η­Μ_ί/ιΝ|

Μ

ιεΒΝ Θθο­3 ι ο­ 2 38­5

© Γιὰ τήν ελληνική γλώσσα: 19

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΤΛΗΣ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΖθόΣΤΟΝ Ζἰο ΑΙΩΝΑΤομές στήν πλοενητιπή πολετεπή

περί τό ΖΟΟΟ'7 'κ­_

ε

Π. Κονδύλης 6· Ἐκδόσεις Θεμέλιο Θ Ε Μ Ε Λ Ι ΟΣόλωνος Βζμτηλ. 3ῦ ο8 180 ΑΘΗΝΑ 1998

Μ 3?

Ε” Ο `

ἐξ

ΚΑΙΙ Ι Η .

ΠΕΡΙΕΚΟΜΕΝΑ

ΙΙΡΟΑΟΤΟΣ 7­Ι ΙΙ

Ι

Ι. Η ΚΟΜΜΟΤΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΦΙΛΕΛΕΤΟΕΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ Ι3­43

Ι Ι. Ο ΜΑΡΕΙΣΜΟΣ, Ο ΚΟΜΜΟΤΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΙ ΖΟΟΟ ΑΙΩΝΑ Ι8

Ι 2. Η ΕΙΙΟΜΕΝΗ ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑΝΟΟΙΜΕΝΟΝ 38Ι

Ι

ὶ ΙΙ. ΤΑ ΗΟΙΚΑ ΕΠΙΧΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΟΤΤΟΠΙΑΣ Α5­Ο7

Ι Ι. ΟΙΚΟΤΜΕΝΙΣΜΟΣ, ΣΚΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΟΧΗ 45

Α 2. «ΑΝΟΡΟΙΙΙΝΑ ΔΙΚΑΙΟΜΑΤΑ»: ΕΝΝΟΙΟΑΟΤΙΚΗ ΣΤΤΚΤΣΗ ΚΑΙ ΠΟΑΙΤΙΚΗ

Ι ΕΚΜΕΤΑΑΑΕΤΣΗ ΟΙ

Ι

Ι

Ι ΙΙΙ. Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ,

Ὁ9 99 \ΚΑΙ Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΟΘ­ΟΣ

”ἶἶΙ„ζ;ῖ Ι Ι. ΠΑΤΚΟΣΜΙΟΙΙΟΙΗΣΗ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ 89

Ι 2. ΤΟ ΕΜΙΙΟΡΙΟ ΚΑΙ Ο ΠΟΑΕΜΟΣ 75

3. ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ ΑΝΑΤΚΑΙΑ ΕΙΡΗΝΟΦΙΑΕΣ; 8Ι4. ΣΙΤΚΡΟΙΣΗ ΤΟΝ ΠΟΑΙΤΙΣΜΟΝ Ή ΣΙΤΚΡΟΙΣΕΙΣ ΕΡΗΜΗΝ

ΤΟΤ ΠΟΑΙΤΙΣΜΟΤ; 88

Ιν. ΤΑ ΙΙΟΑΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΡΕΟΙΙΟΑΙΤΙΚΑ ΤΙΙΟΚΕΙΜΕΝΑ 93­ΜεΙ. ΤΟ ΕΟΝΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΑΝΗΤΙΚΗ ΕΙΙΟΚΗ 93

2. Η ΕΙΡΟΙΙΗ ΣΤΟ ΚΑΤΟΦΑΙ ΤΟΙ ΖΙΟΟ ΑΙΩΝΑ: ΜΙΑ ΚΟΣΜΟΙΣΤΟΡΙΚΗ

ΝΚΑΙ ΓΕΟΙΙΟΑΙΤΙΚΗ ΘΕΟΡΗΣΗ Ιοο

3. ΤΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΟΝΗ Ι25

Ν4. ΟΙ ΠΑΤΚΟΣΜΙΕΣ ΔΙΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΡΑΤΟΣ Ι85

ν. Η ΤΕΧΝΙΚΗ,Η ΗΑΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΙΑΤΟΙΡΑ Ι 47­Ι79

1. Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΑΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ: ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΟΡΟΟΑΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ; Ι47

Ζ. ΤΑ ΚΕΝΑ ΤΟΙ ΚΙΕΕΡΝΟΚΟΡΟΙ ΙΒΣ

Θ ΙΙΚΡΙΚΧοΙνΙΚΙ×ιΑ

3. Η ΟΙΚοΙΙνΙΚΝΙΚΙΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ο ΔΙιΤΙΚοΣ ΠοΑΙΙΙΣΙνΙο›: Ι 56 Ι

4. ΑΙΙο ΤΗ ΜΑΖΙΚΗ ΚοΙΑΙοΙΙ>Α ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚοΙιΑτοΙιΡΑ Ιίὶη Ι

73 Ι5. Η ΤΚΧΝΙΚΙΙ ΚΑΙ οΙ ΜΚΙΑΙΙΙΩΣΙΙΙΣ ΙΟΙ ΑΝΘΡΩΙΙΙΣτΙΚοΙ ΙΑΚΩΑΟΙΣ Ι

Ι

Ι

ΙΙ

Ι

νΙ. ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ Ι

<

ΠΡ ο Αο Ι ο Σ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 181­188

ΠΡΩΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 189­ΙθοΣκοπος ενος προλογου δεν μπορεί νά είναι η συγκεφαλαίωση

Ι

ιΙ

τῶν περιεχομένων τού βιβλίου, οὕτως ὥστε να έπιβοηθείται όΙ

νε ν 7 ν έναν ­ν

βιαστικος αναγνωστης, απαλλασσομενος απο τους κοπους της

κριτικῆς μελέτης. Ἡ βοήθεια θα πρέπει μαλλον να παρέχεται

στόν έπιμελη αναγνώστη, υπό διττή μορφή: δίνοντάς του τό

στίγμα της ἐργασίας εντός του συνολικού ἔργου του συγγρα­

φέα καί παρέχοντάς του πρόσθετες πληροφορίες για τή γενι­

κότερη σκοπια καί μέθοδο, μέσω των όποίων προσεγγίζονται

τα έξεταζόμενα θέματα. Ώς πρός τό πρῶτο σημείο μπορω,

εύτυχως, νά είμαι πολύ σύντομος. Τα κειμενα πού συγκεν­Ι

ν Κ ν

τρωνει ο τομος τούτος αποτελουν έπέκταση καί εμβάθυνση

σκέψεων διατυπωμένων στά ἔργα μου Ἡ Παρακμή του Ἀστι­κου Πολιτισμου, Πλανητικἡ Πολιτικη μετα τόν Ψυχρό Πόλεμο,

Ι

Ι εε »‹¬Η ηδονη,η ισχύς,ῆ ουτοπία (βλ. ίδίως τό κεφάλαιο: «Ούτοπία

καί ἱστορική πραξη››) καί Θεωρία του Πολέμου (βλ. ίδίως τό

κεφάλαιο: «Ὁ θερμός πόλεμος μετά τόν Ψυχρό Πόλεμο ››). Φο­

βοὐμαι ὅτι χωρις τή γνώση αὐτῶν των αναλύσεων. στίς οποίες1

κ × ‹ ×

και παραπέμπω, η κατανοηση των παρακάτω κειμένων θά

παραμείνει σέ διάφορα σημεία αποσπασματική, ἔστω καί ἄν

είναι ἔτσι γραμμένα, ὥστε ν” αποτελούν αύτοτελῆ σύνολα. Ὁ­μως τίποτε δέν είναι τόσο αύτοτελές ὥστε νά μή μπορεί να

ένταχθεί σ' ἕνα πλαίσιο ακόμα εύρύτερο, να φωτισθεί μέσωὶ

7 Ζ 7 | Ρ·

ακομα ευρύτερων συσχετισμων.Καί ὡς πρός τό δεύτερο σημείο δέν χρειάζεται να έπεκτα­

θω, γιατί ὅσα ακολουθουν περιέχουν θέσεις ή νύξεις έπαρκείς

ὥστε να ανασυγκροτείται ἡ σκοπια καίη μέθοδος τοῦ συγ­

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 9

γραφέα. Καί εδω, ὡστόσο, μπορεί νά βοηθήσει ή ἔνταξη σα κανοποιουν τις γενικότερες ήθικολογικες απαιτήσεις τής νο­ἕνα γενικότερο πλαίσιο. Σέ κάθε εποχή ή ίδεολογία του νι­ μιμοποίησης των δυτικων καθεστώτων, θεωρίες περί «συστή­κητή καθίσταται για τούς νικημένους ερμηνεία τής πραγματι­ ματος», προερχόμενες από τόν πνευματικό κόσμο τής κυβερ­κότητας, δηλαδή ή ήττα τους επισφραγίζεται μέ τήν αποδοχή νητικής καί στηριζόμενες στήν εννοιολογιρι της, συνάπτονταιτής όπτικής του νικητή. Έτσι π.χ. όσοι χθές ακόμα παραλη­ μέ τήν διοικητική καίτεχνική πλευρά τής μαζικής δημοκρατίας,ροῦσαν για τόν «εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του λαου του ενω οί πραγματικότητες, αλλά καί οί όνειροφαντασιῖες, τήςΒιετνάμ», ἄναβαν καντήλια στό είκόνισμα τοῦ Τσε Γκουεβά­ «ελεύθερης αγορας» απηχουνται σέ θεωρίες οίκονομιστικήςρα καί δέν ήθελαν ν' ακούνε κουβέντα γιά «τυφλό αντικομ­ εμπνεύσεως, ὅπου τό σύνολο τής κοινωνίας συγκροτείταιμουνισμό», σήμερα, αντί νά καταγγέλλουν τόν ίμπεριαλισμό, σύμφωνα μέ τό ίδεατό μοντέλο τής αγορας. Παρά τις μεταξύκεραυνοβολουν «κάθε εθνικισμό» καί ενστερνίζονται ὡς ερ­ τους αντιθέσεις, πού κινουνται σέ επιπεδο πρακτικα δευτε­μηνεία τής πραγματικότητας τά συνθήματα του νικητή: τόν ρευον, ἔστω κι αν οί ίδιοι οί θεωρητικοιζ γιά εύνόητους λόγους,οίκουμενισμό μέσω τής ενιαίας παγκόσμιας αγορας καί των τις τονίζουν, όλες αυτες οί θεωριες, ὡς προιόντα καί νομιμο­«ανθρωπίνων δικαιωματων». Δέν αναρωτιούνται οὔτε ποιός ποιήσεις τής ίδιας κοινωνίας, συμμερίζονται ρητά ή αρρηταθα ερμηνεύει δεσμευτικά κάθε φορά τίσημαίνουν αύτά τά «δι­ βασικές αντιλήψεις, ήτοι αίωρουνται εξ ίσου μεταξύ των συγ­καιώματα» στόν συγκεκριμένο τόπο καί χρόνο, οὔτε αν καί γενων πόλων του ατομικισμοῦ καίτου οίκουμενισμοῦ περνών­κατά πόσο δικαιολογείται ὁ «εθνικισμός» όποτε ενας μικρός τας μέσα από τήν «ελεύθερη αγορά» (έστω καί μέ ελαφρούςθέλει να αντισταθεί στις αδηφάγες διαθέσεις ενός μεγάλου. «σοσιαλδημοκρατικούς» περιορισμούς της).­

Μέ τόν τρόπο αὐτό, ενω ήθικολογουν αδιάκοπα, στήν πρα­ Ὁ ίδεολογικός χαρακτήρας τούτων των κοινωνικών θεω­γματικότητα συμπαρατάσσονται μέ τό δίκαιο του ίσχυροτέ­ ριων αποδεικνύεται σύν τοίς ἄλλοις από τό εξής γεγονός: καμ­ρου.Ἀλλά αν ὁ ήττημένος, αποδεχόμενος όψιμά τήν ίδεολογία μιά τους δέν χρησιμοποιήθηκε μέχρι τώρα ὡς εννοιολογικό,του νικητή, γίνεται συχνά ὁ γελοιωδέστερος καί γλοιωδέστε­ τουλάχιστον, πλαισιο μιας σοβαρής ανάλυσης του παρόντοςρος φορέας της, δέν είναι βέβαια ὁ πρωταρχικός εμπνευστής καί τοῦ μέλλοντος του πλανητικου μας κόσμου. Συνοψίζουνκαί θεμελιωτής της. Ἡ «αριστερά», ἔχοντας μετατραπεί σέ θεωρητικά τήν ίδεατή του αύτοκατανόηση από δυτική σκοπιάούραγό ή σέ σφογγοκωλάριο του αμερικανισμου, δέν αντλεί καί μολονότι ενίοτε διαπιστώνουν ότι ανάμεσα στήν αύτοκα­πλέον από ό,τι ζωντανότερο είχε ή μαρξιστική παράδοση, δη­ τανόηση αύτή καί στή σημερινή πραγματικότητα υπάρχει κά­λαδή τήν ανελέητη απομυθοποίηση των φιλελεύθερων ίδεολο­ ποια απόσταση, ὡστόσο διατείνονται ότι ό πυρήνας καί με­γημάτων, αλλά τρέφεται από μιαν κοινωνική θεωρία πού εν γάλα τμήματα τής σημερινής πραγματικότητας εμπεριέχουνμέρει αντικατοπτρίζει καί εν μέρει συγκαλύπτει εξιδανικευ­ σαφείς ροπές ίκανές νά μας όδηγήσουν αργά ή γρήγορα στότικα τίς πραγματικές σχέσεις ίσχύος μέσα στή δυτική μαζική σημείο πού δειχνει ή ίδεατή αύτοκατανόηση (τής Δύσης). Ὁ­δημοκρατία. Καθώς ή τελευταία ἔχει ποικιλες επόψεις καί σα ὡφελουν τούς ίδιοτελείς τά προπαγανδίζουν οί αφελείς.διάφορες ίδεολογικές ανάγκες, ή επικρατούσα στή Δύση κοι­ "Όμως οί ίδιοτελείς δέν ἔχουν μόνο τις νομιμοποιητικές ανάγ­νωνική θεωρία εμφανίζεται κι αύτή σέ διάφορες τάσεις: θεω­ κες, πού ίκανοποιουν οί αφελείς· ἔχουν καί αναγκες πρακτι­ρίες περί «δικαιοσύνης» ή περί «επικοινωνιακής πράξεως» ί­ κές, πρέπει δηλαδή, σέ αντίθεση μέ τούς διανοουμένους τους,

ΙΟ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11

κ ­¬ ~ κ κ κ κ Φ/ | κι κ κε κ ­­ κ κ

να δρουν συνεχως μεσα σε συγκεκριμενες καταστάσεις, οπου κειμενου να επικρινουν σε ορισμενα σημεια την πραγματικο

διακυβεύονται τεράστια οίκονομικά καί στρατηγικά συμφέ­ τητά του. Όμως μέ τόν τρόπο αυτό απλως καταφάσκεται άν­

ροντα. (Όταν π.χ. τό αμερικανικό Πεντάγωνο καταρτίζει τούς τικειμενικά ό,τι απορρίπτεται υποκειμενικά: γιατίή ίδεολογία

σχεδιασμούς του, πού φθάνουν ήδη βαθιά μέσα στόν 2! ο αί­ του «συστήματος» εἶναι ἐξ ίσου μέρος τής πραγματικότητας

ώνα, δέν καλεί βέβαια οὔτε τόν Ριιιοἰε, οὔτε τόν Ηιιθεηπιιε οὔτε του όσο καί τά αντιληπτά μελανά του σημεία. Ευτυχώς, ή

άλλους ήθικοφιλοσόφους προκειμένου νά ακούσει καί νά κλασσική πολιτική, κοινωνιολογική καί ἰστορική ανάλυση, από

ακολουθήσει τίς συμβουλές τους. Κατά τή χάραξη καί τήν τόν Θουκυδίδη ὥς σήμερα, μας παρέχει άφθονα καί ἐπαρκή

ασκηση πολιτικής τά νεφελώματα διαλύονται καί τά αστεία εργαλεία γιά νά δουμε τά πράγματα βαθύτερα καί νηφαλιό­

τελειώνουν, καί σταθμίζονται χειροπιαστά δεδομένα καί ὁρα­ τερα. Μας διδάσκει πρό παντός νά έπικεντρώνουμε τήν προ­

τές τάσεις. Οἱ οίκουμενιστικές ίδεολογίες διόλου δέν προοιω­ σοχή μας στή συγκεκριμένη υφή τῶν ένεργων ατομικων καί

νίζονται τήν πραγματική μετάβαση πρός έναν οίκουμενισμό συλλογικων υποκειμένων, καί νά τή βλέπουμε στήν ιστορικό­

ίσότιμων όμάδων καί ατόμων. Γιατί θεωρητικά ίσχύουν μέν τητα της.

γιά όλους, πρακτικά όμως ἑρμηνεύονται δεσμευτικά από τούς Ένα όφθαλμοφανές, καί ασφαλῶς όχι τυχαίο, γνώρισμα

ίσχυρούς καί ανοίγουν σα αυτούς τις θύρες γιά όποιεσδήποτε των κοινωνικῶν θεωριων πού προαναφέραμε είναι ὁ έξοβελι­

ἐπεμβάσεις κρίνουν σκόπιμες ὁπουδήποτε. Ὁ,τι ήταν γιά τούς σμός τής ιστορικής διάστασης καί τής ίστορικής θεώρησης. Ἡ

Ρώσσους κομμουνιστές χθές ὁ «προλεταριακός διεθνισμός», άλλοτε υποκρυπτόμενη καί άλλοτε έπιδεικνυόμενη πρόθεση

εἶναι σήμερα γιά τούς Ἀμερικανούς τά «ανθρώπινα δικαιώ­ αυτου του έξοβελισμου εἶναι νά δώσει τροφή στήν εντύπωση.

ματα». Καί στόν 2ίο αἰώνα, όπως πάντοτε στό παρελθόν, τήν καί στήν έλπίδα, ότι ή σημερινή κοινωνικοπολιτική κατάσταση

Ἱστορία θά τήν καθορίσει όποια Δύναμη θά εἶναι σέ θέση νά στή Δύση αποτελεί ἑδραία κατάκτηση τής ανθρωπότητας, ή

προσδιορίζει δεσμευτικά γιά τούς υπολοίπους τό περιεχόμενο ὁποία όχι μόνον δέν εἶναι δυνατόν νά ανατραπεί στόν χωρο

καί τήν πρακτική ἐφαρμογή των κυρίαρχων ἐννοιων (διάβαζε: τής διαμόρφωσής της, αλλά καί σέ προβλεπτό χρονικό διά­

ίδεολογημάτων). στημα θά έξαπλωθεί σέ όλόκληρο τόν πλανήτη. (Όμως μέσα

Οἱ άναλύσεις αυτου τοῦ τόμου αποσκοπούν σέ μιά ριζική στήν ἱστορία δέν υπάρχουν οὔτε μόνιμες κατακτήσεις οὔτε

διαστολή μεταξύ ίδεολογίας καί πραγματικότητας. Δέν ζη­ ευθύγραμμες έξελίξεις ὡς απλές προεκτάσεις σημερινων συγ­

τουν νά προσεγγίσουν τίς σημερινές πλανητικές εξελίξεις μέ­ κυριων. Ἡ διάδοση τής δυτικής μαζικής δημοκρατίας σέ παγ­

σα από τίς δυτικές ίδεολογίες, αλλά αντίθετα νά κατανοήσουν κόσμια κλιμακα όχι μόνον δέν θά γεννήσει παντου πιστά αν­

τίς ίδεολογιες τοῦτες μέσα από τήν πλανητική συγκυρία καί τίγραφα, αλλά θά αλλάξει καί αυτήν τήν ίδια στίς μητροπολι­

τίς δυνάμεις πού τή διαμορφώνουν. (Όποιος δέν θέλει νά εἶναι τικές χωρες, πυροδοτώντας παράλληλα ὀξύτατους αγωνες κα­

τό φερέφωνο του ίσχυρου δέν πρέπει καί νά αποδέχεται τήν τανομής. Άν ὁ 2θός αἰώνας σήμανε τή διάψευση τής κομμου­

είκόνα πού προβάλλει καί επιβάλλει ό ίσχυρός γιά τόν ἑαυτό νιστικής ουτοπίας, ό 2 ί ος θά χαρακτηρισθεί από τήν κατάρ­

του. Πολλοι, ίδίως «αριστεροί», ἔχουν τήν έντύπωση ότι ίέξα­ ρευση τής φιλελεύθερης. Ποιά συγκεκριμένα γεγονότα θά συγ­

κολουθουν νά) απορρίπτουν τό «σύστημα» μόνο καί μόνο κροτήσουν τις μεγάλες ροπές κατά τόν 21ο αίώνα, πού, κα­

έπειδή έπικαλουνται τήν ίδεολογία τοῦ «συστήματος» προ­ θώς πιστεύω, θά εἶναι ό συγκλονιστικότερος καίτραγικότερος

12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

τής ανθρώπινης Ἱστορίας, δέν μπορουμε νά ξέρουμε. Ένα ὡ­στόσο είναι βέβαιο: ή Ἱστορία δέν τελείωσε, κανεις άπ” όσουςζουν σήμερα δέν πρόκειται νά πεθάνει γνωρίζοντας πῶς θάτελειώσει. Τό μόνο πού μπορούμε νά κάνουμε εἶναι νά περι­

κ | κ κ κ × κ Ιγράψουμε τις κινητηριες δυνάμεις της, μεσα στην δεδομενηβραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη συγκυρία. Καίή περιγρα­φή αὐτή δέν εἶναι ἔργο του ίδεολόγου καί του ήθικολόγου·απαιτει ματιά ασκημένη στή θέαση της ιστορικότητας τωνφαινομένων.

Η ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ κλι Η ΦΜΒΛΕΥΘΒΡΗΟντοιτιλ

1. Ὁ μαρξισμός, ὁ κομμουνισμός καί ή ιστορία του Ζθου αἰώνα

Ἡ ιστορική καταταξη τοῦ μαρξισμού καί του κομμουνιστικουκινήματος εξαρταται από τό πῶς αποτιμα κανείς στό σύνολότης τήν πορεία τής πλανητικής ιστορίας του Ζθου αι. Γ ια νατό πουμε αλλιῶς: ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα σέ τοῦτοντόν ιδιαίτερο τομέα τής ιστορικής έρευνας προϋποθέτει μιασυγκεκριμένη αντίληψη του τί διαδραματίσθηκε μέσα στήνοικουμενική ιστορία αὐτοῦ του αιώνα, καί μαλιστα τόσο στόεπίπεδο τής κοινωνικής όσο καί στό ἐπίπεδο τής εθνικής καίδιεθνους πολιτικής ιστορίας. Τουτο παύει να αποτελει κοινό­τοπη μεθοδολογική επιταγή μόλις αναλογισθουμε πόσο ἐπί­μαχο μπορεί να γίνει ένα τέτοιο εγχείρημα ήδη από τα πρῶτατου βήματα, πρό παντός όταν αμφισβητήσει κανείς τήν ιδεο­λογική αὐτονομιμοποίηση τής σημερινής «Δύσης» ὡς τής νική­τριας του Ψυχρου Πολέμου. Ἡ αὐτονομιμοποίηση αὐτή στηρί­ζεται στήν αποδοχή ορισμένων ιστορικῶν συνεχειῶν, δηλαδήσέ ρητές σιωπηρές περιοδολογήσεις τής ιστορικής πορείας,καί αναφέρεται σέ καποιες ιστορικα διαμορφωμένες κοινωνι­κές ὀντότητες, τῶν ὁποίων ή οὐσία, όπως νομίζεται. διατηρή­θηκε παρ” όλες τίς μεταβολές τῶν συμβεβηκότων. Ἡ ευρύτερηαπό τουτες τίς κατασκευασμένες οντότητες ειναι ή «Δόση»ὡς ἰδεατή σύνοψη αρχαίων­κλασσικῶν. χριστιανικῶν καί φι­λελεύθερων παραδόσεων, δηλαδή ὡς κρυσταλλωση μιας σχε­

14 ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΒΛΕΥΘΒΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΖΟος ΑΙΩΝΑΣ 15

δόν τρισχιλιετούς ἱστορίας. Ἄν ὅμως αποδώσουμε στήν έν­ κομμουνισμός θα αποτελούσαν τό πολύ­πολύ κρίσεις προσ­

νοια τής «Δύσης» τέτοιο ίστορικό εύρος, τότε στή μαρξιστική αρμογής ή απλα στραβοπατήματα πανω στή βασιλική οδ

Ο»

θεωρία καί στήν κομμουνιστική πρακτική δέν ὐπαρχει οὐσια­ τού δυτικού φιλελευθερισμού ­ καί έπανεκδόσεις τής «ανα­

στικα τίποτε πού να μήν έχει τήν αντιστοιχία του σέ μιαν τολικής δεσποτείας» σέ χῶρες μέ οπωσδήποτε μικρή συμμε­

τουλαχιστον έποψη τής «Δύσης» ­

Ωω

πό ιστορικές έσχατολο­ τοχή στή μοντέρνα έποχή της Δύσης. Ἀντίθετα, η δική μου

γίες καί διαφορες μίζεις ανθρωπισμού καί κολλεκτιβισμού θέση εἶναι ότι στήν πορεία τού Ζθού αί. ή Δύση πέρασε μέσα

ίσαμε τήν όχι καί πολύ αβρή μεταχείριση τῶν αντιφρονούν­ από μια βαθεια κοινωνική καί πνευματική αλλαγή, ή οποία

των,τίς πνευματικές απαγορεύσεις καί τίς μαζικές έξοντώσεις στή θέση τού όλιγαρχικού καί ἰεραρχικού αστικού φιλελευθε­

ανθρώπων· από τήν αλλη μερια, μέ βαση αὐτήν τήν εὐρεία έν­ ρισμού έβαλε τή μαζική δημοκρατία· ότι η αλλαγή αὐτή συν­

νοια τής «Δύσης» δέν σταθηκε ποτέ δυνατό στήν ἐποχή τού υφανθηκε, μέσα από εὐθείς καί πλαγιους δρόμους, μέ μιαν έξ

Ψυχρού Πολέμου να διευκρινισθεί αν λ.χ. ή καπιταλιστική καί ἴσου δραστική μεταμόρφωση τού πλανητικού τοπίου,τό οποίο

κοινοβουλευτική Ἱαπωνία ανήκε περισσότερο στήν «κοινότη­ έφτασε σ” έναν αδιανόητο ὥς τότε βαθμό κοινωνικής καί πο­

τα τῶν δυτικῶν λαῶν» απ' ὅπι ή κομμουνιστική Ἀνατολική Εὐ­ λιτικής πυκνότητας· καί οτι ο μαρξισμός καί ο κομμουνισμός

ρώπη. Ἡ ίστορική είκόνα γίνεται εὐκρινέστερη οταν ο μαρξι­ ήσαν ἐξ αρχης καί παντοτε σύμφυτοι μέ τούτη τή δίπλευρη κι

σμός καί ο κομμουνισμός νοούνται ὡς οί μεγαλοι αντίπαλοι ὡστόσο ἑνιαία διαδικασία, τήν έπιβοήθησαν καί δέν έγκατέ­

τού αστικού φιλελευθερισμού, ὅπως αὐτός διαμορφώθηκε λειψαν τή σκηνή προτού ή «ιστορική τους αλήθεια» (για να

στούς εὐρωπαικούς Νέους Χρόνους πρό παντός μετα τή γαλ­ Χβησιμοποιήσουμε τήν έκφραση τού Ηε,ςεΙ) έρθει στό φῶς καί

λική Ἐπανασταση. Στήν προοπτική αὐτή γεννιέται η έντύ­ πραγματωθεἰ αντικειμενικα (δηλαδή ανεξαρτητα από τίς

πωση οτι μέ τήν καταρρευση τού κομμουνισμού αποκρού­ οποκειμενικές έπιθυμίες καί προσδοκίες τῶν προασπιστῶν

σθηκε τελειωτικα ή έπίθεση έναντίον τής αστικής­φιλελεύθε­ της): μέ αλλα λόγια, δέν αποτελούν όγκωμα, τό οποίο ἐν τῶ

ρης κοινωνίας καί τώρα αὐτή, πλουτισμένη μέ τή διασταση μεταξύ αφαίρεσε από τό σῶμα της ἱστορίας μια έπιτυχής χει­

τού κοινωνικού κρατους καί ἐδραιωμένη χαρη στή γενική εὐ­ ρουργική έπέμβαση, παρα ακέραιο τμήμα μιας ολοκληρωμέ­

ημερία, θα έκδιπλωθεί σ” ὅλον τόν κόσμο καί μέ τήν ανθρω­ νης ήδη φασης τής παγκόσμιας ίστορίας,ή οποία στέκει τώρα

πια της θα χαρίσει τήν εἰρήνη καί τήν εὐτυχία στούς λαούς. μπροστα στήν κυρίως πλανητική της ἐποχή.

Στό σχήμα αὐτό ή ιστορική συνέχεια ἐκτείνεται σ' ὁλόκληρη Μοναχα η έμπεριστατωμένη σύλληψη της παραπανω δί­

τήν ἐποχή της βιομηχανικής έπαναστασης καί περιλαμβανει πλευρης διαδικασίας μας έπιτρέπει να κατανοήσουμε έπαρ­

σέ μια πρώτη φαση τήν έκκαθαριση τῶν φεουδαλικῶν­αρι­ κῶς τή δραματική διαφορα αναμεσα στα βασικα προβλήματα

στοκρατικῶν καταλοίπων καί σέ μια δεύτερη τήν απόκρουση τού ίθθθ καί σ” έκεἰνα τού ΖΟΟΟ. Ἄν γύρω στό ίθθθ δέσποζε

της έπαναστατικης ἐπίθεσης από τα αριστερα μέσω τής ὁρ­ στόν κοινωνικοπολιτικό στίβο τό λεγόμενο τότε «κοινωνικό

γανικής ένταξης τῶν κατώτερων στρωματων σέ μιαν μεταρ­ ζήτημα», τό οποίο έμπαινε αναπόδραστα, μέσα στό έκαστο­

ρυθμισμένη καί ανοιχτότερη, βέβαια, ομως κατα βαση παντο­ τε έθνικό πλαίσιο, έξ αἰτίας τής ὀλιγαρχικής ὐφής τού αστι­

τε αστική­φιλελεύθερη κοινωνία. κού φιλελευθερισμού, για τήν ἐποχή γύρω στό Ζθθθ τό χαρα­

Ἄν τα πραγματα είχαν όντως έτσι, τότε ο μαρξισμός καί ο κτηριστικό είναι ότι τα έπίμαχα ζητήματα καί οἱ συγκρούσεις

Ι6 ΚΟΜΜΟΤΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΟΪΤΟΠΙΑ ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ 2Οος ΑΙΩΝΑΣ 17

ε κ κ | ε κ σκ ι κ

ι εμφανίζονται πανω στην (υφισταμενη η δημιουργουμενη) βα­ τώρα ακριβῶς έξ αίτίας της τομής. Ὁ χαρακτήρας καί ή

ση της ὑψηλής συλλογικής καταναλωσης καί τής ύψηλης πα­ έκταση της τελευταίας μπορούν βέβαια να συλληφθούν πλή­

ραγωγιμκότητας, οί ὁποίες επιτείνουν τόσο τή συνύφανση ὅσο ρως μόνο στό επίπεδο της ίδεοτυπικής προβολής, καί στήν

καί τήν ανταγωνιστική αντίθεση τῶν έθνικῶν οίκονομιῶν, ένῶ περίπτωση αύτή, ὅπως καί σέ αλλες, είναι μεθοδολογικα έπι­

συναμα ή όλη διαδικασία παίζεται μέσα σέ όλο καί στενότε­ βεβλημένο να δοθεί ή προτεραιότητα στήν ποιοτική θεώρηση

ρα δημογραφικα καί οίκολογικα ὅρια. Στόν μεγαλο βαθμό ὅ­ τού κοινωνικού γίγνεσθαι απέναντι στήν ποσοτική. Ἀκόμα

που συνεχίζει να τίθεται τό «κοινωνικό ζήτημα» ­βεβαίως σέ καί αν τυχόν τα στοιχεία τού αστικού φιλελευθερισμού, κα­

ούσιαστικα διαφορετική μορφή­, συνδέεται τώρα μέ αύτούς θώς καί έκείνα τού αστικού πνευματικού καί ύλικοτεχνικού

τούς παραγοντες, καίή αντιμετώπισή του δέν γίνεται μέ σύν­ πολιτισμού, συνέχιζαν να ύπερτερούν ποσοτικα, αὐτό δέν θα

θημα τό γκρέμισμα ταξικῶν ὶεραρχιῶν όπως τίς ήξερε ὁ ίθος ήταν αποφασιστικό για τή δυναμική κατανόηση τῶν πραγμα­

αἱ. παρα ­έφ” όσον ή έξισωτική αρχή της απόδοσης έχει έπι­ των, αν στό μεταξύ είχαν ύπερισχύσει ὡς ατμομηχανές της

βληθεί, ὀνομαστικα τουλαχιστον­ τή μερική αναδιαταξη ενός εξέλιξης φαινόμενα αλλου τύπου. Ἀναμεσα στόν ίδο καί

,λειτουργικού συνόλου. Ἡ κατ) αρχήν ύποκατασταση της τα­ στόν ίίο αί. διόλου δέν αλλαξε ριζικα ὁ τρόπος ζωής καί ή

ξικής ίεραρχίας από τή λειτουργική δέν συνεπιφέρει βέβαια νοοτροπία τῶν πλείστων ανθρώπων στήν Ἑῦύρώπη, ήτοι ή

παντοτε τήν ἐκτόνωση τῶν κοινωνικῶν συγκρούσεων. Μπορεί εοεὶετεε είνίίίε διατήρησε τίς θεμελιώδεις ίεραρχίες της καί ή

καί να συμβεί ακριβῶς τό αντίθετο,γιατί ὁ ορίζοντας τῶν προσ­ θεολογία κυριαρχούσε παντοτε απαραμείωτα στό ίδεολογικό

δοκιῶν, ὁ ὁποίος διαμορφώνεται παραλληλα μέ τούτη τήν ύ­ πεδίο ­ καί ὅμως, αναφερόμενοι στήν αντίστοιχη χρονική πε­

ποκατασταση, προσδιορίζεται από τόν μαζικοδημοκρατικό ρίοδο διακρίνουμε αναμεσα σέ «Μεσαίωνα» καί σέ «Νέους

καταναλωτισμό καί γεννα αντίστοιχες απαιτήσεις σέ παγκο­ Χρόνους», προσηλώνοντας, καί ὀρθα, τήν προσοχή μας στα

σμιο έπίπεδο. Ἑν παση περιπτώσει, οἱ πέντε δισεκατομμύρια ποιοτικῶς καινούργια στοιχεία, μολονότι γνωρίζουμε ὅτι από

ανθρωποι τῶν μή δυτικῶν καί μή προοδευμένων βιομηχανικα ποσοτική αποψη έξακολουθούσαν να ύστερούν. Ἱστορικό καί

χωρῶν δέν θέλουν ν” αποκτήσουν ό,τι κατείχε ή Δύση τό ίθθθ, κοινωνιολογικό ενδιαφέρον έχει ὅ,τι είναι νεοφυές καί απο­

αλλα ὅ,τι φαίνεται ν” απολαμβανει εη πιειεεε σήμερα. Στόν φασιστικό για τό μέλλον, έστω κι αν προσωρινα ή για πολύν

τρόπο, μέ τόν ὸποίο συγκροτείται ὁ ορίζοντας τῶν προσδο­ καιρό φαίνεται απλό έξαρτημα ή παραλλαγή τού παλιού.

κιῶν, καθώς καί στό περιεχόμενό του, αντικατοπτρίζεται ή Ἀκόμη κι αν ύποθέταμε ότι ή συγκαιρινή μας μαζική δημο­

συνύφανση κοινωνικῶν καί πλανητικῶν ἐπόψεων ή ὁποία χα­ κρατία πραγματι δέν αποτελεί τίποτε αλλο καί τίποτε παρα­

ρακτηρίζει τή μαζική δημοκρατία ὡς κοινωνικό σχηματισμό πανω από μετασχηματισμό καί μετεξέλιξη τού αστικού φιλε­

αναπτυσσόμενο σέ μείζονες οίκονομικούς χώρους. λευθερισμού, καί παλι θα έπρεπε να διερευνήσουμε αν μέσα

Ή δυτική μαζική δημοκρατία προήλθε βαθμηδόν, αν καί στή διαδικασία τού μετασχηματισμού καί τής μετεξέλιξης

σχετικα γρήγορα, από τούς κόλπους τού αστικού φιλελευθε­ αναφανηκαν παραγοντες πού αμέσως κατόπιν ανέλαβαν από

ρισμού. (Ωστόσο ή τομή είναι σημαντικότερη από τή συνέ­ ποιοτική αποψη τόν ρόλο κοινωνικού κινητήρα. Προσωπικα

χεια, γιατί όσα προβλήματα αναφύονται στόν ὁρίζοντα τού πιστεύω, ὡστόσο, ότι μπορῶ ν” αποδείξω πώς ή μεταβαση

ΖΟΟΟ συναπτονται μέ κοινωνικα φαινόμενα πού δεσπόζουν από τόν αστικό φιλελευθερισμό τού ίθου αί. πρός τή σύγ­

18 ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΪΘΒΡΗ ΟΪΤΟΠΙΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ηοος ΑΙΩΝΑΣ 19ι

χρονη μαζικη δημοκρατία σταθηκε πολύ όφθαλμοφανέστε­ Πλείστοι ὅσοι μορφωμένοι καί μη είδωλολατρες, ακόμα καί

ρηί_ Έτσι, γύρω στο 1900 ἔλαβε χώρα μια ολοσχερης «αλλα­ στόν 3ο η 4ο αἱ. μ.Χ., ελαχιστα εἶχαν αντιληφθεί την «αλλα­

γη παραδείγματος» στό επίπεδο της πνευματινηἐ παίαανωτ γη παραδείγματος», πού εἶχε από καιρό ηδη συντελεσθεί, καί

γης (από τό φυσικοεπιστημονικό κοσμοείδωλο, τη φιλοσοφία συνέχιζαν να μιλούν για τη ζωντανια καί την ανανεωσιμότητα

καί τίς κοινωνικές ἐπιστῆμες ίσαμε τη λογοτεχνία καί τίς εἰ­ της πίστης τους, περίπου ὅπως καί σημερα μερικοί κανουν

νασττκέἔ τέΧνσ§)› ττναζσνταἐ σλεσσν ταστσλθσνα στσν αέρα ἔνθερμα λόγο για τό «ασυμπληρωτο ακόμα ἔργο τῶν Νέων

ὅλες τίς μορφές τού αστικού πολιτισμού ὅπως αύτές εἶχαν Χρόνων»_κ κ ι

σταμσσφωθεῖ από την Ἀνανέννηση καί μετα­ Μέσα από τσστη Καθώς ὁ αντικομμουνιστικός αγώνας της Δυσης διεξαχθη­

την ττσλσσταστατη πσλεμτχη Υτννηθηχε ἔνα σχημα σχέψηἐ τσ κε προγραμματικα στό ὅνομα τού φιλελευθερισμού, ἑδραιώ­

ὁποῖο, δίνοντας απόλυτη προτεραιότητα στη λειτουργική θε­ θηκε η ὀπτικη απατη ὅτι η καταρρευση τού απαρχαιωμένου

ώθηση απένανττ στην σσστσλσΥτκη› κατακείητατίζσνταἔ τίς στ κομμουνισμού ίσοδυναμεί με τη νίκη τού αειθαλούς φιλελευ­

λστητεἔ σέ ατσμα ναί σσνσσαζσνταἔ αὐτσβσσλα τα παντα μέ ιθερισμού. Τούτη η ἔννοια τού φιλελευθερισμού ηταν ὡστόσο

τά πάντα, ἀντιστθιχθυσε στην Θἰκόνα ναί στην πΟαΥματτνσ­ , αόριστη καί κανονιστικα φορτισμένη, επομένως συνιστούσε

τητα μταἐ αχθωσ ντνηττχηἑ μαζτκηἔ κστνωνταἑ ὕπσσ ανταλ­ μαλλον μια ίδεολογικη παρα μια κοινωνικη ἔνδειξη. (Ως κοι­

λόίσσθνῖθίί σϋνεχῶς ὰγθίθά, Χθίνωνίαίές θέσεις Καί ΤΟύ· νωντκἡ ἔνδετεη μπορεῖ να θεωρηθεῖ, μονο μτα ἐπεξηγηματτκή

Τη 'ἢ «ὀίλλθίγἡ Ἰῖθίραδείγμθίτθς», σῖόν Τῶν ίδεῶν Καί Ο”Ἑό προσθήκη πού συχνα χρηστμοατοτουνταν στίς τῆς προ­

ἐπίπεδο της κοινωνικης ζωης, δέν ἔγινε ίσαμε σἠμεισα σσνττ­ παγανδας, ὅτι δηλαδη ὁ δυτικός φιλελευθερισμός δέν σημαί­

σητη σθ σλη τησ την ἔκταση καί στζσσπασττκστητα ίὲφί ὅσον νει ταξικα προνόμια, αλλα ανοιχτη κοινωνία, ίσες εύκαιρίες

σημαίνει ὅχι μόνον τό τέλος τού εύρωπαικού φιλελευθερι­ καί εύημερία, όπως επίσης καί κοινωνικη προστασία, για ὅ­

σμού, αλλα καίτη ληξη τῶν εύρωπαίκῶν Νέων Χρόνων), γιατί λους. Τούτη η ἔμμεση αποκἠρυξη τού αρχικού ταξικού περιε­

στ Ρ­σσφωμἑνεἐ μεθίσεἔ τσσ ττληθσσμσυ ἐἔανσλσσθσσν να αν· χομένου τού αστικού φιλελευθερισμού (από τούς περιορι­

τλούν πολλα στοιχεία από τόν αστικό πολιτισμό καί συχνα σμούς τού εκλογικού δικαιώματος ίσαμε την απόκρουση τού

ύίνῖίλθίμβόίνθνῖθίί Ο'Τἠν πρθθπῖίκή ΤΟΟ ὅ,Τί δέν ύίνἠκεί Ο, Οίὐ· κρατοος προνοίας) ὐποδἠλωνε καθ” ἐαοτ·/γν τοσο τη στροφή

Τόν. Ἀπθκθμίζεί ἔῖσί κανείς Τήν ἐνῖύπωση ὅΈί Οί δίΞΟθΟνΤές προς τή μαζτκ·/Ζ δημοκρατία ὅσο καί ­ἐφί όσον αατοτελουσε

προγραμματος της ίδιωτικης τηλεόρασης καί οἱ θαμῶνες τῶν απαντηση στην κομμουνιστική κριτικη τού καπιταλισμού­

αίεεοε ξέρουν καλύτερα σέ τί είδος κοινωνίας ζούν από πολ­ την ἑπίδραση πού ἄσχησε πάνω σέ τού­τη τη στροφή η ὀιπετλη

λσὐἐ κστνωντσλσΥσυ€ ναί ὶστσθτκσύἐ _ ασ ασ μη μτλησσσμε της κόκκινης ἐπαναστασης. Τουλαχιστο τόση επίδραση, ὅση

καθσλσσ Υτα κλασστκσσσ φτλσλσνσσσ· Αστη βέβατα δέν τἶνατ καί η ἐπαναστατικη απειλη, ασκησε ὅμως καί ὁ διαποτισμός

η πρώτη φορα στην ίστορία ὅπου συμβαίνει κατι παρόμοιο. της συλλογικης συνείδησης η τού συλλογικού ύποσυνειδητου

1.Ρ. Κοιτἀγὶἰε, Πετ Νίεαετἔκπἔ ιὶετ θϋηςετἰἰσαεκ Πεκκ­ μπεί Εείιεπετοτκι. Πίε μέ τό ἰδεῶδες τῆς ὑλαῆς ἱσό­ΕητΕχς° Τό ὁποῖο ἐἔ ὰρχῆς εἶχαν

Ζίὺειιιίε Μοσἰετπε ιιπιἰ ιίἰε ττιιιεεεκιὶειτιοίσιιτἰεείιε Ροείιτιοαετπε, Νεὶιθτεὶοι ίθθί [= Ἡ ἐπ'·στραΤεύσει ὅλα τα ρεύματα της σοσιαλιστωτηἔ σαέψηα καί

παρακμή τού αστικού πολιτισμού. Ἀπό τή μοντέρνα στη μεταμοντέρνα ἐπο­ ἐμφθίτικότερα Οί μθιρξιστές, ἐνύιντια στήν ύιστικΟφιλελΞύθερη

χή κι ἀπό τόν φιλελευθερισμό στή μαζική δημοκρατια, Ἀθηνα ΙΘΘΠ. έμμονη στην απλῶς τυπική­νομική ίσότητα ὥς ἐγγύηση τῆς

το κοΜινιοτΜΣΤ1κΗ ΚΑΙ ΦΙΑΒΛΒΥΘΕΡΗ οΥΤοΠ1Α ΚΟΜΜΟΤΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ζσοε ΑΙΩΝΑΣ 21

έλευθερίας. Φερέφωνα αύτου του ιδεώδους, σέ εκαστοτε δια­ μσκαλύτεσεἔ ανατσσιτέἔ στήν «ἐτιικσατεια τῶν ιστών» π καίι κ κ ι °| οι συνέπειέ τ ς θα ειναι ίσως απρόβλεπτες αν τήν προβα­φορετική μορφή και ένταση, εγιναν, χαρακτηριστικοτατα, αν­ σ τι ›

θρωποι καί παραταξεις πού κατα τα αλλα λίγη συμπαθεια λσσν μαχητικα και ταστσλθσνα σι 8 ιι ιο δισσκατσμμμσια αν­θ ωποι Οι συ καιρινοι μας «νεοφιλελεύθεροι» ξεγελιουνταιἔτρεφαν για τόν σο ιετικό κο ουνισ ό: σοσιαλδ οκ ατε Ο · ι Υ ί9 .

Ν Ν ° ι ι ὅταν νο ίζουν ὅτι ή εκτεταμένη ιδιωτικοποίηση τής οικονο­γενικής μαρξιστικης έμπνεύσεως, οι όποιοι εναντια στον μι­ μ

σητό λενινιστή αδελφό ήθελανιν' αποδείξουν ὅτι οι ιδιοι ειναι μιαἔ θα ιτσσκαλέσει αντιστσιχη ισιωτικσττσιηση τῶν πμσσσαοι καλύτεροι, ήτοι οι «ρεαλιστές» καί «φιλελεύθεροι» φίλοι κιῶν καί αύτοσυγκρατηση έξ αιτίας τής διαπίστωσης ὅτι ορι­

Ν Ν κ ° ° Ν κ ι σ ένοι στε οῦνται τα προσωπικα προσόντα προκειμένου νατου λαου· χριστιανοι, οι οποιοι τωρα συνέχιζαν φιλανθρωπι­ μ Ρπλουτισουν καί ἐξ αιτίας τής συμμόρφωσης μέ τήν οικονομι­κές παραδόσεις συνδυαζοντας τες μέ τό κοινωνικό κρατος.

Ν ε Ν κί λο ικ”. Ἀνεξαρτητα από τήν ούσιώδη συμβολή του κρα­γιατί μετα τήν αποσύνθεση της θεολογικης μεταφυσικής θεω­ η Υ κι

ροῦσαν τήν «κοινωνική δραση» ὡς τή μεγαλη ευκαιρία για τή τσσσ στήν εοσσκιμηση τῆσ ισιωτικτὶσ σικσνσμιασ μέσα στισ

διατήρηση τής επιρροής τής θρησκείας τους· καί επίσης ‹‹κοι­ τικέσ Χῶοεἔ­ τούτη κι τελευταια αντλει τήν κοινωνική τησ

δυ­νο­

ι οποί σ από τήν αίσθηση ὅτι αὐτή αποτελει τό καλύτερονωνικοί φιλελεύθεροι», οί όποιοι έπιχείρησαν μια μεθερμη­ μ μ η κι

Ν Ν Ν έσο πρό επίτευξη τής γενικης ευημερίας καί ἑνός πλεονα­νεία του κλασσικου φιλελευθερισμού πηγαίνοντας πέρα από μ 9σ ατο πού έπιτρέπει αξιόλογες ανακατανομές καί τήν αμ­τήν τυπική ισότητα καί συναγοντας από τίς παλαιές ατομικι­ μ σ

Ν Ν βλυνσ τῶν πιό κραυγαλέων ύλικῶν ανισοτήτων. Ἄν δέν θαστικές αρχές ένα δικαίωμα κοινωνικης προστασίας του ατό­ *Ι

Ν ςταν πλέον σέ θέση να ικανοποιήσει τέτοιες μαζικοδημοκρα­μου από μέρους του κρατους. Ἡ εδραίωση καί ή διαδοση τέ­ τιΝ τικές προσδοκίες θα έριχνε σέ κρίση νομιμοποίησης τόν ἑαυ­τοιων αντιλήψεων συμβαδισε μέ τή δημιουργία του κοινωνι­ 3

Ν τ Ν τό τη καί μαζί τό «σύστημα». ”Ωστε ή απόδοση της ιδιω­κου κρατους καί μέ τή βαθμιαία έκτόπιση των αστων ὡς κυ­ ἐῖ

Ν ι ι ι 7 °” ι ι τικής οικονομίας δέν αποτελει ιδιωτικό ζήτημα αλλα υπόθε­ρίαρχης ή κοινωνικα καθοριστικης ταξης απο κατ αρχην α­ 7

σ δη όσια καί στό έπακρο πολιτική ­ καί έγινε τέτοια κατωνοιχτές οικονομικές καί πολιτικές έλίτ μεταβαλλόμενης συν­ κι μ

θέσεως. Θα ήταν λαθος να νομίσει κανείς ὅτι ὅλα αύτα έγιναν αττσ τήν πιεση τσο αντιφιλελεύθτσσσ αιτἠματσσ κια σλικη

ὡς αύτόματο αποτέλεσμα τής δεύτερης καί τής τρίτης βιομη­ μηνεια τῆιἔ ασλίηἑῖ τησ ισστητασ·

ερ­

Ν Ν ι ι Ἡ ευρεία θεώρηση τής κοινωνικής ἔποψης κανει έτσι πρό­χανικής έπαναστασης, της ανόδου της παραγωγικότητας καιΝ έ κ Ν Ν Ν δηλο σέ πόσο λαθεμένα συμπερασματα οδηγεί ή ταση να ὅπο­της συνακολουθης δυνατοτητας της μαζικης παραγωγης, μο­

” τι ηθεἰ ή ιστορική έπήρεια τοῦ μαρξισμού καί του κομμουνι­λονότι οι προϋποθέσεις αύτές ήσαν αντικειμενικα απαραίτη­ μτες. Ἀλλα καί οι κοινωνικοοικονομικές διαδικασίες διαμορ­ μσ ου, καί μαλιστα επειδή παραγνωρίζονται τα ποιοτικα στοι­

Ν εια τ” στροφής πρός τή μαζική δημοκρατία. Ἀλλα τα ἴδιαφώνονται μέσα από ὅσα έπιθυμουν οι ανθρωποι πού συμμε­ Χ *Ισ

Ν διδα ατα μπορει να βγαλει ὁ νηφαλιος παρατηρητής καί ατέχουν σ” αύτές, από τό πως αντιλαμβανονται τόν κοινωνικό Υμ

τους κόσμο καί τή δική τους δραστηριότητα ἐντός του. Ἄν τήν αναλυση μιαἔ σσστσμηἐ ἔπσψηα ιιτσι τηἐ τιλανητικησέπισκοπήσουμε τήν ιστορία στό σύνολό της,ή σύγχρονη πε­ φιλσσσφια τῆἔ ιστσσιαἐ στήν ἐττσχἠ τσο Διαφωτισμσοι

ει­"”¬;ιἔ»Ἐο\

ποιοηογμ οτι οέν ειναι οὔτε οεοοέλητο οὔτε φοοικο νά ἔχουν ι Ζ. Ρ. Κοῃὀγιιε, Ριιιπειιπιεειιε Ροιίιἰκ πιισή ιὶεκι Κπιτεπ Κτἰεἔ,Βερολίνο 1992 [=

μερικοί καί αλλοι να μήν ἔχουν τίποτε, αποτελει μιαν από τίς ι Πλανητική πολιτική μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, Ἀθηνα 19921.

22 ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΣΛΒΤΘΕΡΗ ΟΪΤΟΠΙΑ ΚΟΜΜΟΤΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΖΟ0ς ΑΙΩΝΑΣ 23

παντός στήν ἑγελιανή της έκδοχή, εἶχε ένοποιήσει τήν παγκό­ λελεύθεροι «ρεαλιστές» γιορτάζουν εὔκολους θριάμβους ό­

σμια ἱστορία προδιαγράφοντάς της έναν καί μόνον ήθικό­κα­ ταν τονίζουν τήν αποτυχία τής προσπάθειας ὁλοσχερους πρα­

νονιστικό σκοπό, πρός τόν ὁποίο θά κατευθυνόταν αναγκαστι­ γμάτωσης του αρχικου οότοπικου σχεδίουθ. Ἀλλά μπορεί κα­

κά. Ὁ Μειτκ υίοθέτησε βέβαια αὐτήν τήν κανονιστική­έσχατο­ νείς ν' αμφισβητήσει τήν τεραστια ίστορική ἐπίδραση του χρι­

λογική ἑνοποίηση τής παγκόσμιας ίστορίας,όμως πολύ σημαν­ στιανισμου μόνο καί μόνο έπειδή οὔτε ή έσχατολογική έπαγ­

τικότερο ήταν τό ότι ἐξήγησε τόν ἑνιαίο χαρακτήρα του πλα­ γελία ἐπαληθεύθηκε οὔτε τό παραγγέλμα τής αγάπης έπηρέα­

νητικου γίγνεσθαι μέ βάση κοινωνικούς καί οίκονομικούς πα­ σε σημαντικά τήν κοινωνική πράξη; Ἀκόμα παραπέρα: ὑπάρ­

ράγοντες, συνάγοντας παράλληλα απ, αὐτόν πολιτικά συμπε­ χει αμφιβολία ότι τήν πραγματική ὶστορική του έπήρεια τήν έ­

ράσματα. Κατανόησε όσο κανένας πρωτύτερα ότι ή καπιτα­ κανε δυνατή ακριβῶς ή έπίκληση απραγματοποίητων, καί μά­

λιστική βιομηχανία χάραξε μιά βαθειά τομή στήν πορεία τής λιστα ὑπεριστορικῶν ή έξωιστορικῶν ίδεῶν ή μεγεθῶν/Γέτοια

ἱστορίας, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο δίκτυο, στό ὁποίο, παράδοξα καί αίνίγματα λύνονται μοναχα όταν ξεκόψει κα­

μέ ήπιότερες ή σκληρότερες μεθόδους, ανάγκασε όλα τά έθνη νείς από τή ριζωμένη σέ ήθικές ανάγκες έξη νά παίρνει τίς κα­

να μπουν. Ἡ βιομηχανική αστική τάξη έκαμε μέ τήν ἔννοια νονιστικές ἰδέες στήν ὀνομαστική τους αξία καί να τίς αποτι­

αυτή μιά παγκόσμια έπανάσταση, καί γι” αὐτό μόνο μέ μιάν μα σύμφωνα μέ τήν πραγμάτωση ή τήν πραγματωσιμότητά

παγκόσμια έπανάσταση μπορουσε ν' ανατραπεί κι αὐτή μέ τους,αντίνά έξιχνιάζειτίς λειτουργίες καί τίς μεταλλαγές τους

τή σειρά της. Καί τούτη ή καινούργια καί τελειωτική παγκό­ σέ συνάφεια μέ τίς κοινωνικές περιπέτειες τῶν φορέων τους.

σμια έπανάσταση ­ή προλεταριακή­ θά πραγματοποιούσε έ­ Ἑὶκτός απ” αὐτήν τήν όρθολογιστική προκατάληψη, τή διαπί­

να ἑνιαίο κοινωνικό προσχέδιο πάνω σ” ὁλόκληρη τή γή. Έ­ στωση τής ίστορικής ἐπήρειας ούτοπικῶν σχεδίων τήν έμπο­

τσι, ή πλανητική καί ή κοινωνική διάσταση νοήθηκαν ἑνιαία, δίζει έξ ίσου καί μία αλλη. (Ως αφετηρία δηλαδή λαμβάνεται

καί στήν ἑνότητά τους αὐτή συνδέθηκαν μέ πραγματικές δυ­ ένα σχήμα γιά τήν ίστορική πράξη ὅπου τά μέσα καί οί σκο­

νάμεις τής ἱστορικής έξέλιξης. Οἱ αγῶνες μεταξύ τῶν έθνῶν, ποί βρίσκονται σέ σχέση αμοιβαίας ανταπόκρισης καί χαρη

όπως καί οί αγῶνες έντός τῶν έθνῶν, πήραν τώρα καινούργιο στή συμμετρία τους παραμένουν συνεχῶς ὑπό έλεγχο, έτσι

νόημα καθώς διεξάγονταν πάνω στή μία καί μόνη παγκόσμια ὥστε δέν ανοίγεται κανένα χάσμα αναμεσα σέ ὑποκειμενικές

σκηνή, έγιναν ἐν μέρει πρόξενοι κι ἐν μέρει συμπυκνωτές οί­ προθέσεις καί σέ αντικειμενική έκβαση τῶν γεγονότων. Προ­

κουμενικῶν τάσεων. Καί ή κατεύθυνση φαινόταν έπίσης μονα­ φανῶς, όμως, μέ τό σχήμα αὐτό μπορεί να συμμορφωθεί μο­γ κ κ 3 κδικη και αναντιστρεπτη: συνεχῶς στενότερη συνύφανση καί νάχα ίστορική πράξη έκτεινόμενη σέ σχετικά σύντομα χρονι­

συνεχῶς πιό ἑνιαίες μέθοδοι του οίκονομείν μετά τό τέλος κά διαστήματα καί διεκπεραιούμενη από σχετικά όλιγάριθ­

τής αγροτικής­πατριαρχικής προίστορίας τής ανθρωπότητας. μους φορείς. Ἀλλά ή οὐτοπία τής πλανητικής αταξικής κοι­

Ἄν θέλουμε νά συλλάβουμε τό ίστορικό βεληνεκές τούτης νωνίας έδρασε ὡς ὶστορική δύναμη σχεδόν ἑνάμιση αἰῶνα,

τής σύλληψης πρέπει νά τή θεωρήσουμε καί να τήν αποτιμή­ μέσα σέ πολύ διαφορετικές συνθήκες καί μέσα από τίς ένέρ­

Ο0Ρμε όίπβ Ἐήν πλευρά Τῶν κινητήριων δυνάμείιὶν πού ἐξ'·“ 3. Ρ. Κοηἀγίίε. ‹‹Π°εοΡίε· ιιιπὀ ςεεὼὶσὶιιὶίσὶιεε Ηε1πάεὶο››. Ρεείεεήτήίί [κτ Η.­

χνιασε και των κοωωνθχοοθκονομικων μεγεθων που συσχετισε ]. Ατπιὶί Ζιιηι 70. θεθπτίείαἔι ΒτιιεΙπεειΙ 1993 [= «Οὐτοπία καί ίστορική πρά­

¬ όχι από τήν οὐτοπική καί έσχατολογική της πλευρά. Οί φι­ _. ξη», Ἡ ήὁονή, ή ισχύς, ή ούτοπια, Ἀθήνα 1Θ92,σ. 105­138]

24 ΚΟΜΜΟΤΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΪΘΕΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΟΜΜΟΤΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ 2Ο0ς ΑΙΩΝΑΣ 25

γειες εκατομμυρίων καί ἑκατομμυρίων ανθρώπων ­ ητοι έ­ τών έλίτ. Ἑξ αίτίας του βαθμου πυκνότητας, στόν ὁποίο έ­

δρασε σέ περιστάσεις όπου τά μακρά κύματα της ίστορικης φθασε η πλανητικη πολιτικη την έποχη του ευρωπαίκου ίμ­

πράξης καταπίνουν τά βραχέα, ένώ η ἑτερογονία τῶν σκοπών περιαλισμου,η έντονη παρουσία της πολιτικης της ίσχυος μέ­

καταστρέφει τη συμμετρία μέσων καί σκοπών, σχεδίων καί σα στην ουτοπικη κατασκευη πηρε αναγκαστικά πλανητικές

πραγματώσεων. ”Βτσι,η ἐπιδίωξη του απόλυτου ουτοπικου διαστάσεις, όταν η ουτοπία έγινε λάβαρο ενός μεγάλου έ­

σκοπου διασκορπίζεται καί διακλαδίζεται σέ αποκλίνουσες θνους πού έπεδίωκε θέση μεγάλης καί παγκόσμιας Δόναμης

κοίτες, μπαίνοντας στην υπηρεσία σχετικών κοινωνικοπολιτι­ καί, πέρα απ” αυτην, την παγκόσμια κυριαρχία. Έχουμε έδώ

κών έπιδιώξεων. ”Οσο καί αν οί τελευταίες αυτές απομακρυ­ νά κάνουμε μέ ένα σημείο αποφασιστικης σημασίας γιά την

νονται από τόν αρχικό απόλυτο στόχο, ὼστόσο ὁ χαρακτηρας κατανόηση της ἱστορίας του Ζθου αί. καί της θέσης του κομ­

τους δέν έπαφίεται σέ συμπτώσεις. Γιατί κάθε ουτοπικό σχέ­ μουνισμου μέσα σ” αυτην. Στίς δυο θεμελιώδεις έπόψεις του­

διο περιέχει, πέρα από τό ασυμβίβαστο όνειρο της υπέρβα­ της της ίστορίας,τίς ὁποίες αναφέραμε παραπάνω,δηλαδη την

σης όλων τών συγκρούσεων καί όλων τών δεινών, μιά κριτικη κοινωνικη καί την πλανητικη, προστίθεται τώρα μιά τρίτη, η

στην υφιστάμενη κατάσταση πραγμάτων, καί μάλιστα στίς έθνικη ­ καί μάλιστα όχι ὡς παράγοντας αποδυνάμωσης η

πλευρές της έκείνες, οί ὁποίες κατ” έξοχην γίνονται αίσθητές αποσόνδεσης τών δυο πρώτων, αλλά γιά νά πυκνώσει περισ­

ὡς έμπόδια πάνω στόν δρόμο πρός την ουτοπία. Ἄν λ.χ. τέ­ σότερο τό πλέγμα τους καί νά δέσει τη σωρευτικη τους έπη­

τοιο ἐμπόδιο θεωρείταιη ατομικη ίδιοκτησία, αντίστοιχα δια­ ρεια σέ συγκεκριμένους φορείς. Αυτό σημαίνει: από τό ίθίίγράφεται όχι μόνον η ουτοπικη τελικη κατάσταση, αλλά καί καί μετά η ἱστορία του Ζθου αἱ. χαρακτηρίζεται από την έμ­

διαμορφώνεται η έμπρακτη πολιτικη που ασκείται στό όνομά φάνιση μεγάλων έθνών, τά ὁποία θέλουν νά ἐπιβάλουν όρι­

της. Ἡ κατάργηση της ατομικης ίδιοκτησίας από μέρους του σμένο σχημα κοινωνικης ὀργάνωσης σέ παγκόσμιο έπίπεδο καί

κράτους καί η κατοχη του κράτους από τους κηρυκες της ου­ ἐπιτείνουν τόν βαθμό πυκνότητας της πλανητικης πολιτικης

τοπίας μπορουν έτσι νά έμφανισθοῦν ίρεο ίἔειοτο ὡς κατ” αρχην ακριβώς μέ τη στενότερη συνδεση κοινωνικης καί πλανητικης

πραγμάτωση τούτης έδώ. Ἀλλά καί σέ χώρες, όπου κάτι τέ­ έποψης. Έθνη, που έξ αἰτίας του δυναμικου τους είναι ίκανά

τοιο δέν συμβαίνει, οί «προοδευτικές» πολιτικές ἐπιδιώξεις νά παίξουν έναν τέτοιο ρόλο, γίνονται φορείς οίκουμενικών

συγκεντρώνονται έμπρακτα στην κατάργηση τών προνομίων αξιών καί σχημάτων κοινωνικης όργάνωσης μέ αξίωση οίκου­

τών κατεχόντων, στην δημιουργία συλλογικών μορφών ίδιο­ μενικης έφαρμογης, γιατί αλλιώς δέν έχουν τη δυνατότητα να

κτησίας η τουλάχιστον στην κατά τό δυνατόν στενη συνδεση δεσπόσουν στην πλανητικη σκηνη ­καί, μέ την πυκνότητα την

της απόλαυσης μέ την απόδοση. ὁποία απέκτησε στό μεταξυ τό παγκόσμιο πλέγμα σχέσεων,

Σέ όλες αυτές τίς περιπτώσεις,η έσωτερικη συνάφεια τῶν οί μετριοπαθέστεροι σκοποί δέν παρέχουν πιά απόλυτη α­

ὁποίων δέν μένει κρυφη στόν προσεκτικό παρατηρητη, κατα­ σφάλεια. Φορείς οίκουμενικών η κοσμοίστορικών ίδεών είναι

φαίνεται πώς τό ουτοπικό σχέδιο, μέσω της κριτικης του διά­ λοιπόν ὁρισμένα έθνη, όχι όλόκληρος ὁ κόσμος. (Ωστόσο είναι

στασης, γίνεται όργανο συγκεκριμένης πολιτικης, ητοι πολι­ πρόδηλη η διαφορά ανάμεσα σέ τούτη τη νέα καί ἐντονότερη

τικης της ίσχύος, η ὁποία έπιφέρει μετατοπίσεις στην κοινω­ φάση της πλανητικης πολιτικης καί στην έποχη του ευρωπαι­

νικη στρωμάτωση καί πρῶτα­πρώτα στη σχετικη θέση ίσχύος κου ίμπεριαλισμου. Οί ίμπεριαλιστικές δυνάμεις είχαν βέ­

26 ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΑΕΤΘΕΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ 2Οος ΑΙΩΝΑΣ 27

βαια όρισμένες ίδέες για τή διαμόρφωση ή τήν κατανομή τῆς σμοίστορική δυναμικότητα του κομμουνισμού, δηλαδή­ή ἱκα­

ὑδρογείου καί μαλιστα έκαναν αὐτόκλητα λόγο για τήν ἐκ­ νότητα του να προασπίσει ένα σχέδιο κοινωνικής όργανωσης

πολιτιστική τους αποστολή, όμως συναμα θεωρουσαν αὐτό­ σέ παγκόσμια κλίμακα, θα ήταν ίση μέ μηδέν αν είχε συμπτυ­

νόητες τίς σαφείς διαχωριστικές γραμμές αναμεσα σέ ‹‹Ειἶ›­ χθεί μέσα στα σύνορα τής Ἀλβανίας. ”Ομως κατέκτησε τή

ρωπαίο» καί «Ἀσιατη» ή «Νέγρο» σέ ό,τι αφορα τίς κοινω­ Ρωσσία καί τήν Κίνα ­ καί αὐτό τῆς έδωσε ὁρμή καί βαρύτη­

νικές αναγκες καί τίς κοινωνικές ή πολιτικές δυνατότητες. Ἡ τα. Ἡ πλανητική,ή κοινωνική καίή ἐθνική έποψη μπορουσαν

αντίληψη, ότι τό ἴδιο σχέδιο κοινωνικής ὀργανωσης μπορεί τώρα, κι ήσαν μαλιστα ὑποχρεωμένες, να συνεργήσουν. Καί

καί ὀφείλει στίς γενικές του γραμμές να βρεί πλανητική έφ­ πραγματι,οί ἐθνικές έπιδιώξεις τής Ρωσσίας (ή τής πρώην Σο­

αρμογή. προβαλλει έπιτακτικα στόν παγκόσμιο ὁρίζοντα τή βιετικής Ένωσης) ὡς πρός τήν απόκτηση παγκόσμιας ίσχύος

στιγμή όπου στήν κοσμόιστορική σκηνή έμφανίζονται δύο με­ συνδέθηκαν στενα μέ διαδικασίες πού αλλαξαν τόν παγκό­

γαλα έθνη:ή κομμουνιστική Ρωσσία καί οἱ καπιταλιστικές Ἡ­ σμιο χαρτη κι εἶχαν ὡς συνέπεια μιαν ανευ προηγουμένου

νωμένες Πολιτείες. Καί οί δύο έκπροσωπουν καί πρ0ωθουν.ὡς πύκνωση της πλανητικής πολιτικής. Σήμερα πολλοί λησμο­

έθνη μέ φιλοδοξία μεγαλης καί παγκόσμιας Δύναμης,τήν προ­ νουν τήν τεραστια έπίδραση της ὀκτωβριανής Ἐπαναστασης

γραμματική σύνδεση της κοινωνικής καί της πλανητικής έπο­ πανω στούς αποικιοκρατούμενους λαούς τής Ἀσίας καί της

ψης, αν καί μέ αντίθετα πρόσημα. Τό ποια πρόσημα θα έπι­ Ἀφρικης. Ή συμβολή της στήν καταρρευση του αποικιακου

κρατούσαν έξαρτιόταν στό εξής από τήν έκβαση του αγώνα συστήματος δέν περιορίσθηκε στήν πολιτική καί στρατιωτική

μεταξύ μεγαλων έθνῶν ­κι όχι από τα έγγενη «προτερήματα στήριξη, τήν ὁποία προσέφερε στα αντιαποικιακα κινήματα

τοῦ συστήματος» θεωρούμενα ἰιπ ειίσεττειειο. Τό πλανητικό σχέ­ καί στίς αντίστοιχες έλίτ, αλλα έπεκτεινόταν στό ίδεολογικα

διο κοινωνικής όργανωσης τῶν κομμουνιστῶν ναυαγησε, μέ καί ψυχολογικα νευραλγικό πεδίο τής νομιμοποίησης από τήν

αλλα λόγια, όχι λόγω τής ήθικής καί οίκονομικής του κατωτε­ αποψη τής φιλοσοφίας τής ἱστορίας. Οί προλεταριοικοί λαοί

