÄÀË

Ñóäàëãààíû õàìðàëò

Ñóäàëãààíû ò¿¿âýðò ñîíãîãäñîí 6325 ºðõººñ 6220 íü ÿðèëöëàãàä õàìðàãäàæ, õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí 98.3 õóâü áàéâ. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõ¿¿äýä ýìýãòýé÷¿¿äèéí àñóóëãàä õàìðàãäâàë çîõèõ 15-49 íàñíû 8057 ýìýãòýé á¿ðòãýãäñýíýýñ 7459 ýìýãòýé ãàíöààð÷èëñàí ÿðèëöëàãàä õàìðàãäàæ, õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí 92.6 õóâü áàéëàà. Äýýðõ ºðõ¿¿äýä õ¿¿õäèéí àñóóëãàä õàìðàãäâàë çîõèõ 5 õ¿ðòýëõ íàñíû 3568 õ¿¿õýä á¿ðòãýãäñýíèé 99.4 õóâü áóþó 3547 õ¿¿õýä ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí áàéíà (Çóðàã III.1).

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí 91.0 õóâü; 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí 97.8 õóâü íü ÿðèëöëàãàä õàìðàãäñàí áàéíà (Õ¿ñíýãò HH.1).

ªðõ, õ¿í àìûí áàéäàë

Ñóäàëãààãààð 6220 ºðõºä àìüäàð÷ áóé 26713 õ¿íèé òàëààðõ ìýäýýëëèéã öóãëóóëñàí áàéíà. Õàìðàãäñàí ºðõèéí òîîã Õ¿ñíýãò HH.3–ò á¿ñ íóòãààð ¿ç¿¿ëýâ. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõèéí 57.4 õóâü áóþó 3570 ºðõ íü õîòûí, 42.6 õóâü áóþó 2650 íü õºäººãèéí ºðõ áàéíà. Õ¿í àìûí ñóóðüøèë, íÿãòðàëààñ õàìààð÷ ò¿¿âýðò ñîíãîãäñîí ºðõèéí 34.8 õóâü íü Óëààíáààòàð õîòûíõ áàéãàà íü á¿ñ íóòãèéí äóíä õàìãèéí èõ õóâèéí æèí ýçýëæ, õàðèí õàìãèéí áàãà áóþó 8.1 õóâèéã Ç¿¿í á¿ñ ýçýëæ áàéíà.

ªðõ¿¿äèéã àì á¿ëèéí òîîãîîð àâ÷ ¿çâýë ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íèéò ºðõèéí 50.2 õóâü íü 4-5 àì á¿ëòýé áàéíà. Õàðèí 2-3 àì á¿ëòýé ºðõ 30 õóâèéã, 6-7 àì á¿ëòýé ºðõ 15 õóâèéã, íýã àì á¿ëòýé ºðõ 1.2 õóâèéã, 8-ààñ äýýø òîîíû àì á¿ëòýé ºðõ 3.5 õóâèéã òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõèéí ä¿íãýýñ ¿çýõýä íýã ºðõèéí äóíäàæ àì á¿ëèéí òîî 4.3 áàéíà. Íèéò ºðõèéí 17.6 õóâü íü ýìýãòýé òýðã¿¿ëýã÷òýé áàéíà.

Ñóäàëãààíä 6220 ºðõèéí 26713 ãèø¿¿í õàìðàãäñàíààñ 47.9 õóâü áóþó 12790 íü ýðýãòýé, 52.1 õóâü áóþó 13923 íü ýìýãòýé áàéâ.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 34 õóâü íü 15 õ¿ðòýëõ íàñíû, 64 õóâü íü 15-64 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä áàéõàä íèéò ýðýãòýé÷¿¿äèéí 38 õóâèéã 15 õ¿ðòýëõ íàñíû, 60 õóâèéã 15-64 íàñíû ýðýãòýé÷¿¿ä ýçýëæ áàéíà. Ýðýãòýé, ýìýãòýé÷¿¿äèéí íàñ àõèõ òóòàì íèéò õ¿í àìä ýçëýõ õóâèéí æèí áóóð÷, 65–ààñ äýýø íàñíû ýðýãòýé÷¿¿ä, ýìýãòýé÷¿¿ä ñóäàëãààíä õàìðàãäàã÷äûí äºíãºæ 2-3 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. Íèéò õ¿í àìûí 43 õóâü

IIIÇóðàã III.1: Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõ, 15-49

íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä, 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí òîî, õàìðàãäàëòûí õóâü, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

6325 6220

80577459

3568 3547

ªðõèéí òîî 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí

òîî

5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí

òîî

98.3% 92.6% 99.4%

Ò¿¿âýðò ñîíãîãäñîí Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí

6


íü 17 õ¿ðòýëõ íàñíû, 57 õóâü íü 18-ààñ äýýø íàñíû íàñàíä õ¿ðñýí èðãýä áàéíà. Õ¿éñ, íàñíû á¿ëãýýð íàðèéâ÷ëàí àâ÷ ¿çâýë àëü ÷ íàñíû á¿ëýãò ýðýãòýé, ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü îéðîëöîî, îíöãîé ÿëãàà àæèãëàãäàõã¿é áàéãàà áºãººä õàðèí 20-44 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä ýðýãòýé÷¿¿äýýñ, 0-19 íàñíû ýðýãòýé÷¿¿ä ýìýãòýé÷¿¿äýýñ èë¿¿ õàìðàãäñàí áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. Ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä ºðõ¿¿äèéí 88 õóâü íü 18 õ¿ðòýëõ íàñíû íýãýýñ äîîøã¿é õ¿¿õýäòýé, 95 õóâü íü 15-49 íàñíû íýã áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø òîîíû ýìýãòýéòýé, 48 õóâü íü 5 õ¿ðòýëõ íàñíû íýã õ¿¿õýäòýé ºðõ áàéíà.

Ñóäàëãààíä 15-49 íàñíû íèéò 7459 ýìýãòýé õàìðàãäñàí áºãººä òýäíèé 17 õóâü íü 15-19 íàñíû, 16

õóâü íü 20-24 íàñíû, 18 õóâü íü 25-29 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä áàéâ. Ýìýãòýé÷¿¿ä íàñ àõèõ òóòàì òýäíèé ýçëýõ õóâèéí æèí íü áóóð÷, 45-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä äºíãºæ 9 õóâèéã ë ýçýëæ áàéíà (Çóðàã III.2).

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí 60 ãàðóé õóâü íü ãýð á¿ëòýé áóþó õàìòðàí àìüäðàã÷òàé, 75 õóâü íü õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí áàéíà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 4 õóâü íü áîëîâñðîëã¿é, 10 õóâü íü áàãà, 26 õóâü íü á¿ðýí áóñ äóíä, 25 îð÷èì õóâü íü á¿ðýí äóíä, 9 õóâü íü ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû, 26 õóâü íü äèïëîìûí äýýä áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áîëîâñðîëòîé áàéíà. ªìíºõ ñóäàëãààíû ä¿íòýé õàðüöóóëàõàä á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí òîî áóóð÷, äýýä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí òîî ºñ÷ýý.

Ñóäàëãààíä 5 õ¿ðòýëõ íàñíû íèéò 3547 õ¿¿õýä õàìðàãäëàà. Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí òîîíû õàðüöààã òýäíèé õ¿éñ, íàñíû á¿ëýã, áàéðøèë áîëîí ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð Õ¿ñíýãò HH.5-ä õàðóóëàâ.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 52 õóâü íü õºâã¿¿ä, 48 õóâü íü îõèä áàéâ. Õàðèí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýõ÷¿¿äèéí 4 õóâü íü áîëîâñðîëã¿é, 8 õóâü íü áàãà, 25 õóâü íü á¿ðýí áóñ äóíä, 29 õóâü íü á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëòîé, 33 õóâü íü ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áîëîâñðîëòîé áàéíà.

Çóðàã III.2. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä, íàñíû á¿ëãýýð, õóâèàð,

Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

Õóâü

17

15

18

15

14

12

9

Çóðàã III.3. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, õóâèàð, Ìîíãîë

Óëñ, 2005 îí

Áîëîâñðîëã¿é

Áàãà

Á¿ðýí áóñ äóíä

Á¿ðýí äóíä

Ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû

Äèïëîìûí äýýä, äýýä

4

10

26

25

9

26

õóâü

7


Ìýäýýëëèéí àíãèëàë

Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã óëñûí äóíäàæ áîëîí á¿ñ íóòàã, ºðõèéí áàéðøèë, õîò õºäººãººð ýìýãòýé÷¿¿äèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, ºðõèéí àæ áàéäëûí èíäåêñèéí 5 òýíö¿¿ á¿ëãýýð ãàðãàëàà.

Á¿ñ íóòàã: Áàðóóí, Õàíãàé, Òºâ, Ç¿¿í, ÓëààíáààòàðÁàéðøèë: Íèéñëýë õîò, àéìãèéí òºâ, ñóìûí òºâ, õºäºº ãýæ òóñ òóñ àíãèëæ àâ÷ ¿çñýí. Õîò, õºäºº: Íèéñëýë õîò, àéìãèéí òºâèéã “õîò”, ñóìûí òºâ, õºäººã “õºäºº” õýìýýí

òîîöñîí.

Áîëîâñðîëûí ò¿âøèí: Ýõèéí áîëîâñðîëûã áîëîâñðîëã¿é (áàãà áîëîâñðîë ýçýìøýýã¿é), áàãà, á¿ðýí áóñ äóíä, á¿ðýí äóíä, ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû, äèïëîìûí äýýä áà ò¿¿íýýñ äýýø áîëîâñðîëòîé ãýñýí 6 ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çñýí.

Àæ áàéäëûí èíäåêñ: Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä ä¿í øèíæèëãýý õèéõýä àøèãëàñàí ººð íýã ÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë áîë ºðõèéí àæ áàéäàë þì.

ªìíº íü óëàìæëàëò àðãààð ºðõèéí îðëîãî, çàðëàãûí ìýäýýëëèéã ¿íäýñëýí ºðõèéí ýäèéí çàñãèéí áàéäëûã òîäîðõîéëæ áàéñàí. Ýíý àðãààð ìýäýýëýë öóãëóóëàõàä öàã õóãàöàà èõ øààðäàõ (ºðõèéí ãèø¿¿í á¿ðèéí îðëîãûã ýõ ¿¿ñâýð òóñ á¿ðýýð àñóóõàä îëîí àñóóëò àñóóõ øààðäëàãàòàé áîëäîã) áºãººä ìýäýýëëèéã äóòóó öóãëóóëàõ (ÿðèëöëàãà ºã÷ áàéãàà õ¿í ºðõèéí áóñàä ãèø¿¿äèéí îðëîãî, çàðëàãûí òàëààð òîäîðõîé ìýäýõã¿é áàéõ), ºðõèéí ¿éëäâýðëýë, òîãòìîë áóñ áîëîí ºíäºð îðëîãûã òîîöîæ îðóóëàõàä õ¿íäðýë áýðõøýýëòýé áàéäàã ãýõ çýðýã áýðõøýýë òóëãàðäàã.

Èéìýýñ ýíý ñóäàëãààíä ºðõèéí àæ áàéäëûã õýìæèõ “Àæ áàéäëûí èíäåêñ” ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîæ àøèãëàñàí. Àæ áàéäëûí èíäåêñèéã òîîöîõîä öººí òîîíû, òºâºãòýé áóñ àñóóëò øààðäëàãàòàé áºãººä ººð çîðèëãîîð àñóóñàí àñóóëò (óíäíû öýâýð óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õàíãàìæ, ñóóöíû òºðºë, ñóóöíû ìàòåðèàë, öàõèëãààí ãýðýëòýé ýñýõ ã.ì)-ûã àâ÷ àøèãëàõ áîëîìæòîé þì.

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã ºðõèéí àæ áàéäëûí èíäåêñèéí 5 òýíö¿¿ á¿ëãýýð ãàðãàñàí áºãººä ñóóöíû òºðºë, íºõöºë, óíäíû óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæààð õàíãàãäñàí áàéäàë, öàõèëãààí ãýðýëòýé ýñýõ, ºðõèéí õýðýãëýýíèé ýä ç¿éë (õàðèëöàà õîëáîîíû áîëîí òýýâðèéí õýðýãñýë, ãýð àõóéí öàõèëãààí áàðàà ãýõ ìýò) áàéãàà ýñýõ ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã ñîíãîí àâ÷ ñóäàëñàí. Äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã àøèãëàí ºðõ¿¿äýä îíîî íîãäóóëæ îíîîãîîð íü ÿäóóãààñ ÷èíýýëýã ãýñýí çýðãýýð ýðýìáýëñýí. Èíãýýä îíîîíû ýðýìáýýð íèéò ºðõèéã 5 òýíö¿¿ á¿ëýãò õóâààæ ÿäóó (I), ÿäóóâòàð (II), äóíä çýðýã (III), äóíäààñ äýýø (IV), ÷èíýýëýã (V) ãýæ àíãèëàí ãàðãàëàà.

8

IV. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÝÍÄÝÃÄÝË

Íÿëõñûí áîëîí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûã áóóðóóëàõ íü Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëò (ÌÕÇ), Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëûí òýðã¿¿í çîðèëòóóäûí íýã þì. Òóõàéëáàë, Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä 2015 ãýõýä 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã 1990 îíû ò¿âøèíãýýñ ãóðàâíû õî¸ðîîð áóóðóóëàõ çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí. Ýíýõ¿¿ çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ, ¿íýëýõ íýí àñóóäàë ÷óõàë áºãººä òºâºãòýé ãýäãèéã ÷ òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé. Õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã õýìæèõ íü õÿëáàð ìýò ñàíàãäàõ áîëîâ÷ “Òàíàé ºðõºä ºíãºðñºí íýã æèëèéí õóãàöààíä íàñ áàðñàí õ¿í áèé þó?” ãýñýí ýíãèéí àñóóëòààð òîäîðõîéëîõ íü ó÷èð äóòàãäàëòàé. Õàðèí òºðºëòèéí ò¿¿õèéã ñóäàëñíû ¿íäñýí äýýð øóóä àðãóóäûí òóñëàìæòàé ýíäýãäëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõ íü ºðòºã ºíäºð, öàã õóãàöàà èõýýõýí øààðääàã óëìààð ã¿íçãèéð¿¿ëñýí ñóðãàëò, íàðèéí ìýðãýæëèéí ÷àäâàð øààðääàã. Ýíýõ¿¿ òîîöîîã õèéõ ººð íýã áîëîìæ íü øóóä áóñ àðãóóäûã àøèãëàõ ÿâäàë áºãººä ýäãýýð àðãóóäààð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã íèëýýä íàðèéâ÷ëàëòàé òîîöîõ áîëîìæòîé áàéäãèéí çýðýãöýý áóñàä ýõ ¿¿ñâýð¿¿äòýé õàðüöóóëàõ áîëîìæèéã ìºí îëãîäîã áàéíà. Øóóä áóñ àðãóóäûã àøèãëàõ íü ñóäàëãààíä õàðèóëàã÷ áóðóó òàøàà ìýäýýëýë ºãºõ, òîäîðõîéëîëò, îéëãîëòûí çºð¿¿ ãàðàõ çýðýã ýðñäëýýñ õàìãààëàõ òºäèéã¿é àñóóëãà àâàõ ºíäºð ÷àäàâõè øààðääàãã¿é îíöëîãòîé.

Íÿëõñûí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí íü íýã íàñ õ¿ðýëã¿é íàñ áàðàõ ìàãàäëàëûã, õàðèí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë íü òàâàí íàñ õ¿ðýëã¿é íàñ áàðàõ ìàãàäëàëûã

èëýðõèéëäýã ¿ç¿¿ëýëò þì. Òóñ ÕÕÑ 2005-ä íÿëõñûí áîëîí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã òîîöîõäîî Áðàññûí øóóä áóñ àðãûã õýðýãëýñýí áîëíî (Í¯Á, 1983; 1990à; 1990á). Ýíä 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí òàâàí íàñíû á¿ëãýýð ºãºãäñºí òºð¿¿ëñýí õ¿¿õäèéí äóíäàæ òîî áîëîí íèéò òºð¿¿ëñýí õ¿¿õäèéí òîîíä ýíäñýí õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâèéí æèí çýðýã ìýäýýëëèéã àøèãëàñàí. Òîîöîîíû ýíýõ¿¿ àðãà íü íàñ áàðàëòûí õýâ ìàÿã íàñæèëòûí òîäîðõîé çàãâàðûã äàãàíà ãýñýí òºñººëºëòýéãýýð äýýðõ ìýäýýëëèéã õ¿¿õäèéí ýíäýõ ýðñäýë áîëîí ýíýõ¿¿ ýðñäýëä ºðòºõ õóãàöàà àëü àëèíûã íü íàñ áàðàõ ìàãàäëàë áîëãîí õóâèðãàäàã þì. Ìîíãîë óëñûí õ¿í àìûí

ÕÎÒ, ÕªÄªª

Õºäºº

Õîò

1000 àìüä òºðºëòºä

íîãäîõ íàñ áàðàëò

ÝÕÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ Ò¯ÂØÈÍ

Áîëîâñðîëã¿é, áàãà

Á¿ðýí, á¿ðýí áóñ äóíä, ÌÀØ-íû


ÀÆ ÁÀÉÄËÛÍ Á¯ËÝÃ

ßäóó 60 %

×èíýýëýã 40 %

ÓËÑÛÍ Ä¯Í

5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë Íÿëõñûí ýíäýãäýë (<1 íàñ)

51

40

30

2560

45

22

18

44

35

90

66

Çóðàã IV.1. Íÿëõàñ áîëîí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë, ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð, Ìîíãîë óëñ, 2005 îí

52

69

25

31

IV

9


íàñ áàðàëòûí òàëààðõ ºìíºõ ¿åèéí òîî ìýäýýëëèéã ¿íäýñëýí íàñæèëòûí õ¿ñíýãòèéí Áàðóóí çàãâàðûã àøèãëàõààð ñîíãîñîí áîëíî.

Õ¿ñíýãò ÑÌ.1-ä õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã çàðèì ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð õàðóóëñàí áºãººä Õ¿ñíýãò ÑÌ.2-ò ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõîä àøèãëàñàí òîî, ìýäýýëëèéã õàðóóëàâ. Íÿëõñûí ýíäýãäýë 1000 àìüä òºðºëòºä 40, õàðèí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë 1000 àìüä òºðºëòºä 51 áàéíà. Ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõäîî 20-29 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí ìýäýýëýëä ¿íäýñëýñýí áºãººä 2002 îíû ñ¿¿ë ¿åä õàìààðíà. Íÿëõàñ, õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëò õ¿éñýýð ÿëãààòàé áàéãàà ¿ð ä¿í ãàð÷ áàéíà. Òóõàéëáàë, íÿëõàñ áîëîí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû ýðýãòýé õ¿¿õä¿¿äèéí íàñ áàðàõ ýðñäýë îõèäûí íàñ áàðàõ ýðñäëýýñ îéðîëöîîãîîð 20-25 õóâèàð ºíäºð áàéíà.

Íÿëõàñ, òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã õîò, õºäºº, ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, ºðõèéí àæ áàéäëààð àâ÷ ¿çýõýä áàãàã¿é ÿëãààòàé áàéíà (Çóðàã IV.1).

Õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë õºäººä õîòòîé õàðüöóóëàõàä 2 äàõèí ºíäºð áàéíà.

Íÿëõñûí (5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí) ýíäýãäëèéí ò¿âøèíã ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çâýë áîëîâñðîëã¿é áîëîí áàãà áîëîâñðîëòîé ýõ÷¿¿äèéí õ¿¿õäèéí õóâüä õàìãèéí ºíäºð 1000 àìüä òºðºëòºä 66 (90) íîãäîæ áàéõàä äýýä áîëîâñðîëòîé ýõ÷¿¿äèéí õ¿¿õäèéí õóâüä 18 (22) áàéíà.

Àæ áàéäëààð ÷èíýýëýã 40 õóâüä áàãòàõ ºðõèéí íÿëõàñ, õ¿¿õäèéí ýíäýõ ìàãàäëàë 25(30) áàéãàà íü óëñûí ä¿íäæààñ íèëýýä äîîãóóð áàéíà.

Íÿëõñûí (5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí) ýíäýãäëèéí ò¿âøèíã ºðõèéí àæ áàéäëààð àâ÷ ¿çýõýä ÿäóó 60 õóâüä áàãòàõ ºðõ¿¿äèéí õóâüä 46 (60) áàéãàà íü ÷èíýýëýã ºðõ¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä äàðóé 2 äàõèí ºíäºð áàéíà.

Çóðàã IV.2-ò òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã 1980-ààä îíû äóíäààñ õîéøõè 20 æèëä ãàðñàí ººð÷ëºëòèéí õàíäëàãûã ÿëãààòàé ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýð õàðóóëàõûã çîðüñîí. ÕÕÑ 2005 áîëîí áóñàä ýõ ¿¿ñâýðýýñ ãàðñàí ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë ñ¿¿ëèéí 20 æèëèéí õóãàöààíä áóóðñààð èðæýý. ÕÕÑ 2005-ûí ¿ð ä¿íãýýð ãàðñàí íÿëõàñ, 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèíã Ýð¿¿ë ìýíäèéí á¿ðòãýëèéí ¿ð

ä¿íòýé õàðüöóóëàõàä 1000 àìüä òºðºëòºä íîãäîõ ýíäýãäýë 10-20-èîð ºíäºð áàéíà. Ãýõäýý 2000, 2005 îíóóäàä õèéãäñýí ÕÕÑ-íû ¿ð ä¿í áîëîí 1998, 2003 îíû Í¯ÝÌÑ-íû ä¿í ººð õîîðîíäîî õàðüöàíãóé îéðîëöîî áàéãààã òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé (Çóðàã IV.2).

Õýäèéãýýð ýð¿¿ë ìýíäèéí á¿ðòãýëä ¿íäýñëýñýí òîîöîîã õàðàõàä áóóð÷ áàéãàà õàíäëàãà áàéãàà áîëîâ÷ ÕÕÑ 2005-ûí ¿ð ä¿íãýýð ãàðñàí íÿëõàñ, 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí õàðüöàíãóé ºíäºð áàéãàà çàðèì íýã øàëòãààíû òàëààð ýíä àâ÷ ¿çüå.

Çóðàã IV.2. Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë, ýõ ¿¿ñâýðýýð, Ìîíãîë Óëñ, 1984-2005 îí

10


1. Àëáàí ¸ñíû á¿ðòãýëèéí ìýäýýòýé õàðüöóóëñàí áàéäàë áà íÿðàéí ýíäýãäëèéí äóòóó á¿ðòãýë

Ìîíãîë Óëñûí õóâüä ñóäàëãààíû áîëîí á¿ðòãýëèéí ìýäýýëýë õîîðîíäîî çºð¿¿òýé áàéãàà íü øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé áóñàä îðíóóäòàé òºñòýé áàéãàà þì. Ýäãýýð îðíóóäàä õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí òàëààðõ ñóäàëãààíû ä¿í áîëîí àëáàí ¸ñíû á¿ðòãýëèéí ìýäýýëýë íü õîîðîíäîî íýëýýä çºð¿¿òýé áóþó ñóäàëãààíû ìýäýýëýë íü àëáàí ¸ñíû òîî ìýäýýíýýñ õýä äàõèí ºíäºð áàéõ òîõèîëäîë èëýðäýã (Àëåøèà, Ðåäìîíä, 2003).

Øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäàä ÿëãààòýé ýõ ¿¿ñâýðýýñ ãàðñàí ìýäýýëýë ÿàãààä çºð¿¿òýé áàéãàà øàëòãààíûã ñóäàëñàí ñóäëàà÷èä á¿ðòãýëèéí ìýäýýëýëä íÿðàéí ýíäýãäýë äóòóó á¿ðòãýãääýã áîëîõûã òîãòîîñîí áàéíà. ¯¿íä:

1. Àìüä òºðºëòèéã òîäîðõîéëîõ òîäîðõîéëîëò çºð¿¿òýé áàéõ

2. Æèðýìñëýëòèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäàä äóòóó á¿ðòãýõ

3. Õ¿¿õäèéí òºðºëò áîëîí íÿëõñûí íàñ áàðàëòûã ýöýã, ýõ÷¿¿ä á¿ðòã¿¿ëýõã¿é áàéõ çýðýã áîëíî.

Øèãòãýý 2. Õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí àíãèëàë

5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë (<5 íàñ)

Íÿëõñûí ýíäýãäýë (<1íàñ)

Õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë (1-4 íàñ)

Íÿðàéí ýíäýãäýë (0-28 õîíîã)Íÿðàéí äàðààõ ýíäýãäýë

(29-365 ºäºð)

Íÿðàéí ýðò ýíäýãäýë

(0-6 ºäºð)

Íÿðàéí õîæóó ýíäýãäýë

(7 – 28 ºäºð)

Àìüä òºðºëòèéí òîäîðõîéëîëò áîë íÿëõñûí ýíäýãäëèéã òîîöîõ ãîë îéëãîëò þì. Ãýòýë æèðýìñëýëò ¿ð ä¿í ìóóòàéãààð òºãñºæ, õ¿¿õýä àìüä òºðìºãöºº íàñ áàðñàí òîõèîëäëûã íÿëõñûí ýíäýãäýëä îðóóëæ òîîöäîãã¿é íü äýýðõ îéëãîëòûí à÷ õîëáîãäëûã áóóðóóëäàã áàéíà.

Ìîíãîë óëñàä ýíý áàéäàë øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé áóñàä îðíóóäûí àäèë íèëýýä òîõèîëääîã. Åð íü Ìîíãîë óëñàä 2003 îí õ¿ðòýë ñîöèàëèñò ñèñòåìèéí îðíóóäàä õýðýãëýæ áàéñàí òîäîðõîéëîëòûã àøèãëàæ áàéñàí áºãººä ýíý íü Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà (ÄÝÌÁ)-ûí àìüä òºðºëòèéí òîäîðõîéëîëòîîñ íèëýýä ÿâöóó þì. Äýýðõ òîäîðõîéëîëòîîð íýãä¿ãýýðò, õ¿¿õýä òºðººä çºâõºí àìüñãàëñàí áîë àìüä òºðºëò (ººð ÿìàð íýãýí øèíæ òýìäýã ãàðãààã¿é) ãýæ ¿çäýã. Õýðýâ õ¿¿õýä íàñ áàðàõààñàà ºìíº ÿìàð íýãýí øèíæ òýìäýã ¿ç¿¿ëñýí òîõèîëäîëä ¿¿íèéã íÿðàéí ýðò ýíäýãäýë ãýõýýñýý èë¿¿ àìüã¿é òºðºëò ãýæ á¿ðòãýäýã.

Íÿëõñûí îëîíõè ýíäýãäýë äºíãºæ òºðñíèé äàðàà òîõèîëääîã ó÷èð òîäîðõîéëîëòóóäûí ÿëãààòàé áàéäàë íÿëõñûí ýíäýãäëèéí á¿ðòãýëä èõýýõýí íºëººëäºã. Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóäàëãàà (1998, 2003 îí)-íóóäààñ õàðàõàä (òºðºëòèéí ò¿¿õ, ò¿¿í äýýð ¿íäýñëýñýí õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí òàëààðõ ã¿íçãèéð¿¿ëñýí øèíæèëãýý) Ìîíãîëä íÿëõñûí ýíäýãäëèéí áàðàã òýí õàãàñ íü (100 ýíäýãäýë òóòìûí 45) òºðººä ýõíèé 7 õîíîãèéí äîòîð ýíäñýí áàéíà2. Íÿðàéí ýíäýãäëèéí èõýíõ íü (75 õóâü) ýõíèé 7 õîíîãò, èõýâ÷ëýí õýäõýí öàãèéí äîòîð ýñâýë õýäõýí ºäðèéí õóãàöààíä òîõèîëäñîí áàéíà. Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ãóðàâíû íýã áóþó 32 õóâü íü òºðººä äîëîî õîíîãèéí äîòîð òîõèîëäæýý3.

2Í¯ÝÌÑ-íû òàéëàí, YÑÃ, ÍYÁÕÀÑ, 20043Í¯ÝÌÑ, Íÿëõàñ, õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòàä íºëººëæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñ,YÑÃ, ÍYÁÕÀÑ, 2001

11


Íÿðàéí ýíäýãäëèéã äóòóó á¿ðòãýæ áàéãàà ººð íýã øàëòãààí íü ýíäýãäëèéã ñàíààòàéãààð èõýñãýõ ýñâýë ìýäëýã äóòóóãààñ ñàíàìñàðã¿éãýýð äóòóó á¿ðòãýõ ÿâäàë þì. Õóó÷èí òîäîðõîéëîëòîîð æèðýìñëýëò, áèåèéí æèí, óðò ãýñýí õýä õýäýí øàëãóóðààð àìüä òºðºëòèéã òîîöäîã áàéñàí ó÷èð òîîöîîã àíõààðàëòàé õèéõ øààðäëàãàòàé áàéñàí. Ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòíóóä ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé çîðèëòóóäûã õàíãàõûí òóëä õàðúÿàëæ áàéñàí õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûã äóòóó á¿ðòãýõ, íÿðàéí ýðò ýíäýãäëèéã àìüã¿é òºðºëò õýìýýí á¿ðòãýõ ÿâäàë ãàðäàã áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëòýý ñàéí áàéëãàõûí òóëä äýýðõòýé òºñòýé õàíäëàãà çàðèì àéìàã, ñóìäàä ÷ òîõèîëäîæ áîëîõ òàëòàé.

Íÿðàéí ýíäýãäýë äóòóó á¿ðòãýãäýõ ººð íýãýí øàëòãààí íü õ¿¿õäèéíõýý òºðºëò, íàñ áàðàëòûã á¿ðòã¿¿ëäýãã¿é ýöýã, ýõèéí õàíäëàãà ãýæ òîäîðõîéëæ áîëíî. Õýäèéãýýð Ìîíãîë Óëñàä íýãýýñ äýýø íàñíû õ¿¿õäèéí á¿ðòãýë íèëýýä ñàéí ãýõ õýäèé ÷ íýã õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí õóâüä á¿ðòãýë òýð õýìæýýíä õ¿ðäýãã¿é áàéíà. “Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ õàðàõàä íýã õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí 93 õóâü íü á¿ðòã¿¿ëñýí áàéñàí áîë ýíý õóâü õ¿¿õäèéí “ñàð” áàãà áàéõ òóòàì äýýðõ õóâü õýìæýýíýýñ äîîãóóð áàéíà.

Õ¿¿õäèéã òºðñíººñ õîéø íýã ñàðûí äîòîð á¿ðòã¿¿ëýõýýð õóóëüä çààñàí áàéäàã õýäèé ÷ öàã õóãàöààíä íü á¿ðòã¿¿ëýõ ÿâäàë äóòàãäàëòàé õýâýýð áàéíà.

Íÿðàéí ýíäýãäëèéã äóòóó á¿ðòãýõ íü íèéò õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí äîòîð íÿðàéí ýðò ýíäýãäëèéí ýçëýõ õóâü çîíõèëæ, íÿëõñûí áîëîí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí çºð¿¿ã óëàì èõýñãýõýä õ¿ðãýäýã.

2. Í¯ÝÌÑ-òàé õàðüöóóëñàí áàéäàë

Í¯ÝÌÑ (2003)-ààð øóóä àðãààð òîîöñîí 1000 àìüä òºðºëòºä íîãäîõ íÿëõñûí ýíäýãäýë 29.5, øóóä áóñ4 àðãààð òîîöñîí ýíäýãäýë 34 áàéñàí áîë ÕÕÑ 2005-ûí ¿ð ä¿íãýýð ýíý ¿ç¿¿ëýëò 40 áàéíà. Øóóä áóñ àðãàä ¿íäýñëýñýí 2003 îíû Í¯ÝÌÑ-íû íÿëõñûí ýíäýãäëèéí ò¿âøèíã 15-19 íàñíû çàëóó ýìýãòýé÷¿¿äèéí òºðºëò, õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèíä ¿íäýñëýí òîîöñîíû çýðýãöýý “Îéðõè Äîðíîä” çàãâàðûã ñîíãîí àøèãëàñàí.

Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãààñ áîëîâñðóóëñàí ÕÕÑ 2005-ûí åðºíõèé çºâëºìæèä 20-35 íàñíûõíû ìýäýýëëèéã àøèãëàõûã ñàíàë áîëãîñîí õýäèé ÷ Ìîíãîëûí õóâüä òºðºëòèéí îãöîì áóóðàëò ÿâàãäñàí ó÷èð 20-29 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí òºðºëò, õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèíä ¿íäýñëýí òîîöîõûã èë¿¿ òîõèðîìæòîé ãýæ ¿çñýí. Èéíõ¿¿ 2003 îíû Í¯ÝÌÑ (15-19 íàñ) áîëîí ÕÕÑ 2005 (20-29 íàñ) -ä àøèãëàñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí íàñíû á¿ëãèéí ÿëãààòàé áàéäëààð ýíý 2 ñóäàëãààíû íÿëõñûí íàñ áàðàëòûí ÿëãààã òàéëáàðëàæ áîëîõ þì.

4Øóóä áóñ àðãà õýðýãëýñýí ¿åä íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí øóóä àðãà õýðýãëýñíýýñ ºíäºð ãàðàõ íü íýëýýä õîâîð áàéäàã. Øóóä áîëîí øóóä áóñ àðãàä õýðýãëýæ áóé òààìàãëàëóóä ÿëãààòàé ó÷èð ¿ð ä¿íã øóóä õàðüöóóëàõ áîëîìæã¿é. Øóóä àðãà íü äóòóó áîëîí á¿ðòãýãäýýã¿é ýíäýãäëýýñ èõýýõýí õàìààðäàã áîë øóóä áóñ àðãà íü òºðºëòèéí îãöîì áóóðàëòûí íºëººã òîîöîîã¿éí óëìààñ õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã íýìýãä¿¿ëýõ ýðñäýëòýé áàéäàã.

12

V. ÕYYÕÄÈÉÍ ÕÎÎË, ÒÝÆÝÝË

Õîîë, òýæýýëèéí áàéäàë

Õ¿¿õäèéí õîîë, òýæýýëèéí áàéäàë íü òýäíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí òîëü þì. Õ¿¿õýä õîîë õ¿íñýýð á¿ðýí õàíãàãäâàë ºâ÷ëºëä òýð á¿ð ºðòºãäºõã¿éí äýýð òîì÷óóäûí àñàðãàà ñóâèëãàà ñàéí áàéæ ÷àäâàë òýä ýð¿¿ë ýíõ ºñ÷ áîéæèõ áîëîëöîîòîé áîëäîã.

Õîîë òýæýýëèéí äóòàë íü äýëõèé äýýðõ õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûí òàëààñ èë¿¿ õóâüä íºëººëñºí íýã ãîë øàëòãààí þì. Õîîë òýæýýëèéí äóòëûí øàëòãààíààð íàñ áàðñàí äºðâºí õ¿¿õäèéí ãóðàâ íü õºíãºí áîëîí äóíä õýëáýðèéí òóðààëòàé áàéãàà íü äýýðõèéí òîä æèøýý þì.

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò áîë 1990–2015 îíä ºëñãºëºíä íýðâýãäñýí õ¿ì¿¿ñèéí òîîã õî¸ð äàõèí áóóðóóëàõ, Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëûí çîðèëò íü òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí äóíä òîõèîëäîæ áóé õîîë òýæýýëèéí äóòëûí òàðõàëòûã íààä çàõ íü ãóðàâíû íýãýýð áóóðóóëàõ (2000-2010 îíû õîîðîíä), ÿëàíãóÿà õî¸ð õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäýä èë¿¿

àíõààðàë õàíäóóëàõ ÿâäàë þì. Õîîë òýæýýëèéí äóòëûí òàðõàëòûã áóóðóóëàõ íü õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ çîðèëòûã õàíãàõ íýã ãîë ò¿ëõýö áîëîõ þì.

Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ºñºëò õºãæèëòèéí õýâèéí áàéäëûã ¿íýëýõ õ¿¿õäèéí ºíäºð, æèíãèéí òàðõàëòûí ñòàíäàðò ãýæ áàéäàã. Õ¿¿õäèéí õîîë òýæýýëèéí äóòëûã ¿íýëýõäýý ñòàíäàðòòàé õàðüöóóëæ ãàðãàäàã. Ýíýõ¿¿ òàéëàíä õýðýãëýãäñýí ñòàíäàðò áîë Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí ñàí, ÄÝÌÁ-ààñ çºâëºìæ áîëãîñîí ÄÝÌÁ/Àìåðèêèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Ñòàòèñòèêèéí ¯íäýñíèé Òºâèéí áîëîâñðóóëñàí ñòàíäàðò þì. Õîîë, òýæýýëèéí áàéäëûí ãóðâàí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ð ñòàíäàðò ãîë÷ óòãààñ õýëáýëçýõ ñòàíäàðò õàçàéëòààð (z óòãóóä) òîäîðõîéëîãäîíî.

1. Òóõàéí íàñàíä áàéâàë çîõèõ áèåèéí æèí áîë õîîë òýæýýëèéí õóðö áà àðõàã (óðò õóãàöààíû) äóòëûã õýìæèõ ¿ç¿¿ëýëò þì. Òóõàéí íàñíû õ¿¿õäèéí áèåèéí æèí íü ñòàíäàðò æèíãèéí ãîë÷îîñ 2 ñòàíäàðò õàçàéëòààð äîîãóóð áàéâàë äóíä çýðãèéí, 3 ñòàíäàðò õàçàéëòààð äîîãóóð áàéâàë òóðààëûí õ¿íä õýëáýð ãýæ ¿çäýã.

2. Òóõàéí íàñàíä áàéâàë çîõèõ áèåèéí ºíäºð áîë ºñºëòèéí õýìæ¿¿ð þì. Òóõàéí íàñíû õ¿¿õäèéí ºíäðèéí õýìæýý íü ñòàíäàðò ºíäðèéí ãîë÷îîñ 2 ñòàíäàðò õàçàéëòààð äîîãóóð áàéâàë äóíä õýëáýðèéí, 3 ñòàíäàðò õàçàéëòààð äîîãóóð áàéâàë ºñºëòèéí õîöðîëòûí õ¿íä õýëáýð ãýæ òîîöäîã.

3. Òóõàéí ºíäºðò áàéâàë çîõèõ áèåèéí æèí íü ñòàíäàðò æèíãèéí ãîë÷îîñ 2 ñòàíäàðò õàçàéëòààð äîîãóóð áàéâàë äóíä õýëáýðèéí; 3 ñòàíäàðò õàçàéëòààð äîîãóóð áàéâàë òóðàíõàéí õ¿íä õýëáýð ãýæ ¿çäýã. Òóðàíõàé áàéíà ãýäýã íü èõýâ÷ëýí õîîë, òýæýýëèéí äóòëûí ¿ð ä¿í áàéäàã. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü õîîë õ¿íñíèé õàíãàìæ, ºâ÷ëºëèéí òàðõàëòûí ººð÷ëºëòòýé õîëáîîòîé óëèðëûí õýëáýëçëèéã õàðóóëæ áîëîõ þì.

ÕÕÑ 2005-ä òàâ õ¿ðòýëõ íàñòàé õ¿¿õä¿¿äèéí ºíäºð, áèåèéí æèíã Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí ñàíãààñ çºâëºìæ áîëãîñîí õ¿¿õäèéí ºíäºð, æèíã õýìæèõ áàãàæèéã àøèãëàí õýìæñýí áà ¿ð ä¿íã ýíýõ¿¿ õýìæèëòýä ¿íäýñëýí ãàðãàëàà.

V

13


Õ¿ñíýãò NU.1-ä ñóäàëãààíû ìýäýýëýë öóãëóóëàõ ÿâöàä àíòðîíîìåòð áàãàæààð õýìæñýí õýìæèëòèéí ¿ð ä¿íã äýýðõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðýýð ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õ¿¿õä¿¿äèéí õóâèéí æèíãýýð õàðóóëàâ. Ìºí ýíý õ¿ñíýãòýä òóõàéí õ¿¿õäèéí áèåèéí ºíäºðò áàéâàë çîõèõ æèí íü ñòàíäàðò õ¿í àìûí ãîë÷îîñ 2 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø ñòàíäàðò õàçàéëòààð äýýã¿¿ð áàéãàà èë¿¿äýë æèíòýé õ¿¿õäèéí õóâèéí æèíã îðóóëñàí.

Áèåèéí æèí áîëîí ºíäºð íü õýìæèãäýýã¿é, õýìæèëòýä õàìðàãäñàí ÷ õýìæ¿¿ðèéí óòãà áîëîìæèò óòãààñ õýò õýëáýëçýëòýé õ¿¿õä¿¿äèéã Õ¿ñíýãò NU.1-ä ¿ç¿¿ëñýí ìýäýýëýëä îðóóëààã¿é áîëíî.

Ìîíãîë óëñûí òàâààñ äîîø íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 6 îð÷èì õóâü íü äóíä õýëáýðèéí òóðààëòàé, áàðàã òàâàí õ¿¿õýä òóòìûí íýã (21 õóâü) íü äóíä õýëáýðèéí ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áóþó òóõàéí íàñàíäàà áàéâàë çîõèõ ºíäºðò õ¿ðýõã¿é õýò íàìõàí, ¿¿íýýñ 6 õóâü íü õ¿íä õýëáýðèéí ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áàéíà Õ¿ñíýãò NU.1). Õàðèí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 2 õóâü íü äóíä õýëáýðèéí áóþó áèåèéíõýý ºíäºðò áàéâàë çîõèõ æèíãýýñ áàãà æèíòýé áóþó õýòýðõèé òóðàíõàé áàéíà.

Áàðóóí á¿ñèéí õ¿¿õä¿¿äèéã áóñàä á¿ñèéí õ¿¿ä¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä òóðààë áîëîí

ºñºëòèéí õîöðîëò èõòýé áàéíà. Õàðèí Óëààíáààòàðò òóðàíõàé õ¿¿õä¿¿äèéí ýçëýõ õóâèéí æèí õàìãèéí ºíäºð áàéíà. Õºâã¿¿ä áàãà çýðýã ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áàéõàä îõèäûí õóâüä òóðààë áîëîí òóðàíõàé áàéõ ÿâäàë èë¿¿ áàéíà. Òóðààëòàé áîëîí ºñºëòèéí õîöðîëòòîé õ¿¿õäèéã ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çâýë ýõèéí áîëîâñðîë äýýøëýõ òóòàì òóðààë, ºñºëòèéí õîöðîëòòîé õ¿¿õäèéí õóâü áàãàñ÷ áàéíà.

Õîîë òýæýýëèéí äóòëûí áàéäëûã õ¿¿õäèéí íàñààð çóðàã V.2-ò õàðóóëàâ. Åðºíõèéäºº, 6 ñàðààñ äîîø ñàðòàé áóþó õºõººð õîîëëîæ áóé õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä áóñàä íàñíû á¿ëãèéíõýíòýé õàðüöóóëàõàä òóðààë, ºñºëò õîöðîëò, òóðàíõàé áàéõ ÿâäàë õàðüöàíãóé áàãà áàéíà. Äóíä õýëáýðèéí òóðààë 24-35 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí äóíä ò¿ãýýìýë áàéãàà íü àæèãëàãäëàà. Ãýõäýý 48-59 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä õ¿íä õýëáýðèéí òóðààë èë¿¿ áàéíà. 12-23 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿ä ºñºëòèéí õîöðîëòûí ò¿âøèíãýýðýý õàìãèéí ºíäºð õóâü (26 õóâü)-èéã ýçýëæ áàéíà. Íºãºº òàëààñ, õ¿íä õýëáýðèéí ºñºëò õîöðîëò 36-47 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí (9 õóâü) äóíä èë¿¿ ò¿ãýýìýë áàéãàà íü

Çóðàã V.2.Òóðààë, ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áîëîí òóðàíõàé õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü, õ¿¿õäèéí íàñààð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

Çóðàã V.1. Òóðààë, ºñºëòèéí õîöðîëòòîé áîëîí òóðàíõàé õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

Òóðààë(æèí, íàñ)

6.3

Õ¿íä

Äóíä

ªñºëò õîöðîëò(ºíäºð, íàñ)

Òóðàíõàé(æèí, ºíäºð)

1.1

20.9

5.9

2.20.6

14


õàðàãäëàà. Õ¿¿õäèéí õîîë, òýæýýëèéí äóòëûí áàéäëûã ºðõèéí àæ áàéäëààð àâ÷ ¿çýõýä ÿäóó ºðõèéí õ¿¿õä¿¿ä òóðààë, ºñºëòèéí õîöðîëòîä ºðòºõ íü ÷èíýýëýã ºðõèéí õ¿¿õä¿¿äýýñ 2 äàõèí èõ áàéíà (Õ¿ñíýãò NU.1).

Õ¿¿õäèéí õîîë, òýæýýëèéí äóòëûí áàéäàëä íºëººëæ áàéãàà ººð íýã õ¿÷èí ç¿éë áîë ºðõºä áàéãàà áàãà íàñíû õ¿¿õäèéí òîî þì.

ªðõºä áàéãàà òàâààñ äîîø íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí òîî áîëîí òóðààë, ºñºëòèéí õîöðîëòûí òàðõàëòûí õîîðîíä ýåðýã õàìààðàë áàéãàà íü Çóðàã V.3-ààñ õàðàãäàæ áàéíà. ªðõºä àìüäàð÷ áóé õ¿¿õäèéí òîî ºñºõ òóñàì ºñºëòèéí õîöðîëò áîëîí òóðààëòàé õ¿¿õäèéí õóâèéí æèí íýìýãäýæ áàéíà. Òóõàéëáàë, òóðààë 3 îð÷èì ïóíêòýýð, ºñºëòèéí õîöðîëò 20 îð÷èì ïóíêòýýð ºñ÷ýý.

Ñóäàëãààíû ä¿íãýýð 10 õ¿¿õýä òóòìûí íýã íü èë¿¿ æèíòýé áàéãàà íü õàðàãäëàà. ßëàíãóÿà 6 õ¿ðòýëõ ñàðòàé õ¿¿õäèéí 25 õóâü áóþó äºðâºí õ¿¿õäèéí íýã íü èë¿¿äýë æèíòýé áàéñàí áºãººä õ¿¿õäèéí õºäºëãººí íýìýãäýæ ýõëýõ ¿åýñ ýðñ áóóð÷, 4-5 íàñíû õ¿¿õäèéí õóâüä 5 õóâü áîëæ áàéíà.

×èíýýëýã ºðõèéí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí 14 õóâü íü, ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áîëîâñðîëòîé ýõ÷¿¿äèéí õ¿¿õäèéí 11-13 õóâü íü æèí èõòýé áàéíà.

Á¿ñ íóòãààð àâ÷ ¿çâýë Óëààíáààòàðûí õ¿¿õäèéí 15 õóâü, Ç¿¿í á¿ñèéí õ¿¿õäèéí 14 õóâü íü èë¿¿äýë æèíòýé áàéãàà íü áóñàä á¿ñ¿¿ä (6-9 õóâü)-òýé õàðüöóóëàõàä õàðüöàíãóé ºíäºð áàéíà.

Ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëò

Õ¿¿õäèéã ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîñíîîð òýäíèéã õàëäâàðààñ õàìãààëàí, øèì òýæýýëò áîäèñóóäààð õàíãàõ áîëîìæ á¿ðääýã. Ãýñýí õýäèé ÷ îëîí ýõ÷¿¿ä õýò ýðò õ¿¿õäýý ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõîî çîãñîîæ áàéãàà íü õ¿¿õäèéí õîîë ýõèéí ñ¿¿ îðëóóëàã÷ á¿òýýãäýõ¿¿íýýð ñîëèãäîæ, õ¿¿õäèéí ºñºëòèéí ÿâö áóóð÷, áè÷èë òýæýýëèéí áîäèñóóäûí äóòàëä îðîõîä íºëººëæ áàéíà.

Õ¿¿õäýä Ýýëòýé Äýëõèé Åðòºíö òóíõàãëàëä õ¿¿õäèéã ýõíèé çóðãààí ñàðä íü äàí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîæ, àþóëã¿é, òîõèðñîí, çîõèñòîé íàéðëàãà á¿õèé íýìýãäýë õîîëîíä îðóóëæ, õî¸ð íàñ õ¿ðòýë íü ¿ðãýëæë¿¿ëýí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîíî ãýæ çààñàí áàéäàã.

ÄÝÌÁ áîëîí Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí ñàí õ¿¿õäèéã ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõ òàëààð äàðààõ çºâëºìæèéã ºã÷ áàéãàà þì.¯¿íä:

Õ¿¿õäèéã òºðñíèé äàðààõ 1 öàãèéí äîòîð àìëóóëàõ

Òºðñíèé äàðààõ ýõíèé çóðãààí ñàðä íü çºâõºí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõ

6 ñàðòàéãààñ íü àþóëã¿é, òîõèðñîí, çîõèñòîé íýìýãäýë õîîë ºã÷ ýõëýõ

Õ¿¿õäèéã õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñòàé áîëòîë íü íýìýãäýë õîîëíû çýðýãöýý ¿ðãýëæë¿¿ëýí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõ

Íýìýãäýë õîîëûã ºäºðò òîäîðõîé äàâòàìæòàéãààð: 6-8 ñàðòàé õ¿¿õäýä ºäºðò 2 óäàà, 9-11 ñàðòàé õ¿¿õäýä ºäºðò 3 óäàà ºã÷ áàéõ

Çóðàã V.3. Òóðààë áîëîí ºñºëòèéí õîöðîëòòîé õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü, õ¿¿õäèéí

òîîãîîð Moíãoë Óëñ, 2005 îí

6 7 9

19

25

37

5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí òîî

5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí òîî

Òóðààë ªñºëòèéí õîöðîëò

15


Ò¿¿í÷ëýí õ¿¿õäèéã òºðºíã¿¿ò íýã öàãèéí äîòîð àíãèð óóðãààð àìëóóëàõûã çºâëºäºã.

Õ¿¿õýä õîîëëîõ äàäëûã äàðààõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð ¿íýëíý. ¯¿íä:

Äàí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîæ áàéãàà õ¿¿õäèéí õóâü (<6 áà <4 ñàðòàéä íü)

Õóãàöààíä íü íýìýãäýë õîîëîíä îðóóëñàí õóâü (6-9 ñàðòàéä íü)

¯ðãýëæë¿¿ëýí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîæ áàéãàà õóâü (12-15 áà 20-23 ñàðòàéä íü)

Õóãàöààíä íü àíãèð óóðãààð àìëóóëñàí õóâü (òºðñíººñ õîéø 1 öàãèéí äîòîð)

Íýìýãäýë õîîëíû äàâòàìæ (6-11 ñàðòàéä íü)

Íÿëõñûí çîõèñòîé õîîëëîëòûí áàéäàë (0-11 ñàðòàéä íü)

Ìîíãîë Óëñàä “Õ¿¿õäèéã ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõ“ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áîëîâ÷ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ýõèéí ñ¿¿ã îðëóóëàã÷ á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýý, áîðëóóëàëò, ñóðòàë÷èëãàà èõýññýíýýñ ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëòûí ¿ç¿¿ëýëò áóóð÷ áàéíà. “Õ¿í àìûí õîîë, òýæýýëèéí áàéäàë” ¿íäýñíèé 2-ð ñóäàëãàà (1999 îí)-ãààð òºðñíèé äàðààõ 30 ìèíóòûí äîòîð àíãèð óóðãàà àìàëñàí õ¿¿õäèéí õóâü 93.4 õóâü áàéñàí áîë 2004 îíä ÿâóóëñàí “Õ¿¿õýä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí õîîë, òýæýýëèéí áàéäàë“ ¿íäýñíèé 3-ð ñóäàëãààãààð ýíý ¿ç¿¿ëýëò 83.5 õóâü áîëñîí áàéíà.

Ñ¿¿ëèéí 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýõ÷¿¿äýýñ õ¿¿õäýý àìëóóëñàí õóãàöààã 1-ðò òºðñíèé äàðààõ 1 öàãèéí äîòîð,

2-ðò íýã ºäðèéí äîòîð ãýæ àíãèëàí Çóðàã V.4-ä õàðóóëàâ.

Çóðãààñ õàðàõàä ñ¿¿ëèéí 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýõ÷¿¿äèéí 78 õóâü íü òºðñíèé äàðààõ 1 öàãò, 91 õóâü íü 1 õîíîãèéí äîòîð õºõºº àìëóóëæýý. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò õºäººä 81 õóâü áà 94 õóâü, õîòîä 75 õóâü áà 89 õóâü áàéíà.

Á¿ñ íóòãààð àâ÷ ¿çâýë Óëààíáààòàð õîò (72 õóâü áà 89 õóâü), Áàðóóí á¿ñèéí àéìãóóäûí ¿ç¿¿ëýëòèéã (74 õóâü áà 94 õóâü), Õàíãàé (85 õóâü áà 93 õóâü), Òºâ (83 õóâü áà 92 õóâü) áîëîí Ç¿¿í á¿ñèéí (78 õóâü áà 90 õóâü) àéìãóóäûíõòàé õàðüöóóëàõàä áàãà çýðýã äîîãóóð áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçàð 1992 îíîîñ õîéø õ¿¿õäèéã 4 ñàð õ¿ðòýë íü äàí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéñàí áºãººä 2000 îíîîñ ýõëýí 6 ñàð õ¿ðòýë íü äàí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà þì. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 0-5 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí äàí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëòûã àâ÷ ¿çýõýä 57 õóâü, ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã õîò, õºäººãººð àâ÷ ¿çâýë õîòîä 55 õóâü áàéõàä õºäººä àðàé ºíäºð 60 õóâü áàéíà.

Õ¿ñíýãò NU3-ä ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëòûí ò¿âøèíã ñ¿¿ëèéí 24 öàãèéí äîòîð õ¿¿õäèéí õýðýãëýñýí õ¿íñ, õîîë áîëîí øèíãýíèé òàëààð ýõ/àñðàìæëàã÷ààñ àâñàí ÿðèëöëàãà äýýð ¿íäýñëýí õàðóóëàâ. Äàí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëòûã ãàðãàõäàà õ¿¿õýä çºâõºí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîäîã, àìèíäýì áîëîí áè÷èë òýæýýëèéí áîäèñóóäûã íýìýëòýýð õýðýãëýñýí, ýì óóñàí ãýñýí õàðèóëòûã ¿íäýñëýñýí áîëíî.

Çóðàã V.4. Òºðñíèé äàðààõ 1 öàã áà 1 ºäðèéí äîòîð õºõºº àìëóóëñàí ýõ÷¿¿ä, á¿ñ íóòãààð, õîò, õºäººãººð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

78

91

7485 83

7872

94 93 92 90 89

Áàðóó

í

Õàíã

àé

Òºâ

Ç¿¿

í

Óë

ààíá

ààòà

ð

81

94

Õºä

ºº

75

89

Õîò

ÓË

ÑÛ

Í Ä

¯Í

1 ºäðèéí äîòîð 1 öàãèéí äîòîð

16


Ýíý õ¿ñíýãòýä ýõíèé 6 ñàðûí òóðø äàí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîëò (0-3 ñàðòàéä áîëîí 0-5 ñàðòàéä ), 6-9 ñàðòàéä íü íýìýãäýë õîîëîíä îðóóëñàí áàéäàë, 12-15 ñàðòàé áîëîí 20-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéã ýõèéí ñ¿¿ãýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîñîí áàéäëûã òóñ òóñ õàðóóëàâ.

6-9 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 57 õóâü íü ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõûí çýðýãöýý íýìýãäýë õîîë õýðýãëýæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí 12-15 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 82 õóâü, 20-23 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 65 õóâü íü ýõèéí ñ¿¿ãýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîæ áàéíà.

Õ¿¿õäýý ýõèéí ñ¿¿ãýýð äàãíàí õîîëëîæ áàéãàà áàéäëûã ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çâýë áîëîâñðîëã¿é áîëîí áàãà áîëîâñðîëòîé (64%, 73%) ýõ÷¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû áîëîí äýýä áîëîâñðîëòîé (53%, 51%) ýõ÷¿¿ä õ¿¿õäýý 6

ñàð õ¿ðòýë íü äàí ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõ ÿâäàë áàãà áàéíà.

Íýã õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûí õýëáýðèéã çºâõºí õºõºº õºõºæ áóé õ¿¿õäèéí ä¿íãýýð àâ÷ ¿çëýý (Çóðàã V.5).

Çóðàã V.5-ààñ õàðàõàä 0-1 ñàðòàé õ¿¿õäèéí 3.3 õóâü íü ýõèéí ñ¿¿òýé õàìò óñ, 6.6 õóâü íü ýõèéí ñ¿¿òýé õàìò áóñàä øèíãýíèéã õýðýãëýæ áàéãàà íü ýöýã, ýõ áîëîí àñðàìæëàã÷èéí õ¿¿õäýý õîîëëîõ ìýäëýã õàíãàëòã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ ¿ç¿¿ëýëò 2-3 ñàðòàé áîëîí 4-5 ñàðòàéä íýìýãäýæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò NU.4-ò 12 õ¿ðòýëõ ñàðòàé õ¿¿õäèéí çîõèñòîé õîîëëîëòûí áàéäëûã õàðóóëëàà. Íýìýãäýë õîîëíû íýð òºðºë, õýìæýýã õ¿¿õäèéí íàñàíä òîõèðóóëæ ñîíãîí ºãºõ ¸ñòîé áàéäàã. Òóõàéëáàë, 0-5 ñàðòàé õ¿¿õäýä òîõèðñîí õîîë íü äàí ýõèéí ñ¿¿ þì. Õàðèí 6-8 ñàðòàé õ¿¿õýä ýõèéí ñ¿¿íýýñ ãàäíà íýìýãäýë õîîëûã ºäºðò äîîä òàë íü 2 óäàà, 9-11 ñàðòàé õ¿¿õýä ýõèéí ñ¿¿òýé õàìò íýìýãäýë õîîëûã ºäºðò äîîä òàë íü 3 óäàà àâ÷ áàéãààã õàíãàëòòàé äàâòàìæòàéãààð õîîëëîæ áàéíà ãýæ ¿çäýã.

Õ¿ñíýãò NU.4-ººñ 12 õ¿ðòýëõ íàñòàé õ¿¿õäèéí õîîëëîëòûí áàéäëûã íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çâýë 0-5 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 57 õóâü íü ýõèéí ñ¿¿ãýýð äàãíàí õîîëëîæ, 6-8 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 31 õóâü íü ñ¿¿ëèéí 24 öàãèéí äîòîð ýõèéí ñ¿¿ãýýð äàãíàí õîîëëîõûí çýðýãöýý íýìýãäýë õîîëûã äîîä òàë íü 2 óäàà, 9-11 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 12 õóâü íü ìºí õóãàöààíä ýõèéí ñ¿¿ãýýð õîîëëîõûí çýðýãöýý ºäºðò äîîä òàë íü 3 óäàà íýìýãäýë õîîë àâñàí áàéíà. Ýäãýýð ¿ð ä¿íã ¿íäýñëýí çîõèñòîé õîîëëîæ áàéãàà õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâèéã òîîöîõîä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 6-11 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä 22 õóâü, 0-11 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä 40 õóâü áàéíà. Õ¿¿õäèéí çîõèñòîé õîîëëîëòûã ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâ÷ ¿çýõýä áàðàã ÿëãààã¿é áàéíà.

Èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýý

Äýëõèé äàõèíä èîä äóòëûí ýìãýã (ÈÄÝ) íü õ¿¿õäèéí áèå áÿëäàð, îþóí óõààíû õºãæèëä ñºðãººð íºëººëäºã ºâ÷ëºëä òýðã¿¿ëýõ áàéðàíä áàéíà. Èîä äóòëûí ýìãýãèéí õàìãèéí õ¿íä õýëáýð íü êðåòèíèçì áóþó îäîéðîõ øèíæ òýìäýã þì. Æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äýä èîä äóòâàë óðàã äóòóó áîëîí àìüã¿é òºðºõ, ¿ð çóëáàõ õ¿íäðýëèéã íýìýãä¿¿ëíý. Èîä äóòëûí ¿åä áàìáàé áóë÷èðõàé òîìðîõ íèéòëýã øèíæ òýìäýã èëðýõ áºãººä õ¿¿õäýä îþóí óõààíû õºãæèë ñààòàõ, ñóðëàãààð õîöðîõ, ñýòãýí áîäîõ ÷àäâàð ìóóäàõ, õºäºëìºðëºõ ÷àäâàð áóóðàõ çýðýã õýëáýðýýð èëýðäýã. Èéìýýñ 2005 îí ãýõýä äýëõèé íèéòýýðýý èîä äóòëûí ýìãýãèéã óñòãàõ

17


çîðèëò òàâüñàí. Ýíýõ¿¿ çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã èîäæóóëñàí äàâñ (äàâñàí äàõ èîäûí õýìæýý >15 ððm) õýðýãëýäýã ºðõèéí ýçëýõ õóâü ãýñýí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýýð ä¿ãíýäýã.

Èîäûí äóòëûí ýìãýãýýñ ñýðãèéëýõ õàìãèéí õÿìä, íàéäâàðòàé, áîëîìæèò àðãà íü èîäæóóëñàí äàâñ õýðýãëýõ ãýäãèéã äýëõèé íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí. Ìîíãîë Óëñ 1995 îíîîñ õ¿íñýíäýý èîäæóóëñàí äàâñ õýðýãëýæ ýõýëñýí. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ 1996 îíä “Èîä äóòëûí ýìãýãòýé òýìöýõ” ¯íäýñíèé õºòºëáºð, 2002 îíä “Èîä äóòëûí ýìãýãòýé òýìöýõ” ¯íäýñíèé øèíý÷èëñýí õºòºëáºð, 2003 îíä “Äàâñ èîäæóóëæ, èîä äóòëààñ ñýðãèéëýõ òóõàé” Ìîíãîë Óëñûí õóóëü áàòëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áºãººä ýíý àæëûí õ¿ðýýíä 2005 îíû 6 ñàðä Ìýðãýæëèéí õÿíàëò ýðõýëñýí ñàéä, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàéäûí õàìòàðñàí òóøààëààð áàòëàãäñàí “Áàÿæóóëñàí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íä õÿíàëò òàâèõ æóðàì”, “Èîäæóóëñàí äàâñíû ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäàëä õÿíàëò òàâèõ, äýýæ àâàõ çààâàð”, “Õ¿íñíèé äàâñàíä èîäæóóëàëò õèéõ àðãà÷èëñàí çààâàð” áîëîí áóñàä ñòàíäàðòóóäûã ìºðäºí àæèëëàæ áàéíà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõèéí èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýýã òîäîðõîéëîõäîî õóðäàâ÷èëñàí øàëãóóð àøèãëàñàí. Òóõàéí ºðõèéí äàâñíààñ áàãà çýðãèéã òàñëàí àâ÷ øàëãóóð óóñìàëààñ äóñààæ ¿çýõýä äàâñíû ºíãº õóâèð÷ õºõ òóÿàòàé áîëæ áóé ýñýõýýð íü óã äàâñûã “èîäæóóëñàí”, “èîäæóóëààã¿é” õýìýýí ¿íýëãýý ºãñºí áîëíî. Èîäûí íýãäë¿¿äýýñ õàìãèéí òîãòâîðòîé íü Êàëèé Èîäàò áºãººä ÄÝÌÁ-ààñ õ¿íñýíä õýðýãëýõ äàâñíû èîäûí õýìæýýã 15 ppm-ýýñ áàãàã¿é áàéõààð çºâëºñºí. Íýã òîíí äàâñàíä íýã ãðàìì èîä áàéõ íýãæèéã ñàÿíû íýã áóþó ppm ãýñýí íýãæýýð èëýðõèéëäýã.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí àéë ºðõèéí 98 õóâü íü äàâñòàé áàéâ. Çóðàã V.6-ààñ õàðàõàä Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä íèéò ºðõèéí 83 õóâü íü èîäæóóëñàí äàâñ õýðýãëýæ áàéíà.