ρότητας,αλλα έπειδή ή έθνική ίσχύς τής Ρωσσίας προσέκρου­ εἶχαν σέ πλανητικό έπίπεδο τό ίστορικό καθήκον να συνο­

σε στήν ὑπέρτερη εθνική ίσχύ τῶν Ἡνωμένων Πολιτειών. (Τό δεύσουν ή καί να προκαταλαβουν μέ τόν αγώνα τους έναν­~ κ ­× κ ι ν κ κ κ : ­< υ ·­· κ κ ·› κ ·­ λ

ίδιο θα μπορουσε να λεχθεί και σε σχεση με την προσπαθεια τιον των αποικιακων κυριων την επανασταση των προ ετα

τῆς ἐθνικοσοσιαλιστικης Γερμανίας να επιτύχει τήν παγκό­ ρίων στίς ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χῶρες. Τό σταλινικό

σμια κυριαρχία). Ἄν ή καπιταλιστική «λογική» είχε ένσαρ­ σχήμα για τήν ίστορική ἐξέλιξη θεωρούσε υποχρεωτική σέ οί­

κωθεί κοσμοίστορικα μόνον στό Βέλγιο καί στήν Έλβετία, κουμενική κλίμακα τή διαβαση από πέντε σταδια κι έτσι

ένῶ ὁ «παραλογισμός» τής σχεδιασμένης οίκονομίας στή Ρωσ­ προέβλεπε τήν κοινωνική σύγκλιση όλων τῶν έθνῶν στό κα­

σία καί στήν Κίνα,τότε οἱ προτιμήσεις τής παγκόσμιας ὶστο­ τώφλι της τελείωσης τής ἱστορίας, ὁπότε ή ίδια ή ίστορική

ρίας θα ήσαν πολύ διαφορετικές απ' ό,τι φανηκε τό ίθβθ. πραξη θα ανασκεύαζε τίς ταπεινωτικές ρατσιστικές διδασκα­

Τούτη ή διαπίστωση έχει ὕψιστη ὶστορική καί μεθοδολογική λίες. Έτσι κι αλλιῶς, κατω από τήν πίεση του γεωπολιτικου

σημασία: δείχνει πόσο βαθια αλληλοσυμπλέκονται ή πολιτική ανταγωνισμου τῆς Σοβιετικής Ένωσης, οί (πρώην) αποικια­

καίή κοινωνική ἱστορία. κοί κύριοι αρχισαν θέλοντας καί μή να ανακαλύπτουν τήν ίση

Ή ίδια σκέψη μπορεί να διατυπωθεί καί αντίστροφα: ή κο­ αξιοπρέπεια καί τα ίσα δικαιώματα όλων τῶν ανθρώπων. Ἡ

28 κοινιινιοτΝιΣΤ1κΗ ΚΑΙ ΦΙΛΒΑΒΥΘΒΡΗ οΥτο111Α ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ 200€ ΑΙΩΝΑΣ 29

οημιοορχια ιτολοαριθμων ισοτιμων οποκειμενων τοο οιεθνοοσ τε ιεραρχίας), ὑπό τή μοναδική προϋπόθεση ότι κατείχε τήνσικαιοο μεσα αττο τη οιαοικασια καταρρεοσησ τοο αιτοικια_ τέχνη της επιβίωσης σέ μια δικτατορία καί ήταν σέ θέση νακοο σοστηματοσ οιεορονε τα περιθώρια τησ Σοβιετικησ Ένω­ εκμεταλλευθει καλύτερα από τούς ανταγωνιστές του τίς δια­σησ στον στιβο τησ τιαχκοσμιασ ττολιτικησ και εκαμε εμττραε θέσιμες θεσμικές προσβασεις κοινωνικης ανόδου (καί πρῶτα­κτα η οονητικα καθε χωνια τοο ττλανητη ετιιμαχο σημετο· Έ­ πρῶτα τόν κομματικό μηχανισμό). Αύτό μπορει να όνομασθείτσι; ο Ψοχροσ Πολεμοσ αττοτελεσε κοροφαιο σταοιο στη μορ­ δημοκρατικό μέ τήν ἔννοια ότι τό ατομο έπρεπε να διαθέτειιρολοχικη ολοκληρωση τησ σοχχρονησ τιλανητικησ τιολιτικησι πνευματικα καί πολιτικα προσόντα, όχι όμως καί να εκπλη­ττροωοώντασ εντονα και κανοντασ καθημερινα ιτροοηλη τη ρώνει ορισμένες κοινωνικές προϋποθέσεις. Νομικα κατασφα­στενη αλληλεσαρτηση ολων τῶν ττεριοχῶν τοο κοσμοο και ο­ λισμένη κληρονομική ατομική ιδιοκτησία δέν ύπηρχε σέ κοι­λων τῶν εττοψεων τησ ιταχκοσμιασ τιολιτικησ­ νωνικα αξιόλογη κλίμακα καί οι σημαντικές διαφορές βιοτι­

Ἀν ο μαρσισμοσ και το κομμοονιστικο κινημα εττεορασαν κου επιπέδου αναμεσα στα «ίσα» καί στα «πιό ”ίσα›› ζῶαστισ εκριομηχανισμενεσ οοτικεσ χῶρεσ προ τιαντοσ οιαοιοον_ (για να θύμηθουμε τόν Οτναοὶὶ) προέκυπταν κυρίως από τήντασ την ολικη ερμηνεια τησ φιλελεοθερησ ιοεασ για την ισοτη­ προνομιούχα πρόσβαση της νομενκλατούρας στήν απόλαυσητα και οιατιοτιζοντασ την κοινωνικη ατμοσφαιρα τοο καιτιταε καταναλωτικῶν αγαθῶν, ακινήτων καί ύπηρεσιῶν.λισμοο με αοσοοσα εχθροτητα αττεναντι στον τοττο του «κα­ Ἡ δικτατορία του κόμματος ασκουνταν στό όνομα τηςπιταλίστα», στα οίκονομικῶς ύπαναπτυκτα εθνη, όπου κατέ­ Οὐτοπίαςς δηλαδή μέ Τόν χεχηρυγμἑνο σκοπό πραγμόιτωσης

λαραν την εσοοσια› ενισχοσαν με οιαιρορετικο τροττο την του ούτοπικου σχεδίου κοινωνικης όργανωσης. Νομιμοποι­τιλανητικη εσελικτικη ταση τιροσ τη μαζικη οημοκρατια· Ἐοῶ ουνταν μέ τό επιχείρημα ότι μια πολιτική πραξη πού εχει μένοι οιρισταμενεσ ττροκατιιταλιστικεσ η ημικαττιταλιστικεσ κοιε ὡς στόχο της τήν εγκαθίδρυση της οὐτοπίας, αλλα επιτελει­νωνικεσ οομεσ τσακιστηκαν βιαια› ο κατακερματισμοσ τησ ται ὑπό συνθηκες όπου η εγκαθίδρυση αὐτή είναι αδύνατηκοινωνιασ σε ατομα και σοναμα μαζικοττοιηση τῶν ατομων Με οτ ιπμτιο, απαιτει τή λήψη εξαιρετικῶν μέτρων. Ἡ κυριαρ­τιροωθηθηκαν οχι μονο με την καταλοση τησ ιτατριαρχικησ χία τοῦ κόμματος γινόταν ετσι καταδηλη, μεταξύ αλλων, καίοικοχενειασ και την ενταση τοο ατομοο σε μασικεσ ετταχχελ_ στήν αρμοδιότητα του να ορίζει δεσμευτικα πότε πρέπει ναματικές καί πολιτικές οργανώσεις, αλλα καί με τήν αστυνό­ θεωρηθουν οι συνθηκες ὥριμες για τήν πραγματωση της Οὐ­

μεοση και την τρομοκρατια· Ήττισησ εκ θεμελιων αλλαξε ο τοπίας καί επί πλέον να αναβαλει τήν πραγματωση της ούτο­χαρακτηρασ τησ εσοοσιασ› καθώσ η ενισχοση και η αιτηνησ πίας στό όνομα ακριβῶς αὐτης της πραγματωσης. Εἶναι προ­ασκηση τησ σομβαοισε με την αττοκοττη απο τον κοινωνιολοτ φανές ότι τό παραπανω επιχείρημα ήταν ιδεολογικό, δηλαδήχικο τοπο τησ τασικησ κοριαρχιασ και την εχκαθιοροση μιασ εδινε στό κόμμα τή δυνατότητα να καμει κατι αλλο από αὐτόαμιχοοσ κοριαρχιασ ελιτ­ Ὁ καθενασ οηλαοη μτιοροοσε κατ) πού θα όφειλε να καμει με βαση τή στενή ερμηνεία του ίδιουαρχην να καταλαβει ανώτερη η ανώτατη θεση στον εσοοσιατ επιχειρήματος στό φῶς του οὐτοπικου σκοπου. Λέγονταςστικο τι οικονομικο μηχανισμο (και ιτραχματιι ολα σχεοον τα «κατι αλλο» εννοουμε βέβαια τίς πραξεις, τίς όποιες ὑπαγό­μελη τησ Υραιρειοκρατικησ νομενκλατοορασ αρχισαν τη στα­ ρευε όχι ή ούτοπική σταση, αλλαη σταθμιση τῶν πραγματωνοιοορομια τοοσ ατιο τα χαμηλοτερα σκαλοτιατια τησ εκαστο­ από τή σκοπια της πολιτικής της ισχύος, καί οι ὁποῖες ὑπη­

Βο 1‹οΜΜιοΥΜ›:Τ1κΗ ΚΑΙ ΦΙΑΕΔΕΥΘΕΡΗ οττοΠιΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Νοε ΑΙΩΝΑΣ 31

ρετουσαν ἐν μέρει την εδραίωση νέων ίεραρχιῶν κι ἐν μέρει αιη κολλεκτιβοποίηση καί η ραγδαία έκβιομηχανιση στη Σο­

την επιδίωξη έθνικῶν σκοπῶν. Ώστε οί κριτικοί της οὐτοπίας βιετικη Ένωση εγκαινιασθηκοιν μέ τη δικαιολογημένη προσδο­

κανουν ένα σοβαρό λογικό καί ίστορικό σφαλμα όταν αποδί­ κία ενός μεναλσν ττθλεμσσιστόν ὁτισίθ η διεθνως απσμονωμενη

δουν τόν βίαιο χαρακτηρα της κρμμουνιστικῆς κυριαρχίας αι­ι° γιγαντιαία αύτη χώρα θα δοκίμαζε ακόμα μια φορα την πικρη

εύθείας στην επιδίωξη εγκαθίδρυσης της ούτοπίας :τουτο συν­ μοίρα του ίδόθ, του 1914 καί του 1917/ίδ ­καί ίσως καί χειρό­

επαγεται μια σύγχυση αναμεσα στην οὐτοπιστικη ίδεολογία τερα­7 αν καθόταν να περιμενει την μακρα καί ησυχη ανέλιξη

καί νομιμοποίηση της κομμουνιστικης κυριαρχίας καί στην της οίκονομίας καί της κοινωνίας. Μόνο χαρη στα πενταχρονα

πραγματικότητα της, όπως την καθόριζε η πολιτικη της ί­ σχέδια μπόρεσε η Σοβιετικη Ένωση να παραταξει εγκαίρως

σχύος. “Ομως η βία εμφανίζεται στό προσκήνιο ιταντρυ δι­του τόν σύγχρονο έκτεχνικευμένο στρατό μιας βιομηχανικης Δύνα­

η απόσταση αναμεσα στην ὐφισταμενη καί στην έπιδιωκόμε­ μης καί να κερδίσει τόν ανταγωνισμό τῶν εξοπλισμών καί τόν

νη κατασταση πραγματων φαίνεται τόσο μεγαλη, ὥστε μονα­ πόλεμο εναντίον της ἐθνικοσοσιαλιστικης Γερμανίας. ”Βτσι αλ­

χα μέ τό κόψιμο του γόρδιου δεσμου μπορεί να γεφυρωθει­ λαξε στην κυριολεξία ὁ ρους της ἱστορίας στόν 2Οό αί. Αύτό

μέ αλλα λόγια, βία γεννουν όχι μόνον ούτοπικα έγχειρηματα, ίσως να μη θέλει να τό δεί κανείς, κινούμενος από αντικομ­

όσα δηλαδη αποσκοπούν στην εγκαθίδρυση μιας τέλειας κοι­ μοονιστικό παθος, όμως η μετατροπη της διαπίστωσης τού­

νωνίας, αλλα καί όλα τα μεγαλειτηβρλα σχέδια, ἐφ° ὅσρν βρί­ της σέ ταμπού αποτελεί ίδεολογία καί προπαγανδα, όχι ίστο­

σκονται αντιμέτωπα μέ σημαντικα πραγματικα εμπόδια καί Οικη ἐπίστίίμθ­ Ἡ σταλανικίί Σοβίετίχή Ένωση νίκησε τόν ἐς

μέ αντίμαχες δυναμεις, όντας έτσι ίσως έξ αρχης απραγματο­ θνικοσοσιαλισμό, όχι η φιλελεύθερη Γαλλία καί η κοινοβου­

ποίητα. Τό «ουτοπικό» μέ την κοινωνιολογικα είδοποιό ση­ λεοτικη Ἀγγλία. Καί οί προϋποθέσεις για την έπιτυχη στρα­

μασία του όρου καί τό «απραγματοποίητο» διόλου δέν ταυ­ τιωτικη επέμβαση των (Ηνωμένων Πσλιτειων στη Δυτικη Εἶὐ·

τίζονται ἐννοιολογικα, ακόμα κι αν κανείς θεωρεί την ούτο­ ρώπη τό ίθίιίι δημιουργηθηκαν καί αύτές στό Σταλινγκραντ.

πία απραγματοποίητη. Την ίστορικη απόδειξη γι' αύτό δεν Ἑνῶ τώρα οί «δεξιοί» κριτικοί της ούτοπίας πασχιζαν να

χρειαζεται να την αναζητήσουμε πολύ: η πολιτικη πραξη στό αποδείξουν ὅτι ὁ αρχικός μαρξισμός καί ὁ σοβιετικός κσμ·

όνομα της οὐτοπίας δέν γέννησε νεοφανείς, αποκλειστικα δι­ μουνισμός συνυφαίνονται κατα την “ίδια έννοια όπως η ούτο­

κές της καί ὡς τέτοιες εύαναγνώριστες μορφές βίας, δεν γέν­ πία μέ τη βία, στην «αριστερη» πλευρα του ίδεολογικου φα­

νησε δηλαδη καμμια μορφη βίας πού να μην είχε ασκηθεί καί σματος πολλοί καί μεγαλόσχημοι διανοούμενοι βαλθηκαν να

προηγουμένως κατα την επιδίωξη Θρησκευτικῶν, ἐθνικῶνς ὑποστηρίξουν τό αντίθετο. Κατα την αποψη τους, τό έργο

κοινωνικῶν, φυλετικῶν κ.τ.λ. σκοπῶν. Οί μεγαλύτερες συλ­ του Μειτκ περιέχει έναν ακαταλυτο ανθρωπιστικό πυρηνα καί

λογικές πραξεις βίας αὐτοῦ του αίώνα, δηλαδη οί δύο παγκό­ μιαν αντίληψη για την οὐσία του ανθρώπου πού δέν εξαν­

σμιοι πόλεμοι, δέν είχαν καμμια σχέση μέ ούτοπικές επιδιώ­ τλουνται σε «μηχανιστικα» οχηματα για την ἐξέλιξη της ἰ­ςεις, μολονότι συνέπεσαν χρονικα μέ την ττλανῃτικη ἐκδίιτλω­ στορίας καί πού πρέπει να λυτρωθουν από τόν έναγκαλισμό

ση του κομμουνιστικού κινήματος Καί αντίστροφα; μπορεί τοῦ οίκονομιστικου σοβιετικου μαρξισμού­λενινισμου για να

να αποδειχθεί ότι οί όδυνηρότεροι παροξυσμοί της κομμουνι­ Χρησιμεύσσνν ως θεωρητικη βαση μιας κοινωνικης κριτικης

στικης βίας ὀφείλονται σέ ὲμπραγματα πρλιτιχα αίτια Ἡ βί­ νέου τύπου καί μιας αντίστοιχης ανανέωσης του σοσιαλιστι­

ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ 2Ο0ς ΑΙΩΝΑΣ32 ΚΟΜΜΙΟΤΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙ Ε Ε

­­εε κ κ ‹ κκκε |‹κου κινηματος Ἐξ αἰτίας τῶν ηθικῶν τους προκαταληψεων πΕσμΟυ° η οποία συμπορευοταν αρμονικα με την υλίχη Ξρμη

_ _ β” λ„ν Τό δυτςκοευ ωποαχό πολιτισμικό νεία του δικαιώματος της ίσότητας, ηταν απαραίτητη γιαΚαι Των κατα Ο ω σ ει ν ια ν 3 κ ν ιν ν ν 7 Ν

βνλλ Ο. δι νοούμἔνοι αὐτοί βέβἕια ποτέ δέν μπόα εναν λογο ισως παραδοξο απο πρωτη οψη. Το μαρξικο ιδεω­περι α ον ι οι 7 7 _ Ν . ν .ι . . ι .ν Ν

. ν ν . ν ν ν ι ν δες του ανθρωπου, η ο ιδεωδης ανθρωπος του Μετκ, ὡς πρόςσαν να κατανοησουν τις εθνικες και πλανητικες αναγκαιοτη­

ν Ν ν _ Ἱ ν Ν Ν τα βασικα του γνωρισματα προερχοταν απο το αστικό παι­τες που καθοδηγουσαν τις πολιτικες ενεργειες της Σοβιετικης _ _

ιι ν Ν ν Μ Ν ν , ν δευτικο ιδεωδες, μεσα στο οποιο αναμιγνυονταν κλασσικι­Ενωσης και της Κινας· ετσι, συνεχως ταλαντευονταν αναμε­

ν ι ν Ν ν ι . Ν ν στικες αντιληψεις περι αρμονιας με την ανθρωπολογικη ου­σα στην αφελεια του συνοδοιπορου, ο οποιος πολλα παρα­

ν 9 ιν ι Ν ν _ ν 3 ν τοπια του Ιποιτιο ιιτιινετεειὶιε· η αταξικη κοινωνια, οπου ο κα­βλεπει, εξωραιζει η απλως καταπινει, και στην αγανακτηση _ _

ε . ν . . Ν ν ν ν ν θενας θα μπορουσε να αναπτυξει ανεμποδιστα τις δυναμειςτου απογοητευμενου, ο οποιος στη συνεχεια καταφευγει στη

Ν ν .Β ν του, μαλλον θα εβριθε απο μεγαλους και μικρους $ΙπεΙ‹εερεειτεδαι ονολο ία ὡ έθοδο ἐ ί σ των π α ατων. ν παση _ _ _ _ _

μ ν Υ ε Ξ μ ν ι ν ἔηγη τὶς . Ο Υμ ν .ν ν Ε και ίἑοειὶπε παρα απο περιβλεπτους αστερες της ρορ, τουρι­περιπτωσει ειχαν την εντυπωση οτι η Σοβιετικη Ενωση και η _

, Ν . ν . ν ν ν ν στες σε αναζητηση «βιωματων» και διανοουμενους του ]ετ­Ιἰινα ησαν οιονει υποχρεωμενες να πραγματοποιησουν τα

_ ν Ν ν ν ν _ εετ. Η ουσιαστικη πολιτισμικη οφειλη του μαρξισμου στο α­πολιτικα προγραμματα δυτικων διανοουμενων μονο και μονο _ _

. ν Ν ν ν ν ν ν Ν στικο παιδευτικό ιδεωδες και, γενικοτερα, σε αστικες λογο­επειδη χρησιμοποιουσαν την κοκκινη σημαια και τη συναφη _

ν , ν Ν ι ν . , _ 7 ν ιν τεχνικες και καλλιτεχνικες μορφες φανηκε κατα τη διαρκειαρητορικη. Ως διανοουμενοι, των οποιων η αξιωση ισχυος εγ­ _

ν ν Ν ν ν , ν ι ν του Ζθου αι. στην απο μερους του προγραμματικη απόρριψηκειται στην πληρη αμεση και δεσμευτικη εφαρμογη ορισμε­νων ίδεῶν καί ὁιξιων (τῶν δικῶν τους) στην κοινωνικη πρόιξη, Τῆς λοΥ0_ΕεχνΜἶίςΐίαλλιτεχνιχίις πρἶὺ:ΕΟπορίας_χαί του μον­

δέν ηθελαν οὔτε μπορουσαν να κατανοήσουν ότι οί ἰδέες καί Τἶρ\””σμου° Ϊταρα τις (ἶποςαδιἶίεἕ κἶχι ανεπιἶυχἶις συΗφΕλιωΤἕ_

οι αξίες ἐπιδρουν σε ευρύτερη κλίμακα μόνον εφ” όσον ‹‹δια­ χες πἶίοἶἶταθειες” Σῖη Δυση_η απορριψη αιὶτη σιἴχἑία θεωρη­_ _ Ν , , .ν δ λαδι ί­ θηκε ως ενδειξη μικροαστικης στενοκεφαλιας και επαρχιωτι­

σΤρεβλ¶)νΟνΤ0ίΕ» καί «παραπ(ἶιΟυ?τΟίω›ἶεφ οσε” 7 η η Υ σμου, ὅμως η εντύπωση αυτη δημιουργηθηκε μόνο καί μόνο

Μἶνταί ἶζντβκειμεἶα ειιεξεργασιας ἕῃἶο ερους ενδἔαφερΐ ἐπειδη η ἴδια η Δόση, μέσω της «ὀιλλαγης παραδείγματος»

μἶνἶν ερμηνεΐτωἶί Αλλωστἶ αυτγί Ήταν ἶαι ΟΡ ξΐἕἶοἑ ἶἕἑ στίς δεκαετίες γύρω στό ΙΘΟΟ, εἶχε στό μεταξύ στρέψει ταδἕἐρῖιΞΞΣΞΤῖἰ7ἶἰἑἶ‹ΞΞἶἐ_ῖΞἱἰΞῖἑΟἔ ἔζζοῖΐχἑηἱῖχἑιλἔσταἱα ςπίς νῶτα στόν ὀιστικό πολιτισμό. Έτσι, οι μαρςιστές επικαλουν­

δεκαετίες του ίθθθ καί του ί97θ, καί στό πλαίσιο της τοτινης Ήἔν Τωρῖχ Τις μεγοῖλες εἶεαλκἶτιχες παραδεῃεις της Ἐχστίχης

«πολιτισμικης ἐπανόιστασης», επειδη κατανοηθηκαν στό φῶς τεχνἶίατις (ἶπἶπες θοξσυνεχιζἶ Ο ἶίοσιαλαἶτΐαἶς ρἶαἶ\ισἔἔΟς°πρ(ἴ_κειμενου να ερμηνευσουν την αποκοπη απ αυτες οπως την

ἑνός συνθηματος, τό οποίο απέκτησε λειτουργία­κλειδί ἐξ αἱ­ _ _°

τιας του ηδονιστικου βασικου προσανατολισμου της μαζικης πραγίἔαἶοποιησε Ὁ ἶιοωτοττόρια και ο μοντερνισμος ως ιδεα| ~ ε ~ ~ · τ' ~ ”' σ _

8 να ι χοωωνικου ατωμου κυριαρχούμενου λογικη εκφραση της προιουσας αστικης παρακμης· επειδηοκ ατι ω Ν ν . ν ι ν ν ι ν ν

ιημί έ ν ς ν ν χγἔἐικν κατανάλωση καί τήν θεωρουσαν τον εαυτο τους ως τον μονο ιστορικα δυνατο κλη­απο τ οι ικ πα ν Ν . Ν ν ν ε ν ν ν , Δ

ιθ ν μ Ξ αρ ἐζνςἶογἔ εηβἕβα_α1όῆλεκτρ_σΉχό σύνθη ρονομο της αστικης κοινωνιας, δεν ησαν σε θεση να αντιλη­ικ ανεκτικ τ τ 2 _ Ν .ν ν ν . ν . ν _ ν ε _

η Υ! _ _ η , μ _ φθουν οτι, μετα την αστικη εποχη, στη Δυση ηταν δυνατο,ΟίΤΟ Εκ Οίυτθπ Οί.ΥμΟίΤωσ"ης› . , _ _ _ _ _ _ _ __ ,

μΟἰἑηἶ¿αζικἙδγ?ΕῖΟἶίρατ'·κἑ) μεθερμηνείοῖ του μαρξιχου ἀνθρω_ ΞΚΤΟς Οίπθἴῖθν κθμμθυνισμθ, και ΧΟΕΤΕ Οίλλθ, ιδεθλθγικη προ­

34 κοΜΜοτΝ1›:τικΗ κΑι ΦιΔέΔιποΒΡΗ οΥΤοΠιΑ κόΜΜόνΝΙΣΜόΣ ΚΑΙ τοστ ΑΙΩΝΑΣ 35

βσλἠ τσρ ρττσίσσ τἰταν ακρτβῶἔ τα ανττασακα ρεύματα τσυ ἰδεολογικης σκέψης. Ποτέ, πιστεύω, δέν ησαν τόσο έπίκαιρεςμοντερνισμου καί της πρωτοπορίας. Τελευταίοι κρατησαν οἱ κατ τόσσ αληθτνέσ όσσ στην αόκόμτνη τώόα φαση τησ πλανη­

μαρἔτστέἐ ψηλα τή σημαία τῶν ασττκῶν παραδόσεων καί τικης ἱστορίας ορισμένες βασικές θέσεις της μαρξιστικης θε­σλίηματων σκέψηἑ καί στσν τσρέα ττἱἔ θεωρίαἔ ττιἔ τστσρίαἔι ώρησης τῆς ἱστορίας, ότι δηλαδη τό έπίπεδο καί ὁ χαρακτη­όπου έπέμειναν στην ὑποστασιοποίηση της Ἱστορίας καί στην όασ της σκέσησ αναμεσα στόν ανθόωπό ὡσ φόστκό όν κατ στην

αναληψη τῆ€ σταδτακηἐ πρσσσσσ­ Ὁ σλσττλεσραἱ Ἀνθρωττοἔ ὑπόλοιπη φύση έπιδρα καθοριστικα πανω στόν τρόπο συγ­κατ ἡ ττρσσσεσσσσα Ἱστσρία ἦσαν ακρτβῶἔ στ σντστνἰτεσ θ κρότησης καί στη διαρθωση της ανθρώπινης κοινωνίας· ότι οίσὐσίτἔι μέσω τῶν σττσίων `θ ασττκἠ­φτλελεσθσρη κσσρσθεώρη­ ανθρώπινες σχέσεις, οἱ οποίες κρυσταλλώνονται στην κοινω­ση παραμέρτσε τή θεσλσντκή­ (Όταν σ μαζτκσσημρκραττκσἔ νικη διαρθρωση, συλλαμβανονται καί ἑδραιώνονται η τροπο­πολιτισμός του Ζθου αί. διέλυσε τίς οὐσίες αὐτές μετατρέπον­ πότόόντατ από την πχσόόα τῶν σσώντων όπόκετμένων μέσω

ταἔ τεἐ σέ ἐναλλασσσμενεἔ καί ἐλεύθερα σσνρσαζσμενεἔ λα­ ἰδεολογιῶν, ητοι απηχουνται μέσα σέ μιαν «ψεύδη συνείδη­Τ00ΟΥἰε€› ὁ ασττκσἐ κσσρσἐ τῶν ἰδεῶν τρώθηκε καίρτα· Ἡ κα­ ση», η ὁποία ίκανοποιεῖ ταυτόχρονα ηθικές­κανονιστικές καίταρρευση τοῦ ανθρωπολογικα καί φιλοσοφικοιστορικα προσ­ πσλεμτκέσ αναγκες. όττ η στασταση όεταξό ψσόόόόσ σόνττόηε

ανατσλτσμένρσ μαρξτσμσρ σφρανίζετ λσστσν τσ τέλσἔ τσρ α­ σης καί πραγματικῶν έξελίξεων όχι μόνο δέν παραλύει τό ί­σττκσρ ττσλτττσμσρ· Φσστκαι στήν ττρσσπττκή τῶν ἰδεσλρντκα στορικό γίγνεσθαι, αλλα απεναντίας τό προωθεἰ, καί ότι η

ἐρπνεσσμένων ἑρραἰνετῶν καί ττερτραολργήσεων τηἔ ὶστορίαἔ έτερογονία τῶν σκοπῶν αποτελεἰ τόν φυσικό μηχανισμό γιατοῦ Ζθου αί. η διαπίστωση τούτη φαίνεται ὡς τό παραδοξο την αναπτυξη τῶν σταότκαστῶν τησ γόηἔσθ ότπόό· Ἄν ἑόμηε

Τῶν παραδσἔων­ νευθουν χωρίς δογματισμούς, οἱ θέσεις αύτές ίσχύουν ανε­Ἐἰοντολογίς, για να μπορέσει ν” ασκησει την ἰστορικη του ξαότητα από κότνωντσχσντκέσ πσσττμησετσ ὼσ πόόσ την πόσ­

ἐταΙρετα› ρ μαρξτσαρἐ ἔττρεττε να ρετατραπετ σέ ἰσερλσνία _ τεραιότητα αὐτοῦ η ἐκείνου του ὑλικου καί ἰδεατου παραγόν­εἴτε παίρνοντας τη μορφη του «διαλεκτικου καί ἱστορικου ύ­ τα καί μποροῦν να συνδεθουν γόνιμα μέ μεθοδολογικές, ὰν­λισμου» είτε αναγόμενος σέ ανθρωπολογικα αξιώματα. Μ° θόωπσχσντκέσ κατ κότνωντκσθεωόηττκέσ απόψετσ χτνσ η πόχόαυτην την έννοια, ό μαρξισμός συγχωνεύεται έντελῶς μέ τα όταφόόσττκέσ από ττσ ανττστότκεσ μαόξτκέσ· Όμως αὐτό α­

κσμμσρντσττκα «αρτστερα» ττσλτττκα κτνἠματα ττιἔ Ἀνα­ κριβῶς αποδείχνει ότι τό επιστημονικό έργο του Μειτκ, έστωτσλῆἐ καί τῆσ Δσσ秬 δηλαδή σέν ἔλίετ σπσσταση έξω από τήν κι αν γίνει αντιληπτό ὡς απλό εὑρετηριο θεμελιωδών προ­εκαστοτε ίδεολογικη έκφραση αὐτῶν τῶν κινηματων καί δέν βχηματων, ανηκετ στην πακτα παόακαταθηκη τησ σόνκόόνησ

σπαρχετ σέ Χημτκα καθαρή μορφή· (Ωστσσα θα ἦταν αδτκο κοινωνικης έπιστημης. Κανένας νεώτερος διανοητης δέν έδει­απέναντι στόν μεγαλο έπιστημονα πού ηταν, μεταξύ αλλων, ξε τόσσ βαθτα κατ παόασταττκα όσό ότ¬Μότκ όττ η τστόότατ η

σ ΜΘΪΧ7 καί ἐπίσηἔ θα ἦταν σνίμανττκἠ αττώλετα ντα τήν ἴστα οίκονομία,η πολιτικη,η φιλοσοφία καί η ανθρωπολογία κατατην κοινωνικη έπιστημη , αν δέν προσθέταμε ότι ὁρισμένες κεν­ βαση τατπόττχόόν μία καί μόνό ἐπτστημη αόταφσόό μέ πότατρικές του ιδέες έχουν μόνιμη αξία καί καθ' έαυτές δέν έπιδέ­ πόόσπαθησε να πόανματώσετ ό ἴστόσ την ἑνότηταΧΟνΤΘα ἰδεσλσντκἠ Χρήση _ αττεναντίαἔ μαλτστα> δίνουν τό τους. Ἄν η μαζα τῶν κοντόθωρων «εἰδικῶν», πού κατακλύζεικλειδί για την κατανόηση της ὑφης καί τῶν τεχνασματων της τη μαζτκσσημόκόαττκη σκηνη τησ ννώσηστ δέν μπόόετ πτα να

36 ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ 200€ ΑΙΩΝΑΣ

οταθεί οτο οψοε αοτοο τοο ετίίτεοκματοε καί ίι το είοωνεοετ κειμενικής πορείας της ίστορίας καί να συγκροτηθεί ὡς αὐτο­

ταί ίι ποοοτταθεί να το μίμκιθεί με αναίμίκεἔ καταοκεοεἔ γνωσία τούτης της τελευταίας. Βέβαια,ὁνικητής παντοτε θε­

φτίανμενεἔ με ολίκα απο οεοτεοο καί τοίτο Χεοίί νία τοοτο ωρεί δικαίωμα του να πιστεύει πώς η νίκη του αποτελεί τή

οίνοοοα οεν φταίεί ο μεκαλοε εκείνοε οτοιίαοτίιε­ χειροπιαστή απόδειξη της σύμπτωσης τού νοήματος της ί­Ἀλλα ακοίβῶε αν κανείε αττοτίμα μί αοτον τον τοοίτο τιίιν στορίας μέ τόν τρόπο, μέ τόν ὁποίο ὁ ίδιος κατανοεί τόν ἑαυ­

εττίοτιίιμονίκιίι αἔία τοο Μοταο θα ποεττεί να Υνωοίίεί οτί ιίι λο_ τό του. Ἡ Δύση θα επιθυμούσε να παρουσιάσει τή νίκη της α­

Υίκίι τοο οτίοοοαοτιιοίοο καί ίι λοκίκιί τιίιε κοίνίονίκίιε εἔελίξκιἔ πλῶς καί μόνο ὡς νίκη τής Έὶλευθερίας μέ κεφαλαίο,ὅμως στην

καί τῶν κοίνωνίκῶν ακώνων είναί οοο οίαφοοετίκα τίοακματ πραγματικότητα έχει να καμει κατι πολύ πιό συγκεκριμένο:

τα­ Το κλείοί νία τιίιν κατανοιίιοιι τίιε οεοτεοίιἔ οεν μττοοεί να πρέπει να φέρει είς πέρας, μέ τα δικα της πρόσημα καί ύ

είναί ο τοοίτοα με τον οττοίο τα οοῶντα οτίοκείμενα κατανο­ τή δική της αιγίδα, τή συνύφανση τού πλανητικού καί τού κοι­

οον τον εαοτο τοοἔ” ο τοοττοέ τοοτοε δεν αποτελεί τίαοα ἔναν νωνικού στοιχείου, τήν ὁποία έθεσε στην ημερήσια διαταξη η

μονον απο οίαφοοοοε ενεονοοε τίαοακοντεἔ­ Ὁ τοοτίοεί με τον ίστορία τού Ζθού αί. ­ πρέπει δηλαδή να ἐπιβαλει σέ πλανη­

οποίο κατανοεί τον εαοτο τοο ο ίιτττιμενοα οίιλαοιίι το κομ­ τική κλίμακα τό δικό της σχέδιο κοινωνικής όργανωσης. Ἡ

μοονίοτίκο κίνιιμαι οιτωἔ αοτο εμφανίοθιίικε ίοτοοίκα οτο διασταση αναμεσα στόν τρόπο, μέ τόν ὁποίο κατανοεί η ίδιαονομα τίιἔ τίοακματωοίιἐ τιίιἑἱ οοτοιτίαα οεν μτίοοεί να εξιίικιίιτ τόν ἑαυτό της, καί στήν αντικειμενική πορεία τής ιστορίας θα

οεί κίατί ίι οοτοτίία οεν ιτοακματώθίικε­ Καί ο τοοττοθ με τον εκδηλωθεί στίς αντιφασεις καί στίς συγκρούσεις πού θα γεν­

οποίο κατανοεί τον εαοτο τιιε ίι νίκιίιτοία Δοοκι› οεν μτίοοεί νήσει τούτο τό εγχείρημα. Ιἰαθ' ἑαυτήν,η συνύφανση τού πλα­

οοτε να εομτινεοοεί τιίιν ίοτοοίκίι εττίοοοιίι τοο κομμοονίομοοι νητικού καί τού κοινωνικού στοιχείου,η ὁποία φτανει στή με­ὡς εχθρού της, πανω στή διαμόρφωση τού σημερινού κόσμου ταχύτερη πυκνότητα της χάρη στην κινητήρια δύναμη τής μα­

οοτε να φωτίοεί ετταοκῶο τίἔ ττοοοτττίκεἔ αοτοο τοο κοομοο¬ ζικής δημοκρατίας ὡς κοινωνικού σχηματισμού στηριζόμενουοί όποίες διόλου δέν συναγονται από τήν απλή αθροιση τῶν στή μαζτχἠ παραγωγή κατ στή μαζτκἠ καταναλωση, αττσσεί­

ττλεονεκττιματων τιίιἐ Δοοτιἐῖ μείον τα κακα τοο κομμοονί­ χνει ὅτι οί Νέοι Χρόνοι έφτασαν στό τέλος τους, γιατί αὐτοί

ομοο­ Ἀνεξαοτκιτα αιτο το τί είναί οιίιμεοα μοοα καί κομφοο­ αποτελούσαν φαινόμενο είδικα εὐρωπαίκό ­καί μαζί τους τε­μίομοε καί ανεεαοτιίιτα απο το ττοοοί ειτίοτιίιμονεε οιτοταο­ λείωσε καίὁαστικός­φιλελεύθερος πολιτισμός,ὁὸποίος σφρα­

οονταί› καί ιτοοο¬ οτιίιν μοοα καί οτον κομφοομίομοί ο μαοεί° γισε τήν ἐποχή από τήν Ἀναγέννηση ίσαμε τόν Ζθό αί. Παρα

ομοἑ καί ο κομμοονίομοἔ οεν μτίοοοον να ατίοτίμίιθοον ίοτοε τίς προπαγανδιστικές ὡραιολογίες καί τίς ίδεολογικές αὐτα­

οίκα οαν ίι ίοεολοκία τοο οοτίκοο οτοατοιτεοοο να ίιταν α­ πατες,η Δύση κατακλύζει σήμερα τόν ύπόλοιπο κόσμο όχι μί

κοίβιίιἑ ίίκφοαοίι καί μονοἑ ττίοτοἔ εομίινεοτιίιε τίιἔ ίοτοοίκίιε αὐτόν τόν πολιτισμό, αλλα μέ τόν μαζικοδημοκρατικό τεχνι­

κίνκιοτιἔ· Ἄν αοτο οονεβαίνε ττοακματμτοτε τοοτιίι ίι αντίοτοί­ κισμό καί οίκονομισμό, αφί ένος, καί μέ τήν ήδονιστική μαζι­

Χία οονείοκιοκιε καί Είναί θα ιίιταν κατί το ίοτοοίκα ττοωτοφα° κή κουλτούρα τού Ιίίιεειπ, αφ' ἑτέρου. Ἀκόμα κι αν θα θέλαμε

νεοωτο› ίιτοί ίι Δοοίι θα είχε ττοακματοποίίιοεί ο­τί τίοοοοο­ να παραβλέψουμε τούς σοβαρούς λόγους πού απειλούν τό

κοοοε κι μαοξίοτίκιίι μοθολονίκίι οίαλεκτίκιίι απο το τίοολετα­ δυτικό σχημα κοινωνικης όργανωσης ακριβώς ἐξ αἰτίας της

οίατοί να οομττεοεί ιίι αοτοκνωοία τοο με τιίι Υνώοίι τίιε αντί­ συνεχούς πλανητικῆς του επέκτασης ­ οίκολογικοί καί δημο­

ΗΦ.

38 ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΒΪΘΕΡΗ ΟΪ­ΤΟΠΙΑ ΠΡ0Δ0ΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ

Ύραιρικοι παρακοντεσιπακκοσμια διαδοση τησ ανομιασ› οσον° πε να αναμένεται, ακούστηκαν καί πάλι μέ ιδιαίτερη ἔνταση

ση τῶν αγώνων κατανομησ τθσο μεταξύ τῶν μεγαλων εθνῶν μετά τήν κατάρρευση του κομμουνισμου. Γιατί πολύ συχνά

οσο και εντοσ τῶν σοτικῶν εθνῶν ακριβῶσ λογω τοο εντονοτετ καί για πολύν καιρό συνέδεσαν πολλοί διανοοούμενοι, καί ό­

ροο ανταγωνισμοο εκ τῶν εσιικ καταρκηση τησ σοσεοσησ με­ χι πόιντα οι πιό ασήμαντοι, εἴτε ὡς απολογητές, είτε (οί πιό

τασο ελεοθερησ οικονομιασ και κοινοθοολεοτισμοο­7 και παλι δειλοί) ὡς συνοδοιπόροι. τίς ελπίδες τους καί τίς προσωπικέςδεν μπορεί νά αποκλεισθεί ή πιθανότητα ὅτι οι οικονομικές γγγετγκές τους ἀξγώσεγς μέ Τήν πορεία του κομμουνγστγκου

και πολιτικεσ αρΧεσ¬ τισ οποιεσ προασπιζει σημερα η Δοσηι πειράματος. Οι πλεῖστοι επιζῶντες πασχίζουν τώρα, τύπτον­

Υρηκορα θα μποροοσαν να στραφοον εναντιον τησ­ Το ελεο­ τοις επιδεικτικα τά στήθη ή μεθερμηνεύοντας κατ' αρεσκεια

θερο εμποριο θα εμιρανισθει σε διαφορετικο φῶσ οτανη πρώτη τίς προγενέστερες φράσεις καί πράξεις τους, να κάμουν τάεξαΥωΎικη Χώρα τοο κοσμου δεν θα ονομαζεται πια Ἡνωμε­ γινωμενα αγίνωτα καί ετσι να διατηρήσουν τη θέση τους με­

νεσ Πολιτειεσ και Γερμανιαιαλλα Κινα καιη ελεοθερια τησ οια­ σοι στό ανθηρό παζάρι της πνευματικής ζωής. Ἀπέναντι στίς

κινησησ θα προκαλεσει οστερικεσ και βαρθαρεσ αντιορασεισ αὐτομαστιγώσεις ή στίς αλχημείες τους ὀρθώνεται ή επαρση

θταν εκατονταοεσ εκατομμύρια ανθρωποι περασοον τα σονοτ καί ή κάποτε ἱεροεξεταστική προπέτεια εκείνων οί οποίοι εξ

ρα τῶν βιομηχανικών Χωρών­ Ἐνῶ στην αστικοφιλελεοθερη και αρχης εἶχαν επιλέξει τό «σωστό» (κατά τήν ετυμηγορία τοῦ

ιμπεριαλιστικη εποχη η νικη τῶν αρχῶν τησ Δοσησ σημαινε σο 1989) στρατόπεδο. Καί ανάμεσα στούς τελευταίους συχνότα­

ιρεο νικη τησ Δοσησιη νικη τῶν αρχῶν τησ σημερινησ μαζικοτ τα προπετέστεροι είναι όσοι γεννήθηκαν καί εμφανίσθηκαν

οημοκρατικησ Δοσησ σε πλανητικο επιπεδο μπορει να σονεπι­ δημοσίως μέ αρκετή καθυστερηση, ὥστε νά ταχθουν εγκαί­φέρει την κατάρρευση της ίδιας τής Δύσης. Αύτό μπορεί να ρως καί ακίνδυνα με τόν νικητή.συμβεί αργά­αργά, όμως μπορεί καί να γίνει γρήγορα. Ἡ τα­ Ἡ διαφορά ανάμεσα σε μετανοουντες (φιλο)κομμουνιστεςΧοτατη αποσύνθεση τησ κομμοονιστικησ αθτοκρατοριασ δέν καί θριαμβεύοντες δυτικόφρονες εἶναι, όπως λέγεται συνή­

οειχνει απλῶσ και μονον θτι ο κομμοονισμοσ ηταν Υικαντασ με θως, ότι οί πρῶτοι ήσαν διατεθειμένοι να παραβλέψουν ή καίπηλινα ποριαι θπιοσ πιστεοει η κοινη Υνώμη τησ Δοσησ· Το νά χαιρετίσουν τήν απανθρωπία, αρκεί νά διαπραττόταν στό

οιοακμα ειναι πολο κενικοτερο και εχει ὡσ εσησι τα κρατη όνομα της Ούτοπίας, ενῶ οἱ δεύτεροι, μέ τόν αντιουτοπικόκαί τα καθεστῶτα, αδιάφορο πῶς λέγονται, εἶναι εκ φύσεως πραγματγσμό Τους) ὺπγγρέτησαν τήν φγλεχεύθερη ὑπόθεση τῆςεύθραυστες συναρμογές καί μποροῦν να διαλυθουν ακαριαία. φιλόινθρωπης ανοχής. Ἄν όμως δουμε τά πραγματα σέ μια

διαφορετική προοπτική, αύτη η υποκειμενικά αισθητή αντί­θεση επισκιάζεται από μιαν αντικειμενική ομοιότητα. Οι

2­ Ἡ επόμενη ποοθοσια τῶν θιανσοομενων «προοδευτικοί», δηλ. δεχόμενοι τήν φιλοσοφία τής ιστορικήςπροόδου, διανοούμενοι συμπαρατάχθηκαν μέ τή στρατευμέ­

Τα παραπονα κια την «προοοσια τῶν οιανοοομενωνααι οηλα­ νη Ούτοπία πιστεύοντας ότι η Ούτοπία θά γίνει στό μέλλον

ση την ενοοτικοτητα τοοσ στοοσ πειρασμοοσ τησ εσοοσιασ και πραγματικότητα, αρα ότι ή Ἱστορία θά τούς δικαιώσει. Καίτης βίας, είναι στόν αἰώνα μας τουλάχιστον τόσο παλιά όσο οί δυτικόιρρονες διανοούμενοι μεμφονται σήμερα με τόση

και το σακοοστο βιβλιο τοο ιιιιιοη Βοοαε ιαθθιλ­ Ὁπισσ επρετ αυτοπεποίθηση τίς αμαρτίες της αντίπαλης πλευρας επειδή

Ζἑο ΚΟΜΜΟΪΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΪΘΒΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΩΝ 41

ονούν ὅτι, τό α ότε ο τό 1989, ί Ἱστο ία έδωσε δίκιο σ” ὀ τώ ” δέκα δισεκατο ύ ια ανθ ωποι θα π έπει να κατα­Χ “ίι μμ Ρ

αὐτούς. Καί στίς δύο περιπτώσεις ή παγκόσμια Ἱστορία ἑμ­ ναλώνουν κατα κεφαλή τόσα, ὅσα καί οί μακαριοι στίς ανε­

φανίζεται, καθώς είπε ὁ 5εΜΙΙετ, ὡς τό παγκόσμιο δικαστή­ πτυγμένες βιομηχανικές χώρες, καί θα μπορούν να έγκατα­

ριο, καί στίς δύο επίσης έπιστρατεύεται ή αντίληψη ὅτι ὁ σταθούν ὅπου θέλουν, γιατί ὁ ψυχρός εμπορικός ὺπολογι­

τρόπος, μέ τόν ὁποίο ή εκαστοτε παραταξη κατανοεί τόν

κςηε

· σμός καί ή τρυφερή συναινετική­επικοινωνιακή κουλτούρα θα

αυτό της, ἐκφραξει ίδεατα τήν αντικειμενική πορεία τής ι­ συμβαλουν ἐξ ίσου, ὅπως πιστεύεται, στήν καταργηση συνό­

στορίας. “Οπως ή μαρξιστική μυθολογική διαλεκτική ταύτιζε ρων καί πολέμων. Σέ σύγκριση μέ τέτοιες προοπτικές, οί ού­

τήν αύτογνωσία τού προλεταριατου μέ τήν αύτογνωσία τής τοπίες τού Μοτε καί τού Βειεοτι, αλλα ἐν μέρει καί τα σοσια­

Ἱστορίας στήν τελική της φαση, έτσι νομίζουν σήμερα οί ‹‹φι­ λιστικα κοινωνικα ὁραματα στίς αρχές τού Ζθού αί., μοιαξουν

λελεύθεροι» διανοούμενοι ὅτι η αύτοκατανόηση της Δύσης μέ ἐπαρχιακές σπαρτιατικές κοινότητες. Ἡ σημερινή δυτική

(οί «αξίες» της) θα μπορούσε νί αποτελέσει τή βαση ενός έπαγγελία για τό μέλλον είναι απείρως ριζοσπαστικότερη,

κοινωνικου προγραμματος οίκουμενικα έφαρμόσιμου καί να τόσο ὡς πρός τήν οίκουμενική της έκταση ὅσο καί ὡς πρός τό

ὁδηγήσει στό αίσιο τέρμα της τήν οίκουμενική Ἱστορία. ὑλικό της περιεχόμενο. Όποιος τήν δέχεται, έχει αποδεχθεί,

Έτσι, ή αύτοκατανόηση τής Δύσης ἐκβαλλει σέ μιαν οί­ είτε τό ξέρει εἴτε ὅχι, μια καινούργια Οὐτοπία ἑδραζόμενη σέ

κουμενική αξίωση. “Οσοι διανοούμενοι ἐνστερνίζονται δυτι­ ὁρισμένη φιλοσοφία της Ἱστορίας.

κές αξίες (ανθρώπινα δικαιώματα, ανοχή κ.τ.λ.) προασπίζουν Τίς συναφειες αύτές τίς αποκρύπτει συνήθως ὁ μονομερής

επομένως ὅχι απλως μια παρούσα πραγματικότητα, αλλα καί προσανατολισμός τού ενδιαφέροντος πρός τήν ήθική πλευρα

ένα μελλοντικό ὅραμαι θέλουν δηλ· νά πραγματωθεἰ σέ παί τῶν προβληματων. Οί διανοούμενοι ήσαν παντοτε πρωταρχι­

κόσ ια κλί ακα ” κοινωνικί ὀ ανωσ τί Δύσ .Καί κοιθώ κα κ” υκε α ιῶν,καί ι° αὐτό αι ετί ουν τίν ούτοπικί κοι­ηθ 9 Υ Χ

στόν νού τους, ήδη για πολεμικούς λόγους, κυριαρχεί η αντί­ νωνική ἐπαγγελία της Δύσης ὑπό ηθική έννοια, δηλ. ὡς αρνη­

θεση «ἐλευθερία­ὸλοκληρωτισμός», δέν συνειδητοποιούν ση καθε «ὁλοκληρωτισμού» μέσω ατομικιστικα ἐννοούμενων

ούτε τήν καταγωγή τού ὁραματός τους από ὁρισμένη φιλο­ ανθρωπίνων δικαιωματων, μέσω της είρηνικής ρύθμισης τῶν

σοφία της ἱστορίας οὔτε τή συναφεια της προσφιλούς τους συγκρούσεων κ.τ.λ. Καθώς ή στρατευση έμπνέεται από ηθι­

πανανθρώπινης κοινωνίας μέ οίκουμενιστικές ούτοπίες ­ καί κές αντιλήψεις, συχνα οί ίδιοι διανοούμενοι, οί ὁποίοι ὑπερα­­< ­· κ κει· κο κδκ­ Ν

πρωτα πρωτα την μαρξιστική, η οποια αρχικα εν ήταν τίπο μύνονται τῶν αξιῶν της Δύσης, κατα τα αλλα ἐπικρίνουν τήν

τε αλλο από μια παραλλαγή ενός ὀνείρου τού αστικού φιλε­ ίδιαν αυτή Δύση, γιατί λ.χ. θεωρούν τό οίκονομικό της σύ­

λευθερισμού: έννοῶ τό όνειρο της πολιτικής καί ήθικής ἑνο­ στημα ὀλέθριο από οίκολογική καί ανθρώπινη αποψη. Ἡ δι­

ποίησης τού κόσμου ὑπό τήν αίγίδα μιας ανοιχτής παγκό­ χοτομία αὐτή είναι ψυχολογικα κατανοητή (τό κρέας τό θέλει

σμιας οίκονομίας. Όμως οί δυτικόφρονες διανοούμενοι, κα­ κανείς, αλλα χωρίς τα κόκαλα), ὅμως ίστορικα καί κοινωνιο­

θώς έχουν συνηθίσει να ταυτίζουν τήν αντιουτοπική μέ τήν λογικα παραμένει έωλη. Ἀκόμα καί μέ κίνδυνο να σκανδαλί­

θι Ν Θ­ ε ταντικομμουνιστική τοπο έτηση, ούτε μπορουν ούτε καί έ σουμε τούς ήθικολόγους μας, δηλ. τούς ίδεολόγους της δικης

λουν να αντιληφθούν τήν ούτοπική διασταση τῶν δυτικῶν μας κοινωνίας, όφείλουμε να διαπιστώσουμε ὅτι οἱ οίκουμε­

ἐποαχελιῶνι πού Τώρα ὁφείλθυν νά πραήιατωθθυν­ Ἐἔιι νικές αρχές τῶν ανθρωπίνων δικαιωματων, οί ὁποίες αποδί­

42 κοΜΜοτΝ1ΣΤ1κΗ ΚΑΙ ΦΙΔΕΛΕΥΘΕΡΗ οττοτιιλ ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΤΩΝ ΔίΑΝοοίΜΕΝΩΝ 43

δουν ἴση αὐτονομία καί αξιοπρέπεια σέ ὅλα τα ατομα ὡς ἄ­ απο τοοἐ νομίκοοἔ «κανονίστίκίἰ ίσχοἑ τοο πραΐματίκοοἶ·τομα, μποροῦν να εύδοκιμήσουν μοναχα σέ κοινωνίες ὅπου Μετα το ναοαΥίο τίἰσ Οοτοπίαἔ τίἰἔ Ἀνατολῆε τα εξίιμερωμεεένας εξαιρετικα διαφορισμένος καταμερισμός της ἐργασίας να καταλοίπα τηἐ «Ἀρίστεραἔ» ενστερνίσθηκαν ετσί τήν Οο­κατακερματίζει τό σύνολο σέ ατομα καί ὅπου μαζική παρα­ τοπία τίίἔ Δοσησ καί οίχωἔ πολλσοπολλα ανταλλαξαν τον α­γωγή καί μαζική καταναλωση κινούνται σέ ὑψηλότατα έπίπε­ ρίστερο «αντίφασίσμο» με τον τρίλελεοθερο «αντίολοκλτίροἶτδα. Ἄν έκλείψουν αυτές οί προϋποθέσεις, τότε θα συρρικνω­ τίσμονν­ Θα οίαψεοσθοον γία σεοτερη κατα σονεχεία φορα, ανθουν αναγκαία οί ἐλεύθεροι χῶροι, μέσα στούς οποίους ανθί­ ίί οίκοομενίκίἰ επίκρατηση τίὶἔ οοτίκίίἐ οίκονομίαἔ καί ηθίκησζουν ή ατομική αὐτοπραγματωση,ή ανοχή,ή συναίνεση κ.τ.λ. δεν σσνεπίφερεί τήν προοίματωση τίίἔ αντίστοίχηἐ ΟοτοπίααΤέτοιες αρχές καί στασεις είναι τα συμπαρομαρτουντα μιας αλλα τρομακτίκσσἔ αΐῶνεἔ κατανομίἱἔ καί καταστρρφεἔ πλα­διασφαλισμένης εὐημερίας, ὅπου για κανέναν δέν είναι νητικου βεληνεκούς. (Ωστόσο οί διανοούμενοι δέν είναι σε θε­

ύπαρξιακα κρίσιμο τό τί πιστεύει ή τί κανει ὁ πλησίον του. ση να σολλαροον επίστημονίκα τοοἐ μηχανίσμοοἔ τίίἐ ετεροῖΜερικοί διανοούμενοι διαισθανονται τήν ἐσώτερη συνοχή Υονίαἔ τῶν σκοπῶν μεσα στήν ίστορία” απλῶἔ παροίγοον τα

μιας τέτοιας ήθικής καί μιας τέτοιας οίκονομικης οργανωσης ίδεΟλοΥίκα σονθίἰματαί μεσω τῶν οποίων λείτοορνοον αστοί­ ὅμως τήν διατυπώνουν μέ αίσιόδοξα πρόσημα. Ύπερασπί­ οί μίθίανίσμοί· Γί, αστο καί τί προοοσία είναί ίι μοίροἰτοοἑκ ανζουν λοιπόν κατα αρχήν τό δυτικό σύστημα (καί βλέπουν μα­ με τον ορο «προοοσία» εννοίίσοομεί περα απο τήν οποκλίσηλιστα σήμερα πολύ έπιεικέστερα ακόμα καί τόν «αμερικανι­ μπροστα στον εκαστοτε νίκητίίί τίἰ οίασταση αναμεσοοστονσμό») καί τίς μελλοντικές του προοπτικές στό ὅνομα παναν­ κεκηροΐμενο σκοπο τίἰἐῖ στρατεοσησ καί στή μακροπροοεσηθρώπινων ήθικῶν αξιῶν, καταδικαζουν καθε απαισιόδοξη εκβαση τῶν ίστορίκῶν εξελίξεων­πρόγνωση για τόν δυτικό πολιτισμό καί καταγγέλλουν τήναπόρριψη της δυτικής αποθέωσης του «χρήματος» ὡς νο­σταλγία της φασιστικης ρητορικής, ή οποία αντιπαρέθετεέπίσης στό «χρημα» τό «αίμα καί χωμα». Έτσι, αφήνουν τήνπαραδοσιακή αριστερή κριτική τοῦ καπιταλισμού να τή νέ­μεται εύρωπαίκή «Νέα Δεξια», χωρίς να αντιλαμβανονταιὅτι καί οί ίδιοι απλῶς θητεύουν σέ μια τετριμμένη (τήν αίσιό­δοξη) φιλοσοφία της ἱστορίας. Τό νόστιμο είναι ὅτι αναμεσατους συναντῶνται πολλοί, οἱ οποίοι ὥς χθές ακόμη πιπίλιζαντα ίδεολογήματα τής «αλλοτρίωσης» καί κρατουσαν παρα­μασχαλα τα «Οίκονομικα­Φιλοσοφικα Χειρόγραφα» του νέ­ου Μειτκ, ὅμως μέσα στό κλίμα του 1989 έκαναν τό ­προδια­γραφόμενο από καιρο­ τελευταίο βήμα προς τή συμφιλίωσήτους μέ το «σύστημα», μέ τήν «ελεύθερη αγορα» κ.τ.λ. Πηγήἑμπνεύσεως ήταν καί στήν περίπτωση αύτή ὅ,τι ὀνομαζεται

ΙΙ.

ΤΑ Ηοικλ Ε)ΕιΧΡιΕΜΑΤΑΤΗΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗΣ Οι·ΤοΠιΑΣ

Ι. Οίκουμενισμός, σχετικισμός καί ανοχή

Ὁ οίκουμενισμός, ὁ σχετικισμός καί ή ανοχή συναποτελουν

ένα πλέγμα ίδεῶν, τό οποίο έχει τόσο φιλοσοφικές καί ἐπι­

στημολογικές όσο καί πολιτικές έπόψεις, ένω στό σύνολό

του, καί μέσα στίς συνθήκες τής σύγχρονης δυτικής μαζικής

δημοκρατίας, βρίσκεται ὑπό τήν καθοριστική έπήρεια ίδεο­

λογικῶν προτιμήσεων καί αντιπαραθέσεων. Τό ἰστορικα και­νούργιο καί πολιτικα ένδιαφέρον στοιχεῖο προκύπτει ἐδῶ

από τή θετική ή αρνητική σύνδεση του αίτήματος της ανοχης

μέ οἰκουμενιστικές ή σχετικιστικές θέσεις. Γιατί, ανεξαρτητα

από τίς εκαστοτε ονομασίες, ὁ οίκουμενισμός καί ό σχετικι­

σμός ­εἴτε ὡς έπεξεργασμένες θεωρητικές τοποθετήσεις εἴτε

ὡς διαχυτες πνευματικές στασεις­εἶναι κατα πολύ αρχαιότε­

ροι καί οίκουμενικότεροι απ" ό,τι τό οίίτημα τής ανοχής, τό

ὁποῖο αποτελεί είδοποιό προιόν τῶν εύρωπαικῶν Νέων Χρό­

νων. Ἀλλα, προκειμένου να αποκατασταθει ή παραπανω

σύνδεση,ή έμφανιση του αἰτήματος τής ανοχής στόν δυτικό

ορίζοντα ήταν μοναχα αναγκαίος, όχι ὅμως καί επαρκής ὅ­

ρος. Ὁ επαρκής όρος προέκυψε μόνον ὅταν τό ἴδιο τό αίτημα

τής ανοχής αλλαξε περιεχόμενο. Ἀρχικα διατυπώθηκε μέ σκο­

πό να κατοχυρώσει τό δικαίωμα του αύτόνομου Λόγου να

ὐφίσταται παραλληλα μέ, καί ανεξαρτητα από, τήν αύθεντία

τής χριστιανικής πίστης. ”Βτσι,ή προτροπή πρός έλλογη κι

48 Ηο1κοΔοι­ΙΑ κΑ1 ΦΙΛΕΔΕΥΘΕΡΗ ο¥τοΠΙΑ οίκοΥΜΒί`ίΙΣΜοΣ> ΣΧΕΤΠΠΣΜοΣ3 Ααοχίί 47

αοτονομη οκέψη καί το αίτημα τῆς ανοχῆς σομμαχησαν έναν­ προστατευόμενος πλουραλισμός τῶν πεποιθήσεων καί τῶν

τίον τής θεολογίας. Όμως ή παρουσία αὐτοῦ του παντοδυνα­ Τοοπων ζωηα ο οποίοσ αφαίοέσέ απο Τον παλαί πΟΤέ ἔναν

μου ακόμα έχθροῦ επέβαλλε ορισμένα προφυλακτικα μέτρα. καί μοναοίκο Λοχο Την καθολίκη χνωσΤίκη καί ηθίκη Τοο αο­Ὁ Λόγος είχε τό δικαίωμα να κανει ανεκτό μοναχα ό,τι ήταν μοοίοΤηΤα­ Ἄν Το έχχέίοημα Τησ αίποοπέοβασηἐ Το καθοση­

ἔλλογο (βέβαια τό ἔλλογο δέν ὁριζόταν πια μέ θεολογικα χοοσαν Τα κοίΤηοία Τοο ένοσ καί μοναοίκοο Λοχοίκη αοΤο­

κριτήρια) καί έπομένως ήθικό, αλλιῶς διέτρεχε τόν κίνδυνο ποαχμαΤωση ακολοοθέί Τίσ οίκέἐ Τησ οπαοξίακέσ κλίσέίσ η

να έκτεθεί ό ίδιος στήν ὺποψία τοῦ μήδενισμου καί του έλευ­ κοσμοθέωοηακέἔ ποοΤίμησέί§” μαλίσΤα η αΤομίκη οπαοξηθτοίαομοος οίνονταο στήν θεολογία εοττοοαδεκτα οπλα­ ἔτσίγ αίσθανεται τώρα ότι διαθέτει τό δικαίωμα να ἐκδιπλωθεί

οί πλείστοι Διαφωτιστές απέκλεισαν από τήν ἐπικρατεια τής έλέοθέοα μέσα σΤο «ανοοθολοΥίκο»η σΤο «κακο» έξέχέίοο­

ανοχής τούς ὅιθεους καί τους έκλυτους, παρα τή συνήγορία μενη έναντια στον «όλοκλήρωτισμό του Λόγου», αν τουτος

του Βογίο ὑπέρ του ήθικοῦ ὀιθείσμοῦ. Πρέπει να προσθέσου­ έσῶ έπίθομέί να μέΤαΤοέψέί Την κοσμοανΤίληψη Τοσ σέ πολί­

με ότι ή προγραμματική σύνδεσή του Λόγου με τήν ίκαινοόρ­ Τίκέἔ η ηθίκέἑ σονΤαΥέ€ καί να Τίἑ έπίβαλέί σΤο αΤομο·

για) ήθική δέν προδίκαζε τίποτε σχετικα μέ τόν χαρακτήρα αοΤην Την έννοία› Το αίΤημα Της ανοχησ αποσονδέέΤαί απο

του Λόγου ὡς ψυχοπνευματικής δύναμής. Ὁ ήθικός­κανονι­ Τον Λοχοί ο Λοχοσ οέν ποοσδίοοίζέί πλέον Τα οοία Τοσ ανέ­

στικός Λόγος μπορουσε να ριζώνει τόσο στή νόήσή όσο καί κΤοο› πασα ποέπέί καί ο ίοίοσ να χίνέί ανέκΤο§ ὡσ μία ίίσωἔστό αίσθημα· ἐν πασή περιπτώσει, Λόγος καί καθαρή νόήσή μαλίσΤα μίσαλλοοοἔη) ΤοποθέΤηση αναμέσα σέ πολλέέ αλ­διόλου δέν είναι συνώνυμες έννοιες στή γλώσσα του Διαφωτι­ λέσί οποΤέ οποΤασσέΤαί σΤο αίΤημα Τηέ ανοχηἔ­ Ἀπο Την αλ­

σμου, πρό παντός ὅταν πρόκειται για ήθικα ζητήματα. λη πλέοοαί σμωἔί η αοχίκη σονοέση Λοχοο καί ανοχηἔ έπίβί­Ύπαρχει σημαντική διαφορα αναμεσα σ' αὐτές τίς θέσεις ώνέί μέ Την έννοία οΤί η ανοχη Τοο οίαφοοέακοο ίασίαφοοο

τοο ττοώίμοο φίλελεοθεοίομου καί στή δοτίκἡ πρανματίκοτγα αν τοῦτο είναι «όρθολογικό» ή «ανορθολογικό››) Υίνεται αν­

τα του τέλους του Ζθου αί. Ὁ θεολογικός ἐχθρός έχει από ΤίληπΤη ὡσ έπίΤαχη Τοο ηθίκοσ­ανθοωπίσακοο Λοχοο­ Ἐίοῶ

πολυν καιρό χασει τα νύχια καί τα δόντια του, καί καθώς έχοομέ σέ μία ποώΤη μοοφη Τη σονοπαοἔη οίκοομένίσμοο καίπροσπαθεί να προσαρμοσθεί κουτσα­στραβα στό πνεῦμα τής σχέΤίκίσμοο πανω σΤη βαση Τοο αίΤημαΤοἐῖ Τησ ανοχησ ί η α­έποχής προκαλεί έν μέρει λυπήσή καί έν μέρει θυμήδία. Ἡ νοχη›λέχέΤαί»έίναί ὡἔ ηθίκη­πολίΤίκη έπίΤαχη έξίσσο οίκσο­ίστορικα πρωτοφανής οπέρβασή τής σπανής τῶν αγαθῶν μέ­ μένίκη οσο καί ο Λοχοσ (μέ Την παλαία Τοσ έννθία). ὕπι ὅμως

οα οτἡ μαζίκἠ δημοκρατία τῆς μαζίκῆς τταραγωνῆς καί της γίνεται ανεκτό μπορεί να είναι μερικό καί σχετικό, έπομένως

μαζικής καταναλωσής όχι μόνον σαρωσε τό ασκήτικό ίδε­ οέν χοέίαζέΤαί να σονίσΤα οπωσδηποΤέ σημίοοοχημα Τοο έ­οοεο αλλά καί ἐπί πλέον ὀιπεκοψε τήν κακή ιδέα απο τήν ναί καί μοναακαυ Λὸγα›­Ἀλλαήῖαα αὐτή συνύπαρξη καί ὁ

προγραμματική τής σύνδεσή μέ τήν ίδέα τής αὐτοϋπέρβασής ίοίοἔ αοΤο§ ανΤαχωνίσμο§ παίονοον καί μία οέοΤέοη μοοφη­

(ή σύνδεσή αυτή ὑπήρχε τόσο στό χριστιανικό ὅσο καί στό α­ ΜολονοΤί η ανοχη θέωοέίΤαί καΤί αοχην οίκοομένίκη καί ανα­

στικό­διαφωτιστικό πλαίσιο), για να τήν φέρει κοντα στήν ­ φέοομένη σΤα πανΤα› ὡσΤοσο η σοχκέκοίμένη Τηἔ ποαχμα­δέα τής αὐτοπραγματωσής. Πανω σ” αὐτήν τήν ὑλική καί κοι­ Τωση καί ασκηση σΤηοίίξέΤαί σΤην αοχη οΤί Τα μέοίκα καί σχέ­νωνίκοψοχοχονίκἠ βαση δίαμορφώθηκε γἐκείνος ὁ κρατίκα τικα εκείνα πραγματα, που γίνονται ανεκτα, οφείλουν να αὐ­

Ξ\(`ίἹ\

Β..