Ãýõäýý Õ¿ñíýãò NU.5-ààñ õàðàõàä àéë ºðõèéí èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýýíèé ò¿âøèí á¿ñ íóòàã, ºðõèéí áàéðøèë, ºðõèéí àæ áàéäëààð õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà.

Á¿ñýýð àâ÷ ¿çâýë Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí áàãà áóþó íèéò ºðõèéí 58 õóâü, Óëààíáààòàðò õàìãèéí èõ, íèéò ºðõèéí 97 õóâü íü èîäæóóëñàí äàâñ õýðýãëýæ áàéíà. Áàðóóí á¿ñýä èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýý äîîãóóð áàéãààã áàéãàëèéí äàâñíû îðä ýëáýã áàéãààòàé õîëáîí

òàéëáàðëàäàã. Ìºí èîäæóóëñàí äàâñíû õýðýãëýý á¿ñ íóòãààð õàðèëöàí àäèëã¿é áàéãàà íü èîäæóóëñàí äàâñíû õàíãàìæ çàõ çýýëèéí ¿íèéí çºð¿¿òýé áàéäàë, á¿ñ íóòãèéí ãàçàð ç¿éí îíöëîã, õ¿í àìûí õýðýãëýýíèé äàäàë çàíøèë çýðýã îëîí õ¿÷èí ç¿éëòýé õîëáîîòîéã õîîë ñóäëàëûí òºâèéí óäàà äàðààãèéí ñóäàëãààãààð áàòàëñàí áàéäàã.

Ýðäýñ, àìèíäýìýýð áàÿæóóëñàí ãóðèëûí õýðýãëýý

Òºìðººð áàÿæóóëñàí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õ¿í àìûí ºäºð òóòìûí õýðýãëýý áîëãîõ íü áàãà íàñíû õ¿¿õýä áîëîí ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã òºìºð äóòëûí öóñ áàãàäàëòààñ ñýðãèéëýõ õàìãèéí õÿìä áºãººä ¿ð ä¿íòýé àðãà þì. 2002 îíîîñ ýõëýí ßäóóðëûã áóóðóóëàõ ßïîíû ñàí (JFPR)-ãèéí õºðºíãººð Àçèéí Õºãæëèéí áàíêíààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áóé áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí “Ýõ õ¿¿õäèéí õîîë òýæýýëèéã ñàéæðóóëàõ JFPR 9005” òºñºë, ò¿¿íèé ¿ðãýëæëýë áîëîõ “Õ¿íñèéã òîãòâîðòîé áàÿæóóëàí íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ JFPR 9052” òºñëèéí õ¿ðýýíä ãóðèëûã ýðäýñ, àìèíäýì (òºìºð îðîëöóóëàí)-ýýð áàÿæóóëàõ òåõíîëîãèéã ìàíàé óëñûí çàðèì ãóðèëûí ¿éëäâýð¿¿äýä íýâòð¿¿ëñýí. Îäîîãèéí áàéäëààð òîì áîëîí äóíä îâðûí 6 ¿éëäâýðò óã òåõíîëîãèéã

Çóðàã V.6. Èîäæóóëñàí äàâñ õýðýãëýäýã ºðõèéí ýçëýõ õóâü, á¿ñ íóòãààð, õîò, õºäººãººð, Ìîíãîë Óëñ,

2005 îí

Õºäºº

Õîò

Óëààíáààòàð

Õàíãàé

Ç¿¿í

Áàðóóí

Òºâ

72

ÓËÑÛÍ Ä¯Í

91

58

74

88

91

97

83

18


á¿ðýí íýâòð¿¿ëæ, áàãà îâðûí 20 ¿éëäâýðò áàÿæóóëñàí ãóðèë ¿éëäâýðëýõ áýëòãýë àæèë õèéãäýæ áàéíà. Áàÿæóóëñàí ãóðèë ¿éëäâýðëýõòýé õîëáîãäñîí õóóëü ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷èã, ñòàíäàðòóóä áàòëàãäñàí. Ýäãýýðòýé çýðýãöýí õ¿í àìûí äóíä áàÿæóóëñàí ãóðèëûí õýðýãëýýã áèé áîëãîõ, ò¿¿íèéã ºðãºæ¿¿ëýõ ìýäýýëýë, ñóðòàë÷èëãààã õèéæ áàéíà.

Ñóäàëãààíû ºðõèéí àñóóëãàíä õàðèóëñàí ºðõèéí ãèø¿¿äèéí 55 õóâü íü áàÿæóóëñàí ãóðèëûí òàëààð ñîíñîæ áàéñàí áºãººä óã ãóðèëûã ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íèéò ºðõèéí 36 õóâü íü òîãòìîë, 31 õóâü íü õààÿà õýðýãëýäýã áàéíà (Õ¿ñíýãò NU.5A).

Áàÿæóóëñàí ãóðèëûí òàëààðõ ìýäëýã õîòîä (59 õóâü) õºäººãèéíõººñ ºíäºð áàéíà. Èéì ãóðèëûã õîòûí ºðõèéí 42 õóâü íü áàéíãà (26 õóâü íü õààÿà) õýðýãëýäýã áàéõàä õºäººãèéí ºðõèéí 30 õóâü íü áàéíãà (26 õóâü íü õààÿà) õýðýãëýäýã áàéíà

Çóðàã V.7-îîñ õàðàõàä Áàðóóí á¿ñèéí ºðõèéí 27 õóâü, Õàíãàéí á¿ñèéí 66 õóâü, Òºâèéí á¿ñèéí 64 õóâü, Ç¿¿í á¿ñèéí 70 õóâü, Óëààíáààòàðûí 78 õóâü íü áàÿæóóëñàí ãóðèëûã ÿìàð íýãýí õýìæýýãýýð õýðýãëýäýã áîëæýý. Ýíäýýñ ä¿ãíýõýä Óëààíáààòàð õîòîä áàÿæóóëñàí ãóðèëûí õýðýãëýý áóñàä á¿ñ íóòãèéíõíààñ ºíäºð, õàðèí Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí áàãà áàéíà.

À àìèíäýì

À àìèíäýì íü í¿äíèé õàðàà áîëîí äàðõëàëûí ñèñòåìèéí ¿éë àæèëëàãààã õýâèéí áàéëãàõàä íºëººëäºã ìàø ÷óõàë àìèíäýì þì. Ýíý íü ñ¿¿, ýëýã, ºíäºã, óëààí áîëîí óëáàð øàð ºíãºòýé æèìñ, õàð íîãîîí íàâ÷èò óðãàìàë çýðýã õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íä èë¿¿òýé àãóóëàãääàã. Õýäèéãýýð, õºãæèæ áóé îðíóóäàä À àìèèíäýìèéã àãóóëñàí æèìñ, íîãîîã ºðãºí õýðýãëýäýã ÷ ýíý

íü òýäíèé õîíîãèéí õýðýãöýýã òºäèéëºí õàíãàæ ÷àääàãã¿é áàéíà. Ýíý õýðýãöýý øààðäëàãà íü õ¿¿õäèéí ºñºæ õºãæèõ, ºâäºõ, õàëäâàðò ºâ÷èíä ºðòºõºä èë¿¿ èõ øààðäëàãàòàé. Èéìýýñ õºãæèæ áóé îðíóóäàä À àìèíäýìèéí äóòàë èõ, ÿëàíãóÿà 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëò ºíäºðòýé îðíóóäàä á¿ð ÷ èõ áàéäàã áàéíà.

1990 îíä õóðàëäñàí Õ¿¿õäèéí òºëºº Äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé ÷óóëãà óóëçàëòààñ 2000 îí ãýõýä À àìèíäýìèéí äóòàë ò¿¿íèé õîð óðøèã ÿëàíãóÿà õàðààã¿é áîëîõ ÿâäëûã á¿ðìºñºí óñòãàõ çîðèëò òàâüñàí. 1991 îíû “Äàëä ºëñãºëºíã óñòãàÿ” îëîí óëñûí ÷óóëãàí, 1992 îíû Îëîí óëñûí õîîë òýæýýëèéí áàãà õóðàë, 2002 îíû Í¯Á-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí ÷óóëãàíààñ ãàðñàí øèéäâýð çîðèëòóóäààð áàòëàãäñàí.

À àìèíäýìèéí õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä áîëîí äàðõëàëûí ñèñòåìèéí ¿éë àæèëëàãààíä ã¿éöýòãýäýã ìàø ÷óõàë ¿¿ðýã áîë õ¿¿õýä àìüäðàõàä øààðäëàãàòàé àíõäàã÷ áè÷èë ýëåìåíò¿¿äèéí äóòëûã õÿíàõ ÿâäàë þì. Èéìä Ìÿíãàíû õºãæëèéí 4 äýõ çîðèëò: 2015 îí ãýõýä òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã ãóðàâíû õî¸ðîîð áóóðóóëàõ çîðèëòîä õ¿ðýõýä À àìèíäýìèéí õýðýãëýý èõ òóñ áîëîõ þì.

Ìîíãîë Óëñ 2005 îíä “Ýõ, õ¿¿õäèéã áè÷èë òýæýýëèéí äóòëààñ ñýðãèéëýõ ñòðàòåãè”-èéã áàòëàí ìºðäºæ áàéíà. Ìàíàé óëñ 1998 îíîîñ ýõëýí Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãèéí ñàíõ¿¿, òåõíèêèéí äýìæëýãòýéãýýð, ÄÝÌÁ-ûí çºâëºìæèéí äàãóó ºíäºð òóíò À àìèíäýìèéí òîñîí áýëäìýëýýð 6-59 ñàðòàé õ¿¿õäèéã æèëä 2 óäàà, õºõ¿¿ë õ¿¿õýäòýé ýõ÷¿¿äèéã òºðñíèé äàðààõ 8 äîëîî õîíîãèéí äîòîð õàíãàæ áàéíà.

Çóðàã V.7. Áàÿæóóëñàí ãóðèë õýðýãëýäýã ºðõèéí ýçëýõ õóâü, á¿ñ íóòãààð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

Óë

ààíá

ààòà

ð

Õàíã

àé

Ç¿¿

í

Áàðóó

í

Òºâ

ÓË

ÑÛ

Í Ä

¯Í

7

Òîãòìîë õýðýãëýäýã ºðõ Õààÿà õýðýãëýäýã ºðõ

Õóâü

20

3133

31 35

41

29

48

30

35

31

19


Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 6-59 ñàðòàé íèéò õ¿¿õäèéí 65 õóâü íü À àìèíäýìèéã ñ¿¿ëèéí 6 ñàðä óóñàí áàéâ. À àìèíäýìèéã óóñàí õ¿¿õä¿¿äèéí 17 õóâü íü àìèíäýìæ¿¿ëýõ òîâëîëîîñ áóñàä ¿åä óóñàí áàéñàí áºãººä 4 õóâü íü õýçýý óóñíûã ñàíàõã¿é áàéíà ãýæ õ¿¿õäèéí ýõ/àñðàìæëàã÷ íü õàðèóëñàí áàéíà.

12-23 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí À àìèíäýìæ¿¿ëýëòýíä õàìðàãäñàí õóâü õàìãèéí ºíäºð áàéãàà áºãººä ýíý õóâü õýìæýý õ¿¿õýä òîì áîëîõ òóòàì áóóð÷ýý. 12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí

õàìðàãäàëò 48-59 ñàðòàé õ¿¿õäèéíõýýñ 17 ïóíêòýýð, 6-11 ñàðòàé õ¿¿õäèéíõýýñ 9 ïóíêòýýð äýýã¿¿ð áàéíà.

Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí À àìèíäýìæ¿¿ëýëòýíä õàìðàãäàëòûí õóâèéã á¿ñ íóòãààð íü àâ÷ ¿çâýë Áàðóóí áîëîí Ç¿¿í á¿ñýä (55-57 õóâü) õàìðàãäàëò áóñàä á¿ñ (61-73 õóâü)-ýýñ äîîãóóð áàéíà (Çóðàã V.8).

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí, ñ¿¿ëèéí 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 56 õóâü íü òºðñíèé äàðààõ ñàðóóäàä À àìèíäýì óóñàí áàéíà. À àìèíäýìæ¿¿ëýëòýíä õàìðàãäñàí ýõ÷¿¿äèéã á¿ñ íóòãààð àâ÷ ¿çâýë õàðüöàíãóé æèãä áóþó 50-60 õóâèéí õîîðîíä áàéíà.

Áàãà æèíòýé òºðºëò

Õ¿¿õäèéí òºðºõ ¿åèéí æèí íü ýõèéí ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õîîë, òýæýýëèéí õàíãàìæèéí ãîë ¿ç¿¿ëýëò òºäèéã¿é íÿðàé õ¿¿õäèéí àìüäðàõ áîëîìæ, ºñºëò õºãæèë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éë þì. Áàãà æèíòýé òºðºëò íü (2500 ãðàììààñ äîîø) õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã íîöòîé ýðñäýëä õ¿ðãýíý. Èéì õ¿¿õäèéí äàðõëàà ñóë áàéäàã áºãººä ýíý íü ºâ÷ëºõ ýðñäýëèéã èõýñãýíý. Òóõàéëáàë õ¿¿õýä õîîë, òýæýýëèéí äóòàëä èë¿¿òýé ºðòºæ, ò¿¿íèé ¿ð äàãàâðûí óëìààñ àìüäðàëûí ÿâöàä ç¿ðõ, ñóäàñíû áîëîí ÷èõðèéí øèæèí ºâ÷íººð ºâäºõ ýðñäýë ºíäºð áàéäàã.

Õîîë, òýæýýëèéí äóòàëòàé òºðñºí õ¿¿õäèéí îþóíû ÷àäàìæ (IQ)–èéí ò¿âøèí äîîãóóð, òàíèí ìýäýõ¿éí áîëîí ñóðàëöàõ ÷àäâàð ñóë áàéäàã. Õºãæèæ áóé îðíóóäàä áàãà æèíòýé õ¿¿õýä òºðºõ àñóóäëûã ÿàðàëòàé øèéäâýðëýõ õýðýãòýé ãýæ ¿çäýã.

Áàãà æèíòýé õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõýä ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëæ áóé ãóðâàí õ¿÷èí ç¿éë áàéíà.¯¿íä ýõ÷¿¿äèéí õîîë, òýæýýëèéí áàéäàë ìóó, æèðýìñýí ¿åäýý õîîë òýæýýëèéí äóòàëòàé áàéõ, õýò íàìõàí (ýìýãòýé÷¿¿ä õ¿¿õýä áàéõäàà õàëäâàðò ºâ÷íººð ºâäºõ, èõýâ÷ëýí õîîë, òýæýýëèéí äóòàëòàé áàéõ), æèðýìñíèé ÿâöàä óðãèéí æèíãèéí ºñºëò õàíãàëòã¿é áàéõ çýðýã þì.

2500 ãðàììààñ äîîø æèíòýé òºðºëòèéí õóâèéí æèíã àñóóëãûí õóóäàñíû 2 òºðëèéí ìýäýýëýë äýýð ¿íäýñëýí òîîöñîí. Y¿íä òºð¿¿ëñýí õ¿¿õäèéí æèíãèéí òàëààðõ ýõ÷¿¿äèéí ººðñäèéí ¿íýëãýý (ìàø áàãà, äóíäààñ äîîãóóð, äóíä çýðýã, äóíäààñ äýýã¿¿ð, ìàø òîì) áîëîí õ¿¿õäèéí æèíãèéí òàëààð ýõýýñ àñóóæ àâñàí ìýäýýëýë, ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòýð äýýð á¿ðòãýãäñýí (õýðýâ òºðºõ ¿åäýý æèíë¿¿ëñýí áîë) òºðºõ ¿åèéí æèíãèéí õýìæýý ýäãýýð áîëíî.

Ñóäàëãààãààð ñ¿¿ëèéí 2 æèëä òºðñºí íèéò õ¿¿õäèéí 98 õóâèéã òºðñºí äàðóéä íü æèíëýñýí, õàðèí Áàðóóí á¿ñèéí àéìãóóäàä õ¿¿õäèéã òºðñºí äàðóé æèíëýõ àñóóäàë áóñàä á¿ñèéíõòýé õàðüöóóëàõàä áàãà áóþó 93 õóâüòàé áàéíà.

Íèéò æèíë¿¿ëñýí õ¿¿õäèéí 5.5 õóâü íü áàãà æèíòýé òºðñºí áºãººä ýíý íü Áàðóóí á¿ñýä áóñàä á¿ñ¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä áàãà çýðýã èë¿¿ áàéíà.

Çóðàã V.8. Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí À àìèíäýìæ¿¿ëýëòýíä õàìðàãäàëò, õóâèàð,

á¿ñ íóòãààð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí


Õàíãàé

Ç¿¿í

Áàðóóí

Òºâ

73

71

61

57

55

ÓËÑÛÍ Ä¯Í 65

20

VI. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ

Äàðõëààæóóëàëò

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò (4)-îä õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã 2015 îí ãýõýä 1990 îíû ò¿âøíýýñ ãóðàâíû õî¸ðîîð áóóðóóëàõ çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí áºãººä ýíýõ¿¿ çîðèëòûã õàíãàí áèåë¿¿ëýõýä äàðõëààæóóëàëò ãîë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý. Äàðõëààæóóëàëòûí ºðãºæ¿¿ëñýí õºòºëáºðèéã 1974 îíîîñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí íü ñ¿¿ëèéí 30 ãàðóé æèëèéí õóãàöààíä ñàÿ ñàÿ õ¿¿õäèéã ýñýí ìýíä ºñºæ òîðíèõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëñýí þì. Ãýñýí õýäèé ÷ äýëõèé äýýð 27 ñàÿ õ¿¿õýä äàðõëààæóóëàëòàíä õàìðàãäàæ ÷àäàõã¿é áàéãààãààñ âàêöèíààð óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé õàëäâàðò

ºâ÷íººð æèëä 2 ñàÿ ãàðóé õ¿¿õýä ýíäýæ áàéíà.

Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëûí íýã çîðèëò áîë íýã õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí á¿õ òºðëèéí äàðõëààæóóëàëòàíä õàìðàãäàëòûã ¿íäýñíèé ò¿âøèíä 90 õóâü, îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä õàìãèéí äîîä òàë íü 80 õóâü õàìðóóëàõ ÿâäàë þì.

ÍYÁ-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí áîëîí ÄÝÌÁ-ûí çºâëºìæèéí äàãóó õ¿¿õýä á¿ð òºðñíººñ õîéø 11 ñàð 29 õîíîã äîòîð ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã (ÁÖÆ) âàêöèíä íýã óäàà, ñàõóó-õºõ¿¿ë õàíèàä, òàòðàí (ÑÕÕÒ), ñààãèéí ýñðýã âàêöèíä òóñ á¿ð 3 óäàà, ìºí óëààíáóðõàíû ýñðýã âàêöèíä õàìðàãäàõ ¸ñòîé. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõèéí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòðýýñ âàêöèíä õàìðàãäñàí òóõàé ìýäýýëëèéã ñóäàëãààíä àâ÷ àøèãëàëàà. Òýð÷ëýí ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõèéí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû íèéò õ¿¿õäèéí 80.5 õóâèéíõ íü âàêöèíä õàìðàãäàëòûã ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòðýýñ âàêöèíû òºðºë òóñ á¿ðýýð, ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòýðã¿é (äýâòðèéã ¿çýõ áîëîìæã¿é áàéñàí) õ¿¿õä¿¿äèéí âàêöèíä õàìðàãäàëòûã ýõ, àñðàìæëàã÷ààñ íü õ¿¿õýä ÿìàð âàêöèíä, õýäýí óäàà õàìðàãäñàí òóõàé ìýäýýëëèéã àñóóæ òýìäýãëýõ àðãààð âàêöèíä õàìðàãäàëòûí ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ àâñàí.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 12-23 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí âàêöèíä õàìðàãäàëòûã âàêöèíû òºðºë òóñ á¿ðýýð Õ¿ñíýãò CH.1-ä ¿ç¿¿ëýâ. Óã õ¿ñíýãòèéí ñóäàëãààíû ºìíºõ àëü íýã õóãàöààíä âàêöèíä õàìðàãäàëòûã òîîöîæ ãàðãàõäàà ñóäàëãààíû ºìíºõ àëü íýã õóãàöààíä âàêöèíä õàìðàãäñàí õ¿¿õäèéí òîîã (ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòýð äýýðõ áè÷èëò áîëîí ýõèéí õàðèóëñàíààð) âàêöèíä á¿ðýí õàìðàãäñàí áàéõ ¸ñòîé 12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí òîîíä, íýã íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíºõ âàêöèíä õàìðàãäàëòûã òîîöîæ ãàðãàõäàà íýã íàñ õ¿ðýõýýñýý ºìíº õàìðàãäâàë çîõèõ âàêöèíä õàìðàãäñàí õ¿¿õäèéí òîîã âàêöèíä á¿ðýí õàìðàãäñàí áàéõ ¸ñòîé 12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí òîîíä õàðüöóóëñàí áîëíî.

Ìàíàé óëñàä õ¿¿õäèéí á¿õ òºðëèéí âàêöèíä õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí íèëýýä ºíäºð áàéäàã. Ýíý õóâü õýìæýý ºíãºðñºí 5 æèëèéí õóãàöààíä áàãà çýðýã íýìýãäñýí áàéíà (Çóðàã VI.1). Ñóäàëãààíû ¿åýð ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòðèéí áè÷èëòýýð âàêöèíä õàìðàãäàëòûã á¿ðòãýñýí òîõèîëäîë ºìíºõ ñóäàëãààòàé õàðüöóóëàõàä áóóð÷, õàðèí ýõèéí õàðèóëñíààð âàêöèíä õàìðàãäàëòûã á¿ðòãýñýí òîõèîëäîë áàãà çýðýã íýìýãäñýí áàéíà.

VI

21


Õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòðèéã òóõàéí ºðõºä õàäãàëàõ ¸ñòîé áîëîâ÷ äýâòðèéã õàÿæ ¿ðýãä¿¿ëýõýýñ áîëãîîìæëîí ºðõèéí ýìíýëýã äýýð õàäãàëàõ òîõèîëäîë ò¿ãýýìýë áàéíà. Ýíý áàéäëààñ øàëòãààëàí ñóäàëãààíû ¿åýð á¿õ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòðýýñ âàêöèíä õàìðàãäàëòûã õàðæ áè÷èæ àâàõ áîëîìæã¿é áàéñàí õýäèé ÷ ñóäàëãààíû áàã äýâòýð íü ãýðò áàéõã¿é õ¿¿õäèéí õóâüä àëü áîëîõîîð ºðõèéí ýìíýëãèéí àæèëòàí íàðò áàéãàà õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí äýâòýð äýõ áè÷èëòýýð âàêöèíä õàìðàãäàëòûã á¿ðòãýæ àâñàí áîëíî.

Õ¿¿õäýä òºðñíººñ õîéø 24 öàãèéí äîòîð õèéäýã ñ¿ðüåýãèéí âàêöèíä õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí õàìãèéí ºíäºð (97.6 õóâü) áàéíà.

Âàêöèíä õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí õ¿¿õäèéí íàñ àõèõ òóòàì áàãà çýðýã áóóðàõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà (Çóðàã VI.2).

Ñàõóó-õºõ¿¿ë õàíèàä-òàòðàí (ÑÕÕÒ)-ãèéí I òóíä õàìðàãäàëò 92.6 õóâü, II òóíä õàìðàãäàëò 94.0 õóâü, III òóíä õàìðàãäàëò 93.0 õóâü áàéíà. Õàðèí ñààãèéí I áà III òóíãèéí õàìðàãäàëò 98.0 õóâèàñ 94.0 õóâü áîëæ áóóðñàí áàéíà. Õýäèéãýýð ñàà áîëîí ñàõóó-õºõ¿¿ë õàíèàä-òàòðàíãèéí âàêöèíûã íýã çýðýã (2 ñàðòàéä, 3 ñàðòàéä, 4 ñàðòàéä íü) õèéäýã ÷ ñààãèéí âàêöèíä õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí ñàõóó-õºõ¿¿ë õàíèàä-òàòðàíãèéí âàêöèíä õàìðàãäàëòààñ á¿õ òóíãèéí õóâüä ºíäºð áàéíà.

Äýýð äóðäñàí âàêöèíóóä (ñ¿ðüåý, ñàõóó-õºõ¿¿ë õàíèàä-òàòðàíãèéí I-III òóí, ñààãèéí I-III òóí)-ûí õóâüä 1 õ¿ðòýëõ íàñàíäàà õàìðàãäñàí, ñóäàëãààíû ºìíºõ õóãàöààíä âàêöèíä õàìðàãäñàí õ¿¿õäèéí õóâü áàðàã îéðîëöîî áàéíà.

Äýýðõ âàêöèíóóäûã òîâëîñîí õóãàöààíû äàãóó õ¿¿õäèéã òºðñíººñ õîéø 4 ñàðòàé áîëîõ õóãàöààíä õèéæ äóóñãàõ ¸ñòîé ó÷ðààñ òîâëîñîí õóãàöààíààñ áàãà çýðýã õîöîðñîí ÷ 1 íàñ õ¿ðòýëõ õóãàöààíä õèéëãýýã¿é áàéõ òîõèîëäîë áàðàã áàéõã¿é áàéíà.

Õàðèí óëààíáóðõàíû ýñðýã âàêöèíä õàìðàãäàëò áóñàä âàêöèíààñ õàðüöàíãóé äîîãóóð áàéíà. Òîâëîëûí äàãóó õ¿¿õýä á¿ð 8-11 ñàðòàéäàà óëààíáóðõàíû ýñðýã âàêöèíä õàìðàãäàõ ¸ñòîé áîëîâ÷ òýäíèé çºâõºí 76 õóâü íü íýã íàñ õ¿ðýõýýñýý ºìíº, 88 õóâü íü ñóäàëãààíû ºìíºõ àëü íýã õóãàöààíä õàìðàãäñàí áàéíà. Èéíõ¿¿ òîâëîñîí õóãàöààíààñ õîöîð÷ õàìðàãäñàí õ¿¿õäèéí çàðèì íü 2005 îíû 8-11 ñàðûí õîîðîíä óëñûí õýìæýýãýýð óëààíáóðõàíû âàêöèí òàñàðñíààñ ¿¿äýëòýéãýýð òîâëîñîí õóãàöààíààñ õîöîð÷ õàìðàãäñàí áàéæ áîëîõ þì.

Íýã íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíº õàìðàãäâàë çîõèõ á¿õ òºðëèéí âàêöèíä õóãàöààíäàà á¿ðýí õàìðàãäñàí õ¿¿õýä 68 õóâü áàéíà.

Óëààíáóðõàíû âàêöèíä õ¿¿õä¿¿ä òîâëîñîí õóãàöààíààñ õîöîð÷ õàìðàãäàæ áàéãàà íü “õóãàöààíäàà, á¿ðýí” õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí ãýäýã ¿ç¿¿ëýëò äîîãóóð ãàðàõàä õ¿ðãýæ áàéíà.

Çóðàã VI.1. Ñóäàëãààíû ºìíºõ õóãàöààíä âàêöèíä õàìðàãäñàí 12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí

õóâü, Ìîíãîë Óëñ, 2000, 2005 îí

2000 2005Ñ¿ðüåý

2000 2005ÑÕÕÒ III òóí

2000 2005Ñàà III òóí

2000 2005Óëààíáóðõàí

2000 2005Á¿ãä

95.697.5

89.292.7

88.994.2

85.687.7

80.781.4

Ýõèéí õýëñíýýð Äýâòðýýð

Çóðàã VI.2. Íýã íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíº áîëîí ñóäàëãààíû ºìíºõ õóãàöààíä âàêöèíä õàìðàãäñàí 12-23 ñàðòàé

õ¿¿õäèéí õóâü, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

Ñ¿ðüåý

ÑÕÕÒ III òóí

ÑààIII òóí

Óëààíáóðõàí

ÓËÑÛÍ Ä¯Í

97.6

92.6

93.0

76.1

67.5

97.6

93.2

94.2

88.2

81.7

22


Õàìðàãäâàë çîõèõ 8 òºðëèéí âàêöèíä òîâëîëò õóãàöààíààñ õîöîðñîí áîëîâ÷ á¿ðýí õàìðàãäñàí 12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí õóâüä äýýðõ ¿ç¿¿ëýëò 82 õóâü áîëæ áàéíà.

Øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý

Ñóóëãàëò ºâ÷èí íü äýëõèé äýýðõ 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûí 2 äàõü ãîë øàëòãààí áîëäîã. Ñóóëãàëòààñ øàëòãààëñàí íàñ áàðàëòûí èõýíõ íü õ¿¿õýä èõ õýìæýýíèé øèíãýí àëäñàíààñ òîõèîëääîã. Ñóóëãàëò ºâ÷íèéã øèíãýí ñýëáýõ äàâñ (ØÑÄ)-íû óóñìàë áîëîí ãýðèéí íºõöºëä áýëòãýñýí øèíãýíýýð ýì÷ëýõ àðãà íü õ¿¿õäèéã ýíý ºâ÷íèé óëìààñ ýíäýõýýñ ñýðãèéëäýã.

Õ¿¿õäèéã øèíãýíèé áîëîí õîîë òýæýýëèéí äóòàëä îðîõîîñ ñýðãèéëæ øèíãýíèéã èõ õýìæýýãýýð óóëãàæ, õîîëûã ñîéõã¿é ¿ðãýëæë¿¿ëýí ºãºõ íü ñóóëãàëò ºâ÷íèéã ýì÷ëýõ ãîë àðãà þì.

Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëä 2010 îí ãýõýä ñóóëãàëò ºâ÷íººñ øàëòãààëñàí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûã 2000 îíòîé õàðüöóóëàõàä õî¸ðíû íýãýýð áóóðóóëàõ, Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä 2015 îí ãýõýä 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí íàñ áàðàëòûã 1990 îíûõîîñ ãóðàâíû õî¸ðîîð áóóðóóëàõ çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëñýí. Ìºí Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëä ñóóëãàëò ºâíººð ºâ÷ëºõ òîõèîëäëûã 25 õóâèàð áóóðóóëàõ çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí þì.

Ýäãýýð çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü:

Ñóóëãàëò ºâ÷íèé òàðõàëòûí ò¿âøèí

Øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý (ØÑÝ)

Ñóóëãàëò ºâ÷íèé ãýðèéí ýì÷èëãýý

ØÑÝ áà øèíãýíèéã èõýýð õýðýãëýæ ¿ðãýëæ¿¿ëýí õîîëëîëò çýðýã áîëíî.