τοτττοίοοίζονταί οτον βαθμο αττοο αοτο το ἐττίβαλλοί η ανοχη ξίωση δεσμευτικης ερμηνείας του) τί οφείλουν να κανουν καί

απέναντί οέ αλλα μεμίκα καί οχοτίκα ττοακματα· Ἄν οἴίί οί” να μήν κανουν οί (εκαστοτε ένδιαφέροντες) ανθρωποι. Ἡ

ναί καθ) ἐαοτο οχοτίκο δέν ίτοοβεί οτον αίταοαίτητο αοτοίτεμ προσαρμογή του οίκουμενικου στίς στρατηγικές καί τακτικές

ρίορίσμό του» τοτε ττεμτθρίζεταί ἐκ τῶν ἔἔω μέοω τηἔ ἐττίκλη” απαιτήσεις της καταστασης ἐπιτελείται μέσω της σκόπιμης

οηἔ οίκοομονίκῶν αξίῶν καί Υενίκῶν οομφεοοντωνί οτην ατε­ μερίκευσής του, καί σ” αὐτό ακριβῶς έγκειται τό έργο της δε­

ρίπτωση αὐτή, λοιπόν, τό οίκουμενικό καί γενικα ίσχόον επι­ σμευτγκῆς ἑρμηνείας του από μέρους ἐνός συγκεκριμένου

κρατεί ἔναντι του μερικου καί σχετικοῦ. Για να είναι οίκου­ ὑποκεγμένους Ογκουμενγκές αλήθειες) Οἱ ὁπογες δέν ἔχουν με­

μονίκη η ανοχη του οὶίετίκοίκ το οίκοομενίκο ττοέπεί ἐν αναΥ_ ρικευθεί μέσω μιας δεσμευτικης έρμηνείας, είναι ἐντελῶς α­

κη να μπορεί να τίοοίοοίζεί το οΧετίκο› καί μαλίοτα τοοο τίο­ διαφορες από πρακτική αποψη. Συμμετρικα, αν καί ακριβῶς

λίτίκαενομίκα ὕοο καί ίαοολονίκα· Ταοτοχοονα ομωἔ το με­ αντίστροφα, έχουν τα πραγματα ὡς προς τόν σχετικισμό, ὁ

οίκα καί το οχοτίκο ττοέττεί να ἔχοον τη οονατοτητα τηἔ ἐλοο” οποίος συνήθως γενναται από τήν επιθυμία να σχετικευθουν

θεοηἔ ἐκδίπλωοηῶ ἐφί αοον η ανοχη οονίοτα το οοοίῶοεἐ πε­ οί οίκουμενικές αξιώσεις αλλων καί έτσι να μετατοπισθεί πρός

οίεχομενο του οίκοομονίκοο­ Ἡ αμίοίπλοοοίκοτητα τούτη κα­ οίκείο ὅφελος ὁ συσχετισμός δυναμεων στόν τομέα της πολι­

νει κατανοητό γιατί ο οίκουμενισμός καί ὁ σχετικισμός αὐτο­ ακῆς ἦ του κνεύμακοςγ Ἄν ὑπό ὁργσμένες συνθῆκες ἡ θέση

ίταοοοοίαζονταα καθέναἐ απο την ττλεοοα τοο› ὡἔ η καλοτα του οίκουμενισμου είναι ήδη κατειλημμένη, τότε ὅσοι εγεί­

οη ἐκκοηοη τηἔ ανοΧ秬 οίατοττώνονταο αμοίβαία την οττοψία ρουν αξιώσεις ίσχόος επιλέγουν αναγκαστικα τόν δρόμο του

ή τή μομφή της μισαλλοδοξίας. σχετικισμου, ὅπως καί τό αντίστροφο. Καί όπως ὁ οίκουμενι­

Βεβαίίοῶ τοοο ο ανταΐωνίομοο τοοἐ οοο καίη οομτίληοωη σμός ὑποχρεώνεται να μερικευθεί καί να σχετικευθεί μέσω

ματίκοτητα τοοἐ ττηναζοον από βαθοτεοα κίνητοα καί οεδο­ μιας (δεσμευτικης) ερμηνείας, ἔτσι καί ο σχετικισμός, αν θέ­

μένα. “Οπως είπαμε, είναι πολύ παλαιότεροι από τό αίτημα λα να βρεγ εὐρύτερη απήχησης ὑποκρεώνεταγ να Ογκουμενμ

τηἑ ανοχηἔγ καί ὡο οχηματα οκέψηἔ οοναντῶνταί αχί μονο κευθεί προσφέροντας τίς υπηρεσίες του πρός λύση πνευμα­

στό πλαίσί­Ο του τοοωτταίκοο ττολίτίομοο (τό αοκοτεοο απο τικῶν­πολιτικών προβληματων μέ γενικό ἑνδιαφέρον. Ἄν αὐ­τήν ἐποχή της αντιπαραθεσης του Πλατωνα μέ τη οοφίοτίκη)› τό δέν συμβεί, τότε ή λογική συνέπεια τόν ώθεί να αρνηθεί τό

αλλα καί στόν πνευματικό κόσμο τῶν Ἱνδιῶν καί της Κίνας. νόημα Τακ ζωῆα καί να απαλείψεγ καθε ὕργο αναμεσα σέ καλό

Τούτη η καθολίκη παοοοοία του οίκοομονίομοο καί του οΧε_ καί κακό, έπιτρεπτό καί απαγορευμένο· καταντα έτσι κοινω­

τίκίομοο οφείλεταί οτην καθολίκη παοοοοία οοίομένων ττοα­ νικα διωκόμενη διδασκαλία λίγων ρειπεευτε τηειυαίίε. οί οποίοι

κτίκῶν κίνητοων τῶν ανθοώττων ττοο ζοον μέσα σέ κοίνωνίεἔ­ ἐπισύρουν τα συγκεντρωμένα πυρα ὅλων, όσοι, κατα τοός δι­

Ὁττοίοἔ ἐἔακΐέλλεί την δίκη τοο αληθεία› οφείλεί να ίοχοοί” κοός τους παντα ίσχυρισμοός, θέλουν τό καλό της κοινωνίας

σθεί καί την οίκοομενίκη τηἔ ίοχα αλλίῶἔ δέν μττοοτί να δα καί μόνο (έστω κι αν μεταξυ τους διεξαγουν σκληρούς αγῶ­

καίολονηοεί την κοίνωνίκη αἔίωοη ίοχοοἐ τίοο ττεοίέΧεταί νες). “Οπως καί να ίχει, από τήν αποψη της ίστορίας τῶν ίδε­

οτην ἐξακκελία τοο· Ἡ κατοχη του μονοττωλίοο τηἔ ἑομηνεί° ῶν, αλλα καί στήν προοπτική της κοινωνικης ὀντολογίας, εἶ­

αἐ μίαἔ αληθείαἔ μέ Υενίκη ίοΧο αίνεί οτον ἐνοίαφεοομενο τη ναι ἐξαιρετικα διδακτικό τό γεγονός ὅτι ό σχετικισμός σπα­

δυνατότητα να οοίζεί δοομτοτίκα ίη τταντωἔ να ἐκείοεί την α­ νια θέλησε να παρει τή μορφή τοῦ συνεπους μηδενισμου.

50 ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΪΘΕΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΟΙΚΟΪΜΕΖΝΙΣΜΟΣ7 ΣΧΙΞΤΙΚΙΣΜΟΣ, ΑΝΟΧΗ 51

Τώρα, ὁ οίκουμενισμός καί ὁ σχετικισμός, ακριβως χαρη

στήν εύκαμψία τους ὡς πνευματικῶν όπλων, μποροῦν να ἐμ­

­Ω›τ

ος

τήν δική του αξίωση κοινωνικης ίσχύος, αν από καθαρή

τη ττοοἐ τή λθγική προχωρούσε στή διαπίστωση ότι τα

ἔκῖἐ

*τ­4Ως

φαντοοοον οχτ μονο σέ ανττοεττκίϋ αλλα καί οέ οομττληοωμα­ κα του ήθικα αρθρα πίστεως ὑπόκεινται στίς ίδιες αίτιότη­τική μεταξύ τους σχέση. Ἡ δεύτερη μπορεί παλι να λαβει τες όπως εκείνα του εχθρου.

οοο μοοφἶἔ­ Μοντονοττνο οἰκοομεντομοἐνκαί ο οχεττκτνομοἑ ἐκ­ Στήν πνευματική καί πολιτική ζωή τῶν σύγχρονων δυτικῶν

ττοοοωττοοντατ αττο οοο αντακωντοττκεἔ ττνοοματτκεἑ τταοα­ μαζικῶν δημοκρατιῶν εμφανίζονται καί οί δύο παραπανω

ταξεις, ὡστόσο είναι δυνατό καί οί δύο αυτες παραταξεις, μορφές της σσαπχησωααακῆσ σχέσησ αναμεσα σέ σἰκσσαενν­

παρα τήν αντίθεση του περιεχομένου τῶν θέσεών τους, να ἔ­ σασ καί σχεακνσμσ­ Ἄς θυμηθουμε πρῶτασπρῶῖα τούς λό­

Χοον τήν αἴοθηογϋ κατ να θέλοον να οημτοοονίὶοοον τίἰν ἑντοτ γους, οί οποίοι επιβαλλουν τήν παραλληλη ύπαρξη καί επή­

ττωοίϋ οττ μονον ίἰ τοποθέτηση τῆἔ καοτμταἑ τοοἑ οττηοετοτ ρεια οίκουμόενιστικῶν καί σχετικιστικῶν θέσεων σέ συναφεια

οοθα το οττέοτοοο τοεῶοεἔ τίΙ§ ανοχίἰἔί οτἡν ττεοίτττωοη αοτἠν μέ τό αίτημα της ανοχής. Τό τελευταίο μπορεί να θεμελιωθεί

βεβαια, οί σχετικιστές οφείλουν να διαχωρίσουν ξεκαθαρα τή μοναχα πανω σέ σἰκσσμεννχἑς θέσεις αν ὰείες (πνχ. «ἀνθρώπι­

θεση τους από τόν μηδενιστικό ανηθικισμό. Όμως η ἱστορία νη αξνσπσέπεναννγ. παράλληλα, τό πεδίο τῆς ὰνοχῆς χαν τῶν

τῶν ίδεῶν μαρτυρεί καί τήν περίπτωση όπου τό ίδιο ὑποκεί­ ανεκτῶν πραγματων εκτείνεται σέ ὁ,τιδήποτε μερικό καί σχε­

μενο ἐγκολπώνεται ταυτόχρονα τόσο οίκουμενιστικές όσο καί τικό παραγει ὁ λειτουργικα αναγκαίος πολυθείσμός Τῆς αα­

σχετικιστικές αντιλήψεις, παραβλέποντας ὑπό τήν πίεση ε­ ζικής δημοκρατίας, όπου δεσπόζουν η μαζική παραγωγή καί

πειγουσῶν πολεμικῶν αναγκῶν τή λογική αντίφαση. Έτσι, ή μαζική καταναλωση. Στό πλαίσιο αὐτό, η αναγκαιότητα

ττοοτώνομοτ οταφωττοτέἑἔ τοο 18οο αννἐτττοτοατεοοαν νἐναν­ τῆς συνύπαρξης οίκουμενισμου καί σχετικισμου καταφαίνε­

ττον τοο Χοτοτταντκοο οτκοομεντοαον ἶναν Υεωνοαφτκο/ Ὁ τε ται στό γεγονός ότι ή διαμαχη τους συχνα μοιαζει μέ σκιαμα­στορικο­κοινωνιολογικο σχετικισμο, ο οποιος σκοπευε να κα­ χία, μολονότι αὐτό τό επικαλύπτει η πεφυσιωμενη ρητορική

ταδείξει τήν αποφασιστική επιρροή τέτοιων ἐγκόσμιων πα­ καί ή ακόμα πιό πεφυσιωμενη αντίληψη τῶν διαμαχομενων

ραγόντων πανω στή διαμόρφωση της θρησκευτικής πίστης για τόν εαυτό τους. Στή συζήτηση αναμεσα στούς υπερασπι­

για να ὑποσκαψει έτσι τίς θεολογικές αξιώσεις αλήθειας καί στες του «ανολοκλήρωτου προγραμματος του Διαφωτισμοῦ ή

ίσχύος.Ταυτόχρονα οὶίδιοιαύτοίδιαφωτιστές καταπολεμου­ τῶν σσσωπανκῶν Νέων χρόνων» καί στούς προφη­τες Τοῦ

οαν το ττοοττχομενο τίἱἔ Χοτοτταντκῆἔ­αοκηττκίιἔ ίιθτκῆἔ κατ ‹‹μεταμοντερνισμου››,η αντίθεση οίκουμενισμοῦ καί σχετικι­

τίἰἔ ἐκκληοταοττκίἰἐ ίτοακττκίἰἐ ἐπτκαλοομονοτ οἰκοομεντκέἐ ομου εμφανίσθηκε ὡς αντίθεση αναμεσα σ” έναν κατα βαση

αρχές ­ καί δέν μπορούσαν να επικαλεσθουν τίποτε αλλο. ενιαίο Λόγο καί σε μια συνηγορία υπέρ της ποικιλομορφίας

Στο ἐοώτημα: Υτατί θα ἔττοεττε να αττελεοθεοωθοον οτ ανθοω­ τῶν ὀρθολογισμῶν ή ανορθολογισμῶν καί εναντίον τοῦ «όλο­

ττοτ απο τήν θεολογτκίι αοθεντία καί απο αλλεἔ μοοφέἔ κηοετ κληρωτισμοῦ του Λόγου». Καί οί δύο πλευρές υπέπεσαν σέ

μονίας καί δουλείας, δεν ήταν δυνατή παρα μόνον ή απαντη­ σοβαρα πραγματολογικα σφαλματα. Μαρτυρεί αγνοια τῶν

οη οττ τέτοτοἔ καταοταοοτἔ βοίοκονταν οέ αντίθεση ττοοἑ τήν ἰστορικῶν συναφειῶν να συνιστα κανείς τα ίδεολογήματα της

Φοοην ττοοἑ τήν αξτοποέπττα τοο ανθοώττοον ττοοἐ τον ῆθτκο αστικοφιλελεύθερης καί εύρωπαικης εποχής («Λόγος››) ὡς

νομο κτλ· Ὁ Δταφωττομοἔ θα ἐἔαναΐκαζοταν να παραιτηθεί πανακεια στή μαζικοδημοκρατική καί πλανητική εποχή· οί

52 ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΑΕΪΘΒΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΟΙΚΟΪΜΒΝΙΣΜΟΣ, ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ, ΑΝΟΧΗ

εὐρωπαικοι Νέοι Χρόνοι τελειωσαν ὁριστικα, όσο και αν οι σημαντικό αὐτό ζήτημα, μολονότι μποροῦν να ὐποστηριχθουν

βαθια ριζωμένες πνευματικές μας συνήθειες αρνουνται να δε­ πολύ διαφορετικές απόψεις σχετικα μέ τήν ὐφή και τή λει­

χθουν τήν διαπίστωση αὐτή. Ἀπό τήν αλλη μερια, όσοι στηλι­ τουργια τῶν παραπανω καταβολῶν καθώς και σχετικα μέ τόν

τεύουν τήν απανθρωπια του ὲνός και μοναδικού Λόγου πα­ μηχανισμό και τα κινητρα τής κατανόησης. Όμως ή θέση

ραβλέπουν ότι η ἐπιθετικότητα και ή βαρβαρότητα ιστορικα αὐτή διόλου δέν συνεπαγεται αναγκαστικα οὔτε τήν ταύτιση

προηγήθηκαν κατα πολύ τῆς ἐφεύρεσης του Λόγου αὐτοῦ· κατανόησης και συναίνεσης, οὔτε τήν έπιταγή τής ανοχής,

ἑπομένως ὁ Λόγος δέν αποτελει τήν πηγή τους παρα μόνον όπως έξυπονοει ὁ ήθικός ζήλος τῶν οικουμενιστῶν. Ἡ κατα­

ένα από τα πιθανα τους όπλα. Όμως ή αντιθεση και τα σφαλ­ νόηση ειναι οὐδέτερη από ήθική αποψη, ήτοι μπορει να συν­

ματα τῶν δύο αὐτῶν τοποθετήσεων ένδιαφέρουν τήν παρού­ δέεται τόσο μέ τή φιλική όσο και μέ τήν εχθρική σταση. Γινε­

σα προβληματική μας λιγότερο από τήν αρρητη αλληλεξαρ­ ται συνήθως δεκτό ότι οι φιλοι κατανοουν ό ένας τόν αλλον

τησή τους. Γιατι οὔτε οι συνήγοροι του οικουμενικοὔ Λόγου (μολονότι συχνότατα ή φιλια θεμελιώνεται σέ παρανοήσεις).

και τής οικουμενικῆς ηθικής τόλμησαν να έπικαλεσθοὔν έ­ Ἀλλα και δύο στρατηγοι, πού βρισκονται αντιμέτωποι στό

σχατα και απόλυτα μεταφυσικα επιχειρήματα, οὔτε οι μετα­ πεδιο τής μαχης, προσπαθουν έξ ἴσου να κατανοήσουν ὁ ένας

μοντέρνοι σχετικιστές αμφισβήτησαν καθ, έαυτα τα ήθικοπο­ τόν αλλον ­ στήν περιπτωση αὐτή μαλιστα έχει ακόμα ζωτι­

λιτικα ιδεώδη τῶν οικουμενιστῶν. Και οι δύο πλευρές διακή­ κότερη σημασια να παραμερισει κανεις τις προσωπικές του

ρυξαν τήν προσήλωσή τους στόν πλουραλισμό και στήν ανο­ προκαταληψεις και συμπαθειες ή αντιπαθειες προκειμένου

χή, μόνον πού ή καθεμια τους διατεινόταν ότι ή δική της συν­ να δει τόν αλλον όσο τό δυνατόν αντικειμενικότερα. Ἡδῶ

ταγή ήταν προσφορότερη για τήν έπιτευξη του ὐπέρτερου ὐφισταται αδιαμφισβήτητα κατανόηση πανω στή βαση ενός

αὑτοῦ σκοποη, κοινού τρόπου σκέψης και τής ἑκατέρωθεν ικανότητας πρός

Ή αναλυση τῶν οικουμενιστικῶν και τῶν σχετικιστικῶν (ὐποθετική) ανασυγκρότηση τής σκέψης του αλλου (δηλαδή

βασικῶν θέσεων ἐπιβεβαιώνει αὐτήν τήν αλληλεξαρτηση, κα­ πανω στή βαση οὐσιωδῶν δεδομένων τής ανθρώπινης φύσης),

θώς δειχνει ότι και οι δύο τοποθετήσεις αντιμετωπίζουν αντι­ όμως δέν ὐφισταται συναινεση, οὔτε ή κατανόηση συνεπαγε­

στροφες, βέβαια, αλλα συμμετρικές λογικές δυσκολιες. Ἄς ται τήν ανοχή. Οι πανανθρώπινες καταβολές έχουν προφανῶς

παρουμε ὡς παραδειγμα τήν προσπαθεια τῶν οικουμενιστῶν τέτοιαν ὐφή, ὥστε, μολονότι οι μορφές και οι λειτουργιες

να αποδειξουν τήν ὔπαρζη πανανθρώπινων καταβολῶν ή νο­ τους ειναι ταυτόσημες σέ όλους, παραμένει σέ καθε περι­

ητικῶν ικανοτήτων και προδιαθέσεων, πιστεύοντας ότι ή πτωση ανοιχτό ποιό συγκεκριμένο περιεχόμενο θα παρουν.

απόδειξη αὐτή θα ανοιγε τόν δρόμο σέ κοινούς τρόπους σκέ­ Τό ἴδιο ισχύει και όταν δέν γινεται αμεσα λόγος για «ανθρώ­

ψης, σέ κοινές αξιες και έπομένως στήν καθολική συνεννόηση, πινη φύση», παρα αὐτή παρεισαγεται έμμεσα και περιφρα­

ήτοι στήν ανοχή τῶν παντων πρός τούς παντες. Μέ τήν (πα­ στικα, ὁπότε γινεται λόγος για «ὀρθολογικότητα» και «γλώσ­

λαιότατη αλλωστε) ἐπιχειρηματολογική αὐτή στρατηγική αι­ σα››· αὐτό κανει λ.χ. ή θεωρια τής έπικοινωνιακής πραξης έλ­

τιολογήθηκε έναντια σέ σχετικιστικές έθνολόγουςή δυνατό­ πιζοντας ότι ἔτσι θα παρακαμψει τό ακανθῶδες πεδιο τής

τητα της κατανόησης ξένων πολιτισμῶν και αλλων ανθρώπων ανθρωπολογιας. Γιατι ή ὀρθολογικότητα και ή γλώσσα μπο­

έν γένει. Όπως πιστεύω, οι οικουμενιστές έχουν δικιο στό ροὔν κι αὐτές, μέσα από τις ιδιες μορφές και λειτουργιες, να

54 ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΪΘΕΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΟΙΚΟΤΜΒΝΙΣΜΟΣ, ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ, ΑΝΟΧΗ

έγκολπωθοῦν έντελῶς διαφορετικα περιεχόμενα καί έντελῶς (‹‹τοποθετήσεις καί αξίες είναι σχετικές››) ένα κανονιστικό

διαφορετικές ήθικές­κανονιστικές προτιμήσεις. Ώστε διόλου παραγγελμα (‹‹να έχετε συνείδηση αὐτής τής σχετικότητας

δέν χρειαζεται κανείς να αρνηθεί από σχετικιστική σκοπια τίς καί να μήν ἐπιδιώκετε τήν έπιβολή τῶν δικῶν σας τοποθετή­

ανθρωπολογικα δεδομένες ίδιότητες τής ὀρθολογικότητας σεων καί αξιῶν μέ όλα τα μέσα››), τότε κανουν τό ἴδιο λογικα

καί τής γλώσσας προκειμένου να έξηγήσει τήν ανυπαρξία συν­ μοιραίο αλμα από ένα ”Ον σέ ένα Δέον όπως καί οί οίκουμε­

αίνεσης ή ανοχής. Πέρα απ” αὐτό,η αποδοχή πανανθρώπινων νιστές (αὐτοί λένε: «οί ανθρωποι έχουν κοινές καταβολές, γι'

ἰδιοτήτων όχι μόνον δέν αποτελεί έπαρκή, αλλα ούτε καν α­ αὐτό ὀφείλουν να ζοὐν συναινετικα››). Καί όταν έπιδιώκουν

ναγκαίο όρο τής έπιθυμητής συμφωνίας στό κανονιστικό πε­ να μετατρέψουν μια διαπίστωση σέ κίνητρο ορισμένης συμ­

δίο. Τί θα κερδίζαμε λ.χ. μέ τήν ὐπόθεση ότι ή καθοριστική περιφορας, τότε συγχέουν δύο διαφορετικα έπίπεδα. Γιατί

καθολική ίδιότητα τής ανθρώπινης φύσης είναι ή αδιαλειπτη στήν διαπίστωση τής σχετικότητας τῶν τοποθετήσεων καί

έπιθετικότητα; Ώστε ή ἐν γένει αποδοχή πανανθρώπινων τῶν αξιῶν ὁ παρατηρητής μπορεί να φτασει ακόμα καί όταν

ίδιοτήτων πρέπει να συμπληρωθεί μέ έζειδικεύσεις αναφερό­ τό καθε ενεργό υποκείμενο πιστεύει απόλυτα στήν αλήθεια

μενες στό συγκεκριμένο περιεχόμενο τῶν ίδιοτήτων αὐτῶν, του καί αγωνίζεται γι“ αὐτήν χωρίς να τό ενδιαφέρουν οί συν­

πραγμα πού αφ' ενός γεννα έναν φαύλο κύκλο καί αφί ἑτέρου έπειες για τήν κοινωνική εἰρήνη. Ἀντίθετα, στό έπίπεδο τῶν

μας έπαναφέρει σέ κοινοτοπίες («ὁ ανθρωπος είναι καλός››). ἐνεργῶν ὐποκειμένων διόλου δέν απαιτείται ή ομολογία, ὅτι

Καί κατι ακόμα προκύπτει, αν σκεφθουμε τό ζήτημα καλύτε­ η τοποθέτηση του καθενός είναι σχετική, προκειμένου να έπι­

ρα. Ἄν υποθέσουμε ότι μέ τήν ενεργοποίηση τῶν πανανθρώ­ τευχθεί ή ανοχή ­ μπορουμε μαλιστα να εἰκασουμε βασιμα

πινων καταβολῶν καί μέ τήν ἐξίσωση τῶν συνθηκῶν ζωής θα ότι μια τέτοια ομολογία είναι ψυχολογικα δυσχερέστατη. Κα­

έξαλείφονταν τα ὅρια καί τα σύνορα αναμεσα στα έθνη καί νείς δέν μπορεί να λέει συνεχῶς από βαθους καρδίας ὅτ

στούς πολιτισμούς, τότε προφανῶς θα διαμορφωνόταν μία αλλος σκέπτεται ορθότερα απ' ὅ,τι σκέπτεται ὁ ίδιος· για

ι¬

ιο.

να

καί μόνη ανθρώπινη κοινότητα. Κατι τέτοιο θα έγγυόταν τή έπικρατήσει ή ανοχή, αρκεί να πιστεύει ὁ καθένας ὅτι ὁ αλ­

συναίνεση καί τήν εἰρήνη μοναχα αν στό παρελθόν οί αἰματη­ λος έχει ίσα δικαιώματα να ὐπερασπίζει τή γνώμη του δίχως

ρές καί οί λοιπές συγκρούσεις είχαν γίνει αναμεσα σέ κοινό­ τή χρήση βίας. ”Ωστε η ανοχη δεν επιβαλλεται κοινωνικα

τητες διαφορετικές από τήν αποψη τῶν συνθηκῶν ζωής καί πειδή οί ανθρωποι έσωτερικεύουν τήν αρχή τής σχετικότηταςε­

τῶν πολιτισμικῶν δεδομένων. “Ομως έγιναν καί τρομακτικοί καί ένεργουν αντίστοιχα, παρα έπειδή ή ανοχή μετατρέπεται

ἐμφύλιοι πόλεμοι. Έτσι, τό μόνο πού μπορεί να έγγυηθει ο σέ κυρίαρχη ίδεολογία καί σέ κοινωνικα έπιβραβευόμενη στα­

οίκουμενισμός είναι ή μετατροπή ὅλων τῶν πολέμων σέ έμ­ ση. Βεβαίως, έδῶ παρεισαγονται έπιβοηθητικα οίκουμενιστι­

φυλίους πολέμους κές θέσεις. Ἡ ποικιλομορφία τῶν αξιῶν γίνεται ανεκτή ὐπ

Ο\

Ἀπό τήν πλευρα του, ὁ σχετικισμός αντιφασκει πρός τόν τήν έπιφύλαξη τής αποκλειστικής ίσχύος τής αξίας τής ανο­

ἑαυτό του ὅταν θέτει τήν αντίληψη περί σχετικότητας όλων χής καί έπιπρόσθετα τῶν αξιῶν (π.χ. «ανθρώπινη αξιοπρέ­

τῶν τοποθετήσεων καί όλων τῶν αξιῶν στήν ὐπηρεσία μιας πεια››) πού στηρίζουν τήν αξία τής ανοχής. Ἀπό τήν αποψη

ὸρισμένης τοποθέτησης καί αξίας, δηλαδή τής ανοχής καί τής αὐτή,ή μαζική δημοκρατία, παρα τόν λειτουργικα απαραίτη­

είρήνης. “Οταν οί σχετικιστές συναγουν από μια διαπίστωση το πλουραλισμό της, χρειαζεται μιαν κυρίαρχη ίδεολογια, Ο..

56 ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΤΘΒΡΗ ΟΤΤΟΠΙΑ ΟΙΚΟΪΜΒΝΙΣΜΟΣ, ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ, ΑΝΟΧΗ

πως χρειάζονταν και όλοι οι προγενέστεροι κοινωνικοί σχη­ θέτει αύτην την προυπόθεση, δηλαδη δέν έπιθυμει να συν­

ματισμοι. Τό πολυδιακηρυγμένο «τέλος τῶν ιδεολογιῶν›› δέν δέσει τόν όρισμό της ταυτότητας της μέ την ἐπιταγη της ανο­ειναι παρα μέρος της δικης της ιδεολογικης αὐτοκατανόησης. χης, τότε όσοι αποδέχονται τη σύνδεση αῦτη για τόν ἑαυτό

Ἡ αναγκαιότητα έπιστρατευσης έσχατων και ακαταμαχη­ τους ειναι ῦποχρεωμένοι να δοῦν τό ζητημα της ανοχης σέ

των αρχῶν, ακόμη και ὑπό συνθηκες μαζικοδημοκρατικοῦ διπλη προοπτικη. Για να παραμείνουν οι ιδιοι ανεκτικοι, δη­

πλουραλισμοῦ, προκειμένου να συγκρατηθει ό σχετικισμός λαδη για να ανέχονται τόν αλλον σέ όλη τη σχετικότητα τηςόποτε φαίνεται να ξεπερνα τα όποφερτα όρια, μας παραπέμ­ όπαρξης του, πρέπει να θέσουν μέ απόλυτο τρόπο τη σχετι­πει στη δεύτερη από τις προαναφερθεισες δύο μορφές της κότητα της δικης τους ύπαρξης σ' ό,τι αφορα τό ζητημα τηςσυμπληρωματικης σχέσης οικουμενισμοῦ καί σχετικισμοῦ: τό ανοχης και να λησμονησουν τό γεγονός ότι η ανοχη, ὡς αξίαἴδιο όποκείμενο έκπροσωπει ταυτόχρονα οικουμενιστικές καί και ὡς αιτημα, αποτελει προιόν όρισμένου πολιτισμοῦ. Τό

σχετικιστικές θέσεις, αιωρούμενο αναμεσα τους κατα τις έ­ σχετικό πρέπει λοιπόν να ῦπαρχει ὑπό πολλές μορφές,αλλιῶςκαστοτε πολεμικές του αναγκες χωρίς να αντιλαμβανεται τη η ανοχη δέν έχει αντικείμενο και νόημα, συναμα όμως ένα

λογικη αντίφαση. Τούτη η αμφιπλευρικότητα χαρακτηρίζει από όλα αῦτα τα σχετικα πραγματα πρέπει να έκληφθει μέ

την ἴδια την ιδέα της ανοχης, την όποια, όπως ειπαμε, ἐν­ απόλυτο τρόπο προκειμένου να ειναι καθολικη η ανοχη.

στερνιζονται καί οι δύο παραταξεις. “Εξ αρχης η ιδέα αύτη ιΈτσι,η έννοια της ανοχης αιωρειται αναμεσα σέ μιαν οικου­σκόνταφτε στό ιδιο παντα στοιχειῶδες και ισαμε σημερα μενιστικη και σέ μιαν σχετικιστικη αντιληψη. Σέ οικουμενι­αναπαντητο έρώτημα: όφειλει καί ἐπιτρέπεται να ανέχεται στικη προοπτικη,η ειρηνη όφείλει να προέλθει από την ανοχη

κανεις τούς αδιόρθωτους ἐχθρούς της ανοχης; Γνωρίζουμε όταν όλα τα έκαστοτε ἐνδιαφέροντα ῦποκείμενα όπαχθοῦν

πῶς σκέφτονταν συναφῶς οι πλειστοι διαφωτιστές όσο ακό­ κατω από έναν κοινό παρονομαστη, π.χ. έκεινον τοῦ «αν­μα ό ένας και μοναδικός Λόγος αξίωνε να προσδιορίζει τα ό­ θρώπου››, σέ συναφεια πρός τόν όποιο όριζεται τό πεδίο τοῦρια τοῦ ανεκτοῦ. “Ομως μετα την καταρρευση του η κατα­ ανεκτοῦ· σέ σχετικιστικη προοπτικη, παλι, όταν αναγνωρίζε­σταση έγινε πολύ πιό περίπλοκη, γιατί τώρα, έκτός από την ται στό καθε όποκειμενο τό δικαιωμα διατηρησης της ιδιαι­ποικιλομορφία τῶν μορφῶν της αῦτοπραγματωσης μέσα στό τερότητας του. Στην πρώτη περίπτωση πρέπει να αφομοιω­πλαισιο τοῦ ιδιου κρατους καί τοῦ ιδιου πολιτισμοῦ, αντι­ θοῦν όσοι δέν θέλουν να ειναι απλῶς και μόνον «ανθρωποι»,κείμενο της ανοχης πρέπει να καταστει ὁλόκληρη η ποικιλο­ αλλα έπί πλέον Κινέζοι η Μουσουλμανοι· στη δεύτερη περί­μορφία τῶν πολιτισμῶν μέσα στό πλαισιο της παγκόσμιας πτωση έκεινοι,τῶν όποιων η ιδιαιτερότητα συνδέεται έξ όρι­κοινωνίας. Προφανῶς, μόνον τότε μποροῦν να ασκησουν ἐν­ σμοῦ μέ τη μισαλλοδοξια απέναντι σ" ό,τι ειναι ξένο. ”Ετσι,ηεργα και παθητικα την ανοχη όλες οι πλευρές, όταν η ανοχη ανοχη αποτελει (όνομαστικα) μέσο πρός διαφύλαξη καιπεριέχεται ὡς αξία στό κοσμοθεωρητικό πιστεύω καθε έπί (πρακτικα) μέσο πρός αφομοίωση τοῦ σχετικοῦ (‹‹Ἡ ανοχη

μέρους πλευρας (έθνους η πολιτισμοῦ). Ἡ καθολικη ανοχη ειναι μισαλλόδοξη και απαιτει την αφομοίωση», έγραψε ό

προυποθέτει λοιπόν ότι τουλαχιστον ὡς πρός ένα σημειο δέν Ηετωεηη Βτοοιπ σχολιαζοντας την έγκατασταση τῶν 'Ιουδαί­τιθεται καθόλου θέμα ανοχης,γιατί έδῶ δέν ὑπαρχουν διαφο­ ων στην Πρωσσια). Αύτό φαίνεται καθαρα στην σημερινη το­ρές πού θα ιπρεπε να γινουν ανεκτές. Ἄν μια πλευρα δέν δια­ ποθέτηση της Δύσης απέναντι στούς πολιτισμούς τοῦ Νότου

58 ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΒΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ, ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ, ΑΝΟΧΗ

καί τής Ἀνατολής. Τα αβλαβή λαογραφικα στοιχεία, ή ἐκλε­ γενικότερα. Οί «ρεαλιστές» προσπαθούν ν” αποδείξουν μιανκτή γαστρονομία καί ό,τι έμπλουτίζει τήν ήδονιστική παλέτα αναγκαία σχέση μεταξύ αντικειμενικότητας καί μεθόδου, σχέ­σώματος καί πνεύματος στή Δύση κηρύσσεται παραυτα πολι­ ση πού δέν μπορεί να τεκμηριωθεί μέ βαση τήν ἱστορία τῶν

τισμικό αγαθό, τό ὁποίο πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ἰδεῶν. ”Οχι μόνον τό ίδεῶδες τής μεθόδου αλλαξε από καιρόανοχής καί διαφύλαξης· όμως ή προθυμία τής κατανόησης σέ καιρό, έτσι ὥστε π.χ. τόσο παλαιότερα όσο καί στίς ημέ­καί τής ανοχής ἐξαντλείται ταχύτατα όταν ένα σκληρό ποινι­ ρες μας στόν κλασσικό ἐπαγωγισμό αντιπαρατέθηκε μία απα­κό δίκαιο ή οί έπικλήσεις πρός «ίερό πόλεμο» ένοχλουν τήν γωγική προσέγγιση (π.χ. ὑπό τή μορφή τής μεθοδικής προτε­ακρως έκλεπτυσμένη από τήν εύημερία δυτική εὐαισθησία ­ ραιότητας τῶν ὁποθέσεων), αλλα καί ή μέθοδος ἐκείνη, ή

λές καί τέτοια φαινόμενα δέν έχουν τίς πολιτισμικές τους ὁποία από πολύ νωρίς συνδέθηκε μέ τή γεννώμενη νεώτερηαίτίες ή δέν έχουν τα αντίστοιχα τους στην ἱστορία τής Δύ­ φυσική έπιστήμη, διαμορφώθηκε αρχικα έξω καί ανεξαρτητασης. Ἡ αρχη τής ίσότητας τῶν πολιτισμῶν, ή ὁποία αναγνω­ από τούτη τήν τελευταία, καί μαλιστα σέ συναφεια μέ λογι­ρίζεται ὡς βαση τής αμοιβαίας τους ανοχής, μετατρέπεται κές καί ρητορικές έρευνες, όχι σέ συνόιρτηση μέ τήν πειραμα­έτσι, μέσω τής ἐπιλεκτικής αντιμετώπισης τῶν ξένων πολιτι­ τική διερεύνηση τής φύσης. Ἡ υίοθέτηση καί ή έφαρμογή αὐ­σμῶν, σέ ίεραρχηση τῶν πολιτισμῶν πρός όφελος τής Δύσης. τής τής μεθόδου προυπέθετε μέ τή σειρα της ὁρισμένες πε­

Ὁ ανταγωνισμός καί ή συμπληρωματικότητα οίκουμενι­ ποιθήσεις αναφερόμενες σέ ζητήματα περιεχομένου, όπως

σμου καί σχετικισμου σημαδεύουν όχι μόνον τομείς τής (κοι­ π.χ. τήν πεποίθηση για τήν ἐσωτερική λογική καί νομοτέλειανωνικής) φιλοσοφίας, οί ὁποίοι δέν είναι δυνατόν να διαχωρι­ τής φύσης,ή ὁποία στήριξε τήν πολεμική έναντίον τής αρχαί­σθουν από τή σφαίρα τής πολιτικής ίδεολογίας, αλλα καί τήν ας καί χριστιανικής αντίληψης για τόν ὀντολογικα ὁποδεέστε­ἐπιστημολογική ή μεθοδολογική προβληματική. Ὁ μεθοδολο­ ρο χαρακτήρα του αίσθητου κόσμου. Ἡ αναγκαία σύνδεση

γικός σχετικισμός τοῦ ειιπγτίπίιτἔ ἔοεε ήταν πνευματικό τέκνο καθε μεθόδου μέ προκαταρκτικές αποφασεις αναφερόμενεςτής πολιτισμικής έπαναστασης καί τής καλλιτεχνικής εινειιττ­ σέ ζητήματα περιεχομένου έχει μέ τή σειρα της ὡς συνέπειαἔέτἀε· απετέλεσε τή συνέχεια προσπαθειών πρός ίστορίκευση να έπιβεβαιώνει αναγκαία ή μέθοδος τα περιεχόμενα έκείνα,τῶν φυσικῶν ἐπιστημῶν, προσπαθειῶν πού μέ τή σειρα τους μέ τα ὁποία έχει συνδεθεί έξ αρχής.

ἐπεξεργασθηκαν ίδέες του παλαιότερου συμβατικισμοῦ. ”Οχι (Ωστόσο τέτοιες διαπιστώσεις δέν έπιτρέπουν τό δίχως αλ­λιγότερο χαρακτηριστική από τήν έμφανιση του μεθοδολογι­ λο να δεχθεί κανείς τό ειηγίίιίιτἔ ,ςοοε ὡς καθοδηγητήριο μίτοκού σκεπτικισμού ήταν ὡστόσο ή αντίδραση έναντίον του, ή τής ἐπιστημονικής έρευνας, μολονότι ὀφείλουμε να ὁμολογή­ὁποία ἐκφρασθηκε σέ ἐπαναδιατυπώσεις τής ἐπιστημονικής σουμε ότι τό ειογτίτὶοἕ ,ςοεε ασκήθηκε έμπρακτα στό παρελ­«μεθόδου» από μέρους «ρεαλιστῶν» έπιστημολόγων. Παν­ θόν, ένῶ ή συνεπής έφαρμογή τής αρχής τής πειραματικήςτως θα ήταν σφαλμα να ὑπερτιμήσει κανείς τήν έμπραγματη ἐπαλήθευσης μαλλον θα είχε ἐμποδίσει τήν έπιστημονικήδιασταση τέτοιων αντιπαραθέσεων παραβλέποντας τόν έν­ πρόοδο. Ἡν τούτοις θα είναι μυωπικό να βγαλουμε από ταδεικτικό τους χαρακτήρα. Γιατί, από ἐμπραγματη αποψη, καί δεδομένα αύτα τό συμπέρασμα πώς ό,τι ασκήθηκε έμπρακτα,οί δύο αὐτές τοποθετήσεις έμπλέκονται στίς γνωστές μας έ­ έστω καί ασυνείδητα, στό παρελθόν θα όφειλε στό ἑξής να

σωτερικές αντιφασεις του οίκουμενισμου καί του σχετικισμου αναγορευθεί σέ καθοδηγητήρια αρχή τής έπιστημονικής δρα­

ΘΟ ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΒΪΘΕΡΗ ΟΥΤΟΠΙΑ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ» 61

στηριότητοις. Γιατί πρακτικά διαφέρει πολύ τό αν όλοι κα­ 2. «Ἀνθρώπινα δικαιώματα››: ἐννοιολογική σύγχυση καί πολιτική

νουν ειε Ιειειο ό,τι θέλουν, πιστεύοντας όμως ταυτόχρονα πώς ἐκμετἀλλευση

ακολουθουν μια αντικειμενική μέθοδο, από τό αν όλοι ακο­λουθουν εὶε ίειοιο καί ασ μπε τή δική τους όρεξη καί έμπνευ­ Δέν υπαρχουν ανθρώπινα δικαιώματα. Για να τό πουμε ακρι­

ση. Παραμένει δέσμιος κλασσικῶν όρθολογιστικῶν προκατα­ βέστερα: ἐν έτει ΙΘΘΒ δέν υπαρχουν ανθρώπινα δικαιώματα

λήψεων όποιος συγχέει τήν υποκειμενική αναπτυξη τής σκέ­ καί κανείς δέν μπορεί να γνωρίζει αν θα υπαρξουν στό μέλ­

ψης μέ τήν αντικειμενική της λειτουργία, όποιος δέχεται τή λον. Ἡ διαπίστωση αὐτή είναι αναπόδραστη αν έπιθυμουμε

δυνατότητα μιας σταθμητής αντιστοιχίας αναμεσα στήν πρα­ ίσουμε τήν έννοια του «δικαιώματος» καί του «ανθρώ­

ξη καί στόν τρόπο, μέ τόν ὁποῖο κατανοουν τόν ἑαυτό τους οι πινου δικαιώματος» αυστηρα, αδιαφορώντας απέναντι σέ πο­

πραττοντες, καί τέλος όποιος από τή γνώση τῶν μηχανισμῶν λιτικές­ἰδεολογικές σκοπιμότητες. «Δικαίωμα» δέν εἶναι κατι

τής πραξης αναμένει καλύτερα αποτελέσματα για τήν ἴδια τήν πού απλῶς διαγει βίο φαντασματος μέσα στα κεφαλια τῶν φι­

πραξη. Στήν πραγματικότητα υπαρχει αναγκαία εσωτερική λοσόφων ή πού ευδοκιμει στα χείλη τῶν προπαγανδιστῶν.

συμμετρία αναμεσα στή βούληση όρισμένων υποκειμένων να Στήν ουσία του δικαιώματος ανήκει έξ ὀρισμου ή δυνατότητα

μεθοδεύουν τήν έπιστημονική τους ἐργασία αντικειμενικα να απαιτειται καί να ἐπιβαλλεται. Καί ὡς «ανθρώπινο δικαίω­

(όχι αναρχικα) καί στόν έμπρακτα αναρχικό χαρακτήρα της μα» επιτρέπεται να θεωρειται μοναχα ένα δικαίωμα τό όποιο

ἐπιστήμης. Γιατί ή παραπανω βούληση εκφραζει μιαν αξίωση απολαμβανουν όλοι οι ανθρωποι μόνο καί μόνο ἐπειδή εἶναι

ισχύος, δηλαδή μιαν αξίωση αντικειμενικότητας ὡς πρός τήν ανθρωποι, δηλαδή χωρίς τή διαμεσολαβηση έξουσιαστικῶν

οίκεία τοποθέτηση, καί ακριβῶς από τόν αγώνα μεταξύ τῶν αρχῶν καί συλλογικῶν υποκειμένων (π.χ. ἐθνῶν καί κρατῶν)

διαφόρων αξιώσεων ισχύος γεννιέται ή αναρχική ιστορική πού, από έννοιολογική καί φυσική αποψη, είναι στενότερα

ποικιλομορφία. Όπως καί σέ αλλα πεδία, καί πρό παντός από τήν ανθρωπότητα ὡς σύνολο. Ἐπί πλέον, ένα γνήσιο αν­

στό πεδίο τής ήθικής καί αξιολογικής θεωρίας, έτσι καί στό θρώπινο δικαίωμα θα πρέπει να ισχύει καί να απολαμβανε­

πεδίο τής μεθοδολογίας καί τής έπιστημολογίας ό σχετικι­ ται παντου όπου υπαρχουν ανθρωποι, δηλαδή παντου όπου

σμός μπορεί να διαγνώθει τα πραγματα καλύτερα από τούς ἐπιθυμεἰ να εγκατασταθεί καθένας. ”Ωστε σέ τελευταία ανα­

αντίπαλους του, όμως ή ίδια έκείνη πραξη, τήν ὁποία ὁρθα λυση δέν υπαρχουν ανθρώπινα δικαιώματα δίχως απεριόρι­

περιγραφει, μπορεί να συνεχισθεἰ μοναχα αν τόν αγνοεί ή καί στη ἐλευθερία κίνησης καί έγκαταστασης καί δίχως αυτόματη

τόν καταδιώκει. Ουτε καί στό μέλλον θα καταφέρει κανείς να νομική έξίσωση όλων τῶν ατόμων μέ όλα τα ατομα χαρη στήν

αντλήσει από μιαν ιστορική­σχετικιστική θεώρηση κανονιστι­ οικουμενική ισχύ μιας ενιαίας νομοθεσίας. Όσο ό Ἀλβανός

κα πορίσματα. Ἀλλα ουτε καί θα μπορέσουν ποτέ οι οίκου­ π.χ. δέν έχει στήν Ἱταλία τα ἴδια δικαιώματα μέ τόν Ἱταλό,

μενιστικές αντιλήψεις να εξηγήσουν ικανοποιητικά τήν ίστο­ μπορουμε εττὶειο εεοευ να μιλαμε για πολιτικα καί αστικα, ό­

ρική πραξη. χι για ανθρώπινα δικαιώματα. Βεβαίως,τα κρατη μπορουν ναβαφτίζουν ορισμένα τουλαχιστον από τα δικαιίώματα,τα οποίαδίνουν στούς πολίτες τους, «ανθρώπινα δικαιώματα», όμως ή

έκφραση αυτή θα εἶχε νόημα μόνον έαν τό κρατος ἐπεφύλασ­

έΩ\

Ο.

Ό

θο Ηοικολοτω κι­ιι ΦΙΑΕΛΒΥΘΕΡΗ οντοιτικ <‹ΑΝοΡΩι1ιΝΑ ΔικΑιοΜΑτΑ›› θο

σε αποκλειστικα στούς δικούς του ὑπηκόους τόν χαρακτηρι­ Με πληθοσμίακίιἑ ποκνοοίιτας και σπανής αγαθῶν, ετσι ὥστε

ομο «ανθοωποῷχ οοωο κοωοον μεοικέο ποω­Εόγονες φοχέα τα δικαιώματα αὑτα πολύ λίγο θα αντιστοιχούσαν στίς σημε­

Γιατί σέ εναντια περίπτωση κανένα κρατος δέν μπορεί να εγ­ οἔνεἐ οσο­κεἐ ἢθικέςτκανθνιστικές αντιλήψεις. “Οποιος λοιπον

γυηθεί ότι δικαιώματα, τα ὁποία θεωρούνται ὡς κατ” εξοχήν εἰναι σε θεση να κανει εννοίολονοίεε οίακοίσείθοεν μποοεἰ να

ανθρώπινα δικαιώματα, όπως π.χ. τό δικαίωμα τής σώματι­ θεωρήσει αναγκαία τή σχέση αναμεσα στήν εγκαθίδρυση ενός

κής ακεραιότητας ή τής ελευθερίας τού λόγου, είναι δυνατό πανκοσμίοο αοαεοοἑ καί στήν ίιθικοποίηση Τίἰε πανκοσμιας

να τα απολαύσουν ατομα πού βρίσκονται εξω από τα σύνορα κοινωνίας, όπως αρέσκονται να πραττουν οί οπαδοί τού ήθι­

του. Καί αντίστροφα: κανένα κρατος δέν μπορεί, χωρίς να κου οἰκοομενισμοο­ Ὁμωἐ ίὶ οιαφορα αναμεσα στίς δύο παρα­

αοτοδιαλυθεί, να αναγνωρίσει σέ όλους τούς ανθρώπους ανε­ πανω ἔννοιες τῶν ανθρωπίνων δικαιωματων καταφαίνεται καί

ξαιρέτως ορισμένα δικαιώματα πού θεωρούνται ὡς πολιτικα αν κανουμε μια αίσιύδοξή ὑπόθεσή. Έννοούμε τό εξής: είναι

ή αστικα δικαιώματα, π.χ. τό δικαίωμα τού εκλέγειν καί εκ­ οονατο να μήν ἑγκαθιδρυθεί ἕνα παγκόσμιο κρατος, αλλα παρ'

λέγεσθαι ή τό δικαίωμα τής ελεύθερης εγκαταστασης. όλα αύτα να επικρατήσει καθολικα τό ήθικό­κανονιστικό πε­

Ἡ κατασταση στόν σημερινό κόσμο είναι σαφής: δεν επι­ ριεχόμενο εκείνου πού όνομαζουμε σήμερα «ανθρώπινα δικαι­

τρέπεται σέ όλους τούς ανθρώπους, ὑπό μόνη τήν ίδιότητα ώματα» γιατί όλα τα κρατη ανεξαιρέτως θα τό καθιστούσαν

τοοο ὡς οογθοώπωνο νά κα­Εέχοον ολα τοι δικαιώμοῃ­Οι (ειτε αὐτά γνώμονα καί οδηγό προκειμένου να διατυπώσουν τα πολιτικα

λέγονται πολιτικα καί αστικα, είτε λέγονται ανθρώπινα) ανεξ­ καί αστικα δικαιώματα πού παραχωρούν στούς ὑπηκόους

αρτητα από τό πού γεννιούνται ή τό πού βρίσκονται. Ἀνθρώ­ τοοἔ­ Αοεο σημαίνει: τα ίἰθοεα αἰεἠο­ατα μποοοον να ικανο­

πινα δικαιώματα,τα ὁποία θα αξιζαν πραγματι αὐτό τό όνομα, πθιηθθυν καί χωρίς να καταφύγει κανείς στή ρητορική τῶν

θα μποροοοε να χορηγήσει μοναχα ενα παγκόσμιο κρατος, πανανθρώπινων δικαιωματων, καί όποιος θεωρεί τούτην εδῶ

προς τό οποίο όλα τα ατομα θα βρίσκονταν σέίση καί σέ αμε­ κενή δέν ανήκει σώνει καί καλα σέ όσους χαίρονται όταν γί­

ση σχέοηι δηλαδή θα αποκτουσαν αμεσα όλα τους τα δικαιώ­ νονται αύθαίρετες συλλήψεις καί βασανιστήρια, όπως αφή­

ματα απ” αὐτό ὡς τόν εκπρόσωπο ολόκληρης τής ανθρωπο­ νουν συχνα να εννοηθεί οί οπαδοί τής οίκουμενικής ήθικής.

τητας. Μόνον όποιος εκπροσωπεί ὁλόκληρη τήν ανθρωπότη­ Σομπέρασμα3ή πρόταση «δέν ὑπαρχουν ανθρώπινα δικαι­

τα, μπορεί καί να θεωρήσει τόν καθε ανθρωπο ὑπό μόνη τήν ώματα» είναι αοτονοηοι αν δεν Τήν σοχχέθνμε με κανενα

ίδιότητα του ὡς ανθρώπου, ανεξαρτητα από φυλετικαή εθνι­ τρόπο καί σέ κανένα επίπεδο με τίς προτασεις «δέν είναι ὀρ­

κα κατηγορήματα, καί να τού χορηγήσει ανθρώπινα δικαιώ­ νο να οπαοχοον ανθοώπινα οιναιώματα (με Τήν ίιθοαι­κανα

ματα. Ἡ εγκαθίδρυση ενός παγκόσμιου κρατους στό μέλλον, νισῖική ἔννΟια)›› καί «δέν θα ὑπαρξουν ποτέ ανθρώπινα δι­

καί επομένωςήκαθιέρωση ανθρωπίνων δικαιωματων,δέν μπο­ καιώμαεαν­ Ἡ ποοταση «δεν οπαοχοον ανθρώπινα οίχαιώ­

ρεί να αποκλεισθεί,ἔτσι όμως δέν θα επιτυγχανόταν αύτόματα μαεαν επιβεβαιώνεται αλλωστε καθημερινα από τήν πολιτι­

ή εναρμόνιση αναμεσα στήν ήθική­κανονιστική καί στή νομική αοιι νομοοίι καί αστυνομική πρακτική τής ίδιας τής «Δόοης»,ή

εννοια τῶν ανθρωπίνων δικαιωματων, καί μαλιστα ὑπό τήν αί­ οποία ποοσπαθεἶ να παοαχαμψει αἐ οοονηοεἔ εσλατεἐ σονε­

γίδα τής πρώτης. Γιατί τό παγκόσμιο κρατος θα μπορούσε π .χ. Τιιιιες τής δικής της προπαγανδας περί «ανθρωπίνων δικαιω­

να καθιερώσει τα ανθρώπινα δικαιώματα ὑπό συνθήκες μεγα­ ματων» εμμενονεαε στήν χοίσιμη οιακονση αναμεσα σε αν­

84 ΗΘΙΚΟΑΟΓΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΑΒΤΘΕΡΙΙ ΟΥΤΟΠΙΑ «ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ»

θρώπινα καί πολιτικα δικαιώματα καί δίδοντας τό προβαδι­ φασεις αναμεσα στη θεωρία καί στην πραξη. Ώστόσο η δικη

σμα στα δεύτερα, δηλαδη αρνούμενη να αναγνωρίσει όλα τα μας πρόθεση ἐδῶ δέν είναι να ἐξαναγκασουμε κατα καποιο

δικαιώματα σέ όλους τούς ανθρώπους ὑπό μόνη την ίδιότητα τρόπο τα δρῶντα υποκείμενα να υίοθετησουν ηθικα «ὀρθολο­

τους ὡς ανθρώπων. Τα «ανθρώπινα δικαιώματα» ασκούνται γικη» συμπεριφορα, αποσαφηνίζοντας τίς έννοιες καί ξεσκε­

παντοτε ὑπό την ἐπιφύλαξη τῶν (έθνικῶν, «εύρωπαίκῶν» παζοντας ασυνέπειες καί ύποκρισίες. Τέτοιες δουλειές μπορεί

κ.τ.λ.) κυριαρχικῶν δικαιωματων. Τό καθε κυρίαρχο κρατος να τίς αφησει κανείς στούς πολλούς ὑψηλόφρονες φιλοσόφους,

η η καθε κυρίαρχη ἐξουσία έχει τό δικαίωμα να συλλαμβανει οί ὁποίοι περιμένουν την ὥρα της πανηγυρικης τους εμφανι­

ανθρώπους από αλλες χῶρες μόνο καί μόνο επειδη αὐτοί είσ­ σης. Ἡ έννοιολογικη σύγχυση καί η αμφιλογία θα επικρατούν

έρχονται η παρεπιδημούν δίχως αδεια στην ἐπικρατεια της, στην παγκόσμια σκηνη όσο επικρατούν καί τα συμφέροντα

ὅμως δέν έχει π.χ. τό δικαίωμα να τούς ξυλοκοπησει, γιατί η πού κρύβονται πίσω τους. Καί η πολιτικη έκμεταλλευση τῶν

ἴδια διακηρύσσει τό ανθρώπινο δικαίωμα της σωματικης ακε­ «ανθρωπίνων δικαιωματων» θα καταφαίνεται πρῶτα­πρῶτα

ραιτότητας ­λές καί η σύλληψη καθ' ἑαυτην δέν αποτελεί εο στην έπιλεκτικη τους επίκληση καί χρηση μέ βαση ἐξωηθικα

ίρεο αρση τού δικαιώματος τού ατόμου να διαθέτει τό σῶμα κριτηρια. ”Ηδη την ἐποχη τού Ψυχρού Πολέμου η προγραμ­

του όπως θέλει! Μέ αύτη τη συνταγη η Δύση νομίζει ότι «δύ­ ματικη ἐπιστρατευση τῶν «ανθρωπίνων δικαιωματων» έναν­

ναται δυσί κυρίοις δουλεύειν», όμως τό κανει μέ αντίτιμο την τίον τού «ὁλοκληρωτισμού» δέν ἐμπόδισε τίς στενές συμμα­

λαθραία είσαγωγη τῶν αρχῶν καί της πρακτικης τού «κρα­ χίες τού δυτικού στρατοπέδου μέ ὼμές δικτατορίες. Ἡ πολύ

τους δικαίου» μέσα στόν χῶρο τῶν ανθρωπίνων δικαιωμα­ διαφορετικη συμπεριφορα τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν π.χ. ἔ­

των. Οί παρανομοι μεταναστες, οἱ ὁποίοι απελαύνονται, ὑφί­ ναντι της Σαουδικης Ἀραβίας καί τού Ἰραν, μολονότι καί οί

στανται βέβαια τη μοίρα τους σύμφωνα μέ τίς (μεταβλητές) δύο αύτές χῶρες αντιμετωπίζουν κατα τόν ἴδιο τρόπο τα

διαταξεις τού «κρατους δικαίου», όμως δέν την ὺφίστανται «ανθρώπινα δικαιώματα», μαρτυρεί ὅτι η Δύση δέν ἐννοεί να

επειδη δέν είναι ανθρωποι,παρα επειδη δέν είναι Γαλλοι,Ἑλ­ ξεκόψει από τίς παραδόσεις της στο σημείο αὐτό. Βεβαίως,

ληνες,Γερμανοίκ.τ.λ. Στην κρίσιμη αύτη περίπτωση αποφασι­ τα διδακτικα παραδείγματα είναι πολυαριθμα. Ἄς περιορι­

στικό αποδεικνύεται τό κριτηριο της εθνικότητας, όσα κι αν ί­ σθούμε λοιπόν σέ μια γενικη παρατηρηση. Ἡ πολιτικη ἐκμε­

σχυρίζεται η ρητορικη της Δύσης περί «αξιοπρέπειας τού αν­ ταλλευση τῶν «ανθρωπίνων δικαιωματων», δηλαδη η χρηση

θρώπου» κ.τ.λ. Τό «κρατος δικαίου» ἐμφανίζεται έδῶ κατα­ τους ὡς μέσου πίεσης καί επέμβασης, είναι αναπόδραστη ηδη

χρηστικα ὡς φύλακας τῶν ανθρωπίνων δικαιωματων καί συμ­ λόγω τού γεγονότος ότι τα τέτοια «δικαιώματα» μπορούν να

περιφέρεται ἐξ ίσου ανακόλουθα ὅσο καί ένας οπαδός τού επιβληθούν μοναχα από τούς ίσχυρότερους πανω στούς

ηθικού οίκουμενισμού, ὁ ὁποίος, ὅταν βρίσκεται σέ μια ξένη ασθενέστερους, τό αντίστροφο ὅμως είναι αδύνατο να γίνει,

χώρα καί αντιμετωπίζει δυσκολίες, προκειμένου να διευκο­ ούτε είναι δυνατό στην περίπτωση αύτη να ύπαρξουν όποι­

λυνθεί δέν τηλεφωνεί στην... ανθρωπότητα, αλλα στην πρε­ εσδηποτε θεσμικές ρυθμίσεις.

σβεία της χώρας ἐκείνης πού έχει εκδώσει τό διαβατηριό του. Ἑπαναλαμβανουμε: ἐδῶ δέν καυτηριαζουμε ηθικα παρα­

Ἡ έννοιολογικη σύγχυση συχνότατα βολεύει εξαιρετικα τα πτώματα, αλλα περιγραφουμε μιαν κατασταση μέσα στην

ατομα καί τα κρατη, ἐπειδη συγκαλύπτει κραυγαλέες αντι­ ὁποία τα ηθικα παραπτώματα είναι αναπόδραστα. Ἀναπό­

66 Ηοιι‹οΑοτ1Α ΚΑΙ ΦΙΛΕΑΒΥΘΒΡΗ οντοτιω «ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ» 67

σπαστο στοίχείο τησ πεοίκοαφησ αοτησ είναί βεβαία καίη επί­ πρός τό «σύστημα», μόνο καί μόνο επειδη ενίοτε επικαλουν­σημανση τησ αντίφασησ αναμεσα στην εξίοανίκεομενη είκονα ται την ίδεολογία του συστηματος εναντια στην πραγματικό­τῶν οοώντων οποκείμενων νία τον εαοτο τοοἔ καί στην ποα“ τητα του. Έτσι πορίζονται τόν ασπιλο μανδύα, τόν οποίο

Υματίκη τοοἔ ίοίοσοστασία καί ποακτίκη­ Ποίν απο λίγα Χοα κατόπιν φορούν επιδεικτικα. Όμως η ίδεολογία του συστη­νια ακόμα παρόμοιες επισημανσεις προέρχονταν συχνα α

τα αναλυτικα εργαστηρια της μαρξιστικης «αριστερας».

Ρὶος

ΟΗ

ος

ματος, δηλαδη η συνείδηση του, αποτελεί εξ ίσου μέρος τουὅσο αποτελεί καί η πρακτικη του, δηλαδη η κοιλια του. Καί

μεταξύ ὅμως η πηνη αοτη εχεί στεοεψεί· Μετα την καταα ύπαρχουν σοβαρές ενδείξεις ὅτι εδῶ η κοιλια κοιμαται λιγό­οεοση τησ Οοτοπίαε τησ Ἀνατοληση εἔημεοωμενη πλεον οοτίκη τερο από τη συνείδηση καί την κατευθύνει.«Ἀριστερα» έχει εγκολπωθεί την Οὐτοπία τησ Δοσηα οηλαοη Τα «ανθρώπινα δικαιώματα» είναι πολιτικό εργαλείο μέσα

την οοτοπία μίασ πακκοσμίαἐ κοίνωνίασ ποο τείνεί ποοε την σε μιαν πλανητικη κατασταση,η πυκνότητα της οποίας καθι­αρμονηοι πανω στη βαση τῶν «ανθρωπίνων δικαιωματώνἶ. Δί· στα βέβαια απαραίτητη τη χρηση οίκουμενιστικῶν ίδεολογη­αφοροι «αριστ€Ω0ί»Ι καί μαλίστα ποώην κομμοονίστεἔ η ία­ ματων, μέσα στην ὁποία ὅμωςη δεσμευτικη ερμηνεία τῶν ίδεο­λοκομμοονίστεἔτ επίστοατεοοον σημεοα ποίκίλεσ εκλονίκεντ λογηματων αὐτῶν συνεχίζει να εναπόκειται στίς διαθέσεις καίτικές ακροβασίες ποσκείμένσο να ποοσαομοσοον την «ποοοῖ στα συμφέροντα τῶν ίσχυροτέρων εθνῶν. Τα «ανθρώπινα δι­δευτικη» τσυς συνείδηση στην ποανματίκοτητα οπωἔ αυτη καιώματα» ύπόκεινται στην επαμφοτερίζουσα λογικη αὐτηςδιαμορφώθηκε μετα την αμερίκανίκη νίκη στον Ψίηίοο Πολετ της καταστασης καί αντικατοπτρίζουν τίς αντιφασεις καί τίςμο· Ἡ παθίασμενη ομολονία πίστεωσ στα «ανθοώπίνα οίκαίωτ εντασεις πού σημαδεύουν κατα τρόπο δραματικό την παγκό­ματα» τοοε ποοσφεοεί τη οονατοτητα να στησοον νεφοοεε σμια κοινωνία. Γιί αὐτό ὁ αγώνας για την ερμηνεία τους αναγ­σομβίβασμοο αναμεσα στο παοελθον καί στο παοον Χίοοίε να καστικα θα μετατραπεί σ” έναν αγώνα μεταξύ ανθρώπων γύρωἐξευτελίσθσον φανεοαν Υίατί αοτην την ομολογία πίστεωἔ από ὅ,τι θεωρεί εκαστοτε ὁ καθένας τους ὡς δικό του ανα­στην ίοεολονία τοο ποώην εχθοοο την καλοπτοον πίσω απο φαίρετο δικαίωμα. Αύτός ο αγώνας περί ερμηνείας έχει αρχίσειτην οηθεν εμμονη στο αοχίκο «ανθοωπίστίκο ίσεῶοεσνἰτηἔ από καιρό αναμεσα σέ «Βορρα» καί «Νότο» η «Δύση» καί«δυτικης Ἀριστερας». Έτσμ η ίοία εκείνη «Ἀοίστεοα»› η ο­ «Ἀνατολη», καί όζύνεται στόν βαθμό ὅπου τα δισεκατομμύ­ποία χτές ακόμη επαιζε τόν ρόλο του «χρησίμσο ηλίθίοο» ρια του «Νότου» η της «Ἀνατολης» ερμηνεύουν όχι τυπικα,ίΛενίν) στίσ οίαφοοεε εκστοατείεσ είοηνηἔ του ίαρεμλίνοίἰγκαί πασα ύλικα τα «ανθρώπινα δικαιώματα», απαιτώντας μιανδέν ὺπέφεσε την εκφοαση «ανθοώπίνα οίκαίώματα»› οταν υύσιαστικη ανακατανομη του παγκοσμίου πλούτου χωρίς νααὐτή ἔβναίνε απο τα Χείλη τοο Βεεἔεη καί τησ Τίλείείλετ _|η τούς ενδιαφέρει η ηθικη τῶν χορτασμένων. Ὁπωςη εσωτερικηίσία εκείνη «Ἀοίστεοα» αποτελεί σημεοα τον «Χοησίμο ηλμ λογικη του «ελεύθερου εμπορίου», έτσι καίη εσωτερικη λογικηθιο» τῶν πσλοεθνίκῶν εταίοείῶν καί τοο οίκοομενίστίκομ αῖ τῶν «ανθρωπίνων δικαιωματων» θα στραφεί σύντομα εναντί­μερικανισμου. Κίνητρα της Θίναί η πολίτίκη αφελεία καί τα ον της Δύσης,καί τότε αύτη θα εγκαταλείψει τίς σημερινές ίδε­Χείοοπίαστα κοίνωνίκα οφελη› αν καί σε πολο οίαφοοετίκεε ολογικές της θέσεις. Εἶναι βέβαια πολύ αμφίβολο αν, καί έτσιοοσείσ καί μίξείσ εκαστοτε­ Βεβαίαν πολλοί ααοίστεοοίνἶτοετ ακόμα, θα μπορέσει να κερδίσει τούς τρομακτικούς αγῶνες

φοον ακομα την ψεοοαίσθηση οτί εκποοσωποον την αντίθεση κατανομης, οί ὁποίοι θα συγκλονίσουν τόν Ζίο αἰώνα.

ΠΙ.

ΙΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ,ΙΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΚΑΙ

Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΓΑΝΟΜΙΙΣ

1. Παγκοσμιοποίηση: πολιτικη, οίκονομία καί κατανομη

Κύκλοι μέ απτα υλικα συμφέροντα, αλλα καί διαφοροι καλύ­πιστοι, οί ὀποίοι ἐξ ίδιοσυγκρασίας ἐνστερνίζονται τίς έλπιδο­φόρες προοπτικές, προπαγανδίζουν την αποψη ὅτι προιούσαπαγκοσμιοποίηση θα έπιφέρει ολο καί μεγαλύτερη εξίσωσητῶν συλλογικῶν συνθηκῶν ζωης καί τῶν συλλογικών σκοπῶν,δημιουργώντας έτσι κοινα σημεία μεταξύ τῶν ανθρώπων καίκαθιστώντας περιττές τίς αἰματηρές συγκρούσεις· γιατί, ὅπωςλέγεται,η παγκοσμιοποίηση θα εξασθενίσει ηἴσως καί θα κα­ταργησει τίς ύποτιθέμενες αίτίες αὐτῶν τῶν συγκρούσεων, δη­λαδη τα ἔθνη καί τα κρατη. Ή αντίληψη αύτη αναγορεύθηκε,προ παντός μετα την καταρρευση του κομμουνισμού, σέ αύ­ταπόδεικτη αληθεια καί αρθρο πίστεως, έτσι ὥστε δέν διερευ­νῶνται έπαρκῶς οί προϋποθέσεις της καί η λογικη συνοχη της.

Ώς φορέας της παγκοσμιοποίησης καί της ἐξίσωσης τῶνσυνθηκῶν καί τῶν σκοπῶν (αξιῶν) δέν θεωρείται βέβαια ὁποι­αδηποτε δραστηριότητα, π.χ. το κηρυγμα της αδελφοσύνηςκαί της αγαπης, αλλα μία δραστηριότητα ἐντελῶς συγκεκρι­

Χ' κ ε κ κ κ Ι κ κ κμενη: η διευρυνομενη και διαπλεκομενη οικονομια. Μια πρω­τη προυπόθεση της παραπανω αντίληψης εἶναι λοιπόν η πίστηστην πρωτοκαθεδρία της οίκονομίας ­ καί μαλιστα της οίκο­νομίας στην αντίθεση της προς την πολιτικη, η ὁποία λίγο­

'7Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΙΙΟΑΙΤΙΚΙΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ '71

πολύ ταυτίζεται μέ τήν «πολιτική τής ίσχύος» καί αντιπαρατί­ μαινει παντα: ιδιαιτερη αξία, Γι° αοτο τ

Ως

εΞΞ°

Η

όλυτα κέρδη, δη­θεται πρός τήν οποτιθέμενη εγγενή είρηνικότητα τής οίκονο­ λαδή οσα σημαίνουν βελτίωση σέ σχέση με τήν προγενέστερημίας. “Ομως αὐτή ή διχοτομία μεταξύ πολιτικής καί οίκονο· δική μας κατασταση,φαίνονται πολύ λιγότερο σημαντικα απόμίας είναι δυνατή μόνον αν οί δύο αὐτοί τομείς ὁρισθουν τό­ τα σχετικα κέρδη, δηλαδη εκείνα πού έπιτυγχανονται σέ σύγ­ΟὉ στενοί (ἄν δηλαδή ἢ ΟίκΟν0μίοι Τιεριθρισθεί στήν τεχνική δι­ κριση με τήν τωρινή κατασταση τῶν ανταγωνιστῶν μας Ἀναδικασία τής παραγωγής καί ή πολίτικη περισταλεί στή διοί­ μία πλευρα πιστεύει οτι τα σχετικα της μειονεκτήματα είναικήοή κοιί οΤή διοιχείοιολη). ὥστε χάνεωί κάθε Οὐσίασίίκἠ σχέτ αδύνατο να οπερκαλυφθουν στό προβλεπτό μέλλον μέ οποι­ση μέ τήν κοινωνική πραξη καί πραγματικότητα. Ἀπό ίστορι­ αδήποτε προσπαθεια, τότε είναι αναγκασμένη να επιλέξεική καί κοινωνιολογική αποψη ή διχοτομία είναι ἐπίσης αβα­ αναμεσα στή αονθήκολογήσή μπροστα στή δοναμή τής «αο­σιμη· αποτελεί μια ίδεολογική κατασκευή κι ένα ιδεολογικό ρατής χειρος» (Α, 5οτ1ιΙτ) καί στήν πολιτικοποίηση τής οίκο­ὅπλο πού, καθώς είναι γνωστό, πρωτοχρησιμοποιήθηκε από νομικής σύγκρουσης. Γιατί από καταβολής κόσμου οπαρχουντόν ανερχόμενο αστικό φιλελευθερισμό εναντίον τοῦ απολυ­ μόνο δύο δυνατότητες για ν” αποκτήσει κανείς αγαθα: να ταταρχικοῦ κρατους,ἐνῶ καί σήμερα παραμένει προσφιλές έπι­ παραγανει ο ιδιος ή να τα παρει απ° οποιον τα παραγειιχείρημα διαφόρων οίκονομικῶν κύκλων, οί οποίοι βέβαια τήν αδιαφορο αν αὐτό τό κανει μέ τό ξίφος ή μέσω έμπορικῶνίδιοι στιγμή κανουν ο.τι μποοουν ποοκειμένοο να ἐπιοτοοιτεύ­ ποσοστώσεων. (Η εννοια του «ςωτικοο συμφέροντος» οπαρ­σουν τήν πολιτική για δικούς τους σκοπούς καί διόλου δέν πε­ χει ἐξ ίσου στήν οίκονομία καί στήν πολιτική, καί μαλιστα θαριφρονουν έπικερδείς κρατικές παραγγελίες καί πιστώσεις. μποροοοαμε να τήν θεωρήσουμε ὡς τον μεγαλο κοινο τοοςΚατα τα λοιπα,ή ἰδεολογική αὐτή κατασκευή συνδέθηκε ήδη παρονομαστή.από τόν 1”/ο αίώνα μέ τήν κοσμοίστορική πρόβλεψη οτι τό έμ­ Ἡ κατασταση αὐτή μπορεί να συγκεφαλαιωθεί ὡς εξής: ήπόριο θα ὑποκαταστήσει τόν πόλεμο. Τί ἔγινε ἔκτοτε.το Υνω· πολιτική διεισδύει στήν οίκονομία οχι τόσο μέσω τῶν διαδι­ρίζουμε καλα. κασιῶν τής παραγωγής καί τής έπικοινωνίας οσο μέσω του

Ὁ γενικός λόγος, για τόν οποίο πολιτική καί οίκονομία ­μέ προβλήματος τής κατανομής. Είναι ακρως χαρακτηριστικότήν οποιαδήποτε κοινωνικα βαρύνουσα ἔννοια τῶν ορων­πα­ οτι ή συζήτηση για τήν παγκοσμιοποίηση στρέφεται γύρωραμένουν αδιαχώριστες, είναι προφανής. Ἡ οίκονομίοι κοιί ή από διαδικασίες καί προτασεις οί οποίες αφορούν τή δια­πολιτική αφορουν έξ ίσου τίς συγκεκριμένες σχέσεις συγκε­ πλοκή τής παγκόσμιας βιομηχανίας καί του παγκοσμίου έμ­κριμένων ανθρώπων, καί καθε οἰκονομική αλλαγή προκαλεί ποριοο καθώς και τήν ποκνωοή τῶν παγκοσμίων επικοινω­μια μετατόπιση του συσχετισμού δυναμεων πρός ὔφελος ορι· νιακῶν δικτύων ­τό μυστικό μιας παγκόσμια αποδεκτής κα­σμένων ανθρώπων καί εἰς βαρος αλλων. Οί οίκονομικοί σκο­ τανομής τῶν πόρων καί του πλούτου δέν τό έχει αποκαλύψειΤΕΟί Οὕῖε ἐπιδιώκθνῖοιι Οὔτε ἐπιΤυγχόινΟνΤΟιι μέσα σί ἕνα κΟι· μεχρι σήμερα κανείς, οίομωςή εἰρήνη μεταξύ πολιτικῶν μονα­νωνικο κενο) παρα μετριοονται με κριτήριο τήν αποδοση τῶν δων καί ανθρώπων γενικα δέν μπαίνει τόσο σέ κίνδυνο λόγωανταγωνιστών, καί αναλογα αξιολογούνται. ”Ο,τι ολοι μπο­ του τρόπου παραγωγής καί επικοινωνίας οσο λόγω τῶν όρωνρουν να παραγαγουν καί ό,τι ολοι μποροῦν να απολαύσουν και τῶν ανισοτήτων τής κατανομής.δέν έχει οὔτε οίκονομική ούτε πολιτική αξία ¬ γιατί αξία ση­ Ἡ παγκοσμιοποίηση τής παραγωγής καί τής οίκονομίας θα

'72 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ 73

.ο„

ξύνει τό πρόβλημα της κατανομής από δύο απόψεις. Στό ρεί ή δέν θέλει να βάλει μέ τόν νοῦ του τίς μακροπρόθεσμεςεσωτερικό τῶν ανερχομένων οίκονομικῶν δυνάμεων θέτει σέ συνέπειες της αναστροφῆς του ρεύματος. Ώστόσο, μέσα στήνκίνηση διαδικασίες, οί ὁποίες γρηγορότερα μποροῦν να πολ­ αύτοπεποίθηση της «Δύσης» έχει ήδη έμφιλοχωρήσει η πρώ­λαπλασιασουν παρά νά ίκανοποιήσουν τίς προσδοκίες για τη αμφιβολία, αλλά καί τό πρῶτο ρίγος, πρό παντός στηνσχετικά κέρδη ­καί ὡς γνωστόν ό μισοχορτασμένος είναι πιό Ιἑύρώπη, ὅπου συνειδητοποιείται ὅλο καί έντονότερα ὅτι η

έπιθετικός παρα ὁ μισοπεθαμένος από τήν πείνα. Ἀκόμα καί βαθύτερη αίτία της μόνιμης κρίσης είναι ή ένταση του παγ­Ν ... ... χε | / ~ σδ ~ υ

η περιορισμένη ἱκανοποίηση τέτοιων προσδοκιων δημιουργει κοσμίου ανταγωνισμου και η συνεχης πτωση του ει ικου ευπάντως, καθώς πίσω της στέκουν τεράστιες ανθρώπινες μά­ ρωπαίκου βάρους μέσα στην παγκόσμια οίκονομία. Οί αμφι­

··· ··· κ κκ/ κα θ·­· ι πκκ κ σζες, έναν πλουτο σημαντικό, ὁπότε τό σχετικό μερίδιο των βολιες και τα ριγη θα επιτα ουν κατω απο την πιεση εισαγοανεπτυγμένων χωρῶν στόν παγκόσμιο πλουτο μειώνεται συν­ μένων καί ένδογενῶν δημογραφικών καί οίκολογικῶν παρα­εχῶς. Τό αποτέλεσμα είναι ὅτι ὅ αγώνας κατανομής μεταφέ­ γόντων. Τότε τα σύνορα, τα οποία έχει γκρεμίσει στό μεταξύρεται καί στό έσωτερικό τῶν πλουσίων χωρῶν,

Ξ.

ὁποίες ή παγκοσμιοποίηση, θά έγερθουν καί πάλι έξ αἰτίας της ὅ­αναγκάζονται να σφίξουν τό ζωνάρι (τουλάχιστον τό ζωνάρι ξυνσης τῶν αγώνων κατανομής, μολονότι δέν γνωρίζουμε έπ­εύρύτερων λαίκῶν στρωμάτων) προκειμένου να παραμείνουν ακριβῶς ποιός καί που θά τά χαράξει αυτή τή φορά.ανταγωνιστικές. Ἡ ὅξυνση τούτη πρέπει νά αναμένεται ακόμη περισσότερο

”Οποιος φαντάζεται ὅτι αὐτό αποτελεί απλῶς μια βραχυ­ έπειδή η δεύτερη προϋπόθεση της αντίληψης πού αναφέραμεπρόθεσμη ή μεσοπρόθεσμη αναπροσαρμογή, η ὁποία ὁπωσ­ στήν αρχή, ὅτι δηλαδή η έξίσωση τῶν συνθηκῶν καί τῶν σκο­δήποτε θά πετύχει αρκεί νά έπιδείξουμε κάποια ὅπομονή καί πῶν της ζωης θά αμβλύνει τίς συγκρούσεις, απλούστατα εί­έπιδεξιότητα ­ ὅποιος τό φαντάζεται αὐτό, ασφαλῶς δέν έχει ναι έσφαλμένη. Ἡ κοινότητα τῶν σκοπῶν γέννα φιλία μεταξύκατανοήσει τήν έκταση της μεταβολής πού έπιτελείται σήμε­ δύο πλευρῶν, ὅταν ὁ σκοπός πρόκειται νά έπιτευχθεί έναν­ρα σέ πλανητική κλίμακα. Ἡ βιομηχανικά ανεπτυγμένη «Δύ­ τίον ένός τρίτου· ὅμως σπέρνει τήν έχθρα, ὅταν η έπίτευξηση ›› συνεχίζει νά βλέπει τή διαδικασία της παγκοσμιοποίησης του κοινου σκοποῦ από μέρους της μιας πλευρας είτε κάνει

..Ι \ Ναπό τήν ατρομη καί παραπλανητική σκοπιά του τμήματος έ αδύνατη εἴτε καθιστα ανευ αξίας τήν έπίτευξή του από μέκείνου τοῦ πλανήτη, τό ὁποίο ακόμα κατέχει πάνω από τά ρους της αλλης. Ἡ φιλία λοιπόν δέν προκύπτει από τόν κοι­τρία τέταρτα του παγκοσμίου πλούτου καί της παγκόσμιας νόν σκοπό καθ” ἑαυτόν, αλλά από τή συμφωνία δύο πλευρῶνένέργειας. Καί πρέπει νά προσθέσουμε ὅτι καθοριστική έδῶ για τό ποιά σειρά θά κατέχει η

ΧΩς

Ξϋ

ε μια τους κατά τήν έπι­εἶναι η αμερικανική θεώρηση τῶν πραγμάτων, η ὁποία βέ­ δίωξη τοῦ κοινου σκοπου καί ποιά όφέλη θά αντλήσει απόβαια, παρά τίς ίδεολογικές ὸμολογίες πίστεως πρός τήν αὐ­ τήν έπίτευξή του. Άν στό κρίσιμο αὐτό σημείο δέν έπιτευχθείτοματική της οίκονομίας,στηρίζεται πρωταρχικά στό σημερι­ συμφωνία, τότε η σύγκρουση θά όξυνθεί ακριβῶς έπειδή ὁ

νό στρατιωτικό καί διπλωματικό προβάδισμα τῶν Ἡνωμένων σκοπός είναι κοινός ­γιά τόν ίδιο λόγο, γιά τόν ὁποίον ὁ χα­Πολιτειῶν. “Οποιος ὑπερέχει (πρός τό παρόν) τόσο πολύ, έχει σάπης δέν έχθρεύεται τόν μανάβη απέναντί του, παρά τόντή φυσική τάση να βλέπει τήν παγκοσμιοποίηση πρῶτα­πρῶ­ χασάπη δίπλα του. Κοινότητα σκοπῶν σημαίνει αγώνα γιατα ὡς διεύρυνση του δικου του πεδίου δράσεως καί δέν μπο­ τούς ίδιους πόρους, τίς ίδιες αγορές, τούς ίδιους χώρους καί

74 ΠΑΓκοΣΜιΑ οικοΝοινιιΑ ΚΑΙ ΔΗΜοκΡΑΤιΑ ΝΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ 75

Φ.

Η

τα ἴδια έπαθλα. Καί αν ή κοινότητα τῶν σκοπῶν επεκταθεί 2­Τό ἐμπόρίο κα όλεμθἐκαί στούς σκοπούς της καταναλωσης, τότε ὁ Ἰνδός καί ὁ Κι­νέζος θα πρέπει να καταναλώσουν τόση ενέργεια καί αλλες Δυό μόνο χρόνια πρίν από τήν έκρηξη του Πρώτου Παγκοσμί­τόσες πρῶτες ύλες όσες ὁ Βορειοαμερικανός. Ποιές θα είναι ου Πολέμου ένα βιβλίο, πού μόλις είχε δημοσιευθεί, τραβηξεοί συνέπειες για τόν πλανητη; τήν προσοχη του ευρύτερου αναγνωστικου κοινου, έγινε θέμα

Ἡ εξίσωση συνθηκῶν καί σκοπῶν ζωης εξ αἰτίας της παγ­ συζητήσεων της εύρωπαίκης καί της αμερικανικής πολιτικής κικοσμιοποίησης θεωρείται καί ὑπό μίαν αλλη ἔννοια ὡς πρό­ οίκονομικης ελίτ καί μεταφρασθηκε αμέσως σέ πολλές γλῶσ­δρομος είρηνικῶν εξελίξεων. Λέγεται ότι οί ψυχοπνευματικές οές. Συγγραφέας του ήταν ὁ Βοέταννός δημοοιολόγος Νοτοταιττης συνέπειες θα συμβαλουν στην αποδυναμωση τῶν εθνικῶν Ληἔεἰὶ καί τίτλος του Τίτε δτειτί Πίκείοπ, η μεγαλη ψευδαίσθη­πολιτισμῶν καί επομένως τῶν συγκρούσεων πού όφείλονται ση­ Θύματα ΤΠΞ μεΥαλη€ αὐτῆἐ ψευδαίσθησηἔ ἦσαν κατα τόνσέ εθνικές καί πολιτισμικές αίτίες. Ἄν η οίκουμενική εξίσωση Λιτεεὶἰ όσοι από πολέμους καί κατακτήσεις προσδοκουσαν τήντου τρόπου ζωής τῶν ανθρώπων θα διαμορφώσει αναγκαστι­ αύξηση της ίσχύος καί της ευημερίας τοῦ έθνους τους. Ἡ ση­κα έναν ενιαίο παγκόσμιο πολιτισμό, δέν χρειαζεται να τό μερααἰ ἔχταση Τῶν δααπλοκῶν Τηἔ παἴκόσμιαἔ Οἰκονομίαςιεξετασουμε εδῶ. Παντως ὸ παγκόσμιος αὐτός πολιτισμός θα ελεγε, οί πυκνές καί γρήγορες επικοινωνίες, καί πρό παντός ὁαποτελουσε εγγύηση για τήν εἰρήνη μοναχα εαν στο παρελ­ διεθνής χαρακτήρας τοῦ χρηματοοικονομικού καί του πιστω­θόν οί αἰματηρές συγκρούσεις είχαν γίνει αποκλειστικα με­ τικου συστήματος είχαν πλέον καταστήσει απαρχαιωμένη τήνταξύ εθνικα καί πολιτισμικα διαφορετικῶν συλλογικῶν υπο­ παραδοσιακή πολιτική της ίσχύος καί μετατρέψει τα μικρακειμένων. ”Ομωςή ἱστορία γνώρισε καί παμπολλους εμφυλί­ καί οίκονομικῶς εὔρωστα έθνη σέ ίσότιμους συναγωνιστέςους πολέμους, κι αὐτοί συχνα ήσαν καί οί χειρότεροι. ”Ωστε τῶν μεγαλων. Μολονότι ὁ Ατι8εΠ αμφισβητουσε ριζικα τή ση­τό μόνο πού μπορεί να εγγυηθεί ή οίκονομική καί πολιτισμι­ μασία της στρατιωτικής ίσχύος για τήν αναπτυξη της εμπο­κή παγκοσμιοποίηση είναι ή μετατροπή ὅλων τῶν πολέμων ρικης δραστηριότητας καί μολονότι κατηγορουσε μέ τήν ίδιασέ εμφυλίους πολέμους. δριμύτητα τόσο τούς Βρεταννούς όσο καί τούς Γερμανούς

"Οποιος προσδοκα την παγκόσμια ειρήνη από τήν εξασθε­ υποστηρικτές τέτοιων απόψεων, ὡστόσο αποδεχόταν τή χρή­νιση ή τή διαλυση τῶν εθνικῶν κρατῶν καθε εαυτήν, λησμονεί οη μή οίκονομικῶν μέσων πίεσης μέ σκοπό τήν «αποκαταστα­ὅτι οί πόλεμοι είναι φαινόμενο πολύ παλαιότερο από τα ε­ ση καί διατήρηση της ταξης» καί τήν προστασία του ελευ­θνικα κρατη. Λησμονεί ὅτι τό εθνικό κρατος διόλου δέν συνι­ θέρου εμπορίου. Όπου ήδη υφίσταται η δημόσια ταξη, έγρα­στα τό μόνο δυνατό κυρίαρχο πολιτικό υποκείμενο, επομένως (Ρετ ὅπωἐ σαἐ πολίασμένεἐ Χῶρεἔ Τηἐ Βὐθώπηα ἐκεῖ Οἱ κατα­ή καταργηση του εθνικού κρατους δέν συνεπαγεται αὐτόμα­ κτήσεις περίττευαν. Ἀπό τήν αλλη μερια ή Γερμανία λ.χ. θατα τήν καταργηση της έννοιας του κυρίαρχου κρατους καί είχε τό δικαίωμα να ακολουθήσει τό βρεταννικό παραδειγματῶν κυριαρχικῶν δικαιωματων. Καί τέλος λησμονεί ότι πολύ στίς Ἱνδίες καί να επιβαλει τήν ταξη στήν οθωμανική επικρα­χειρότερος από καθε σύγκρουση μεταξύ ὁργανωμένων πολι­ τεια. Ὁ Αιτςεὶὶ δέν εξέταζε τί θα γινόταν σέ περίπτωση όπουτικῶν μοναδων μπορεί να είναι ὁ αμεσος αγώνας ανθρώπου μία πλευρα θα επεφύλασσε στόν εαυτό της τόν ρόλο του φύ­πρός ανθρωπο ὑπό συνθηκες παγκόσμιας ανομίας. λακα τής ταξης σέ όλες τίς νευραλγικές περιοχές.

εΜι1οΡ1ο ΚΑΙ ι1οΑΕΜοΣ 7776 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

__ _ _ _ _ __ _ _ _ ομολόγησε πρόθυμα την πηγη της ἔμπνευσης του. Στην πρα­Αλλωστε αυτό δεν αποτελουσε ουτε το μονο κενο ουτε το . . . Ν .. .. ­γματικοτητα οι θεσεις του Αιτἔεθ εγιναν ευκολα δημοφιλεις

όνο σ αλ α τ επι ει ατολο ία του. Ἀπό οίκονο ικι . . . . . .. . Ν . . .ιι φ_ μ_ ης _ χ __ρημ _Υ 9 _η γιατι σε μιαν εποχη, οπου οι διεθνείς οικονομικες διαπλοκεςαποψη ειχε βεβαια δικιο όταν διαπιστωνε οτι η αποικιακη επε­

__ _ _ _ _ __ _ _ αὐξηθηκαν κατα πολύ ὡς πρός τόν όγκο καί την πυκνότητακταση_ όπως ασκηθηκε απο τον Ιθο ως τον Ιθο αι. ειχε γινει

° τους, φαίνονταν να ἐπιβεβαιώνουν ἐκ νέου ἔναν κοινό τόποασό ο λό ωτων στ ατιωτικῶν δαπανῶν καί θα ἔπ επε να Ν . Ν .. . . . . . .μφ θη ἔ Ρλ Ο του πρωιμου φιλελευθερισμου_ ότι δηλαδη το εμπόριο θα υπο­Οί.νΈίΧΟίΤΟίΟ”ΤΟί εί. Ξ Τον ί ΟΤΕ Ο ΤΕΕ ΕΟΟΟΤΞ Ο Οί ΕΟΟ ΟΕΧΟ­ | | | εν ιν ν Ν Ν Νιι Υ ρ η ρ ρ μ καταστησει τον πόλεμο· επιαναν ετσι το νημα μιας μακραςνο ικό ἔλε ο. ”Ο ω ι διαπίστωσ τοότ δέν α κουσε από . . .. . . .. .ιι γχ ιι 9 η η η ρ παραδοσης και επεφταν σε γονιμο εδαφος. Το ιδιο συμβαινει

όν τ ια ν”αποδεί ει ί ε ικι θε ότι έκοσ οιιστο ι­ . . . . . . . ν .μ_ _ης Υ _ _ ξ Τηἶ ν_ η ση_ °ιἶ μ Ο και στις μερες μας. Παντως γυρω στο ίθθθ θεσεις σαν κι αυ­κο επιπεδο, οι σχεσεις μεταξυ οικονομικης και πολιτικοστρα­ ν . . . ν . .. . .

_ _ _ _ _ τες φαίνονταν ακαταμαχητες, και μαλιστα οχι μόνο σε φιλε­τιωτικ ισ υο ει αν ό ιστικα αντιστ α ει. Π ε πα α­ . . . . . . . . .

_ ης __ χ δ χ_ ρ_ Ο _ 8 ρ_ λευθερους πολιτικους, αλλα και στους πλειστους Ευρωπαι­δεχοταν εμμεσα αυτό το λογικο αλμα οταν δηλωνε ότι δεν . .ν . α Λ. .

ους στρατιωτικους η στρατηγικους σχεδιαστες. ιγοι γνωρι­ἐπιθυου ναίσυισθ”ιἸθό ιλν λλν­ . ν ν .ν .

_ μ σε χ Ο ει την οιπι αν τητα μεΥΟι ω με Ο ζουν σημερα ­και ακομα λιγότεροι θελουν να το γνωριζουν­τικων πολέμων, αλλα απλώς να αποδείξει ότι ὁ πόλεμος ἔγι­ .. . . . . . . Ν . Νότι η σχεδον αναντιρρητη επικρατηση του επιθετικου στρα­νε απα δια παντό οίκόνό ικα α στο ,καί αλιστα επι­ Ν . . .. . . .. . . . Ν

ξ ς_ μ χρη ς _μ τιωτικου δόγματος σε ολα τα ευρωπαικα Γενικα Βπιτελειαζήμιος” Ἀλλὰ και ἑδω ἡ συλλογιστική του δέν ἠταν συνεπής' πρό του ΙΘΜ στηριζόταν στη γενικη πεποίθηση ότι η οίκονο­Γιατι σε πολλες περιιιοπες του βιβλιου του εἔεφροιζε την πε­ μικη ζωη εἶχε γίνει τόσο περίπλοκη καί ευαίσθητη, ὥστε δένποίθ σ ότι ι π όοδο τῶν πα κόσ ιων όίκονο ικων διαπλο­ . . . . . .. . . . .

η η η Ο 9 Υ μι ιι αντεχει τον μακρο πόλεμο, αρα ο πολεμος πρεπει να διεξα­κῶν θα καθιστουσε αδύνατο τόν πόλεμο καί θα υπόκαθιστου­ Ν . ν . . .. . .ν ν νχθει επιθετικα και να εχει γρηγορη εκβαση. Στη Γερμανιασετ/ υσικί ία έτί υ ασία.Ἡ όνω αὐιπο­ .. . 7 Ν.. . . .ν . ..

Ὁ φ η β_ μ η Ο νεργ πρ Υ ση τη Ο αυτό το ειχε πει ηδη ο ΜοΙιΙ‹ε_ αλλα η ερευνα εχει δειξει οτιανω αποτελουσε από λο ικι καί ιστό ικι απο κατι δι­ ν . . . Ν . Ν . .

φ ς ° Υ η_ Ο Ή ψη° και ο στρατηγικός σχεδιασμός του Ξοιθιείἴειτ ξεκινουσε απόα ο ετικό από τί δια νωσ τ οίκονο ικ α στία των . . . ν . Ν . . Ν

φλἔ) _ _η γ_ η_ ης_ ιι _ης _ ς θ_ παρόμοιες ιδεες. Σημερα βεβαια μας φαινεται εντελως πα­ποεων. ιανασυπεσει πονωσ ετ ιανωσ α . .. ­ ..ν . ι ..ιν μ ν . . Ουγ .. η .. η Υ ραδοξο ότι μπορει να υπαρχει καποια συναφεια αναμεσαεπρεπε να αποδειχθεί επι πλεον ότι ολόι οι ανθρωποι σε ολες στήν παραβίαση Τῆς βελγιχῆς Οὐδετερότητας καί σέ μιάν

τις περιπτωσεις δινουν το προβαδισμοι στο οικονομικο Οφε_ λελεόθερη­οίκονομιστικη τοποθέτηση ὡστόσο γιι αὐτό φται­λος καί ταυτόχρονα πιστεύουν ότι η δικη τους νίκη σι ἔναν . . Ν .ν ν ν . .

_ _ _ _ _ _ _ _ νε οι επικρατουσες ευκολες σχηματόπόιησεις. Το αληθινόπόλεμο θα βλαψει και μακροπρόθεσμα τα συμφεροντα τους. . . . . Ν . Ν . . .ν_ _ _ _ _ _ _ _ _ παραδοξο ­που βεβαια εξηγείται εκ των υστερων­ εγκειταιΟ πολεμος, που ξεσπασε οσο ακόμα διαρκουσε η εκδότικη . .ν . . .. Ν Ν ι ι

_ _ στο οτι οι προσπαθειες όλων των πλευρων να συντομεψόυνεπιτυχία του βιβλιου του ΑιτἔεΠ, ἔδειξε ότι κατι τέτοιο δεν . ν . . . .

­ τον πόλεμο κατεληξαν στην παραταση του.ειχε ὀιιἶιἶἑειχθἶι' _ _ Ἀναμεσα στό ΙΘΟΟ καί στό 1914 τό γαλλογερμανικό ἐμπό­

Παρ όλα αυτα το βιβλιο δεν εχασε ουτε την επικαιρότητα αὐἴθ κοκά 1370/ χαί Τό ανιχό χατά 121%οὔτε τούς ὀπαδοός του Όταν πρίν τρία χρόνια στό Βερολίνο ρ η η Ο Ο Υ ρμ .__ Ἀ _ ” _ λ_ Τό εμπόριο μεταξό Γερμανίας καί Μεγαλης Βρεταννίας δι­Ξνοιἱ μερικοιιος ημιἶσιοἶριἑιφος _ ιατυπιιἶσε σε μιαν Ομι ια πλασιασθηκε από δθ ἑκ. λίρες σε ΙΖΟ καί αποτελουσε τό θ%παρόμοιες σκεψεις και του υπενθυμισα τον Νότητειτι Αόἔεὶἰ,

78 Πω­κοΣΜιΑ οικοινοινιιλ ΚΑΙ ΔΗΜοκι>ΑΤιΑ εΜΠ9ΡΙ9 ΚΑΙ Π9ΛΒΜ9Σ 79

του συνολικου βρεταννικου εμπορίου· περισσότερα από τα μι­ νσμτκη σσνεμκασία απλῶσ καί μ9ν9 σἰκσνσμτκεσ βλεψετσ καίσόι Τθτινα διεθνη καρτέλ παραγωγής ἦσαν κσίνή γερμανοβρε­ αναγκαιότητες. οἱ ὀποἰες καθ” ὲαυτές δέν συνδέονται μέ εί­ταννική ἰδιοκτησία, ένα απ' αυτα μαλιστα παρηγε εκρηκτικές μηντκεἔη εχθίκκεσ πσσθεσετε 9π9 την πσλτττκη ἔννστα­ Μσναχαόλες (βλ. Β.Ιἔ. Μἰτοἰπεθ, Ιπὲεκτιιιίἰοκιιἰ Ηἰείοτιαιί ὅὲιιίίείἱεε. Ξιιτορε θεττκη η ασνηττκη τ99πη τησ σσνεσκασίασ κανετ πτθανη τη1759­1988, Ν. Ύόρκη 1992). Ἄν λοιπόν οἱ οίκονομικοί οίω­ σθνσεση με παμσμστεἑ π99θεσετ§› Χωμίἐ θμωἔ καί παλτ α9τ9νοί έδειχναν εἰρήνη, τότε ὁ πόλεμος, πού παρ” όλα αυτα ἔγι­ να εἶνατ 9π9Χ9εωττκ9­ Στα τελη τ99 2099 αἱ­ 9 θαθύτερσἐ αν­νε, θα πρέπει να ξεπήδησε από μία λογική διαφορετική απ

Ο»

τικειμενικός λόγος της αύξουσας παγκόσμιας οίκονομικηςτη λ0γική της οἰκονομίας Ἡ διερεύνηση πολλῶν ἱστοργκῶν διαπλοκής εἶναι ό ίδιος πού κρατησε (καί ίσως έθεσε) σέ κί­παραδειγματων δέν μας επιτρέπει τόν ἰσχυρισμό ότι υπαρχει νηση τη βτσμηχαντκη επανασταση κατα τσν 189 καί 199: μταμια παγια αἰτιότητα, δηλαδή ένας νόμος, σ° όςτι ὁιφσρα τίς ανευ προηγουμένου καί συνεχῶς έπιτεινόμενη πληθυσμιακήσχέσεις εμπορίου καί πολέμου. Ἡ θεωρητική γενίκευση δέν πσκνστηταιαὐτη τη φσμα θχτ σε πεμτσμτσμενη εθμωπατκηιαλ­μπορεί να προχωρήσει παραπέρα από τήν απόφανση ότι εδω σε η η μ ­ 9 Ξλα ί πλαν τικί κλί ακα Καί ακ ιβῶ επειδή στόν Ζίο αι.

Ο`(¬|.

υφίστανται παραλληλα δύο διαφορετικές λογικές καί δύο πανκσσμτεσ στκσνσμτκεσ σταπλσκεσ θα βμτσκσντατ κατω απ9διαφορετικα κίνητρα, πού μπορεί καί να συμπίπτουν ­ όμως την πίεση τ99 πασαπανω ανττκετμεντκσυ πασαιίσντα­ μαλλσνη σύμπτωση τους διόλου δέν είναι υποχρεωτική. Ἀντίθετα, θα 9ξ9ν99ν πασα θα αμβλσνσσν τ9 πσσθλημα τησ κατανσμησ­τόσο η φιλελεύθερη προσδοκία ότι τό εμπόριο θα υποκατα­ Μετα τό 1989 πσλλαπλαστασθηκαν στ φωνεσ π99 απσσί­στήσει τόν πόλεμο όσο καί η χυδαιομαρξιστική ερμηνεία του 999ν τη σημείκνη απτθανστητα μεκαλων πσλεμων μεταξύ με­πολέμου μέ οίκονομικές αίτίες προϋποθέτουν καί οί δύο σιω­ Υαλων εθνών στην αθἔσσσα παγκσσμτα σταπλσκη τῶν σἰκσνσ­πηρα τήν όπαρξη έμπειρικα αναπόδεικτων νομοτελειῶν. Καί μτῶν· Ὁπωσ σετχνετ τσ παμασετκμα τησ επσχησ πμσ τσ9 1914.

υ συνα εια αυτ ί καθε αλλο παρα υποχρεωτική είναι. Ἀντίθε­στις δυο περιπτωσεις η αποδεικτική στηρίζεται σ” έναν οίκο­ η φ ητα εἶναι π οφανή ὁ πολιτικός λόγος πού καθιστα πρός τόνομιστικό ντετερμινισμό, ὁπότε ή φιλελεύθερη τοποθέτηση, ι 9 9

αν εξετασθεί προσεκτικότερα, αποκαλύπτεται ὡς χυδαἰος πα99ν απίθανσσσ τετ9τ99σ π9λεμ99§· Ένα μεναλσ εθνσἔανα εσα στα υπόλοιπα δηλαδή τό αμερικανικό διαθέτει τέ­μαρξισμός μέ αντεστραμμένα πρόσημα. Γιατί μόνον όποιος μ 7 7

πιστεύει ότι τούς πολέμους τούς προκαλουν αποκλειστικα οἱ τστα 9ἰκ9ν9μτκη καί στσαττωττκη 9πε99Χη απενανττ συ σλα τααλλα πα ένα ωριστα ὥστε έναντια στή θέλησή του οὔτεοικονομικοί ανταγωνισμοί έχει λογικα τό δικαίωμα καί να ν 7 μμ Χ .

ετοι οπολε ε συ α ιε πορουν να συμπηχθουν ούτε έναδέχεται ότι η οίκονομική συνεργασία θα καταργήσει ὁπωσδή­ ξ μ / μ σ μμ Χ, ε μποτε τόν πόλεμο. Ἄλλωστε η τέτοια συνεργασία θα μπορου­ αλλσ εθνσσ μπσμετ να ασκησετ απσφαστσττκα κατ ωσ τα ακθασε να θεωρηθεί ὡς αντίδοτο εναντίον του πολέμου μοναχα αν πσλτττκη ἰσΧ99§· Ἐνῶ η παιίκσσμτα κατασταση Υθμω στ9ἐγκοιινιαζόταν καί καλλιέργσυντσιν μέ Τή ρητή πρόθεση νά ί9θθ χαρακτηριζόταν από τήν κατα προσέγγιση ίσοδυναμίαλειτουργήσει ὡς εναλλακτική λύση πρός τίς αίμα­Εηρές Ουγ­ μεταξύ τῶν τότε παγκοσμίων Δυναμεων. γύρω στό ΖΟΟΟ κα­κρούσεις. Όμως δέν υπαρχουν χειροπιαστές ενδείξεις ότι θσμίζετατ απ9 τη εμπμακτη ηνεμσνία μτασ καί μ9νη§ Δύνα­συμβαίνει αυτό, υπαρχουν μόνον εκλογικεύσεις του πραγμα­ μηἔ­ Κανείσ θεν μπσμετ να κνωστζετ π9σ9 θα σταμκεσετ α9τη ητος εκ τῶν υστέρων. Τούς ανθρώπους τούς ὡθουν στήν οίκο­ σσκκσμία καί 9π9 πστεσ σσνθηκεσ θα τεσματτσθετι εφ) σσσν

80 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ ΕΙΡΗΝΟΦΙΛΕΣ; 81

μαλιστα ό μεταψυχροπολεμικός κόσμος δέν έχει ακόμη σαφή

σε

ΡΙΟΝ

9­­Ξ

ερικανική ήγεμονία. Ιἰαί αντίστροφα: παλινδρομήσειςπεριγραμματα. Τό βέβαιο είναι ότι σήμερα τήν εἰρήνη δέν τή κατα τήν προσπάθεια στενότερης συνύφανσης τῶν ευρωπαι­διασφαλίζει ή οίκονομική συνεργασία πολλῶν ίσότιμων κροι­ κῶν οίκονομιῶν δέν θα ὁδηγήσουν ὁπωσδήποτε σέ πόλεμο,τῶν αλλα ή πολιτική ήγεμονία ἑνός υπέρτερου. μέ δεδομένη τήν ευρωπαική ασθένεια τής αδυναμίας. Ἡ δια­

“Οσον αφορα ίδιαίτερα τήν Ευρώπη,έδῶ ή στενότερη οίκο­ ζευκτική λύση: «ή νομισματική ένωση ή πόλεμος», όπως τήνομική καί πολιτική συνεργασία μαλλον προέκυψε ἐπειδή διατυπώνουν μερικοί, μπορεί να είναι παιδαγωγικα σκόπιμη,ήταν αδύνατος ένας νέος μεγαλος πόλεμος μεταξύ τῶν μεγα­ όμως ή ἰστορική της αξία είναι έλαχιστη. “Οχι μόνον ἐπειδήλων ευρωπαικῶν ἐθνῶν παρα τό αντίστροφο. Ἀφ' ότου ή Ευ­ πρόσφατα ακόμα στήν πρώην Γιουγκοσλαβία καί στήν πρώηνρώπη έχασε τήν παγκόσμια κυριαρχία, έχασαν καί οἱ ένδοευ­ Σοβιετική ”Ενωση αλληλοσπαραχθηκαν λαοί που έπί δεκαε­ρωπαικοί ανταγωνισμοί τήν κοσμοιστορική σημασία τους τίες απήλαυσαν τίς ευλογίες του κοινου νομίσματος, αλλα καί(όποιος κυριαρχεί στήν Ευρώπη δέν κυριαρχεί πια στόν κό­ έπειδή δέν ευσταθεί τό υπονοούμενο, ότι δηλαδή σήμερα υπ­σμο όλόκληρο) καί γι” αυτό ή έντασή τους έπεσε καθετα, υπό αρχουν στήν Ευρώπη έθνη μέ τή βούληση καί τή δύναμη νατήν κηδεμονία μαλιστα τῶν ΗΠΑ. Στήν ίμπεριαλιστική ἐποχή διεξαγαγουν πόλεμο. Τό σημερινό δίλημμα της ευρωπαικηςοἱ ανταγωνισμοί αυτοί όχι μόνον δέν έμπόδιζαν τή γενική ευ­ ήπείρου δέν είναι: «ένότητα ή πόλεμος», όπως πρό του 1945,ρωπαική έπέκταση,αλλα καί τήν ἐπέτειναν,γιατί καθε ευρω­ αλλα «ἑνότητα ή παρακμή». Ἡ μεγαλη διαφορα αναμεσαποιίκή Δύναμη φρόντιζε να μή μείνει πίσω από τίς αλλες. Τήν στα δύο αυτα πραγματα γίνεται βέβαια ἐμφανής μοναχα ό­έποχή τής παγκόσμιας κυριαρχίας τής Ευρώπης ό πλανήτης ταν δέν συγχέεται σέ κανένα έπίπεδο ή λογική του έμπορίουσυνομαδωνόταν γύρω από τόν αξονα τῶν ένδοευρωπαικῶν καί ή λογική του πολέμου. Ἀκόμα γενικότερα, πρέπει να λε­ανταγωνισμῶν, ένῶ σήμερα τα ευρωπαικα έθνη υποχρεώνον­ χθεί ότι οί ένδιαφερόμενοι καλα θα έκαναν να μήν έμπιστεύ­ται να συνομαδωθουν καί να συνασπισθουν έν όψει τῶν πλα­ ονται τήν εἰρήνη στους δήθεν αυτοματισμούς τής οίκονομίας,νητικῶν ανταγωνισμών. Μέ αλλα λόγια: ὥς τό 1945 στήν Ευ­ αλλα νυ αναζητήσουν τίς προϋποθέσεις της στίς πολιτικέςρώπη ό πόλεμος ήταν ασθένεια τής δύναμης, ένῶ μετα τό Ιθἰιό ίσορροπίες ίσχύος μεταξύ τῶν παγκοσμίων Δυναμεων.έγινε απίθανος γιατί τήν Ευρώπη τήν προσέβαλε ή ασθένειατής αδυναμίας. Ἀφου κανένα ευρωπαικό έθνος δέν κατεχειτήν ίσχύ καί τή βούληση να πραγματοποιήσει υπό τή δική 3.Είναι οί δημοκρατίες αναγκαία είρηνόφιλες;

του ήγεμονία μία ὶστορικα βιώσιμη ευρωπαική ένωση, ή τε­λευταία πρέπει να οίκοδομηθεί μέ ατμομηχανή τή σύμπνοια Δυτικοί πολιτικοί (π.χ. ή Μ. Τυετουετ καί ὁ Β. Πὶιπιοιπ) δια­τῶν δύο ή τριῶν μεγαλύτερων έθνῶν. Στον δρόμο πρός τήν έ­ δήλωσαν συχνα στα τελευταία χρόνια τήν πεποίθησή τους ότινωση αυτή θα φανεί ακόμα μια φορα πόσο διαφέρει ή υπό­ οί δημοκρατίες δέν διεξαγουν πόλεμο ή μία έναντίον τής αλ­θεση του έμπορίου από ἐκείνή του πολέμου καί τής είρήνης. λης. Κατα βαση έπανέλαβαν απλῶς τόν παλαιό κοινό τόποἩ οίκονομική όσμωση δέν θα απολήξει υποχρεωτικα στήν πο­ του φιλελευθερισμου ότι τό έμπόριο θα διαδεχθεί τόν πόλεμολιτική,πρό παντός ανή ἰστορικα κουρασμένη Ευρώπη βολευ­ κι ότι αφου οἱ δημοκρατίες δίνουν τό απόλυτο προβαδισματεί ψυχολογικα μέ τή σκέψη ότι μπορεί να ζήσει ανετα καί στήν ευημερία του λαου κι έπομένως στήν οἰκονομία, είναι

82 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ ΒΙΡΗΝΟΦΙΛΒΣΞ

από τή φύση τους είρηνικές· αν γίνονται ακόμα πόλεμοι, αὐ­ τητές ὅταν, στήν προσπάθειά τους νά φωτίσουν τό πρόβληματοί θά ἔποεπε νά οίποοοθοον οτἠν ἐπίοοοίοη οίντίφίλολεοθε­ μέ στατιστικές μεθόδους, συγκεντρώνουν τήν προσοχή τουςρων ή πρυφιλελεύθερων δυνάμεων ή αταβισμῶν. Οί φιλόσσ· στούς τελευταίους δύο­τρείς αίῶνες. Μερικοί απ, αὐτούςφοίν οί οποἰοί οοχνά νομίζοον οτί μετοίοοίώνοον Τίἐ κοίνοτο­ τεκμαίρουν τόν είρηνόφιλο χαρακτήρα τῶν δημοκρατιῶν απόπίες ὅταν τίς εμφανίζουν ὡς κλασσικές ρήσεις, έσπευσαν κι τή διαπίστωση ὅτι συνολικά κήρυξαν ή έκαναν πόλεμο πολύαὐτοί νά ποῳαθέοοον Τον κοοί­ Ὁ κοοί ἐποίίνεοε βέβοοοο Το λιγότερες δημοκρατίες παρά διαφορετικά καθεστῶτα. Άλλοιίδιο, ὅπως καί πολλοί αλλοι πρωτύτερα,τήν ευεργετική έπιρ­ ὅμως σχετικοπόιουν τήν αξία τούτης τής διαπίστωσης υπο­ρόή του «εμπορικού πνεύματος», ὅμως πουθενά δέν έγραψε γραμμίζοντας ὅτι ή ἔννοια του δημοκρατικού καθεστῶτος εί­ὅτι οί δημοκρατίες δέν διεξάγουν πολέμους έν γένει ή μεταξύ ναι αοαφήο καί ο­α ο° ἔναν χοομος οποο οἱ οημοκοααεο απο­τους. Ἀπλῶς πιθανολόγησε ὅτι σέ σύγκριση μέ τήν εὐκολίαι τελουσαν τή μειοψηφία, οί περισσότεροι πόλεμοι αναγκαστι­μέ τήν ὁποία κήρυσσαν οί τοτινοί μσναρχες Τούς πολέμοο€ κά διεξάγονταν από μή δημοκρατικά καθεστώτα· αρα, λένε,τους, οί δημοκρατίες «θά τό σκεφθουν πολύ ν' αρχίσουν τέ­ το προβλημα μποοεη να λοθοἰ οριο­ακα μοναχα μέοα οι ἔναντοια άσχημα παιγνίδια». Καί τοῦτο πάλι θά τό κάμουν μονά­ κόσμο έξ ολοκλήρου δημοκρατικό.χα αν οί δημοκρατίες είναι «εὐσύντακτες πολιτείες», αν δη­ "Ωστόσο μάταια θα περιμένει κανείς τόσο πολύ. Θά ήτανλαδή σέβονται τόν χωρισμό τῶν ἐξουσιῶν· ὡς γνωστόν, στήν λοιπόν προτιμότερο ν” αναζητήσουμε πειθαναγκαστικές ἐν­ὁρολογία του Κάντ ὁ ὅρος «δημοκρατία» σημαίνει καθ” δείξεις στήν ίσαμε τώρα πολεμική πρακτική κρατῶν, τάοίοτον πολεμοχοίοη οχλοκοοίτίοί καί «οεοποτείοονν οπωἔ κατά ὁποία κατά τήν κρατούσα αντίληψη ήσαν ή είναι δημοκρατι­τή γνώμη του απσδέικνύσυν τα πα©αδείΥμαΤοί Τῆἑ ἀοΧοο_ κά (ήτοι έφάρμοζαν ή ἐφαρμόζουν τόν κοινοβουλευτισμό,τόνότητας. χωρισμό τῶν έξουσιῶν, τήν έλεύθερη δημοσιότητα κ.τ.λ.).

Καί πράγματι: οί αρχαίες δημοκρατίες ποτέ δέν καυχήθη· Μιά ένδειξη του είρηνόφιλου χαρακτήρα τῶν δημοκρατιῶν θάκαν γιά τήν είρηνοφιλία τους προκειμένου νά τήν παρουσια­ ήταν λ.χ. ή διαπίστωση ὅτι οί δημοκρατίες έτσι κι αλλιῶς δένσουν ὡς τό διακριτικό τους γνώρισμα απέναντι στίς όλιγαρ­ ο­ναθηχαν ποτέ ὶχανέο να ονεξαγαγοον πόλεμο μέ τήν ἴογαχίες καί στίς τυραννίες. Μάλιστα ὁ Θουκυδίδης πίστευε ότι οί συγκέντρωση δυνάμεων καί τήν ίδιαν έμμονή ὅπως οί δικτα­χειρότερες βιαιότητες του Πελοποννησιακού Πολέμου ὀφεί­ ­νορίεο· αρα ἢοη ­ἢ οομοαγ ­νομο αχαταλληχοτητα προς οαοξα­λονταν στα ακαταλόγιστα πάθη τής δημοκρατικής μάζας τῶν γωγή πολέμου θά έπρεπε νά τίς προδιαθέσει είρηνόφιλα, α­Ἀθηνῶν. Ἡ λατρεία τής αρχαιότητας στήν ἐποχή Τηἑῖ Υοαν φου κάθε πολεμική δραστηριότητα θά συνεπαγόταν γι” αύτέςλικής Ἑπανάστασης δέν αναφέρόακν ὲπίϋηἐ σΤίΞ εἰοηνοφίλεθ μία δυσάρεστη έσωτερική μεταβολή. “Ομως κάτι τέτοιο δένπαρά μαλλον στίς πατριωτικές καί αἔιόμαχεἐ δημοκοοίτίεἐι μαρτυρείται ίστορικά. Ἡ Μεγάλη Βρεταννία π.χ. πέρασε απόπού τιμουσαν τίς πολεμικές αρετές καί δέν ὀρρωδουσαν δύο παγκοσμίους πολέμους χωρίς ν' αλλάξει στό παραμικρόμπροστά σέ «δίκαιους» ἐπιθετικούς πολέμους. “Ωστε ή προ­ τό πολίτευμα της, καί μαλιστα στόν δεύτερο, ὅταν ακριβῶςγραμματική σύνδεση δημοκρατίας καί είρην0Φιλίας Θἶναί κορυφωνόταν κι από τίς δύο πλευρές ή πολεμική προσπά­σχετικά καινούργια καί είδικά φιλελεύθερη­οίκονομιστική αν­ Θεια, κατάφερε νά πετύχει μέ τήν οίκονομία της υψηλότεροτίληψη. Ἀπό τήν αποψη αύτή έχουν δίκιο οί σύγχρονοι μελε­ βαθμό πολεμικής κινητοποίησης από τήν ναζιστική Γερμανία·

8/ἑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ ΕΙΡΗΝΟΦΙΑΕΣ;

κατι αναλογο μπορεί να λεχθεί για τίς Ἡνωμένες Πολιτείες. ἐπικρατήσει στήν Ἱσπανία καί αν στή Δύση εἶχαν επικρατή­

Το 1911 απέδειξε ἐπί πλέον ότι οί δημοκρατίες μπορουν να σει οἱ κύκλοι πού συνιστουσαν μιαν αντικομμουνιστική συμ­

παρασυρθουν από τόν πολεμικό ενθουσιασμό όχι λιγότερο μαχία μέ τόν Χίτλερ;.Συμπέρασμα: τα γεωστρατηγικα καί

από τίς αυταρχίες (αν δεχθουμε ότι ή Γερμανία τής εποχής οίκονομικα κριτήρια παραμένουν αποφασιστικα καί όταν οἱ

δέν αποτελουσε συνταγματικό κρατος μέ τή δυτική έννοια). δημοκρατίες διεξαγουν πόλεμο.

Ἀντίστροφα, κανείς δέν μπορεί να αποδώσει τήν πολεμική Ἄν ευσταθεί τό διπλό μας συμπέρασμα, τότε ὁ πόλεμος

απροθυμία τῶν Γαλλων τό 1940 στό δημοκρατικό πολίτευμα δέν αποκλείεται έκ τῶν προτέρων σ' έναν κόσμο αποτελούμε­

καθ” εαυτό, όπως έκαμε τότε ή ναζιστική προπαγανδα. Συμ­ νο από κυρίαρχες δημοκρατίες, αν καποια αναμεσα τους α­πέρασμα: οί δημοκρατίες, ὡς δημοκρατίες, εἶναι σέ θέση να σκεί πολιτική πού μια αλλη θα τήν αίσθανόταν ὡς υπαρξιακή

διεξαγαγουν πόλεμο μέ καθολική ἐπιστρατευση τῶν δυναμε­ απειλή ὡς πρός τό γεγονός μιας τέτοιας απειλής (ὅπως καίών τουῷ για τήν ἔννοια του ξωτικου συμφέροντος) θα μπορουσε αλ­

Μια δεύτερη ένδειξη για τόν είρηνόφιλο χαρακτήρα τῶν λωστε θαυμασια να υπαρξει δημοκρατικότατη συναίνεση.

δημοκρατιῶν, έπειδἠ είναι δημοκρατίες, θα ήτανή διαπίστω­ Τέτοια συναίνεση υφίσταται π.χ. μέσα στίς σόμμαχες (εντός

ση ότι στούς πολέμους τους συμμαχουσαν παντοτε μέ αλλες του ΝΑΤΟ) καί συναμα έχθρικές δημοκρατίες Έλλαδα καί

δημοκρατίες, έπειδή αυτές ήσαν δημοκρατίες, καί πολεμου­ Τουρκία. Ἡ πρόσφατη αλιευτική διένεξη μεταξύ τῶν επίσης

σαν παντοτε εναντίον δεσποτειῶν, έπειδή αυτές ήσαν δεσπο­ συμμαχων δήμοκρατιῶν “Ισπανίας καί Ιἰαναδα, όπου οί δύο

τείες. Ἀλλα μια τέτοια ερμηνεία εἶναι δυνατή μόνον αν παρει πλευρές θυμήθηκαν παραυτα τή χρησιμότητα τῶν πολεμικῶν

κανείς στήν ονομαστική της αξία τήν προπαγανδιστική ρητο­ πλοίων, περιέχει σαφή διδαγματα για τό μέλλον, εφόσον αυ­

ρική περί τῶν αντικειμενικών σκοπῶν του έκαστοτε πολέμου. τό θα εἶχε να αντιμετωπίσει στενότητα πόρων­ Ἡ ἄπΟψηι

Μπορεί κανείς να ίσχυρισθει στα σοβαρα ότι οί "Ηνωμένες πώς κατ” εξαίρεση οί δημοκρατίες δέν θα περιέλθουν ποτέ σέ

Πολγτεἰες ἐπῃέθηκαν έναν­Είον του Μεξιχοο (μέ την ποοσ­ τέτοιες καταστασεις, είναι απλούστατα παραλογη, πρό παν­

αρτηση του Τέξας) καί κατόπιν εναντίον της (Ισπανίας μόνο τός αν αναλογισθουμε τή συναφεια αναμεσα σέ σύγχρονη δη­

καί μόνο επειδή οἱ χῶρες αυτές ήσαν ‹‹δεσποτικές››; Συμμα­ μοκρατία καί υψηλή καταναλωση. Καί η αποψη, ότι σέ τέτοιαχησαν η Ἀγγλία καί ή Γαλλία τό 1914 μέ τή Ρωσσία επειδή περίπτωσή οί δημοκρατίες θα αντιδρασουν στό εξωτερικό

αυτή ήταν τότε δημοκρατικότερη από τή Γερμανία ­ή μήπως όπως καί όταν ρυθμίζουν συναινετικα τίς εσωτερικές υποθέ­

εἶχαν περισσότερο δίκιο οἱ Γερμανοί σοσιαλδημοκρατες, οί σεις τους,προυποθέτει τό λεγόμενο «πρωτείο τής εσωτερικής

ὁποίοι έκλογίκευσαν τή συμμετοχή τους στόν πόλεμο έπικα­ πολιτικής». Όμως αυτό δέν υφίσταται, όπως δέν υφίσταται

λοόμενοι τόν αγώνα κατα της ρωσσικής ‹‹δεσποτείας››; Ἡ καί καποιο πρωτείο τής έξωτερικης πολιτικῆς. Ύφίστανται

ανανέωση τής συμμαχίας τῶν Δυτικῶν Δημοκρατιῶν μέ τή μόνον καταστασεις, στίς υποίες θεωρουνται ὡς αποφασιστι­

Ρωσσία στόν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ὁφειλόταν αραγε κοί τουτοι ή εκείνοι οἱ παραγοντες, αναλογα μέ τήν εκαστοτε

στό γεγονός ότι έν έτει 1941 τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως δεσμευτωίἠ Τουἔ ἑίλμθνεία­του Σταλιν ήσαν ανθρωπινότερα από εκείνα του Χίτλερ; Ιίαί Ἄν τέλος καποιος αντιπαρατηρουσε ότι οἱ σύγχρονες δημο­

ποια μορφή θα έπαιρναν οί συμμαχίες, αν υ Σταλιν εἶχε π.χ. κρατίες θα τείνουν από μόνες τους πρός τήν παγκόσμια δημο­

86 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΪΓΚΡΟΤΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ;

κρατία,ήτοι πρός τήν εξάλειψη τῶν ορίων μεταξύ εσωτερικού σθενίσουν λόγω τῶν πνευματικῶν επιδράσεων τής ενιαίαςκαί έξωτερικού πολιτικού χώρου καί τή διεθνοποίηση τῶν ἐ­ παγκόσμιας οἰκονομίας. Ἀλλά μἰ αὐτόν τόν τρόπο ή θέση τούσωπολιτικῶν κανόνων ­ τότε θά μπορούσαμε νά θυμηθούμε Ηυοτὶηἔίοη απλῶς ἐξορκίξεται μέ εύχολόγια. Ἡ εύθεία αντί­καί πάλι τό κείμενο τού Ιἰεοτ γιά τήν αἰώνια εἰρήνη. Ἐννοῶ κρουσή της δέν είναι δυνατή παρά μόνο αν δεχθεί κανείς ότιβέβαια ἐδῶ μιά περικοπή πού γιά εύνόητους λόγους έλάχι­ στό μέλλον θά γίνουν πράγματι συγκρούσεις, καί συνάμα ανστα αναφέρεταισήμερα. ”Οπως πίστευεὁφιλόσοφος,ακριβῶς μπορεί νά αποδείξει ότι ακριβῶς έξ αἰτίας τού χαρακτήραή «ανάμιξη» καί ή «συγχώνευση» τῶν λαῶν θέτει σέ κίνδυνο αὐτῶν τῶν συγκρούσεων δέν εἶναι δυνατόν νά δεσπόζει ὁ πο­τήν εἰρήνη. Ἀλλά ακόμα καί αν οί δημοκρατικοί λαοί παρα­ λιτισμικός παράγοντας ­ ότι δηλαδή ακριβῶς ὁ χαρακτήραςμείνουν χώρια, σάν καλοί γείτονες, όπως προτιμούσε ὁ Καπί, τῶν συγκρούσεων καθορίζει τό εἰδικό βαρος τού πολιτισμι­καί πάλι τά πολεμοχαρῆ επιχειρήματα δέν θά τούς λείψουν, κού παράγοντα καί της πολιτισμικής συνείδησης τῶν ύποκει­αν τυχόν τά χρειαστούν. Κανείς δέν θά αρνείται τήν αρχή ότι μένων, όχι αντίστροφα.«οί δημοκρατίες δέν πολεμούν μεταξύ τους» ­ μόνο πού θά “Οποιος θεωρεί τίς πολιτισμικές διαφορές ὡς τίς βαθύτερεςπροσθέτει ότι ὁ αντίπαλος δέν είναι «γνήσιος δημοκράτης». αἰτίες συγκρούσεων ὀφείλει νά καταδείξει ποιά χαρακτηρι­

στικά στοιχεία τού εκάστοτε πολιτισμοῦ ὼθούν σέ σύγκρου­ση καί γιατί αύτά δρούν εἰδικά σήμερα μέ τέτοιαν ένταση.

4. Σύγκρουση τῶν πολιτισμῶνῆ συγκρούσεις ερήμην του Ἄν αὐτό δέν καταδειχθεί, τότε ή αἰτία τῆς σύγκρουσης δένπολιτισμοῦ, είναι αναγκαστικά πολιτισμική, ακόμα καί αν οἰ συγκρουό­

μενοι έκπροσωπούν διαφορετικούς πολιτισμούς. Ώστόσο ὁ'Όταν ὁ θειιτιιιε1 Ηιιῃίὶοςίοη, υἰοθετώντας μιάν έκφραση τού Ηυιπὶηἔίοιπ δέν μεθόδευσε τήν ανάλυσή του μέ τόση έπιστη­Βετιπετά Εεννὶε, ανακήρυξε τήν «σύγκρουση τῶν πολιτισμῶν» μονική αύστηρότητα. Μίλα σάν οί πολιτισμοί νά ήσαν κατάὡς τό αποφασιστικό φαινόμενο τής αρχόμενης κοσμοίστο­ βάση πάγιες ούσίες, οί ὸποίες γεννούν συγκρούσεις επειδήρικής εποχής, ένα ρίγος διαπέρασε εύρείς κύκλους στή Δύση. δέν έπιδέχονται αλλοίωση. Ἀσφαλῶς, καί μόνη ή ύπαρξη ἐνός”Οχι μόνον έπειδή ένας ακόμη μελετητής, κοντά σέ πολλούς ξένου πολιτισμού μπορεί νά γίνεται αἰσθητή ὡς πρόκληση,αλλους, άμφέβαλε ὅτι θά επέλθει τό τέλος τῆς ἱστορίας χάρη αφού καθἰ ἐαυτήν διαψεύδει τήν πεποίθηση ότι οί δικές μαςστόν οἰκουμενισμό τού οἰκονομιστικού φιλελευθερισμού καί αξίες είναι αύτονόητες καί γενικά δεσμευτικές. Τούτο όμωςτῶν «ανθρωπίνων δικαιωμάτων», αλλά μαλλον λόγω τής ύπο­ δέν αποτελεί αναγκαία ή έπαρκή αἰτία σύγκρουσης. Γιατί αφ'ψίας ότι μιά σύγκρουση ανάμεσα σέ πολιτισμούς αναγκαστι­ ἑνός γνωρίζουμε ακραίες συγκρούσεις πού αναφύονται σέκά θά εἶναι σκληρότερη από αλλες συγκρούσεις, δηλαδή ένα κοινό πολιτισμικό έδαφος (π.χ. έμφυλίους πολέμους), αφ'είδος πολέμου ανάμεσα σέ ράτσες, καί επομένως πιό έπικίν­ ἑτέρου ή δυσφορία πού δοκιμάζει κάποιος, όταν οἱ ξένες ­δυνη γιά τήν ανθρωπότητα από κάθε απλῶς οἰκονομικό ή ξίες σχετικοποιούν τίς δικές του, μεταβάλλεται σέ αίσθησηπολιτικό ανταγωνισμό. Έτσι, στόν προφήτη τῶν νέων δεινῶν ὑπαρξιακής απειλής καί σέ έχθρα μόνον ὅταν μιά πολιτισμικήαλλοτε αντιτάχθηκαν ὁιπλῶς ανθρωπιστικές κενολογίες καί κοινότητα αντιλαμβάνεται τούτη τή σχετικοποίηση ὡς συμ­αλλοτε ή πεποίθηση ότι οί πολιτισμικές αντιθέσεις θά ἐξα­ βολική πράξη, τήν ὁποία αργά ή γρήγορα θά ακολουθήσουν

Ω».

88 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ;

χειροπιαστές ενέργειες εναντια σέ χειροπιαστα αγαθα. Καμ­ οίκτρα οποιος θα έθετε ὑπό αφόρητη πολιτική καί στρατιω­μια κοινότητα δέν ζεί από αξίες καί μόνο, γι' αὐτό καί καμ­ τική πίεση τή Ρωσσία, πιστεύοντας ότι ανήκει έτσι κι αλλιῶςμια δέν θα ”θελε να πεθανει σ' εναν πόλεμο πρός χαριν αξιῶν στόν χριστιανικό πολιτισμικό κύκλο καί επομένως δέν θαδίχως συγκεκριμένη ὐπαρξιακή αναφορα. μποροῦσε να συμμαχήσει ποτέ μέ τήν Κίνα εναντίον της «Δύ­

Ἄν οἱ πολιτισμοί ἦσαν αναλλοίωτες οὐσίες καί οἱ συγκρού­ σης». Οἱ Ἡνωμένες Πολιτείες προτιμούν τούς Τούρκους απόσεις τό αναπόδραστο αποτέλεσμα τους, τότε οἱ διαχωριστι­ τούς Ρώσσους ὡς τοποτηρητές στόν Καύκασο. Καί πολλοίκές γραμμές αναμεσα στούς πολιτισμούς θα παρέμεναν αμε­ Άραβες συνεργαζονται μέ «απίστους» εναντίον των «φουν­τακίνητες, ήτοι οἱ φιλίες καί οἱ έχθρες θα ζούσαν αίώνια· επί­ ταμενταλιστῶν» ομοθρήσκων καί ομοεθνῶν τους.σης θα επρεπε η αὐτοσυνειδησία τους να επιβιώνει καθε Ὁ Ηιιιπϋιηςίοο έθεσε στό επίκεντρο τήν ἔννοια του πολιτι­εσωτερικής καί εξωτερικής αλλαγής. Ἀλλα η τορική εμπει­ σμου για να ὐπογραμμίσει τό γεγονός οτι τα ορια του εθνι­ρία μας διδασκει κατι πολύ διαφορετικό. Ἡ τοποθέτηση ενός κοῦ κρατους ἔχουν πλέον διαρραγεί. Όμως ή ταύτιση τηςπολιτισμοῦ απέναντι στούς αλλους καί στόν ἑαυτό του μπο­ πλανητικης­ὐπερεθνικης διαστασης μέ τήν πολιτισμική διό­ρεί ν” αλλαξει αργότερα ή ταχύτερα. Τούτη η διπλή αλλαγή λου δέν συνιστα λογικη αναγκαιότητα. Ὁ «πολιτισμός» δένεπιτελείται λόγω ανατροπῶν στή διαταξη τῶν ἱστορικῶν αποτελεί λογικα ή ἱστορικα τήν αμέσως ὐπερκείμενη ἔννοιαὐποκειμένων. “Ομως η λογική της διαταξης αὐτῆς είναι από του «έθνους», γι' αὐτό καί μετα τήν (ὐποθετική) ὐπέρβασητήν οὐσία της πολιτική, επομένως η πολιτικη λογική καθορίζει του «έθνους» ο «πολιτισμός» δέν είναι οπωσδήποτε τό επό­τελικα τίς ἱστορικα βαρύνουσες ερμηνείες τῶν πολιτισμῶν. Οἱ μενο κριτήριο πολιτικῆς συνομαδωσης. Ἀλλα η θεωρία τηςπολιτισμικές διαφορές δέν είναι καν δυνατόν να καταλήξουν σύγκρουσης τῶν πολιτισμῶν δέν σφαλλει μόνον επειδή ὐπο­σέ συγκρούσεις, εαν τα πολιτισμικα ὐποκείμενα δέν έχουν τιμα τόν έθνικό παραγοντα. Ἀκόμα περισσότερο σφαλλεισυγκροτηθεί ὡς πολιτικές ομαδες, οἱ οποίες από τήν πλευρα επειδή ὐπερτιμα τόν πολιτισμικό παραγοντα στήν πολιτική ­τους ερμηνεύουν τήν ἔννοια του πολιτισμοῦ σύμφωνα μέ τούς καί αὐτό σέ μιαν ἱστορική στιγμή οπου οἱ τρόποι ζωῆς σέ παγ­σκοπούς τους. Οἱ πολιτικοί σκοποί ­πρό παντός οσοι συνα­ κόσμια κλίμακα έχουν τόσο συμπλησιασει καί οἱ πολιτισμικέςπτονται μέ αγῶνες αὐτοσυντήρησης­ επικρατούν κανονικα διαφορές τόσο μικρύνει όσο ποτέ αλλοτε, έστω κι αν παρα­απέναντι στή φωνή του πολιτισμοῦ (καί της φυλής). Μια συγ­ μένουν σημαντικές. Πῶς μπορεί να εξηγηθεί τό παραδοξο,κροτημένη ομαδα μπορεί να επισείει τή σημαία του πολιτι­ οτι ορισμένα πολιτικα οποκείμενα είδικα τώρα τονίζουν τίςσμοὐ της οποτε αὐτό της φαίνεται πολιτικα σκόπιμο, ομως οἱ πολιτισμικές διαφορές, παραπλανώντας ετσι ορισμένους πο­καθαυτό πολιτισμικές μέριμνες διόλου δέν καθορίζουν τίς λιτικούς παρατηρητές; Γιατί μπορεί τό είδικό βαρος της πρα­συγκεκριμένες πραξεις της, καί μαλιστα παραμερίζονται μό­ γματικης ή επινοημένης πολιτισμικής ίδιομορφίας να μεγα­λις βρεθοὐν σέ αντίθεση μέ ζωτικούς σκοπούς. Θα ήταν ανόη­ λώνει ὐποκειμενικα, μολονότι μειώνεται αντικειμενικα; Ὁ το­το να ὐποθέσουμε οτι οἱ Ἱαπωνες (ή έστω καί οἱ Κινέζοι της νισμός αὐτῆς της ίδιομορφίας εξυπηρετεί τήν περιχαρακωση,Ταιβαν) θα ρυθμίσουν στό μέλλον τίς σχέσεις τους μέ τίς ομως στον σημερινό κοσμο περιχαρακωση δέν μπορεί να ση­Ἡνωμένες Πολιτείες, από τή μια, καί τήν Κίνα, από τήν αλλη, μαίνει στεγανή απομόνωση, πού θα ίσοδυναμουσε μέ ἱστορι­μέ κριτήριο τήν πολιτισμική συγγένεια. Ἑπίσης θα πλανιόταν κή αὐτοκτονία, παρα διαμόρφωση μιας οσο γίνεται εὐνοίκό­

εκ

ΘΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΓΚΡΟΪΣΗ ΤΩΝ ΙΙΟΛΙΤΙΣΜΩΝ; Θ!

τερης αφετηριας μπροστά σ” έναν αγώνα κατανομής πλανη­ Ὁ αγώνας κατανομής μέσα σέ ορισμένες καταστάσεις με­τικῶν διαστάσεων. ”Οτι αὐτό ειναι τό κρισιμο σημειο κι όχι ὁ ταμφιέζεται αναγκαστικά σέ σύγκρουση πολιτισμῶν από τό­«πολιτισμός» καθ” αὐτόν προκύπτει από ένα απλό και θεμε­ τε πού έξέλειψαν δύο αλλα καίρια ἐπιμαχα σημεια. Ἀφού, ὅ­λιῶδες γεγονός. Κανένα πολιτικό κινημα, απ” όσα ὑπερασπι­ πως ειπαμε, ακόμα και ὁ φανατικότερος παραδοσιολάτρηςζουν δικές τους πολιτισμικές αξιες ένάντια στις «δυτικές», δέν μπορει νά παρακάμψει τήν αναγκαιότητα σύγχρονου τε­δέν παρέλειψε ισαμε σήμερα νά υιοθετήσει κατά τό δυνατόν χνικού ἑξοπλισμού, τό ένάλλαγμα «ή παράδοση ή σύγχρονηταχύτερα και εύρύτερα «δυτικές» τεχνολογικές και όργανω­ τεχνική και οικονομια» ξεπεράστηκε. Ἐὶπισης όμως ξεπερά­τικές μορφές στόν στρατιωτικό και πολιτικό τομέα προκειμέ­ στηκε, τουλάχιστον μετά τήν κατάρρευση τού ανατολικούνου νά ἐπαυξήσει τήν ισχύ του ­ ανεξάρτητα από τις όποιες στρατοπέδου, τό ερώτημα αν οι αναπτυσσόμενες χῶρες ὀ­συνέπειες γιά τήν έγχώρια παράδοση. Οι πολιτισμικές δια­ φειλουν νά ταχθούν ὺπέρ τού «δυτικού» ή τού «σοβιετικού»φορές ἐπιστρατεύονται όταν ὁ ἐξωτερικός ἐχθρός ανήκει σέ κοινωνικού μοντέλου. Γενικά,ή έξαφάνιση τού μαρξιστικού­αλλον πολιτισμό ή ὅταν φαινεται σκόπιμο νά στηλιτευθει ὁ λενινιστικού λεξιλογιου από τή ρητορική τής παγκόσμιας πο­ἐσωτερικός ἐχθρός ὡς πιόνι ένός τέτοιου ἐξωτερικού ἐχθρού. λιτικής συνεπέφερε μιά μετατόπιση τού κέντρου βάρους τήςΚοινωνιολογικές έρευνες έδειξαν ότι ή «φουνταμενταλιστι­ πολιτικής ἐπιχειρηματολογιας. Οι αντιθέσεις δέν αρθρώνον­κή» πρωτοπορια στις μουσουλμανικές χῶρες στρατολογειται ται πιά στή γλώσσα αναλύσεων περι τάξεων και ιμπεριαλι­κατά μέγιστο μέρος από τή διανόηση (και τή διανόηση τῶν σμού, αλλά όλο και περισσότερο στή γλώσσα πολιτισμικῶντεχνικῶν)· προσθέτουμε ἐδῶ ότι γιά νά κινητοποιήσει τις μά­ αξιῶν (π.χ. «ανθρώπινα δικαιώματα»), από τήν ὁποια βέ­ζες χρησιμοποιει τα συνθήματα τής πολιτισμικής πάλης πα­ βαια δέν λειπουν αμεσες ή έμμεσες αναφορές στό παρελθόνρόμοια όπως άλλοτε ή λενινιστική πρωτοπορια χρησιμο­ και στό παρόν τής αποικιοκρατιας και τού ιμπεριαλισμού.ποιούσε τά συνθήματα τής ταξικής πάλης. Ἀσιατικές έλιτ, οι Ήνῶ ή τεχνική, όντας κοσμοθεωρητικά αχρωμη, παγκοσμιο­ὁποιες ήδη κατέχουν τήν ἐξουσια και κηρύσσουν τις «ασιατι­ ποιειται και μέ τούς ἐξαναγκασμούς της ἑνοποιει τή μορφήκές αξιες» (π .χ. Σιγκαπούρη), τό κάνουν αύτό έχοντας ὡς έ­ τής οικονομικής ὀργάνωσης, ή έννοια τού πολιτισμού γινεταιρεισμα μιά θέση ισχύος τήν όποια έξασφάλισαν μέσω τής ού­ μέσο περιχαράκωσης στόν αγώνα κατανομής, ὁ όποιος όξύ­σιαστικά ἐπαναστατικής μετατροπής τῶν αντίστοιχων κοινω­ νεται ακριβῶς λόγω τής παραπάνω παγκοσμιοποιησης καινιῶν. Ἄν δέν ειχαν έπιτύχει στό πεδιο αύτό, τότε ή ἐπικληση ένοποιησης. Και μόλις οι αγῶνες όξύνονται, κάθε ύφιστάμενητῶν δικῶν τους πολιτισμικῶν αξιῶν μαλλον θά έμοιαζε μέ α­ διαφορά έξογκώνεται και πολιτικοποιειται, αρκει να έχει α­ξιοθρήνητη ύπεραναπλήρωση, όπως συχνότατα ειναι γιά τούς ξια συμβόλου και μέσου κινητοποίησης μαζῶν. Ἀκόμα κι ό­αποτυχημένους ­ ό Έλληνας αναγνώστης δέν χρειάζεται νά ταν οι συγκρουόμενοι ανήκουν σέ διαφορετικούς πολιτισμούςψάξει μακριά γιά νά βρει παραδειγματα. Ἄν προϋποτεθει ή και ἐπικαλούνται τήν πολιτισμική τους ταυτότητα, αύτό δένἐπιτυχια,τότεή ἐπικληση τού ντόπιου πολιτισμού ισοδυναμει αποδεικνύει τήν πολιτισμική αιτια τής σύγκρουσης. Ἄνμέ τήν αξιωση νά αναγνωρισθει κάποιος ὡς αύτόνομο ύπο­ δούμε έτσι τά πράγματα, τότε βέβαια δέν αποκλειεται αὐτόκειμενο και όχι πλέον ὡς (αποικιακό) αντικειμενο τής πλανη­ πού σήμερα όνομάζεται «αντιθεση Βορρά­Νότου» αύριο νάτικής πολιτικής. προβάλει ὡς αντιθεση μεταξύ «δυτικού­χριστιανικού» και

ΘΖ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

«μουσουλμανικου» ή «κομφουκιανου» πολιτισμοῦ. Άλλα α­κόμα καί στήν περίπτωση αὐτή θα ὑπήρχαν σημαντικές εθνι­κές εξαιρέσεις.