Ñóäàëãààíû àñóóëãààð õ¿¿õýä ñ¿¿ëèéí 14 õîíîãò ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí ýñýõèéã ýõ, àñðàìæëàã÷ààñ àñóóæ, õýðâýý ºâ÷èëñºí áîë õ¿¿õýä ýð¿¿ë áàéõ ¿åòýé õàðüöóóëàõàä õîîë áîëîí øèíãýíèéã ÿìàð õýìæýýãýýð õýðýãëýñýí çýðýã àñóóëò òàâüæ, õàðèóëò àâñàí áîëíî.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 7 õóâü íü ñ¿¿ëèéí õî¸ð äîëîî õîíîãò ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâäñºíººñ (Õ¿ñíýãò CH.3) 6-11 ñàðòàé õ¿¿õäèéí 11 õóâü, 12-23 ñàðòàé õ¿¿õäèéí 10 õóâü íü ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâäñºí íü áóñàä íàñíû á¿ëãèéí õ¿¿õä¿¿äýýñ ºíäºð áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí õ¿¿õä¿¿äèéí 4.2 õóâü íü ºâäñºí íü áóñàä á¿ñýýñ õàìãèéí öººí, õàðèí Õàíãàé (8.7 õóâü), Áàðóóí (7.4 õóâü), Ç¿¿í (7.2 õóâü) á¿ñýä ºâ÷ëºë õàìãèéí èõ áàéíà. Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí õ¿¿õä¿¿äèéã õîò õºäººãººð àâ÷ ¿çâýë õºäººíèé õ¿¿õä¿¿ä (8 õóâü) õîòûíõîîñ (5 õóâü) ÿäóó àìüäðàëòàé àéëûí

Çóðàã VI.3. Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí ¿åäýý øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý õèéëãýñýí 0-59 ñàðòàé õ¿¿õäèéí õóâü,

Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí


Õàíãàé

Ç¿¿í

Áàðóóí

Òºâ

52

ÓËÑÛÍ Ä¯Í




57

60

70

78

53

66

69

63

23


õ¿¿õä¿¿ä (8 õóâü) ÷èíýýëýã àìüäðàëòàé àéëûí (5 õóâü) õ¿¿õä¿¿äýýñ èë¿¿ èõ ºâäñºí áàéíà. Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâäñºí õ¿¿õä¿¿äèéí 63 õóâü íü øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý õèéëãýñýí áàéíà.

Øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý õèéëãýñýí áàéäëûã á¿ñýýð àâ÷ ¿çâýë Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí äîîãóóð 52 õóâü íü õàðèí Õàíãàéí á¿ñèéí õ¿¿õä¿¿äèéíõ 78 õóâü áàéíà. Ìºí ñóóëãàëòààð ºâ÷èëñºí ¿åäýý øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý õèéëãýñýí áàéäëûã ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çýõýä íèëýýä ÿëãààòàé áàéãàà íü Çóðàã VI.3-ààñ õàðàãäàæ áàéíà.

Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí õ¿¿õä¿¿äèéí 38 õóâü íü øèíãýí ñýëáýõ äàâñíû óóñìàëûã, 30 õóâü íü çºâëºìæèéí äàãóó ãýðèéí íºõöºëä áýëòãýñýí øèíãýíèé ýì÷èëãýý õèéëãýñýí áàéíà.

Ýíý ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí õ¿¿õä¿¿äèéí 63 õóâü íü øèíãýí ñýëáýõ ÿìàð íýã ýì÷èëãýý (øèíãýí ñýëáýõ äàâñíû óóòàëñàí áýëäìýë, ãýðèéí íºõöºëä áýëòãýñýí óóñìàë) õèéëãýñýí áàéõàä 37 õóâü íü îãò õèéëãýýã¿é áàéíà.

Ñóóëãàëò ºâ÷íèé ¿åä õîîëûã ñîéõã¿é ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîõ ÄÝÌÁ-ûí çºâëºìæèéã Ìîíãîë Óëñàä õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ñóóëãàëòààð ºâ÷èëñºí õ¿¿õä¿¿äèéí äºðºâíèé ãóðàâ íü ãîëäóó åðäèéí ¿åèéíõòýé îéðîëöîî õýìæýýãýýð õîîëëîæ áàéíà

Õ¿¿õäýý ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí ¿åä ýõ÷¿¿äèéí çºâõºí 33 õóâü íü øèíãýíèéã èõ õýìæýýãýýð õ¿¿õýääýý ºãñºí, õàðèí 65 õóâü íü áàãà õýìæýýòýé ºãñºí ãýæ õàðèóëñàí áàéíà. Õ¿¿õä¿¿äèéí 72 õóâü íü åðäèéí ¿åèéíõòýé îéðîëöîî õýìæýýãýýð, õàðèí 28 õóâü íü ìàø áàãà áóþó õîîëîî îãò èäýýã¿é áàéíà (Õ¿ñíýãò CH.4).

Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí íèéò õ¿¿õäèéí äºíãºæ 21 õóâü íü ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîæ, åðäèéíõººñ èë¿¿ õýìæýýãýýð øèíãýí ç¿éë óóñàí áàéíà. Õ¿ñíýãò CH.4-èéí ìýäýýëëèéã øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýýã õàðóóëñàí õ¿ñíýãò CH.3-òàé íýãòãýæ ¿çýõýä øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý õèéëãýñýí ýñâýë øèíãýíèéã èõýýð óóõûí çýðýãöýý ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîñîí õ¿¿õýä íèéò ºâ÷èëñºí õ¿¿õä¿¿äèéí 47 õóâèéã ýçýëæ áàéíà.

ªâ÷ëºõ ¿åä “¯ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîæ, åðäèéíõººñ èë¿¿ øèíãýí óóñàí áîëîí øèíãýí ñýëáýõ ýì÷èëãýý õèéëãýñýí 0-59 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéã õîò, õºäºº áîëîí á¿ñ íóòàã, ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çâýë õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà.

Õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 49 õóâü íü ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí ¿åäýý ãýðèéí ýì÷èëãýý õèéëãýñýí áàéõàä õîòûí õ¿¿õä¿¿äèéí 42 õóâü íü õèéëãýñýí áàéíà. Á¿ñýýð àâ÷ ¿çâýë Áàðóóí á¿ñýä äºíãºæ 38 õóâü íü äýýðõ ýì÷èëãýýã õèéëãýñýí áîë Òºâ áà Ç¿¿í á¿ñèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 2 õ¿¿õýä òóòìûí íýã íü õèéëãýñýí áàéíà.

Çóðàã VI.4. Ñóóëãàëò ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí ¿åäýý ¿ðãýëæë¿¿ëýí õîîëëîæ, åðäèéíõººñ èë¿¿ øèíãýí óóñàí

0-59 ñàðòàé õ¿¿õäèéí õóâü, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí


Õàíãàé

Ç¿¿í

Áàðóóí

Òºâ

38

ÓËÑÛÍ Ä¯Í




Õîò

Õºäºº

46

47

53

55

42

49

40

48

53

47

24


Óóøèãíû õàòãàëãààíû àíòèáèîòèêèéí ýì÷èëãýý, òóñëàìæ àâñàí áàéäàë

Óóøèãíû õàòãàëãàà íü õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ãîëëîõ øàëòãààíû íýã áºãººä ¿¿íèé ãîë ýì÷èëãýý íü àíòèáèîòèê ýì÷èëãýý þì.

Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëä àìüñãàëûí çàìûí öî÷ìîã õàëäâàðò ºâ÷íººñ øàëòãààëñàí õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéã ãóðàâíû íýãýýð áóóðóóëàõààð çààñàí.

Õ¿¿õýä õàíèàä õ¿ðñýí ¿åäýý öýýæ íü õÿõàòíàõ, õàìàð íü áèò¿¿ðñýíýýñ øàëòãààëàõã¿éãýýð ò¿ðãýí áºãººä áýðõøýýëòýé àìüñãàëàõ øèíæ òýìäýã èëýðñýí áîë óóøèãíû õàòãàëãàà ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí áàéæ áîëçîøã¿é ãýæ àâ÷ ¿çñýí.

Yç¿¿ëýëò¿¿ä:

Áîëçîøã¿é õàòãàëãàà ºâ÷íèé òàðõàëòûí ò¿âøèí

Áîëçîøã¿é õàòãàëãààíû ¿åä áóñäàä õàíäñàí áàéäàë

Áîëçîøã¿é õàòãàëãààíû àíòèáèîòèê ýì÷èëãýý

Õàòãàëãààíû àþóëòàé øèíæ òýìäãèéí òàëààðõ ìýäëýã

Ñóäàëãààíû ºìíºõ õî¸ð äîëîî õîíîãò ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 0-59 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 9 îð÷èì õóâüä íü óóøèãíû õàòãàëãàà ºâ÷íèé øèíæ òýìäýã èëýðñýí áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã á¿ñýýð àâ÷ ¿çâýë Õàíãàéí á¿ñýä áóñàä á¿ñ¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä àðàé ºíäºð 12 õóâü, áóñàä á¿ñ¿¿äýä 7-8 õóâü áàéíà. ªâ÷èëñºí õ¿¿õä¿¿äèéã ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çâýë áîëîâñðîëã¿é, áàãà áîëîâñðîëòîé ýõ÷¿¿äèéí õ¿¿õä¿¿ä ò¿¿í÷ëýí àæ áàéäëûí ò¿âøèí äîîãóóð ºðõèéí õ¿¿õä¿¿ä ºâ÷ëºõ íü èë¿¿ áàéíà.

Õàòãàëãàà ºâ÷íèé øèíæ òýìäýã èëýðñýí õ¿¿õä¿¿äèéí 63 õóâü íü ýìíýëýãò ¿ç¿¿ëñýí áà ¿¿íýýñ 28 õóâü íü ºðõèéí ýìíýëýãò, 27 õóâü íü ñóì, áàãèéí ýì÷èä, 5 õóâü íü íýãäñýí ýìíýëýãò õàíäàæ ¿ç¿¿ëýí çºâëºãºº, òóñëàìæ àâñàí áàéíà.

Õ¿ñíýãò CH.6-ä óóøèãíû õàòãàëãàà ºâ÷íèé øèíæ òýìäýã èëýð÷, àíòèáèîòèê ýì÷èëãýý õèéëãýñýí òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéã õ¿éñ, íàñ, á¿ñ íóòàã, áàéðøèë áîëîí ºðõèéí àæ áàéäëûí ¿ç¿¿ëýëòýýð õàðóóëàâ.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 9 îð÷èì õóâü íü ñóäàëãàà ÿâàãäàõààñ ºìíºõ 2 äîëîî õîíîãò õàíèàä õ¿ð÷, õàòãàëãààíû øèíæ òýìäýã èëýðñýí áàéíà. Ýäãýýð õ¿¿õä¿¿äèéí 71 õóâü íü àíòèáèîòèê õýðýãëýæýý. Àíòèáèîòèêèéí õýðýãëýý óëñ îðîí äàÿàð æèãä òàðõñàí áàéäàëòàé áàéíà.

Áàðóóí á¿ñýä òàâàí õ¿¿õýä òóòìûí äºðâèéã Õàíãàéí á¿ñýä òàâàí õ¿¿õýä òóòìûí ãóðâûã àíòèáèîòèêîîð ýì÷èëæýý. Á¿ñ íóòãèéí õóâüä èéì ÿëãààòàé áàéãàà õýäèé ÷ Áàðóóí, Ç¿¿í áîëîí Õàíãàéí á¿ñýä ºâ÷èëñºí õ¿¿õäèéí òîî õàðüöàíãóé öººí áàéíà.

Õàðèí àíòèáèîòèêèéí õýðýãëýýã õîò, õºäººãººð áîëîí ºðõèéí áàéðøëààð (íèéñëýë õîò, àéìãèéí òºâ, ñóìûí òºâ, õºäºº) àâ÷ ¿çâýë áàðàã ÿëãààã¿é áàéíà.

Õ¿¿õäýý ºâ÷èëñºí ¿åä ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ òàëààð ýõèéã çîõèõ õýìæýýíèé ìýäëýãòýé áîëãîõ íü õ¿¿õäèéí ºâ÷ëºëèéí öîãö óäèðäëàãà õºòºëáºðèéí íýã ÷óõàë õýñýã áîëíî. Õ¿¿õýä õºãæèë ñóäàëãààãààð ºâ÷íèé ÿìàð øèíæ òýìäýã èëýðñýí ¿åä õ¿¿õäýý ýìíýëýãò ¿ç¿¿ëäýã âý ãýñýí àñóóëòûã ýõ, àñðàìæëàã÷äààñ àñóóñàí þì.

Õàìãèéí íèéòëýã õàðèóëò áîë ýõ, àñðàìæëàã÷äûí 85.6 õóâü íü õ¿¿õäýý õàëóóðàõàä ýìíýëýãò õàíääàã ãýæýý (Õ¿ñíýãò CH.6À). ªºð íýã øèíæ òýìäýã áîë õ¿¿õäýý ºâäºæ áàéíà ãýæ ¿çñýí òîõèîëäîëä ýõ÷¿¿äèéí 36 õóâü íü õ¿¿õäèéí àìüñãàë îëøèðñîí (21 õóâü) ýñâýë àìüñãàë ñààäòàé áàéãàà (23 õóâü) íºõöºëä ýìíýëýãò ¿ç¿¿ëäýã áàéíà. Õàðèí ñóäàëãààíä

25


õàìðàãäñàí ýõ, àñðàìæëàã÷äûí åðäºº 8 õóâü íü õàòãàëãàà ºâ÷íèé 2 ãîë øèíæ òýìäýã (àìüñãàë îëøèðñîí áà àìüñãàë ñààäòàé áàéãàà)-èéã ìýääýã áàéíà.

Ýìíýëãèéí ÿàðàëòàé òóñëàìæ øààðäëàãàòàéã òîäîðõîéëîõ øèíæ òýìäã¿¿äèéí òàëààðõè ýõèéí ìýäëýã áîëîí òýäíèé áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãèéí õîîðîíä òîäîðõîé õàìààðàë õàðàãäàõã¿é áàéíà. Áàðóóí áîëîí Òºâèéí á¿ñèéí ýõ÷¿¿äèéí 10-12 õóâü íü õàòãàëãààíû 2 øèíæ òýìäãèéã ìýääýã áàéõàä Õàíãàé áîëîí Ç¿¿í á¿ñèéí ýõ÷¿¿äèéí 4-7 õóâü, ìºí íèéñëýë õîòûí (5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äòýé) ýõ÷¿¿äèéí 8 õóâü íü ìýääýã áàéíà. Ýíý íü ýìíýëãèéí òóñëàìæ øààðäëàãàòàéã òîäîðõîéëîõ øèíæ òýìäã¿¿äèéí òàëààðõè ýõèéí ìýäëýã á¿ñ íóòãóóäûí õîîðîíä íèëýýä ÿëãààòàé áàéãààã õàðóóëæ áàéíà. Õàðèí õîò, õºäººãèéí õîîðîíä áàðàã ÿëãààã¿é áàéíà.

Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýý

Õàòóó ò¿ëø õýðýãëýí õîîë õ¿íñýý õèéõ íü ãýð áîëîí ºðººíèé àãààðûã ìàø èõýýð áîõèðäóóëäàã áºãººä äýëõèé äýýð õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéã õîðäóóëäàã, ÿëàíãóÿà 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷íèé çîíõèëîõ øàëòãààí áîëæ áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí íèéò ºðõèéí äºðºâíèé ãóðâààñ èë¿¿ (76.5%) íü õîîë, õ¿íñýý áýëòãýõäýý õàòóó ò¿ëø õýðýãëýæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò CH.7-ä õàòóó ò¿ëøíèé òºðëèéã áàéðøëààð, ºðõèéí àæ áàéäàë áîëîí áóñàä ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýð õàðóóëëàà.

Õàòóó ò¿ëøèéã õýðýãëýõ ÿâäàë õîòûíõîîñ (61%) õºäººä (98%) èë¿¿ áàéíà (Çóðàã VI.6).

Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýýã á¿ñýýð àâ÷ ¿çâýë õîîðîíäîî íèëýýä ÿëãààòàé þì. Èéì ò¿ëø õàìãèéí èõýýð õýðýãëýæ áàéãàà á¿ñ íü Áàðóóí áîëîí Õàíãàéí á¿ñ áºãººä 10 ºðõ òóòìûí 8 íü õîîë óíäàà áýëòãýõäýý õàòóó ò¿ëø õýðýãëýæ áàéíà. Óëààíáààòàð õîòûí ºðõ¿¿ä õàòóó ò¿ëøèéã õàìãèéí áàãà õýðýãëýæ áàéãàà íü Óëààíáààòàð õîòûí íèéò ºðõèéí 1/3 íü òîõèëîã îðîí ñóóöàíä àìüäàðäàãòàé õîëáîîòîé.

Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýýã òºðëººð àâ÷ ¿çâýë õàìãèéí èõ õýðýãëýãääýã íü ìîä (33%) áºãººä Õàíãàéí (58%) á¿ñýä ýíý ò¿ëø çîíõèëäîã áàéíà. Õî¸ð äàõü ãîë ò¿ëø áîë àðãàë õºðçºí (23%), òóõàéëáàë Áàðóóí áîëîí Ç¿¿í á¿ñýä íèéò ò¿ëøíèé 42-43 õóâèéã àðãàë õºðçºí ýçýëæ áàéíà.

Õàðèí í¿¿ðñ íèéò õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýýíèé 20 õóâèéã ýçýëæ áàéãàà áºãººä èõýâ÷ëýí Óëààíáààòàð õîòûí ãýð õîðîîëëûíõîí (42 õóâü) í¿¿ðñ ò¿ëäýã áàéíà.

Çóðàã VI.5. Õîîëîî õèéõäýý õýðýãëýäýã ò¿ëøíèé òºðºë, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

Çóðàã VI.6. Õàòóó ò¿ëøíèé õýðýãëýý, á¿ñ íóòãààð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

26

VII. ÓÍÄÍÛ ÓÑ, ÀÐÈÓÍ ÖÝÂÐÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÌÆ

Óíäíû óñíû õàíãàìæ

Óíäíû óñíû àþóëã¿é ýõ ¿¿ñâýð íü ýð¿¿ë àìüäðàõûí ¿íäñýí íýã íºõöºë ìºí. Áîõèðäñîí óíäíû óñ íü õîëåð, ãýäýñíèé õèæèã çýðýã õàëäâàðò ºâ÷íèé íÿíã òàðààäàã. Ò¿¿í÷ëýí óíäíû óñ íü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä õîðòîé íºëºº ¿ç¿¿ëäýã õèìè, ôèçèêèéí áîëîí ðàäèî èäýâõò áîäèñîîð áîõèðäîõ ÿâäàë òóí ýëáýã. Ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä óíäíû óñíû õàíãàìæ, õ¿ðòýýìæ ÿëàíãóÿà õºäºº îðîí íóòàãò èõýýõýí ÷óõàë. Ó÷èð íü òýä óñàà àâàõ çººõºä ãîëëîõ ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã.

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä 2015 îí ãýõýä óíäíû öýâýð óñíû õ¿ðòýýìæã¿é, àðèóí öýâðèéí íààä çàõûí áàéãóóëàìæã¿é õ¿í àìûí ýçëýõ õóâèéã 1990 îíû ò¿âøíýýñ 2 äàõèí áóóðóóëàõ, Õ¿¿õäýä Ýýëòýé Äýëõèé Åðòºíö òóíõàãëàëä øààðäëàãà õàíãàñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæ áîëîí àþóëã¿é óíäíû óñíû ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàãäààã¿é ºðõèéí òîîã

äîîä òàë íü ãóðàâíû íýãýýð áóóðóóëàõ çîðèëòóóäûã òóñ òóñ äýâø¿¿ëñýí.

Õ¿¿õýä õºãæèë ñóäàëãààãààãààð äàðààõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöñîí áîëíî:

Óíäíû óñíû õàíãàìæ:

Ñàéæðóóëñàí óíäíû óñíû õýðýãëýý, ýõ ¿¿ñâýðýýð

Óñûã àðèóòãàõ àðãà

Óíäíû óñàà àâàõäàà çàðöóóëäàã õóãàöàà

Óíäíû óñàíä ÿâäàã õ¿í

Àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õàíãàìæ:

Ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õýðýãëýý

Õ¿¿õäèéí ÿëãàäñûã çàéëóóëæ áóé áàéäàë

Õ¿í àìûí óíäíû óñíû õàíãàìæèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã Õ¿ñíýãò EN.1 áîëîí Çóðàã VII.1–ä ¿ç¿¿ëýâ. Óíäíû óñíû äàðààõ ýõ ¿¿ñâýðèéã “Óíäíû óñíû ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýð” ãýæ àâñàí. Y¿íä: Õîîëîéãîîð ò¿ãýýäýã óñ, íèéòèéí óñàí ñàí, íàñîñòîé õóäàã, õàìãààëàëòòàé õóäàã, õàìãààëàëòòàé áóëàã áîëîí áîðîî, öàñíû óñ.

Ìîíãîë Óëñûí õ¿í àìûí 72 õóâü íü óíäíû óñíû ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàãäñàí áàéíà.

Çóðàã VII.1. Õ¿í àìûí óíäíû óñíû õàíãàìæ, ýõ ¿¿ñâýðýýð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

VII

27


Ýíý ¿ç¿¿ëýëò õîòûí õ¿í àìûí õóâüä 91 õóâü, õºäººãèéí õ¿í àìûí õóâüä 46 õóâü áàéíà. Õàìãààëàëòòàé õóäàã, áóëàã, óñàí ñàí íü õàìãèéí ò¿ãýýìýë óíäíû óñíû ýõ ¿¿ñâýð áºãººä íèéò õ¿í àìûí 50 õóâü íü óíäíû óñíû äýýðõ ýõ ¿¿ñâýðýýñ óñàà àâ÷ áàéíà.

Óíäíû óñíû õàíãàìæèéí áàéäàë õîò, õºäººãººð, ìºí á¿ñ íóòãààð íèëýýä ÿëãààòàé áàéíà (Õ¿ñíýãò EN.1). Áàðóóí áîëîí Õàíãàéí á¿ñèéí õóâüä áóñàä á¿ñ íóòãààñ íèëýýä äîîãóóð áóþó õ¿í àìûí 50 îð÷èì õóâü íü óíäíû óñíû ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàãäñàí áàéõàä ãàäàðãûí óñ õýðýãëýäýã õ¿í àìûí ýçëýõ õóâü Ç¿¿í á¿ñýä 14 õóâü, Òºâèéí á¿ñýä 6 õóâü áàéãàà íü áóñàä á¿ñòýé õàðüöóóëàõàä õàìãèéí áàãà áàéíà.

Óíäíû óñíû ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàãäñàí áàéäëûã ºðõèéí áàéðøëààð àâ÷ ¿çâýë õºäººãèéí õ¿í àìûí 41 õóâü íü õàíãàãäñàí áàéíà.

Óñàà õýðõýí àðèóòãàäàã áàéäëûã Õ¿ñíýãò EN.2-ò õàðóóëàâ. ªðõ¿¿äýýñ óíäíû óñàà àðèóòãàõ çîðèëãîîð áóöàëãàõ, àðèóòãàëûí áîäèñ õýðýãëýõ, ø¿¿õ, óñ öýâýðø¿¿ëýã÷ õýðýãëýõ çýðýã àðãóóäûã õýðýãëýäýã ýñýõèéã àñóóñàí áºãººä ýäãýýð àðãóóäûã óíäíû óñ àðèóòãàõ çîõèñòîé àðãóóä ãýæ ¿çñýí. Óíäíû óñàà àðèóòãàõäàà çîõèñòîé àðãà õýðýãëýæ áóé ºðõ¿¿äèéã ñàéæðóóëñàí áîëîí ñàéæðóóëààã¿é ýõ ¿¿ñâýðýýð òóñ òóñàä íü áîëîí íèéòýä íü õàðóóëñàí áîëíî. Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä, óíäíû óñíû ýõ ¿¿ñâýð ñàéæðóóëñàí áîëîí ñàéæðóóëààã¿éãýýñ ¿ë õàìààðàí ºðõ¿¿ä óñàà àðèóòãàæ õýðýãëýäýã áºãººä õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýðýãëýäýã àðãà íü áóöàëãàõ àðãà áàéíà.

Óíäíû óñàà àâàõàä çàðöóóëäàã õóãàöààã Õ¿ñíýãò EN.3-ä õàðèí õýí ãîëäóó óñàà àâäàã òàëààðõ ìýäýýëëèéã õ¿ñíýãò EN.4-ò õàðóóëëàà. ¯¿íä çºâõºí íýã óäàà óñ àâààä áóöàæ èðýõýä çàðöóóëäàã õóãàöààã àñóóñàí áºãººä óñ àâàõ äàâòàìæèéã àñóóãààã¿é áîëîõûã òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé.

Õ¿ñíýãò EN.3-ààñ õàðàõàä íèéò ºðõèéí 22 õóâü òºâëºðñºí óñàí õàíãàìæòàé ãýæýý. Áóñàä ºðõ¿¿äèéí õóâüä 47 õóâü íü óñ àâàõäàà 30-ààñ èë¿¿ã¿é ìèíóò çàðöóóëäàã áà õàðèí ºðõ¿¿äèéí 11 õóâü óñ àâàõàä íýã öàãààñ èë¿¿ õóãàöàà çàðöóóëäàã áàéíà. Òºâëºðñºí óñàí õàíãàìæààð õàíãàãäñàíààñ áóñàä ºðõ óíäíû óñàà àâàõäàà äóíäæààð 31 ìèíóò çàðöóóëäàã áàéíà. Õºäººãèéí õ¿í àì õîòûí õ¿í àìòàé õàðüöóóëàõàä óñ àâàõàä äóíäæààð 18 ìèíóò èë¿¿ çàðöóóëäàã ãýæýý. ßëàíãóÿà àëñëàãäñàí õºäººä óñ àâàõàä áàãàã¿é õóãàöàà çàðöóóëäàã áºãººä äóíäàæ õóãàöàà 44 ìèíóò áàéíà.

Õ¿ñíýãò EN.4-èéã õàðàõàä äèéëýíõ òîõèîëäîëä áóþó çººâðèéí óñ õýðýãëýäýã ºðõèéí 49 õóâüä íü íàñàíä õ¿ðñýí ýðýãòýé õ¿í, 32 õóâüä íü íàñàíä õ¿ðñýí ýìýãòýé õ¿í óñàíä ÿâäàã áàéíà. Õàðèí áóñàä ºðõèéí õóâüä íàñàíä õ¿ðýýã¿é îõèä, õºâã¿¿ä óñ àâäàã ãýæýý (7 õóâü, 3 õóâü).

Àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæ

Õ¿íèé ÿëãàäñûã ñàéòàð çàéëóóëæ, öýâýðëýýã¿é, õóâèéí àðèóí öýâýð ñàõèàã¿éãýýñ ñóóëãàëò, ñàà çýðýã õýä õýäýí òºðëèéí ºâ÷èí äýëãýðýõ íºõöºë á¿ðääýã. Ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèä áîõèðûí ñèñòåìä õîëáîãäñîí áèå çàñàõ ãàçàð, àðèóòãàí öýâýðëýõ òºõººðºìæ, òàòóóðãûí óñòàé áèå çàñàõ ãàçàð, ãàäíà æîðëîíã õàìààðóóëàâ.

Ìîíãîë Óëñûí õ¿í àìûí 77 õóâü íü ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæààð õàíãàãäñàí áàéíà (Õ¿ñíýãò EN.5). Åðäèéí í¿õýí æîðëîí íü õàìãèéí ò¿ãýýìýë àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæ áºãººä íèéò ºðõèéí áàðàã òàë íü ýíý òºðëèéí áàéãóóëàìæòàé áàéíà.

Àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õàíãàìæ Áàðóóí áîëîí Õàíãàéí á¿ñýä áóñàä á¿ñòýé õàðüöóóëàõàä õàìãèéí äîîãóóð àæýý. Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæààð õàíãàãäñàí áàéäàë ºðõèéí àæ áàéäëààñ èõýýõýí õàìààðäàã áºãººä õîò õºäººãèéí çºð¿¿ íýëýýä èõ áàéíà. Õîòîä ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæòàé

28


ºðõèéí õóâü 95 áàéõàä õºäººä äºíãºæ 53 õóâü áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí õºäººãèéí ºðõ¿¿äèéí áàãàã¿é õóâü (29 õóâü) íü àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæã¿é áàéíà. Õàðèí õîòûí õ¿í àìûí ãóðàâíû íýã íü áîõèðûí ñèñòåìä õîëáîãäñîí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæòàé àæýý. Õàìãèéí ÿäóó 20 õóâèéí çºâõºí 29 õóâü íü ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæòàé áàéãàà íü óëñûí äóíäæààñ 3 äàõèí äîîãóóð áàéíà.

Õ¿¿õäèéí ÿëãàäñûã àþóëã¿é ãàçàðò çàéëóóëñàí ãýñýí ¿ç¿¿ëýëòèéã õàìãèéí ñ¿¿ëä õ¿¿õäèéí ÿëãàäñûã õýðõýí çàéëóóëñàí áý ãýñýí àñóóëòààð òîäîðõîéëñîí áºãººä àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæ ðóó àñãàæ çàéëóóëñàí òîõèîëäëûã àþóëã¿é ãýæ ¿çñýí. 0-2 íàñòàé õ¿¿õäèéí ÿëãàäñûã õýðõýí çàéëóóëñàí áàéäëûã Õ¿ñíýãò EN.6-ä õàðóóëàâ. Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä äèéëýíõäýý áóþó íèéò õ¿¿õä¿¿äèéí 60 õóâèéí ÿëãàäñûã àþóëã¿é ãàçàðò çàéëóóëñàí áàéíà.

Õ¿í àìûí óíäíû óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õàíãàìæèéã Õ¿ñíýãò EN.7-ä íýãòãýí õàðóóëàâ. Ìîíãîë Óëñûí íèéò õ¿í àìûí 63 õóâü íü óíäíû óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýðýýð ¿íäñýíäýý õàíãàãäæýý.

ªðõèéí àæ áàéäàë, õîò, õºäºº áîëîí á¿ñ íóòãààð íèëýýä ÿëãààòàé áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Óíäíû óñ áîëîí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí ñàéæðóóëñàí õàíãàìæòàé õ¿í àìûí ýçëýõ õóâü ÿäóó ºðõ¿¿äèéí õóâüä 11 õóâü áàéõàä ÷èíýýëýã ºðõ¿¿äýä 99 õóâü áàéíà. Õîòûí íèéò õ¿í àìûí 87 õóâü íü óíäíû óñíû ñàéæðóóëñàí ýõ ¿¿ñâýðýýñ óíäíû óñ õýðýãëýæ, øààðäëàãà õàíãàñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæààð õàíãàãäñàí áàéõàä õºäººä äºíãºæ 30 õóâü áàéíà. Àëñëàãäñàí õºäººä ýíý õóâü õàìãèéí áàãà áóþó 21 áàéãàà áºãººä á¿ñ íóòãààð àâ÷ ¿çýõýä, Áàðóóí áîëîí Õàíãàéí á¿ñýä äýýðõ õóâü õýìæýý 40 îð÷èì õóâü áàéãàà íü õàìãèéí äîîãóóð ¿ç¿¿ëýëò þì.

29

VIII. ÍªÕªÍ ¯ÐÆÈÕ¯ÉÍ ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ

Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ àðãà, õýðýãñýë

Ãýð á¿ë òºëºâëºëòèéí çîõèñòîé àðãûã ñîíãîí õýðýãëýõ íü 1-ðò õýò çàëóóäàà áîëîí õýò îðîé õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëäýã, 2-ðò òºðºëò õîîðîíäûí çàéã óðòàñãàäàã 3-ðò õ¿ññýí òîîãîîð õ¿¿õýäòýé áîëîõ áîëîìæ îëãîäîã òóë ýõ, õ¿¿õäèéí àëü àëèíû ýð¿¿ë ìýíäýä òóñòàé þì. Õ¿¿õäýä Ýýëòýé Äýëõèé Åðòºíö òóíõàãëàëûí íýã çîðèëò íü á¿õ õîñóóäûã õýò ýðò, õýò îðîé áîëîí îëîí æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ òàëààð ìýäýýëýë áîëîí ¿éë÷èëãýýãýýð õàíãàõ ÿâäàë þì.