“Ωστε η θεωρία περί συγκρούσεως τῶν πολιτισμῶν περιέχει Ιν.τό πολύ­πολύ μια διαστρεβλωμένη καί κακοδιατυπωμένη α­λήθεια. Ἐντούτοις θα μπορουσε ­καί νομίζω ότι αὐτή είνοιιή ΤΑ ΠΟΑΙΤΙΚΑ ΙΙΑΙ ΤΑ ΓΕΙΩΠΟΑΙΤΙΚΑπρόθεση του Ηυιπτὶτιἔτοιπ­ να χρησιμεύσει ὡς ίδεολογικός πό­ ΥΠΟ ΚΕ Ι ΜΕ Ν Αλος έλξεως της «Δύσης» (ὑπό αμερικανική ηγεσία), αν τυχόναὐτή, για οίκονομικούς καί στρατιωτικούς λόγους, ερχότανσέ σφοδρή σύγκρουση μέ μή δυτικές Δυναμεις. Τότε τό πνευ­ 1. Τό έθνος στήν πλανητική ἐποχήματικό κλίμα στή Δύση θα αλλαξε ακαριαία, καί έναντια στήναλλαγη αὐτή ματαια θα αμύνονταν (αν καθόλου αμύνονταν) Τό να μιλα καποιος για τό έθνος κατα τρόπο μεροληπτικό καίόσοι σήμερα κυνηγούν τή δημοσιότητα κηρύσσοντας τήν «συν­ ίδεολογικό είναι ό κανόνας, καί θα παραμείνει ό κανόνας. ΦΩ­

εννόηση μεταξύ τῶν πολιτισμῶν» ή πραγματώνοντας την σέ στόσο δέν βλαπτει αν καπου­καπου παραβιαζεται ό κανόναςεξωτικα «πολυπολιτισμικα» συνέδρια μέ πληρωμένη τή συμ­ αὐτός, έστω καί μέ κίνδυνο να βρεθεί όποιος τό κανει αναμεσαμετοχή. Μια λεκτική συνεννόηση στό στρογγυλό τραπέζι πρίν σέ δύο πυρα. Στή μία ακρη του πεδίου της μαχης βρίσκεται ηαπό τή λύση ὑλικῶν επίμαχων ζητηματων δέν στοιχίζει τίποτε εθνικιστική «δεξια», ή ὁποία θεωρεί τό έθνος ὡς τό φυσικόκαί γι” αυτό δέν επιφέρει καί τίποτε. Τή λύση τῶν έπίμαχων πλαίσιο ζωής του ανθρώπου, όμως δέν εξηγεί πῶς σταθηκεζητηματων δέν τήν καθιστα δυνατή ή «αμοιβαία κατανόηση» δυνατή ή συλλογική ζωή καί επιβίωση επί αίῶνες καί χιλιετίεςκαθ, αὐτήν, παρα αντίθετα: ή (διαφαινόμενη, έστω) λύση δίχως έθνη μέ τή νεότερη έννοια του όρου. 'Επί πλέον,ή «δε­γεννα τήν προθυμία για κατανόηση του αλλου. 'Ο τρόπος μέ ξια» συγχέει τό δικαίωμα ζωής του έθνους μέ τήν ἔννοια τήςτόν ὁποίο ένας πολιτισμός ­μέσω τῶν σημαινόντων έκπρο­ κυριαρχίας του κρατους, μή θέλοντας να εμπιστευθεί τό πε­σώπων του­ κατανοεί έναν αλλον αποτελεί συναρτηση τῶν πρωμένο του έθνους σ” ένα πολυεθνικό κρατος, μολονότι πολ­πραγματικῶν σχέσεων αναμεσα στούς πολιτισμούς καί αντί­ λα ίστορικα παραδείγματα πιστοποιουν ότι κατω από παρό­στοιχα μεταβαλλεται. Τό ίδιο ίσχύει καί για τήν ἴδια τή δια­ μοιες συνθήκες τα έθνη μποροῦν θαυμασια να κρατηθουν στήκήρυξη ότι ὁ ένας θέλει να κατανοήσει τόν αλλον ὡς «ίσος ζωή, καί μαλιστα ν” ακμασουν. Προφανῶς η «δεξια» δέν πι­πρός ίσον». Ἄν οί “ίδιες εκείνες Δυτικές Δυναμειςι Οἱ ὁποἶεἑ στεύει τόσο ακλόνητα στόν ακαταλυτο χαρακτήρα του έθνους,τό 1919 απέρριψαν τό αίτημα τής Ἰαπωνίας καί αρνήθηκαν ὥστε να αδιαφορεί για τή μοίρα του (λίγο­πολύ εθνικού) κρα­να κατοχυρώσουν τήν ίσότητα τῶν φυλῶν στή συνθήκη τῶν τους. Ἡ έννοια της περί έθνους γίνεται τόσο πιό αφηρημένη,Βεθσαλλιῶνι ἐν ἔτει ἰθθδ πασχίζουν επισήμως για τήν κατα­ τόσο περισσότερο αίσθητική ή πολιτισμική κατασκευή, όσο οίνόηση τῶν ξένων πολιτισιιῶν. αὐτό δέν αποτελεί ὸπωσδήποτε εθνικοί πολιτισμοι ὁιτονοϋν. Δεν μπορεί να μή μειδιόιστι κα­πρόοδο της κατανόησης. Όμως αποτελεί ένδειξη μιας δρα­ νείς όταν βλέπει σήμερα στήν Εύρώπη ότι μερικοί «δεξιοί»ματικης μεταβολής στόν παγκόσμιο συσχετισμό δυναμεων. εθνικιστές, οί ὁποίοι επιπλέον αύτοαποκαλουνται «συντηρη­

Θ4 ιιολιτιιω κΑι ΓΕ:οτιοΛιτικΑ τΠοκειΜεΝΑ Το ΒοΝοΣ Θ5

τικοί», χρησιμοποιούν εναντίον του «Μααστριχτ» έν μέρει τα όνῶν ή ή χόττότοτοωοή ενόε ττότντοο χοττοτλόνοο ότντοτετμενοτῶνἴδια επιχειρήματα πού χρησιμοποιουσαν οί κλασσικοί συντη­ καί Υενοτῶν Υνωοτομόττωνί με βότοή τότ οποτοτ θότ μττοοοοοε νότρητικοι ωο ι8οι› και τοο ιοοο αι. εναντιον της διαμόρφωσης ὁοισθέί τό έθνος. Όιτι κατά καιρούς αναφέρθηκε ὡς τέτοιοτῶν σύγχρονων εθνικῶν κρατῶν. Γιατί ακριβῶς οί έκπρόσω­ Υνώοτομοτ οτοττοοίωνήι Υλώσσα. θρησκεία κ.ο.κ.) ἦ δέν απαν·ποι του κλασσικου συντηρητισμου απέρριπταν τό ἐθνικα ὁ­ τοοοε ττότντοτε ή οεν όοτοτελοοοε ότνοτνκοττο ή εττοτοχή όοο σον­μοιογενές κρατος καί έδιναν τήν προτίμησή τους στό πολυε­ κοότήοήἔ ενόἔ εθνοοἔ­ Δεν μττοοοομε εοῶ νά εἔετότόοομει ἴτθνικό, του ὁποίου συνεκτικός δεσμός ήταν ἡ νσμιμσφμοσύνη σως ούτε καί έν γένει να διαπιστώσουμε, κατα πόσο η ἔννοιαπρός μια δυναστεία καί ἔνα στέμμα (πχ Αὐσῳσσσγγμρία). του λαου είναι φυσική καί φυλετική· τό βέβαιο είναι ότι δέν

Στήν αντίπερα όχθη φωνασκεί ή κοσμοπολιτική καί είρηνι­ συμπίπτει μέ τήν ἔννοια του έθνους, πού είναι σέ καθοριστι­σακή «ααα­α±σα»,η οποια ἐκπιςει ὅα ἡ ωειψη τον εθνών κό βαθμό ἔννοια πολιτική­θα φέρει τή μόνιμη εἰρήνη. Τό λογικό σφαλμα είναι προφα­ Αὐτα όλα μποροῦν να γίνουν δίχως δυσκολία δεκτα ­όμωςνές: πόλεμοι γίνονταν καί πρό τής δημιουργίας τῶν έθνῶν, ότττό ττολτττκή όμτοψή οεν εχοον τό ττοτοοτμοτοό βότοοἔ· Τό πο­καί καμμια στατιστική δεν στηρίζει τή θεση ὅτγ ­ἦ εμφάνιση λιτικα φλέγον ερώτημα εἶναι αν συγκεκριμένα σύνολα έχουντου ἐθνικισμου πολλαπλασίασε τούς πολέμους. Πρίν λίγα τήν ότνότνκή χοό τή οτότόεοήί εστω καί ετττοτοοττεόοντοτἔ μότχρόνια ακόμη ή ανθρωπότητα βρισκόταν στό χείλος τής πυ­ θοοἐα νότ οοίοοον τόν εοτοτό τοοἔ ὼἔ εθνοἔ χοό νότ ενεονήοοονιρηνικής καταστροφής όχι ἐξ αἰτίας αχαλίνωτων εθνιχισμῶν δηλ. να ζήσουν καί να πεθανουν, στό όνομα αὐτοῦ τοῦ ἔ­αλλα λόγω του ανταγωνισμου δύο στρατοπέδων, πού καί τα θνους­ Άν τό κάνουν αὐτὰ ὰδιαφοοώνταἐ μάλτστοτ Υτότ το τίδύο τους έπικαλουνταν οίκουμενικές ίδεολογίες. Βεβαίως, οί εἶνομ ότλήθετοτ καί τί ψεμομ τότε ελοον ττοοφοτνῶἔκ κοτλῶε ή κοτ­ἐθνικές συγκρούσεις ξαναέγιναν επίκαιρες. "Ομως αποτελεί κῶο τοόἔ λόΥοο§ τοοἐί καί τό μόνο οοοτῶόεἐ ζήτήμοτ εἶνομ ἄνὀπτική απατη να θεωρεί κανείς τήν πηγή αναταμαχῆςς γγ καί στό μέλλον θα θεωρουν αὐτό τό κατασκεύασμα ὡς τό κα­ὁποία είναι αὐτή τή στιγμή ενεργός, ὡς τή μοναδική ή ὡς τήν λότεοο μεοο Υτότ τήν ττοοότοτττοή τῶν οομφεοόντων τοοἑ­ Ἄντελευταία. Όπως μέχρι σήμερα εγιναν συχνό­τα­τα πόλεμογ τοῦτο συμβαίνει πραγματι, τότε οι ἱστορικές αποδείξεις καίεντός τῶν έθνῶν, δηλ. ἐμφύλιοι πόλεμοι, έτσι καί τίποτε δέν ότντοτττοοείξετἔ όοτοτελοον Χοτμενο κόπο­ Καί οτό ποτοελόόν τόαποκλείει τούς πολέμους στούς κόλπους μιας ενιαίας ανθρω­ ἔθνοἔ οεν εμφοτντζότοτν στήν ττολττοτή οκήνή εττετοή εἶχε μόλτἐπότητας μετα από μία ὑποθετική καταργηση τῶν εθνών, σχηματιστεί, αλλα επειδή μια ορισμένη ἐλίτ επικαλουνταν

Μολονότι τώραή «αριστερα» επιθυμεί να ἐξουδετερώσει ή τήν ἰοεοτ τοο εθνοοἔ καί κοττότφεονε ετοτ νότ κτνήτοττοτήοετ μότ­μαλλον να εξαλείψει από προσώπου γής τούς προφανώς ζες. Τό γαλλικό έθνος λ.χ. δέν ήταν ανύπαρκτο τό 1788 γιασφριγηλούς ἐθνικισμούς, ὡστόσο προσπαθεί ταυτόχρονα να να έμφοτντοθετ τό ῃόθα οότε κοό Χοετοτζότοτν νότ οήμτοοονήοεταποδείξει ότι καθαρα ἔθνη δέν υπαρχουν, επομένως ότι χύνε­ τό Υοτλλοτό κοόττοε εξ ότοχήἔ· Τό χοόττοἔ ποοοττήολε ότττό ομώ­ται ίδρώτας καί αίμα για τό τίποτε καί ή παραφροσύνη είναι νων κοό ή εττοτλήοή τοο εθνοοἔ εξοττήοετοοοε οόο οκοττοόἔτπλήρης. Τα γεγονότα, τα οποία αναφέρονται συναφῶς, πρε­ να καταστήσει ὁμοιογενή τόν εσωτερικό χῶρο του κρατουςπει αναμφίβολα να τα παρουμε πολύ σοβαρα. Πραγματι, με τήν κοττότοΐήοή τοο φεοοοοτλτχοο τοττομομοο καί νότ ότνττ”αποδείχθηκε ματαιοπονία ή αναζήτηση αμιγῶν φυλῶν καί έ­ κοττοτοτήοετ τή οονοτοτοτή ότοχή με τήν ότοχή τήἐ λα­οίήἔ κο­

οδ Πολιτικλ ΚΑΙ Γεοοολιτικλ ιι11οκε1ΜεινΑ Το εοινοε 97

ριαρχίας. (Όπως βλέπουμε εδώ, είναι πολύ δύσκολο ν® αμφι­ κι από περιοχή σέ περιοχή. Ἡ Κίνα λ.χ. δέν πιέζεται πολιτι­σβητηθεί ή πολιτική σκοπιμότητα τού εθνικισμού. να επιλέξει αναμεσα στήν εθνική καί στήν πλανητική βιω­

Ὁμως ή μαζικοδημοκρατική καί πλανητική εποχή διόλου σιμότητα της, ὑπό τήν προϋπόθεση βέβαια ότι θα παραμείνειδέν συμπίπτει μέ τήν φιλελεύθερη καί εύρωπαική. Σημερα οἱ ενιαίο συγκεντρωτικό κρατος (όπως πιστεόω,ή πορεία τής ί­εσωτερικοί χώροι τών κρατών έχουν γίνει ὁμοιογενείς, ενώ στορίας στόν Ζίο αί. θα προσδιορισθεί κατα μέγα μέρος απόακόμη καί οι καίσαρες επικαλούνται τήν λαική κυριαρχία. Ἄν τό αν ή κίνα θα παραμείνει ή όχι τετοιο κρατος). Στην ἄλληλοιπόν τό έθνος επιβιώσει, θα πρέπει να ανταποκρίνεται στίς ακρη τοῦ φασματος βρίσκονται εθνικα κρατη, τα ὁποία τε­νέες συνθηκες καί να ύπηρετεί τούς συναφείς νέους σκοπούς. λούν ὑπό έμπρακτη πολιτική καί οίκονομική εξαρτηση. Τό ανἈπό τό πῶς ὁρίζει κανείς τίς συνθήκες καί τούς σκοπούς εξ­ θα οτερἔουν στή μοίρα τους, ὥστε τουλαχιστον μέ τήν ύπο­αρταται καί ή απαντηση του στό ερώτημα, αν καί σέ ποια ταΥη τους σε μιαν ίοχυρότερη δύναμη να μήν αποκοποῦνμορφή θα διατηρηθούν οι πολιτικές εκείνες μοναδες, τίς ο­ ­ὁλότελα από τήν πλανητική εξέλιξη,ή αν θα εξεγερθούν εναν­ποίες εμείς ὀνομαζουμε ἔθνη. Τό καίριο γνώρισμα τής οημε­ τίον αύτής τής μοίρας, γιατί θεωρούν τόν οίκουμενισμό τώνρινής παγκόσμιας καταστασης είναι ή πλανητική επέκταση μεγαλων Δυναμεων ὡς μέσο επεκτατισμού καί εκβιασμού ­τής μαζικής δημοκρατίας ὡς κοινωνικού σχηματισμού εδρα­ αὐτό δέν θα τό αποφασίσει μόνον ή ψυχρή λογική τού συμφέ­ζόμενοο στή μαζική παραγωγή και οτἡ μαζική καταναλωση, ροντος, αλλα καί βαθύρριζα συναισθήματα. Ἐπίσης ανοιχτόή συνεχής ανοδος τῶν υλικών προσδοκιών στόν κόσμο καί είναι τό ζήτημα, αν ή εξέγερση εξυπηρετεί καλύτερα τή συν­επομένως ή όξυνση τών ανταγωνισμών, όξυνση ή οποία μπο­ τήρηση τής παραδοσιακής ταυτότητας απ” ό.τι την εξυπηρε­ρεί να καταστεί επικίνδυνη κατω από τήν πίεση οἰκολογικών τει ίι ὑπΟτΘιΥιίι­ Γιατι η εξέΥερσιιι ἄν θέλει να είναι ἐπιτϋχίιςικαί δημογραφικών παραγόντων. απαιτεί γρήγορο εκσυγχρονισμό, ενώ ή εκούσια ὑποταγή

Τό ερώτημα ἔχει ὡς εξής; θα αιτοοειχθοον το εθνος και το μπορεί να συνοδεύεται από τήν ανακαίνιση παραδοσιακώνεθνικό κρατος ὡς ή καλύτερη οργανωτική μορφή για τή οομ­ ψευδοπροσόψεων για λόγους ψυχικής ύπεραναπλήρωσης καίμετοχή στόν αγώνα κατανομής, θ” αποτελέσουν τήν ανταγω­ τουριστικής αξιοποίησης (παραδειγμα η σημερινη Έλλαδα).νιστικότερη πολιτική καί οίκονομική μοναδα σε πλανητικό Ἑν παση περιπτώσει ή μοίρα τών μικρών εθνικών κρατών εξ­επίπεδο;Ἄν τό ερώτημα διατυπωθεί έτσι, είναι φανερό ότι ή αρταται απθφαοιοτικα από τη σπουδαιότητα της γεωπολι­απαντηση πρέπει να ύπαγορευθεί από τήν αναλυση τής συγ­ τικής τθυς θέσης. Τα πιό ασήμαντα από γεωπολιτική αποψηκεκριμένης περίπτωσης καί όχι από τήν αθεραπευτη αγαπη μαλλον θα αφεθούν στήν ήσυχία τους ή στήν εσωτερική ανα­πρός «τό» εθνος ή από εξ ίσου τυφλές καταρες εναντίον του. ταραχή τθμς­Μέ αλλα λόγια: τό ζήτημα δέν είναι αν «τό» εθνος, γενικα κι Σὲ σχέση μὲ τήν Βὐθώπιιι τό έθνικό ζήτημα ἐιιφανιζεταιαφηρημένα, μπορεί να επιβιώσει γγ οχι, αλλα αν τοῦτο ἢ εχει­ περίπλοκο επειδή τα σημαντικότερα ἔθνη τής δυτικής καί κεν­νο τό ύφισταμενο έθνος εκπληρώνει ή όχι τούς όρους τής βιώ­ τριπής Ευρώπης είναι, με πλανητικα μέτρα, μεσαίες Δυνα­σιμης πολιτικής μοναδας μέσα στήν πλανητική εποχή. Ἀπό μεις, δηλ. Δυναμεις οί οποίες ούτε μπορούν να σταθούν πα­αὐτή τή σκοπια, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικα ραμερα ούτε καί να διατηρήσουν τή θέση τους αύτοδύναμαμετρα καί σταθμα από ἔθνος σέ έθνος, από ήπειρο σέ ήπειρο τό καθένα (πολύ λιγότερο αν τό καθένα στραφεί εναντίον

ΧΩς

98 τιοΑιτ1κΑ κλι Γεοιτολιτιιω ΥΠοκε1ΜεΝΑ το τοκοι: οο

τῶν υπολοίπων). Οι Δυνάμεις αυτές συνειδητοποιουν τή νέα το τέχοσ του κοατοοσ ὡς μοοφήσ ποχιτικήσ οονανωσ­πο). Όμωςκατάσταση πραγμάτων βαθμιαία μόνον, επειδή παλιές νοο­ οονατο ειναι ἐπισήσ να ἐνταθοον οι κεντοοφοκεο τοιοειο ἐξτροπίες τίς εμποδίζουν νά συλλάβουν τίς πλανητικές πλέον αιτιασ ἐξωτεοικήσ πιτσήσ ή τής ποοσπαθειασ ἑνοτ μέοοοο ναδιαστάσεις τῶν προβλημάτων καί επειδή ἐν μέρει ακόμα ζουν ἐπιβαχσι τήν ήνεμονια τοοι Μια τέτοια ἐἔέχιξή ισως να κοιοο­ἀπό Τσι Τερσισσσι ὀιποθειιοπσι πηἔ ιιιπεοιοιλιοιιιιῆἔ εποχῆἔ· Ὁ­ ποιουσε μερικούς κοντόθωρους εθνικιστές, ὅμως θά ξόδευεσο διαρκουσε αὐτή η εποχή, ὁ ανταγωνισμός τῶν μεγάλων ασκοπα ἕνα μεναχο μέοοσ τής εοοισπαικήσ ζωτικοτήτοιοιεὐρωπαικῶν εθνῶν μεταξυ τους δέν εμπόδισε τήν οἰκουμενι­ Ἀπο τή σκοπια ἐνοσ οικονομιστικοο φιχτχτοθεοιομοο (μέκή επικράτηση της Βὐρώπης _ ἀπσνσινπιοιἐ μοιλιοποι ο οινιοο τόν ὁποῖο ταυτίζεται ἔμπρακταή κοσμοπολιτική «αριστερά»,γωνισμός ὡθσυσε πρσἐ τήν επεκταση ποοιιειιιενοο ο ιιοιθἑνοιἔ μολονότι συνεχίζει νά χρησιμοποιει χειραφετητικές κενολο­νά μην ὐστσρἠσει σέ σχεση με Τήν επεπποιοη τῶν οιντοιγωνο γίες) φαίνεται ὅτι τό ζήτημα του έθνους καί του ἐθνικισμουστῶν Τσσ­ θά λυθει από μόνο του χάρη στή διαπλοκή τῶν οίκονομιῶν

Ἡ κατάσταση αὐτή, που κράτησε πάνω από τέσσερις αιῶ­ και στον διεθνή καταμεσισμο τήσ ἐονασιασι Ὁπωσ ο καταμε­νες, αλλαξε τώρα διπλά: μειώνεται τόσο τό ειδικό (οικονομι­ οισμοσ τής ἐονασιασ στήν ἐκττκνικτομένή μαζική οήμοκοοιτιοικό. δημσΥΟσιΦινσ› Υεωπολιπιπο) βοιοοἔ πηἔ Βοοώπηἔ οσο και θ συνεπέφερε τόν κατακερματισμό της κοινωνίας σέ άτομα καίκοσμοιστορική σημασία τῶν ἐνδοευρωπαικῶν ανταγωνισμῶν. τήν καταχοσή τῶν κοινωνικών ταξσων τήσ ἐποκήσ του φιλο­Ὁ πλανητης δέν σσνσμσιοώνεποιι πιοι Υοοιο οιπο τον ἄξονοι Τῶν λευθερισμου, ἔτσι καί τώρα, λέγεται, ή ἴδια διαδικασία, κα­ανταγωνισμών σιὐῖῶνι ποιοοι τοι εοοωποιιποι εθνη οποχοεώνοισ θώς θά επεκτείνεται σ" ολόκληρο τόν πλανήτη, θά κατακερ­ποιι πώοοι νοι οονοοοιοωθοον εν οψει Τῶν πλοινητιπῶν οιντοινω“ ματίσει τά ἔθνη σέ άτομα καί θά ἐξανεμίσει κάθε αίσθημα ἐ­νισμῶν­ Εἶναι πσισσιδοιἔοι πι ομωἔ οιληθινοι οι μενοιλοι εὐοω­ θνικης συνοχής. Δέν έπιθυμουμε έδῶ νά ὺπενθυμίσουμε τάπαικοί πόλεμοι ἦσαν δυνατοί επειδή η Εῖὐρώπη κυριαρχοῦσε βασιιια ἐπικσιοήμαται τα οποια οιατοπώθήκαν στήν κοινω­στό κσσμσ' σήμερα ειναι οιοονοιποι επειοή ιι Βοοώπη ἔποιψε νιολογική συζήτηση τῶν τελευταίων δεκαετιῶν εναντίον όσωνπιά νά εἶναιηκινητήρια δύναμη της παγκόσμιας ιστορίας. Αὐ­ ποοσπαθήσαν να ἑομήνεοσοον τήν «σοχχονική οοασή» μέτό τό ὡμό γεγονός ­καί όχι η ‹‹λογική››ή «οι πικρές ιστορικές αφετήοια τήν οικονομική σταθμισή οφέχοοσ και ζήμιαοι Ἄςεμπειρίες», όπως λένε οι πανηγυρικές ομιλίες­ τοποθετεί σέ οοοιιε καχοτεοα το ποανμα απο τή σκοπια του ζήτήματοσνέα βάση τό πρόβλημα του ἐθνικισμου στή δυτική καί κεντρική τήσ κατανομής. Ἀκομα κι αν πεοιοοισθοομτ στο οικονομικοΒοοώπη· Αοπο εινοιι βεβαιο: οιβεβοιιο ποιοοιιιενει οιιιοἔ με αὐτό κριτήριο, διόλου δέν αποκλείεται ή πιθανότητα ότι τόπσιές ὐπεσεθνικὲσ οθνσινωπιπεἔ ιιοοφεἔ μποοει νοι οινιιμετω” τάδε ή τό δεινα ανθρώπινο σύνολο αντιλαμβάνεται τό έθνοςπισθει πρόκληση τῶν καιρῶν. Τό ίσοζόγιο,η συγκυριαρχία και τήν αντιστοική μοοφή πολιτικής οονανωσήσ ὡσ το καλο­καί η ηγεμονία είναι έξ ίσου δυνατές, όπως εἶναι καί διάφο­ τσοο μέσο ποοασπισήσ τῶν σομφεοοντωνιτοο. ή ασκήσή πο­Ωες μικτές μσσφέσ ἐθνιπσο και πολοεθνιποο ιιοοιτοοἕ (οιφου> λιτικής μέ στόχο τήν προάσπιση οίκονομικῶν συμφερόντωνκαθώς ἔίπαμε στην σιθχἠσι ἐπιβιωοη τοο εθνοοἔ οιολοο δέν θά μπορουσε νά συνδεθει τελεσφόρα μέ εθνικιστικά ιδεολο­ταυτίζεται μέ τή διατήρηση του κλασσικου έθνικου κράτους, γῆμαι­α_ Άν πάλι τό έθνος θεωρηθει ξεπερασμένο, τότε ήὅπως καί °ἦ ἐξσφάνιση Τσο ἔθνοοἐ οεν οθιιοιινει οπωοοθποτε συλλογική ὀντότητα θά πρέπει νά διευρυνθεί καί νά επιλέξει

ΙΟΟ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΪΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Η ΒΥΡΩΠΗ 101

μιαν αλλη μορφή οργάνωσης τής πολιτικής μονάδας. “Ομως τέλους στόν δρόμο τής λογικής καί ἐνσάρκωσαν σέ οίκονομι­πάντοτε θά υπάρχουν καί θά δρουν συλλογικές ὀντότητες μέ κους καί πολιτικούς θεσμούς τή βούλησή τους γιά είρηνικήσκοπό νά διασφαλίσουν γιά τόν ἑαυτό τους πλεονεκτική θέση συμβίωση. Ἡ ἑδραίωση τῶν θεσμῶν τούτων ίσοδυναμεί λοι­στόν αγώνα κατανομής ­ ἐκτός πιά κι αν καταστεί περιττή πόν μέ ἐργασία πρός χάριν τής είρήνης, ένῶ ή υπονόμευσήκάθε πολιτική ὀργάνωση. Οί οίκονομιστές φιλελεύθεροι, πού τους μέ τήν έπιστροφή σέ ἐποχές απαίσιας μνήμης. Ὁ μύθοςπεριμένουν κάτι τέτοιο, θά όφειλαν νά διαβάσουν προσεκτι­ τουτος είναι αυτάρεσκος, γιατί προυποθέτει τήν ίκανότητακότερα τόν Ααειπι Βτοίτίπ. τῶν δρώντων υποκειμένων (ή πάντως τῶν ρητόρων) νά διδά­

Τό αν καί πῶς θά διατηρηθεί τό έθνος ὡς πολιτική ή καί σκονται από τό παρελθόν καί νά ένεργουν μέ βάση ήθικά καίπολιτισμική μονάδα δέν έξαρταται λοιπόν από κάποιαν έγ­ ὀρθολογικά κίνητρα. Ἡ αλήθεια είναι πεζότερη καί ὀδυνηρό­γενή καί αμετάβλητη οὐσία του, αλλά από τίς μακροπρόθε­ τέρη. Οί αίματηρές συγκρούσεις ανάμεσα σέ μεγάλα έθνη τήςσμες απαιτήσεις τής πλανητικής κατάστασης ­ ακριβέστερα: δυτικής καί τής κεντρικής Ευρώπης έγιναν στίς μέρες μας α­από τόν τρόπο, μέ τόν ὁποίο τα ένεργά υποκείμενα θά αντι­ διανόητες έπειδή ή Ευρώπη έχασε τήν παγκόσμια κυριαρχία,ληφθουν καί θά αντιμετωπίσουν τίς απαιτήσεις αυτές. Μπο­ ουτως ὥστε οί ένδοευρωπαικοί ανταγωνισμοί δέν έχουν πλέ­ροῦμε νά φαντασθουμε πλείστους όσους συνδυασμούς καί ον καθοριστική κοσμοιστορική σημασία· γι' αυτό καί ή έντα­παραλλαγές· σέ πλεονεκτικότερη θέση βρίσκονται έθνη, τά σή τους κατ” ανάγκη έπεσε κατακόρυφα. Στήν ἰμπεριαλιστικήὁποία χάρη στό δυναμικό τους είναι σέ θέση ν” αποτελέσουν ἐποχή ὁ ανταγωνισμός τῶν ευρωπαικῶν Δυνάμεων όχι μόνονανταγωνιστικές πολιτικές μονάδες καί μέσα στήν πλανητική δέν έμπόδισε τή συνολική ευρωπαική επέκταση, αλλά καί τήνἐποχή. Στήν δυτική καί κεντρική Ευρώπη, έξ αἰτίας τής έπέτεινε, γιατί καμμιά από τίς Δυνάμεις αυτές δέν ήθελε νάέθνικής της σύνθεσης, τό έθνικό ζήτημα είναι ίδιαίτερα λεπτό. υστερήσει σέ σχέση μέ τίς αλλες. Στήν έποχή τής ευρωπαικήςΚαί ακόμα λεπτότερο παρουσιάζεται στήν περίπτωση τής παγκόσμιας κυριαρχίας, λοιπόν, ὁ πλανήτης συνομαδωνότανΓερμανίας, ὡς χώρας, η ὁποία είναι μέν ή πολυπληθέστερη γύρω από τόν αξονα τῶν ἑνδοευρωπαικῶν ανταγωνισμῶν,ἐνῶστόν χῶρο αυτό, αλλά από πλανητική αποψη δέν είναι τίποτε τώρα τα ευρωπαϊκά έθνη όφείλουν νά συνομαδωθουν ή νάπαραπάνω από μεσαία Δύναμη. συνασπισθουν έν όψει τῶν πλανητικῶν ανταγωνισμών. Τούτη

ή κοσμοίστορική τομή συνιστα τήν προϋπόθεση τής αναδιάρ­θρωσης τής Ευρώπης. Συνάμα απετέλεσε γιά τήν Ευρώπη μιά

2. Ἡ Ευρώπη στο κατώφλι του 21ου αἰώνα: μία κοσμοϊστορική κατάσταση ανάγκης, ή ὁποία βέβαια, λόγω τής έκρηξης τήςκαί γεωπολιτική θεώρηση μαζικής παραγωγής καί τής μαζικής κατανάλωσης μετά τό

ίθῦθ καθώς καί λόγω τῶν τεράστιων αποθεμάτων τής ίμπε­Ι ριαλιστικής έποχής, δέν έγινε αίσθητή ὡς τέτοια από υλική

αποψη, όμως ή πολιτική της πλευρά έγινε ορατή στό καθορι­Σύμφωνα μέ τόν μύθο, ὁ ὁποίος τροφοδοτεί τούς πανηγύρι­ στικό γεγονός ότι ανάδοχοι τής ευρωπαικής ἑνότητας υπήρ­κους λόγους τῶν Ευρωπαίων πολιτικῶν, οί λαοί τής ευρω­ ξαν, θετικά ή αρνητικά, ακριβῶς οί δύο έκείνες μεγαλες Δυ­παικής ήπείρου, διδαγμένοι από πικρές ἐμπειρίες, μπήκαν έπί νάμεις, οί οποίες μετά τό 1945 διαδέχθηκαν τήν Ευρώπη σέ

1Ο2 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ Ϊ­ΠΟΚΕΙΜΒΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ 103

πλανητικό επιπεδο. Θετικα η κηδεμονια των Ηνωμενων Πολι­ τῆς δταδτκασίας στό σύνολό της τταραμένετ ἀτταραίτητη προ­τειων και αρνητικα ο φόβος μπροστα στη σοβιετικη αυτοκρα­ χετμένου νά συλλάβουμε σι όλη της τήν ἔχταση τήν Ξὑρωπατχἡτορια εθεσαν σε κινηση μια διαδικασια, την οποια, εστω και κατάσταση ἀνάγκης τό ἀρτότερο μετά τό 4945· Καί ὀφείλοψμετα από τίς πρόσφατες καταστροφές, διόλου δεν θα κινουσε με νά τήν ἔχουμε συνεχώς κατά νουντ Γτατί ὀτνάλογα μέ τό ἄν

νπο μςοννς του Ο ναναςος /νονος Των Βνυρωπἶωωνἑ αν ενχαν η διαδικασία (ἦ η προσπαθεια) της εύρωπαικης ενοποίησηςαφεθει μονοι τους και δεν διετρεχαν κινδύνους εκ των εξω. γγνετατ ὰνττληπτἡ ὡς ἀττἀντηση σέ μτἀν κατάσταση ἀνάγκης

Τε) ΟΉ η νοἶμονστονρννη Τομνί που ανἶχφἶρανε ἶυννστουσε η ὡς νίκη του Λόγου προκύπτουν δύο διαφορετικες δεοντο­κατα/στασηαναγκης γινεται προδηλο και σε μιανθαλλη πόθο· λογίες καί στρατηγικές. “Οποιος θεωρεί ότι εδῶ πρυτανευσεἶντνχη° Το τελνς Ένας ἶταννοσμἔας νυρναρννοἰς Τηἦ Ευρωΐἶης συν­ ὁ ειρηνόφιλος Λόγος, εἶναι απροετοίμαστος απέναντι σε α­επεσῖ χρονννα μἶ ἶοητελἶνς Ἑων ενυρωπαννων Νἶων Χρονωνν Οῖ σχημες εξελίξεις εντός της Βύρώπης καί επί πλέον εκτίθεταιπωἐ αλλωστε και η αρχη των Νεων χρονων σημανε την αρχη στόν κίνδυνο να επεκτείνει αύτη του τη θεώρηση σε ολόκληροτης παννοσμναἔ χυρναρχνχς της Ευρωπηα Τουω σημαννεν: Οι τό πλανητικό τοπίο, δηλαδη να αποδώσει στην ΕυρωπαικήΝἶον Χἶονοἔ δεν Ϊίσαν νοναχα (ἶτην πρἶνοἶντνκζη της Ψἶορνας Ένωση χαρακτηρα προτύπου καί να προσδοκα την λύση τῶντων ἔδεωννς ενοἔ ευνἶωἶναννοςφαννομενο μὲ την ενδἶνἶἶονο εννξνα παγκόσμιων προβληματων από ἕνα παγκόσμιο κρατος, τό ὁ­Τενυ Οροι), αλἶνχ χανωπο (ἶωαῖνομννη κἶχν πολῃωἱη οἕποψηντενἶζ ποίο θα στηριζόταν στη συναίνεση καί θ" αποτελούσε μιαν Βύ­ευρωκεντρικο φαινομενο. Η υπερφαλαγγιση του ευρωπαικου ρωπαικη Ένωση 111 πισἔοο. (Ωστόσο δεν κατανοεί κανείς για­συντελεστῆ από τόν πλανητικό καί, συναφῶς,του όλιγοιρχικου τί κράτη ὅπως ἡ Κίνα λ χ πού τττστεύουν ὅτι ὅταθέτουν αὐ­

κ σ ~ ­¬ σ κ κ κ . ·7χἶχν ννπερναλνσἶννου φνλελευνερνσμου απ? τη μαζνκη ἶημοχραε τοτελεῖς καί πρακτικα απεριόριστες δυνατότητες εκδίπλωσηςΤωἰ (ως ἶονπρωτο νοννῖὺννκονσχηματκἶμο πἦνανητηνκου βεληνεῖ τῶν δυναμεών τους, θα υἰοθετουσαν την λογικη μιας δημο­Μἶυςνσἶην νσνμε τνὶραν νσξνοριαν συνβοἰδνἶε εἶσν Οξνανναστνννχ γραφικα ἑξασθενημένης ηπείρου,η οποία ἐπί μερικές δεκαε­με την εξασθεννση η τον εἔανεμνσμο των νδεων των ευρωπαν τίες μετα την απώλεια τῶν αὐτοκρατοριῶν της ἔζησε ύπό τηνκών Νέων χρόνων καί ὰπέληξε σέ μνάν Οὐσνωδῶς καννούρννα σκια τῶν Ἀμερικανῶν καί τῶν Ρώσσων κι εξαρταται ακόμαπαγκόσμια κατάσταση Δέν μπορουμε νά συζητήσουμε ἐδῶ από τούς πρώτους. Καί ἐπί πλέον: ποιός θα παίξει ὡς πρόςτα χαθἶχασταν νδνανἶερεἦ μἔνρφες νἰχνττνἕ επν μἶρῖνυἦ συνε­ τό παγκόσμιο κρατος τόν ίδιο θετικό καί αρνητικό ρόλο πούπειες της κοσμοιστορικης αυτης τροπης ­ Ομωἐ Ἡ υπομνηση ἔπαιξαν Ἀμερικανοί καί Ρῶσσοι ὡς πρός την Εύρώπη;

1. Παραπεμπω τόν αναγνώστη στίς εξης εργασίες μου: Ώετ Νἰειίεηςαπἔ άετϋιἐτἔετἰιαιεπ Ποια­ ιιπιὶ Εεὺεπεγεοτπι, ννεὶτὑιείοπ 1991 [= Ἡ παρακμή του αοτι­κού πολιτισμοῦ, Ἀθἠνα 1991]· Ρἰιιπεὲοτιεεἰιε Ροἰἰίἰκ πιιαα ιἰετιι Κιιἰίεπ Κτἰεἔ, Βε­

λί 1992 =Πλ ί λ ί ί ί Ψ |Πίλ ,Ἀθί 1992· . ι ν | ε ι .. .. ι ι ννο ανο [ ανηῃκη πο "Μη μεΐα τον υχρο Ο Ξμο ηνα ] Η ακριβης σύλληψη της ευρωπαικης καταστασης αναγκης«Μειτ›‹1ειτιιιε, Κοιποπιιιπὶεοπυε ιιιπἀ εὶὶε (εε‹:Ιι1ε1πτε άσε 20. ]ει1ιτΙπιηάετ1ε››, Η.Ριειεεκει ιΗἔ.›. αν Μιγχιικινε ιιι ιιιιιενι Ζειιιιιεν, Λιψια ιοοι ιε (ευ μαρςι­ μεσα στο πλαισιο εηε παγκοαμεαε εαεοααε αποεελεε απλωεσμός, ὁ κομμουνισμός καί η ἱστορία του Ζθου αἰώνα», Τα Ἱοτορικα, ΖΟ (Ἰ­ούνιος 1994)]· «νιίειε Ιπεὶεετ εὼοο ναεε1Ι1εΙπ?››, Ρτοπκῇιτἰετ Αἰὶἕεπιεἰιιε Ζεἰιιιιιἕ, ρημσργννρ 1824996 Θ «Τό χάσμα ἀνάμεσα στήν τεχνική καί στόν πσλγσ­19.12.1994 [ = «Ἡ οίκουμενικἠ τεχνικη καί ὁ δυτικός πολιτισμός», Ἡ Κα­ σμσ„3 Ἡ Καθημσργνήςσσςσηγσσθγ

ΙΟ4 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ΙΟ5

τήν αρχή μιας ούσιαστικης προβληματικής ­ καί αφήνει στήν τερα. ”Ομως, χωρίς τα τελευταία, τα πρῶτα αίωρούνται στόνπραξη ολες τίς δυνατότητες ανοιχτές. Γιατί οί καταστασεις αέρα, δέν αποτελούν οριστικές ή αποφασιστικές δεσμεύσεις,αναγκης καί οί κρίσεις μπορούν να ἐνεργοποιήσουν τόσο κεν­ έστω καί αν δέν ακυρώνονται. Ώστόσο δέν πρέπει να αγνοεί­τρομόλες οσο καί κεντρόφυγες δυναμεις, να γεννήσουν τόσο ται η δυνατότητα της παλινδρόμησης μετα απο μιαν μακρααλληλεγγύη οσο καί διαμαχη. Μια ομαδα ατόμων ή έθνῶν τελματωση, πρό παντός αν σκεφθούμε οτι ακομα καί πολυε­οφείλει, αν θέλει να παραμείνει ανταγωνιστική, να υίοθετήσει θνικα μορφώματα, τα οποία συνιστούσαν ενιαία οίκονομικήμιαν οργανωτική μορφή, δηλαδή να διευκρινίσει πῶς καί από καί πολιτική μοναδα, διαλύθηκαν ακαριαία σέ έποχές βα­ποιόν λαμβανονται οί αποφασεις. Ἡ αλληλεγγύη (μέ τήν κοι­ θειας κρίσης (ή Σοβιετική Ένωση είναι τό τελευταίο σχετικνωνιολογική, όχι μέ τήν ψυχολογική έννοια) προκύπτει ὅταν παραδειγμα, καί θα έπεφτε κανείς πολύ έξω αν απέδιδε τ

ὁ

ήτό πρόβλημα της λήψεως αποφασεων λύνεται δεσμευτικα, α­ διαλυσή της οιπλῶς καί μόνο στήν έξέγερση τῶν λαῶν της έν­διαφορο πού ἑδραζεται ή δεσμευτικότητα· αλλιῶς είτε δημι­ αντίον τού «ολοκληρωτισμού››: ή οίκονομική­πολιτική ἑνότηουργείται αμεση σύγκρουση εἴτε έπικρατούν οί κεντρόφυγες τα οιπλῶς καταργήθηκε, δέν ξαναθεμελιώθηκε ὑπό συνθήκεςδυναμεις μέ βαση τήν αρχή «ο σώξων ἑαυτόν σωθήτω». Ποι­ έλευθερίας). Οί έτσι κι αλλιῶς μεγαλύτερες δυσκολίες καταόν από τούς δύο δρόμους θα παρει η Εὐρώπη δέν μπορεί τα τελευταία βήματα μιας ένοποιητικής διαδικασίας στήν πε­ακόμα να λεχθεί μέ έσχατη βεβαιότητα. Πρίν από λίγον καιρό ρίπτωση της Βύρώπης πιθανόν να έπιταθούν έξ αἰτίας ἑνός

ος).

Χ

Ξ

όμη ήταν δυνατό να κατανέμεται η εύημερία, καί απ' αὐτό σχετικα πρώιμου στρατηγικού σφαλματος. Εννοούμε τη δι­πωφελήθηκαν ολοι σέ απόλυτα μεγέθη, μολονότι μερικοί έπ­ εύρυνση τού αρχικού πυρήνα μέ τήν είσδοχή ασθενέστερων

ωφελήθηκαν περισσότερο συγκριτικα μέ αλλους. Όμως η ὥ­ καί ὡστόσο ίσότιμων μελῶν (αν ήδη ή είσδοχή τής Μεγαληςρα της αλήθειας θα σημανει οταν στήν ημερήσια διαταξη δέν Βρεταννίας αποτελούσε στρατηγικό σφαλμα, οπως πίστευεθα βρίσκεται πλέον ή κατανομή της εύημερίας, αλλα ή κατα­ ἀε ίἑειιιίίε, δέν τό έξεταζουμε έδῶ). Κατα πασα πιθανότητα

;$~Ο

νομή σημαντικῶν βαρῶν. Ἡ ένοχη συνείδηση, η οποία, έμμε­ γρήγορη έμβαθυνση της οίκονομικής καί της πολιτικής ενοτη­σα τουλαχιστον, απετέλεσε ίσαμε σήμερα τό κινητρο της γερ­ τας αναμεσα στίς χῶρες τού αρχικού πυρηνα, καθως και *Ι

μανικής ταμειακής γενναιοδωρίας, θα μπορούσε να μετατρα­ πρός τα έξω ἐκδήλωση τούτης τής έμβαθυνσης μέ πραξειςπεί σέ απροθυμία ή καί σέ έπιθετικότητα, αν ή χαμηλή από­ πλανητικού βεληνεκούς, θα είχε ασκήσει τήν έπίδραση ένόςδοσ αλλων θα απαιτούσε από τί Γε ανία έ αι ετικέ θυ­ α νίτ ,ο οποίο θα π οσείλκυε τα υπόλοιπα εύ ωποίίκα έ­η ρμ Ρ ἔ μ Υ η η § Ο

σίες ὡς αντισταθμισμα σέ πανευρωπαίκή κλίμακα. ”Ισαμε σή­ θνη σα να ήσαν ρινίσματα σιδήρου. Σέ μια τέτοια περίπτωσημερα δέν οπαρχουν ενδείξεις ἐκ μέρους αλλων εύρωπαικῶν ο μακρότερος χρόνος αναμονής τῶν ύποψηφίων δέν θα τούςέθνῶν οτι είναι διατεθειμένα να κανουν θυσίες για χαρη τρί­ έβλαπτε οὐσιαστικα, αν λαβουμε οπ' οψιν τίς ούτως ή αλλωςτων· καί ή έφεση πρός αλληλέγγυα συμπεριφορα έξασθενίζει αύξουσες διαπλοκές καί ύφισταμενες ἐξαρτήσεις. Σημερινέςσήμερα καί στό ἐσωτερικό τῶν διαφόρων εύρωπαίκῶν έθνῶν. προτασεις καί πραξεις, οί οποίες αποσκοπούν σέ μιαν Εὐ­

Σ7 αυτα προστίθεται καί ή έσωτερική λογική μιας ἑνοποιη­ ρώπη «δύο ή περισσοτέρων ταχυτήτων», μοιαζουν μέ προσ­τικής διαδικασίας. Τα πρῶτα βήματα προς μιαν ενοποίηση παθειες έπανόρθωσης τού πρώιμου ἐκείνου σφαλματος, ύπ

Οί

είναι παντοτε καί τα εύκολότερα, τα τελευταία τα δυσκολο­ δυσμενέστερες συνθήκες βέβαια. Ώστόσο τό σφαλμα δέν εί­

ιοθ Πο/ΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ι­Βοιιολιτικλ ιιΠοκΒιΜΕι×ιΑ Η ΕΥΡΩΠΗ 1ο7

ναι οπωσδήποτε ανεπανόρθωτο, ανασκοπικα μαλιστα μπο­ οτνοτμένέτ έομένῆ πολτττποτ οτποτέλέομοττοτ ­ ομωἐ στήν πέοί­ρουμε να τό θεωρήσουμε ὡς αναπόφευκτο ὑπό τήν έννοια ότι πτωοη οτοτἡ ένοτἔ οονπέποτμένοἔ φοοέοτἑ θοτ οφέτλέ νά μέοτ­ή εόρωπαικήι και πρό παντός ή γερριανιχήι ἐξαρτηση από τις μνήσει ὥστε τα αναμενόμενα αὐτα αποτελέσματα να γινουν"Ηνωμένες Πολιτειες τήν εποχή του Ψυχρου Πολέμου έθετε ποοοιμοτττποττιτοτ­ Γμ οτοτο ποτί οτ ἰοέολοντπέἔ ποοποττοτλἠψέτἔαφ' εαυτής όρια σὲ μιαν ποιοτική ὲμβαθρνσή τής ειηρωι­ιΟι·ιιι­ηγς δέν συνιστουν τόν καλύτερο πρακτικό σύμβουλο, πρό παντόςενοποίησης, όρια ποό δέν οπήρχαν ὡς πρός τήν ποσοτική δι­ οτοτν οέν έχοομέ νοτ ποτνοομέ μέ ττἔ οοχνοτ οονπέποτλομμένέἐεύρυνση. Ἐν παση περιπτώσει, ή Εὐρωποιική Ένωση έχει τοέολονίέἔ τῶν οἰπονομολονωνι οτλλοτ μέ τίἔ ποοτονοτλέέἔ ἰοέο­φτασει σήμερα σέ σήμειρ ὁπρρ μια ακόμα διεύρυνση θα λογιες όσων αγορεόουν οπέρ ή κατα του έθνικου κρατους.έπρεπε να θεωρηθει ὡς φυγή μπροστα στό επειγον καθήκον Και έοῶ οτπο ποώτνι οψη φοττνέτοττ οοτν ιι (έμποοτπτη τοολοομ­τής εμβαθυνσής και ὡς ἔνδειξή ὀργανιιιής αδι)ναρ_ιας_ Στήν στον) καταργηση του έθνικου κρατους να ανοιγε εο ιρεο τόνπολιτική ή ποσότητα δέν μεταβαλλεται αναγκαστικα σέ ποι­ οοομο τῆς έοοωποτοοῆἐ ένοποοιοηἔ­ (Όποτοἔ το πτοτέοέτ οτοτοιότητα, πολύ συχνα μαλιστα συμβαίνει τό αντιθετο: τό ποιο­ οτπο τοτ έθντποτ ποοττη ἀνοτμένέτ μονοτχοτ ένωτοττνέἐ ποπ οτένο­τικό στοιχεῖο διαλύεται μέσα στόν χυλό τής ποσότητας. κέφαλες πράξεις (και όμως, έθνικα κρατη ἴδρυσαν Τήν. Εοοωτ

"Οποιος όμως σταθμιζει τις δυνατότητες τής εὐρωπαιιιης παική Ένωση !) κι έτσι ταυτιζει τό θετικό μέ τήν απαλειψη τουενοποίησης δέν πρέπει να ξεκόψει μόνο από τα ποσοτικα οτοννιττποο­Ένοτἔ οτένοἔιλοοττέλήἔ ποπ μοοτοοποοθέομοἔ οον­κριτήρια. Ἡξ ισρυ ὀιρειλει να απαλλαγει από ερθύγροιμμες τονισμός τής δρασης τῶν δύο ή τριῶν σημαντικότερων έθνι­αντιλήψεις για τήν πορεια τής ὲνρπριήτιιιής διαδικασιοω Αὐ­ κῶν κρατῶν θα έπιβοηθουσε ὡστόσο τήν εὐρωπαική ὺπόθεσητό σημαίνει: ό,τι εὐνοεἰ τήν ενοποίηση όνομαστικα δέν τήν πολο πέοτοοοτέοο οτπο μτοτν ένοποοιοηιῆ οποία πάνω οτπθ ο­εὐνοει και έμπρακτα. Οότε κόιν ή συμφωνια καθ” εαυτήν δέν λοτ θά οτντοτνοτπλοοοέ τήν ποτοοτλοοη τῶν ποβέονἡοέων τῶν έ­έγγυαται περισσότερο από τή διαφωνία ότι πλησιαζουμε έγ­ θντπῶν ποοττῶν· Καί οτνττοτοοφοτ: “ιι ποτνέοοωποτοοθ οτοχιιι π

γότερα πρός τήν εὐρωπαική ενοποίηση. Γιατι ὑπαρχει μια ὁποία θα ανελαμβανε επιτυχῶς οὐσιώδεις κυρίαρχες αρμόδι­συμφωνιαιή ὁποία αφορα κοινοτοπιες και ὑποδηλώνει αδρα­ ότητες τῶν κυβερνήσεων αὐτῶν, θα όφειλε λόγω του εξαιρετι­νεια, και μια διαφωνια ή και μια διασπαση, από τήν όποια ποο βοτοοοἔ τῶν ποτθνιποντων τη§ νοτ έἶνομ οτπο οοτομένέἐ τοο­προκύπτουν όσοι μποροῦν κατόπιν να λειτουργήσουν ὡς α­ λοτχτοτον οτποψεις ισχυρότερη σέ σόγκριση μέ τις τελευταιες.τμομηχανές για τήν παραπέρα ἐξέλιξγγ Τό ιδιο ισχύει για τα Αὐτό τό παραβλέπουν συχνότατα τόσο οι φιλοι όσο και οιέπί μέρους όργανωτικα και θεσμικα σχέδια. Ἡ νομισματική έχθοοί τοῦ έθντποο ποοττοοἔιντοτττ οτμφοτέοοτι ἄν ποπ μέ οτντέ­ένωση αποτελει λ.χ. ένα εγχείρημα, τό όποιο λογικα καί ιό οτοοτμμένοτ ποοοημοτι οονχέοον έννοτολοντποτ το έθνοἑ ποπ τοερειτεοιο προωθει τήν ὲνρπριήτιχή διαδιιιασια Άν ὅμως ή κρατος. Ὁ σόνθετος όρος «έθνικό κρατος» φαινεται να εὐνοεἰεφαρμογή της γεννήσει σφοδρούς αγῶνες ανακατανομής και οτοτἠ τή οονχοονιι μολονοττ οτή ποοτνμοτττποτητοτ οποοηλώνέτμειζονες ασταθειες, τότε ό,τι εἶχε σχεδιασθει ὡς δρόμος πρός οττ το έθντπο ποοττοἑ οοντοτοτ οτπλῶἔ ένα μονο έἶοοἔ του Υέ­τήν ενοποιήσή θα μεταβλήθει σέ αιτια αδιέξρδής διαπαλγῃ νους «κρατους». Οι προασπιστές του ἐθνικου κρατους από τήἈπό τήν αλλη μερια, τις οικονομικές δυσχέρειες θα μπορουσε μτοτ φοβοοντομ τήν οτποοοτοτ ποοττοοἐκ οηλοτοἠ τήν οτποβέοντι­να τίς διακινδυνεύσει κανεις αν από τή νομισματική ένωση οτοτι οτν τι ποβέονηττπή έξοοοτοτ οτοπέττομ οτπο ένοτ μοοτοτνο πέν­

ΙΟ8 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΒΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΥΠΟΚΕΙΜΒΝΑ Η ΕΤΡΩΙΙΗ ΙΟΘ

τρο έκτός του έθνους, ένῶ από τήν άλλη προσδοκουν έναν ρελθὐντος χωρίς νά μπορέσει νά δημιουργήσει καινουργιες.

μαρασμό τῶν ἐθνικῶν δυνάμεων, μια γενική ίσοπέδωση καί Όμως κάθε βημα πρός τίς καινουργιες θα θέτει ἐρωτήματα,

μιάν πολιτισμική απίσχνανση, αν τό έθνος χάσει τό έρεισμα στά οποία θά μπορεί ν“ απαντήσει μονάχα ένας νέος κυρίαρ­

τσυ κσάτσσσ Όμως η λσσιτελησ σγσσωβέσνηση είναι ζητημα χος, δηλαδή ένα (τουλάχιστον γεννώμενο) κράτος. Τουτο τό

της πολι­σκησ βσσλησης καί της σσγσνω­σκης μσρφησ, όχι της κράτος θά πρέπει πρῶτα­πρῶτα νά ξεκαθαρίσει δεσμευτικά

ἐθνικότητας, όσο κι αν ὀφείλει νά τήν λαμβάνει υπ' όψιν του· τό ζήτημα: «ποιός ανήκει δικαιωματικά σ' έμένα;››, τό οποίο

καί οί έθνικοί πολιτισμοί, οί οποίοι μπορουν καθ” έαυτους ἐμφοινίζετοιι σέ ποικίλες παραλλαγές (‹‹ποιός έχει τό δικαίω­

ακόμα καί να ανθίσουν μέσα σ' ένα πολυεθνικό κράτος, υπο­ μα νά συναπΟφασίζει;» «ποιός ἔχει το δικαίωμα νά είσέρχε­

νομευονται σήμερα από πλανητικές δυνάμεις, έναντίον τῶν τομ ὡς μετοινάστης;››). Το συγκεκριμένο αυτό ζήτημα οφείλει

οποίων τό έθνικό κράτος ὡς τέτοιο δέν είναι σέ θέση νά κά­ νά τό θέσει καί νά τό λύσει κάθε πολιτική οντότητα, ανεξάρ­

μει πολλά πράγματα. Οί έχθροί του ἐθνικου κράτους συμμε­ τητα άπο τή διάρθρωση καί τό μέγεθός της, γιατί αφορα τήν

ρίζονται λίγο­πολυ όλες αυτές τίς διαγνώσεις καί προγνώσεις ίδια της τή συγκρότηση. Γι” αυτό καί πλανῶνται οίκτρά ὅσοι

­ μόνο που χαιρετίζουν τό αποτέλεσμα. Τόν παραμερισμό νομίζουν ότι μαζί μέ τό έθνικό κράτος, τουτον τόν δήθεν γε­

του παράγοντα «έθνος» τόν θεωρουν (καί στό σημείο αυτό ή νεσιουργό ὅλων τῶν δεινῶν, θά τελειώσει καί κάθε συνορο,

κοσμοπολιτική «αριστερά»συμμαχεί,κατά τρόπον μόνον κατ” κάθε ὅωθίωρίσμόἑ­ Μποθεἰ νά συμβεί ὰχθίβῶἐ Τό ὀίντίθετθν

ἐπίφαση παράδοξο, μέ τίς πολυεθνικές εταιρείες) ὡς χαρμό­ υπό συνθηκες που ευκολα μπορουμε νά μαντέψουμε: ή ευ­

σσνσ βημα πρός την ἐξσσθένγση η κατάργηση ­ισυ πσιρσιδσ­ ρωπαίκή ενοποίηση συντελείται ­όπως είναι ευλογο­ σέ ἐπο­

σιακου κράτους έν γένει, πρός τήν ανάπτυξη μιας μεταε­ χή οιὕξουοας παγκοσμιοποίησης, ὅμως ακριβώς ή αύξουσα

θνικής συνείδησης αυτόνομων πολιτῶν ὡς νέας βάσης τής πο­ παγκοσμιοποίηση δυναμώνει τήν πίεση έπί τής Ευρώπης.

λιτικης δραστηριότητας κ.τ.λ. κ.τ.λ. Τώρα, ή συνείδηση του

«ὥριμου πολίτη» αντλεί κατά κανόνα τήν πνευματική της ΠΙ

τροφή μαλλον από τήν ίδιωτική τηλεόραση παρά από τίς έκ­λεπτυσμένες προσφορές τῶν πολιτικῶν ίδεολόγων, κι έτσι ή κατ” αρχήν μπορουμε νά φαντασθουμε ότι στό προβλεπτό

έξαφανιση τῶν έθνικιστικῶν φανατισμῶν δέν ίσοδυναμεί ὁ­ μέλλον ἢ Ευρώπη είτε θά ἐπιτύχει νά συμπήξει μιαν κυρίαρχη

πωσδήποτε μέ ένα ανώτερο πολιτικό φρόνημα. Ἀφ" έτέρου,ή πολιτική ὀντότητα εἴτε δέν θά τό έπιτυχει. Στήν πρώτη περί­

ακυβερνησία, που μακροπροθέσμως θά ήταν ὀλέθρια γιά τήν πτωση ἐρωταται άν ή ἑνότητα θα πραγματοποιηθεί μέσω τής

Βὐρωπσσκη Ένωση) μπσσεη ν· σπσφσσχθση μσνσιχσι ἄν τα χο­ ήγεμονίας ἑνός έθνους ή μέ άλλον τρόπο. Γιά τόν ρόλο του ή­

ρίαρχα δικαιώματα του έθνικου κράτους δέν έξατμισθουν γεμόνα υπάρχουν προφανῶς (αφου η Μεγάλη Βρεταννία, ὅ­

απλῶς, αλλά μεταβιβασθουν σ” έναν καινουργιο κυρίαρχο. Τό πως φαίνεται, αρκείται νά έμποδίζει τήν ανάληψη τής ηγεμο­

τέλος του ἐθνικου κράτους καί τό τέλος του κυρίαρχου κρά­ νίας από μέρους κάποιας αλλης ευρωπαικής Δόναμης) μονά­

τους έν γένει θά παραμείνουν δυο πράγματα .διαφορετικά Χα δύο ὑποψθφίοίἰίί Γαλλίαιἠ ὁποία πρθβάλλει αὐτήν Τήν ά·

από ίστορική καί λογική αποψη ακόμη καί στήν περίπτωση ξίωση (τουλάχιστον στό διπλωματικό καί στρατιωτικό πεδίο),

όπου ή Ευρώπη θά απεκδυθεί τίς πολιτικές μορφές του πα­ καί η Γερμανία,ή ὁποία διαθέτει τίς υλικές προϋποθέσεις καί

ΙΙο ΙΙοΔΙΤΙΙ‹Α ΚΑΙ ΓΙεοΙΙοΛΙΤΙΙ‹Α γΙΙοκεΙΙνΙεΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ΜΙ

ἐπί πλέον διαθέτει τό έμπρακτα αναγνωρισμένο προβάδισμα ατρσρ τταραρτένετ ασαφές αν ἔχρρν κατα νρρν ατα Γερααντατ τίστόν οίκονομικό τομέα. ”Ωστόσο ένας ανοιχτός αγώνας μεταξύ ὁποία θα Χρησνμοποίουσε Τήν αμεθωωίνίχή ὐποστίίρίξη πρόΓαλλίας καί Γερμανίας μέ αντικείμενο τήν εύρωπαίκή ηγεμο­ παντός για να επιτύχει τήν εύρωπαίκή ενοποίηση σύμφωνανία δέν θα μπορούσε σήμερα ν' αποκτήσει γνήσια δυναμική μέ ττἔ ανττλἠψετς της (κατ ας ανττλἠψαἔ τῶν ΗΠΑ)=ῆ ρτα Γερ­ηόη λόγω τηε όόαματτπηε αχχανηε τηε θεσηε τηε Εόόώπηε με_ μανία,ή ὁποία κατα βαση θα ανελαμβανε τόν ρόλο τού τοπο­σα στόν κόσμο, για τήν ὁποία μιλήσαμε στήν αρχη. Ἀπὸ τήν Ιτηρητῆ τῶν Ἀμερικανῶν στήν Ἀνατολική Βὐρώπη απέναντιαμεση ανττπαόαθεση με σεόσμενη τη δυνατότητα ενσπχηε σέ ἐπεκτατικές βλέψεις της Ρωσσίας καί ανεξαρτητα από τήνσόνπόόμσηε δεν μπσόετ πχεσν να ανασετχθεἰ ηνεμόναεν Βε_ τύχη της εύρωπαίκης ενοποίησης. Είτε έτσι, εἴτε αλλιῶς, μίαθαίωενη μ¿α πχεμόα μπόόετ να επηόεαζετ σημανττπα παί μό_ ενδεχόμενη απόφαση της Γερμανίας να συγκλίνει δυναμικαντμα την αχχην μπόόει μεσσπόόθεσμα ακόμα παί να «την εχετ μέ τήν αμερικανική πολιτική θα ήταν ένα εξαιρετικα ένδια­τσό χεότόό τηεννν όμως εἶνατ αμφίβολο αν από αότό θα μπσ_ φέρον, αλλα έπικίνδυνο παιγνίδι. “Οχι μόνον ἐπειδή αργα ήρούσε να διαμορφωθεί μια κανονική ήγεμονία. Ἡ ηγεμονία γρήγορα θα ραηνρραε σέ αταν ἐτταναττρρσέννταη μεταξύ Γαλ­εντόε τησ Βόόώπηε απαττετ παττ πεότσσότεόσ από την απσ_ λιας, Μεγαλης Βρεταννιας και Ρωσσιας, αλλα και επειδη στοφαστσττπη επτόόόη στα ζητηματα τηε νσμτσματτπηε ενωσηεη ζήτημα αὐτό δέν θα μπορούσε να αναμένεται από αμερικα­στην όόνανωση μταε στόαττωττπηε επεμβασηε. ό ηνεμόναε της νίκης πλευρας μια σταθερή καί διαρκής σταση. Ὁ θρύλος τηςΕὐρώπης θα ἔπρεπε να ἐκπροσωπεί τήν εύρωπαίκή ήπειρο ερεοίειί τείειτίοιπείπιρ μεταξύ Μεγαλης Βρεταννίας καί Ἡνωμέ­μπόόστα στα ματτα όχόπχηόόμ τσό πλανητη με πόαξετεν στ νων Πσλιτειων ισως είναι υπερβολικός, ομως οι Βρεταννοι δι­ὁποίες αφορούν ολόκληρο τόν πλανήτη. Ούτε η Γαλλία ούτε η ατηρρρν τταντρτε τή ατακρτττκη τρρς εταρρρἡ στην Οραρτν”

Χ Ἱ Ζ 7 | Ν ) Ἱ ~ 7 | ··~×Γερμανια θα είναι μελλοντικα σε θεση να καμουν κατι τετοιο, κτρν· Κατ ακομα ίσχυθοτεθλι μπορει ν αποδείχθεί εντοἔ τωνπα¿ μαχτστα με τόν πατόό τό πχανηττπό θαόσε τσόε ὡε μεμσ_ Ηνωμένων Πολιτειων η επιρροη δυναμεων και Ιορὶηεε που θανωμενων χωόῶν μαχχσν θα μετωθετ πασα θα αόξηθετ. επεδεικνυαν ιδιαιτερη ευαισθησία απεναντι σε μιαν τετοια

Ἡ νεόμαντπη πχεσόαν μετα από τμχόν απόνσητεόσετε τηε τροπή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Οί σχεδιαστέςστη Γηόατα ·Ήπετόό7 θα μπσόσόσε να εόωτότόσπησετ με τη της τελευταίας θα μπορούσαν να συμφωνήσουν τό δίχως αλ­σπεψη να απσπτησετ την ηνεμσντα στην Εόόώπη στηότζόμενη λο μόνον ὡς πρός τή γενική αρχή ότι οί Ἡνωμένες Πολιτείεςστή βοήθεια τῶν Ἀμερικανῶν. δηλαδή να κατευθύνει τα εύ­ χρααζρντατ ρταν τσχρρή Γερμανία στα πλαίατρ ένας ΝΑΤΟόωπαγπα πεπόωμενα σε σόνεννόηση με τσόε Ἀμεότπανσόε απολύτως ἑλεγχόμενου από τίς ίδιες. Ύπό παρόμοιο πνεύμαστό πατωαατω εξ αἰτίαε (παο της αμεότπαντπηε ανπστασηε ενθαρρυναν στο παρελθον και στο παρον τις προσπαθειες τηςαπέτυχαν δύο ηγεμονικές προσπαθειες της Γερμανίας μέσα σ' ερρωτταατης ἑνρττρτησηα ττρρρττρθέτρνταἔ ατωττηρα τόν αρραὐτόν τό αἰώνα. Ἀμερικανικοί κύκλοι διατύπωσαν πραγματι ρττ η Ευρωπη θα απρτελετ εξ ρλρκληρου Τμημα μίαἔ Δυση§την επτθμμία μταε πόσνσμτόόχαε σχεσηε με τη Γεόμανταεε <Ω_ ποδηγετουμενης απο τις Ηνωμενες Πολιτείες. Ἡ λογικη της

ήγεσίας απαιτεί να δίνει ὁ στρατηγός διαταγές σέ ταξιαρχους2.Βλ. π.χ. Π. Ηειττιίὶτοο, ]επεεἱΙἕε οοπ Βοππ. Απιετἱίτα μπα αίε 'Ήετίίκετ ν ν Ή ν Ι νων. τς Μ Β 1 1994 Ο . ­ . και συνταγματαρχες. οχι σε υπαξιωματικους.Ιἔεριι ί ζ Γτεη ίιιττ ει. .­ εΙ1Ιπ .ί συγγραφεας ήταν στενος συνερ­ τ γ δ| | ς λ ν 3 λ|νατηε του Ἀμεακανου πρεσβεμτη στη Βόννη· υσικα. κανεις εν μπορει να αποκ εισει απο υτως οτι

ΙΜΕΝΑ112 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΠΟΚΕ)

μια μελλοντική Γερμανια, θελονειαε νε αποκεἡεει ῆνεμονγικἠ για λόγους οικονομικής αποτελεσματικότητας, θα πρέπει ναθεση στήν ιειερώπηιισωε σμναψει μια στενή και πρανομιοιαχα γνωρίζει ὅτι μια τέτοια ενοποίηση μπορεί καί να οξύνει τουςσυμμαχια με ι­ιε Ήνωμενεε Πολιεειεεε ειναι ςευναεονγ αχοιιγα οικονομικούς αγῶνες κατανομής καί ανακατανομής. Τό οίκο­ιιαι να φανεασθοεμε προϋποθέσεις) ὑπόυειε Οπειεε Το ενχειῖ νομικό στοιχείο, τό όποιο σήμερα εκθείαζεται ὡς πανακείαρημα αετό θα σειεφόεαν από επιεμχια° Ομως ιι επιτυχια εα κατα τής πολιτικής της ισχύος καί του εθνικισμου, θα απο­, ,Γ Ι ε | ε ε εε | ὐ Ν | Ἱ | 3 Ν 7 7 | |απαιτουσε πολιτικες ικανότητες, οι οποίες δεν ε δοκιμουν δειχθειτοτε αγωγος ακργβως τετοιων βλεψεων χαιτασεωνςστή Γερμανια· Ἡ ελλειψη Τῶν εμπειμιῶν που εχουν σμνκενε Στό φῶς της διαπίστωσης ότι ή Γερμανία πιθανότατα οὔτετρώσεί απο αίῶνες στην παγκοσμια πολιτικη τα μεγαλα ιμ­ καί σήμερα γνωρίζει πῶς νά χρησιμοποιήσει Τό σημανταότωπεριαλισειιια εθνη εεε Δύσης (με επι κεφαλης τήν Μεἶαλη το δυναμικό της (όπως δέν τό εγνώριζε οὔτε καί στό πρῶτοΒρεταννία και τη Γαλλία) δεν αναπληρωνεταί ευκολα, ενω ως μγσό Τοῦ αἰώνα μαςλ φθάνει κανείς σχεδόν νά λυπαται Υωπίγνωστον οι λεπτοι συνδυασμοί, τους οποιους συναποτελουν η ὁ Θεός χάργσε σν αὐτὴν χώρα Τά «νἰῃἔϊ ΠΙΗΗΟΠΒ ὀθ ΡΙΠΒ»ιι ιι ιιι”ο τι­ ν νν νι ννεπιεειεη ισχμοει Οι εμαισθηεοι χειμισμοι και η απςεελεσιια και γιατι δεν διαθετει η Γαλλια τα δημογραφικα και οικονο­κη ρηεορικη· δεν μπηρεαν τα συνηθη προιοντα των Υεεμανιε μίκα πλεονεκτήματα τοῦ επίφθονου γείτονα της. Ἄν κατείχεκων πολίτικων εργαστηρίων αυτου του αιωνα. Ο εν μερεί οί­ ἐπαρκεῖς ὐλικές προϋποθέσεγςς ἡ χώρα του ΒΜΊΘΗΘΠ καί τουιιομμενισεικόεεἠθιιιολονιαόε και εν μερει Οιχονομισειχεε εεε αε θειυιὶιε θα διέθετε πιθανότατα επίσης επαρκή αυτοπεποί­νοει πού δεσπόζει στή σημερινή εξωτερική πολιτική εηε Γεεε θηση καί επίδεξίότητα, ὥστε να παρει τήν ήγεμονία στήν Βυ­μανιαει στήν πραγματικότητα αποτελει μια καινούργια εῖαε ρώπη καί να εκπροσωπήσει τήν ήπειρο μέ δυναμικότητα καίραλλανἠ εεε παλαιαε φμνῆε πρός τήν απλ0ι)σεει)εη° μιαν αλ­ αξιοπρέπεια σι ὁλόκληρον τόν κόσμο. Ἐῖν παση περιπτώσει οιλην εκφραση εεε ειειαε παλιαε αμηχανιαε μπιἶοσεα ειεονγ ειπειε Γερμανοί εχουν να μαθουν πολλα από τήν πολιτικα υπέρτερημα περιπλοιιο χαμαιιειήμα της πολιειιιηε Γ μονε που ειεεα εε ελίτ της Γαλλίας καί θα διέπρατταν σφαλμα πρώτου μεγέ­χουν ανεισεραφει Τα προσημα' Ἡ πεισμαειχη σεεοφη πεεε θους αν μέ υψωμένο δαχτυλο ἔπαίζαν εδῶ τόν ρόλο ήθίκουΤόν ἠθιιιό και Οικονομικό παραγονεα εχει ὡε σκοπό εηε° εε παίδαγωγου ­καί μαλιστα παρα τό γεγονός ότι εν τῶ μεταξύπως νομιζεεαιι την Ορισειιιη αποχει­ιη απο την «πολιτικη της συγκαταλέγονται στους μεγαλοεξαγωγείς όπλων καί ετσιισχυος», ενω η ευημερία των τελευταίων σαραντα ετων φαι­ ἀνἡκουν ῆδη στήν ἀμφιλεγόμενη κατηγορία Τῶν ὀθ1Ή1_νἰθΤ8θ8.

νεται να αποδεικνύει, πρός γενική ικανοποίηση, οτι η ηθικη Οἱ φανερές ἢ κρυφές ἀἔιώσεις της Γαλλίας ἴσως νά εἶναιδεν ωφελεί μονον την ψυχἶιν αλλα κα7ί την κοίλί στ σλ η Υαλυτερες απο πραγμαωίες δυνατοτητεςς Ομως η

ειχοεομια μεεαει) Οιιιονομιαε και πο ιειιχηε παραμενει π Οι Γερμανία αποτελει, σέ πλανητικό επίπεδο, μαλλον μεσαίασμαειιιη καειασιιεμηι εφ Οσον η Οικονομια αφορεα εε ιειε Ο Δύναμη,της ὁποίας οι κινήσεις βρίσκονται επί πλέον ὑπό συν­” ι ' ι κ ι ε αν­ Ν ν ν ν ν ν ν ν ι ν νπως καίη πολιτικη,συγκεκριμενες σχεσεις συγκε Οίλ νωἶλ εχη έπιτηρηση και θα συνεχίσουν να επιτηρουνται και στο

' ·' ι ” ι ιονοίαδε ει­ ν . . ν. νν Ν ν .ν νθρωπων η πολιτικη που εχει μεεαεραπει σε Οια ιι ν μελλον. Βεριιε 516 ετειιπτιισίιε και εν οψει του γεγονοτοςι οτι μιαε | 7 | ε ε | ι ιι έ σ | ‹ κ κ κ ‹ ­< 7 .. ­< εναι λιγοτερο πολίτικη απο την πἕλςτίκη που μετατρεπετἰ σ Οξεια ηπμονικη μῃαξυ| ° ί ' ' '. ” ί ι α ί υ­ ι νν Ν .. ν ν Ν ν νθεολονιαι ηθιιιη και αισθηειιιη ν ειπεν η γεειιθ ἔικη π θνων εχει ξεπεραστεί κοσμοιστορικα, δεν μπορει παρα να

ρα θελει μεν Την ευρωπαιιιη εν0πΟιηση° Ομωε τη ε ει κυρ ε συμπερανει κανεις οτί, αν ποτε πραγματοποιηθεί μια ουσία­

114 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ 115

στική ευρωπαική ενοποίηση, αὐτό θα γινόταν αναγκαστικα σχτ τσσσ από Υεωττσλτττκα εμττνεσμενη σα­μα Υτα σσαση¬ αλλαμέσω μιας στενής γαλλογερμανικης συνεργασίας. “Οφείλουμε μαλλσν "μα λσκσσσ εὐκσλίασλ αφσυ εἶνατ ττσλσ αττλσύστεσσ καίνα ὺπογραμμίσουμε ακόμα μια φορα ότιη εσωτερική θεσμι­ φθηνστεσσ να κεσστσετσ σσμμετεχσντασ σε μταν ηση αντσσσακή μορφή αυτης της συνεργασίας λίγο μετρα καθ” εαυτήν καί ττσσετα πασα να τη θεσετσ σ ἴστσσ σε κίνηση σχεστασσντασ τηνὅτι ὑπό ορισμένους όρους η αρμονική καί δυναμική συμπό­ μσνσσ σσσ με βαση μακθσττσσθεσμσσσ εσσωττατκσσσ σκσττσσσ­ρευση δύο χωριστῶν εθνικών κρατῶν, τα ὁποῖα θα εἶχαν συν­ Ἀσφαλωσι η τταμσσσία εσμωττατκων Δσναμεων σ, εναν Χωμσιείδηση της θέσης τους καί θα διέθεταν τήν ἰκανότητα να συμ­ σττσμ σσμβαίνσσν ττμακματα μεκαλησ σημασίασ Ύτα τσ μελ­παρασύρουν καί τα ύπόλοιπα, θα εξυπηρετούσε ενδεχομένως λσνι ενσείκνστατ αττσ καθε ακσψη­ Ὁμωσ η Εσσωττη ετνατ σμ­τήν ευρωπαική υπόθεση περισσότερο από μίαν απρόθυμη καί νατσν να σταθετετ εκετ αστσλσνσ βασσσ μσναχα αν δεν ττσσλαχαλαρή πολιτική ἔνωσγγ απλῶς τεχνογνωσία, τήν ὁποία μποροῦν έτσι κι αλλιῶς οί έν­

διαφερόμενοι να τήν αγορασουν από τίς γνήσιες έπιχώριεςΙν Δυναμεις του Βίρηνικοῦ, τήν Ἰαπωνία καί τίς 'Ηνωμένες Πολι­

τείες, αλλα έχει στα χέρια της πλεονεκτήματα, τα ὁποία ανα­Παραμένοντας στήν ὑπόθεση,ὅτιη Εόρώπη θα μπορούσε μελ­ Υνωμίσσντατ αμεσωσ ωσ τετσταλ τσσσ σε σχεση με τίσ στκεσλοντικα να δραστηριοποιηθεἰ ὡς συνεκτική πολιτική όντότη­ τησ σσαστηστστητεσ σσσ καί στα ματτα τησ Ἄττω Ἀνατσλησ­τα σέ πλανητικό επίπεδο, πρέπει τώρα να θέσουμε τό εύλογο Ήννσσυμε τη Ρωσσία­ καί μαλτστα τη Στβηίκα· Ἡ Στβησίαερώτημα: ποῦ καί για ποιόν σκοπό; Σ' έναν πολυπολικό κό­ (κατ η Κεντστκη Ἀσία) αττστελετ την τελεσταία ττλσσστα σεσμο ὁ ανταγωνισμός μέ τόν καιρό θα όξυνθεἰ επειδή καθε έν­ ττσωτεσ ὕλεσ καί ασατσκατστκημενη μεγαλη επτφανετα μεσα συ

εργό μέρος θά ὰναγχάζεταγ νά μετρα Τίς δυνάμεις του μέ ε­ έναν πυκνοκατοικημένο πλανήτη. Όποιος πιστεύει ότι η

κεινες πολλῶν ἄλλων. το πλανηωως χαρακτηρας τον ερωμε­ <<γνώση>> κοίτη <<πληο0φ0ι>ίι×>> εκανε παοωκημένα τά ζητήμα­νων δέν σημαίνει βέβαια ότι τα δρῶντα ὑποκείμενα ὀφείλουν τα τσσ Χωμσσ καί των ττσωτων σλων­ αττλωσ εχετ ττεσετ θύμανα απλωθουν ίσομερῶς σέ ὁλόκληρη τήν ὐδρόγειο καί να έ­ τησ τστστελσσσ μσθσλσκίασ τσσ κσβεσνσχώμσσι ττσσ σημεραχουν παντου τα ἴδια ζωτικα συμφέροντα. Όπως εἶναι αὐτο­ εἶνατ τησ μσσασ­ Οἱ ἴστεσ σἰ Ἡνωμενεσ Πσλττετεσλ σἰ σττστεσνόητο, έχουν τήν λιγότερο ή περισσότερο σταθερή τους βαση, μεσω των ετττστημσνων καί των μελλσντσλσκων τσσσ εσακεμέ αφετηρία τήν οποία δροῦν έπικεντρώνοντας τήν προσοχή Υελλσσν την «καταλσση τησ ὕλη寪 στατησσσν ταστσχμσνα ενατους σέ ὁργσμένα βαρύνοντα πεδία. Ἀκόμα καί γγά μγάν ἀμγ­ πλανητικό στρατιωτικό­πολιτικό δίκτυο πού τούς διασφαλίζειγῶς πλανητική δύναμη, όπως εἶναι σήμερα οί (Ηνωμένες Πο­ την ττσσνσμτακη ττσσσβαση ττσσσ τσσσ νεσσαλκτκσύσ ττσμσσσ3­λιτεἰες, τό Ἀφγανισταν δέν είναι τόσο σημαντικό ὅσο η ΜέσηἈνατολὴ· Τό ἴδιο θά ἴσχυε καί γιὰ μγάν Εὐρώπη δραγ­πηργΟ_ 3. Τό διπλό πρόσωπο της αμερικανικής ίδεολογίας καί πολιτικής κατα­πωού σέ πλαν Ήκό ἐπίπεδο. Πολιτικοί καί ἐπι ει α­ φαίνεται αν συγκρίνουμε τό Μανιφέστο του Κυβερνοχώρου (Ε. Βγεοιπ, Ο.

, ,μλλἶἰ , η , , , _ , „ ἶζ” ρημ , ίὶἰἰεἰετ, (Ξ. Ιίεγννοταπ, Α. Τοίἱιετ, Τίιε δμόετεριιεε ιιτιιἰ Ηιε Αιιιετίοαιι Πκειιιιι: Α Μα­Ήεα α α και παρατηρητεῷ Οι Οποιοι αναζητουν σημερα το μια Πιιιτιιι /οτ Με Κποωίεαἕε­Αἔε, Ρτοἕτεεε Ιοτ Ρτεεεὶοιη Ροιιιτἀειϋοο, ννεεμκπἔ­εὐνοϊκόπἶερο πεδίο ἐκδτπλώσεωσ Υεά την Εὐρώπηι κατά κανό” Ιοιτ 22.23.1994) μέ δημοσιεύματα όπως λ.χ. τα εξης: Κ. ΙἰειεεεΙ, Ξιταιεἕίενα στρέφΟυν τό βλέμμα ΤΟυς πρός Τήν 7Ἀ7Ἑω Ἀνθίτθλη _ἴσως Μἰπετιιἰε: Η.5. Αἰιετπαέἰοεε, ννειεὶπὶιπἔτοτι ΠΩ, Νειτἰοοεμ Πείσιπεο, ΗΡ, Ιθθθ. Πρβλ.

τι

ιιθ ΠοΛ1τΠ‹Α ΚΑΙ ΓεοΠοΛιΤικΑ γΠοκε1ΜεΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ι ι7

Ἀμερικανοί καί Ἱάπωνες έκμεταλλεύθηκαν ταχύτατα την έξ _ στην πλανητική ίστορία του 21ου αί. ­ πρό παντός αν ή Κίνα~ ~ παραμείνει ένιαίο κράτος καί προβάλει ταυτόχρονα αξιώσειςασθένιση καί κατόπιν τήν κατάρρευση της Σοβιετικής Ένω­

σης προκειμένου νά είσβάλουν οικονομικά στή Σιβηρία, αρχι τόσο στόν ασιατικό­ήπειρωτικό χώρο ὅσοι καί στόν χωρο του~ ­ ~ ~ Βίρηνικοῦ Ώκεανου. Μόλις αρχίσει να διαγραφεται μια τέ­κά ὑπό τη μορφη της ανηλεους αποψίλωσης του δασικού της

~ ι × = τοια κατασταση,η Ρωσσία θα τεθεί ὑπό πίεση καί θ” αναγκα­πλούτου, αλλά έχοντας πάντοτε κατά νουν τα τεραστια απο­~ ι × ι × σθεί ν” αναζητήσει συμμάχους Ἄν δέν βρεί τότε θα υποχρε­θέματα αρκτικου πετρελαίου και βιομηχανικά­στρατηγικά · 7

~ ι ι = × < ~ × ωθεί νά κάμει παραχωρησεις πρός τήν Κίνα ή καί νά συμπα­σημαντικων μεταλλευμάτων . Ωστοσο ο πρωτος μνηστηραςτου σιβηρικου (καί κεντροασιατικου) χώρου καί του πλούτου σαταχσει μαζι ααα σπστε θα σημισσσνσσνταν ἕνασ πανισχσί

­ . . ε ρος συνασπισμος.του ὀνομάξεται ­ Κίνα. Ἡ Κίνα δέν ὡθειται προς τον χωρο~ ­ Ἡ · · Μιά μακροπρόθεσμη εύρωπαική πολιτική απέναντι στηαύτό απλως καί μόνο από μακρινές μνημες η βασιμες ιστορι­

κές αξιώσεις, οι ὁποίες έπαιξαν κι αὐτές τόν ρόλο τους στίς Ρωσσία ὀφείλει νά προσανατολισθεί σ' αύτές τίς γεωπολιτικές× × × × προοπτικές Ἀσφαλῶς είναι δικαίωμα τῶν Ἡνωμένων Πολι­ένοπλες συγκρούσεις μέ τήν Σοβιετικη Ένωση κατα τη δεκα­ · >

~ τειῶν νά έπιθυμουν την διασφάλιση της πλανητικης μονοκρα­ετία του 1960, αλλά από στοιχειακές δυνάμεις. Στούς 1,2 δισ.~ ~ ~ τορίας τους μεταξύ αλλων μέ τή συνεχή χαλιναγώγηση ή καίκατοίκους της σημερινης Κίνας θα προστεθουν ὥς τό 2030

άλλα 500 ἐκ. περίπου, καί ήδη η διατροφη τους, καθώς μάλι­ μέ τόν κατακερματισμό της Ρωσσίας. Όμως μια ενωμένη Εύ­ρώπη δέν θα είχε να κερδίσει πολλά πραγματα αν έμφανιζό­στα ανέρχεται παράλληλα τό βιοτικό τους ἐπίπεδο, θά θέσει 1 >

ταν ὡς στρατηγικός τοποτηρητής τῶν Ἀμερικανῶν στην Ἀνα­σέ τρομερή δοκιμασία τούς παγκόσμιους αγροτικούς πόρουςι.~ τολικη Ευρώπη καί ὡς υποστηρικτής όλων τῶν χωριστικωνΜέ τόν ίδιο τουλάχιστον ρυθμό θά αύξηθεί η πεινα για ἐνέρ­

~ × · × τάσεων μέσα στην έπικράτεια της πρώην Σοβιετικής Ένω­γεια καί πρωτες ύλες. 'Εκατοντάδες εκατομμυρια ανθρωπων~ σης Ἡ εύρωπαική καί πρό παντός γερμανική μυωπία, όπωςθα βρίσκονται μπροστά σ“ έναν σχεδόν κενό τεράστιο χωρο, ὁ · ι

ὸποίος προσφέρει τά πλείστα, απ” όσα χρειαζονται κατεπει­ φαινεται με την σπσστησιἔη τσσ αμεσικανιαισσ σχσσισσ γιαγόντως. Ὁ πειρασμός ή η αναγκη θά έχουν τέτοιαν ένταση, τήν επέκταση του ΝΑΤΟ ίσαμε τά ρωσσικα σύνορα, δέν μπο­

ὥστε θά κάμψουν κάθε αντίσταση, καί οί παγκόσμιοι πολιτι­ σει πασα να σωσει Έσσφη σε μιαν απσλστωσ σεμιτη σσσπιστιακοί συνδυασμοί, πού θα προέκυπταν μέ αξονα τοῦτο τό έπί­ τηἐ Ρωσσία; και να σπρώξει τη γιγαντιαια ευρασιατικη αυτημαχο ζήτημα) θά ὰσκουσαν ὰσφαλῶς καθοριστική ἐπγρροή χωρα στην επιθετική απομόνωση η στην αγκαλια της Κινας.

σχετικα

Όποιος είναι έστω κι επιφανειακά ἑξοικειωμένος μέ τή ρωσ­

Ρ. Κοῃάγίίε, «Πίε νοτίιϋειιὶίἔίε Μει°ιετίε›› Ρταπίτ/πτιετ Αίἰἔεηιείπε Ο­Μη ι'σΤΟρι'α° θα πρεπει­να γνωριζει Οτι' καμμια θῃΐθῃιθ σοτ­Ζεἱίιιπἔ, 40.10.1005 [= «Τά αστάθμητα κενά του κυβερνοχώρου», Ἡ Καθή­ ιἑιιαιθ μέ τή Ρωσσια δέν ειναι δυνατἡγ αν δέν τησ αναννωρισθειμερινη,22.11.19Θ5]. έξ ὐπαρχης τό δικαίωμα να τηρεί τήν τάξη στην Καυκασία,

4.1). Ισθθ, Βίαἰϊ, «ΟΠ 11ι ὶίὶθ \|ν11€ΙθΙ°1°1θ8ΛΠΑΠ ΑΓΩΗΩ [)1ΙΘΙΙ1Π1ε1››, Ναἰίθῃαί στήν Κεντριχή Ἀσία καί σέ Τόν σιβγγριχό (Ηδεοἔιιιρίτίε Μιιὅτιπἰπε (Δεκ. 1088),σσ. 858­871· ιδίως ν. Κνί1πτ,‹‹Εεε°εεττι Βίίσετίει Βὐρώπη δέν θὰ εἶχε νά χάσω τίποτε) ἄν ἡ Ρωσσία ἑπῃελουσεεοιιὶἀ Βοεοττιε ετιοθπετ Βειυεὶί Ατεϋίε» Ροτίαεε 17 (Σεπτ. 1990) σσ. 130­133

5. Ε.

κη 1905.Βτοναη, Ρ1/Ιτο ιυίίἰχίεειἰ δίιἰκα? Ρ1/αίτε­Πρ ῶιίί/οι ιι Ξικιιίἰ Ρίιικει, Ν. Ύόρ­ σε επιἶυχια το εργο αἔπίἰί ανα­ιθἶτα μαλιστα. και δεν σα υπ­

ηρχε κίνδυνος ρωσσικης ηγεμονιας πανω σε μιαν πλουσια κι

Ι18 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ΙΙΘ

ἑνωμένη Ευρώπη, ίκανή να δρα πολιτικα μέ ἑνιαίο τρόπο. τηγικα θέατρα τής πλανητικής ἱστορίας του Ζίου αἱ. ­ μιαΜια τέτοια Ευρώπη δέν θα εἶχε να φοβηθεί τίποτε από τήν τέτοια Ευρώπη αργα ή γρήγορα θα μαραινόταν καί θα έσβη­Ρωσσία, ἐνῶ ή Ρωσσία θα εἶχε να ελπίζει τα παντα από μιαν νε. Τό θεώρημα του Μεοὶὼπἀετ για τήν Ευρασία διατηρεί παν­τέτοιαν Ευρώπη. Συναμα, στό πλαίσιο μιας μεγαλεπήβολης τοτε τήν αξία του. Όμως ή θέση ὅτι ὅποιος κατέχει τή Γερ­γεωπολιτικής αναδιαταξης τής Ευρασίας θα λύνονταν από μανία κατέχει καί τήν Ευρασία εἶχε νόημα μοναχα συ ἔνανμόνα τους ζητήματα ὅπως ή ρωσσική ἐπιρροή στήν Ἀνατολι­ ευρωκεντρικό κόσμο. Σ” έναν πλανητικό κόσμο, ὅπου απλώ­κή Ευρώπη καί οί αντίστοιχοι φόβοι τῶν λαῶν της. νεται ὅλο καί περισσότερο ή κραταιή σκια τής Κίνας, τό κλει­

“Ωστε ή μεγαλη πλανητική καί κοσμοίστορική δυνατότητα δί για τήν παγκόσμια κυριαρχία θα μπορουσε να είναι ὁ σι­μιας ενωμένης Ευρώπης θα ήταν ή Ευρασία. Κατ” αρχήν βέ­ βηρικός καί κεντροασιατικός χῶρος.βαια υπό τήν απτή έννοια τής διασφαλισης ἐνεργειακῶν πη­ Ἡ Ευρασία θα ήταν τό μεγαλο θετικό κέντρο βαρους τήςγῶν καί απαραιτήτων πρώτων υλῶν σέ ἐποχή ὅπου ἐδῶ δια­ πλανητικής πολιτικής μιας ενιαίας ή ενιαία κυβερνώμενης Ευ­φαίνεται στενότητα καί ὀξύνονται οί συναφείς ανταγωνισμοί. ρώπης. Θα υπήρχαν ὅμως καί αρνητικά κέντρα βαρους, ὅπουἈλλα έπί πλέον καί υπό τήν ἔννοια μιας αποστολής,ή ὁποία σέ πρώτη γραμμή θα έπρεπε να διεκπεραιωθουν αμυντικαδιευρύνει τούς ὁρίζοντες καί κινητοποιεί δυναμεις. Φυσικα, καθήκοντα. (Ως κατ” εξοχήν τέτοιο παραδειγμα μπορεί ν” ανα­τό ὅτι ή δυνατότητα υπαρχει έξ αντικειμένου διόλου δέν ση­ φερθεί ή Βόρειος Ἀφρική. Στήν Κεντρική καί στή Βόρειομαίνει καί ὅτι γίνεται αντιληπτή ὅτι ἐπιζητείται αξιοποίη­ Ευρώπη δέν είναι ίσως τόσο έντονη ὅσο στή Γαλλία στήνσή της. Μέ αλλα λόγια, ή πρακτική της αξιοποίηση θα προ­ Ἱσπανία ή συνείδηση τῶν συνεπειῶν πού μπορεί να έχουν γιαυπέθετε κατι παραπανω από τήν ὀξυδέρκεια μιας κυβέρνη­ τίς ευρωπαίκές ίσορροπίες οί δημογραφικές, οίκολογικές καίσης. ”Εργα ὅπως ή γεωπολιτική αναδιαταξη τής Ευρασίας πολιτικές ἐξελίξεις στή Βόρειο Ἀφρική. Τό πρόβλημα δέν έξ­καί ή διανοιξη τεραστιων χώρων στό βόρειο, ανατολικό καί αλείφεται ὅταν κλείνει κανείς τα ματια. Στόν τρόπο, μέ τόνκεντρικό τμήμα της δέν έπιτελουνται από γηρασκοντες καί ὁποίο θα αντιμετωπίσουν τα ευρωπαίκα ἔθνη τέτοιες προ­καλομαθημένους πληθυσμούς. ”Ωστε από δημογραφική απο­ κλήσεις, θα φανεί κατα πόσον θα είναι διατεθειμένα να α­ψη ή Κίνα θα είχε αποφασιστικό πλεονέκτημα απέναντι τής σκήσουν ουσιαστική αλληλεγγύη μέσω ὸμόθυμων καί συντο­Ευρώπης, αν τυχόν οί δύο πλευρές προέβαλαν ταυτόχρονα νισμένων ένεργειῶν ­ καί επίσης να ασκήσουν κυριαρχικα δι­αξιώσεις στόν σιβηρικό καί κεντρασιατικό χῶρο· ακόμα καί καιώματα, τα ὁποία, ὅπως είπαμε, πρῶτα­πρῶτα απαιτουναν ή υπέρτερη ευρωπαίκή τεχνική ἐξουδετέρωνε ὥς ἕνα ση­ μιαν δεσμευτική απαντηση στό ερώτημα: «ποιός ανήκει σέμείο αυτόν τόν παραγοντα, παλι ή Ευρώπη θα πιεζόταν χρο­ τούτη τήν πολιτική ὀντότητα καί ποιός ὅχι ;››.

νικα. Πέρα από τουτες τίς δυσχέρειες θα μπορούσαμε νααναφέρουμε κι αλλες. ”Ομως ὅλα αυτα δέν μεταβαλλουν τή ν .

βεβαιότητα ὅτι μια Ευρώπη δίχως δικές της ενεργειακές πη­ υ

γές καί πρῶτες υλες, μια Ευρώπη μέ γερασμένο πληθυσμό, Ἄς έξετασουμε τώρα τήν αντίθετη πιθανότητα, ὅτι δηλαδήπού θί αποτελούσε τό πολύ τρία ή τέσσερα τοίς ἑκατό του δέν έπιτυγχανεται ή μετατροπή τής Ευρώπης σέ κυρίαρχηπαγκόσμιου, μια Ευρώπη αποκομμένη από τα μεγαλα στρα­ πολιτική ὀντότητα ἰκανή πρός ἑνιαία καί αυτοτελή δραση.

ΙΖΟ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΪΙΙΟΚΕΙΜΙΞΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ἰ2Ι

Τρείς λόγοι θα ἦταν δυνατό να ὁδηγήσουν σ' αὐτό. Πρῶτον σμους όρους: ότι τα απαιτούμενα από τούς Ἀμερικανούςθα ἦταν δυνατό η ἐξέλιξη τής πλανητικής πολιτικής στό σύνο­ ανταλλαγματα (λ.χ. στό παγκόσμιο ἐμπόριο) δέν θα ξεπερ­λό της να ὑποβιβασει τήν πολιτική ἑνοποίηση τής Βύρώπης νοῦσαν οὐσιωδῶς τα ὁποφερτα όρια, ότι οί Ἀμερικανοί θασέ δευτερεύουσα ὁπόθεση, ὁπότε τα εύρωπαίκα έθνη θα ἦσαν διατεθειμένοι να ρίξουν πλήρως τίς δυναμεις τους στήνπροσχωρουσαν έσπευσμένα σ' ένα εὐρύτερο «δυτικό» στρα­ πλαστιγγα ακόμα κι αν διακυβεύονταν αποκλειστικα εύρω­τόπεδο ὑπό έξωευρωποιική ηγεσία. Προσφιλεις νωθρές συν­ παικα συμφέροντα καί ότι οἱ (Ηνωμένες Πολιτείες, ὁπό τήνήθειες καί η αποστροφή πρός τούς κινδύνους τής αύτονομίας πίεση ἑσωτερικῶν φαινομένων αποσύνθεσης, δέν θα παρέ­ή αδήριτες αναγκες θα μπορούσαν μέ αλλα λόγια να σταθε­ λυαν στό προβλεπτό μέλλον ὡς παραγοντας τής παγκόσμιαςροποιήσουν έπί μακρό διαστημα τήν πολιτικοστρατιωτική πολιτικής. Καί κατι έπί πλέον πρέπει να παρατηρήσουμεηγεμονία τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν, όπως αὐτή ασκείται κυ­ έδῶ. Ἀκόμα κι αν μια πόλωση τής πλανητικής πολιτικής έξαν­ρίως μέσω του ΝΑΤΟ, πρό παντός σέ περίπτωση όπου η αντί­ αγκαζε τη «Δύση» (διαβαζε: τόν έκβιομηχανισμένο Βορρα)θεση μεταξύ πλουσίων καί φτωχῶν ή ανερχόμενων Δυναμεων, να συνασπισθεί ὑπό αμερικανική ηγεσία, καί παλι η ίδιαίτερηαδιαφορο σέ ποια μορφή, θα ὁξυνόταν τόσο, ὥστε οί πρῶτες μορφή αὐτής τής πόλωσης θα μπορουσε να φέρει στό προ­θα αναγκαζονταν ή θα ἐπιθυμουσαν να διεξαγαγουν τόν κοι­ σκήνιο τόν αγώνα για τόν έλεγχο του σιβηρικοῦ καί κεντροα­νό τους αγώνα ὑπό ἑνιαία ηγεσία καί όχι ὡς συνασπισμός σιατικου χώρου. Μέ αλλα λόγια, για τή «Δύση» είναι δυνα­δύο ίσότιμων πλευρῶν. Τότε εύρωποιίκή ένοποίηση θα ἔκα­ τόν ν” αποκτήσει ζωτική σημασία παρεμπόδιση τής δημι­νε μόνον τόσες προόδους, όσες θα χρειαζονταν προκειμένου ουργίας ένός ρωσσοκινεζικου μετώπου.να διευκολυνθεί, ήτοι να απλουστευθεί τό έργο τής αμερικα­ Ὁ δεύτερος λόγος, ὁ ὁποίος θα μπορουσε να καταστήσεινικής ηγεσίας· σέ ανταλλαγμα, οἱ Ἀμερικανοί θα μεριμνουσαν δευτερεύουσα ή ξεπερασμένη ὁπόθεση τή διαμόρφωση μιαςγια τήν πρόσβαση τῶν συμμαχων τους σέ πηγές ένεργείας καί κυρίαρχης εύρωπαικής πολιτικής ὀντότητας, θα ἦταν η γρή­πρώτων ὁλῶν, για τήν ἐλευθερία τῶν έμπορικῶν ὁδῶν καί για γορη ενοποίηση τής παγκόσμιας κοινωνίας,η ὁποία θα απορ­πυροσβέσεις σέ φλεγόμενες περιοχές. Ἄν οί Εὐρωπαίοι πι­ ροφουσε μονομιας όρια καί σύνορα, έθνικα κρατη καί μείζο­στεύουν ότι μποροῦν να έμπιστευθουν στούς Ἀμερικανούς νες χώρους. Θεωρῶ τήν προσδοκία αὐτή ὡς μή ρεαλιστικήτίς βασικές χοντροδουλειές τής παγκόσμιας πολιτικής καί ότι καί θα έξηγήσω συντομότατα γιατί. Όσοι τρέφουν τέτοιεςτούς εξυπηρετεί καλύτερα η αμερικανική ηγεσία παρα η δική προσδοκίες αναφέρονται στή σημερινή παγκοσμιοποίηση τήςτους αὐτόνομη προσπαθεια, τότε φυσικα θα τείνουν να μή παραγωγής καί τῶν ἐπικοινωνιῶν, όμως δέν μιλουν καθόλουθεωρουν τήν πολιτική κυριαρχία τής Εύρώπης καί τήν ίκανό­ για τό αποφασιστικό πρόβλημα τής κατανομής. Ώστόσο η εί­τητα της για δραση σέ πλανητικό έπίπεδο ὡς κατεπείγοοσα ρήνη μεταξύ έθνικῶν ή πολιτικῶν όντοτήτων γενικα δέν κιν­ὁπόθεση, προωθώντας την μοναχα στόν βαθμό όπου δέν θα δυνεύει τόσο λόγω του τρόπου, μέ τόν ὁποῖο οἱ ανθρωποιαντιστρατευόταν τίς αμερικανικές ηγετικές αξιώσεις. Μια τέ­ παραγουν καί έπικοινωνουν, όσο έξ αίτίας του τρόπου τήςτοια στρατηγική, την ὁποία θα μπορούσαμε να όνομασουμε κατανομής. Συνεχώς διατυπώνονται προτασεις για τήν έμβα­στρατηγική τής έκούσιας καί ίδιοτελους ὑποταγής, προφανῶς θυνση του διεθνοῦς καταμερισμου τής ἐργασίας στή βιομηχα­θα ἦταν δυνατό να έπιτύχει μοναχα ὑπό τρείς μακροπρόθε­ νία καί στό έμπόριο καί για τήν πύκνωση τῶν παγκοσμίων

Ι22 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Η ΕΥΡΩΠΗ ΙΖ3

επικοινωνιακών δικτύων ­ όμως τό μυστικό τῆς γενικα απο­ Τρίτον, ή εὐρωπαίκή ἑνοποίηση μπορεί να ματαιωθεί απόδεκτής κατανομής πόρων καί προϊόντων δέν τό απεκαλυψε τίς ασταθμητες δυναμεις τής ανομίας. Οί δυναμεις αυτέςκανείς ίσαμε τώρα, ούτε καί ή πλούσια «Δύση». Θα πρέπει στήν πλανητική ἐποχή δέν είναι αναγκαστικα έπιχώριας κα­να υποθέσουμε ότι ή όξυνση τῶν αγώνων κατανομής θα θέσει ταγωγής, ἐξ, ίσου είναι δυνατόν καί να είσαχθουν ¬ οί ίδιες ή

όρια στήν παγκοσμιοποίηση τής παραγωγης καί τῶν ἐπικοι­ τουλαχιστον οί αμεσοι καταλύτες τους. Ἡ είσαγωγή παγκό­νωνιῶν· αλλα προηγουμένως ή ίδια αυτή παγκοσμιοποίηση σμιων καί ανεξέλεγκτων πλέον οίκολογικῶν αντιξοοτήτων ήθα έχει ὀξύνει τούς αγῶνες κατανομής. Γιατί προκαλεί διαδι­ καταστροφῶν δέν μπορεί βέβαια να ἐμποδισθεί, όμως ή είσ­κασίες, μέσω τῶν ὁποίων ανέρχονται οί προσδοκίες χωρίς ό­ αγωγή αφόρητων δημογραφικῶν ἐπιβαρύνσεων αποτελεί του­μως να ίκανοποιουνται ἐντελῶς ­ καί ὁ μισοχορτασμένος εἶ­ λαχιστον έν μέρει υπόθεση πολιτικής βούλησης, εκτός έαν ένναι ἐπιθετικότερος από τόν μισοπεθαμένο τής πείνας. Τα σύν­ τῷ μεταξύ ή ἐπιβαρυνση έχει καταποντίσει τήν πολιτική βού­ορα,τα ὁποία γκρέμισαν οί τασεις τής παγκοσμιοποίησης, θα ληση. Μπορεί κανείς, μέ συγχωρητέα ανθρωπιστική αφέλεια,τα ξαναστήσουν τρομεροί αγῶνες κατανομής. Αυτό βέβαια να υποτιμα τή σημασία του δημογραφικου παραγοντα ή,δέν σημαίνει ότι οί μελλοντικοί αγῶνες κατανομής θα διεξα­ απορροφημένος από υψηλούς στοχασμούς, απλῶς να τόν πα­χθουν αναγκαστικα από τα σημερινα πολιτικα υποκείμενα. ραβλέπει. Όποιος όμως ανοιχτα καί σοβαρα υποστηρίζει ότιἩ ἐναλλακτική λύση δέν είναι όπωσδήποτε: «παγκόσμια ή μεταναστευση ΒΟ ή 40 ἑκατομμυρίων ανθρώπων στή σημε­κοινωνία ή έθνικό κρατος», όπως φοβουνται οί υποστηρικτές ρινή Γαλλία ή Γερμανία δέν θα προκαλοῦσε ανομικα φαινό­του τελευταίου, ταυτίζοντας τήν απεμπόλησή του μέ τήν απ­ μενα, αυτός είναι ­δέν μπορῶ να τό ἐκφρασω διαφορετικα­εμπόληση του έθνους καί τούτη ἐδῶ μέ έναν αχρωμο κοσμο­ ηλίθιος. Ἐδῶ καθοριστική είναι αποκλειστικα καί μόνον ήπολιτισμό,ή όπως υποθέτουν οί ὀπαδοί τής πρώτης, θεωρών­ ποσότητα, καί ὁ προσδιορισμός αυτής τής ποσότητας είναιτας εσφαλμένα καθε πλήγμα ἐναντίον του έθνικου κρατους υπόθεση τής κυρίαρχης πολιτικής κρίσης. Μία τέτοια κρίσηὡς προαγγελο τής αίώνιας είρήνης. “Ομως τό έθνικό κρατος δέν έχει τήν παραμικρή σχέση μέ τόν «ρατσισμό», ἐδῶ δηλα­δέν αποτελεί τό μόνο δυνατό ὁριοθετημένο καί κυρίαρχο πο­ δή δέν γίνεται λόγος για τό φυλετικό καί πολιτισμικό ποιόνλιτικό υποκείμενο, καί καμμια στατιστική δέν έχει ίσαμε τώ­ τῶν μεταναστῶν ­ ἐφ” όσον μαλιστα τα ανομικα φαινόμεναρα αποδείξει ότι οί πόλεμοι μεταξύ ἐθνικῶν κρατῶν υπήρξαν θα εμφανίζονταν έξ ίσου ακόμα κι αν κανείς θεωρουσε τούςσυχνότεροι ή αγριότεροι από αλλους. Ἀκόμα καί ή αν­ μεταναστες ὡς φυλετικα καί πολιτισμικα ίσότιμους ή καίτικατασταση όλων τῶν πολιτικῶν υποκειμένων μέ τό πολιτι­ ανώτερους. Ἡ δημογραφία έχει ήδη ὡς ποσότητα τή λογικήκό υποκείμενο «παγκόσμια κοινωνία» θα συνεπαγόταν υπο­ της καί προκαλεί ἐντελῶς ίδιαίτερες δρασεις καί αντιδρασεις.χρεωτικα τήν καταργηση τῶν πολέμων μοναχα αν ή ίστορία Στα ήρεμα καί αβλαβή σπουδαστήρια, όπου συναντῶνται οίείχε γνωρίσει ὥς τώρα αποκλειστικα πολέμους μεταξύ έθνικα ὀπαδοί του ήθικοῦ οίκουμενισμου, μπορεί κανείς μέ καθε α­ή φυλετικα διαφορετικών πολιτικῶν υποκειμένων καί όχι ἐμ­ νεση να αίσθανεται ὡς υπερεθνικός αμιγής ανθρωπος μεταξύφυλίους πολέμους. Τό μόνο πού μπορεί να εγγυηθεί ή παγ­ υπερεθνικῶν αμιγῶν ανθρώπων, αλλα ήδη μέσα στόν συνω­κόσμια κοινωνία είναι απλῶςή μετατροπή όλων τῶν πολέμων στισμό ἑνός συγκοινωνιακου μέσου χανει τή διαθεση να ἑρ­σέ έμφυλίους πολέμους. μηνεύσει τα όσα συμβαίνουν γύρω του καί πανω του λέγον­

Ιεή ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ τεοΙΙοΑΙΤΙκΑ ΥΙΙΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΑ ΗΝΩΜΒΝΑ ΕΘΝΗ 125

Τοιε οιι ουμμετεχει οιπλῶε σε μιοι ουχκεντοωοη οινοοώπων αι­ Ώς πρός τήν πρακτική αξία τέτοιων σκέψεων, τό πολυ­πολυοηε ηθικηε πεοιωπηε και οιειοποεπειοιε· Μιοιν Τετοια περιπου μπορεί κανείς να πει τό έξης: για τα δρῶντα υποκείμενα αλ­οιοφυχιιηη κοιιοιοεοιοη την ηοιοιοτοι οινεητη μονο και μονο η λοι ὺποθετικοί συνδυασμοί αποτελουν κίνητρα καί αλλοι ανα­οεβοιιοιητοι πώς εινοιι χοονικοι πεοιοοιομενηι ιιοιι ευκολο σταλτικους παραγοντες τῶν πραξεών τους. "Οπως καί να υχει,

μποοουμε νοι φοιντοιοοοομε τι οοι ουνεοοιινει οιν η οεοοιιοιηεοι οι δρῶντες οφείλουν να προσανατολίσουν τίς πραξεις τουςιοοιη οεν υπηρχε πιά και οιν η ουνεχηε και μεγάλη πληου” στήν πνευματική επιλογή υπέρ ενός ορισμένου συνδυασμου.ομιοιηη πυκνοτηιοι ουμοοιοιεε με μοιζικη εεοιολιωοη εε οιιιιοιε Οι επιλογές εἶναι αναγκαίες έπειδή η ἱστορία εἶναι ανοιχτή ­του εντεινόμενου παγκόσμιου οίκονομικου ανταγωνισμου. ἀλλά πάλι σχτ τσσσ ἀνστχτή, ὥστε τσ ὁττστσδήττστε σφάλμαΤότε ορισμένες ευρωπαικές χῶρες θα έπαιρναν τόν δρόμο νά ἐτττδέχετστ ἐττανσσθωσή ὁττστεδήττστε­του αυταρχισμοῦ, αλλες θα αντιδρουσαν μέ τήν περιχαρακω­ση, καί έν παση περιπτώσει η γυμνή καί τυφλή ορμή της αυ­τοσυντήρησης θα κατέπνιγε καθε ευρωπαική αλληλεγγύη. 3. Τά ἩνωμέναἘθνή“Οπως παρατηρήσαμε,ή πίεση καί ή κρίση μπορουν να απο­

οεομεοοουν κενιοομολεει ομιοε εειοου μπορουν και νοι ου­ιο­ Όταν τό φθινόπωρο του 1995 γιορταστηκαν τα ῦθ χρόνιαοεομευοουν ηενιοοφυχεε ουνοιμειε· από τήν ίδρυση του ΟΗΕ1,ή δημόσια ρητορική ακολούθησε για

μιαν ακόμη φορα τήν πεπατημένη, διατυπώνοντας ευχές καίνΙ προτροπές. (Ωστόσο τό υποκείμενο, στό ὁποἰο αυτές απευ­

θυνονται, παραμένει αόριστο, καί όσο πιό αόριστη παραμένειὉ οινοιχνώοτηε οοι ποιοοιιηοηοει ελπιζω) οτι εοῶ οεν ειιφοοι­ η υπόσταση που ὀνομαζεται ΟΗΕ τόσο πιό ανετα κινείται κα­οοιμε ποοοωπιιιεε ποοειμηοειε η οιπεχοειεει ουτε ποοοποιοη” νείς στό ρητορικό επίπεδο. "Ομως οι ρητορικές αναγκες δένσαμε να προφητευσουμε συγκεκριμένα περιστατικα ­ αλλω­ ἑπσσκσῦν ὀστσ μόνες τους ντά νά κρατήσουν στή ζωή ττλσ_

στε τέτοιες προφητείες κατα κανόνα αποτελουν απλῶς τήν σμσττχέσ ὑττσστστσετσ­ Στήν περίπτωσή αὐτήνή τστσή πσσσ τήν

εεοινιιηειμενικευμενη εχφοοιοη ποοτιμηοεων η οιπεχοειῶν· υποστασιοποίηση ή τήν προσωποποίηση ενός πολυμελέστα­Πεοιχοοιψοιμε πιοοινοοε ουνουοιομοοε ηοη οεοομενων ποιου­ του όργανισμου συνδέεται μέ τήν παλινδρομική προβολή μιαςγόντων καί εἰκασαμε τίς έκβασεις μιας πολυδιαστατης δυνα­ ἐτττθσμήτήσ μελλσνττκήσ ττσσνμστστστήτσσ στό ττσσσν­ Μέ ᾶλ_

μιηηει χωοιε νοι μπορουμε η νοι θελουμε νοι οιποιιλειοουμε τη λα λόγια, ὁ ΟΗΕ θεωρείται ὡς σκεπτόμενο καί ενεργό υποκεί­μιοι η την ἄλλη οινοιμεοοι ιουο Ἡ πεοιχοοιφη οινοιχιῶν ουν­ μενο στόν βαθμό όπου έκλαμβανεται ὡς πυρήνας ενός κυρί­δυασμῶν φαίνεται βέβαια σέ συγκριση μέ τήν πρόγνωση πε­ σσχσσ παγκοσμίου ήσἀτσσσ χατ συνάμα ὡς μοχλός τισ τήν

Ν 7 ν . . .ι . ι νριστατικων ευκολότερη, εφ οσον υπαρχουν περισσοτερες πι­ ττσσνμάτωσή τοσ­

οοινοτηιεει ενω η ποοιχμοιιιχοιηιοι εινοιι μιοι· Ωοιοοο ηοη η Πρόκειται για οπτική απατη. Δέν τή δημιουργει τό γεγονόςουλληψη πιοοινοεηιων οιποιιιει οχι μονον την λογικη υιοινοτη_ ότι ένα παγκόσμιο κρατος εἶναι θεωρητικα καί ἰστορικα αδι­τα ενός συνδυαστικου παιγνιδιου, αλλα πρό παντός τήν αἴ­ ανσήτσγ ἀλλά τό ὅττ σσνδέσντσττ στήν καλύτερή περίπτωσήσθηση τῶν κινητηρίων δυναμεων καί τῶν μεγαλων συναφειῶν. μέ βεβτσσμένή αἰστσὅσἔίαν δύο πολύ δταφσσεττήά πράγματα·

Ι2θ ΙΙοΑΙτΙκΑ ΚΑΙ ΓΙτοΙΙοΔΙτΙκΑ ΙιΙΙοΙ‹ΒΙΙνΙΕ.ΝΑ ΤΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΒΘΝΗ Ι27

Γιατί ουτε η υπαρξη του ΟΗΕ επιβεβαιώνει τη δυνατότητα πως καί αν δομηθεί­ θα μπορουσε να δημιουργηθεί μέ μεθό­του παγκοσμίου κρατους ουτε η ελλειψη του η τη ποιτοιγώδῃς δους διαφορετικές από την έκουσια παραίτηση ὅλων από τηναποτυχία του θα μπορουσαν ν” αποδείξουν την αδυνατότητα κοατικη κορίαρχία. καί ἐπίσης μέ σκοπούς διαφορετικούς απότου. Ἡ υπαρξη του ΟΗΕ. ἑδραζεται στόν καταστατικα κατο­ ὕσοοσ διακηρύσσει τοπικα δ ΟΗΕ· πραγματικη προυπόθεσηχυρωμένο σεβασμό της κυριαρχίας τῶν κροιτῶν­μελών) τοι για τη δημιουργία του θα ηταν απλώς τό ὅτι μια πλανητικηοποία αντιλαμβανονται πρωταρχικα τη συμμετοχη τους όχι Δυναμη η μια συμμαχία τέτοιων Δυναμεων θα διέθετε τό οί­ὡς συμβολη στην ίδρυση ένός παγκοσμίου κρατους, αλλα α­ κονομικό, στρατιωτικό καί δημογραφικό δυναμικό προκειμέ­κριβῶς ως προστασία τῶν κυριοιρχικῶν δικαιωματων τους με νου να έπιβαλει την ἑνοποίηση του πλανητη για τους δικουςτην πανηγυρικη τους αναγνώριση από μέρους ολόκληρης της της σκοπούς­διεθνους κοινότητας· όποτε θέλουν η πρέπει να παραιτηθουν Άν λοιπον ο ΟΗΕ καί τό παγκόσμιο κρατος αποτελουν δυοαπό ένα μέρος αὐτῶν τῶν δικαιωματων, τό κανουν, σέ όλες πολύ διαφορετικα πραγματα, πῶς εξηγείται τό γεγονός ότιτίς πρακτικα σημαντικές περιπτώσεις, μέ συμφωνίες μεταξυ ὑφίσταται πραγματι προφανης σχέση αναμεσα στην υπαρξητους καί όχι μέ την αμεση έκχώρηση τῶν δικαιωματων στον μιας τέτοιας παγκόσμιας ὀργανωσης καί στην προίουσα ένο­ΟΗΒ. Ώς όργανωση ἐκουσίων μελῶν, ὁ ΟΗΕ δέν θα έπιβίωνε ποίηση του κόσμου, δηλ. στην αυξουσα πυκνωση της πλανη­αν απεμπολουσε την αρχη της κρατικης κυριαρχίας, η οποίοι τικης πολιτικης; Καί στό σημείο αυτό θα πρέπει να προφυ­καί αποτελεί τόν γενικα αποδεκτό έλαχιστο κοινό παρονομα­ λαχθουμε απο μια δεύτερη διαδεδομένη ὁπτικη απατη, ηστη, πέρα από τίς ἐπιδόσεις καθε μέλους στόν τομέα τῶν οποία αλλωστε σοχνα εκτρέφει την πρώτη. Συγχέεται η«ανθρωπίνων δικαιωματων» κ.τ.λ. κ.τ.λ. Τα όποια δικαιώ­ (πραγματικα) ποοίθύσα ὲνοποίηση καί ὀμοιογενοποίηση τουματα συμμετοχης καί συναπόφασης δέν θα μπορουσαν να πλανητικου πεδίου έντασης μέ την (υποθετικα) προίουσααντισταθμίσουν την απώλεια της κρατικης κυριαρχίας προ κοινότητα τῶν συμφερόντων τῶν συλλογικών υποκειμένων ­παντός στα ματια τῶν ασθενέστερων ἐθνῶν, για τα ὁποία η ”ί­ μέ αλλα λογια: απο την αναπόδραστη ενοποίηση τῶν έξελί­ση κυριαρχία όλων αποτελεί την πιο τελεσφοροι μορφη νομι­ ξεων καί τῶν προβληματων σέ παγκόσμια κλίμακα τεκμαίρε­κης καί πραγματικης ίσοτιμίας. ται έσφαλμένα η αναπόδραστη ενοποίηση τῶν σκοπῶν καί

Ἐφόσον τώρα, γι” αυτους καί για αλλους λόγους, δέν μπο­ τῶν λόσεων. Ἡ ἐντυπωση αυτη γεννιέται επειδη η αυξουσαρεί να αναμένεται η αυθόρμητη καί ταυτόχρονη παραίτηση πυκνωση της πλανητικης πολιτικῆς στόν Ζθό αί. έξαναγκαζειόλων από τα κρίσιμα κυριαρχικα τους δικαιώματα, για αυτό η τα καθοριστικα της υποκείμενα να διατυπώνουν τίς επιδιώ­ἴδρυοη ενός παγκοσμίου κρατους διαμέσου του ΟΗΕ θα ηταν ξεις τους στό λεξιλόγιο οίκουμενικῶν σκοπῶν καί οίκουμενι­δυνατη μόνον αν η ηγεμονία μιας Δυνοιμης ἢ η συγκυριοιρχίοι κῶν κοινωνικῶν μοντέλων. Αυτό ηταν τό βασικό γνώρισμαμερικῶν Δυναμεων έντός του ΟΗΕ θα ανέστρεφε έμπρακτα τίς καί σοναμα η βασικη αντίφαση της πλανητικης πολιτικης ί­ίσχυουσες σημερα αρχές. Μέ την έννοια αυτη είπαμε ότι μια δίως μετα τό 1917, όταν ηλθαν στό παγκόσμιο προσκηνιο οίαποτυχία του ΟΗΕ διόλου δέν αποδεικνύει την αδυνατότητα (Ηνωμένες Πολιτείες καί η Σοβιετική Ένωση. Τίς οίκουμενι­του παγκοσμίου κρατους, καί μαλιστα θα μπορουσε να προ­ κές ίδεολογίες τίς ἐκπροσωπουσαν είδικα τα μεγαλα έθνη,ωθησει την πραγματωση του. Γιατί τό παγκόσμιο κρατος ­ό­ θέλοντας έτσι να εξασφαλίσουν για τόν ἑαυτό τους τό πλανη­

128 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΙΞΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΪΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΒΘΝΗ 129

τικό προβάδισμα καί συνάμα τό μονοπώλιο της ἑρμηνείας τοτε έναν τόπο συνάντησης ­ όμως τόπος συνάντησης είναιτῶν οίκουμενικῶν ίδεολογιῶν· διαμέσου της ἑρμηνείας αύτης τό πανηγύρι, τόπος συνάντησης είναι καί τό πεδίο μάχης, καίοί οίκουμενικές διακηρύξεις μερικεύονταν καί έξειδικεύονταν ὁ ΟΗΕ έξυπηρέτησε μέχρι τώρα, ὡς θεσμοθετημένος τόποςσύμφωνα μέ τούς σκοπούς καί τά συμφέροντα τού ἑρμηνεύ­ συνάντησης, τούς πιό ποικίλους σκοπούς. Λειτουργία του η­οντος. ”Ωστε η σχέση μεταξύ οίκουμενισμού καί έθνικισμού ταν νά συνιστά τόν καθρέφτη όπου έβλεπε κανείς συσχετι­δέν μπορεί να συλληφθεί γενικά κι αφηρημένα, αλλά παραλ­ σμούς δυνάμεων οί οποίοι διαμορφώνονταν έξω από τόλάσσει ανάλογα μέ τό διεθνές βάρος καί τίς βλέψεις κάθε συγ­ πλαίσιό του. Ἡ απόδειξη είναι προφανης: ὁ ΟΗΕ. έλαχιστακεκριμένου έθνους. έπηρέασε την πορεία καί την έκβαση τού Ψυχρού Πολέμου,

Ὁ Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος σημανε μιάν ανευ προη­ απεναντίας, οί τροπές τού τελευταίου σφράγισαν τη δικη τουγουμένου πύκνωση της πλανητικης πολιτικης μέ την έννοια ίστορία.ότι έδῶ διακυβευόταν η κυριαρχία πάνω σ” ὁλόκληρη την Τό έρώτημα είναι τώρα αν ὁ ΟΗΕ μετά τόν Ψυχρό Πόλεμούδρόγειο ­καί ὁ Ψυχρός Πόλεμος πού τόν ακολούθησε έδειξε θά μεταβληθεί από έναν καθρέφτη σέ έναν μοχλό ίκανό ναέπίσης ότι στό έξης τό έπίζηλο έπαθλο της μεγάλης διεθνούς συμβάλει ίδιαίτερα στη δημιουργία μιας παγκόσμιας τάξης.πολιτικης θά ηταν η παγκόσμια κυριαρχία. Ἡ πρωτοβουλία Ἑννοούμε βέβαια μιά τάξη σύμφωνη μέ τίς αρχές τού 1945.τῶν (Ηνωμένων Πολιτειῶν για την ίδρυση τού ΟΗΕ ύποδηλωνε γιατί μιά τάξη διαφορετικη θά ὑποδηλωνε ὅτι ὁ ΟΗΕ είναι πε­την έπιθυμία τού ηγετικού έθνους της Δύσης νά συνεχίσει νά ριττός, έστω κι αν οί δημιουργοί της νέας παγκόσμιας τάξηςπαίζει ένεργό παγκόσμιο ρόλο στό όνομα οίκουμενικῶν αρ­ χρησιμοποιούσαν τίς παραπανω αρχές απλῶς ὡς μέσα. Ἄν τόχῶν· καί η σύμπραξη της Σοβιετικης Ένωσης έξέφραζε την έρώτημα τό διατυπώσουμε έτσι, τότε είναι αναπόφευκτηαπόφαση της νά είναι κι αύτη παρούσα πάνω στό παγκόσμιο ­καί διδακτικη­η ὑπόμνηση ότι ὁ ΟΗΕ ποτέ δέν έξάρτησε τηντούτο βημα καί να έπιβαλλει τίς απόψεις της διαμορφώνον­ ύπαρξη του από την τηρηση τῶν αρχῶν, στό όνομα τῶν ὁποί­τας την παγκόσμια πολιτικη από τη δικη της οίκουμενικη ων ίδρύθηκες. Ποτέ δέν σκέφθηκε κανείς να απαιτησει τόνσκοπιά. Δέν είναι διόλου παράδοξο ὅτι δημιουργηθηκε ένα αποκλεισμό ἑνός κράτους­μέλους λόγω της βαρείας παρα­κοινό βημα ακριβῶς σέ μιά χρονικη στιγμη όπου ηδη εἶχαν βίασης ανθρωπίνων δικαιωματων, λόγω κάποιας κραυγαλέαςαρχίσει να διαγράφονται οί έντάσεις μεταξύ τῶν πρωταγωνι­ καταπάτησης τού διεθνούς δικαίου η ακόμη καί λόγω περι­στῶν· στό γεγονός αύτό κρυβόταν μαλλον ὁ αληθινός χαρα­ φρόνησης τῶν αποφάσεων τού ίδιου τού ΟΗΕ. “Οποιος πι­κτηρας τού ΟΗΕ. Στην αμφιπλευρικότητα μιας παγκόσμιας στεύει ὅτι η κατάσταση αύτη θ' αλλαξει μετά τόν Ψυχρό Πό­κατάστασης, όπου οί οίκουμενικές αρχές δέν ξεχώριζαν πια λεμο, απαταται. “Οπου βέβαια τα πνεύματα τρέφονται μέ τηαπό τίς παγκόσμιες πολιτικές έπιδιώξεις τῶν ηγετικῶν έθνῶν, ρητορικη τῶν οίκουμενικῶν ίδεολογιῶν, έκεί ξεχνιέται η κοι­αντιστοιχούσε ὁ αμφίπλευρος χαρακτηρας μιας παγκόσμιας νοτοπία ότι οί αρχές τῶν «ανθρωπίνων δικαιωματων» καίοργάνωσης, η οποία πρόσφερε ένα κοινό έδαφος ύπό μορφη τού διεθνούς δικαίου μετατρέπονται σέ αρχές της πράξης μο­(έρμηνευτέων) αρχῶν καί συνάμα ένα πλαίσιο γιά βολιδοσκο­ νάχα ὅταν εἶναι έγγυημένη η τηρηση τους. Τό δίκαιο γίνεταιπησεις, έλιγμούς καί προπαγανδιστικές έμφανίσεις. Ἀσφα­ δίκαιο όχι χάρη στη διακηρυξη του, αλλά χάρη στην έμπρα­λῶς, αὐτό τό έδαφος καί αὐτό τό πλαίσιο αποτελούσαν πάν­ κτη καί αδιάλειπτη δυνατότητα νά απαιτηθεί καί νά έπιβλη­

13Ο ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΪΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ 131

θει η ἐφαμμθγη ΤΟΟ­ Γι, αὐτό και ἴσαμε σἠμεθα δεν οφιοταντ παρά γιά τά πραγματικά ατομικά όπλα του Ἰσραήλ· ὡστόσοκαι ποανμαπι ανθοώπιναι παοα μονο πολιπικα οικαιώμαπα­ μιά τέτοια συμπεριφορά ελάχιστα ενδείκνυται στά μάτια τρί­Ἀνθοώπινα οικαιώμαπα θα μποοοοοε να εἔακκειλει και να των προκειμένου νά εμφανίσει κάποιον ὡς αμερόληπτο εκτε­εκχωοήοει μοναχα ενα παΥκοομιο κοαποἑὔιοο οποιοο ολοι οι λεστή οικουμενικῶν αρχῶν. Ἀναμφιβολα, ή μεροληψια τῶνάνθρωποι θά ἦσαν άμεσοι ὑπήκοοι, ήτοι θά έπαιρναν τά δι­ μτκρῶν δεν ειναι μικρότερη από τή μεροληψία τῶν μεγάλων,καιώματά τους απ' αὐτό άμεσα κι όχι μέ τή διαμεσολάβηση ὡστόσο ή τελευταια χτυπά πιό δυσάρεστα στό μάτι, καθώς οιενός ξεχωριστου κράτους· γιατί μόνον όποιος εκπροσωπει ο­ μεγάλοι, επικαλούμενοι (αὐτόκλητα) τή δική τους παγκόσμιαλοκληοη Τήν ανθοιοποπνιπα μποοει να θειοοἡοει Τον ανθοωπο πολιτική εὐθύνη, διεκδικουν για τόν εαυτό τους προνόμια τάαπλῶἑ με τήν ιοιοπηια ποο ανθοώποοι πεοα από κάθε ἐθνιχό όποια αρνουνται σέ άλλους. Σέ σχέση μέ τή δυνατότητα νάγνώρισμα. λαμβάνονται καί νά εκτελοῦνται αποφάσεις, ο ΟΗΕ ειχε τήν

Μέ τά παραπάνω συναρταται και ένας δεύτερος λόγος, γι εὐτυχή έμπνευση νά παραμερίσει τήν αρχή της ὁμοφωνίας, ό­τόν οποιο οι οικουμενικές αρχές του ΟΗΕ δέν ένδεικνυνται ὡς πως αὐτή ῖσχυε στήν Κδτνωνια τῶν Ἐηθνῶνς και να δώσει ειδι­μοχλοι μιαε ποακπικκιἔ με οκοπο μια Υενικα αποοεκεἠ παν­ κές αρμοδιότητες στό Συμβούλιο Ἀσφαλειας τῶν Μεγάλωνκοομια παξνι: ἡ ανανκη εομηνειαἔ Τοοει ἦποι κι αοοιοπια ποοἔ Δυνάμεων. Αύτό, καθώς καί τό δικαίωμα αρνησικυριας κάθεμεγαλώνει ακριβῶς στό μέτρο τής εξάπλωσης και τής (όνο­ Μεγάλης Δύναμης, ὑποδηλώνει βέβαια τήν ομολογία ότι οιμοιστικἦς) εφαρμογής τους. Αυτό ισχύει ιδιαιτερα γιά τά λε­ οικουμενικές αρχές ειναι πρωτίστως υπόθεση τῶν ΜεγάλωνΥομενα ανθοώπινα οικαιώματαιιι εομηνειοι Τῶν ὁποίων καθίε Δυνάμεων, ὡστόσο από τήν άλλη πλευρά μέ τόν θεσμό τουσταται τόσο περισσότερο ελαστική καίτόσο λιγότερο δεσμευ­ Συυβυυχίυυ Ἀυφυτλείυγς Υυαυτυγνι ἕνα βήμα πυυς τήν κατευ­τική όσο πιό πολύ κυριαρχουν στόν λόγο της παγκόσμιας πο­ θυνση μιάς παγκόσμιας κυβέρνησης. Όσοι σημερα συνηγο­λιπικῆἐ· Ποο πανποἔιι ολική (οικονομική και οικολογική) τοοε ρουν ὑπέρ της ανάθεσης του μονοπωλίου της βιας στόν ΟΗΕ

εομηνεια καθιοπα εκ νεοο οοαπἡ τήν αποοιαοη μεπαξο φτω­ (ήτοι στό Συμβούλιο Ἀσφαλειας) ασπάζονται παρόμοιες από­χῶν καί πλουσιων κατόχων ανθρωπινων δικαιωματων, οποτε ψετς) πού μέ τή σετρα τους αναγονται στήν ιδέα του παγκο­ἀπθδεικνὐεται ὡς ὲπίμαχθ σημειο οιτι ακοιβῶἐ θα ἔποεπε να σμίου κράτους. Σέ παρόμοια λογικη θεμελιώνεται καί η έπι­αποτελέσει τή βάση τής συνεννόησης. Ἡ παγκόσμια περι­ δίωξη να περιορισθει η κατοχή ατομικῶν όπλων στά μόνιμαβαλλονπολονικκι οιασκεψη στό Βερολίνο (ιθοὕ) ήταν οοναφῶἔ μέλη του Συμβουλίου Ἀσφαλείας. "Ομως τά έργα, τά οποιαεξαιοεπικα οιοακπικἠ Υια οποιον ἐπιθυμει να διδαχθει. κατά τόν ΕοεΙ‹ε αποτελουν τήν καλύτερη ερμηνεια τῶν λόγωνγ

Ωε

Κατι οιαφοοεπικο απο Τήν πεοιφοονηοη ιι Τήν αοθαιοεπιι δειχνουν ότι ὁ περιορισμός αὐτός δέν πρέπει νά γίνει οπωσ­έρμηνευσιμότητα τῶν αρχῶν, ὡστόσο έξ ἴσου διαδεδομένο δήποτε ανττλήπτός ὡς πτυχή μτας εὐρδτερής στρατήγτκήςκαι ανασταλτικό γιά τή δράση του ΟΗΕ, ειναι ή επιλεκτική πρός τή μδνδπώλήσή τής βιας και πρός τόν αφδπλτσμό. Ἡεφαομονή Τῶν ιοιων αοτῶν αοΧῶν› ιιποι κι οοαοη οομφωνα με απόδειξη ειναι προφανής. Στό Συμβούλιο Ἀσφαλείας τις μό­οοο μειοα και οταθμα­ Ἀποπελει βεβαια οικαιωμα Τῶν Ἡνω° νιμες έδρες τίς κατέχουν, σέ σχέση ταυτοπροσωπίας, οι μόνοιμενων Πολιτειών να ανκιοοχοον πολο πεοιοοοπεοο κια Τα κάτοχοι ατομικῶν όπλων και οι μεγαλύτεροι έζαγωγειςὑποθετικά ατομικά όπλα της Βορείου Κορέας και του Ἱράν ὅπλωνς

Δ γ

Ι32 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΠΟΚΙΞΙΜΒΝΑ

Ἡ ἑπισημανση τούτης της ὐποκρισίας δέν γίνεται έδ”πρόθεση ἠθικῆς μομφης. Δέν πρόκειται για αμάρτημα πο

οιΘΟ)

­Ω­ἶιι

ΤΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΙΞΘΝΗ 133

νία, ὅπου στό τέλος ἐπαναληφθηκε ὕ,τί είπαμε για την περί­πτωση του Περσικου Κόλπου).

Στό μεταξύ όλοι γνωρίζουν ότι η ικανότητα πρός δρασημπορουσε να ξεπεραστεἰ μέ ασκηση καί μετάνοια αλλα για , , , , , Ν . , , ,

αναπόδραστη λειτουργική συνέπεια του θεμελιώδους δεδο­ συναπτεται με την προθυμια να καταβληθει Ο αναλογος φο­, ό ὁ ΟΝΟ αδεύει ,ν ΰ ξ ΟΝ ἐννοῶ , ρος αίματος. ”Ωστόσο η Δύση δέν γνωρίζει μέ βαση ποιά νο­εν τ π ι σ τ π τ υ : ­ , Ν , , , , , ,

μ 7 ημΝ Νη Ο η Ν η μιμοφροσυνη μπορει να καμει στον κοσμο κατανοητη τηνύφανση οίκουμενικων αρχων καί ίδιοτελων έπιδιώξεων στό , , Ν , Ν Ν , „ , ,

Ν , , , , αναγκαιότητα καταβολης αυτου του φορου. Οποιος δεν αι­επίπεδο τῆς δράσης έθνων με πλανητικα συμφεροντα και πλα­ν τικό ελ νεκέ . Τοότ ε συνύ ανσ καί οί πα αλλα έ τ , , „ , , , , , , , , , ,η ,β η ,ς , Νη η αἱ) η, , Ο Ν Υ ς„ης κο του το εθνος, θα το καμει ακομα λιγοτερο για την ειρηνη

διαφαίνονται τοσο σε οπι θεωρειται «αποτυχία» του ΟΗΕ οσο ., , Ν ., , , , , , , , , , Ν

καί σέ ὅ,τι καταγράφεται ὡς «έπιτυχία» του. (Ως επιτυχία χα­ακτ ί ονται π ό παντό έπε άσει ια τίν έδ αίωσ τ Ν , , , , . , , , Ν , ,

Ο, , ηρ , , , ς μα? ἔ Υ , η , Ο η ηἔ αντα την πεισματικη αντίσταση ανθρωπων οι οποιοι, εναντίαείρηνης η για την επανορθωση αδίκίων στις σχεσεις μεταξυ , , , , , , , .