Ñóäàëãààãààð ãýð á¿ëòýé áîëîí õàìòðàí àìüäðàã÷òàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 66 õóâü íü îäîîãèéí áàéäëààð æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ ÿìàð íýã àðãà, õýðýãñýë õýðýãëýæ áàéíà (Õ¿ñíýãò RH.1). Ìîíãîëä õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã àðãà íü åðºíäºã áºãººä íèéò ýìýãòýé÷¿¿äèéí 29 õóâü òóñ àðãûã õýðýãëýäýã ãýæýý. ̄ ¿íèé äàðààãààð ýì (12 õóâü) áîëîí òàðèà (11 õóâü) òóñ òóñ îðæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, õîðèí ýìýãòýéí íýã íü áýëãýâ÷ õýðýãëýäýã ãýæýý. Ìºí ýìýãòýé÷¿¿äèéí òàâàí õóâü íü ò¿ð òýâ÷èõ /õóàíëè/, ãàäóóð òàâèõ, õ¿¿õäýý õºõººð õîîëëîõ çýðýã óëàìæëàëò àðãûã õýðýãëýäýã áàéíà.

ÆÕÀÕ-èéí õýðýãëýýã á¿ñýýð àâ÷ ¿çâýë õàðüöàíãóé áàãà ÿëãààòàé áàéãàà áºãººä Òºâèéí á¿ñýä õýðýãëýý õàìãèéí ºíäºð (72 õóâü) õàðèí Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí áàãà (61 õóâü) áàéíà. Ñîíèðõîë òàòñàí íýã ¿ç¿¿ëýëò áîë õºäººãèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÆÕÀÕ-èéí õýðýãëýý õîòûí ýìýãòýé÷¿¿äèéíõýýñ ºíäºð áàéãàà áºãººä ýíý õýðýãëýý íü òàðèàíû õýðýãëýýíèé çºð¿¿ãýýð òàéëáàðëàãäàæ áàéíà. Ó÷èð íü òàðèà õýðýãëýæ áàéãàà õºäººãèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü õîòûí ýìýãòýé÷¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä õî¸ð äàõèí ºíäºð áàéíà. Àõèìàã íàñíû á¿ëãèéí áóþó 40-49 íàñòàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÆÕÀÕ-èéí õýðýãëýý çàëóó íàñíû á¿ëãèéí ýìýãòýé÷¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä äîîãóóð, òóõàéëáàë, 45-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí õýðýãëýý 38 õóâü áàéíà.

Ýìýãòýé÷¿¿äèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí ºíäºð áàéõûí õèðýýð ÆÕÀÕ-èéí õýðýãëýý ºíäºð áàéíà. Áîëîâñðîëã¿é ýìýãòýé÷¿¿äèéí 54 õóâü íü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 65 õóâü íü ÆÕÀÕ õýðýãëýäýã ãýæýý. Ãýõäýý áîëîâñðîë äîîãóóð áîëîí áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýíý çºð¿¿ á¿ñèéí áóñàä îðíóóäòàé õàðüöóóëàõàä õàðüöàíãóé áàãà áàéãààã òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé. Îð÷èí ¿åèéí àðãà õýðýãñëèéí õýðýãëýý ÷ èæèë õýâ ìàÿãòàé íü àæèãëàãäàæ áàéíà. Õàðèí àðãà òóñ á¿ðýýð ¿çýõýä çàðèì ÿëãààòàé áàéäàë õàðàãäàæ áàéâ. Òóõàéëáàë, ýì õýðýãëýõ íü áîëîâñðîë ºíäºð áîëîí ÷èíýýëýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä èë¿¿ ò¿ãýýìýë áàéõàä ÿäóó áîëîí áîëîâñðîë áàãàòàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí òàðèà õýðýãëýæ áàéãàà õóâü ÷èíýýëýã áîëîí áîëîâñðîë ºíäºð ýìýãòýé÷¿¿äèéíõýýñ ºíäºð áàéíà. ªºð íýãýí ñîíèðõîëòîé ¿ð ä¿í íü õàìãèéí ÷èíýýëýã á¿ëýãò áàãòàõ ýìýãòýé÷¿¿ä óëàìæëàëò àðãà õýðýãëýõ íü õàðüöàíãóé ò¿ãýýìýë áàéãàà ÿâäàë þì.

Æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ àðãà, õýðýãñëèéí äóòàãäàæ áóé õýðýãöýý

ÆÕÀÕ-èéí äóòàãäàæ áóé õýðýãöýý íü îäîîãîîð æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ ÿìàð íýãýí àðãà õýðýãëýäýãã¿é ìºðòëºº õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõèéã õ¿ñýõã¿é áàéãàà, ìºí õîæóó æèðýìñëýõèéã õ¿ñ÷ áàéãàà òîõèîëäëûã õýëíý. Ýíý ñóäàëãààíä ÆÕÀÕ-èéí äóòàãäàæ áóé õýðýãöýýã ÆÕÀÕ-èéí îäîîãèéí õýðýãëýý, æèðýìñëýõ ÷àäàâõèòàé ýñýõ, òºðºëòèéí ñîíãîëòûí òàëààðõ áàãö àñóóëòóóäûí òóñëàìæòàéãààð òîäîðõîéëîâ.

Æèðýìñëýõýý õîéøëóóëàõ (òîäîðõîé õóãàöààãààð æèðýìñëýõã¿é áàéõ)-ûã õ¿ñ÷ áàéãàà, ÆÕÀÕ-èéí äóòàãäàæ áóé õýðýãöýýòýé ýìýãòýé÷¿¿ä ãýäýãò ãýð á¿ëòýé, áýëãèéí èäýâõèòýé àìüäðàëä áàéãàà, æèðýìñëýõ ÷àäàâõèòàé (ñóäàëãàà ÿâàãäàõ ¿åä æèðýìñýí

VIII

30


ýñâýë ººðñäèéãºº æèðýìñëýõ ÷àäâàðòàé ãýæ ¿çýæ áàéãàà), ÆÕÀÕ-èéã õýðýãëýõã¿é áàéãàà æèðýìñëýõýý õîéøëóóëàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿äèéã òóñ òóñ õàìðóóëñàí. Ò¿¿í÷ëýí æèðýìñýí áóñ ýìýãòýé÷¿¿äèéã õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõ õ¿ñýëòýé ÷ íààä çàõ íü 2 æèë õ¿ëýýõ áîäîëòîé áàéãàà áîëîí ãýð á¿ëòýé áîëñíû äàðàà õ¿¿õýäòýé áîëîõûã õ¿ñ÷ áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿ä ãýæ àíãèëàí àâ÷ ¿çëýý.

Æèðýìñëýõýý çîãñîîõûã õ¿ñ÷ áàéãàà (öààøèä æèðýìñëýõèéã õ¿ñýõã¿é áàéãàà), ÆÕÀÕ-èéí äóòàãäàëòàé ýìýãòýé÷¿¿ä ãýäýãò ãýð á¿ëòýé, áýëãèéí èäýâõèòýé àìüäðàëä áàéãàà, æèðýìñëýõ ÷àäàâõèòàé, ÆÕÀÕ-èéã õýðýãëýõã¿é áàéãàà, æèðýìñëýõýý çîãñîîõûã õ¿ñ÷ áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿äèéã õàìðóóëàâ. Ìºí ñóäàëãàà ÿâóóëæ áóé ¿åä æèðýìñýí áàéñàí áîëîâ÷ æèðýìñýí áîëîõûã õ¿ñýýã¿é áàéñàí, æèðýìñýí áèø áîëîâ÷ õ¿¿õýäòýé, äàõèí õ¿¿õýäòýé áîëîõûã õ¿ñýõã¿é áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿äèéã õàìðóóëàí àâ÷ ¿çñýí.

ÆÕÀÕ-èéí íèéò äóòàãäàæ áàéãàà õýðýãöýý ãýäãèéã îäîîãîîð æèðýìñëýõýýñ õàìãààëàõ ÿìàð íýãýí àðãà õýðýãëýäýãã¿é ìºðòëºº æèðýìñëýõýý õîéøëóóëàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà, ìºí õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõèéã õ¿ñýõã¿é áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿äèéí õýðýãöýýíèé íèéëáýð ãýæ îéëãîæ áîëíî.

Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ÆÕÀÕ-èéí õýðýãëýý áîëîí äóòàãäàæ áàéãàà õýðýãöýýíèé òàëààðõ ìýäýýëëèéã àøèãëàí ÆÕÀÕ-èéí õàíãàãäñàí õýðýãöýýíèé õóâèéã òîîöñîí þì. ÆÕÀÕ-èéí õàíãàãäñàí õýðýãöýý ãýäýã íü íèéò ãýð á¿ëòýé ýìýãòýé÷¿¿äýýñ ÆÕÀÕ-èéã õýðýãëýæ áàéãàà õóâèàð òîäîðõîéëîãääîã. Õàðèí ÆÕÀÕ-èéí íèéò õýðýãöýý ãýäýã íü ñóäàëãàà ÿâàãäàõ ¿åä ÆÕÀÕ-èéí äóòàãäàæ áóé õýðýãöýýòýé áàéãàà (æèðýìñëýõýý õîéøëóóëàõ áîëîí çîãñîîõ) áîëîí ÆÕÀÕ õýðýãëýæ áóé ýìýãòýé÷¿¿äèéí íèéëáýð þì.

Õ¿ñíýãò RH.2-ò ÆÕÀÕ-èéí õýðýãëýý, äóòàãäàæ áóé õýðýãöýý, õàíãàãäñàí õýðýãöýýíèé òàëààðõ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã õàðóóëàâ. Ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ õàðàõàä íèéò ýìýãòýé÷¿¿äèéí 14 õóâèéíõ íü ÆÕÀÕ-èéí õýðýãöýý íü õàíãàãäààã¿é ãýñýí áºãººä òýäíèé äèéëýíõ íü äàõèí òºðºõ õ¿ñýëã¿é áàéíà. Óëìààð, ÆÕÀÕ äóòàãäàæ áàéãàà ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü àõèìàã áóþó 40-ººñ äýýø íàñàíä áóñàä íàñíû á¿ëýãòýé õàðüöóóëàõàä ºíäºð áàéíà. Òóõàéëáàë, 40-44 áîëîí 45-49 íàñíû á¿ëãèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä ÆÕÀÕ-èéí äóòàãäàæ áàéãàà õýðýãöýýòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 17 áà 22 õóâü áàéíà. ªìíº õºäººãèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÆÕÀÕ-èéí õýðýãëýý õîòûí ýìýãòýé÷¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä ºíäºð áàéíà ãýæ òýìäýãëýñýí. Ãýõäýý äóòàãäàæ áàéãàà õýðýãöýýã àâ÷ ¿çýõýä õîò, õºäººãèéí ýìýãòýé÷¿¿ä áàðàã ÿëãààã¿é áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, äóòàãäàæ áàéãàà õýðýãöýýòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü áîëîâñðîë áàãàòàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä èë¿¿ ºíäºð áàéíà. Á¿ñèéí ÿëãààòàé áàéäëûã õàðàõàä äóòàãäàæ áàéãàà õýðýãöýýòýé ýìýãòýé÷¿¿ä Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí ºíäºð (16 õóâü) áàéãàà áºãººä ¿¿íèé äàðàà Ç¿¿í á¿ñ (15 õóâü) îðæ áàéíà.

Æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëò

Òºðºõèéí ºìíºõ ¿å íü æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ìàø ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëäýã áèëýý. ̄ ð õºâðºëèéí ºñºëò, õºãæèë ýõèéí ýð¿¿ë ìýíäòýé ÿìàð õàðèëöàí õàìààðàëòàé áàéäàã òàëààðõ îéëãîëò ìýäëýã íýìýãäñýí íü æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëò ýõèéí áîëîí õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ÿìàð à÷ õîëáîäîëòîé áîëîõûã îéëãîæ ¿¿íä èõýýõýí àíõààðàë õàíäóóëäàã áîëñîí. Òóõàéëáàë, æèðýìñýí ýìýãòýé áîëîí òýäíèé ãýð á¿ëä æèðýìñýí ¿åèéí áîëîí òºðºõ ¿åèéí õ¿íäðýëèéí òàëààð îéëãîëò, ìýäëýã ºãºõ íü æèðýìñýí ¿åäýý ìýðãýæëèéí ýì÷èéí õÿíàëòàíä õàìðàãäàæ óëìààð ýì÷èéí õÿíàëòàíä òºðºõ à÷ õîëáîãäëûã îéëãóóëæ, æèðýìñíèé õÿíàëòàíä õàìðàãäàëòûã íýìýãä¿¿ëäýã.

Ò¿¿í÷ëýí æèðýìñíèé õÿíàëòûí ¿åýð íÿëõñûí ýñýí ìýíä òºðæ, ºñºõºä íºëºº ¿ç¿¿ëäýã õ¿÷èí ç¿éë áîëîõ òºðºëò õîîðîíäûí çàéíû òàëààð ìýäëýã ìýäýýëëèéã ÷ ìºí îëãîäîã þì. Öóñ áàãàäàëò áîëîí ÁÇÄÕ-ûã ýðò èëð¿¿ëæ ýì÷èëñíýýð ýõ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ÷óõàë íºëººëëèéã ¿ç¿¿ëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Öààøèëáàë, áàãà æèíòýé õ¿¿õýä òºðºõººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õîñîëñîí àðãà õýìæýý àâàõ íºõöºë á¿ðäýíý. ¯¿íä, ýõèéí õîîë òýæýýëèéí áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõ, áóñàä õàëäâàð òóõàéëáàë, ÁÇÄÕ àâàõààñ ñýðãèéëýõ ãýõ ìýò.

31


Ìºí ñ¿¿ëèéí ¿åä ÕÄÕÂ ýõýýñ õ¿¿õäýä äàìæèí õàëäâàðëàõààñ ñýðãèéëýõèéí òóëä æèðýìñíèé õÿíàëòûí ¿åèéí ¿éë÷èëãýý, õ¿ðòýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõýä àíõààðàõ áîëñîí.

Æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëòûí õýä õýäýí çàãâàðûã õàðüöóóëàí ñóäàëñíû ¿íäñýí äýýð ÄÝÌÁ-ààñ æèðýìñíèé õÿíàëòàíä äîîä òàë íü 4 óäàà õàìðàãäñàí áàéõûã çºâëºìæ áîëãîäîã. Ò¿¿í÷ëýí ÄÝÌÁ æèðýìñíèé õÿíàëòûí ¿åä äàðààõ ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëýõèéã óäèðäàìæ áîëãîäîã. ¯¿íä:

• Öóñíû äàðàëò õýìæèõ

• Øýýñíèé øèíæèëãýý õèéõ

• Öóñíû øèíæèëãýý õèéõ

• Áèåèéí æèí/áèåèéí ºíäðèéã õýìæèõ çýðýã áàãòàíà.

Æèðýìñýí ¿åèéí õàíàëòàíä õàìðàãäàõ ¿éë ÿâö Ìîíãîë óëñàä íýëýýä ºíäºð áóþó ñ¿¿ëèéí 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 99 õóâü íü äîð õàÿæ íýã óäàà æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëòàíä õàìðàãäñàí áàéíà. Á¿ñýýð àâ÷ ¿çýõýä Ç¿¿í á¿ñýä õàìðàãäàëò õàìãèéí áàãà áóþó 97 õóâü áàéíà. Õàìðàãäàëòûí ò¿âøèíã ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâ÷ ¿çýõýä ìàø áàãà ÿëãààòàé áàéíà. Õàðèí ýìýãòýé÷¿¿äèéí íàñíû á¿ëãýýð áàãà çýðýã ÿëãààòàé áàéíà. ¯¿íä çàëóó áóþó 15-19 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëòàíä õàìðàãäñàí õóâü áóñàä íàñíû á¿ëãèéí ýìýãòýé÷¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä áàãà áóþó 96 õóâü áàéëàà.

Ñóäàëãààíààñ ºìíºõ 2 æèëèéí õóãàöààíä òºðñºí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëòàíä õàìðàãäñàí áàéäàë áîëîí ¿éë÷èëãýýã õýí ¿ç¿¿ëñýí áîëîõûã Õ¿ñíýãò RH.3-ò õàðóóëàâ. ¯ð ä¿íã õàðàõàä, áàðàã á¿õ ýìýãòýé÷¿¿ä (99 õóâü) ýìíýëãèéí ìýðãýæëèéí àæèëòíû õÿíàëòàíä õàìðàãäñàí áàéíà. ̄ ¿íä äèéëýíõ ýìýãòýé÷¿¿ä èõ ýì÷èéí (83 õóâü) ¿¿íèé äàðààãààð áàãà ýì÷/ýõ áàðèã÷èéí õÿíàëòàíä (13 õóâü) õàìðàãäñàí ä¿í ãàð÷ýý. Ò¿¿í÷ëýí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí ºíäºð (äýýä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 90 õóâü), ÷èíýýëýã (õàìãèéí ÷èíýýëýã 20 õóâèéí 96 õóâü) áîëîí õîòûí ýìýãòýé÷¿¿ä (92 õóâü), òýð äóíäàà Óëààíáààòàðò îðøèí ñóóäàã ýìýãòýé÷¿¿ä (95 õóâü) èõ ýì÷èéí õÿíàëòàíä õàìðàãäàõ ìàãàäëàë èë¿¿ ºíäºð áàéíà. Õàðèí áàãà ýì÷èéí õÿíàëòàíä Áàðóóí áîëîí Ç¿¿í á¿ñèéí ýìýãòýé÷¿¿ä, õºäºº, òýð äóíäàà àëñëàãäñàí õºäºº àìüäàðäàã, á¿ðýí äóíäààñ áàãà áîëîâñðîëòîé áîëîí ÿäóó 40 õóâüä áàãòàõ ýìýãòýé÷¿¿ä èë¿¿ õàìðàãäñàí áàéíà.

Æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äýä ÿìàð òºðëèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñíèéã Õ¿ñíýãò RH.4-ò íýãòãýí õàðóóëàâ. Äýýð òàéëáàðëàñàí ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä æèðýìñýí ¿åèéí õÿíàëòàíä õàìðàãäàëò ºíäºð, ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâ÷ ¿çýõýä ÿëãàà õàðüöàíãóé áàãà áàéãàà ÷ ¿ç¿¿ëæ áóé ¿éë÷èëãýýíèé òºðëººð ¿çýõýä áàãàã¿é ÿëãàà àæèãëàãäàæ áàéíà. Òóõàéëáàë æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 89 õóâü íü öóñíû áîëîí øýýñíèé øèíæèëãýý ºãñºí ãýæ õàðèóëæýý. Ýäãýýð ¿éë÷èëãýýíèé òºðºëä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí áàãà áóþó õàðãàëçàí 66 áà 67 õóâü áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí, ÿäóó ýìýãòýé÷¿¿ä, áîëîâñðîëûí ò¿âøèí äîîãóóð áîëîí õºäºº àìüäàðäàã ýìýãòýé÷¿¿äèéí öóñ áîëîí øýýñíèé øèíæèëãýý ºãñºí õóâü óëñûí äóíäàæ áîëîí áóñàä ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòèéí ¿ð ä¿íòýé õàðüöóóëàõàä äîîãóóð áàéíà.

Õ¿ñíýãò RH.4-ººñ õàðàãäàæ áóé ººð íýãýí ñîíèðõîë òàòñàí ç¿éë áîë áèåèéí æèí õýìæñýí ãýñýí õàðèóëò ºãñºí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü áóñàä ãóðâàí òºðëèéí ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèàñ õàìãèéí áàãà áàéãàà þì. Õàðèí öóñíû äàðàëò ¿ç¿¿ëñýí òóõàé àñóóëòàíä ýìýãòýé÷¿¿äèéí 95-ààñ äýýø õóâü õàðèóëñàí íü õàìãèéí ò¿ãýýìýë ¿ç¿¿ëñýí ¿éë÷èëãýýíèé òºðºë áîëæ áàéíà.

Òºðºõ ¿åèéí òóñëàìæ

Ýõèéí ýíäýãäëèéí äºðºâíèé ãóðàâ íü æèðýìñíèé áîëîí òºðºõ ¿åèéí õ¿íäðýëýýñ øàëòãààëäàã. Òºðºëòèéã ýõ áàðèõ ÷àäâàðòàé ýìíýëãèéí àæèëòàí ýõ áàðèõ, øààðäëàãà ãàðâàë ýõ áàðèõûí ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõýä óíààíû áîëîìæòîé áàéäàë íü ýñýí

32


ìýíä àìàðæèõóéí ¿íäñýí ÷óõàë ç¿éë þì. “Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” òóíõàãëàëûí çîðèëãî íü ýìýãòýé÷¿¿äèéã òºðºõ ¿åäýý ýìíýëãèéí ìýðãýæëèéí õ¿íèé õÿíàëòàíä áàéõ áîëîìæîîð õàíãàõûã áàòàëãààæóóëàõ ÿâäàë þì. ¯¿íèéã òºðºõ ¿åäýý ýìíýëãèéí ìýðãýæëèéí àæèëòíààñ òóñëàìæ àâñàí ýõ÷¿¿äèéí õóâü, ìºí ýìíýëãèéí òºðºëòèéí õóâèéí æèíãèéí ¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëäîã. 1990-2015 îíû õîîðîíä ýõèéí ýíäýãäëèéã 1990 îíû ò¿âøíýýñ äºðºâíèé ãóðâààð áóóðóóëàõ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí áèåëýëòèéã õÿíàõàä ýìíýëãèéí ìýðãýøñýí àæèëòíû òóñëàìæòàé òºðñºí ýõ÷¿¿äèéí õóâü ãýñýí ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã ìºí àøèãëàäàã.

Ìýðãýæëèéí àæèëòíû òóñëàìæòàé òºðºëòèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã ãàðãàõûí òóëä ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíä íýëýýä îëîí òºðëèéí àñóóëòóóäûã îðóóëñàí þì. Ýíä ýì÷, ýõ áàðèã÷ íàðûã ìýðãýæëèéí àæèëòíóóäàä áàãòààí ¿çäýã.

Ñóäàëãàà ÿâóóëàõààñ ºìíºõ 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 99 õóâü íü ýìíýëãèéí ìýðãýæëèéí àæèëòíóóäûí õÿíàëòàíä õ¿¿õäýý òºð¿¿ëñýí áàéíà (Õ¿ñíýãò RH.5). Íèéò òºðºëòèéí 70 õóâü íü èõ ýì÷èéí, 29 õóâü íü áàãà ýì÷/ýõ áàðèã÷èéí õÿíàëòàíä ÿâàãäñàí áàéíà. Á¿ñ íóòàã áîëîí õîò, õºäººãººð çàðèì ÿëãàà àæèãëàãäàæ áàéâ. Òóõàéëáàë, èõ ýì÷èéí õÿíàëòàíä õ¿¿õäýý òºð¿¿ëñýí ýõ÷¿¿äèéí õóâü Óëààíáààòàðò õàìãèéí ºíäºð áóþó 80 õóâü áàéõàä Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí áàãà áóþó 58 õóâü áàéëàà. Ìºí õîòûí ýìýãòýé÷¿¿ä èõ ýì÷èéí õÿíàëòàíä òºðºõ íü èë¿¿ ò¿ãýýìýë áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí ºíäºð áîëîí ÷èíýýëýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí èõ ýì÷èéí õÿíàëòàíä òºðñºí õóâü õàðüöàíãóé ºíäºð áàéíà.

33

IX. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÕªÃÆÈË

Õ¿¿õäèéí àìüäðàëûí ýõíèé 3-4 æèëä òàðõè, îé óõààí õàìãèéí õóðäàí õºãæäºã áàéíà. Èéìä ýíý ¿åä ãýð á¿ëèéí ç¿ãýýñ ¿ç¿¿ëýõ õàëàìæ, äýìæëýã íü õ¿¿õäèéí õºãæëèéã òîäîðõîéëîõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã áèëýý. ¯¿íòýé õîëáîãäîí òîì÷óóäûí ç¿ãýýñ õ¿¿õýäòýéãýý àæèëëàõ, çºâ òºëºâø¿¿ëýõ, õ¿¿õäèéã õàëàìæëàõ íºõöëèéã áèé áîëãîõ çýðýã íü ãýð îðíû ç¿ãýýñ õ¿¿õäýä òàâüæ áóé õàëàìæèéí ÷àíàðûã õýìæèõ ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëò áîëäîã áàéíà. Õ¿¿õäýä Ýýëòýé Äýëõèé Åðòºíö òóíõàãëàëûí çîðèëòîä “Õ¿¿õýä áèå ýð¿¿ë, óõààí ñàðóóë, ñýòãýë ñàíààíû äàðàìòã¿é, àþóëã¿é, íèéãìèéí òàëûí ÷àäàâõèòàé, ñóð÷ ìýäýõýä áýëýí áàéõ ¸ñòîé” ãýñýí áàéäàã.

Ýíý óäààãèéí ñóäàëãààãààð õ¿¿õäèéã áàãààñ íü çºâ òºëºâø¿¿ëýõýä áýëòãýæ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áóé ¿éë àæèëëàãààíû òàëààðõ ìýäýýëëèéã öóãëóóëñàí þì. Ñóäàëãààãààð õ¿¿õäèéí õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä òîì÷óóäûí ç¿ãýýñ õýðõýí îðîëöîæ áóé òàëààðõ ìýäýýëýë þóíû ºìíº íîì óíøèõ ýñâýë íîìûí çóðãèéã òàéëáàðëàæ ºãºõ, ¿ëãýð ÿðüæ ºãºõ, äóó äóóëàõ, õ¿¿õäèéã ãàäóóð àâ÷ ãàðàõ, õ¿¿õýäòýéãýý òîãëîõ, òîî òîîëîõ, çóðàã çóðàõ, þìûã çààæ íýðëýõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààã õàìðóóëàí òîäîòãîñîí áîëíî.

Ñóäàëãààíû ºìíºõ 3 ºäºðò 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 55 õóâèéíõ íü ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä, òîì÷óóä òýäíèéã ñóðãàõ, ñóðãóóëüä áýëòãýõýä 4 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí áàéíà (Õ¿ñíýãò CD.1).

Ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéí ç¿ãýýñ õ¿¿õä¿¿äýä àíõààðàë òàâèí, äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí ¿éë àæèëëàãààíû äóíäàæ òîî 4 áàéíà. Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä õ¿¿õä¿¿äòýéãýý àæèëëàõàä ýöãèéí îðîëöîî õàðüöàíãóé áàãà áàéâ. Ýöýã íü õ¿¿õäýý ñóðàëöàõ, ñóðãóóëüä áýëòãýõýä íýã áà ò¿¿íýýñ äýýø ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöñîí õ¿¿õäèéí õóâü 44 áàéíà. Òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû 5 õ¿¿õýä òóòìûí íýã íü ýöýãòýéãýý õàìò íýã ãýðò õàìò àìüäàðäàãã¿é áàéíà. Òîì÷óóäûí ç¿ãýýñ õ¿¿õä¿¿äýý äýìæèæ õàìòðàí àæèëëàõàä õ¿éñèéí ÿëãààòàé áàéäàë àæèãëàãäààã¿é áîëîâ÷ ýöýã íü ýðýãòýé õ¿¿õýäòýéãýý (45 õóâü) ýìýãòýé õ¿¿õä¿¿äýýñýý (42 õóâü) àðàé èë¿¿ èõ àæèëëàäàã áàéíà. Õ¿¿õä¿¿äèéã ñóðàëöàõ, ñóðãóóëüä áýëòãýõýä òîì÷óóäûí ç¿ãýýñ àíõààðàë õàëàìæ òàâüæ äýìæèõ íü õîòîä (58 õóâü) õºäººíººñ (52 õóâü) èë¿¿ áàéíà.

Õ¿¿õýääýý òàâüæ áóé õàëàìæ, äýìæëýãèéã ºðõèéí øèíæ áàéäëààð ¿çýõýä íèëýýä ÿëãààòàé áàéíà. Õ¿¿õýäòýéãýý àæèëëàæ, äýìæèõ íü Òºâèéí á¿ñýä (60 õóâü) õàìãèéí ºíäºð áàéõàä Ç¿¿í á¿ñýä (49 õóâü) õ¿¿õýääýý òàâèõ àíõààðàë õàìãèéí ñóë áàéíà. ×èíýýëýã àìüäðàëòàé ºðõ¿¿ä õ¿¿õýääýý (60 õóâü) èë¿¿ àíõààðàë òàâüäàã áîë ÿäóó ºðõèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 46 õóâü íü ë ýöýã, ýõèéí ç¿ãýýñ äýìæëýã àâäàã áàéíà. Ìºí ýöãèéí ç¿ãýýñ õ¿¿õýääýý òàâèõ àíõààðàë, äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áóé áàéäàëä çàðèì ÿëãàà õàðàãäàæ áàéíà. Æèøýý íü õºäººãèéí áîëîí Áàðóóí á¿ñèéí ºðõ¿¿äèéí õóâüä ààâóóäûí îðîëöîî èë¿¿ áàéâ. Ò¿¿í÷ëýí, õ¿¿õýääýý òàâèõ àíõààðàë, äýìæëýã ýöýã, ýõèéí áîëîâñðîë áîëîí àìüæèðãààíû ò¿âøèí äýýøëýõ òóòàì èë¿¿ ñàéí áàéãàà õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà.

Õ¿¿õýä ãýðòýý íîìòîé áàéõ íü òýäíèéã ñóðãóóëüä ñóðàëöàõàä òºäèéã¿é îþóí óõààíû ÷àäàìæèä ÷óõàë íºëººëäºã ç¿éë þì.

Ìîíãîë Óëñàä 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 53 õóâü ãýðòýý 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø òîîíû õ¿¿õäèéí áóñ íîìòîé ºðõºä àìüäàð÷ áàéíà (Õ¿ñíýãò CD.2). Õàðèí ýíý íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí äºíãºæ 26 õóâèéíõ íü ãýðò 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø òîîíû õ¿¿õäýä çîðèóëàãäñàí íîì áèé ãýæ õàðèóëæýý. ªðõºä áàéãàà õ¿¿õäèéí áóñ íîìûí ãîë÷ òîî 4 áàéõàä õ¿¿õäýä çîðèóëñàí íîìûí ãîë÷ òîî 0 áàéíà.

IX

34

IX. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÕªÃÆÈË

Õîòûí õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä õ¿¿õäèéí áîëîí õ¿¿õäèéí áóñ íîìòîé õàðüöàõ áîëîìæ õºäººãèéíõíººñ èë¿¿ ºíäºð áàéíà. Ýíý íàñíû õîòûí õ¿¿õä¿¿äèéí 63 õóâü 3 áà ò¿¿íýýñ îëîí õ¿¿õäèéí áóñ íîìòîé ºðõºä àìüäàðäàã áàéõàä õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 42 õóâü 3 áà ò¿¿íýýñ îëîí õ¿¿õäèéí áóñ íîìòîé ºðõºä àìüäàðäàã ãýæýý. Õàðèí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õýäòýé ãóðâààñ äýýø õ¿¿õäèéí íîìòîé ºðõèéí ýçëýõ õóâü õîòîä 36 õºäººä 16 õóâü áàéâ. ªðõºä áàéãàà õ¿¿õäýä çîðèóëñàí áîëîí õ¿¿õäèéí áóñ íîìíû òîî íü õ¿¿õäèéí íàñòàé ýåðýã õàìààðàëòàé áàéíà. 24-59 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äòýé ºðõèéí 55 õóâü íü 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø õ¿¿õäèéí áóñ íîìòîé áàéõàä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 2 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õýäòýé ºðõ¿¿äèéí õóâüä 50 õóâü áàéíà. Õ¿¿õäèéí íîìòîé ºðõ¿¿äèéí õóâüä èë¿¿ èõ ÿëãààòàé áàéíà.