Ν . , , , , , „ Ν ., , στην καταναλωτικη εκλεπτυνση, θελουν να παραμείνουν αρ­κρατων. Αλλα και σε τετοιες περιπτωσεις ο ΟΗΕ δρα οχι ωςαὐτοδύναμος μοχλός, ὁ ὁποῖος ἐν αναγκη μπορεί νά αναδια­ Ν

σθάνεται πλέον την παραμικρή διαθεση νά πεθάνει για τό δι­

αλλων εθνων η για την ακομα πιο αφηρημενη ειρηνη μιαςακόμα πιό αφηρημένης ανθρωπότητας, πρό παντός όταν συν­

κετά πρωτόγονοί ὥστε να θυσιάζουν τη ζωη τους για ὅ.τι θε­ωρουν ἐθνικη τους υπόθεση. Οί ἰδεολογικές καί πρακτικέςτάξει ὁρισμένη διαταξη δυνάμεων, αλλά ὡς καθρέφτης της , Νδυσκολίες της Δύσης στό σημείο αυτό προκύπτουν από τό

υφιστάμενης διάταξης δυνάμεων, πρό παντός στόν κύκλο των , „ , , , , . , Ν , . ,γεγονος οτι ακομα και στην εποχη του χρηματος ορίσμεναΜεγάλων. Έὶπεμβάσεις σάν κι αὐτές καρποφόρησαν στό πα­ , . Ν , Ν , Νπραγματα εξακολουθούν να μετρίουνταί με αιμα.ρελθόν μόνον ὅποτε μια Μεγαλη Δύναμη, από δικό της συμ­ , , , , , , , Ν

έ ον πα ετίν υπόθεσ στα έ ιατ καίτίνέ ε εεί πέ­ , , , , , , , , , , „ ,φ Ο ” ἶἰρ ,η „ η , _, χ Ο ηἔ φ„ρ 9 δεν οφειλεται πρωτίστως στον λογο αυτο, αλλα, οπως ανα­

α ω ί καποια αλλ να ε ει ωτίκο συ ε ον π α α­ , , , , Ν , , Ν „ρ 9: χ Ο Ξ ι Ι ιη . χ ι ζ Ηφ Ο η Νρ γμ φεραμε, στη συνυφανση οίκουμενισμου και εθνικισμού σ” ο,τιτικη δυνατοτητα να την εμποδίσει (π.χ. πολεμος του Πέρσι­ , Ν , , , „ , , , ,

Ν , , , Ν , , Ν , „ , αφορα τις Μεγαλες Δυναμείς. Ετσι καθίσταται αναγκαία ηκου Ιἰολπου). Κοινη δραση μπορεί να αναληφθει και οταν δεν . ι Ν ι ι ι ι Ν

Ν Ν „ ., εναρμονιση των συμφερόντων τουτων των τελευταίων προτουθίγονται ἄμεσα Τά συμφέροντα καμμιας πλευρας η Οταν καμ_ αναληφθεί δραση σέ πλανητίκό ἐπίπεδο μέσω της έπίκλησηςμια τους δέν φοβάται τό αποφασιστικό προβάδισμα της αλ­ . Ν . Ν

Οπωσδηποτε, η ελλιπης ικανοτητα του ΟΗΕ πρός δραση

οίκουμενικων αρχων. Τόν γόρδίο αὐτό δεσμό μπορεί βέβαιαλης· τότε δείχνεται κατα τό δυνατόν περισσότερη καλη θέλη­ , , , . , . , Ν

ση μέ κατά τό δυνατόν λιγότερη δαπάνη προκειμένου να δινα τον κοψει η στιγμιαία υπεροχη μιας Μεγάλης Δύναμης ἐν­

Ν Ν διαφερόμενης είδικα για μιαν ορισμένη περίπτωση η περιοχή,καιωθεί ὁ ρόλος του πρωταγωνιστη στην παγκόσμια πολιτικη „ , ,

ομως δεν ειναι δυνατό να τόν λύσει κανείς. Ἄν λέγοντας ἱκα­( . .Κύ ο ).Ἡίκανότ ταδ ασ οσκ ούει ί ο αστα . Ι ν ι Ν ιν ν ι ι ι

πει μέν να γίνει αλλά ελλείψει ζωτίκῶν συμφερόντων δέν ὺφ­ πυρετωδεις ενεργειεςα αλλα συντονισμένη μαχροπροθεσμη“ Ν δραστηριότητα πρός εφαρμογη κεκηρυγμένων αρχῶν, τότείστανται σαφείς σκοποί καί σαφη σχέδια (π.χ. Σομαλία, Ρου­ , , , , , „ , , , ,

Ν δεν πρεπει να αναμενεται οτι η μελετωμενη οργανωτίκη με­αντα) κι έπιπλέον οἱ συμμετέχοντες έχουν κατά νουν έξ “ίσου , Ν , , , , , , , , ,

αόριστες όσο καί διαφορετικές ίδέες ἦ συμπάθειες (π.χ. Βοσταρρυθμιση του ΟΗΕ. θα επιτυχει κατι προς αυτην την κατευ

134 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΡΑΤΟΣ 135

θυνση. Ἀπλῶς θα κατέγραφε τή μετάβαση από τόν διπολισμό καί τό παλαιόθεν γνωστό μυστικό της είρήνης είναι τό ίσοζύ­στόν πολυπολισμό, καί από τήν αποψη αὐτή θα έκδημοκρα­ γιο τῶν συμφερόντων τους. Ἄν αὐτό ὐπαρχει, τότε βρίσκουντιζε τα Ἡνωμένα Έθνη. “Ομως ὁ έκδημοκρατισμός καί ή ίκα­ καί οί οίκουμενικές αρχές τή γενικα αποδεκτή τους ερμηνεία·νότητα πρός δραση είναι δύο διαφορετικα πραγματα, πρό αν δέν ὐπαρχει, τότε οί ίδιες αὐτές αρχές μετατρέπονται σέπαντός αν, μαζί μέ τίς νέες Μεγάλες Δυναμεις, στα ανώτατα σημεία αντιλεγόμενα καί σέ όπλα. Ἡ νωθρή σκέψη αρέσκεταιόργανα του ΟΗΕ παρεισφρύσουν καί οί ανταγωνισμοί τους στην απλοική παρασταση μιας ὐπέρτερης Δύναμης,ή ὁποίαπρός τίς παλαιές ή μεταξύ τους. δημιουργεί οἱονεί τήν ταζη έκ τῶν ανω, καθοδηγούμενη από

Όποιος στοχαζεται πιό μακροπρόθεσμα, πρέπει να μή λη­ εὐγενείς προθέσεις καί αρχές. “Ομως τό χτίσιμο δέν αρχίζεισμονεί ότι ὁ κόσμος του 1998 βρίσκεται ακόμα σέ κατασταση ποτέ από τή στέγη. Ἡ ταξη, στόν βαθμό όπου είναι δυνατήαμηχανίας καί αποπροσανατολισμου μετα τό απροσδόκητο μέσα στα ανθρώπινα πραγματα, έγκειται στα θεμέλια καίτέρμα του Ψυχρου Πολέμου. Ἡ αμηχανία αὐτή συχνα έμφα­ μπορεί να τήν διαμορφώσει μοναχα όποιος πατα ὁ ίδιος πα­νίζεται ὡς είρηνική διαθεση, ή οποία όμως θα υποχωρήσει νω σέ γερα θεμέλια. Τα ηγετικα εὐρωπαικα έθνη δέν θα έκα­στόν βαθμό όπου θα διαμορφωθούν νέοι πόλοι ἔλξεως καί ναν λοιπόν καθόλου καλα αν προσπαθουσαν να χρησιμοποιή­σαφείς εναλλακτικές λύσεις μέ βαση σαφείς αντιθέσεις συμ­ σουν τήν έπιμελή συμμετοχή τους σέ επιχειρήσεις του ΟΗΕ ὡςφερόντων. Κανείς δέν μπορεί να προβλέψει τί όψη θα έχει έ­ ὐποκαταστατο καί ὡς αλλοθι της δικης τους ανικανότηταςνας πολυπολικός Ψυχρός Πόλεμος· βέβαιο είναι μόνον ότι ὁ πρός συγκρότηση στέρεων πλανητικῶν θεμελίων.ΟΗΕ απλῶς θα τόν καθρεφτίσει καί δέν θα τόν έμποδίσει. Τέ­τοιες σκέψεις καί προγνώσεις συχνότατα απωθούνται, λόγωήθικῶν καί ανθρωπιστικών ἐνδοιασμῶν. Όποιος όμως παρα­ 4. Οί παγκόσμιες Δυναμεις καί τό παγκόσμιο κρατοςκολουθεί από κοντα τα έγκυρότερα πολιτικα καί στρατηγικαέντυπα γνωρίζει ότι δέν είναι οί παντες στόν κόσμο πρόθυμοι Ἡ ίδέα του παγκοσμίου κρατους ταυτίζεται από τούς υπο­να περιπέσουν στόν πολιτικό έπαρχιωτισμό επικαλούμενοι τόν στηρικτές της μέ τήν ίδέα της αίώνιας είρήνης καί έπαινείταιηθικό οἰκουμενισμό. "Επειδή όσοι είναι όντως πρόθυμοι για ακριβώς ὐπ” αὐτήν τήν έννοια. Ἡ ὐπέρβαση του πολιτικούκατι τέτοιο συχνότατα τονίζουν τόν ρόλο καί τίς δυνατότητες κατακερματισμοῦ της ανθρωπότητας, λέγεται, θα τερματίσειτοῦ ΟΗΕ, γι” αὐτό όφείλουμε να έπαναλαβουμε: ὁ ΟΗΕ είναι τίς τριβές πού γεννιουνται έξ αἰτίας του καί θα καταστήσεικαθρέφτης, όχι μοχλός. Καθε πολιτική κατασταση δημιουργεί τα πανανθρώπινα συμφέροντα θεμέλια μιας παγκόσμιας, ἐξτούς θεσμούς πού τήν καθρεφτίζουν, καί η ανευ προηγουμέ­ ὁρισμοὐ τελειωτικής πολιτικής όργανωσης. Στήν προοπτικήνου πύκνωση της πλανητικής πολιτικής μετα τόν Δεύτερο Παγ­ αὐτή θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τήν ίδέα του παγ­κόσμιο Πόλεμο αποτυπώθηκε σέ έναν παγκόσμιο όργανισμό. κοσμίου κρατους «πολιτικα αρθρωμένο είρηνισμό», δηλ. έ­Τοῦτο δέν αποτελεί εὐλογία, αλλα ούτε καί βλαπτει. Σέ κα­ ναν είρηνισμό πού στα δεινα τοῦ πολέμου δέν αντιπαραθέτειθρέφτες βλέπει κανείς μοναχα ό,τι καθρεφτίζεται ἑντός τους. απλῶς τήν ηθικα ἐμπνεόμενη ατομική αρνηση χρήσεως ένο­

Τό παρόν καί τό μέλλον του κόσμου αποφασίζονται από πλης βίας, αλλα ένα θετικό θεσμικό σχέδιο. “Οποιος απεναν­τίς σχέσεις τῶν μεγαλων (καί μεσαίων) Δυναμεων μεταξύ τους, τίας, εἴτε γιατί είναι ανθρωπολογικα απαισιόδοξος, είτε γιατί

ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΪΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΡΑΤΟΣ Ι37

είναι ἐθνικιστής, εἴτε για οποιονδήποτε αλλον λόγο δέν συμ­ απορροφαται από τό οίκονομικό καί τίς λειτουργικές τουμερίζεται τό είρηνιστικό ἱδεῶδες, κατα κανόνα τείνει να αρ­ αναγκες. Ἡ διαπλοκή τής παγκόσμιας οίκονομίας καί ή οί­νείται τή δυνατότητα ἑνός παγκοσμίου κράτους, να ταυτίζει κουμενική πληροφορική θα καθιστουσαν έτσι απαρχαιωμένατήν πραγματωσή του μέ μιαν κὔιδιανόητη ή απευκταία­ έκ­ τα σύνορα έκείνα, από τήν υπερασπιση ή τή διεύρυνση τῶνλειψη τής πολιτικής ή να θεωρεί ὡς προυπόθεση τής πραγμα­ οποίων συντηρουνταν ίσαμε σήμερα ή πολιτική. Στήν αντίλη­τωσης τούτης τήν ­απίθανη­ έμφανιση ἑνός κοινου ἐχθρου ο­ ψη αυτή, τό κύριο σημείο προφανῶς δέν είναι ή ίδρυση ενόςλόκληρης τής ανθρωπότητας. Οἱ δύο αυτές αντιλήψεις δε­ παγκοσμίου κρατους, παρα μαλλον μιας ανοιχτής παγκό­σπόζουν, σέ διαφορες παραλλαγές, μέσα στή σημερινή πολι­ σμιας κοινωνίας,ή οποία θα μπορουσε ίσως να χρησιμοποιείτική συζήτηση καί χαραζουν τα ορια αναμεσα στίς αντιμέτω­ καί μια πολιτική οργανωση υπό μορφή παγκοσμίου κρατους,πες παραταξεις. “Ομως καμμία από τίς δύο δέν είναι πειθα­ όμως θα τό υποβίβαζε στόν ρόλο απλου έργαλείου. “Ο ,τι δένναγκαστική. Γιατί τό παγκόσμιο κρατος δέν είναι κατι τό λο­ καταφερε ποτέ της ή αστική κοινωνία στό έθνικό πλαίσιο,γικα ή ἱστορικα αδύνατο, δέν αποτελεί φαντασίωση μέ τήν δηλαδή να ἐπιβληθεί ολότελα έναντι του κρατους, θεωρείταιοποία θα αξιζε να ασχολουνται μοναχα απολιτικοί όνειροπό­ τώρα δυνατό σέ παγκόσμια κλίμακα. Ἡ συλλογιστική αυτήλοι. Συναμα ὅμως ή δυνατότητα τής πραγματωσής του δέν προυποθέτει τόν αυστηρό καθορισμό του πολιτικου στοιχεί­αποτελεί καμμία έγγύηση για τήν έλευση τής παγκόσμιας εἰ­ ου από μέρους του οίκονομικου, θυμίζοντας έτσι τίς χονδρο­ρήνης καί τής οίκουμενικής ἐλευθερίας, ουτε έπίσης καί για ειδέστερες παραλλαγές του ἱστορικου υλισμου. Όποιος είναιτήν έκλειψη τής πολιτικής, έτσι όπως τή γνωρίζουμε. Πολλα έξοικειωμένος μέ τήν ἱστορία τῶν ίδεῶν ασφαλῶς γνωρίζει ο­από οσα προκαταλαμβανει ή σκέψη (ή ο ευσεβής πόθος) εἴτε τι ουσιώδη στοιχεία του μαρξισμού προήλθαν από τόν οίκο­δέν πραγματοποιούνται διόλου στήν ἱστορία, εἴτε πραγματο­ νομιστικό φιλελευθερισμό. Γι” αυτό καί δέν είναι παραδοξοποιουνται κατα τρόπο ὥστε οἱ συναφείς προσδοκίες παραμέ­ ότι μετα τήν πολιτική καταρρευση του μαρξισμού ή οίκο­νουν ανεκπλήρωτες καί ή προγενέστερη κατασταση,στήν προ­ νομιστική ἑρμηνεία τής συμπεριφορας καί τής ἱστορίας ἐπι­οπτική τής νοσταλγικής αναπόλησης, μοιαζει πιό υποφερτή. βιώνει μέ φιλελεύθερα πρόσημα. Ὁ Ἀμερικανός οίκονομολό­

Ὁ χαρακτήρας ἑνός παγκοσμίου κρατους θα προσδιοριζό­ γος καί κατοχος του βραβείου Νομπέλ Οειτγ ΒεεΙ‹ετ π.χ. έχειταν από τίς συνθήκες τής ἐγκαθίδρυσής του. Τρείς δυνατότη­ προτείνει οίκονομικές ἑρμηνείες κοινωνικῶν φαινομένων ­απότες υπαρχουν: ή έλεύθερη συναίνεση, ή συναίνεση σέ κατα­ τήν οίκογένεια ίσαμε τή θρησκεία­, οἱ οποίες ξεπερνούν σέσταση αναγκης καί ή ηγεμονία ὲνός έθνους ή μιας συμμαχίας χυδαιότητα ο,τιδήποτε συναφές ἐπινόησε στήν ἐποχή του οἐθνῶν. Καί οί τρείς συνεπαγονται πραξεις πολιτικής βουλη­ λεγόμενος «χυδαίος μαρξισμός».σης: σέ περίπτωση συναίνεσης, έκ μέρους ὅλων τῶν μερῶν, σέ Στίς μεθοδολογικές αδυναμίες τής φιλελεύθερης­οίκονομι­περίπτωση ηγεμονίας, έκ μέρους του έπίδοξου ήγεμόνα. Βε­ στικής αντίληψης περί παγκόσμιας κοινωνίας καί παγκοσμίουβαίως, ο οίκονομιστικός οίκουμενισμός πιστευει ότι ο κόσμος κρατους προστίθεται ακόμα μία, πολύ πραγματική αυτή. Ἡδέν θα ἑνοποιηθεί μέ πραξεις πολιτικής βούλησης, αλλα αντι­ ένοποίηση του κόσμου βλέπεται υπό τό πρίσμα τής παρα­θέτως ἐπειδή ή πολιτική βούληση θα γίνεται ολο καί πιό αμε­ γωγής, του έμπορίου καί τής ροής τῶν πληροφοριών, ομως τόλητέα ποσότητα, καθώς τό πολιτικό στοιχείο βαθμηδόν θα νευραλγικό πρόβλημα τής κατανομής αποσιωπαται, καί κα­

138 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΒΩΠΟΑΙΤΙΚΑ ΪἹΙΟΚΒΙΜΙΞΝΑ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΡΑΤΟΣ 139

νείς δέν μας αποκαλύπτει πῶς από τήν ενοποίηση του κό­ μοχλό ἑνός τέτοιου σχεδίου, αν αὐτό έπρόκειτο να ἔχει πιθα­σ ου στού πα απανω το εί θα π οκύ ει ία κατανο ί9 μ

`‹ης

νότητες πραγματοποίησης. Τουτο τό παραδοξο μπορεί νατήν οποία θα ήσαν σύμφωνες όλες οί πλευρές όχι μόνον ὐπο παρει οίκονομικές, αλλα καί πολιτικές­στρατιωτικές μορφές,τήν απόλυτη ἔννοια ­δηλαδή σέ σύγκριση μέ τήν προγενέ­ αναλογα μέ τό ποια αγαθα σπανίζουν ἑκαστοτε καί ποιοίστερη κατασταση τής καθεμιας τους­, αλλα πρό παντός ὑπό δρόμοι φαίνονται σκοπιμότεροι για τήν απόκτησή τους. “Ο­τή σχετική ἔννοια ­ δηλαδη σέ σύγκριση μέ τήν τωρινή κατα­ μως τό παραδοξο παραμένει ἔτσι κι αλλιῶς, καί μπορεί νασταση τῶν αλλων. Ἄν ή ενοποίηση τής παραγωγης καί του συνοψισθεί ὡς ἑξής: τήν ίδρυση του παγκοσμίου κρατους τήνεμπορίου συνεπέφερε αυτόματα μιαίγενικα αποδεκτή κατα­ εμποδίζουν πρωταρχικα οί παγκόσμιες Δυναμεις. Σέ μιαν α­νομή, αὐτό θα είχε καταφανεί ήδη στό εσωτερικό τῶν ἐθνικῶν πλή αριθμητική προοπτική θα μπορούσε βέβαια να νομίσειαγορῶν. Ἀπό τήν αλλη πλευρα είναι προφανές ότι τα σχετικα κανείς ότι ή ὐποκατασταση πολυαριθμων πολιτικῶν μοναδωνκέρδη στό πλαίσιο τής κατανομής, τα οποία καί καθορίζουν από ὀλιγαριθμες θα μας ὁδηγουσε κοντύτερα στήν καταστα­τήν ίεραρχική θέση καθε πλευρας μέσα στόν δεδομένο παγ­ ση τής ενότητας. ”Ομωςή ὐποκατασταση αὐτή μπορεί να απο­κόσμιο συσχετισμό δυναμεων, από πολιτική αποψη βαραί­ τιμηθεί καί διαφορετικα. Οί συγκρούσεις αναμεσα σέ λίγεςνουν πολύ περισσότερο από τα απόλυτα. Ἐῖδῶ ἔγκειται τό παγκόσμιες Δυναμεις θα παραμένουν βέβαια αριθμητικα πε­αποφασιστικό σημείο. Γιατί ή ενοποίηση του κόσμου θα οξύ­ ριορισμένες, ταυτόχρονα όμως θα ἔχουν μεγαλύτερη ἔκταση,νει αναγκαστικα τό πρόβλημα τής κατανομής αφοὐ τώρα οί γιατί τώρα απλώνονται δυνητικα σέ ὀλόκληρον τόν πλανήτηπαντες αγωνίζονται για τούς ίδιους σκοπούς καί τα ίδια ἔπα­ καί ἐπί πλέον δέν είναι δυνατόν να κριθουν βραχυπρόθεσμα.θλα. Ὁ πολιτικός παραγοντας διεισδύει λοιπόν στόν οίκονο­ Τα τελευταία βήματα πρός τήν παγκόσμια ενότητα είναι λοι­μικό μέσω του αλυτου προβλήματος τής κατανομής. Τό γε­ πόν πολύ πιό δύσκολα από τα προηγούμενα, τα οποία προ­γονός αὐτό καθιστα απαραίτητη, ακόμα καί μέσα σέ μιαν οί­ σωρινα ἔχουν σταματήσει στήν όλιγαρχία τῶν παγκοσμίωνκονομικα ενιαία παγκόσμια κοινωνία, μιαν πραξη πολιτικής Δυναμεων. Στό πλαίσιο τής ὀλιγαρχίας αὐτής καθε παγκό­βούλησης πρός ίδρυση ενός παγκοσμίου κρατους. Όμως τό σμια Δύναμη κατέχει περισσότερα απ” ὅσα θα κατείχε μέσα σ”ίδιο αὐτό γεγονός έπιτρέπει καί τή βασιμη είκασία ὅτι ή τέ­ ένα παγκόσμιο κρατος στηριζόμενο στήν αρχή τής δίκαιηςτοια πολιτική πραξη δέν θα συμπίπτει μέ τήν ελεύθερη συν­ κατανομής. Τί θα μπορούσε λ.χ. να δελεασει τίς Ἡνωμένεςαίνεση όλων τῶν πλευρῶν. Γιατί μια ελεύθερη συναίνεσή Πολιτείες ὥστε να ανταλλαξουν τόν ήγετικό τους ρόλο μέσαπροϋποθέτει τή γενικα αποδεκτή λύση του προβλήματος τής στόν σημερινό κόσμο μέ τήν ένταξη σ” ἕνα παγκόσμιο κρατοςκατανομής. Καί μια τέτοια επίλυση είναι μέ τή σειρα της δυ­ ὅπου ή αντιπροσώπευση τῶν πολιτῶν θα ρυθμιζόταν μέ βασηνατή μόνον αν οί ίσχυρότεροι παραιτηθουν από τα σχετικα αναλογικα αριθμητικα κριτήρια; Για «Οιτε ΙΝοτΙ‹:Ι›› μιλα κα­τους πλεονεκτήματα ὐπέρ τῶν ασθενεστέρων. νείς εὐχαρίστως από θέση ίσχύος καί ὅταν γνωρίζει ότι τόΈτσι δημιουργείται ένα ανυπέρβλητο παραδοξο. Ἀπό τήν ανοιγμα τῶν συνόρων συνεπιφέρει πρωταρχικα τή διεύρυνσηίδρυση ἑνός παγκοσμίου κρατους θα ἔχαναν τα περισσότερα του δικού του πεδίου δρασεως. Ἡ ὥρα τής αλήθειας ἔρχεταιακριβῶς οί Δυναμεις εκείνες, οί οποίες σήμερα είναι οί ίσχυ­ μόλις κανείς ανακαλύψει ὅτι τό “ίδιο αὐτό ανοιγμα αὐξανειρότερες καί κανονικα θα ἔπρεπε ν” αποτελοὐν τόν κινητήριο ακαριαία τα σχετικα πλεονεκτήματα αλλων Δυναμεων, ἐνῶ τό

ἰζςο ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΠΟΚΕΙΜΒΝΑ

οίκείο μερίδιο σε οίκονομικα καί πολιτικα αγαθα συρρικνώ­

'ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΡΑΤΟΣ 141

σύμφωνα μέ εθνικές συμπαθειες. Στην περίπτωση αύτη η η­νεται, εστω καί μόνο για να προσαρμοσθεί στίς επιταγές της , , , , ~ Ν , ,¬ ­ ­ ¬ κ γεμονια θα προεκυπτε μεσωττου σφετερισμου ευρυτατωναρχης της ισότητας. Οἱ Ἡνωμένες Πολιτείες καί η «Δύση» γε­νικότερα δεν εχουν γευθεί ακόμα στα σοβαρα αὐτην την εμ­ πἶ\ηρεἔΟυσιΡΉ3των„σε μια κατασταση αναῃης) η οποια απο

μονη της θα ευνοουσε τη συγκεντροποίηση ανεξέλεγκτης πο­Τίείρίθί. Γί, (ΧΟΤΟ Χαί Οί ἰδεολογιχές τους διαχηρύξεης δέν πέ­ρασαν ακόμα τό βαπτισμα του πυρός. Ἐν παση περιπτώσει λἑτιχ­ης [σχυ/ος ,σε παγκοσὅια χλιμοἰχα· Οὅως η ηΪεμ(3νια,ὅἶνδεν είναι δύσκολο να μαντεψει κανείς ὅτι δεν θα αποδέχον­ ειναι δυνῖχτη μΟ\ἕΟν,ως καταχρησἶἰ της συναινἶσῖΙς”αλἶ\α=καιδΕ_ταν αναντίρρητα μία πραγματοποίηση του «Οιτε Ι^ἴοτΙεΙ›› ὑπό χἰος συὅαωεσηῖως αποτἶλεσμα ἶηςλανη­Πκίχ (ἶισ9ηΤης υπερἶῖτήν αγγγδα καί κατά Τίς ὰντγλήψεις τῆς Κίνας. χης μιας παγκόσμιας Δυναμης απεναντι στις υπολοιπες και/η

„ επιτυχους διεξαγωγης πολεμου εναντιον τους. Μια ηγεμονια,”Ωστε ελεύθερη συγκαταθεση των παγκοσμίων Δυναμεωνν | ν / ν ι ν ­ ί ὁποία αποσκοπεί στίν ἴδ υσ ἑνό πα κοσ ίου κ ατουστο παγκοσμιο κρατος διολου δεν πρεπει να θεωρειται δεδο­ η | . ι ν ρ Ρ 9 Υ „ μ ρ ς

και επομενως στην καταργηση των κυριαρχικων δικαιωματωνμενη. Όμως εξίσου δύσκολο θα είναι να δοθείη αβίαστη συν­ „ ~ „ _ , , , , , , ,

ν ε ε . ε .ν 7 ν ι ν ιι ολων των αλλων πολιτικων υποκειμενων ειναι κατ αρχην κα­αινεση των μικρων εθνων, αν αυτα φοβουνταν την εμπρακτηγ Ν ν . Η , ν . , τι δια ο ετικό από ιαν ” ε ονία ασκού εν ε π ακτα σε ἔ­κυριαρχια των μεγαλων μεσα σ” ενα παγκοσμιο κρατος. Αλλα ρ , μ ,ηγ μ , μ η μ Ο Ν ,

­ ναν κοσμο τυπικα τουλαχιστον κυριαρχων πολιτικων μονα­ας ύποθεσουμε ὅτι η συναίνεση δεν θα ηταν ελεύθερη, παρα

δων. Ἡ δεύτερη δεν χρειαζεται οπωσδηποτε να διεξαγαγειθα την επέτασσε μία κατασταση αναγκης, λ.χ. μία οίκολογικη λ, , , Ν ς δ , , Δ ,τι ν ν ε ε ι πο ε ου εναντιον των υπο εεστε ων πα κοσ ιων υνα ε­η δημογραφικη καταστροφη πλανητικου βεληνεκούς και μα­ ,μ, , _ Ο Υ μ μ

ων ενω η πρωτη μπορει να εδραιωθεί δίχως πόλεμο μοναχαχθοπθοθέσμων συνεπειών. Καταστάσεις αναγκης καί κρίσεις „ ° , , , , „ „ , ν „μποροῦν να γεννησουν τόσο κεντρομόλες ὅσο καί κεντρόφυ­ Οτἶω Οἔ αντιπαλοι ης εχἶυν εἕασθεὅισἶε Τοἶα ,ωστε προτι­γες δυναμεις, επομένως δεν είναι εκ τῶν προτέρων βεβαιο ὅτι μοἔν την σα)νΕ)ηκΟλΟγηΕ7η ανευ Ορΐὺν απΟ,Την αὅταἶτασηί ,

μέσα σε μια τετοια κατασταση η επιθυμία του πολιτικού συν­ Ωἶτε Το Ονεφο ΤΟΟ παγκοσμια) κίἶατίἶυς _υπΟ Οωσμενεςτονισμου θα επικρατησει απεναντι στην παλαια αρχη «ὁ σώ­ συνθηκεέ μπθιλεί ναΝπραγματοποιηθει με αιματηρες συγ­

ζων ἑαυτόν σωθητω». “Οπως καί να 'χει, για να επιτευχθεί

Ο»­

κρουσεις πρωτοφανούς εντασης καί ἔκτασης. Ἀναμεσα στίς

πολιτικός συντονισμός θα ηταν απαραίτητη μια δεσμευτικη ῆθικέαὰνθρωπιστικές προκείμενες Του αῃημοῃος του παγε γ Ν ί ί γ ι | ι . ν κοσ ίου κ ατου καί στίν ε π α ατ πολιτικό ετουσίωσερμηνεια της καταστασηςί και στον εβσηγητη της ερμηνειας αύ ὅί ουρἴδιους αίτημαηος μδίρ ύθηστὅιται κ ηίὅι αναγκαίη­ κ ¬× γ ε ί ί | ε τ υ τ τ εν αμμ ιααύτης θα επρεπε να δοθει πληρεξουσιοτ τα π ο λ των , „ , „ , ,

η Ο ς­ ηψη συναρτηση. Οποιος αποκαθιστα μιαν τετοια συναφεια, συν­αναγκαίων μέτρων. Ἄν η κατασταση αναγκης ηταν τόσο ν . ν 5 γ / ν ν ισκληρη, ὥστε να επιβαλει την ίδρυση ενός παγκοσμίου κρα­ , , , , , , „ , , ,

~ ­ σμιας ειρηνης την οποια λεγεται οτι θα συνεπιφερει το παγ­τους, τότε θα μπορουσε καί να ελεγχθεί μόνον από ἕνα πολύ , , 7 , , , , ~ , , , ,

σκληρό παγκόσμιο κρατος. Ἀνεξαρτητα από διακηρύξεις καί , , , , , , , , , , , ,

προθέσεις, η εσωτερικη λογικη της καταστασης θα ὁδηγουσε πῖπα θα Ξγκοἕθιδρυοἶαν αυΤΟ,ΤΟ ποαχοἶμιο χρἶἴἑοςί ίδλλα Ψστἠ διαμόρφωση μγᾶς ἠπμονγκης Δύναμηςηῆ ὁποία θά ἐνερ_ κομα κι αν το παγκοσμιο κρατος μπορουσε να ε ραιωσει μο­

γουσε είτε σύμφωνα με την αρχη «ἰσότητα στη στέρηση» είτε , , , , , , , , , „ ~

αγει εσφαλμενα απο την ποθουμενη κατασταση της παγκό­

Ο

κοσμιο κρατος, τον ειρηνικο χαρακτηρα των μεσων, με τα

νιμα την παγκόσμια είρηνη, δεν είναι καθόλου βεβαιο ὅτι η

ειρηνη θα στηριζόταν στην ελευθερη αυτοδιαθεση ολων των

142 Πολιτιιω ΚΑΙ Γεοπολιτικλ γΠοκε1ΜεΝΑ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΡΑΤΟΣ 143

εε­σ­ο­Ρὶ“Ε

ωςΩςοκ

ων καί των ατόμων. Ἡ ήθική­ανθρωπιστική συνηγορία μένου νά ἐγκαθιδρυθεί ένα ἐθνικό κράτος. Όμως τό παγκό­ρ του παγκοσμίου κράτους πάσχει από μιά θεμελιώδη σμιο κρατος θά πρέπει νά είναι ένα καί μοναδικό, γι” αυτό

ντίφαση. Ἀπό τή μιά πλευρά τό παγκόσμιο κράτος προπα­ καί μαζί του δέν μποροῦν νά γίνουν πολλά ἰστορικά πειρά­γανδίζεται ὡς ὑπερώριμη πλεον ύπέρβοιση του ἐθνικορ κρσι­ ματα. Ἀνάμεσα στή γένεση τῶν ἐθνικῶν κρατῶν καί στή γέ­τοος και τοϋ εθνικισροτκποο τώρα ανακηροσσονται σε αιτίες νεση του παγκοσμίου κρατους δεν ειναι παντως αναγκαίαὅλων τῶν δεινῶν ­ λές καί τά δεινά αὐτά ήσαν άγνωστα πρίν ΟπΟι0ιδήΤιΟΤε ποιροιλλήλότήταιαπο την εμφανιση τῶν εθνικών κρατῶν. Απο την αλλη πλεο­ “Επίσης ομως δεν είναι αναγκαία καμμία αναλογία δομήςρά ὅμως τό ἴδιο αοτο εθνικο κρατος χρησιμεύει ὡς πρστσπσ καί ὺφής. Ἄν μάλιστα εὐσταθεί ή είκασία μας, ὅτι ό πιθανό­του παγκοσμίου κράτους, καθώς τοῦτο ἑδῶ θά πρέπει νά δι­ τερος τρόπος έγκαθίδρυσης ενός παγκοσμίου κράτους είναι ήαοετει το μονοπώλιο της νομιμης βιας και επι πλεον να οια­ ηγεμονία μιας παγκόσμιας Δύναμης πανω στίς οπολοιπες,σφαλίζει τήν νομική ίσότητα ὅλων τῶν ανθρώπων μέ μιάν ἑνι­ Τότε είναι εὔλσλίσ νσί δσχθσυμε στι ίί σσμλθ Τσσ σίπσ σίπσψηαία καί οικουμενική νομοθεσία. Τό σύγχρονο εύρωπαικό ἐ­ πολιτικής καί δικαίου μαλλον θά θύμιζε τίς αὐτοκρατορίεςθνικό κράτος ήταν ό πρῶτος καί μοναδικός τύπος κράτους τής προεθνικής ἐποχῆς παρά τό σύγχρονο εθνικό κράτος.στην ιστορια ποο επεοιωςε και, σε πολο ιιεγαλον τοολαχι­ Γιατί οσο ίσχορή κι αν θα ήταν δημογραφικαιτεχνικοοικονο­στον βαθμό, επέβαλε τό μονοπώλιο της νόμιμης βίας και τη μικά καί στρατιωτικά ή ήγεμονική παγκόσμια Δύναμη, καίνομική ισότητα, τό λεγόμενο «κράτος δικαίου». (Ωστόσο δέν | πάλι δέν θά ἦσαν σίπσλύτωσ σέ θέση νά ἐλέίξεί ἄμεσσί κάθεμπορεί να οπαρςει καμμια ιστορικη εγγοηση οτι ενα παγκο­ ατομο πανω στον πλανήτη, δηλαδή να κανει πραξη τήν αμε­σμιο κρατος Θα σομρορφωνοταν με το πολιτικο­νομικο προ­ ση σχεση κρατοος καί πολίτη. ὅπως τή γνωρίζουμε αποτοπο τοο εορωπαικοο εθνικοο κρατοος, εκτος αν εγκαθι­ εθνικο κρατος. καί να είσαγαγει μιαν ενιαία νομοθεσία. ηδρυόταν μέ ελεύθερη σονοιινεση στη βαση σιοτσυ τση πρστο­ οποία θά ίσοπέδωνε όλες τίς προγενέστερες πολιτισμικές καίπου. Όμως μέ τόν τρόπον αὐτόν δέν ἐγκαθιδρύθηκε ούτε κάν ἐθνικές διαφορές. Ἡ ήγεμονική παγκόσμια Δύναμη θά αναγ­τό ἴδιο τό έθνικό κράτος. Ἑν πάση περιπτώσειή διαμόρφωση καζόταν ἔτσι να μετέλθει τήν πολιτική του σίνίεἰε ει ιττιρετοτου δεν απετελεσε εοοογραμμη οιαοικασια, οπου η μονοπώ­ καί να χρησιμοποιήσει τίς οπηρεσίες τοποτηρητῶνι τούςληση της νόμιμης βίας καί ή ενιαία νομοθεσία ακολούθησαν ι οποίους θα στρατολογοῦοει ὡς ἐπθίώσίσσἔ ὑπστελείἐ Τηςι εἴ·αβίαστα, αλλά αναγκαίοι την πύκνωση της ρικονοριικης επι­ ι τε μεταξύ τῶν υπεταγμένων παγκοσμίων Δυνάμεων εἴτε με­κοινωνίας. Γιατί σέ ορισμένες ίστορικές περιπτώσεις ὁ χῶρος τοιξύ διαφόρων περιφερειακῶν Δυνάμεων. Οί τοποτηρητέςκυριαρχίας καί ἔννοια του κροιτοος ρπηρχσιν ηδη πριν απο αὐτοί δέν θα κατείχαν βέβαια κυριαρχικά δικαιώματα άπέν­την εμφανιση τοο εθνοος και το εθνος οιονει κατέκτησε το αντι στήν ήγεμονική Δύναμη ­καί κατα τοῦτο το παγκοσμιοκράτος ἐκ τῶν ἔνδον. Σε ὅιλλες περιπτώσεις, άπεναντίας, τό κ©ΟιΤΟς θα ίΓιΟιν κράΐσςπι Ομως ὡς ΤΟπί%Οί φύλακες τής Τάξηςεθνικό κράτος διαμορφώθηκε ὅταν ἕνα άπό τά κράτη, στά λί σσίλἴσσίπεσ θά ἔπσεπε νά ἔλσσν στή σίάθσσθ τσσἐ μέσα νσμί­ὸποία ήταν διαμελισμένο τό αντίστοιχο ἔθνος, κατέκτησε τό μησ βίσίσ ίἶ ἔννομες εξουσίες (περιορισμένες, ἐννΟΞίΤΟίίι καίσύνολο τῶν ὁμοεθνῶν κρατῶν. Καθώς ὑπήρχαν πολλά εθνικά Οιναιρέσιμες από μέρους τῆς ύψιστης δικαιοδοτικής αρχής).κρατη, μποροοσαν να ακολοοθηθοον πολλοι ορομοι προκει­ Έτσι θα ςαναστηνοταν, με νεα ἔννοια καί με καινούργιες

‹­Ικος

144 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΪΤΙΟΚΒΙΜΒΝΑ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΚΡΑΤΟΣ 145

λειτουργίες, η ενδοκρατική πυραμίδα τῶν φεουδαλικῶν ή πους υπό μόνη τήν ίδιότητα τους ὡς ανθρώπων, χωρίς να με­ημιφεουδαλικῶν αυτοκρατοριῶν, τήν ὁποία ίσοπέδωσε τό σολαβεί οὶαδήποτε καταγωγή ή υπηκοότητα. Ἡ θεμελιώδηςσύγχρονο εθνικό κρατος στήν Ευρώπη καί κατα μέγιστο μέ­ διακριση μεταξύ της νομικής καί της ηθικής­ανθρωπιστικήςρος στην Ἀσία. Ὁ χαλαρός δεσμός αναμεσα στήν κορυφή καί εποψης τῶν ανθρωπίνων δικαιωματων συνεπαγεται, τώρα,στή βαση τῆς πυραμίδας θα εἶχε ὡς αποτέλεσμα ότι εξω από ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα υπό τήν ηθική­ανθρωπιστικήτα οἰκονομικῶς καί στρατιωτικῶς ζωτικα κέντρα, τα ὁποία ἔννοια θα μπορουσαν να πραγματοποιηθουν ήδη ὡς πολιτι­θα υπαγονταν αμεσα στόν έλεγχο τῆς αυτοκρατορικής παγ­ κα­αστικα δικαιώματα καί χωρίς να εγκαθιδρυθεί καποιοκόσμιας Δύναμης, κατα πασα πιθανότητα θα κυριαρχουσαν παγκόσμιο κρατος, αρκεί όλα τα κρατη να μεταβαλλονταν σέσυνθηκες ανομίας ή καί αναρχίας. Ὁ παγκόσμιος ηγεμονας «κρατη δικαίου» σύμφωνα μέ τό (ίδεῶδες τουλαχιστον) δυ­δέν θα εἶχε πιεστικό συμφέρον να τίς καταργήσει, ενῶ οί τικό πρότυπο. Ἀπεναντίας,η εξαγγελία «ανθρωπίνων δικαι­υποτελείς του δέν θα εἶχαν επαρκῆ δύναμη για να τό καμουν. ωματων» από μέρους ενός παγκοσμίου κρατους διόλου δέν

Ώστε ένα παγκόσμιο κρατος δέν θα επετύγχανε τή θεσμι­ θα σήμαινε τήν αυτόματη διασφαλιση ἐκείνου πού συνιστακή συνοχή του εθνικου κρατους. Όμως ακριβῶς από τή συν­ σήμερα στή Δύση τό ηθικό­ανθρωπιστικό περιεχόμενο τῶνοχή αυτή θα εξαρτιόταν η ίκανότητα του να εξασφαλίσει τήν λεγομένων «ανθρωπίνων δικαιωματων». Ώστε από νομικήασφαλεια καί τήν εἰρήνη. Ἀπ” αυτήν επίσης θα εξαρτιόταν τό αποψη τό δίκαιο του παγκοσμίου κρατους θα ήταν οπωσδή­περιεχόμενο καί η εφαρμογή τῶν ανθρωπίνων δικαιωματων. ποτε πηγή «ανθρωπίνων δικαιωματων», όμως δέν θα ήτανΓιατί για ανθρώπινα δικαιώματα έγινε πρώτη φορα λόγος σίγουρα τέτοιο από ηθική­ανθρωπιστική αποψη. Γιατί δεν εί­στό πλαίσιο του «κρατους δικαίου», καί τό πρῶτο «κρατος ναι διόλου σίγουρο ότι τό παγκόσμιο κρατος θα συγκροτηθείδικαίου» ήταν τό σύγχρονο δυτικό εθνικό κρατος. "Ωστόσο τό κατα τό πρότυπο του εθνικου «κρατους δικαίου».εθνικό κρατος δέν μπορεί να εκχωρήσει ό,τι όνομαζουμε γε­ Οί σκέψεις αυτές δέν εμπεριέχουν καμμία πρόγνωση γιανικῶς καί αορίστως «ανθρώπινα δικαιώματα» σέ όλους αν­ τό αν θα πραγματοποιηθεί ή όχι τό παγκόσμιο κρατος. Δια­εξαιρέτως τούς ανθρώπους, παρα μόνο στους δικούς του πο­ τυπώνουν τήν τεκμηριωμένη υπόθεση ότι θα μπορουσε να εγ­λίτες. Γ ιό αυτό καί ὁ λόγος περί ανθρωπίνων δικαιωματων εἶ­ καθιδρυθεί υπό συνθηκες πού δέν θα επέτρεπαν τήν εκπλή­ναι νομικα παραπλανητικός. Μέσα στήν εκφραση τούτη ανα­ ρωση όσων προσδοκιῶν συναπτονται μαζί του. Καί για τόμιγνύεται η νομική έποψη, ή ὁποία συνδέεται μέ τήν υπαρξη παγκόσμιο κρατος θα ίσχυε ό,τι υίσχυσε για καθε κρατος ίσα­ένός ὁριοθετημένου κρατους δικαίου, μέ τήν ήθική­ανθρωπι­ Ι με σήμερα. Θα μπορουσε να εἶναι αλλου καί αλλοτε σταθερόστική ἔποψη, η ὁποία αναφέρεται στήν ίδεατή οίκουμενική καί συνεκτικό, αλλου καί αλλοτε ασταθές καί ευθραυστο, θακοινότητα όλων τῶν ανθρώπων ὡς ανθρώπων. Ἀνθρώπινα δι­ μπορουσε να προστατεύει ή να καταπιέζει. Πρό παντός όμωςκαιώματα μέ τή νομική έννοια του όρου θα μπορουσε να ἐκ­ ὶ δέν θα συνεπέφερε καποιαν στασιμη τελική κατασταση. Καίχωρήσει μοναχα ένα παγκόσμιο κρατος, γιατί μόνο στους

ψθα μπορουσε να εγγυηθεί τήν αίώνια εἰρήνη εξ ίσου λίγο όσο

κόλπους ενός τέτοιου κρατους θα ταυτίζονταν οί έννοιες Ϊ καί ὸποιοδήποτε αλλο κρατος. Μία τέτοια εγγύηση θα ήταν«ανθρωπος» καί «πολίτης». Μόνο σ' ένα παγκόσμιο κρατος λογικα δυνατό να συναχθεί από τήν ύπαρξή του μόνον εαντό θεσμοθετημένο δίκαιο θα αφορουσε όλους τούς ανθρώ­ ι στό παρελθόν οί πόλεμοι εἶχαν γίνει αποκλειστικα μεταξύ

146 ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΑ ΪΠΟΚΙΞΙΜΒΝΑ

κρατῶν. Όμως έγιναν συχνα καί τρομεροί έμφύλιοι πόλεμοι,τούς όποίους οὔτε καν τό κρατικό μονοπώλιο της βίας δένμπόρεσε να αποτρέψει. ”Ωστε τό μόνο πραγμα, τό ὁποῖο θαμπορουσε να εγγυηθεί τό παγκόσμιο κρατος, εἶναι ή μετα­τροπή όλων τῶν πολέμων σέ ἐμφυλίους πολέμους.

ν.

Η ΤεΧΝικΗ, Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΚΑΙ Η Κογλτοιτλ

Ι. Ἡ κοινωνία τής πληροφορικής: πρόοδος της ὁρθολογικότητας;

Πολιτικοί από όλες τίς ηπείρους, οι ὁποίοι πιθανότατα δέν θαἐμπιστεύονταν σέ οποιονδήποτε ηλεκτρονικό υπολογιστή ταμυστικα του ἐπαγγέλματος καί της σταδιοδρομίας τους, κα­ταβαλλουν τόν τελευταίο καιρό σύντονες προσπαθειες για τήνπαγκόσμια ενοποίηση τῶν πληροφοριακών αγωγῶν, για τήνελεύθερη ροή τῶν πληροφοριῶν καί τήν ελεύθερη πρόσβασηπρός αὐτές πέρα από έθνικα σύνορα. Ἡ κοινωνία της πληρο­φορικής αποτελεί στα ματια τους τό λαμπρό ἐπιστέγασμα,αλλα καί μια ούσιώδη κινητήρια δύναμη της κοινωνίας ἐκεί­νης, όπου κυρίαρχο στοιχείο είναι ή οίκονομία. Έτσι, οι προσ­παθειές τους φαίνονται να πραγματοποιούν τίς αντιλήψειςκοινωνικῶν έπιστημόνων μέ τοποθέτηση οἰκονομιστική ή συ­στημική­κυβερνητική. Σύμφωνα μέ τίς αντιλήψεις αυτές, όσοπιό περίπλοκη γίνεται η κοινωνία, τόσο ἐπιτείνεται ή στοχα­στικότητα της αναφορικα μέ τίς ίδιες της τίς λειτουργίες καίτόσο μεγαλώνει ή σημασία της γνώσης για τή διεκπεραίωσήτους. Γνώση σημαίνει όμως πληροφορία, καί ή πληροφορίαγίνεται τό μυαλό καί η καρδια της κοινωνίας ­ όπως καί η«επικοινωνία» γίνεται ή κεντρική ἔννοια της κοινωνικης θεω­ρίας μέσα στή μαζική δημοκρατία.

Τέτοιες απόψεις ριζώνουν, εἴτε τό γνωρίζουν εἴτε όχι, σέμιαν ὀρισμένη φιλοσοφία της ἱστορίας. Προσδοκουν δηλ. ένα

Ι48 ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, ΚΟΥΛΤΟΪΡΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΟΤΙ­ΙΤΑ Ι49

κι | κ ε κ ­·τ ι η Ο < λύ γρήγορα θα μεταβληθουν σέ καθρέφτες και ευρετήρια τουεοτυχές τέλος της ιστοριας, οπου η ‹‹ΙοποννΙεεἰ8οειρΙε εοοιετγ»

φασ ατος τής κοινής γνώμης· μέσα τους θα ζαναβρίσκει κα­θα έχει ὑπερβει τούς διαφόρους πολιτικούς καί ίδεολογικούς ι ιι«πρωτΟγΟνγσμΟύς»νγγαΤί θὰ τὴν δωωῳίνεν ἡ ἐπνβολή Τοῦ ννω_ νείς τον ἴδιον ἐκείνον κόσμο, ὁ οποίος θα ὅφειλε να ςεπεργχ­

τ ή ι ι ~ × × ι 7 στει χαρη στή γνωστική τους βοήθεια. Στήν πηγή της ροήςστικου στοιχειου και θα καθοδήγειται με βαση την επιστήμο­νγχι νώσ .Ἀσ αχῶ σέ χα νά π Ο ενέστε κοινωνία δέ τῶν πλήροφοριῶν θα ξανασυναντα κανείς συγκεκριμένους αν­φ ἔ¬ μμ Ο Υ Ρη ν . ι . ­ .ἦταν Τόσο μεγάλο τό πλῆθος Τῶν πχηροφορνῶν καί ἡ ταχύτνννα θρώπους, π.χ. τούς Ἀμερικανούς νεοναζί, οι οποιοι συμφωνα

τ ή ι λ ι × × μέ δημοσιογραφικές πληροφορίες είναι ήδη αριστα «δικτυω­τής μεταδοσης τους. Παρομοια φαινομενα χρήσιμευουν συχναὡς ἀφετηρία εὐθύνραμμων προβοχῶν στό μέλλον καί ἐρμνν μενοι». Δεν ειναι τυχαιο οτι ηδη απο καιρο εχει αρχισει ή

νεύονταγ ὡς ὁρόσημα ργζοσπαστγκῶν στροφῶνν ννατί πνσΤεύ_ διαμαχη γυρω απο το τι επιτρεπεται να μεταδοθεί και τι οχι.

εται ὅτι ή έμφανισή τους έξουδετερώνει τήν επίδραση τῶν ὥς Ἡ ππηροφοριοοῆ λοιοροχειριοι ποιι ἡ προοποιοειοι ἐπηροοιοροοτ θα παραμείνουν καί στό μέλλον αδιασπαστα συνδεδεμένεςτώρα καθοριστικων παραγόντων καί έπιβαλλει να ξαναγρα­

φεί έξ αρχής ή οντολογία τής κοινωνίας. Ἄν τα πραγματα εἶ­ ριετοιξο τοοο·Αλλα καί για αλλους λογους θα απογοητευθουν ὅσοι προσ­χαν έτσι, τότε θα έπρεπε ν” αποδείξει κανείς ὅτι ή θεμελιώδης 3

ανθρώπινη συμπεριφορα αλλαζε αντίστοιχα σέ καθε ἐπανα­ δοκοῦν ὅτι μέ τή μεγαλυτερη καί ταχύτερη ροη πληροφοριωντ ~ θα έπικρατήσει το γνωστικό­ορθολογικό στοιχείο μέσα στήνστατική αλλαγή τής πυκνότητας καί της μεταδοσης πληρο­

τ ιι 0 7 ι < × γ × κοινωνία. Ἡ προσδοκία αὐτή στηρίζεται στήν πεποίθηση ὅτιφοριων, ετσι π.χ. οταν εφευρεθηκε ή γραφη ή τυπογραφια.­ ὅποιος κατέχει περισσότερες πληροφορίες σκέπτεται καί έν­”Ομως κατι τέτοιο διόλου δέν έγινε. “Οσες αλλαγές επήλθαν

ἦσαν ιστορικές καί δευτερονενεἰα ἦτογ δέν ἔθγναν Τόν πρωτα εργεί ορθολογικότερα, ἐνῶ οι ‹‹αρχα·ηκοί›› τρόποι συμπεριφο­γενή τομέα τής ανθρωπολογίας καί τής κοινωνικής ὀντολο­ Οαἐ ἀνρθυν στή νύχτα τής έλλειψης πληροφοριών. Τό λογικόγίας. Ἡ λογική τής πληροφορίας οποταχθήκε παντοτε, σέ γε­ οιλροι ειναι προφανές: οχι πι χρήοη της πληροφοριοις ποιοι ἐοιο_νικές γραμμές, στή λογική τῶν κυρίαρχων ένδοανθρώπινων τήιπ οιπποι Το ποιον Τῆο χρἠοης ποιοιο­ιοον τήν πληροφορια

τ ~ ~ γνωστικό θεμέλιο της ορθολογικής πραξής· ή ορθολογικότήτασχέσεων καί των συναφων ίδεολογικων τοποθετήσεων.τ ~ του πραττοντος πρέπει λοιπόν να προυποτεθεί ὡς καταβολήΤο λεξιλόγιο της κυβερνητικής συγκαλύπτει αὐτήν τήν κα­

θοριστική κοινοτοπία γιατί χρησιμοποιει παντοῦ καί ανεξαί­ ποιι ὡς οιοτοτεπές μέγεθος· Στο λογικο οιοπο οιλριοι προοτιοορετα τόν ὅρο «πληροφορία», ὁ οποίος ούσιαστικα ὑποδηλώ­ Τοιι ομως ποιι ενοι οφοιλιιοι οτην επτιρηοη των προιγροιτων· ο”νει ένα καινούργιο γνωστικό περιεχόμενο, αντί του ὅρου «α­ ποιος οονοεει την οιοξηοη τοο πληοοος των πληροφοριων μενακοίνωσηλ ὁ ὁποῖος μπορει καί ν> ἀναφέρεταγ σέ κάτι ἦδη την ενίσχυσή του γνωστικού­ορθολογικου δυναμικου της κοι­γνωστό ή κατι δίχως γνωστική σημασία. Ἡ μεγαλύτερή πο­ νωνίας προϋποθέτει βέβαια ὅτι τό πληθος των πληροφοριών

σότητα τῶν ανακοινώσεων δέν σημαίνει οπωσδήποτε ανώτε­ χρηοιροποιειποιι προιγμοιπιι οτι οηλ· οἐν λοιριροινοιοιι ποιρριοιΟ­η πογότηῖα τῶν πχηροφοργῶφ ἔτσγ ὅπως Τίς χρενάζεταν μιά πρακτική απόφαση χωρίς να ψιλοκοσκινιστουν ὅλες οι διαθέ­κοινωνία έδραζόμενή στή γνώση. Γιατί τα οίκουμενικα δί­κτυα διόλου δέν θα χρησιμεύουν αποκλειστικα στή μεταδοση

σιμες πληροφορίες. ”Ομως ή χρήση των πληροφοριών γίνεταιμέσα σέ συγκεκριμένες καταστασεις, δηλ. κατω απο πίεση

τ η ι 3 ή × = × ι χρόνου, καί ή πίεση αὐτή αοξανεται στον βαθμό ὅπου ή κοι­πληροφοριων με πρακτικα αξιοποιήσιμη γνωστική αξια. Πο­

ΙΒΟ ΤΕΧΝΙΚΗ, 11ΑΗΡοΦοΡ1ΚΗ, ΚοΥΑτοΥΡΑ 11ΑΗΡοΦοΡ1κΗ ΚΑΙ οΡοοΑοτ1κοΤΗΤΑ 161

νωνία τής πληροφορικῆς αποτελεί ταυτόχρονα κοινωνία έντο­ φορετικό περιεχόμενο καί διασταυρώνονται συμπτωματικάνου οίκονομικου ανταγωνισμου. Όσο πιό γρήγορη είναι η με­ μόνον. Ὁ πολυσύνθετος χαρακτήρας τῆς κοινωνίας κάνει πι­τάδοση τῶν πληροφοριῶν,τόσο μεγαλύτερη εἶναι η πίεση του θανότερες τίς ακούσιες καί απρόβλεπτες συνέπειες τής συλ­χρονικου παράγοντα πανω στή λήψη τών αποφάσεων. Έτσι, λογικής πράξης, ήτοι επιτείνει τήν δράση της ετερογονίας τῶνη πρώτη έγνοια του πράττοντος δέν είναι οὔτε παντα οὔτε σκοπών. Ἡ δράση τούτη θεωρήθηκε στήν παράδοση τοῦ φι­αναγκαστικά τό πληθος τών πληροφοριών, αλλά η εύρεση λέλευθερισμου από τή σκοπιά της «αόρατης χειρός››,ή ὁποίατου χρόνου για τήν οίκείωση καί αξιολόγησή τους. “Οταν ὁ τάχα διασφαλίζει ότι ακόμα καί οί (ατομικοί) ανορθολογι­χρόνος είναι στενός, ή πληθώρα τών θεωρητικά διαθέσιμων σμοί μέσω της διαπλοκής τους θά έδιναν ἕνα ὁρθολογικόπληροφοριών προσφέρει τυχαία μαλλον πλεονεκτήματα επι­ συλλογικό αποτέλεσμα. Όμως μπορεί νά συμβεί καί τό αντί­λογής, ήτοι ἡ εύρεση της καίριας πληροφορίας μέσα στόν ὑπ­ θετο: τό σύνολο τών επί μέρους ὀρθολογικοτήτων μπορεί νάάρχοντα χρόνο είναι σέ πολύ μεγάλο βαθμό ζήτημα τύχης. Γι' γεννήσει ένα ανορθολογικό συλλογικό αποτέλεσμα, οπότεαὐτό ὅσες πληροφορίες συσσωρεύονται στούς υπολογιστές μάλιστα ή επιτάχυνση τής ανθρώπινης πράξης χάρη στή γορ­χρησιμεύουν στόν πράττοντα τόσο πολύ ή τόσο λίγο όσο του Υἠ Ωθή τών πληροφοριών θά επιτάχυνε τήν εμφάνιση ανεπι­χρησίμευε καί ή γνώση πού προηγούμενα αποθησαυριζόταν θύμητων αποτελεσμάτων.σέ βιβλιοθήκες. Τουτο ίσχύει εξίσου γιά τόν πολιτικό καί για Ἡ ΙστοννΙεόἱ8εειι:›Ιε εοειετγ μπορεί νά αναπαράγεται συνεχώςτόν χρηματιστή. Στά ὀγκούμενα κύματα τών πληροφοριών μονάχα ὅταν οί ύποκειμενικές προσδοκίες μποροῦν νά ίκανο­μπορεί κανείς νά πνιγεί. Καί εδώ δέν βοηθούν εν τέλει παρά ποιουνται γενικά όχι μόνον ὡς πρός τή συμπεριφορά τώνμόνον οί συνειδητοί ή ασυνείδητοι, ανθρωπολογικά καθορι­ εκάστοτε κοινωνικών εταίρων, αλλά καί ὡς πρός τή συνολικήσμένοι μηχανισμοί, τούς ὁποίους επιστρατεύει η νόησή μας απόδοση του «συστήματος». Ἄν συντρέξει μιά κατάσταση,προκειμένου νά απλοποιήσει, έστω καί αύθαίρετα, μιά πολυ­ ὅπου ναί μέν ίκανοποιουνται οί αμοιβαίες προσδοκίες, όμωςσύνθετη κατάσταση καί νά καταστήσει ἔτσι δυνατό τόν πρα­ δέν επέρχεται τό αναμενόμενο γενικό αποτέλεσμα τής συλ­Ήίκό προσανατολισμό μας. λογικής πράξης, τότε αυτό γιά μιά πολυσύνθετη κοινωνία θά

Σε μιάν εξαιρετικά περίπλοκη κοινωνία τό γνωστικό στοι­ σήμαινε μιά κατάσταση απόλυτης αμηχανίας. Γιατί τό αρχι­χείο θά μπορούσε μάλιστα καί νά εξασθενίσει από μιάν ὸρι­ μήδειο σημείο, στό ὁποίο θά ήταν δυνατό νά πατήσει κανείςσμένη, ἴσως ὅμως αποφασιστική αποψη. Έννοώ τή γνώση για ν” αντιστρέψει τό ρεῦμα, θά είχε κι αὐτό χαθεί κάποτεπού αφορα τή μακροπρόθεσμη έκβαση τών εκτυλισσόμενων κάπου μέσα στίς απειρες πτυχές της πολυσύνθετης κοινω­βραχυπρόθεσμων ή μεσοπρόθεσμων μερικών διαδικασιών· νίας. Στήν αποφασιστική στιγμή θά λείπει ή αποφασιστικήπρόκειται δηλ. γιά τή γνώση πού έχει νά κάμει όχι μέ τό πληροφορία ­ή θά έχει στό μεταξύ μετατραπεί σέ σημείο αν­­κάποτε επίσης ακατανόητο­ παρόν, αλλά μέ τό μέλλον. Ἡ τιλεγόμενο. Τό πείσμα, μέ τό οποίο διχάζονται τά πνεύματαγενική κατεύθυνση του συνόλου τών συμβαινόντων γίνεται ὅταν πρόκειται γιά τήν αξιολόγηση πληροφοριών πού θίγουνόλο καί πιό αδηλη στόν βαθμό ὅπου εμβαθύνεται η επί μέ­ μαζικά συμφέροντα καί συνήθειες ζωης (π.χ. πληροφοριών γιάρους γνώση επί μέρους συναφειών, καί τοῦτο έχει πάλι φ τό οίκοσύστημα), θά έπρεπε νά μας κάμει πολύ σκεπτικούς.ως συνεπεια οτι οί ὑποκειμενικές προοπτικές αποκτουν δια­

Ι

ΙΒΖ ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, ΚΟΥΛΤΟΪΡΑ ΚΪΒΕΡΝΟΧΩΡΟΣ 153

2­ Τὰ κενά του κυβεθνοχώθου ἔχτισαν οἱ ύλικοί πόροι «ψαμμόλιθοι» καί «καταναγκαστικήα , έ ασία» πα α ” δυναστικί­κυ ια ικ” «δύνα του πνεύ­Ἀμερικανοιί επιστήμονες δημοσιευσαν τό ΙΩΘ4 ἔνα μανιφέστο στη­ ΟΥ 7 ν Ο η ν Ρ ρχ μη ι ν

ν ι ι ­ , . , _ ματος», που κατευθυνε, για τους δικους της σκοπούς, τουςριζομενο σε θεσεις του μελλοντολογου Αηιπ Το/βετ και του (Ξεοῃςε ,

Κεντυοιιίι, πρώην έπιστημονικου συμβούλου του προέδρου Κειιἔαιι. Τό πορους αὐτούα καθώς καί ἡ ὰντίστωχη γνώση' ἙπΕπλέΟν°μαγηφέσ­,­Ο δγαγράφεγ τό ὅραμα του Οωουμενγχου ,ωβερμοχώρου παραπανω εξαγγελία είναι παραπλανητικη γιατι αποκρύπτεικαί αναγγέλλει μια νέα έποχή ὡς συνέπεια τῆς έπικράτησης της ότι δῆθεν ρευστόποίηση της όλης ἔχει ὑλικότοιτες προϋπθ­γνώσης απέναντι στην όλη. θέσεις καί συνέπειες. Όχι τυχαία, τα νέα χαρμόσυνα μηνύμα­

τα προέρχονται από τίς ὑψηλα έκβιομηχανισμένες περιοχέςΟί κοινωνίες τότε μόνο βεβαιώνονται ότι ὑπαρχουν πραγμα­ της Γης, όπου ένα έκτο του παγκοσμίου πληθυσμού διαθέτειτικα, όταν φανταζονται τόν ἑαυτό τους ὡς μυθικές ύποστα­ περίπου τα τέσσερα πέμπτα του παγκοσμίου πλούτου καίσεις. Γιατί μέσα στίς ὑποστασεις αὐτές, οί ὁποἰες συμπιλουν­ της παγκόσμιας ενέργειας. ”Ως «αμερικανικό όνειρο», όπωςται τόσο από πραγματικα στοιχεία όσο καί από τίς έπιθυμη­ τό ὸνομαζουν οἱ συγγραφείς του, τό μανιφέστο του κυβερνο­τές μελλοντικές έπεκτασεις τους, συμπυκνώνεται η αὐτοκα­ χώρου προέρχεται είδικότερα από μια χώρα, στήν ὁποία τότανόησή τους. Ἄν ή αύτοκατανόηση τῆς αστικής κοινωνίας τέσσερα τοῖς εκατό του παγκοσμίου πληθυσμού καταναλώνειμετα τόν θανατο του Θεοῦ αναφερόταν σέ μυθικές υποστα­ ή σπαταλα τό ένα τέταρτο της παγκόσμιας ένέργειας καί κα­σεις όπως «Φύση», «Ἱστορία» ή «Ἀνθρωπότητα», τώρα, με­ θε κατοικος, όταν φτασει τόν μέσο όρο προσδοκίας ζωής, έχειτα τόν θανατο του Ἀνθρώπου,ή μαζική δημοκρατία αύτοχα­ αναλώσει για τήν ἰκανοποίηση τῶν ὑλικῶν αναγκῶν του, με­ρακτηρίζεται ὡς «δομή» ή «λειτουργικό σύστημα», πού μπο­ ταζύ αλλων, καί χίλια δένδρα.ρεί να τό συλλαβει καί να τό κατευθύνει κανείς μέσω της κυ­ ι Τα δεδομένα αὐτα διόλου δέν σημαίνουν ότι τουτες οι πε­βερνητικης. Ύπό τό πρίσμα της οίκουμενικής πληροφορικῆς ριοχές της Γης ὀφείλουν τό ύψηλό τους μερίδιο στόν παγκό­τοῦτο τό σύστημα όνομασθηκε πρόσφατα «κυβερνοχῶρος» ­ σμιο πλουτο σ” ένα εξίσου ύψηλό (αμεσο) μερίδιο στούς ὑλι­καί η αναζήτηση ένός έμφατικου ὀνόματος αντιστοιχουσε α­ Ξ κούς όρους του πλανήτη. Ὁ πλουτος τους έγκλείει αναμφίβο­κριβῶς στήν αναγκη μιας έντυπωσιακής όποστασιοποίησης λα σημαντική τεχνογνωσία καί μεγαλη πολιτική­στρατιωτικήτου πραγματος. (Ως οντότητα μέ αύτοτέλεια καί δική της νο­ ένεργητικότητα. “Ομως τούτη η γνώση καί ή ἐνεργητικότηταμοτέλεια, ὁ κυβερνοχῶρος ὑποτασσει τήν ανθρώπινη πραξη δέν ήσαν ποτέ αποφασιστικές μέ την ἔννοια ότι οἱ φορείςστήν ίδιαίτερη λογική του καί συναμα παρουσιαζει γνωρί­ τους θα μποροῦσαν να χαρίσουν ατιμωρητί στόν ὑπόλοιποσματα πού, όπως λέγεται, σημαδεύουν τήν τροπή πρός μια κόσμο όλους τούς ὑλικούς πόρους. Ἀπεναντίας, γνώση καίνέα ἱστορική ἐποχή. Ἡξαγγέλλεται η «ανατροπή της όλης» ένεργητικότητα αποδείχτηκαν καθοριστικές έπειδή ακριβῶς­τίποτε λιγότερο !­, δηλ. η όλο καί μικρότερη οίκονομική ση­ έξασφαλιζαν συνεχη καί προνομιουχο πρόσβαση πρός τούςμασία τῶν ὑλικῶν παραγόντων καίή ἐπικρατηση τῶν «δυνα­ ὑλικούς πόρους, καί μαλιστα ανεξαρτητα από τό αν αὐτοίμεων του πνεύματος»,της γνώσης καί της πληροφορίας. χρειαζονταν αμεσα σέ δεδομένη στιγμή ή όχι. Ἡ πιθανότητα

Πρό παντός αὐτή η έξαγγελία χρειαζεται σχολιασμό. Εἶναι της έλλειψης ὑλικῶν πόρων προκαλοῦσε παντοτε τίς ίδιες αν­κοινότοπη, αν αναλογισθουμε ότι ήδη τίς πυραμίδες δέν τίς τιδρασεις όπως καί ή πραγματική έλλειψη, κι αὐτό δέν πρό­

ί

ι5¿ ΤΕΧΝΙΚΗ, τιΔΗΡοΦοΡικΗ. κοΥΛτοΥΡΑ κΥΒεΡΝοΧοΡοΣ ι55

κειται βέβαια ν” αλλάξει στό μέλλον. Μοναχα πάνω στή βάση υπηρεσιών, οί ὁποίες, στή γλώσσα τής σύγχρονης κοινωνιο­τής έξασφαλισμένης υλικής αναπαραγωγής μιας υψηλά έκτε­ λογίας, μπορούν νά θεωρηθούν ὡς συμβολική αλληλένέρ­χνικευμένης κοινωνίας μπορεί ή γνώση νά γίνει ουσιαστικός γγ γεια). Ἡ ἐντύπωση, ότι έτσι έξανεμίζεταιή ύλη καί ή μέριμναπαράγοντας καί κινητήρια δύναμη αυτής ακριβώς τής ανα­

Μεω.