Õ¿ñíýãò CD.2-îîñ õàðàõàä 2 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí äºíãºæ 4 õóâü íü ãóðàâ áà ò¿¿íýýñ îëîí òºðëèéí òîãëîîìòîé, 8 õóâü íü òýäíèé ýõ, àñðàìæëàã÷èéí õàðèóëñíààð ÿìàð ÷ òîãëîîìã¿é àæýý. Òóñ ñóäàëãààíä òîãëîîì ãýäýãò ãýðèéí ýä ç¿éëñ (àÿãà, òàâàã, âààð, öýöãèéí ñàâ ã.ì), ãýðèéí ãàäíà áàéãàà ýä ç¿éëñ (ñàâàà ìîä, ÷óëóó, þìíû ñàâ ã.ì), ãýðòýý õèéñýí òîãëîîì, äýëã¿¿ðýýñ õóäàëäàæ àâñàí òîãëîîìûã õàìðóóëñàí. Ñîíèðõîëòîé íü õ¿¿õä¿¿äèéí 82 õóâü íü äýëã¿¿ðýýñ àâñàí òîãëîîìîîð òîãëîäîã áîë ¿ëäýõ 26-ààñ áàãà õóâü íü áóñàä òîãëîîìîîð òîãëîäîã áàéíà. Ýðýãòýé õ¿¿õä¿¿äèéí 7 õóâü, ýìýãòýé õ¿¿õä¿¿äèéí 5 õóâü íü 3 áà ò¿¿íýýñ îëîí òºðëèéí òîãëîîìòîé áàéíà. Áàñ íýã àíõààðàë òàòñàí ç¿éë áîë õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 8 õóâü íü 3 áà ò¿¿íýýñ îëîí òºðëèéí òîãëîîìòîé áàéõàä õîòûí õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä ýíý ¿ç¿¿ëýëò äºíãºæ 4 õóâü áàéãàà íü òýäýíä òîãëîîìûã îðëîõ ººð õ¿÷èí ç¿éë õºäººãèéíõººñ èë¿¿ áàéäàãòàé õîëáîîòîé áàéæ áîëîõ þì. Áàðóóí á¿ñýä 3 áà ò¿¿íýýñ äýýø òîãëîõ ç¿éëòýé õ¿¿õäèéí õóâü 12 áàéõàä Ç¿¿í á¿ñýä õàìãèéí áàãà áóþó äºíãºæ 1 õóâü, õàðèí íèéñëýë Óëààíáààòàðò 3 õóâü áàéíà.

Áàãà íàñíû õ¿¿õäèéã ãàíöààðàíã íü áîëîí õ¿¿õäýýð õàðóóëæ ¿ëäýýõ íü òýäíèé ãýìòýõ, àõóéí îñîëä ºðòºõ ýðñäýëèéã èõýñãýäýã. Õ¿¿õýä õºãæèë ñóäàëãààíä ñóäàëãààíû ºìíºõ 7 õîíîãò 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäýý ãýðòýý ãàíöààðàíã íü ýñâýë 10 íàñ õ¿ðýýã¿é õ¿¿õäèéí àñðàìæèíä ¿ëäýýñýí ýñýõèéã õ¿¿õäèéí ýõ, àñðàìæëàã÷ààñ àñóóñàí.

Õ¿ñíýãò CD.3-ààñ õàðàõàä, 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí 12 õóâèéã ãýðò íü 10 íàñ õ¿ðýýã¿é õ¿¿õäèéí àñðàìæèíä, 3 õóâèéã ãàíöààðàíã íü ¿ëäýýæýý. Ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëòèéã íýãòãýí òîîöîî õèéõýä íèéò õ¿¿õäèéí 13 õóâü íü ñóäàëãààíààñ ºìíºõ 7 õîíîãò íàñàíä õ¿ðñýí õ¿íèé õàðàà õÿíàëòã¿é (çîõèõ õÿíàëòã¿é) ¿ëäñýí áàéíà. Õ¿éñýýð áîëîí õîò, õºäººãººð ÿëãàà áàãà áàéíà.

Õàðèí íàñàíä õ¿ðñýí õ¿íèé õàðàà õÿíàëòã¿éãýýð ãýðòýý ¿ëäñýí õ¿¿õäèéã õ¿¿õäèéí íàñ, ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çâýë áàðàã ÿëãààã¿é áàéíà. Õàðèí á¿ñ íóòàã áîëîí ºðõèéí àæ áàéäëààð íèëýýä ÿëãààòàé áàéíà. Òóõàéëáàë Áàðóóí á¿ñýä òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû òàâàí õ¿¿õýä òóòìûí íýã íü íàñàíä õ¿ðñýí õ¿íèé õÿíàëòã¿é ¿ëäñýí áàéõàä Óëààíáààòàðò ýíý ¿ç¿¿ëýëò õî¸ð äàõèí áàãà 9 îð÷èì õóâü áàéíà. ªðõèéí àæ áàéäàë äîîãóóð áàéõ òóñàì õ¿¿õäèéã çîõèõ õÿíàëòã¿é ¿ëäýýõ íü íýìýãäýæ áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. Àæ áàéäëààð õàìãèéí ÿäóó ºðõèéí çóðãààí õ¿¿õýä òóòìûí íýã íü, õàðèí ÷èíýýëýã ºðõèéí 12 õ¿¿õýä òóòìûí íýã íü ñóäàëãààíààñ ºìíºõ 7 õîíîãò çîõèõ õÿíàëòã¿é ¿ëäñýí áàéíà.

35

X. Õ¯¯ÕÄÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË

Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë

Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë (ÑªÁ)-ûí áàéãóóëëàãóóäûí õýðýãëýæ áàéãàà áîëîâñðîëûí õºòºëáºð õ¿¿õäèéã ñóðãóóëüä îðîõ áýëòãýëèéã õàíãàõàä ÷óõàë ò¿ëõýö ºãäºã. Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëä áàãà íàñíû õ¿¿õäèéã ñóðãàõ ñèñòåìèéã áýõæ¿¿ëýõ çîðèëò äýâø¿¿ëñýí áàéäàã.

Õ¿¿õýä õºãæèë 2005 ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä 36-59 ñàðòàé íèéò õ¿¿õäèéí 37 õóâü íü ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä (öýöýðëýãò) õàìðàãäñàí áàéíà (Õ¿ñíýãò ED.1). Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä õàìðàãäàëòûí áàéäàë õîò, õºäººãººð áîëîí á¿ñ íóòãààð íýëýýä ÿëãààòàé áàéíà. Õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 25 õóâü íü ýíý õºòºëáºðò õàìðàãäàæ

áàéõàä õîòûí õ¿¿õä¿¿äèéí 50 õóâü íü õàìðàãäæýý.

ªðõèéí áàéðøëààð àâ÷ ¿çâýë õºäººãèéí 36-59 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 20 õóâü íü ýíý õºòºëáºðò õàìðàãäàæ áàéõàä ñóìûí òºâä 43 õóâü, àéìãèéí òºâä 52 õóâü, íèéñëýë õîòîä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 48 õóâüòàé áàéíà. Ýíý íü õîò, ñóóðèí ãàçàðò àìüäàð÷ áàéãàà õ¿¿õä¿¿äýä äýýðõ õºòºëáºðò õàìðàãäàõ áîëîìæ èë¿¿ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë îëãîõ õºòºëáºðò õàìðàãäàæ áàéãàà õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä õ¿éñèéí ÿëãàà áàðàã áàéõã¿é, õàðèí ºðõèéí àæ áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë äýýðõ õàìðàãäàëòûí õóâü íýëýýä ÿëãààòàé (õ¿ñíýãò ED.1) áàéíà. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ÷èíýýëýã ºðõèéí 36-59 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 73 õóâü íü ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí õºòºëáºðò õàìðàãäñàí áàéõàä ÿäóó ºðõèéí õ¿¿õä¿¿äèéí äºíãºæ 11 õóâü íü õàìðàãäæýý.

Ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ õàðàõàä äýýä áîëîâñðîëòîé ýõèéí õ¿¿õä¿¿ä ýíý õºòºëáºðò õàìðàãäàõ íü áàãà áîëîâñðîëòîé ýõèéíõýýñ áàðàã 4 äàõèí èõ áàéíà. Ýíý íü ýõèéí áîëîâñðîë äýýøëýõ òóñàì áàãà íàñíû õ¿¿õýääýý áîëîâñðîë îëãîõîä èë¿¿ èõ àíõààðàë òàâüäãèéã õàðóóëæ áàéíà. Ìºí 36-47 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 31 õóâü íü ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä õàìðàãäàæ áàéõàä 48-59 ñàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 43 õóâü íü õàìðàãäàæ áàéíà.

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí 1-ð àíãèéí ñóðàã÷äààñ ºìíºõ õè÷ýýëèéí æèëä ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëûí õºòºëáºðò õàìðàãäñàí õ¿¿õä¿¿äèéí ýçëýõ õóâèéã õ¿ñíýãò ED.1-ä õàðóóëàâ. Ýíý íü õ¿¿õýä ñóðãóóëüä ñóðàëöàõàä õýðõýí áýëòãýãäñýíèéã èëýðõèéëýõ ¿ç¿¿ëýëò þì. 1-ð àíãèéí ñóðàã÷äûí 81 õóâü íü ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîë îëãîõ ÿìàð íýã õºòºëáºðò õàìðàãäñàí áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò õºâã¿¿äèéí õóâüä 82 õóâü áàéõàä îõèäûí õóâüä 79 õóâü áàéíà. Àéìãèéí òºâ, íèéñëýëä àìüäàðäàã 1-ð àíãèä ñóðàëöàã÷äûí 80-92 õóâü íü äýýðõ õºòºëáºðò õàìðàãäñàí áîë õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü 73 õóâü áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã á¿ñ íóòãààð àâ÷ ¿çâýë Óëààíáààòàðò õàìãèéí ºíäºð áóþó 92 õóâü áàéõàä Õàíãàé áîëîí Òºâèéí á¿ñýä 70-73 õóâü áàéíà. ªðõèéí àæ áàéäëààð àâ÷

X

36


¿çâýë ñóðãóóëèéí ºìíºõ áîëîâñðîëä õàìðàãäàëòûí õóâü ÿäóó áà ÷èíýýëýã á¿ëýãò õàìààðàõ ºðõèéí õ¿¿õäèéí õóâüä 68-91 õóâèéí õîîðîíä áàéíà.

Áàãà áîëîí äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëò

Õ¿¿õäýä ñóóðü áîëîâñðîë îëãîõ íü Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëò áîëîí Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëûí íýí ÷óõàë çîðèëòûí íýã þì. Áîëîâñðîë íü ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ, ýìýãòýé÷¿¿äèéí òýãø ýðõèéã õàíãàõ, õ¿¿õäèéã õºäºëìºð, ò¿¿íèé àþóëòàé òýâ÷èøã¿é õýëáýð áîëîí õ¿÷èðõèéëëýýñ õàìãààëàõ, àðä÷èëàë, õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ, õ¿í àìûí ºñºëòºä íºëººëæ áàéãàà õ¿ðýýëýí áóé îð÷íûã õàìãààëàõ ÷óõàë íºõöºë áèëýý.

Áàãà áîëîí äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûã õÿíàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä:

Áàãà ñóðãóóëüä ýëñýëòèéí öýâýð æèí

Áàãà ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèí

Äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèí

Äóíä ñóðãóóëèéí íàñíû õ¿¿õäèéí áàãà ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèí

Áîëîâñðîë äàõü îõèä, õºâã¿¿äèéí õàðüöàà (æåíäåðèéí òýãø áàéäëûí èíäåêñ)

Ñóðàõ ÿâöûã õÿíàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä:

5-ð àíãè õ¿ðòýë ñóðàëöñàí õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü

Äóíä ñóðãóóëüä äýâøèí ñóðàëöñàí õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü

Áàãà ñóðãóóëü òºãñºëòèéí öýâýð æèí çýðãèéã õàìðóóëàí àâ÷ ¿çëýý.

Ìîíãîë Óëñàä åðºíõèé áîëîâñðîë îëãîõ ¿éë àæèëëàãàà 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëýýñ 11 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæñýí. Èíãýñíýýð ÅÁÑ-ä 7 íàñòàé õ¿¿õäèéã ýëñ¿¿ëýí ñóðàëöóóëàõ áîëîâ. “Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ õàðàõàä (õ¿ñíýãò ED.2) áàãà ñóðãóóëüä 7 íàñòàé ýëñýã÷äèéí ýçëýõ õóâèéí æèí 80 õóâü áàéíà. Áàãà ñóðãóóëüä 7 íàñòàé îõèäûí 82 õóâü íü, õºâã¿¿äèéí 78 õóâü íü ýëñýí ñóðàëöñàí áàéíà.

ÅÁÑ-ä ýëñýã÷äèéã á¿ñýýð àâ÷ ¿çâýë Òºâèéí á¿ñýä ýíý ¿ç¿¿ëýëò õàìãèéí ºíäºð áóþó 88 õóâü áàéãàà áîë Áàðóóí á¿ñýä 73 õóâüòàé áàéíà.

Áàãà ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèíã õ¿ñíýãò ED.3-ò õàðóóëàâ. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí áàãà àíãèä ñóðàëöàõ íàñíû õ¿¿õäèéí 95 õóâü íü ñóðãóóëüä õàìðàãäñàí áàéíà

Áàãà ñóðãóóëüä ñóðàëöàã÷äûí öýâýð æèí îõèäûí õóâüä 96 õóâü, õºâã¿¿äèéí õóâüä 94 õóâü áàéíà.

Áàðóóí á¿ñýä àìüäàð÷ áóé õ¿¿õäèéí áàãà àíãèä õàìðàãäàëò 92 õóâü áàéãàà íü áóñàä á¿ñ¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä õàìãèéí áàãà, õºäºº àìüäàð÷ áóé õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 93 õóâü áàéãàà íü íèéñëýë õîò, àéìãèéí òºâ, ñóìûí òºâèéíõòýé õàðüöóóëàõàä äîîãóóð áàéíà. Ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûã ºðõèéí àæ áàéäëààð àâ÷ ¿çýõýä ÷èíýýëýã ºðõèéí õ¿¿õäèéí 98 õóâü íü áàãà ñóðãóóëüä õàìðàãäàæ áàéõàä ÿäóó ºðõèéí õ¿¿õäèéí 93 õóâü íü õàìðàãäñàí áàéíà. Ýíý íü Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûí ìàñòåð òºëºâëºãººíä “Õ¿¿õäèéí ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõèéã õàìãààëæ, á¿õ õ¿¿õäýä ÷àíàðòàé áàãà, äóíä áîëîâñðîë ýçýìøèõ áîëîëöîî íºõöëèéã áèé áîëãîíî” ãýæ çààñàí çààëò ¿ð ä¿íòýé õýðýãæèæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ õàðàõàä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí ò¿âøèíãýýð ñóìûí òºâä àìüäàð÷ áóé õºâã¿¿ä (98 õóâü) áîëîí õºäºº àìüäàð÷ áóé õºâã¿¿ä (92 õóâü)-èéí õîîðîíä íýëýýä

37


ÿëãàà áàéíà. Îõèäûí ñóðãóóëüä õàìðàãäàëò ºðõèéí áàéðøëûí õóâüä õºâã¿¿äèéíõýýñ áàãà çýðýã èë¿¿ áàéíà.

Äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäñàí áàéäëûã õ¿ñíýãò ED.4-ä õàðóóëàâ. Áîëîâñðîëûí øèíý òîãòîëöîîãîîð ýíý íü 6-9-ð àíãèä ñóðàëöàã÷äàä õàìààðàëòàé áîëíî. Ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ ¿çýõýä äóíä ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 85 õóâü íü çîõèõ øàòíû ñóðãóóëüä õàìðàãäàí ñóðàëöàæ áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü áàãà ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí ò¿âøèíãýýñ 10 îð÷èì ïóíêòýýð äîîãóóð áàéíà. Íèéñëýë õîòûí õ¿¿õä¿¿äèéí 91 õóâü íü äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàæ áàéãàà áîë õºäººãèéí õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä ýíý íü 74 õóâüòàé áàéíà. Õºäººãèéí ìàë÷èí ºðõèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 26 õóâü íü äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàõã¿é áàéãààãèéí øàëòãààíûã ìàë÷èí ºðõ¿¿ä õ¿¿õäýý ñóðãóóëèàñ ãàðãàí àâ÷, ìàë ìàëëàõ àæèëäàà òóñëóóëæ áàéíà ãýæ ä¿ãíýæ áîëîõ þì. Ýíý õ¿ñíýãòýýñ äýýðõ ä¿ãíýëòèéã áàòàëãààæóóëæ áóé áàñ íýã ¿ç¿¿ëýëò íü 12 íàñòàé (áàãà ñóðãóóëü òºãñºõ íàñ) õ¿¿õä¿¿äèéí ñóðãóóëüä õàìðàãäàëò áóñàä íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéíõýýñ õàìãèéí áàãà áóþó 77 õóâü áàéãàà ÿâäàë þì. Ìîíãîëûí Õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýëä òîäîðõîéëñíîîð õºâã¿¿äèéí ñóðãóóëü çàâñàðäàæ áàéãàà õàìãèéí ãîë øàëòãààí íü ìàë÷èí ºðõ¿¿ä õ¿¿õäýý ñóðãóóëèàñ ãàðãàõ ÿâäàë èõýññýí, íºãºº òàëààñ ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí òºâ¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãàà áàðàã ë áàéõã¿é áîëîîä áàéãàà çýðãýýñ ¿íäñýíäýý õàìààðñàí áàéõ òàëòàé5.

Äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèí îõèäûí õóâüä (88 õóâü) õºâã¿¿äèéíõýýñ (83 õóâü) äýýã¿¿ð áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí äóíä ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèí Óëààíáààòàðò 91 õóâü áàéõàä áóñàä á¿ñ¿¿äýä 80-84 õóâü áàéíà.

Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã ºðõèéí àæ áàéäëààð àâ÷ ¿çýõýä ÷èíýýëýã ºðõèéí äóíä ñóðãóóëüä ñóðàëöàõ íàñíû õ¿¿õäèéí 96 õóâü íü ñóðãóóëüä õàìðàãäàæ áàéõàä ÿäóó ºðõèéí õ¿¿õäèéí 67 õóâü íü õàìðàãäàæ áàéíà.

1-ð àíãèä ýëñýýä 5-ð àíãè õ¿ðòýë ñóðàëöñàí õ¿¿õä¿¿äèéã àíãè äýâøèëò á¿ðýýð íü õàðüöóóëñàí õóâèéã õ¿ñíýãò ED.5-ä õàðóóëàâ. Ñóäàëãààíû àæèëòíóóä ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ºðõèéí òóõàéí íàñíû õ¿¿õä¿¿ä ñóäàëãàà ÿâàãäàõ ¿åä ñóðãóóëüä õàìðàãäñàí ýñýõ, ºìíºõ æèëä õýää¿ãýýð àíãèä ñóð÷ áàéñàí çýðãèéí òàëààð àñóóëò àñóóæ ìýäýýëëèéã öóãëóóëñàí þì.

Ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ õàðàõàä áàãà ñóðãóóëèéí íýãä¿ãýýð àíãèä ýëñýí îðñîí õ¿¿õä¿¿äèéí 96 õóâü íü 5 äóãààð àíãèä äýâøèí ñóðàëöàæ áàéãààãààñ õîòîä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 99 õóâüòàé áàéãàà áîë õºäººä 94 õóâü áàéíà. Õàðèí õ¿éñèéí õóâüä îíöãîé ÿëãàà áàéõã¿é, ºðõèéí àæ áàéäëûí õóâüä íü àâ÷ ¿çâýë ÷èíýýëýã ºðõèéí õ¿¿õä¿¿ä 5 äóãààð àíãèä 100 õóâü äýâøèí ñóðàëöàæ áàéãàà áîë ÿäóó ºðõèéí õ¿¿õä¿¿äèéí 91 õóâü íü 5-ð àíãèä äýâøèí ñóðàëöæýý.

Áàãà ñóðãóóëü òºãñºëòèéí öýâýð æèí áîëîí äóíä ñóðãóóëüä äýâøèí ñóðàëöñàí õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâèéã õ¿ñíýãò ED.6-ä õàðóóëàâ. Áàãà ñóðãóóëü òºãñºõ íàñíû (11 íàñòàé) õ¿¿õä¿¿äèéí 94 õóâü íü áàãà ñóðãóóëèà ä¿¿ðãýñýí áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò íü îõèäûí õóâüä 95 õóâü, õºâã¿¿äèéí õóâüä 92 õóâü áàéíà. Õàðèí ºìíºõ æèëä áàãà ñóðãóóëèéí òºãñºõ àíãèä ñóð÷ áàéñàí õ¿¿õä¿¿äèéí 98.4 õóâü íü äóíä ñóðãóóëüä äýâøèí ñóðàëöñàí áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä õ¿éñ, á¿ñ íóòàã áîëîí áàéðøëààð ÿëãàà òºäèéëºí àæèãëàãäàõã¿é áàéíà.

Áàãà áîëîí äóíä áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä ñóðàëöàã÷ îõèä, õºâã¿¿äèéí õàðüöààã õ¿ñíýãò ED.7–ä ¿ç¿¿ëýâ. Ýíý õàðüöààã õ¿éñèéí òýãø áàéäëûí èíäåêñ ãýæ íýðëýäýã.

Áàãà ñóðãóóëüä õºâã¿¿äèéí 94 õóâü íü õàìðàãäàæ áàéõàä îõèäûí 96 õóâü íü õàìðàãäñàí áàéíà. Áîëîâñðîëûí øàò àõèõ òóñàì õºâã¿¿äèéí òîî öººð÷ áàéíà. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí äóíä ñóðãóóëüä õºâã¿¿äèéí 83 õóâü, îõèäûí 88 õóâü íü õàìðàãäàæ áàéíà. Ñóðàëöàã÷äûí õ¿éñèéí òýãø áàéäëûí èíäåêñèéã òîîöîõäîî îõèäûí ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí öýâýð æèíã

5Ìîíãîëûí Õ¿íèé õºãæëèéí èëòãýë, Í¯ÁÕÕ, Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð, 2003

38


õºâã¿¿äèéí õàìðàãäàëòûí öýâýð æèíä õàðüöóóëæ òîîöäîã. ªºðººð õýëáýë ýíý õàðüöàà 1-ä îéð áàéõ òóòàì îõèä, õºâã¿¿äèéí ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûí ò¿âøèí îéðîëöîî áàéíà ãýñýí ¿ã. Æåíäåðèéí òýãø áàéäëûí èíäåêñ áàãà ñóðãóóëèéí õóâüä 1.02, õàðèí äóíä ñóðãóóëèéí õóâüä 1.07 áàéíà. Ýíý íü áàãà (äóíä) ñóðãóóëèéí 100 ýðýãòýé ñóðàã÷èä 102 (107) ýìýãòýé ñóðàã÷ íîãäîæ áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.

Õ¿í àìûí áè÷èã ¿ñãèéí ìýäëýã

Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàë áîëîí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí ÷óõàë ¿ç¿¿ëýëòèéí íýã íü õ¿í àìûí áè÷èã ¿ñãèéí ìýäëýãèéí ò¿âøèí þì.

“Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíä çºâõºí ýìýãòýé÷¿¿ä õàìðàãäñàí ó÷ðààñ áè÷èã ¿ñãèéí ìýäëýãèéã òîîöîõäîî 15-24 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí ìýäýýëýë äýýð ¿íäýñëýñýí áîëíî. Áè÷èã ¿ñãèéí ìýäëýãèéã äýýðõè íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí ñóðãóóëüä õàìðàãäàëòûã àñóóæ, ñóðãóóëüä îãò ñóð÷ áàéãààã¿é ýñâýë áàãà áîëîâñðîë ýçýìøýýã¿é ýìýãòýé÷¿¿äýýñ àñóóëãàíä áàéãàà áîãèíî õýìæýýíèé ºã¿¿ëáýðèéã óíøèæ ÷àäàæ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàõ àðãààð òîäîðõîéëñîí. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-24 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí 95 õóâü íü áè÷èã ¿ñýã ìýääýã ãýñýí ä¿í ãàð÷ áàéíà (Õ¿ñíýãò ED.8).

39

XI. Õ¯¯ÕÝÄ ÕÀÌÃÀÀËÀË

Òºðñíèé á¿ðòãýë

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí êîíâåíöèä õ¿¿õýä á¿ð íýð àâàõ, ÿñ ¿íäñýý òîãòîîëãîõ, áèå õ¿íèéõ íü áîäèò áàéäëûã ¿ã¿éñãýõýýñ õàìãààëóóëàõ ýðõòýé ãýäãèéã òóíõàãëàñàí áèëýý. Òºðñíèé á¿ðòãýë íü õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ ¿íäñýí õýðýãñýë áîëäîã.

Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíàõàãëàëä õ¿¿õýä á¿ðèéã òºðºõºä íü áóþó òºðñíèéõ íü äàðààõàí á¿ðòãýæ, ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí çîõèõ áàðèìò áè÷ãèéí äàãóó íýðòýé, èðãýíèé õàðúÿàëàëòàé áîëîõ ýðõèéã íü õàíãàõ ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí áàéäàã. Ýíýõ¿¿ çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã õÿíàõ ¿ç¿¿ëýëò íü òºðñíèéã íü á¿ðòãýñýí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü þì.

Õ¿ñíýãò CP.1-ä òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí òºðºëòèéã á¿ðòãýñýí áàéäëûã õ¿éñ, íàñ, ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, ºðõèéí áàéðøëààð ¿ç¿¿ëëýý. Õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä òàâ õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí 98 õóâü íü á¿ðòã¿¿ëæ òºðñíèé ãýð÷èëãýý àâñàí áàéíà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 0-59 ñàðòàé õ¿¿õäèéí ýõ/àñðàìæëàã÷ íü õ¿¿õäèéí òºðñíèé ãýð÷èëãýýã ñóäàëãààíû àæèëòàíä ¿ç¿¿ëñýí (86 õóâü) áîëîí ¿ç¿¿ëýýã¿é áîëîâ÷ ãýð÷èëãýýãýý àâñàí ãýæ õàðèóëñàí (13 õóâü) ìýäýýëëèéí ¿íäñýí äýýð ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîâ.

“Èðãýíèé á¿ðòãýëèéí òóõàé” õóóëüä çààñíààð õ¿¿õäèéã òºðñíººñ õîéø òºâ, ñóóðèí ãàçàðò 15 õîíîã, àëñëàãäñàí ñóì, áàãò 30 õîíîãèéí äîòîð á¿ðòã¿¿ëýõ ¸ñòîé. Õ¿¿õäýý á¿ðòã¿¿ëæ ãýð÷èëãýý àâñàí áàéäëûã ºðõèéí áàéðøëààð àâ÷ ¿çýõýä áàðàã ÿëãààã¿é (98 õóâü) áàéíà.

Õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëò

Õ¿¿õäèéí ýðõèéã õàìãààëàõ êîíâåíöèéí 32 äóãààð ç¿éëä: ”Êîíâåíöèä íýãäñýí ãèø¿¿í óëñóóä õ¿¿õäèéã ýäèéí çàñãèéí àëèâàà ìºëæëºã, íýí ÿëàíãóÿà ò¿¿íä õîð õîõèðîë ó÷ðóóëñàí áîëîí õ¿¿õäèéí áîëîâñðîë ýçýìøèõ ¿éë ÿâöàä ñààä òîòãîð áîëæ áóé àëèâàà àæèë, õºäºëìºð ýñâýë õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, áèå áîëîí îþóí óõààí, ñýòãýë ñàíàà, ¸ñ ñóðòàõóóíû ºñºëò, ýñâýë íèéãýìøëèéí õºãæèëä õîð ó÷ðóóëñàí õºäºëìºð ýðõëýõýýñ õàìãààëàãäñàí áàéõ õ¿¿õäèéí ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéíà…” õýìýýí çààñàí áàéäàã. Ìºí Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëä õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýõòýé òýìöýõ 9 ñòðàòåãèéã äýâø¿¿ëñýí. Ìîíãîë Óëñ 1999 îíä Õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí òýâ÷èøã¿é õýëáýðèéí òóõàé Í¯Á-ûí 182 äóãààð êîíâåíöèä íýãäñýíýýð ýíý ÷èãëýëýýð îëîí óëñûí òºñºë, õºòºëáºð¿¿äýä õàìðàãäàæ, òîäîðõîé ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëæ áàéíà. Èéìä “Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû àñóóëãàä õ¿¿õäèéí õºäºëìºðòýé õîëáîãäñîí, òóõàéëáàë, 5-17 íàñíû õ¿¿õäèéí õºäºëìºð, ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäîëòîé õýä õýäýí àñóóëòûã îðóóëñàí þì.

Ñóäàëãààíû àñóóëãà àâàõ ¿åä áóþó ýñâýë ò¿¿íèé ºìíºõ äîëîî õîíîãò ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëæ áàéãàà õ¿¿õäèéã õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿¿õýä ãýæ ¿çýõýýð ñóäàëãààíä çààñàí. ¯¿íä:

5-11 íàñíû õ¿¿õäèéí õóâüä äîëîî õîíîãò ýäèéí çàñãèéí çîðèëãîîð íààä çàõ íü íýã öàãèéí õºäºëìºð ýðõýëñýí ýñâýë 28 öàãààñ äýýø öàãààð ãýðèéí àæèëä òóñàëñàí áóþó ãýðèéí àæèë õèéñýí õ¿¿õýä;

XI

40


12-17 íàñíû õ¿¿õäèéí õóâüä äîëîî õîíîãò ýäèéí çàñãèéí çîðèëãîîð íààä çàõ íü 14 öàãèéí õºäºëìºð ýðõýëñýí, ýñâýë 28 öàãààñ äýýø öàãààð ãýðèéí àæèëä òóñàëñàí áóþó ãýðèéí àæèë õèéñýí õ¿¿õýä;

Õ¿¿õäýä ¿ë òîõèðîõ àæèë, õºäºëìºðèéí òºðëèéã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîòîéãîîð õ¿¿õäèéí õèéäýã àæëààñ õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéã òóñàä íü çààãëàí ÿëãàõàä ÷èãëýñýí òîäîðõîéëîëòûã ñóäàëãààíä àâ÷ õýðýãëýâ. Òèéìýýñ ýíä òîëèëóóëæ áóé òîîöîîëëûí àðãà÷ëàë íü õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí õ¿ðýýíä äàâàìãàéëæ áóé íààä çàõûí äîîä õÿçãààðò òóëãóóðëàõûã îðîëäñîí.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 5-17 íàñíû íèéò õ¿¿õäèéí 84 õóâü íü ãýðèéí àæèë áóþó ýäèéí çàñãèéí áóñ ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëæ áàéãàà íü “Õ¿¿õýä õºãæèë 2000” áîëîí 2002-2003 îíä ÿâàãäñàí Ìîíãîëûí õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí àíõíû ò¿¿âýð ñóäàëãààíû ä¿íòýé îéðîëöîî ãàðñàí áàéíà (Çóðàã XI.1). Îõèäóóä õºâã¿¿äýýñ èë¿¿òýéãýýð ãýðèéí àæèë áóþó ýäèéí çàñãèéí áóñ ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëæ áàéíà.

“Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû ä¿íãýýð 5-17 íàñíû íèéò õ¿¿õäýýñ ñ¿¿ëèéí 7 õîíîãò ºðõººñ ãàäóóð àæèë õºäºëìºð ýðõýëñýí, ãýðèéíõýý àæèëä òóñàëñàí, ººðèéí ºðõèéí àæ àõóé, áèçíåñèéí àæèëä òóñàëñàí õ¿¿õäèéí òîîã àíãèëàí õ¿ñíýãò ÑÐ.2.2-ò õàðóóëëàà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 5-17 íàñíû íèéò õ¿¿õä¿¿äèéí 24 õóâü íü ÿìàð íýã àæèë õºäºëìºð áóþó ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëæ áàéãààãèéí äîòîð õ¿¿õäèéí íàñ áîëîí äîëîî õîíîãò àæèëëàñàí öàãèéã ¿íäýñëýí òîîöñîí òîîöîîãîîð ýäãýýð õ¿¿õäèéí 22 õóâü íü õ¿¿õäèéí õºäºëìºð /áàãàñãàñàí/ ýðõýëæ

áàéíà6. 2002-2003 îíä ÿâóóëñàí Ìîíãîëûí õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí àíõíû ò¿¿âýð ñóäàëãààíû ä¿íãýýñ õàðüöàíãóé ºíäºð (òóñ ñóäàëãààãààð ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 5-17 íàñíû íèéò õ¿¿õäèéí 10.1 õóâü íü ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëæ áàéãàà, ýäãýýðýýñ Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãûí 138,182 äóãààð êîíâåíöèéí çºâëºìæèéí äàãóó òîîöñîíîîð íèéò õ¿¿õäèéí 5.7 õóâü íü õºäºëìºð ýðõýëæ áàéíà ãýñýí ä¿í ãàðñàí) ãàð÷ áàéãàà íü õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéã òîîöîæ áóé àðãà÷ëàë, ¿¿íèé äîòîð ýäèéí çàñãèéí áóñ ¿éë àæèëëàãàà áóþó ãýðèéí àæèëä äîëîî õîíîãò 28 öàã áà ò¿¿íýýñ äýýø öàãààð òóñàëñàí õ¿¿õäèéã îðóóëæ òîîöñîíòîé õîëáîîòîé þì. Õàðèí ñóäàëãààíû ä¿íãýýð ºðõººñ ãàäóóð õºëñòýé, õºëñã¿é õºäºëìºð ýðõýëñýí 5-14 íàñíû õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü 1.3 õóâü áàéãàà íü “Õ¿¿õýä õºãæèë 2000” ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íòýé îéðîëöîî /1.4 õóâü/ áàéíà.

Õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿¿õäèéã íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çýõýä 5-11 íàñíû õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ò¿âøèí óëñûí äóíäæààñ 7.5 ïóíêòýýð áàãà, õàðèí 12-14 áîëîí 15-17 íàñíûõàí óëñûí äóíäæààñ 3-13 ïóíêòýýð èë¿¿ áàéíà. Õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòýä õ¿éñèéí ÿëãàà áàðàã áàéõã¿é, îõèäûí õºäºëìºð ýðõëýëò õºâã¿¿äèéíõòýé îéðîëöîî áàéíà.

Çóðàã XI.1. 5-17 íàñíû íèéò õ¿¿õäýä ãýðèéí àæèëä òóñàëæ áàéãàà õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü, õ¿éñýýð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

ÕÕÑ 2005

ÕÕÑ 2000

Õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí

ñóäàëãàà 2002-2003

85.9

82.1

91.4

89.9

85.4

82.3

Ýðýãòýé Ýìýãòýé

6“Õ¿¿õýä õºãæèë 2005” ñóäàëãààíû õºäºëìºð ýðõýëæ áóé õ¿¿õäèéí òîîã òîîöîæ áàéãàà àðãà÷ëàë, àðãà ç¿é “Õ¿¿õýä õºãæèë 2000” áîëîí 2002-2003 îíä ÿâàãäñàí Ìîíãîëûí õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí àíõíû ò¿¿âýð ñóäàëãààíûõààñ ÿëãààòàé áàéãàà òóë õàðüöóóëàõäàà áîëãîîìæòîé õàíäàõ õýðýãòýé.

41


Ñóäàëãààãààð 5-17 íàñíû õ¿¿õäèéí 0.6 õóâü íü ãýðýýñýý ãàäóóð õºëñòýé õºäºëìºð, 1.0 õóâü íü õºëñã¿é õºäºëìºð, 9 õóâü íü ººðèéí ºðõèéí àæ àõóé, áèçíåñèéí àæèëä îðëöîæ, 14 õóâü íü äîëîî õîíîãò 28 áà ò¿¿íýýñ äýýø öàãààð ãýðèéí àæèëä òóñàëäàã áàéíà. Ãýðýýñýý ãàäóóð õºëñòýé õºäºëìºð ýðõýëäýã õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü õîò, õºäººä àäèëõàí 0.6 õóâüòàé, õàðèí ãýðýýñýý ãàäóóð õºëñã¿é õºäºëìºð ýðõýëäýã õºäººãèéí õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü õîòûíõîîñ 1.2 ïóíêòýýð èë¿¿ áàéíà (Çóðàã XI.2).

ªðõèéíõºº àæ àõóé, áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààíä öàëèí õºëñã¿é îðîëöîã÷ õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëò õîò, õºäººãººð ¿ëýìæ ÿëãààòàé, õîòîä 2.4 õóâü áàéõàä õºäººä 17 õóâüòàé áàéíà. Äîëîî õîíîãò 28 áà ò¿¿íýýñ äýýø öàãààð ãýðèéíõýý àæèëä òóñàëäàã õîòûí õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü õºäººãèéíõººñ 6 ïóíêòýýð áàãà áàéíà.

Õºäºëìºð ýðõýëæ áàéãàà 5-17 íàñíû õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü á¿ñ íóòãààð èõýýõýí ÿëãààòàé áàéíà. Òóõàéëáàë Õàíãàéí á¿ñýä õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëò õàðüöàíãóé ºíäºð 34 õóâüòàé áàéõàä Óëààíáààòàð õîòîä õàìãèéí áàãà áóþó 11 õóâü áàéíà.

Õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëòýä ýõèéíõ íü áîëîâñðîëûí ò¿âøèí òýð á¿ð íºëººëºõã¿é áàéãàà áºãººä õàðèí ºðõèéí àæ áàéäëûí ò¿âøèíòýé íèëýýä õîëáîîòîé áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéíà. ßäóó àìüäðàëòàé ãóðâàí ºðõ òóòìûí, õàðèí ÷èíýýëýã àðâàí ºðõ òóòìûí íýã ºðõèéí õ¿¿õýä õºäºëìºð ýðõýëæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò ÑÐ.3-ò õºäºëìºð ýðõýëæ áóé ñóðàã÷ áà ñóðãóóëüä ñóðàëöàõûí çýðýãöýý õºäºëìºð ýðõýëäýã õ¿¿õäèéã õàðóóëñàí áîëíî. Õºäºëìºðëºæ áóé ñóðàã÷ õ¿¿õýä ãýäýãò ñóäàëãàà àâ÷ áàéõ ¿åä ñóðãóóëüä ñóðàëöàõûí çýðýãöýý õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéí ¿éë àæèëëàãààíä òàòàãäàí îðñîí õ¿¿õäèéã õàìààðóóëàâ. 5-17 íàñíû ñóðãóóëüä ñóðàëöàæ áàéãàà õ¿¿õä¿¿äèéí 21 õóâü íü õºäºëìºð ýðõýëæ áàéíà7. Ñóðãóóëüä ñóðàëöàõûí çýðýãöýý õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõýëæ áàéãàà õ¿¿õäèéí ýçëýõ õóâü õºäººä õàðüöàíãóé ºíäºð áóþó óëñûí äóíäæààñ 9 ïóíêòýýð èë¿¿, õàðèí õîòîä óëñûí äóíäæààñ 6 ïóíêòýýð äîîãóóð áàéíà.

Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë

“Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö” áàðèìò áè÷èãò õ¿¿õýä õ¿÷èðõèéëëèéí á¿õèé ë õýëáýðýýñ õàìãààëàãäñàí áàéõ ¸ñòîé …” ãýæ çààñàí áà Ìÿíãàíû Òóíõàãëàëä õ¿¿õýä õ¿÷èðõèéëýë, äàðàìò, ìºëæëºãººñ õàìãààëàãäñàí áàéõûã óðèàëñàí áèëýý. Ñóäàëãààíä õ¿¿õýä ñàõèëãà áàò àëäàõ ¿åä ýöýã, ýõ÷¿¿ä òýäíèéã õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ÿìàð àðãà çàìûã ñîíãîí õýðýãëýäýã òàëààð 2-14 íàñòàé õ¿¿õäèéí ýõ àñðàìæëàã÷äààñ õýä õýäýí àñóóëò àñóóæ òîäðóóëñàí.

Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æèë ãýñýí á¿ëýãò 2-14 íàñíû íýã õ¿¿õäèéã ºðõººñ ñàíàìñàðã¿éãýýð ñîíãîí àâ÷ (ºðõºä ýíý íàñíû íýãýýñ äýýø õ¿¿õýä áàéãàà òîõèîëäîëä) õàìààðóóëñíûã òýìäýãëýõ õýðýãòýé.

Õ¿¿õäèéí õ¿ì¿¿æëèéí òàëààðõ ¿çýë áîäëûã õàðóóëàõûí òóëä 1) áèå ìàõáîäèéí ÿìàð íýã øèéòãýë õ¿ëýýñýí áîëîí ñýòãýë ç¿éí äàðàìòàíä ºðòñºí 2-14 íàñíû õ¿¿õäèéí òîî 2) õ¿¿õäèéã çºâ õ¿ì¿¿æèëòýé õ¿í áîëãîí ºñãºõèéí òóëä òýäíèéã áèå ìàõáîäûí õóâüä øèéòãýæ áîëíî ãýæ ¿çäýã 2-14 íàñòàé õ¿¿õäèéí ýöýã, ýõ, àñðàí õàìãààëàã÷äûí òîî ãýñýí

7ÕÕÑ 2005-ûí õºäºëìºð ýðõýëæ áóé òîäîðõîéëîëòîîð

Çóðàã XI.2. 5-17 íàñíû õ¿¿õäèéí õºäºëìºð ýðõëýëò, õîò õºäººãººð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

42


¿ç¿¿ëýëòèéã àøèãëàâ.

Ñ¿¿ëèéí íýã ñàðä 2-14 íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí 17 õóâèéíõ íü ýöýã, ýõ áîëîí ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä õ¿÷èðõèéëëèéí áóñ àðãà (õ¿¿õäèéí ãàðãàñàí çàí ààø íü áóðóó áîëîõûã òàéëáàðëàæ õýëñýí, øèéòãýë áîëãîæ ÿìàð íýã àæèë õèéëãýõýýð ºãñºí)-ûã ñóäàëãààíä ñîíãîãäñîí õ¿¿õäèéã õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõäýý õýðýãëýñýí ãýæ õàðèóëæýý.

Ñóäàëãààãààð 2-14 íàñíû õ¿¿õäèéí 79 õóâü íü ñ¿¿ëèéí íýã ñàðä ñýòãýë ç¿éí áîëîí áèå ìàõáîäèéí ÿìàð íýã øèéòãýëèéã ýõ, àñðàìæëàã÷ ýñâýë ºðõèéí áóñàä ãèø¿¿äèéí ç¿ãýýñ õ¿ëýýñýí áàéíà ãýñýí ä¿í ãàð÷ áàéíà. ¯¿íèé äîòîð 38 õóâü íü áèå ìàõáîäèéí ÿìàð íýã øèéòãýëèéã õ¿ëýýñýí áàéíà.

Õ¿¿õäèéí íàñààð àâ÷ ¿çâýë ýðýãòýé õ¿¿õä¿¿ä õ¿÷èðõèéëëèéí áóñ áîëîí áèå ìàõáîäèéí øèéòãýëä (15 õóâü, 42 õóâü) ýìýãòýé õ¿¿õä¿¿äýýñ (20 õóâü, 33 õóâü) àðàé èë¿¿ ºðòñºí áàéíà.

2-14 íàñíû õ¿¿õä¿¿äèéí ñ¿¿ëèéí íýã ñàðä ÿìàð íýã äàðàìò, øèéòãýëä ºðòñºí áàéäëûã á¿ñ íóòàã, ºðõèéí áàéðøèë, àæ áàéäàë, ýõèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð àâ÷ ¿çýõýä áàðàã ÿëãààã¿é áàéíà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýõ, àñðàìæëàã÷äûí çºâõºí 15 õóâü íü õ¿¿õäèéã çºâ ºñãºæ õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõèéí òóëä òýäíèéã áèå ìàõáîäèéí õóâüä øèéòãýæ áîëíî ãýæ õàðèóëñàí áàéòàë àìüäðàë äýýð òýäíèé 38 õóâü íü õ¿¿õýääýý áèå ìàõáîäèéí ÿìàð íýã øèéòãýë ¿ç¿¿ëñýí áàéíà.

Õ¿¿õäýý õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõäýý áèå ìàõáîäèéí õóâüä øèéòãýæ áîëíî ãýæ ¿çäýã ýõ, àñðàìæëàã÷äûã áîëîâñðîëûí ò¿âøèí, ºðõèéí àæ áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë íèëýýä ÿëãààòàé áàéíà. Òóõàéëáàë áîëîâñðîëã¿é áîëîí áàãà áîëîâñðîëòîé, ÿäóó ýõ÷¿¿äèéí 25 îð÷èì õóâü íü äýýðõòýé ñàíàë íýã áàéõàä äýýä áîëîâñðîëòîé, ÷èíýýëýã ýõ÷¿¿äèéí õóâüä 10 îð÷èì õóâü áàéíà.

Ýðò ãýðëýëò

Õ¿¿õäèéí ãýðëýëò áîë îõèäûí õºãæèëä ñààä ó÷ðóóëæ, îõèä, ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõèéã çºð÷èæ áàéãàà áºãººä ¿ð äàãàâàð íü ýðò æèðýìñëýëò þì. Ýíý íü öààøäàà òýäíèé õºãæèõ, áîëîâñðîõ áîëîìæèéã áàãàñãàí, óëìààð æåíäýðò ñóóðèëñàí ÿäóóðàëä ºðòºí, íèéãìýýñ òóñãààðëàãäàõ õ¿÷èí ç¿éë áîëäîã. Õýò áàãà íàñàíäàà ãýðëýñýí ýìýãòýé÷¿¿ä èõýâ÷ëýí ñóðãóóëèà îðõèæ, îëîí õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõ, ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýë, ýõèéí ýíäýãäýëä ºðòºõ íü ò¿ãýýìýë áàéäàã.

Õ¿ñíýãò CD.5-ä 18 õ¿ðòýëõ íàñàíäàà ãýð á¿ëòýé/õàìòðàí àìüäðàã÷òàé áîëñîí ýìýãòýé÷¿¿äèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã õàðóóëàâ.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-49 íàñòàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 8 õóâü íü 18 õ¿ðòýëõ íàñàíäàà ãýð á¿ëòýé/õàìòðàí àìüäðàã÷òàé áîëñîí áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâ÷ ¿çâýë õºäººä àìüäàðäàã, áàãà áîëîí áîëîâñðîëã¿é, ÿäóó ýìýãòýé÷¿¿ä òºâ ñóóðèí ãàçðûí áîëîâñðîë ºíäºðòýé, ÷èíýýëýã ýìýãòýé÷¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä íèëýýä ýðò ãýð á¿ëòýé/õàìòðàí àìüäðàã÷òàé áîëäîã íü õàðàãäàæ áàéíà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 20-49 íàñòàé áàãà áîëîí áîëîâñðîëã¿é ýìýãòýé÷¿¿äèéí 18 îð÷èì õóâü íü 18 íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíº ãýð á¿ëòýé/ õàìòðàí àìüäðàã÷òàé áîëñîí áàéõàä, ýíý ¿ç¿¿ëýëò ýíý íàñíû äýýä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüä äºíãºæ 3 õóâü áàéíà (Çóðàã XI.3).

Ýðò ãýðëýõ (õàìòðàí àìüäðàõ) ¿çýãäýë èõñýõ õàíäëàãàòàé áàéíà. Ýðò ãýð á¿ë áîëñîí áîëîí õàìòðàí àìüäðàã÷òàé ýìýãòýé÷¿¿äèéã íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çâýë 45-49 íàñòàé

43


ýìýãòýé÷¿¿äèéí 11 õóâü íü 18 õ¿ðòýëõ íàñòàéäàà ãýð á¿ëòýé/õàìòðàí àìüäðàã÷òàé áîëñîí áàéõàä 35-39 íàñòàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüä 4 õóâü áîëæ áóóðààä õàðèí 20-24 íàñòíóóäûí õóâüä 9 õóâü áîëæ ºññºí áàéíà.

Ýíý á¿ëýãò õàìààðàõ ººð íýã ¿ç¿¿ëýëò áîë îäîîãîîð ãýð á¿ëòýé/õàìòðàí àìüäðàã÷òàé ýìýãòýé÷¿¿äýýñ 10 áà ò¿¿íýýñ äýýø íàñààð àõ íºõºðòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü þì. Ýõíýð, íºõðèéí íàñíû ÿëãààã Õ¿ñíýãò CP.6-ä õàðóóëàâ.

Ãýð á¿ëòýé/õàìòðàí àìüäàã÷òàé 15-19 áà 20-24 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí íºõºð, õàìòðàã÷èéí èõýíõ íü 0-4 íàñààð àõ (58 õóâü, 68 õóâü) áàéíà.

15-19 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí ãóðàâíû íýã íü, 20-24 íàñíûõíû 21 õóâü íü ººðººñºº 5-9 íàñààð àõ íºõºð,

õàìòðàí àìüäðàã÷òàé áàéíà. 20-24 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí íºõºð/õàìòðàí àìüäðàã÷èéí íàñíû ÿëãààã ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâ÷ ¿çýõýä Õàíãàéí á¿ñèéí, õºäººãèéí, áîëîâñðîëûí ò¿âøèí äîîãóóð, ÿäóó ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüä õàðüöàíãóé ºíäºð áàéíà.

Ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýë

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 15-49 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äýýñ ÿìàð òîõèîëäîëä íºõºð íü ýõíýð/õàìòðàã÷àà öîõèæ, çîäîæ áîëíî ãýæ ¿çäýã òàëààðõ õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõîîð ýõíýð íü íºõºðòºº õýëýëã¿é ãýðýýñ ãàð÷ ÿâàõ, õ¿¿õäýäýý àíõààðàë òàâèõã¿é áàéõ, íºõºðòýéãýý ìàðãàëäàõ, áýëãèéí õàðüöààíä îðîõîîñ òàòãàëçàõ, ò¿ëýíõèé õîîë õèéõ çýðýã òîõèîëäîëä íºõºð íü ýõíýðýý öîõèæ, çîäîæ áîëîõ óó ãýñýí àñóóëòûã àñóóñàí. Ýäãýýð àñóóëòóóä íü íºõºð/õàìòðàã÷ íü ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëýë ¿éëäýõ íü ñî¸ë, çàí çàíøèëòàé õîëáîîòîé ýñýõèéã òîäðóóëàõ çîðèëãîòîé þì. Õýðýâ ýìýãòýé äýýðõ àñóóëòàä çºâòãºõ õàðèó ºã÷ áàéâàë íºõºð/õàìòðàí àìüäðàã÷ íü áîäèò áàéäàë äýýð òýäíèéã öîõèæ, çîääîã áàéæ ìàãàäã¿é ãýñýí òààìàãëàë äýâø¿¿ëæ áîëîõ þì.

Äýýðõ àñóóëòûí õàðèóëòûã Õ¿ñíýãò CP.7-ä õàðóóëàâ. 15-49 íàñíû òàâàí ýìýãòýé òóòìûí íýã íü íºõºð íü ýõíýð/õàìòðàã÷àà äýýð äóðüäñàíû àëü íýã òîõèîëäîëä öîõèæ, çîäîæ áîëíî ãýæ ¿çäýã àæýý.

Õàìãèéí ò¿ãýýìýë øàëòãààí áîë õ¿¿õýääýý àíõààðàë õàëàìæ òàâèõã¿é áàéõ (12 õóâü), ¿¿íèé äàðààãààð íºõºðòýéãýý ìàðãàëäàõ òîõèîëäîë (11 õóâü) áàéíà. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ãýð á¿ëèéí õ¿÷èðõèéëýëä õàíäàõ õàíäëàãûã ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâ÷ ¿çâýë íèëýýä ÿëãààòàé áàéíà. Áàðóóí á¿ñèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 33 õóâü íü íºõºð íü ýõíýðýý öîõèæ, çîäîæ áîëíî ãýæ ¿çäýã áàéõàä Óëààíáààòàðûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 12 õóâü íü ë èéì ¿çýë áîäîëòîé áàéíà.

Õºäººãèéí ÿëàíãóÿà õºäºº áàãò àìüäàðäàã ýìýãòýé÷¿¿ä áîëîí íàñíû õóâüä àõèìàã íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä á¿ðýí äóíäààñ äýýø áîëîâñðîëòîé, çàëóó íàñíû, ÷èíýýëýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä íºõºð íü ýõíýðýý öîõèæ, çîäîæ áîëíî ãýæ ¿çäýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 2 äàõèí áàãà áàéíà.

Çóðàã XI.3. 18 íàñ õ¿ðýõýýñ ºìíº ãýð á¿ëòýé/õàìòðàí àìüäðàã÷òàé áîëñîí 20-49 íàñòàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâü, ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

44


Õºãæëèéí áýðõøýýë

Õ¿¿õäýä ýýëòýé äýëõèé åðòºíö òóíõàãëàëä çààñíààð õ¿¿õäèéã õ¿÷èðõèéëýë, õîð õºíººëò ÿâäàë, ìºëæëºãèéí àëèâàà ¿éëäýë áîëîí õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ÿâäëààñ õàìãààëàãäàõ ¸ñòîé ãýæ çààñàí áàéäàã.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 2-9 íàñòàé õ¿¿õäèéí ýõ/àñðàìæëàã÷ààñ õ¿¿õýä õºãæëèéí áýðõøýýë/ñîãîã òóõàéëáàë õàðàõ, ñîíñîõ áîëîí õýë ÿðèàíû ãýõ ìýò ÿìàð íýã áýðõøýýë, ñîãîãòîé ýñýõèéã àñóóñàí. Ýíý àðãà íü ÄÝÌÁ-ààñ áîëîâñðóóëñàí õºãæëèéí áýðõøýýë ãýäýã îéëãîëòîä òóëãóóðëàñàí áºãººä õ¿¿õäèéí õºãæèëä íºëººëæ áîëîõ ñîãîã, áýðõøýýëèéã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîòîé þì.

Ýíý á¿ëãèéí àñóóëòûí ¿ð ä¿íã Õ¿ñíýãò CP.8-ä õàðóóëëàà. 2-9 íàñòàé õ¿¿õä¿¿äèéí 17 õóâü íü ÿìàð íýã õºãæëèéí áýðõøýýëòýé8 ãýæýý.

Õ¿¿õä¿¿äèéí 5 õóâü íü ¿åèéí õ¿¿õä¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä îþóí óõààíû õîöðîãäîëòîé (îéëãîëò óäààí) ãýæ ýõ/àñðàìæëàã÷ íü õàðèóëæýý. Ýíý òºðëèéí ñîãîãòîé õ¿¿õä¿¿ä Ç¿¿í á¿ñýä õàðüöàíãóé ºíäºð (13 õóâü) áàéíà. Õàðèí ñîíãîñîí áóñàä ¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä áàðàã ÿëãààã¿é áàéíà. Y¿íèé äàðàà îðîõ ò¿ãýýìýë áýðõøýýë áîë ººðèéíõºº ñàíààã ¿ãýýð èëýðõèéëæ ÿðüæ ÷àääàãã¿é, òóëãóóð ýðõòíèé (ÿâàõ áîëîí, ãàðàà õºäºëãºõºä) ÿìàð íýã áýðõøýýëòýé ãýæ òóñ á¿ð 4 õóâü íü õàðèóëæýý.

Õ¿¿õä¿¿äèéí 3 õóâü íü õàðàõ ýðõòíèé áýðõøýýëòýé ãýæ ýõ/àñðàìæëàã÷ íü õàðèóëæýý. Õîòûí, áîëîâñðîëûí ò¿âøèí ºíäºð ýõ÷¿¿äèéí õ¿¿õýä õàðààíû áýðõøýýëòýé áàéõ íü èë¿¿ ò¿ãýýìýë áàéíà.

Õ¿¿õäèéí õºãæëèéí áýðõøýýëèéã ñîíãîñîí ¿ç¿¿ëýëòýýð àâ÷ ¿çýõýä Ç¿¿í á¿ñýä, õºäººä, áîëîâñðîëûí ò¿âøèí äîîãóóð ýõ÷¿¿äèéí õ¿¿õäýä ìºí ÿäóó ºðõèéí õ¿¿õä¿¿äýä áýðõøýýëèéí èõýíõ òºðëèéí õóâüä èë¿¿ òîõèîëäîæ áàéíà.

8“Õºãæëèéí áýðõøýýë ãýäýã îéëãîëòûã ÕÕÑ 2005-ä ºðãºí óòãààð àâ÷ õýðýãëýñýí áîëíî.

45

XII. ÕÄÕÂ/ÄÎÕ


Õ¿íèé äàðõëàë õîìñäîëûí âèðóñ (ÕÄÕÂ)-èéí õàëäâàð õýðõýí õàëäâàðëàäàã, ò¿¿íýýñ õýðõýí ñýðãèéëýõ òàëààð çºâ ìýäëýãòýé áàéõ íü ýíýõ¿¿ õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ õàìãèéí ÷óõàë íºõöºë þì. Çºâ ìýäýýëýë ºãºõ íü õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ àðãà çàìûã çààæ ºãºõ, ìýäëýãèéã íýìýãä¿¿ëýõ ýõíèé àëõàì þì. ÕÄÕÂ-èéí òóõàé áóðóó îéëãîëò íü çàëóó÷óóäàä ýðãýëçýý òºð¿¿ëýõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààðõ ÷àðìàéëòûã ñààðóóëàõàä õ¿ðãýäýã.

ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðûí òàëààðõ ìýäëýãèéí ò¿âøèí á¿ñ íóòãóóäààð ÿëãààòàé áàéäàã õýäèé ÷ õîîë õ¿íñýý õóâààæ õýðýãëýñíýýð ýñâýë øóìóóë õàçàõàä ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð äàìæèí õàëäâàðëàäàã ãýõ ìýò ò¿ãýýìýë îéëãîëòóóä áàéäàã.

Í¯Á-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí òàëààðõ òóñãàé õóðàëäààíààñ ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ ìýäëýãèéã áàéíãà íýìýãä¿¿ëýõèéã Çàñãèéí ãàçðóóäàä óðèàëñàí áàéäàã. Ýíýõ¿¿ çîðèëò áîëîí ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðûí òàðõàëòûã 50 õóâèàð áóóðóóëàõ ÌÕÇ-ûí õýðýãæèëòèéã õýìæèõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü ÕÄÕÂ áîëîí ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààðõ ìýäëýãèéí ò¿âøèíã íýìýãä¿¿ëýõ, ýíý ºâ÷íèé òàðõàëòààñ ñýðãèéëýõ äàäàë çóðøëûã õýâø¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí áàéäàã.

Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëò áîëîí Í¯Á-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí òóñãàé õóðàëäààíààñ ãàðãàñàí ¿ç¿¿ëýëòèéí íýã íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð, ò¿¿íýýñ ñýðãèéëýõ òàëààðõ çàëóó ýìýãòýé÷¿¿äèéí ìýäëýãèéí ò¿âøèí þì.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äýýñ ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðûí òàëààð ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðã¿é, ¿íýí÷ íýã õàâüòàã÷òàé áàéõ, áýëãèéí õàðüöààíä îðîõ á¿ðäýý áýëãýâ÷ õýðýãëýõ, áýëãèéí õàðüöààã òýâ÷ñýíýýð ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëæ ÷àäàõ óó ãýñýí 3 àñóóëòûã àñóóñàí áºãººä ¿ð ä¿íã õ¿ñíýãò ÍÀ.1-ä õàðóóëëàà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 88 õóâü íü ÄÎÕ-ûí òàëààð ñîíññîí áºãººä ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ ¿íäñýí 3 àðãûã çºâ òîäîðõîéëñîí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 56 áàéíà. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí 74 õóâü íü õàëäâàðã¿é, çºâõºí íýã õ¿íòýé áýëãèéí õàðüöààòàé áàéõ, 75 õóâü íü áýëãèéí õàðüöààíä îðîõ á¿ðäýý áýëãýâ÷ õýðýãëýõ, 66 õóâü íü áýëãèéí õàðüöààã òýâ÷èõ íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ ãîë àðãà ãýæ õàðèóëæýý. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí 84 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ ÿäàæ íýã àðãûã ìýääýã áîë 16 õóâü íü õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ äýýðõ 3 àðãûí àëèéã íü ÷ ìýääýãã¿é áàéíà.

Áàéðøëààð àâ÷ ¿çâýë õîò ñóóðèí ãàçàð ÿëàíãóÿà íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÕÄÕÂ-èéí òàëààðõ ìýäëýãèéí ò¿âøèí áóñäààñ ºíäºð áàéíà. ÄÎÕ-ûí òàëààð ñîíññîí ãýñýí õàðèóëàã÷äûí õóâü Óëààíáààòàðò õàìãèéí ºíäºð 93 õóâü áàéõàä Áàðóóí á¿ñýä õàìãèéí áàãà áóþó 73 õóâü áàéíà. ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ ¿íäñýí 3 àðãûí òàëààðõ ìýäëýãèéí ò¿âøèí ÷ ãýñýí Óëààíáààòàðò á¿ñ¿¿äýýñ õàìãèéí ºíäºð áàéëàà.

ÕÄÕÂ-èéí ìýäëýãèéí ò¿âøèí 25-39 íàñíû çàëóó ýìýãòýé÷¿¿ä, äýýä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿ä áîëîí ÷èíýýëýã õýñãèéíõíèé õóâüä õàìãèéí ºíäºð áàéíà. Áîëîâñðîëã¿é ýìýãòýé÷¿¿äèéí 61 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðûí 3 àðãûí àëèéã íü ÷ ìýäýõã¿é ãýæ õàðèóëñàí íü àíõààðàë òàòàæ áàéíà.

Õ¿ñíýãò ÍÀ.2-ä ÕÄÕÂ-èéí òàëààðõ òàøàà îéëãîëòûã õàðóóëëàà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã ÕÄÕÂ íü õîîë, õ¿íñýý õóâààæ õýðýãëýñíýýð õàëäâàðëàäàã, øóìóóëàíä õàçóóëñàíààð

XII

46


õàëäâàðëàíà ãýñýí ìàíàé ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä õàìãèéí ò¿ãýýìýë áàéãàà õî¸ð òºðëèéí òàøàà îéëãîëò áîëîí ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí õ¿í ýð¿¿ë ÷èéðýã õàðàãäàæ áîëíî ãýäãèéã ìýääýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéí æèíã àøèãëàí òîîöîæ ãàðãàñàí. Ìºí õ¿ñíýãòýä ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð ìóõàð ñ¿ñãýýð õàëäâàðëàõã¿é, õàðèí ç¿¿ òàðèóðààð õàëäâàðëàäàã ãýæ õàðèóëñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýçëýõ õóâèéã õàðóóëëàà.

2 òºðëèéí ò¿ãýýìýë òàøàà îéëãîëòûã ¿ã¿éñãýæ ÷àäñàí áîëîí ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí õ¿í ýð¿¿ë ÷èéðýã õàðàãäàæ áîëíî ãýñýí õàðèóëòûã ºãñºí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 38 áàéíà.

Ýìýãòýé÷¿¿äèéí 57 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí õ¿íòýé õîîë õ¿íñýý õóâààæ õýðýãëýñíýýñ õàëäâàðëàõã¿é, 54 õóâü íü øóìóóëàíä õàçóóëñàíû óëìààñ õàëäâàðëàõã¿é ãýæ ìýääýã áàéõàä 75 õóâü íü ãàäíààñ íü õàðàõàä ýð¿¿ë õàðàãäàæ áàéãàà õ¿í ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí áàéæ áîëíî ãýäãèéã ìýääýã áàéíà.

Õ¿ñíýãò ÍÀ.3-ä õ¿ñíýãò ÍÀ.1 áîëîí õ¿ñíýãò ÍÀ.2-ûí ìýäýýëëèéã íýãòãýí ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ 2 àðãûã ìýääýã ìºí 3 òàøàà îéëãîëòûã ¿ã¿éñãýæ ÷àäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéã õàðóóëëàà.

ÕÄÕÂ õàëäâàðëàõààñ ñýðãèéëýõ 2 àðãà çàìûã ìýääýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 66 õóâü, ÕÄÕÂ-èéí òàëààðõ 3 òàøàà îéëãîëòûã ¿ã¿éñãýæ ÷àäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 38 õóâü, õàðèí ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëòèéã íýãòãýæ ãàðãàñàí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí òàëààð öîãö ìýäëýãòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü 31 áàéíà (Çóðàã XII.1).

ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ àðãóóä áîëîí õàëäâàðûí òàëààðõ ìýäëýãèéí ò¿âøèí õîò, õºäººãèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà. ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ 2 àðãûã ìýääýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü õîòîä 71 õóâü áàéõàä õºäººä 59 õóâü áàéíà. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí áîëîâñðîë áîëîí àæ áàéäëûí ò¿âøèí äýýøëýõ òóòàì õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ àðãûã ìýääýã ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéí æèí íýìýãäýæ áàéíà. Áîëîâñðîëã¿é ýìýãòýé÷¿¿äèéí äºíãºæ 30 õóâü íü óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ 2 àðãà çàìûã ìýäýæ áàéõàä äýýä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 78 õóâü íü ìýääýã áàéíà.

ÕÄÕÂ-èéí òàëààðõ ìýäëýãèéí ò¿âøèíã åðºíõèéä íü àâ÷ ¿çâýë õºäºº îðîí íóòàãò àìüäàðäàã, áîëîâñðîë áàãàòàé, ÿäóó ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüä äîîãóóð áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Òóõàéëáàë, ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ 2 àðãà çàìûã ìýääýã, ÕÄÕÂ-èéí 3 òºðëèéí òàøàà îéëãîëòûã ¿ã¿éñãýæ ÷àäñàí õóâü Áàðóóí á¿ñýä 18 õóâü, õºäººä 21 õóâü,

Çóðàã XII.1. ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàðûí òàëààð öîãö ìýäëýãòýé ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü, áîëîâñðîëûí ò¿âøèíãýýð, Ìîíãîë Óëñ, 2005 îí

Áîëîâñðîëã¿é Áàãà Á¿ðýí áóñ äóíä

Á¿ðýí äóíä Ìýðãýæëèéí àíõàí øàò


ÓËÑÛÍ Ä¿Í

30

74

44

24

16

61

28

23

71

38

32

73

3732

78

5047

66

38

31

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ 2 àðãà çàìûã ìýääýã

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðëàëòûí òàëààðõ 3 òàøàà îéëãîëòûã ¿ã¿éñãýæ ÷àäñàí

ÕÄÕÂ-ûí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ òàëààðõ ìýäëýãèéí ò¿âøèí

47


áàãà áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüä 16 õóâü, ÿäóó ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüä 14 õóâü áàéíà.

Ýõýýñ õ¿¿õäýä ÕÄÕÂ õàëäâàðëàäàã òàëààðõ çºâ ìýäëýã íü æèðýìñýí ýõýýñ õ¿¿õäýä õàëäâàð äàìæèõààñ ñýðãèéëæ, ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýý õèéëãýõýä õ¿ðãýõ ÷óõàë àëõàì þì. Ýìýãòýé÷¿¿ä æèðýìñýí áîëîí òºðºõ ¿åä, õ¿¿õäýý õºõººð õîîëëîõ õóãàöààíä ÕÄÕÂ ýõýýñ õ¿¿õäýä õàëäâàðëàäàã áîëîõûã ìýääýã áàéõ ¸ñòîé. Ýõýýñ õ¿¿õäýä ÕÄÕÂ õàëäâàðëàäàã òàëààðõ ìýäëýãèéí ò¿âøèíã Õ¿ñíýãò ÍÀ.4-ò õàðóóëëàà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 79 õóâü íü ÕÄÕÂ ýõýýñ õ¿¿õäýä õàëäâàðëàäàã áîëîõûã ìýääýã áàéíà. Òýäíèé 72 õóâü íü æèðýìñýí áàéõ ¿åä, 64 õóâü íü òºðºõ ¿åä, 60 õóâü íü ýõèéí õºõíèé ñ¿¿ãýýð ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð äàìæäàã ãýæ õàðèóëæýý. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí 49 õóâü íü ýõýýñ õ¿¿õäýä ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð äàìæèõ 3 çàìûã ìýääýã áàéõàä 8 õóâü íü àëü íýãèéã íü ÷ ìýääýãã¿é áàéíà.

Ýìýãòýé÷¿¿äèéí íàñ àõèõ òóñàì ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàð ýõýýñ õ¿¿õäýä õàëäâàðëàõ çàìûã èë¿¿ ñàéí ìýääýã, ìºí òýäíèé áîëîâñðîë, àæ áàéäëûí ò¿âøèí äýýøëýõ òóñàì ìýäëýã íü íýìýãäýæ áàéíà. Íºãººòýéã¿¿ð, ÕÄÕÂ ýõýýñ õ¿¿õäýä õàëäâàðëàõ çàìûã ìýääýãã¿é ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâü Áàðóóí áîëîí Ç¿¿í á¿ñ (10-12 õóâü), çàëóó ýìýãòýé÷¿¿ä (12 õóâü), áîëîâñðîëã¿é áîëîí áàãà áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿ä (10-13 õóâü), ÿäóó (11.2) ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâüä áóñäààñ ºíäºð áàéíà.

Ñóäàëãààãààð ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí õ¿ì¿¿ñèéí òàëààð ýìýãòýé÷¿¿ä ÿìàð áîäîë, õàíäëàãàòàé áàéäàã òàëààð ñóäàëñàí. ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò õàíäàõ õàíäëàãûí ¿ç¿¿ëýëò íü îëîí íèéòèéí äóíä òýäíèéã ãóòààí äîðîìæëîõ, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ õàíäëàãààð èëýðäýã áàéíà. Äàðààõ 4 àñóóëòàíä çºâøººðñºí õàðèóëò ºãñºí õàðèóëàã÷äûí õóâüä ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàðòàé õ¿ì¿¿ñèéã ãóòààí äîðîìæëîõ, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ õàíäëàãûí ò¿âøèí äîîãóóð áàéäàã. ¯¿íä: 1) ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿í íü ÄÎÕ-îîð ºâ÷èëñºí áîë àíõààðàë, õàëàìæ òàâèõ áîëíî; 2) ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí õ¿íñíèé äýëã¿¿ðèéí õóäàëäàã÷ààñ õ¿íñíèé ç¿éë õóäàëäàí àâ÷ áîëíî; 3) ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí áàãø ñóðãóóëüä áàãøèëæ áîëíî ãýæ áîääîã; 4) ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéíõýý ÕÄÕÂ-èéí áàéäëûã íóóõûã õ¿ñýõã¿é.

Õ¿ñíýãò ÍÀ.5-ä ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí õàëäâàð àâñàí õ¿ì¿¿ñò õàíäàõ ýìýãòýé÷¿¿¿äèéí õàíäëàãûã õàðóóëëàà. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 68 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí õ¿íñíèé äýëã¿¿ðèéí õóäàëäàã÷ààñ õ¿íñíèé ç¿éë õóäàëäàí àâàõã¿é, 43 õóâü íü õýðýâ ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéí õýí íýã íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí áîë ¿¿íèéã íóóöàëíà, 43 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí áàãø õ¿í àæëàà ¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéæ áîëîõã¿é ãýæ áîääîã, 14 õóâü íü ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿í íü ÄÎÕ-îîð ºâ÷èëâºë àíõààðàë õàëàìæ òàâèõã¿é ãýæ õàðèóëæýý. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí 87 õóâü íü äýýðõ ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð àâñàí õ¿ì¿¿ñèéã ãóòààí äîðîìæëîõ, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ òàëààðõ àñóóëòóóäûí àëü íýãèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí áîë ¿ëäñýí 13 õóâü íü àëèéã íü ÷ õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é áàéíà.

ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýý

ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä ñàéí äóðààðàà õàìðàãäàæ çºâëºãºº àâàõ íü õàëäâàðòàé ýñýõýý ìýäýõ, õàëäâàð àâàõ ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ, áóñäàä õàëäâàð òàðààõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, øààðäëàãàòàé òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã ýðò àâàõ áîëîìæ á¿ðä¿¿ëýõýä à÷ õîëáîãäîëòîé þì. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýã õààíà ÿàæ õèéëãýõ, øèíæèëãýýíèé õàðèóã õýðõýí àâàõ ãýõ ìýò áîëîìæóóäèéí òàëààðõ ìýäëýã áîëîí øèíæèëãýý õèéëãýæ áàéñàí ýñýõ òàëààð Õ¿ñíýãò ÍÀ.6-ä õàðóóëëàà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 57 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýã õààíà õèéëãýõèéã ìýääýã áà 15 õóâü íü øèíæèëãýý õèéëãýæýý. Òýäíèé îëîíõè íü áóþó 94 õóâü íü øèíæèëãýýíèéõýý õàðèóã àâñàí áàéíà. Øèíæèëãýýã õààíà

48


õèéëãýõèéã õîòûí ýìýãòýé÷¿¿ä (70 õóâü) õºäººãèéíõººñ (38 õóâü) ìºí áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿ä (äýýä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 82.0 õóâü) áîëîâñðîë áàãàòàéãààñ (áîëîâñðîëã¿é ýìýãòýé÷¿¿äèéí 16 õóâü, áàãà áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 27 õóâü) ÷èíýýëýã ýìýãòýé÷¿¿ä (77 õóâü) ÿäóó ýìýãòýé÷¿¿äýýñ (28 õóâü) èë¿¿ ìýääýã áàéíà. ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýý õààíà õèéëãýõèéã 20 õ¿ðòýëõ íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí 42 õóâü íü ìýääýã áîë àõèìàã íàñíûõíû 60 îð÷èì õóâü íü ìýääýã áàéíà. Øèíæèëãýý õèéëãýñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí îëîíõè íü õîòûí (23.1 õóâü), á¿ðýí äóíä áîëîí äýýä áîëîâñðîëòîé (17-26 õóâü), ÷èíýýëýã (22.4 õóâü) ýìýãòýé÷¿¿ä áàéíà.

Ñóäàëãàà ÿâàãäàõààñ ºìíºõ 2 æèëä õ¿¿õýä òºð¿¿ëñýí ýìýãòýé÷¿¿äýýñ æèðýìñíèé õÿíàëòàíä áàéõ ¿åäýý ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýý õèéëãýñýí áîëîí çºâëºãºº àâñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí õóâèéã Õ¿ñíýãò ÍÀ.7-ä õàðóóëëàà.

Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 62 õóâü íü æèðýìñíèé õÿíàëòûí ¿åä ÕÄÕÂ/ ÄÎÕ-îîñ ñýðãèéëýõ òàëààð ìýäýýëýë àâñàí áà òýäíèé 37 õóâü íü ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýíä õàìðàãäàæ 35 õóâü íü øèíæèëãýýíèéõýý õàðèóã àâñàí áàéíà. Æèðýìñíèé õÿíàëòàíä áàéõ ¿åäýý ÕÄÕÂ-èéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã õîòûí ýìýãòýé÷¿¿ä (71 õóâü), õºäººíèéõíººñ (52 õóâü), áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿ä (äýýä áîëîâñðîëòîé ýìýãòýé÷¿¿äèéí 72 õóâü) áîëîâñðîë áàãàòàéãààñ (áîëîâñðîëã¿é ýìýãòýé÷¿¿äèéí 31 õóâü) ÷èíýýëýã ýìýãòýé÷¿¿ä (72 õóâü) ÿäóó ýìýãòýé÷¿¿äýýñ (43 õóâü) èë¿¿ àâñàí áàéíà. ÕÄÕÂ-èéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã 20 õ¿ðòýëõ íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí 50 õ¿ðýõã¿é õóâü íü àâñàí áîë àõèìàã íàñíûõíû 70 îð÷èì õóâü íü àâñàí áàéíà. Æèðýìñíèé õÿíàëòûí ¿åä ÕÄÕÂ õàëäâàð èëð¿¿ëýõ øèíæèëãýýã õèéëãýñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí îëîíõè íü õîòûí (55 õóâü), á¿ðýí äóíä áîëîí äýýä áîëîâñðîëòîé (40-55 õóâü), ÷èíýýëýã ºðõèéí ýìýãòýé÷¿¿ä (57 õóâü) áàéíà.

49

¯ð ä¿íãèéí õ¿ñíýãò

¯Ð Ä¯ÍÃÈÉÍ Õ¯ÑÍÝÃÒ

Òàéëáàð: … ìýäýýëýë áàéõã¿é(*) 25 õ¿ðòýëõ àæèãëàëò (æèãíýýã¿é) äýýð ¿íäýñëýí òîîöñîí( ) 25-49 àæèãëàëò (æèãíýýã¿é) äýýð ¿íäýñëýí òîîöñîí

50


51


52


53


54


55


56


57


58


59


60


61


62


63


64


65


66


67


68


69


70


71


72


73


74


75


76


77


78


79


80


81


82


83


84


85


86


87


88


89


90


91


92


93


94


95


96


97


98


99


100


101


102


103


104


105


106


107


108


109


110


111


112


113


114


115


116


117


118


119

Õàâñðàëò IÕàâñðàëò I

ÕÀÂÑÐÀËÒ I. Ò¯¯ÂÝÐËÝËÒ

120

Õàâñðàëò I

121

Õàâñðàëò IÕàâñðàëò I

ÕÕÑ 2005-ä õàìðàãäñàí ñóìäûí áàéðøëûã äîîðõ çóðàãò õàðóóëëàà.

122

Õàâñðàëò I

123

Õàâñðàëò IÕàâñðàëò I I

ÕÀÂÑÐÀËÒ II. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÄ ÎÐÎËÖÎÃ×ÄÛÍ ÍÝÐÑ

Ñóäàëãààíû óäèðäëàãûí çºâëºë:

Ã.Ãýðýëò-Îä ¯ÑÃ-ûí äýä äàðãà, Óäèðäëàãûí çºâëºëèéí äàðãà

À.Äýìáýðýë ¯ÑÃ-ûí Àðãà÷ëàë, øèíæèëãýý ñóäàëãààíû ãàçðûí îðëîã÷ äàðãà, Óäèðäëàãûí çºâëºëèéí îðëîã÷ äàðãà

Ä.Îþóí÷èìýã ¯ÑÃ-ûí Õ¿í àì, íèéãìèéí ñòàòèñòèêèéí õýëòñèéí äàðãà, Óäèðäëàãûí çºâëºëèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà

Ãèø¿¿ä:

Áýðòðîí Äýéì¿¿ëàí Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí ñàíãèéí ñóóðèí òºëººëºã÷

Æ. Æàðãàëñàéõàí Ñß-íû Ýäèéí çàñãèéí íýãäñýí áîäëîãî, òºëºâëºëòèéí ãàçðûí äàðãà

Î.Áàÿð ÝÌß-íû Ìýäýýëýë, õÿíàëò øèíæèëãýý, ¿íýëãýýíèé ãàçðûí äàðãà

×.Äàãâàäîðæ ÍÕÕß-íû Õ¿í àìûí õºãæëèéí áîäëîãî, çîõèöóóëàëòûí ãàçðûí äàðãà

Ã.Áàòáîëä ÁÑØÓß-íû Áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ãàçðûí äàðãà

Þ.Òóóë ¯ÑÃ-ûí äàðãûí çºâëºõ

Ì.Òîãòîõíÿì ÕÒ¯Ã-ûí äàðãà

Æ. Áàòæàðãàë ÝÌß-íû õàðüÿà Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õ¿ðýýëýíãèéí Õîîë ñóäëàëûí òºâèéí çàõèðàë

Òåõíèêèéí çºâëºõ:

Ãèòòå Ðîáèíñîí Í¯ÁÕÑ-èéí Îëîí óëñûí çºâëºõ

Òºñëèéí àæèëòàí:

Ä.Õ¿ðýëìàà Í¯ÁÕÑ-èéí Õÿíàëò, ¿íýëãýýíèé àæèëòàí

Ñóäàëãààíû àæëûí õýñýã:

Ä.Îþóí÷èìýã ¯ÑÃ-ûí Õ¿í àì, íèéãìèéí ñòàòèñòèêèéí õýëòñèéí äàðãà, àæëûí õýñãèéí äàðãà

Î.Áàéãàëìàà ¯ÑÃ-ûí Õ¿í àì, íèéãìèéí ñòàòèñòèêèéí õýëòñèéí ìýðãýæèëòýí, àæëûí õýñãèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà

Ãèø¿¿ä:

À.Àìàðáàë ¯ÑÃ-ûí Òºðèéí Çàõèðãààíû óäèðäëàãûí ãàçðûí îðëîã÷ äàðãà

Á.Äàâààõ¿¿ ¯ÑÃ-ûí ÕÀÍÑÕ-èéí àõëàõ ìýðãýæèëòýí

Ø.Ìºíõöýðýí Ñß-íû Ýäèéí çàñãèéí íýãäñýí áîäëîãî, òºëºâëºëòèéí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Ã.Ñî¸ëãýðýë ÝÌß-íû Ýìíýëãèéí òóñëàìæèéí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Ä.Íÿìõîðîë ÝÌß-íû Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí ¿íäýñíèé òºâèéí ñòàòèñòèê ìýäýýëëèéí àëáàíû äàðãà

124

Õàâñðàëò I I

Ñ.Áàéãàëìàà ÍÕÕß-íû Õ¿í àìûí õºãæëèéí áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí ãàçðûí ìýðãýæèëòí

Ñ.Ðýãçýí ÍÕÕß-íû Õ¿í àìûí õºãæëèéí áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Ä.Áàòöýöýã ÁÑØÓß-íû Ìýäýýëýë, õÿíàëò-øèíæèëãýý, ¿íýëãýýíèé ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Ö.Ýíõáààòàð ÕÒ¯Ã-ûí äýä äàðãà

Ä.Ñàéõàíáèëýã ÕÒ¯Ã-ûí ìýðãýæèëòýí

Ã.Ãýðýëæàðãàë ÝÌß-íû õàðüÿà Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õ¿ðýýëýíãèéí Õîîë ñóäëàëûí òºâèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àõëàõ àæèëòàí

Ñ. Òóíãàëàã ÝÌß-íû õàðüÿà Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õ¿ðýýëýíãèéí Õîîë ñóäëàëûí òºâèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàí

Ä.Àìãàëàí ÝÌß-íû õàðüÿà Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õ¿ðýýëýíãèéí Õîîë ñóäëàëûí òºâèéí ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàí

Ã.Áîëäáààòàð ÖÅÃ-ûí Îëîí íèéòèéí õàðèëöààíû õýëòñèéí õ¿¿õäèéí àñóóäàë õàðèóöñàí òàñãèéí äàðãà

Á.Áóÿíäýëãýð ¯ÑÃ-ûí Òºðèéí Çàõèðãààíû óäèðäëàãûí ãàçðûí òºñºâ, ñàíõ¿¿, àæ àõóéí ¿éë÷èëãýýíèé àëáàíû äàðãà

Í.Áàÿðìàà ¯ÑÃ-ûí Àðãà÷ëàë, øèíæèëãýý ñóäàëãààíû ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Ë.Ìÿãìàð ¯ÑÃ-ûí Àðãà÷ëàë, øèíæèëãýý ñóäàëãààíû ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Ö.Àìàðò¿âøèí ¯ÑÃ-ûí Õ¿í àì, íèéãìèéí ñòàòèñòèêèéí õýëòñèéí ìýðãýæèëòýí

Ñ.Ò¿âøèíæàðãàë ¯ÑÃ-ûí Õ¿í àì, íèéãìèéí ñòàòèñòèêèéí õýëòñèéí ìýðãýæèëòýí

Á.Ëõàãâàæàðãàë ¯ÑÃ-ûí Ñòàòèñòèêèéí íýãäñýí áîäëîãûí õýëòñèéí ìýðãýæèëòýí

Ç.Ìºíõçóë ¯ÑÃ-ûí Ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàëò òåõíîëîãèéí ãàçðûí ìýðãýæèëòýí

Ñóäàëãààíû ìýäýýëýë öóãëóóëàëòàíä îðîëöîã÷èä

Áàãèéí àõëàã÷:

Ã.Áàÿðõ¿¿ Ñ.Áóäðàã÷ààÖ.Äàâàà-ªëçèéØ.Äîðæõàíä

Á.ËõàãâàæàðãàëÄ.ÎþóíáèëýãÌ.ÎþóíöýöýãÁ.Ñàðàíãýðýë

Á.ÒóóëÄ.ÓðíààÖ.Öýâýýííÿì

Õÿíàã÷, çàñâàðëàã÷:

Ð.ÁàÿðìààÌ.ÃàíáàÿðÃ.Äîëãîðñ¿ðýíÆ.Äîëãîðñ¿ðýí

Ë.ÍÿìæàâÁ.Îþóíñ¿ðýíÑ.ÎþóíöýöýãÖ.ªëçèéáàò

Ë.ÒàìèðÃ.ÕýðëýíÁ.Ýíõ÷èìýã

125

Õàâñðàëò IÕàâñðàëò I I

ßðèëöëàãà àâàã÷:

Ã.Àëòàíñ¿õ Ä.ÀëòàíãýðýëÃ.ÀëòàíöýöýãÍ.ÀëòàíöýöýãÍ.ÀìàðáàÿðÑ.ÀðèóíæàðãàëÁ.ÁàäàìõàíäÃ.ÁàòáóÿíÏ.Áàò-ªëçèéÆ.Áàòñ¿õÝ.ÁîëäáààòàðÁ.ÁîëîðìààÏ.ÁÿìáàäîðæÍ.Áÿìáàñ¿ðýíÖ.Áÿìáàñ¿ðýíÖ.Áÿìáàðàã÷àà×.ÃàíãýðýëÏ.Ãàíòóÿà

Í.ÄàâààòîãòîõÁ.ÆàâõëàíòºãñÄ.ÇîëáîîÄ.ÌºíõòóÿàÄ.ÍàðàíãýðýëÑ.ÍàðàíãýðýëÄ.ÍàðàíöýöýãÖ.ÍàöàãíÿìÆ.ÎäãèéâÄ.ÎäìààÐ.ÎòãîíÆ.ÎòãîíñàéõàíÏ.ÎðãèëÑ.ÎòãîíæàðãàëÀ.ÎòãîíëõàìÍ.Îòãîíõ¿¿ Á.ÎþóíöýöýãÌ.Îþóí÷èìýã

Ò.Ñî¸ëìààÑ.Ò¿âøèíæàðãàëÃ.Ò¿âäýíäîðæÄ.ÒóíãàëàãòóóëË.ÒóóëÄ.ÒóÿàöýöýãÃ.ÓëààíØ.ÓðàíáàéãàëüÆ.ÕóëàíØ.Ýíõ-ÀìãàëàíÄ.ÝíõáàÿñãàëàíÃ.ÝíõæàðãàëÒ.ÝíõñàéõàíÑ.Ýíõ-ÎòãîíÄ.ÝðäýíýáèëýãÁ.ÝíõöýöýãÄ.ÝíõöýöýãÌ.Ýíõ÷èìýã

Ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ áàã:

Ïðîãðàìì çîõèîã÷:

Ë.ÌÿãìàðÇ.Ìºíõçóë

Îïåðàòîð: Ñ.Àìàðæàðãàë×.Ãàíãýðýë Í.Äîëæèíñ¿ðýíÐ.Äýëãýðìºðºí Ã.ÝðäýíýöýöýãÏ.ßíæìààÄ.Îíîí

126

Õàâñðàëò I I I

ÕÀÂÑÐÀËÒ III. ÒYYÂÝÐËÝËÒÈÉÍ ÀËÄÀÀ

Ìîíãîë óëñûí Õ¿¿õýä õºãæèë 2005 ñóäàëãààíû ìýäýýëýã÷äèéã ñîíãîæ àâñàí ò¿¿âýð íü åðºíõèé îëîíëîãîîñ ò¿¿âðèéí àðãà, ò¿¿âðèéí õýìæýýã àøèãëàí ò¿¿âýðëýëò õèéæ áîëîõ ò¿¿âðèéí îëîí àðãóóäûí íýã íü þì. Ò¿¿âðèéí ººð îëîí àðãóóäûí àëü íü ÷ ýíýõ¿¿ ñîíãîí àâ÷ àøèãëàñàí ò¿¿âðèéí àðãûí ¿ð ä¿íãýýñ áàãà çýðýã ÿëãààòàé ¿ð ä¿íã ãàðãàæ áîëíî. Ò¿¿âðèéí àëäàà íü á¿õ áîëîìæèò ò¿¿âðèéí õîîðîíäûí õýëáýëçëèéã õýìæäýã. Ýíýõ¿¿ õýëáýëçëèéí õýìæýýã íàðèéâ÷ëàí òîäîðõîéëîõîä áýðõøýýëòýé áîëîâ÷ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã ¿íäýñëýí ñòàòèñòèêèéí àðãààð òîîöîæ áîëäîã.

Ýíý õàâñðàëòàä ñîíãîí àâñàí ¿ç¿¿ëýëò òóñ á¿ðýýð ò¿¿âýðëýëòèéí àëäààíû õýìæ¿¿ðèéã õàðóóëæ áàéíà. ¯¿íä:

• Ñòàíäàðò àëäàà (se): èõýâ÷ëýí ñòàíäàðò àëäààã àøèãëàí ò¿¿âýðëýëòèéí àëäààã òîäîðõîé ¿ç¿¿ëýëò (äóíäàæ, õàðüöàà, ã.ì )-èéí õóâüä õýìæèíý. Ñòàíäàðò àëäàà íü âàðèàöààñ êâàäðàò ÿçãóóð àâñàíòàé òýíöýíý. Ñòàíäàðò àëäààã Òåéëîðèéí øóãàìàí àðãààð òîîöäîã.

• Âàðèàöèéí êîýôôèöèåíò (se/r) - ã ñòàíäàðò àëäààã òóõàéí ¿ç¿¿ëýëòèéí óòãàä õàðüöóóëæ òîîöíî.

• Õýðýãëýñýí ò¿¿âýðëýëòèéí àðãûí íºëººëºë (deff) íü òóõàéí ñóäàëãààíä àøèãëàñàí ò¿¿âýðëýëòèéí àðãûí ¿ç¿¿ëýëòèéí õýëáýëçëèéã ýíãèéí ñàíàìñàðã¿é ò¿¿âýðëýëòèéí àðãà äàõü õýëáýëçýëòýé õàðüöóóëñàí õàðüöàà þì. Ò¿¿âýðëýëòèéí àðãûí íºëººëºë (deff)-èéí êâàäðàò ÿçãóóð íü òóõàéí ò¿¿âýðëýëòèéí àðãûí ¿ð àøãèéã èëýðõèéëíý. Òóõàéëáàë, deff íü 1.0 ãýñýí óòãàòàé òýíöýæ áàéâàë ýíýõ¿¿ ò¿¿âýðëýëò íü ýíãèéí ñàíàìñàðã¿é ò¿¿âýðëýëòòýé àäèëõàí ¿ð àøèãòàé áàéíà ãýñýí ¿ã þì. Õýðýâ deff íü 1.0-ýýñ èõ áàéãàà òîõèîëäîëä ñîíãîñîí ò¿¿âýðëýëòèéí àðãààñ õàìààðàí ñòàíäàðò àëäàà íü íýìýãäýæ áóéã èëýðõèéëíý.

• Èòãýìæëýãäýõ õÿçãààðûã åðºíõèé îëîíëîãèéí áîäèò òîî íèëýýä áóóðñàí áàéõ èíòåðâàëûã õàðóóëàõûí òóëä òîîöäîã. Ñóäàëãààíààñ òîîöñîí ÿìàð ÷ ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëòèéí õóâüä òóõàéí ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëòèéí óòãà íü ò¿¿íèé ñòàíäàðò àëäààã 2 äàõèí ¿ðæ¿¿ëñíèéã íýìæ, õàññàí õÿçãààðûí (p + 2.se or p – 2.se) äîòîð áóóðíà ãýäýã íü àäèë ò¿¿âðèéí õýìæýý, àðãûã àøèãëàñàí á¿õ áîëîìæèò ò¿¿âýðëýëòèéí 95 õóâüä òîõèîëäîõûã õàðóóëíà.

ÕÕÑ 2005-ûí ò¿¿âýðëýëòèéí àëäààã òîîöîõîä SPSS-ûí èæ á¿ðýí õóâèëáàð 14-èéã àøèãëàñàí áîëíî. ¯ð ä¿íã äàãàëäàõ õ¿ñíýãò¿¿äýä õàðóóëëàà. Ýäãýýð õ¿ñíýãò¿¿ä íü ò¿¿âýðëýëòèéí àëäààã èëýðõèéëýõèéí çýðýãöýý ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîîöîõîä àøèãëàñàí õóâààðèéã æèãíýñýí áîëîí æèãíýýã¿é õýëáýðýýð õàðóóëíà.

Ò¿¿âýðëýëòèéí àëäààã ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí õóâüä óëñûí ò¿âøèíä, á¿ñ¿¿äýýð, õîò, õºäºº ãýñýí àíãèëàëààð òîîöñîí. Ñîíãîãäñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí 3 íü ºðõ, 6 íü ºðõèéí ãèø¿¿ä, 9 íü ýìýãòýé÷¿¿ä, 12 íü 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ìýäýýëýëä ¿íäýñëýí òîîöîãäñîí áîëíî. Ýíä õàðóóëæ áóé á¿õ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü õàðüöàà áàéäëààð èëýðõèéëýãäñýí. Õ¿ñíýãò SE.1-ä ò¿¿âðèéí àëäàà òîîöñîí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí æàãñààëò, ¿ç¿¿ëýëò á¿ðèéí ¿íäñýí îëîíëîã(õóâààðü)-èéã, SE.2-SE.9 õ¿ñíýãò¿¿äýä òîîöñîí ò¿¿âðèéí àëäààã õîò, õºäºº, á¿ñ íóòãààð àíãèëàí õàðóóëëàà.

127

Õàâñðàëò IÕàâñðàëò I I I

128


129


130


131


132


133


134


135

Õàâñðàëò IÕàâñðàëò IV

136

Õàâñðàëò IV

137


138

Õàâñðàëò IV

139


140

Õàâñðàëò IV

141


142

Õàâñðàëò IV

143


144

Õàâñðàëò IV

145


146

Õàâñðàëò V

ÕÀ

ÂÑ

ÐÀ

ËÒ V

. Õ

¯¯

ÕÝ

Ä Õ

ªÃÆ

ÈË

Ñ

ÓÄ

ÀË

ÃÀ

À (

ÎY

ÁÒÑ

)-Í

Û ¯

Ç¯

¯Ë

ÝË

Ò¯

¯Ä

: Õ

¯Ð

ÒÂ

ÝÐ

, Õ

ÓÂ

ÀÀ

ÐÜ

147

Õàâñðàëò IÕàâñðàëò V

148

Õàâñðàëò V

149


150

Õàâñðàëò V

151


152

Õàâñðàëò V

153


154

Õàâñðàëò VI

155

Õàâñðàëò IÕàâñðàëò VI

156

Õàâñðàëò VI

157


158

Õàâñðàëò VI

159


160

Õàâñðàëò VI

161


162

Õàâñðàëò VI

163


164

Õàâñðàëò VI

165


166

Õàâñðàëò VI

167


168

Õàâñðàëò VI

169


Ìàÿãò - ÕÕÑ-2

Õ¯¯ÕÝÄ ÕªÃÆÈË ÑÓÄÀËÃÀÀ - 2005

170

Õàâñðàëò VI

171


172

Õàâñðàëò VI

173


174

Õàâñðàëò VI

175


176

Õàâñðàëò VI

177


178

Õàâñðàëò VI

179


180

Õàâñðàëò VI

181


182

Õàâñðàëò VI

183


Хүүхэд хөгжил судалгаа 2005 оны тайлан 2.32 MB

Documents

Transcript of Хүүхэд хөгжил судалгаа 2005 оны тайлан 2.32 MB