για τήν κατοχή της, κάνει βέβαια τό μέλλον νά φαίνεται ρόδι­παραγωγης· τό ἐνδιαφέρον γιά τήν τέτοια γνώση αναγκαστι έ νο. ὡστόσο είναι έσφαλμένη. Γιατί τό πλεόνασμα τής «ἐπι­κά μειώνεται μόλις φαίνεται νά κινδυνεύει ή απόλυτα απα­ κοινωνίας» όφείλεται στήν είδική υφή τής έν τέλει έξαρτημέ­ραίτητη υλική βάση. Καμμιά τεχνογνωσία καί κανένας κυ­ νης από υλικούς πόρους (μαζικής) παραγωγής· ακριβώς ήβερνοχώρος δέν θα μπορέσει νά περιφρουρήσει τήν οίκονομι­ υφή τῆς παραγωγής έπιτρέπει, καί μάλιστα απαιτεί, τήν έπι­

Έ»

κή θέση της “Ιαπωνίας μέσα στόν κόσμο. αν τό νησιωτικό της κοινωνιακή πλησμονή. Όμως τό δίκτυο τών ανταλλαγών καίκράτος αποκοπεί πλήρως καί μέ συνέπεια από όλες τίς πρώ­ τών πληροφοριών θα γινόταν μεμιας πολύ αραιότερο. αν ήτες ύλες. Καί αντίστροφα: χωρίς τό δικό τους τεράστιο δυνα­ παραγωγή αγαθών υποχωρούσε σοβαρά ή αν διαγραφότανμικό σέ υλικούς πόρους καί χωρίς τήν πολιτική­στρατιωτική Ξι μιά έλλειψη τών απαραιτήτων γι” αυτήν υλικών παραγόντων.κάλυψη της πρόσβασής τους πρός τούς ὲκαστοτε αναγκαίους ”Ωστε ὁ κυβερνοχώρος στρέφεται γύρω από έναν σκληρό καίπόρους σ” ολόκληρο τόν πλανήτη, οί Ἡνωμένες Πολιτείες πο­ διόλου μικρό υλικό πυρήνα, καί η διαδικασία ἐπικοινωνίαςτέ δέν θά είχαν καταστεί ὁ πρωτοπόρος τού κυβερνοχώρου. ια καί πληροφόρησης στόν τομέα τής οίκονομίας διεξάγεται μέἌλλωστε τήν πρόσβαση αυτή τή διαφυλάσσουν ἐπαγρυπνών­ .Ν τό μάτι στυλωμένο στόν πυρήνα αυτόν.τας νυχθημερόν,καί απί αυτό ἐπωφελούνται ίσαμε σήμερα Δυ­ Οί υοετὶ Ροεείόεοίοε, οἱ μακαριοι κατέχοντες, μπορούν νατικοευρωπαίοι καί Ἱάπωνες. Ἡ σημερινή κατάσταση διόλου έπιτρέψουν στόν ἑαυτό τους τήν πολυτέλεια να θεωρούν αφ”δέν συνιστα βέβαια ἐγγύηση γιά τό μέλλον. υψηλού τήν ποταπή ύλη καί νά υμνούν τή δύναμη τού (δικού

Παρ' όλα αυτά.μέσα στή μαζικοδημοκρατική αντίληψη τῶν τους) πνεύματος. ”Ομως τά πέντε (προσεχώς ἑφτά ή όχτώ)κοινωνικών πραγμάτων ό παράγοντας «πληροφορία» ή «έπι­ ίγ δισεκατομμύρια ανθρώπων, πού θέλουν ή πού πρέπει να τούςκοινωνία» έπισκιάζει τόν παράγοντα «υλικοί πόροι» ή «πα­ μιμηθούν, ζητούν απερίφραστα τήν ανενδοίαστη έκμετάλλευ­ραγωγή». Αυτό φαίνεται εύλογο, όταν ή γεωργία καί ή βιο­ ση τών υλικών πόρων μέ σκοπό τήν απόκτηση απτών αγα­μηχανία έχουν έπιτύχει τόσο υψηλή παραγωγικότητα, ὥστε ή υ. θών. Μέ τήν υφιστάμενη δημογραφική πίεση είναι ουσιαστι­ἐργασία μιας σχετικά μικρής μειοψηφίας μπορεί να εγγυηθεί ι κα αδιάφορο, αν στόν αγώνα τους γιά έπιβίωση καί ανάπτυ­στό κοινωνικό σύνολο τήν παροχή αφθονων υλικών αγαθών, ί ξη απλώς καταστρέφουν ή χρησιμοποιούν «έλλογα» υλικούς

ωιω

ένώ ή μεγάλη πλειοψηφία έργάζεται κυρίως ανταλλάσσονταςΔ (καί οίκολογικούς) πόρους. Έτσι ή αλλιώς ή σημασία τών τε­

σημεία καί σύμβολα. Μέ αλλα λόγια,ή «ἐπικοινωνία» αυτο­ λευταίων μεγαλώνει, καί ένδεχόμενες τεχνικές πρόοδοι, οί ὁ­νομείται ἰδεατά απέναντι στήν «ύλη» στόν βαθμό όπου όλο τί ποίες θά μπορούσαν ίσως νά μειώσουν τήν κατανάλωση έν­καί λιγότεροι ανθρωποι παραγουν οί ἴδιοι τά ὅσα καταναλώ­ β εργείας καί τήν έπίβαρυνση τού περιβάλλοντος, ούτε καν θάνουν· στόν ἴδιο βαθμό υπερκαλύπτεται ή καί απορροφαται ή ίσοφάριζαν τίς παρενέργειες τής γοργης βιομηχανικής ανόδουπαραγωγή υλικών αγαθών από τήν ανταλλαγή συμβόλων ίαν­ γιγάντων όπως η Ιίίνα,ή “Ινδία ή καί ή Βραζιλία· τέτοιες χώ­ταλλαγή πληροφοριών καί χρήματος, αλλά καί ανταλλαγή ψ ρες έπί πλέον θά πρόβαλλαν ὡς ίσχυροί ανταγωνιστές τών

ι

156 ΤΕΧΝΙΚΗ, ι1ΛΗΡοΦοΡΠ‹Η, κοΥΑΤοτΡΑ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΪΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 157

ἶημερωῶα πρωτεῃ­ώρ.ων ἐθνῶν σέ ὅλως Τούς τομεια καί μιά­ ` πολιτισμοῦ, καί μαλιστα όχι μόνο από αποψη χρονική, αλλαιστα στον τομεα τ π όσ ασ π ό του πα κόσ ιου ν 7 . ιι Ν ι ι ι· ιΚαἐἑς ὁρχυίἐερὅὶξχῶἕοἕ ἐἶειβοἔθήσἑἶ Τήἑ ,φ και απο αποψη ποιου και πειἶιεχομενουζ Ο δυτικος ιἶολιτι­

οίκονομική αναπτυξη, αθελα του θα ἐπιταχόνει αυτές τίς δια­ σμοςί ἶχεγετωἶ διἕκίηρηῖἶε Τζην ἶνοτηταν των συαηακτικωνι ἶῳδικασίες καί θα συντείνει στήν ανατίμηση τῶν παραγόντων σ­Ϊοιχείωΐί χω αυἶοῖ. παλι .Οφειλουν ιη συωχη τους ισἶο (ἔτιἐχείνωνε τούς ὁποίους δῆθεν παραμερίζεμ ,Όχι ειναι αποτοκα του ιδιου ορθολογικου πνευματος, το οποιο,

δέν μπορεί να έγγυηθει τήν πρόοδο της όρθολογικότητας στό ἶῃε /ὅαἰαστηἔποποιεαται τεχνωίἶχ­Οαχοινομαα ἶιἶε πολιἶικα­πεδίο της κοωωνικῆς πράξης (βλ. τό προηγούμενο ήθικα, επιδιωκει και Τϋθοἕγματωνει παντοτε το ιδιο π©αΥμιαι

γιά τήν κοινωνία τῆς πληροφορικῆς), ἀλλά καί οπως δηθεν αποδεικνυει η παραλληλη αναπτυξη της τεχνικής,

νέα καί ασταθμητα δεδομένα. Όσοι τόν ἑξαγγέλλουν αν­ Ι ἶης ελευθερηἱοαζἶνομιαςη της πολκικης ελευθεραας και τουανθρωπιστικου κρατους δικαίου.

τλουν τήν αίσιοδο ία του από τ ίν πεποίθ σ ότι θα κατα ­ ι ι . ι Ν

ξ 9 η η_ η Ο Απο τουτη την εννοιολογική και ιστορικη συνδεση υλικουγήσει τα συνορα. Ό ω τα σόνο α τα ὁποια θα έ αλεί ει Ι α ι Ν Ν Ν ι ι ι 7 ι

παγκόσμφα πλημμυρἴδας λ ρβξ θα ι Ι θέ ψ και ηθικου­πολιτικου πολιτισμου προκυπτει η δευτερη αποπ ο ο ων ατα ανο ωσουν και . ν . ι ιι .ι ι . ι Ν Ν

πάλι ὁξύτατω ἀγῶνες χατοἶἔ) (αἱ ρ . δ 7, ,Ο θ, , _ τις παραπανω υποθεσεις: οτι ηδη η επικρατηση του τεχνικουο αιαοοποιε αειναιοι '

Ν ι. ι ι Ν, ι ιι .

μηςί φ Ο ς πολιτισμου, η οποια απαιτει ορισμενο καταμερισμο εργασιαςκαινοό ιε δια ω ιστικί έ καί “ ΘΟΥ § Χ Ο Θ Οι πω α ὁ ίονται τα ι ι ι ι ιι . ι

ι , ς γρ μμ Ξ Ν Ξ Ο ζ και κοινωνικη κινητικοτητα, καταλυοντας ετσι αυταρχικες πα­νεα σύνορα. Στην κατανομή αγαθῶν είναι κανείς λιγότερο γεν­ ν ν ν .ι Ν 7 ν 7 Ν

τριαρχιες συνεπαγεται την ελευση του αντιστοιχου ηθικου­ναιοδωρος απ” ὅ,τι στήν ανταλλαγή πληροφοριῶν. Καί αν τε­ ' Ν, Ν Ν . ι 7 ι ι ι

„ „ ς πολιτικου πολιτισμου. Τουτος ο συσχετισμος ευσταθει με τηθεί ζήτημα κατανομης ζωτικων ὑλικων πόρων ­συμπεριλαμ­ ι ” ι .ι τι ι ν ι ν . ι

γενικη κοινωνιολογική εννοια οτι αναμεσα σε τεχνικη εξελιξη,βανομένου τοῦ νερου καί του αέρα­, τότε οί τέρψεις που χα­ 9 ι Ν ι Ν ι ι Ν ι ι . . ι

μορφη του οικονομειν και μορφη κοινωνικης οργανωσης υφι­ριζουν τα ”λεκτ ονικα πε ιδιαβασ ατα στό Ν θ ί

η Ο Ο μ ν κυβερνοχωρο α σταται πραγματι μια αλληλεπίδραση,η ὁποία βεβαίως μπο­Ι ­< κ 7 × × » Ι ¬ κ κ κκοποῦν απότομα. ρει να εμφανιζεται σε πολυποικιλες εκφανσεις και προ παν­

τός δέν σημαίνει απολύτως τίποτε δεσμευτικό για τό πολί­τευμα. Ἀλλα τό πρόβλημα μας ἐδῶ δέν είναι αν εὐσταθεἰ γε­

3. Ἡ οίκουμενική τεχνική καί ὁ δυτικός πολιτισμός , Ννικα τουτος ὁ συσχετισμός, αλλα αν τα συσχετιζόμενα μεγέθη

„ ι έχουν μείνει τα ἴδια μέσα στούς τελευταίους αίῶνες της δυτι­Η εκτεχνικευση της οίκονομίας καί της ζωής, που ἐπιτελεἰταιολο και γρηγοροτερα από έναν ήδη αίώνα σέ πλανητικό έπί­

κης ἱστορίας σ” ὅ,τι αφορα τό περιεχόμενο, τό εἰδικό τους βα­ρος καί τόν τρόπο του συνδυασμου τους. Κατα τή γνώμη μου

πεδο έρμηνεόθηκε συ να ὡ πα ακολοόθ α ” τουλα ιστον ­ ι ν ι ν . ι ι ι ν Ν

7 Ν χ ς ρ ημ η χ γ αυτο δεν συμβαινει. Απο τις τελευταιες δεκαετιες του ίθουὡς προαγγελος μιας οίκουμενικης έπικρατησης του δυτικου

Ν Ι αι. ελαβε χωρα μια ριζική ρηξη, η οποια μετεβαλε τη μορφη,πολιτισμου, όπως τόν διαμόρφωσε η Ἀναγέννηση καί ὁ Δια­ ε ι ι ι ι ι Ν Ν ιι ι .

ι . ι ι το περιεχομενο και τη συνθεση του δυτικου, ίσαμε τοτε αστι­φωτισμος. Η ερμηνεια αυτή στηρίζεται σέ δύο αλληλένδετες ι Ν . ι ι ι , ι , „

κου ως προς τον βασικο του χαρακτηρα πολιτισμου. Ακριβωςυποθεσεις, οι οποίες συνήθως γίνονται ανεξέταστα δεκτές. . ι

η ρηξη αὐτή κατέστησε δυνατή τήν οίκουμενίκευση ορισμέ­νων πλευρων αυτου του πολιτισμου, οἱ οποίες τώρα βέβαιαἈφ, ἑνὸς, γίνεται αξιωματικα δεκτή ή συνέχεια του δυτικου Ν . Ν Ν Ν

Ι

158 ΤΒΧΝΙΚΗ) ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ) Κογ·ΛΤΟγΡΑ 'ΓΒΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 159

αποκόπήκαν από τό αρχικό τους πλαίσιο, ανέπτυξαν δική καθοριστική τόν 18ο καί τόν Ιθο αἱ.. ή ύποκατασταση τούτους δυναμική καί στραφηκαν συχνα εναντίον αλλων πλευ­ όλικαρχικόό φιλελεόθεριόμόό από τή μαζική δημόκρατια δόν­ρῶν, αν καί προηγουμένως βρίσκονταν μαζί τους σέ σχέση ένα επεφερε και τήν εκλειψη τήε μόθικηἔ αντιληψηἑ Υια τή Φόση­ίδεατής αρμονίας. Έτσι ή οἰκουμενίκευση τού δυτικού πολι­ ι Τόότό εκινε ότόν βαθμό όπόό ή τεχνική όιπόκόπηκε από τιἑτισμού ­ὀρθότερα: ὀρισμένων πλευρῶν του­ συμβαδισε μέ προμηθεικές προσπαθειες τού Ιποπιο ιιοὶνετεειἰἰε για να μπείτήν καταλυση ἐκείνου πού από τήν Ἀναγέννήση ίσαμε περί­ 3 στήν πεζή όπηρεόια τήἐ ικανόπόιηόηἔ μαζικών ανακκῶνι δηλ­που τόν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο συνιστούσε τό δυτικό­εύ­ ι να συνδεθει με Τή διαδικασια Τής μαζικής 7ΤαραΥωΥής καί Τήςρωπαικό στοιχεῖο με την ειοοποιο ἔννοια μαζικής καταναλωσής. Ἡ αὐτονόμησή τής τεχνικής από τό

Τήν περίπλοκη διαδικασία τής οίκουμενίκευσης (πλευρῶν) παλιό ιδεόλόκικό πλαιόιό και ή όόνόιρανόή τηἐ με τιἔ ζωτικεἑτού δυτικού πολιτισμού, ενῶ παράλληλα καταλυόταν ή δυτι­ λειτόόρκιες τήἑ μαζικήε δημόκρατιαἔ ειχε ὡἔ όόνεπεια μιακή, κατα βαση αστική πολιτισμική σύνθεση) μπορουμε να την φ σημαντική μετατόπιση τού κέντρου βαρους τού πολιτισμού,ήπαρακολουθήσουμε πολύ καλα στό κεντρικό πρόβλημα τής 1 όπόια εκδηλώθηκε μεταξό αλλων και σε μια διπλή κριυή Τήςτεχνικής. Μέσα στήν σύνθεση αύτη ή τεχνική εμφανιζόταν ὡς έννοιας τής ὀρθολογικότήτας. Ἡ αντίθεση αναμεσα σέ τεχνι­κατόρθωμα και ενέργημα ὲνος ποομηθεικου μσσιο ιιῃινοι­ κή καί σέ ηθική ὁρθολογικότητα ήταν παλαιόθεν γνωστή, ὅ­εειμοη ὁ οποιος οιατηοοοσε την πολοοιασια­ιη ένο­ιητα ­ιοο μως δέν ανησύχησε ιδιαίτερα τόν 18ο καί τον Ιθο αι: πιεστι­χαρη στήν ικανότητα του να συνδέει τήν τεχνική του δραστη­ Ι κό ζήτημα εκινε μόλιἔ στόν 20ό· Σόναμα εκινε φανερό ότι όιριότητα μέ ασχολίες αλλης ὑφής καί να ὑποτασσει επί πλέον ι δόό διαδικασιες τήἐ μαζικήε παρακωκηε και τήἔ μαζικήἐ κα­τήν όλη του δραση σέ ὑπέρτερους σκοπούς. Βέβαια, κανείς ταναλωσης εἶναι μέν εξ ίσου απαραίτητες για τη μαζική δη­δέν μπορεί να ισχυρισθεί ότι ό Ιποιηο μηὶνοτεειμε εγινε ποτέ μόκρατια ὡἐ κόινωνικό όχηματιόμόιόμωἐ όόνδεόνται με ότα°κοινωνικα βαρύνουσα πραγματικότητα ή ότι ή καθοριστική σεις και οομπέριφορές διαφορετικές από ηθική καί από ψυ­συνθετική­εναρμονιστική ταση τού αστικού πνεύματος απο­ ι χολογική αποψη ­κι αὐτό μολονότι ύπαρχουν καί δρούν αναγ­δεικνύει την ὑπεροχή τού αστικού πολιτισμοῦ απέναντι σέ καστικα μέσα οΤήν ἴδια κοινωνία καί συχνότατα μέσα στοαλλους. Ομως παρομοια ιδεωδη η ιδεολογήματα εκπροσω­

._­.Λκ­......ω

ιδιο προσωπο. Η μαζική παραγωγή απαιτει μιαν ενεργοποι­πούν συμβολικα τό γεγονός ότι ­ενόσω ή νεότερη τεχνική πα­ ηδη τήἐ καθαρα τεχνικής όρθρλρΥικόΤήΤας. ή δπθια από Τήνρέμενε, μέ τα σημερινα μέτρα, στοιχειώδης καί πρό παντός πλευρα της δέν εξαντλείται στή στενότερη παραγωγική δια­ἐνόσω δεν εἶχε αγκαλιασει ακομα τή ζωή πλαιειῶν μαζών­η δικασία, παρα εκτείνεται στόν οικονομικό λογισμό εν γένει:τεχνικα αξιοποιήσιμη μηχανιστική αντιληψη για ­ιη Φύση σον­ επιτασσει τή συσσώρευση καί τήν παραίτησή από τήν αμεσηυφαινοταν με μια μοθική σύλληψη της ιδιας τσοιης Φοσης_ Ἡ απόλαυση. Ἀπεναντίας, ή μαζική καταναλωση εύνόήσε στήμυθική Φύση λειτουργούσε ὡς ήθικός καί αίσθητικός κανό­ Δόση μιαν ηδόνιαΤική ήθική, πού σέ παμπολλες παραλλαγέςνας) ο ὁποιος στήριζε αμεσα ἔμμεσα τις ιεμαρχήσεις του ο­ ι ­από χυδαιουλιστικές ἕως ακρως εκπνευματωμένες­παραμέ­λιγαρχικού αστικού φιλελευθερισμού, μολονότι μπορούσε να θ οιοε Τήν λίγο­πολύ ασκητική χριστιανική ή αστική ηθική καίερμηνευθεί και εναντιον ·ιοο_ συναμα έκανε τόν κοσμοθεωρήτικό καί ήθικό πλουραλισμό

Ἐξ αἰτίας αύτής τής συγκυρίας, η

Ο"

ειΞ.

Ωση

ει

ηρξε κοινωνικα σχεδον φυσιολογικο, και παντως καθοριστικο, τροπο σκέψης

ι

ιθο ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, ΗοτΑΤοτΡΑ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΙΔΙΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΘΙ

καί ζωης. Τώρα συνυπάρχουν καί συναγωνίζονται η συγχω­ ότί η Τεχνίκη πΟαΥμαΤΙκύΤηΤαι μέσω τησ πλανητίκησ της ἐπί­νεύονται καθε λογης «ὀρθολογισμοί» καί «ανορθολογισμοί». κόατησηςι θα Υεννἢσει ἔναν παΥκόσμι0 πθλιτισμό προσανα­Μόνονητεχνικη ὀρθολογικότητα δέν σηκώνειαστεῖα,καί μαλ­ τόλίσμένό στίσ είόίκέσ τησ ανακκεσ καί ἐπΙταΥέσ­ Τό Χασμαλον κραταει απόσταση από τα καμώματα του πεδίου της κα­ αναμεσα σέ τεχνικα­ὀρθολογικα κατευθυνόμενη παραγωγηταναλωσης, μολονότι τό χρειαζεται απολύτως προκειμένου καί ηόόνίστίκη καταναλωση μέ σκόπό την «αότόπόαΥματω­να ἑκδιπλωθεί η ἴδια. ση» θα μπορούσε ίσως καί να διευρυνθεί μέ τίς προόδους της

Ἡ διαπίστωση αύτη είναι καίρια προκειμένου να αποτιμη­ τσχνίκησ· Γίατί η αόσηση τησ παθανωμκότητασ θα ἐπίτθέπείσουμε όρθα την πολιτισμικη ἔποψη της οίκουμενίκευσης της σέ όλό καί πεόίσσότεόόόσ ανθΟώπΟ0ς τή μετάβαση από τηνδυτικης τεχνικης. Ἄν η αύτονόμηση της τεχνικης ὀρθολογικό­ αμεση απασχόληση μέ την παόανωγη σί ἔναν αντίτσχνόκόαττητας συμβαδίζει μέ τη μόνιμη διασπαση της ἑνότητας καί τίκό τόόπό σκέψησ καί ζωησ· Ἐτσίι τό πανθεό η τό πανόαί­της δεσμεστικότητασ της πολι­ιισμιπῆσ σφοιιοοιοηἠ οποιοι πώ­ μόνιο του καταναλωνόμενου πολιτισμοῦ θα γινόταν ακόμαρα γίνεται μαζικη κουλτούρα καί απορροφαται από τη μαζι­ πίό Χαότίκό­ Ἀπό την απόψη αότηιη σημσόίνη τεχνίκη όόθό­κη καταναλωση, τότε δέν μπορουμε πια να προσδοκουμε ότι λόγίκότητακ από μόνη τησ καί όίχωσ τη σόμπόαση αλλων κόίττα ἐπιτεύγματα της τεχνικης όρθολογικότητας θα συνδεθούν νωνίκων παόανόντωνι όίόλόό όέν μπόόσί να ἑνόπόίησεί όπόμε μονοσημαντα καί σαφη πολιτισμικα περιεχόμενα. Την την αίΥίόα τησ την πόλίτίσμίκη σίΡαίόα› τό ίόίό όπωσ η κόίνηπλανητικη ἐξαπλωση της δυτικης τέχνης δεν την ακολουθεί Χμηση τόό τόόχόό καί τόό αλετόίόό όέν μπόρεσε να ἑνόπόίη_λοιπόν αναγκαστικα η ἐξαπλωση τῶν στοιχείων ἐκείνων, τα Ι σεί τόν αόχαίό αίνόπτίακό καί τόν αόχαίό κίνεσίκό πόλίτίσμόιὁποία καποτε συνδέονταν πολιτισμικα με τό τεχνικό­βιομη­ όότσ καί η Χόηση τόό ίόίόό αλφαβητόό σέ μία κόίνωνία ἐσα­χανικσ πνεῦμα Και μσιλισ­ιοι ἡ πολιτισμική ἐξέλιξη μποοει γιοι σφαλισε ποτε την ὁμοφωνία πανω στό «αληθινό» νόημα ἐπί­παρει ἐντελῶς αντίθετη κατεύθυνση, όπως μαρτυρουν οί συν­ μαχων ἐννόίων·εχῶς αύξανόμενες ποσότητες ἐσωτερισμοῦ καί μαγείας σέ Ἡ ἐμπείόία τησ ἐσαπλωσησ τόό όότίκόό πόλίτίσμόό στόνπνευματικα απαιτητικότερο επίπεδο, καλλιτεχνικοῦ πρωτο­ Ζόό αί­ κανεί πμόφανέσ ότί η ἐσαπλωση τόότη ηταν τόσό ἐπί­γονισμσυι τις ὁπσιες η Δύση εισάγει οιπο οεποιε­πες σπον βοιθ­ τυχέστερη ὅσο περισσότερο ἐξοβελίζονταν τα «δυτικα» στοι­μσ ακριβώς όπου ἐξσιγει την τεχνική της. χεἰα από τόν πολιτισμικό κανόνα πού διαμόρφωσαν η Ἀνα­

Ἄς τό διατυπώσουμε γενικότερα: ἑνῶ η τεχνικη, ὡς τύπος γέννηση καί ό Δίαφωτίσμόσ­ Δίόακτίκη είναί μία σόνκόίσηόρθολογικότητας καί ὡς τύπος πραξης, παρουσιαζεται ενιαία των σχετίκων ἐπίτσόνματων των όόό βασίκων ἐκπόόσωπωνσέ πλανητικό επίπεδο, παραλλασσει πολύ ἔντονα τό πολιτι­ τησ «Δόσησ» μέσα στόν σόγχόόνό κόσμόι όηλ­ τησ Βόόωπησσμικό περιεχόμενο τῶν ενεργειῶν πού συγκροτούν την εὐρύ­ καί των Ἡνωμένων Πόλίτείων­ Ἡ Βόόωπη κόόίαόχησσ πόλί_τερη σφαίρα της καταναλωσης. Μέ αλλα λόγια: όσο περισσό­ τίσμίκα στόν κόσμό στην φίλελεόθεόη καί ίμπσόίαλίστίκητερο παραλλασσουν τα πολιτισμικα περιεχόμενα, στα ὁποία ἐπόχη τησ» όταν σημεόίνη μασίκη κόόλτόόόα βόίσκόταν μό­αναφερεται η ὐλικη καί πνευματικη καταναλωση, τόσο πιό α­ λίσ στίσ απαόχέσ τησ” Υίί αότό εόόωπαίκόσ πόλίτίσμόσ ἔσωχρωμη καί τόσο λιγότερο δεσμευτικη γίνεται η τεχνικη απ

ο`

`Ο„

από την Εόρώπη ἐπηρέασε κυριως μέλη τῶν ανωτέρων στρω­πολιτισμικη αποψη. Γι' αὐτό καί είναι πρόωρη η προσδοκία ματωνν Τα ὁποία αλλωστε σόχνα βασανίσόνταν από κόίση

ιθκ ΤΒΧΝΙΚΗ, ΠΑΗΡοΦοΡ1ι‹Η, κοΥΑΤοΥΡΑ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΔΤΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ 163

ταοτοτηταἔ­ Δίαφοοέτίκα ησαν τα πσανματα ὡἔ ττοοσ τίἔ Ἡ­ η πλανητική επικρατηση του οποίου θα εξασφαλιζε μακρο­νωμένέσ Πολίτέίέἔκ οί οποίέα οτίωἔ αντίληφθηκέ ηοη ο Τοα

< πρόθεσμα τήν ὑπεροχή της Δύσης, αλλα ένα απομονώσιμοαμονμίέι μπηκαν πολύ νωοίσ στη μαζίκοοημοκματίκη φασηί καί ελεύθερα αξιοποιήσιμο εργαλείο,τό οποίο σύντομα μπο­καί μέ τηναφομοίωτίκη οοναμη τησ μαζίκηἑ κοολτοοοαα μέ­ ρεί να στραφεί ὡς όπλο εναντίον της ίδιας της Δύσης (ὅπωςταξο αλλων μέσων) αντίμέτώττίσαν τσοἐ κίνούνοοἐ ποο απέίτ αλλωστε καί τό «ελεύθερο εμπόριο» ή τα «ανθρώπινα δικαι­λσοσαν τη σονοχη τοοἑ λοκω τησ πολοέθνίκηἔ τσοἔ σονθέσηἔ­ ώματα», εφόσον αυτα συνεπαγονται τήν πλήρη ελευθερία εγ­Ἄν οί “Ηνωμένες Πολιτείες, ίδίως μετα τό 1945, κατέκλυσαν κατάστασηςγ Βέβαια) ὁ ἐἔοωωγέας ὰρχγκά πχεονεκτεἰς Ξεετην οοοονέίο μέ τη μαζίκη τουσ κοολτοοοαί ο λσνοἔ οέν ηταν γελιέται από βραχυπρόθεσμα κέρδη καί χανει εύκολα από ταμόνο η παγκόσμια πολιτικοστρατιωτική τους παρουσία, αλλα μάτγα του τήν ἐσωτεριχή λογική τῆς ἐἔέχγξηςς Ώστόσο γρήεκαί η οφη τησ κοολτοοοαἐ αοτηἑί παο, ολη τησ την ττολομοο­ γορα αντιλαμβανεται ότι οί μιμήσεις μποροῦν να ἔχουν μεγα­φίαι στην σὐσία τησ αττστέλέί ένα μίγμα απο αμέοίμνο Τέλνίτ λύτερη επιτυχία από τίς πρωτότυπες δημιουργίες του. Ἀκόμακίσμσ καί απο Κίίοὼ αξίοποίησίμο Υία καθέ έίοοοἑ κατανατ κι αν υποθέσουμε ότι θα ήταν δυνατό ν' αποφευχθουν εκρη­λωτίκσοἔ σκοττοοθ Χωοίἐ αλα αοτα να σκίαζονταί απο τη βέ” κτικα ανισοζύγια καί να επιτευχθεί σέ παγκόσμια κλίμακαβαοσμένη σονέίοηση τησ ττσοοσσίαἔ σέ σέβασμίέἔ τίαοαοοτ μια ὁμοιογενής εκδίπλωση της τεχνικής καί μια ομοιογενήςσέίἔ· Το Υέκονοἔί οτί «οοτίκοποίηση» τοο σημέοίνοο κο­ κοινωνία, καί παλι αὐτό πολιτισμικα θα συνεπέφερε εν τέλεισμοσν στον βαθμο οττοο οφίσταταμ ττοανματοίτοίηθηκέ μαλ­ τήν εξαπλωση του συγκρητισμοῦ καί τοῦ πανθείσμου, όχι τήνλον ὼἔ έξαμέοίκανίσμοἔ τταοα ὼσ έἔέοοωτταίσμοἐι έλίέί λοί­ ί επικρατηση της δυτικής του διαστασης, όποια όψη κι αν πα­πόν βαθύτερη σημασία για τήν ἱστορία της κοινωνίας καί του ρεφ αὐτή μετά ἀπό μερικές δεχαετίεαπολιτισμοῦ. (Ορισμένα στοιχεία τῶν εύρωπαίκῶν Νέων Χρό­ Ώσῖόσο ἢ πραγμάτωση Τούτης Τῆς δυναῖότηταςς Τήν ὁ­νων ταἔίοέψαν βέβαία κί αοτα ανα την οφηλία οίζώνονταἔ ποία ὁνειρεύονται σημερα οί αίσιόδοξοι κοσμοπολίτες, προσ­μαλίστα έοῶ κί έκέί­ Ὁμωἔ αποφασίστίκο σημέοα οέν είναι κόπτει σέ σοβαρα εμπόδια. Τό αναπόδραστο πρόβλημα τηςτό γεγονός αὐτό, αλλα μαλλον τό ευρύτερο πλαίσιο του πο­ χατανομης ἐξαναγχάζεγ κάθε ὑποκείμενο τῆς διεθνώς σκηνῆςλιτισμικου πανθέίσμου, στό οποίο εντασσονται τα παραπανω νά σκέφτεται την αυτοσυντήρησή του _ καί η αὐτσσσντηοησηστοίλίέίαι έν μέοέί οίττλα σέ αλλαν έντέλῶἔ έτέοονένη· Μέ αλ­ συμπεριλαμβανει τήν πολιτισμική ταυτότητα ὡς συμβολικόλα λονίαν αφομοίώνονταί ολίί ὡἑῖ οέίνματα ένοἔ ανώτέοοο ξέ­ συνδετικό ίστό. Ἀκόμα κι αν λαβουμε ὑπ” όψιν μας τα σημαν­Χωοίστοο ττολίτίσμοο ίοπωἐ έννσοοσέ ο οοτίκοἔ πολίτίομοἔ τικα περιθώρια ίδεολογικης ελευθερίας, τα οποία αφήνει κα­τόν έαστσ τσο ίσαμέ το ίθοο πέοίποοχ αλλα ὡἔ ίσοτίμα καί θε καταναλωτική κοινωνία κατακερματισμένη σέ ατομα, παλιταθανῶσ ανταλλαξίμα μέση ένοἔ οέοστοο ολοο­ γι μπορουμε να φαντασθουμε ότι η πολιτισμική ὅσμωση σέ

Γενίκαι λσίτίσν¬ η Δύση μέ την τέχνίκη τησ έξηνανέ κατί πλανητικό επίπεδο θα παραμείνει εντός ὁρισμένων ελαστι­ττοο έλίέί βέβαία σημασία νία ταν ττολίτίσμα σοναμα ομωἔ> κῶν ορίων. Τουτο θα ανταποκρινόταν στή διαμόρφωση πε­καθώς μπορεί να συνδυασθεί μέ πολύ διαφορετικα πολιτι­ ργσσότερων τύπων μαζγχης δημοκρατίας. Ὁ δγαφοργσμός Τῶνσμίκα ττέοίέΧομένα› έίναί αλίοωμο απο πολίτίσμίκη αποψη­ τέτοιων τύπων ενδεχομένως να διέλυε τή σύζευξη ελεύθερηςΔέν έξηΰίοη ένα σονέκτίκο καί αοτστέλέἔ ίτολίτίσμίκο σονολο= οίκονομίας καί κοινοβουλευτισμου δυτικου τύπου. Ἄς σημει­

| ΜΑΖΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ 165164 ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, ΚΟΤΛΤΟΪΡΑ

ωθεῖ ότι τό ζητημα της κατανομῆς τίθεται ακόμα καί στην υπἶαρἶωνουν σηαἔερα νἶξ στοχαἶπουμε πανἶ ἶτη δωὅἶτἕπηταν ­ιν νι Ι .ν ν και ο α αια ο ακουτουα.ιαο­περιπτωση γενικης αναπτυξης και ευημεριας, οταν δηλ. στα στ ,ν καθ κῖηρ ,μ ,ς παγκ σμι ς Ο Ξ ρ,

­ μες και το υλικο για τετοιους στοχασμους ασφαλως δεν θαματια των ἐνδιαφερομένων μετρουν λιγότερο τα απόλυτα γ

λειψουν στις επόμενες δεκαετιες, ισως και στους επομενουςκέρδη από τα σχετικα, ἐκεῖνα δηλ. πού καποιος ἐπιτυγχανει Ο,

σέ σύγχργση μέ ἄλλους­ Ἀν ὅμως τό ζήτημα της χατανομῆς αιωνες. Γιατι οι παραπανω διαπλοκές ειναι αμετακλητες,κα­

τεθεί ποτέ ὑπό συνθηκες σοβαρης στενότητας ἐξ, αἰτίας δρα­ θως επκελοἕὴται υἶ­ΕΟ την 3­αἶση| μιαἔ Ολο, χω μεγωἕυπρηςματικῶν οἰκολογικῶν καί δημογραφικῶν ἐξελίξεων,τότε η αἱ­ πθηθυσμἔακης πυκνΟ:Εητ,ας° η (ἶπωα δεν πθοχεποξι νἶχ υποχω­σθητή μείωση της μαζγκῆς κατανάλωσης θά ὁδηγουσε σέ άν­ ρησει στο προβλεπτο μελλον. τελειοποιησγη των~επικοινω­

τίστοιχους περιορισμούς τοῦ πολιτισμικου πανθεϊσμου. Οἱ ναακῖὺννκαι συγκοωἐωνιακωκμεσων αῖαἶτελει απλωἔ την Έἶπολιτισμικές αντιθέσεις αναμεσα στούς διαφόρους τύπους ὅνικἶη εΰφρασἶί μιας παγκοἶμιἶχς χἶπασἶασηα, μεσα ,στηνμαζικῆς δημοκρατίας θα ἐντείνονταν. Καί τότε δέν θα κατέρ­ Οῖωια Ξἰἶααἱανωτηκαθί (ἶχεδον ἶἶπελωῖ οι χἶνοι, ανθρωποἔνρεε ὁιπλῶς μια νομιμοποίηση τοῦ πολιτικου καθεστῶτος βα­ χωροι και τα «φυσωία συνΟρα»“ Ομως ακριβως Τετοιους χω­

, . ν ν ν .ν ν 7 ν ου καί τέτοια σύνο α ουπέθε αν οι ω ιστέ κου τού­σιζομενη εν τελει στην πραγματικοτητα η στην ελπιδα μεγα­ ρ ς Ο πρ Τ Χ Ο ς λλύῖερης εὐημερίας­ Ἐπί πλέον θά χρεγαζόῖαν ἕνας κοσμοθε­ ι ρες,θκαθε μια απο τις οποιες αναπτυσσοταν μεσα στο δικο

ωρητικός αναπροσανατολισμός,γιατί θα εἶχε χρεοκοπησει τό ΤηἕΗ ερμοκηἶαο' _,

καύχημα καί θ χωητήθία δύναμη τῆἐ χΟΙνωνία€ ΤΙΚ μαζωίῆἔ .ν ἶπαγχοισμἔα Ογἶτἶχναα» ηρν ε ωςεεν ν στο ροσἔηνωπαραγωγῆς καί κατανάλωσης: ἡ τεχνική­ .Ήδη σήμερα ἡ οταν ακομα η ευρωπαικη κουλτούρα των Νεων Χρονων εβαι­

χνικη ἐν μέρει αποζεἰ από την καταπολέμηση τῶν ίδιων της νε 3­Εροςἶην αποἶίορυφωσ:/Ι ἶης” /ἶντιθετφ η ποἶίχοἔψῖχ κγοωντῶν παρενεργειῶν. Έτσι οι πρόοδοί της γίνονται όλο καί τωρα Ήθεταα σημερα στην ημερησια διαταξη επεβ η η ευρω­πλασματικότερες. Καί τα μεγαλα διλήμματα του δυτικου παικη κουλτουρα ξεπερασε απο καιρο το ζενιθ Έηα Ξπεαδη Ο

ε ν ι Ν ν κύκλος τῶν εὐρωπαικῶν Νέων Χρόνων ὡς ἐποχῆς μέ είδο­κοινωνικου προτυπου στην ἐποχή της μαζικης δημοκρατιαςκαί της πολιτισμικα αχρωμης τεχνικης προβαλλουν όλο καί ποιἕχ γνωρἔσματἶζ εχλεισα ενω ανωξε

τος

κύκλος της πλανη­πιό ξεκάθαρα· τικης ἐποχης. Τουτο φαίνεται καί από το γεγονός ότι η γενικη

έννοια της κουλτούρας η της «παιδείας» καί του «πολιτι­σμοῦ››,γόπως|την διαμόρφωσε γη νεωτερη εὐρωπαικη κουλ­

4. Ἀπὸ τη μαζική κουλτούρα στην παγκόσμια κουλτούρα τωρα απθ την Αναγεννηση και μετα, αποσυντεθηκεῇβαθμη­δόν στόν Ζθό αἰώνα, έτσι ὥστε στίς ημέρες μας δέν είναι πια

Ἡ αποικιακή ἐξαπλωση τῆς Ευρώπης εἶχε ηδη αγκαλιασει δυνατή νά χρηἶιμοποιηθἶι ὡς μίτος Υαἶ τη δαἶρεύνηἶιη τωἴτόν πλανήτη ὅταν ὁ Οοειὶτε έθεσε τό ζητημα μιας ‹‹παγκό­ προβληἕξατοἔ γτηἔ παΥ%Ουμί0ις κουλτούρας· το πολυ­πολυ

σμιας λογοτεχνίας» ἑνιαίας ὡς πρός τό ανθρώπινο περιεχό­ χίἶησαμευεκγιῖχ συγχρῃωἶους σἶίοπους' Βἶβαιῳ επεξερ­μενό της. Ἀκόμα βαθύτερες ὑλικές διαπλοκές, οι όποιες συμ­ Υαζεἶαα χἶχι δεν διαμοραἶοἶἶίει καθε χουἶἶουρα και αἶαθε πΟλ_βαδίζω” μέ τήν Οἰκουμενίκευση τῆς μαζγκῆς δημοκρατίας ὡς τισμος μιαν περιγραφικη η κανονιστικη εννοια περι κουλτου­

τΕ κ κ κ κ

πρωτου γνησια πλανητικου κοινωνικου σχηματισμού, μας Ο ς η πολωσμου ν παση περιπτωσεμ καμμια κουλτουρα

168 ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΟΤΛΤΘΥΡΑ ΜΑΖΙΚΗ ΚΑΙ ΙΙΑτΚοΣινΙΙΑ ΚοΙΑΤοΙΙ>Α Ιθ7

δέν έπιδόθηκε ίσαμε σήμερα μέ τόση ένταση στήν ἐπεξεργα­ αύτονόητο καί ανεξέταστο τρόπο ζωής μιας συλλογικής ὀν­σία μιας τέτοιας έννοιας όσο ή νεώτερη εύρωποιική κουλτού­ τότητας, τα βραχύβια ή μακρόβια ήθη καί έθιμα της, τίς αντι­ρα. Τούτη συσχέτισε τό πολιτισμικό ίδεῶδες μέ ένα ίδεῶδες λήψεις της για τό καλό καί τό κακό, όπως έξαντικειμενικεύ­παιδείας, τό ὁποίο βέβαια όφειλε να προσανατολισθεί σέ ονται μέσα στήν τέχνη καί στή λατρεία της, τόν τρόπο της ναμιαν κανονιστική αντίληψη περί φύσεως καί να θεμελιωθεί χαίρεται τη ζωη καί να ύποδέχεται τόν θανατο. Αύτή ή α ­πανω σέ ίέξευγενισμένεςλ Φυσικές καταβολές, συναμα ὅμως τικειμενική έννοια τής κουλτούρας ίσχύει έξ ίσου για τίςέθετε ὡς σκοπό του τήν αύτονόμηση τής πολιτισμικής σφαί­ «προμοντέρνες» καί τίς «μοντέρνες» κοινωνίες καί κανει τήνρας καί τήν ανύψωσή της πανω από τίς ύλικές σφαίρες τής συνηθισμένη σήμερα διχοτομία αναμεσα τους ακόμα προβλη­κοινωνικής ζωής. Αύτό αποτελούσε κατι καινούργιο όχι μόνο ματικότερη απ' όσο είναι έτσι κι αλλιῶς. Ύπό τή μορφή τήςσέ σύγκριση μέ κουλτούρες, οί ὁποίες δέν ἐκτιμούσαν ίδιαί­ «λαικής κουλτούρας», ή έννοια αύτή έπαιξε έναν ρόλο καίτερα τήν παιδεία, αλλα καί μέ αλλες, οί ὁποίες έκαναν βέ­ στό πλαίσιο τής αστικής σκέψης, καθώς χρησίμεψε, σέ έκα­βαια διακριση αναμεσα στό πεπαιδευμένο ατομο καί στόν στοτε διαφορετική έκδοχή καί μέ έκαστοτε διαφορετική έμ­απαίδευτο λαό, ὡστόσο κατανοούσαν τήν παιδεία πρῶτα­ φαση, στη θεμελίωση τής έννοιας τού έθνους, μολονότι τούτηπρῶτα ὡς ήθική τελειοποίηση καί προσδοκούσαν απ” αύτήν

· ή τελευταία είναι ούσιαστικα έννοια πολιτική. Ἐπειδή όμωςνα ἐπιδρασει εύνοίκα πανω στή διαπαιδαγώγηση τού λαού. ή αστικοφιλελεύθερη καί αντιφιλελεύθερη έννοια περί έθνουςἈπό τήν αποψη αύτή δέν απείχαν πολύ μεταξύ τους ὁ Σω­ από νωρίς ήδη τραβηξαν ξεχωριστούς δρόμους, τήν ίδέα τήςκρατης καί ὁ ανατολίτης γκουρού. Ἀντίθετα, ή παιδεία ὑπό ι γηγενούς καί κατα βαθος αμεταβλητης «λαίκής κουλτούρας»τή νεώτερη εύρωπαίκή έννοια ήταν πολιτισμικός αύτοσκοπός, τήν ύποστήριξαν πολύ ἐντονότερα από τούς αστούς ίδεολό­μπορούσε να απόδεσμευθεί από αμεσες πρακτικές­ήθικές γους οί ἐκπρόσωποι τού κλασσικού συντηρητισμού καί τούμέριμνες, καί μαλιστα να συμμαχήσει καί μέ τόν Διαβολο, αν δεξιού ἐθνικισμού, οί οποίοι αίσθανονταν δυσπιστία απέναν­καί συνδεόταν παντα μέ τήν έλπίδα ότι θα έχει εύρύτερες τι στίς ατομικιστικές καί κοσμοπολιτικές συμπαραδηλώσειςήθικές παρενέργειες, αφού μαλιστα ή κατακτησή της, όπως τού αστικού παιδευτικού ίδεώδους· οί σοσιαλιστές καί οί κομ­καί ή κατακτησή τής αρετής, απαιτούσε αύτοπειθαρχηση καί μουνιστές, παλι, ανέμιξαν συχνα τήν έννοια τής «λαϊκής κουλ­αύτουπέρβαση. Ήταν ατομικό αγαθό, δηλαδή αποτελούσε τούρας» μέ τήν έννοια τής «ταξης» καί τής «ταξικής συνεί­αξία στό πλαίσιο μιας κεκηρυγμένα ατομικιστικής κουλτού­ δησης».

Ι αα

ρας, τής αστικής, ή ὁποία αρχικα είχε έπιστρατεύσει αύτήν "Οπως καί να 'χει, τό θανασιμο πλήγμα έναντια στήν αστι­ὰκριβῶς τήν αξία για να ξεχωρίσει έὐδιακριτα τόν ἑαυτό της κή αντίληψη περί παιδείας καί κουλτούρας δέν προήλθε απόαπό ὅ,τι ή ἴδια χαρακτήριζε ὡς απαιδευσία καί βαρβαρότητα

Ν τίς πλευρές αὐτές, αλλα από τό λογοτεχνικό­καλλιτεχνικό κί­τής φεουδαλικής πολεμικής αριστοκρατίας. νημα τού μοντερνισμού καί τής πρωτοπορίας ίεινειιπτ­ἔειτεὶε).

Έτσι, μέσω τής έννοιας τής παιδείας ή έννοια τής κουλ­ Ἐὶδῶ ὁ πολιτισμικός ατομικισμός αρχικα έξωθήθηκε στα α­τούρας απέκτησε μια διασταση πού τήν ξεχώριζε αίσθήτα κρα, καθώς τό δημιουργικό ατομο διεκδίκησε για τόν ἑαυτόαπό ό,τι θα μπορούσαμε να όνομασουμε «αντικειμενική έν­ του τό δικαίωμα να χρησιμοποιεί πολιτισμικα προιόντα απόνοια τής κουλτούρας». Τούτη έδῶ σημαίνει τόν λίγο­πολύ όλες τίς έποχές κι όλες τίς χῶρες ώς ίσότιμα ὑλικα στό πλαί­

<

168 ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, ΚΟΤΛΤΟΤΡΑ ΜΑΖΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΪΛΤΟΤΡΑ 169

σιο όλο καί καινούργιων συνδυασμῶν ­κι ακόμα παραπέρα: Ἀποφασιστική παραμένει ή διαπίστωση ότι ὁ δρόμος τήςνα θεωρεί ὡς τέτοια ὐλικα τα παντα, ανεξαρτήτως προελεύ­ παγκόσμιας κουλτούρας στήν ἐποχή τής οίκουμενικής μα­σεως καί αρχικής έμπνεύσεως. Έτσι θα γεφυρωνόταν, όπως ζικής δημοκρατίας μπορουσε να ανοίξει μοναχα μέσα από τήνπίστευαν οί ὐπερασπιστές τέτοιων απόψεων, τό χασμα ανα­ έπικρατηση τής αντικειμενικής έννοιας τής κουλτούρας στήνμεσα σέ «τέχνη» καί «ζωή», τό ὁποίο γεννιόταν από τήν α ή στή β εκδοχή της. Ἡ διαμόρφωση καί ή διαδοση τής παγ­προτεραιότητα του πολιτισμικού στοιχείου καί τής παιδείας κόσμιας κουλτούρας δέν συμβιβαζονται λοιπόν μέ τήν όποια­απέναντι στούς υπόλοιπους κοινωνικούς τομείς. Ή παραδο­ δήποτε έννοια περί κουλτούρας, παρα προαπαιτουν ἐντελῶςξη συνέπεια αὐτῶν τῶν τοποθετήσεων καί τῶν δραστηριοτή­ συγκεκριμένα τόν παραμερισμό τής κυρίαρχης στούς εὐρω­των ήταν ότι ὐπονομεύθηκε ακριβῶς ὁ ακραίος ατομικισμός παίκούς Νέους Χρόνους αστικής αντίληψης περί κουλτούραςπού διακήρυσσαν. Γιατί όπου τα παντα μποροῦν να αποτε­ καί παιδείας. Ἡ παγκόσμια κουλτούρα πρέπει να περασειλέσουν κουλτούρα καί πολιτισμικό αγαθό, έκεί δέν χρειαζε­ αναγκαστικα πανω από τό πτῶμα τής τελευταίας καί να ξε­ται να ὐπαρχουν καλλιτέχνες καί πολιτισμικοί φορείς μέ τήν κινήσει μέ αφετηρία τήν αντικειμενική έννοια τής κουλτού­αστική έννοια τῶν όρων. Ή διαφήμιση,ή καταναλωση,ή δια­ ρας, καί μαλιστα ὡς μαζικής κουλτούρας. Κι αὐτό όχι μόνονσκέδαση καί ή κουλτούρα μποροῦν να ταυτίζονται. Όλοι αὐ­ επειδή στό μεταξύ οί λαίκές κουλτούρες εἴτε πέθαναν, είτετοί οί παραγοντες ὁδήγησαν, από διαφορετικούς εκαστοτε έγιναν στείρες, αλλα καί για λόγους αναγόμενους στίς δομι­δρόμους, σέ μιαν παλινόρθωση τής αντικειμενικής έννοιας τής κές διαφορές αναμεσα σέ λαίκή καί μαζική κουλτούρα. Ἐνῶκουλτούρας. “Ο ,τι αλλοτε όνομαζόταν «λαική κουλτούρα», μια λαίκή κουλτούρα μποροὐσε να ανθίσει μοναχα κατω απότώρα ὀνομασθηκε «μαζική κουλτούρα», καί μολονότι ή πρώ­ τίς γεωγραφικές καί δημογραφικές προϋποθέσεις πολύ ανα­τη βρισκόταν ὑπό τήν αίγίδα τής παραδοσης, ἐνῶ ή δεύτερη φέραμε στήν αρχή, καί ήδη γι” αὐτόν τόν λόγο συνεπαγότανπροσαρμόζεται στήν έναλλασσόμενη μόδα, ὡστόσο καί στίς από τή φύση της μιαν περιχαρακωση απέναντι σέ αλλες λαί­δύο περιπτώσεις ή έννοια τής κουλτούρας είναι τόσο εὐρεία, κές κουλτούρες,ή σύγχρονη δυτική μαζική κουλτούρα χαρα­ὥστε μπορεί να αγκαλιασει όλους τούς τομείς τής­κοινωνικής κτηρίζεται από τήν απεριόριστη αφομοιωτική καί συνδυαστι­ζωής, σβήνοντας τόν χωρισμό αναμεσα στήν κουλτούρα ή στήν κή της ἰκανότητα. Ἡ δυτική της προέλευση διόλου δέν παρεμ­παιδεία καί στή ζωή· γι” αὐτό καί σήμερα γίνεται λόγος για ποδίζει τήν οίκουμενίκευσή της. Γιατί ή μαζικοδημοκρατικήτήν «κουλτούρα τοὐ σώματος», τήν «κουλτούρα τής διαμαρ­ κουλτούρα τής Δύσης ήδη στίς απαρχές της, όταν δηλαδή α­τυρίας», τήν «κουλτούρα τοὐ ὡροσκοπίου», τήν «κουλτούρα κόμα διαμορφωνόταν στό ποιοτικα ὐψηλό έπίπεδο του λογο­τής θεηετεὶ Μοιοτε» ή τήν «κουλτούρα του Πιειτεγ­Ειειῃα›› τεχνικοὐ­καλλιτεχνικού μοντερνισμοῦ καί τής πρωτοπορίας,χωρίς να έχει κανείς τήν αίσθηση ότι τέτοιες εκφρασεις είναι ανοιξε διαπλατα τίς θύρες σ” ένα οίκουμενικό συνδυαστικόέσφαλμένες ή στεροὐνται νοήματος. Ἀπό τήν αλλη πλευρα,ή παιγνίδι, καθώς έβαλε στό στόχαστρό της ταυτόχρονα καίαντικειμενική έννοια τής κουλτούρας, ή ὁποία αναφερόταν παραλληλα τόσο τόν αστό όσο καί τόν εὐρωκεντρισμό τοῦ α­στήν παραδοσιακή λαίκή κουλτούρα, έκλαίκεύθηκε καί δια­ στικοὐ πολιτισμοῦ. Έτσι,ή μαζικοδημοκρατική αντικειμενι­δόθηκε στόν αἰώνα μας χαρη στήν ἐργασία τής αμερικανικής κή έννοια τής κουλτούρας,ή ὁποία παραμέρισε τα καταλοιπα«πολιτισμικής ανθρωπολογίας». τής λαίκής κουλτούρας, πρό παντός όμως κατέλυσε τήν αστι­

ηο ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΑΗΡο‹ι›οΡ1κΗ, ι‹οτΑτοτΡΑ ΜΑΖΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΟΥΑΤΟΥΡΑ 174

κή ἔννοια τής κουλτούρας καί τής παιδείας, αποτελεί τόν χθές στή λαική κουλτούρα. Κοντολογής: ή μόνη δυνατή παγ­αναγκαίο ίστορικό καί δομικό όρο για τή γένεση μιας παγκό­ κόσμια κουλτούρα δέν θα ἦταν αλλη από τή σημεανἠ δυταίιομιας κουλτουοαε _ ακοτβῶγε οπως καί ἡ συναμτκἡ τῆς μα­ μαζική κουλτούρα σέ οίκουμενική κλίμακα. Οί διαφορέςζικής δημοκρατίας στήν εύιρωπαίκή καί αμερικανική Δύση μορφής καί περιεχομένου από ήπειρο σέ ήπειρο κι από χώρααπετέλεσε καί αποτελεί τήν κινητήρια δύναμη τής οίκουμενί­ σέ χώρα θόιβαραιναν πολύ λίγο, όπως πολύ λίγο βαραίνουνκευσης του μαζικοδημοκρατικου κοινωνικου σχηματισμού. χαί μέσα στό πλαίσίο τῆἐ σημερινηἐ δυτικῆο μαζικής κουλ­Μονον οπου γγ κουλτουοα οταμσμφώνετατ ὡς συνδυασμός τῶν τούρας. Γιατί τό ούσιαστικό εδώ δέν είναι τό περιεχόμενο ή ήπαντων μέ τα παντα, χωρίς παγιο κανόνα καί αδιαφορώντας μορφή, παρα τό ίδιο τό συνδυαστικό παιγνίδι αναλογα μέαπέναντι στα ποιοτικα κριτήρια, όπως τα όριζε ή αστική τόν εκαστοτε επίκαιρο καί ενδιαφέροντα τομέα κοινωνικήςκουλτούρα, μπορεί να αναμένεται ότι οί προγενέστερες λαί­ δθαστηαότηταἐ­ Ι

κές καί εθνικές κουλτούρες θα αποσυντεθουν στα συστατικα Ἄν όμως ή διαμόρφωση τής δυτικής μαζικής κουλτούραςτους στοιχεία, τα οποία κατόπιν θα χρησιμεύσουν ὡς ὑλικα σ” αποτελεί αναγκαίο όρο (καί συναμα δομικό πρότυπο) τήςέναν συνδυασμό οίκουμενικού εύρους ­ ανεξαρτητα από τό παγκόσμιας κουλτούρας, από τήν αλλη πλευρα δέν συνισταποια έπί μέρους κουλτούρα θα ὐπερτερεί ποσοτικα ή θα δε­ .επαρκή όρο. Μια παγκόσμια κουλτούρα, στήν οποία όλοι οίσπόζει μέσα σα αὐτόν τόν ὑπερσυνδυασμό καί ποια θα βγεί πολίτες του κόσμου θα μετείχαν εξίσου αύτονόητα όπως με­ζημιωμένη. Καί μόνον όπου κουλτούρα καί ζωή ταυτίζονται, τείχαν τα μέλη τῶν αλλοτινῶν φυλῶν καί ἐθνῶν στίς αλλοτι­ἢ τουλαχτστον τείνουν να ταυττσθουν7 αοκετ απο μονη της ἡ νές λαίκές κουλτούρες, θα απαιτούσε, ἐκτός από τόν μαζικόομοιογένεια τῶν ύλικῶν όρων ζωής προκειμένου να παραχθεί χαρακτήρα τής κουλτούρας, να μή μεταβαλλονται τα πολιτι­μτα λίγο­πολυ ενταία τταγκοσμτα κουλτουμα σμικα ζητήματα σέ ἐπίμαχα σημεία καί σέ πεδία μαχης. Αύτ

Ώστε μία τταγκοομτα κουλτουμα μπομεη να δημτουμγηθεη θα ήταν δυνατό να γίνει είτε επειδή θα ἐξέλειπαν οί μείζονεςμόνον έαν ή κουλτούρα έν γένει δέν θεωρείται πλέον ὡς συγκρούσεις στό πλαίσιο μιας αρμονικής παγκόσμιας κοινω­υττεοτεογγ οφαηοα, αττοτυττουμενη στήν πατοεία ὡς ατομτκο νίας, είτε επειδή ή πολιτισμική διασταση δέν θα περιλαμβα­ἑκαστοτε απόκτημα. Ἡ κύρια λειτουργία της θα ήταν να συν­ νόταν στα ασθυτίο τῶν συγκρούσεων. Όμως καμμία από τίςιστα ένα τεραστιο χωνευτήρι, δηλαδή να επιτελεί οποτε­ιιίε δυο αυτές δυνατότητες δέν ἔχει σοβαρές προοπτικές πρα­τυιιιειιπόίε σέ παγκόσμια κλίμακα ό,τι ἐπιτέλεσε ή μαζική Υματωσηἑ ααα μέλλον­ Ἡ πανκόσιαα κοινωνία δέν πθόκαταίκουλτούρα εντός του πολυεθνικου κρατους τῶν "Ηνωμένων να συν­επιφέρει τήν παγκόσμια αλληλεγγύη, όπως καί ή εθνι­Πολιτειῶν: να ίσοπεδώνει καί ἔτσι να ένοποιεί. Για να έκ­ κή χοίνωνία δέν μπόρεσε να ἐπιτυχα τήν αλληλεγγύη μεταξυπληρωθεί μιά τέτοια λεῃουργίαθ ὁ μεγαλύτερος δυνατός χοτ­ Τῶν κθινωνικῶν Τάξεων κοιί ὁμόίδων. Καί ὕΟ'Ο μέσα Οῖό Τίλοίί·νος τταοονομαοτήε εχετ βεβατα πολυ μεγαλυτερη σημασία αττ° σιο τής παγκόσμιας κοινωνίας θα λαμβανουν χώρα οξείεςόσην έχουν τα ποιοτικα στοιχεία καί οί διαχωρισμοί πού συνκρούσαἐι Οἱ ὁποἰεἔ θα ἔεπερνουν Τό ἐπίπεδο ζωυτῶν αταύτα συνεπαγονται. Τό ατομο θα έπρεπε να συμμετέχει στήν γώνων για τή φυσική επιβίωση, τα αντίστοιχα συλλογικαπαγκόσμια κουλτούρα ἐξ ίσου αότονόητα καί ακοπα όπως υποκείμενα θα προσδίδουν έμφαση καί νομιμοποίηση στούςσυμμετέχει σήμερα στή μαζική κουλτούρα ή όπως συμμετείχε ὑλικούς τους σκοπούς έπικαλούμενα συμβολικα­πολιτισμικα

ος

172 ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, ΚΟΪΛΤΟΤΡΑΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 173

ε έθ .Στό πλαίσιο ια πα κόσ ια κουλτού α τ” ὁποι­ 9 . . ν . ι ι ι ν εμ Υ , , , μ ,ς Υ μ, ,ς , , , 9 Έ αυτην την κατευθυνση. Η οικουμενικη ενοποιηση του τεχνι­ας οι αξιες θ αναγνωριζονταν κατ αρχη απο ολες τις πλευ­ κου ἐξοπλισ Ου στιν καθ Βν. ζω. καί στόν τόπο ἐ

ρέςθ ἀλλά θὰ ἑρμηνεύονταν διαφορετικά ἀπό Τήν χαθεμψά ° σια δέν θα μπο έσἔι καθ”να τητα αμερίσειτουτοθἴόντους,τα πραγματα θα έμοιαζαν λοιπόν, από την αποψη αὐτή, Ξ , μ , ,Ο , η , ,ρ , , ,

, , , , , „ , , , , , διχασμο. Γιατι η συγχρονη τεχνικη, παρα τη δυτικη της προε­με την κατασταση που επικρατουσε μεσα στις εθνικές και , , , , , „ ,λ _, , , λευση, ειναι κοσμοθεωρητικα ουδετερη, και ετσι πολυ διαφο­αικες κουλτουρες. , , , „ , ,„ „ , , , , , , , , , ρετικα πολιτισμικα περιεχομενα μπορουν να συνυπαρχουνΟμως ολα αυτα αφορουν το μακρινο υποθετικο μελλον. , , „ , , „ , . ,

, , , , , , , , , , πανω στην ιδια τεχνολογικη βαση ­ κι ας μην αναφέρουμεΤο παρον και το προβλεπτο μελλον χαρακτηριζονται απο μιαν καθόλου τό Ονό ὅτς ἀχ ιβῶ Οἱ ἐλεύθε ῶ ια ἐκὀιμφισημιαηαμφιπλευρικότητα.Ἡ οἰκουμενικη ἐξαπλωσητης , Υ Υ 9 . ς , ι, .ρ χ.ρ μ ι

­ ι , , , „ , , τεχνικευμενης κοινωνιας δινουν ευρυ πεδιο δρασεως σε το­δυτικης μαζικης κουλτουρας αποδυναμωσε ολο και περισσο­ π0θετ,σει ἐ θ Μέ ό Τ,ν νωί, ,Εν πάσ ώσειἠ

ν ι ν ν ν .. ν ν ι ι ν ι ­ Ττερο τις εθνικες και τις λαικες κουλτουρες· η αναγέννηση ­. η ας χνρ ας ρ ς.η . χ Υ! ν .η Ο ­, , , , , _, , , ,. επιστροφη στις λιγο­πολυ αυτοφυεις και αυτοτελεις κουλ­

τους πανω στην προγενέστερη βαση ειναι ακρως απιθανη, αν , . , „ . ν , , ,„ „ , . , του ε αποκλειεται οσο πλ θυσ ιακ πυκνοτ τα σε οικου­9 μ ηλαβουμε ὑπ' ὅψιν την πύκνωση της διεθνους επικοινωνιας και , , „ , , , , , ,

ς ~ μενικη κλιμακα καθιστα αναποδραστη την εντατικη επικοι­ταν αὔ ουσαὁ οιο ο ια του ἐ ωτε ικουτ οπου ω .Ἀπὸ , . , , ,_ , , , . , , ,

Ϊ] „ ε ,μ „ μ ρφ, ξ Ο ης νωνια. Τπο τις προυποθεσεις αυτες η πολιτισμικη ποικιλια μετην αλλη μερια, ομως, τα πραγματικα η φανταστικα τους κα­ἀλο , , , , , _, , , , ι συλλογικούς φορεις μπορει να υφίσταται μόνον ὡς πολιτι­

τ ιπα πα α ενου α κετα ισ υ α ωστε να σι ευουν ω , , „ , , „ , ., μ , ,ρ, , χ Ο , , ,χρη μ ς σμικη συγκρουση, οχι ως παραλληλη υπαρξη αυτονομων πο­

συμβολικα οπλα και να εμποδιζουν την απεριφραστη καθολι­ λπισμῶνκη ὁμολογία πίστεως σέ μία και μόνη παγκόσμια κουλτούρα.Τα συλλογικα υποκείμενα ζουν σημερα καί θα ζουν και στό

προβλεπτό μέλλον μέσα σέ μιάν πολιτισμικά ἑρμαφρόδῃη ὅ Ἡ τεχνικη καίοἱ μεταπτώσεις του ἀνθρωπιστικου ἰδεώδουςκατασταση, η οποία ἐξηγει και ὁρισμένα σχιζοειδη γνωρί­

σματα Τῆς συμπερψφορας Τους” Ἐνῶ ἡ ὰστιχή κουλτούρα καί Οι νεώτερες συζητησεις περι τεχνικης στρέφονται γυρω απόπαιδεία πνέει τα λοίσθια στι ῶ ε τ” ένεσ και τ~ ὀικ­ , , , , , , , , . , ,

Ν . . ε ς,χ„ ρ Ξ ηἶγ . ,ης ης δυο μεγαλα θεματα. Αφ' ενος προκειται για τις επιπτωσειςμης της, Οι συνηθειες ζωης που υπαγορευει η συγχρονη κατα­ του τεχνικου τρόπου σκέψης και της τεχνικης πραξης πανωναλωσ οἱτ όποι του ἐ α εσθαιπού επι αλλει < σύ ον , , , „ , , , , . . . ,

ηλ Ο ΟΥ ζ β Νη γχθ στην «ουσια» η στην «ανθρωπια» του ανθρωπου ως προσω­τεχνικη και οι μορφές διασκέδασης που συναρτωνται με τα . , . ν ν ν ν ι ­ ε, που· αφ ετερου προκειται για τις συνεπειες των τεχνικωνηλεκτρονικα μεσα συγκλινουν απο κοινου σε μιαν λιγο­πολυ , , , „ , ε ι , , , , , „ ,. ε , , , , , , , εξελιξεων σ ο,τι αφορα την ανθρωποτητα ως συνολο, η οποιαομοιογενη παγκοσμια κουλτουρα. Πανω απο την αντικειμενι­ . ν ι ι ι 7 ι . . ν . . ι .

ν 7 ν ν ν . ­ . . ν . .. . αυτη τη φορα ­καθως ενδιαφερει η ζωη και η επιβιωση της­κη αυτη πολιτισμικη βαση αιωρουνται οι εθνικες και λαικες ­ , , , , , . , ,

, , , , „ , , , , θεωρειται ως συλλογικη οντοτητα και ως βιολογικο ειδος.κουλτουρες, οι οποιες εχουν βεβαια συρρικνωθει σε στερεο­ , , , , , . , „ .

, , , , , , _ Πανω στα δυο αυτα προβληματα διατυπωθηκαν ολες οι δυ­τυπα και μεταφρασθει στην εικονογλωσσα της μαζικης κουλ­ , , , „ . ν , , , , Έ

, _, , , , , , , , , , νατες αισιοδοξες η απαισιοδοξες αποψεις, και δεν ειναι δυ­τουρας, ομως ακομα και ως φαντασματα ειναι σε θεση να κι­ , , „ , , , , , , . ,

νατο να πει κανεις κατι σχετικα διχως να επαναλαβει πρα­νητοποιησουν μαζες, αν αλλοι παραγοντες πιέζουν πρός ήδη εἰπωμένα Δέν εἶναι αὐτή ἡ πρόθεσή ,Βμας

174 ΤΕΧΝΙΚΗ, ι1ΛΗΡοΦοΡικΗ, κοΥΑΤοΥΡΑ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ^ΝοΡοΠΙΣΜοΣ 175

ένδιαφέρει περισσότερο η ἐνδεικτικη σημασία του γεγονότος 1970 ποοχώοηοε ακόμα πεοτοοότεοο­ Ϊιοθετηοε βαοτκα μο­ότι κατα τίς τελευταίες δεκαετίες τό κέντρο βαρους της συζη­ τ τίβα τηε παλατότεοηε καλλττεχντκηε ονοοτ­ἔἔοτόο καί ποολεία­τησησ μετατσττίσθηχε από τσ ττσῶτσ θέμα στό δεύτερα Ά­ νε τόν δρόμο τοῦ «μεταμοντερνισμου» γκρεμίζοντας τίς ἱε­σφαλῶς, τα δύο θέματα διασταυρώνονται σέ οοσιώδη σημεία, οαοχίεε τοο ανθοωπτοττκοο πατοεοττκοο κανόνα καί νομτμο­πρό παντός αν καποιος, γαλουχημένος μέ τό πνεῦμα της αν­ ποτώνταε όνττ ποίν φατνόταν καθημεοτνό ίί τετοτμμενο μεοωθσωπτστστῆσ ττασασσσησν ταστεσετ σττ τν ἐπτβίωση εἶνατ σσνα_ ἶ της σουρρεαλιστικης «αίσθητικης του παλιατζίδικου». Πα­τη καί εύλογη μοναχα ὡς ηθικα αγαθός βίος. Ώστόσο η δια­φορα αναμεσα στίς δύο προβληματικές παραμένει έννοι­

ραλληλα αποσυντέθηκε τό ίδεῶδες της προσωπικότητας πούθεμελιωνόταν στίς ἱεραρχίες αὐτές, κανοντας τόπο στην αντί­

ολογικα σαφης καί μεθοδικα χρησιμη. Καί μεταβαση από ζι ληψη ενόἔ οεοοτοο ενώ ανοτχτοο οεσ όλεἑ τίἔ οονατότητεε τῆετό ίδεῶδες της ολόπλευρης προσωπικότητας στό ίδεῶδες της ααοτοποανματωοηφ· Ἡ ποόθεοη οταν Χετοαφετηττκἡτ ομωεσσλλσνσατσ ἐτττβασσησ σημασεύετ μταν βαθετα ἰστσστκἠ τομή­ τό χειροπιαστό αποτέλεσμα ηταν η διαμόρφωση καί ενίσχυση

Ἡ αὔξσσσα απόσταση αναμεσα στήν ανθσωτασττχἡ χα¿ τῶν πνευματικών στασεων οί οποίες συνυφαίνονται μέ τηστην τεχνικη παιδεία αποτυπώθηκε κατα την δεκαετία του λεττοοονία μταε μαζοαιἐ ογἰμοκοατίαε οτηοτζόμενηε οτή μαζτ­ίθοθ στη γνωστη ρηση για τίς «δύο κουλτούρες››. Ἡ ρηση κή παοανωνή κατ οτίὶ μαζτκκἰ καταναλωοκί· .

αύτη γεννουσε την εντύπωση ότι δύο περίπου ίσοδύναμες ¬ Ἡ αντίθεονί αναμεοα οττε «οόο κοολτοόοε廬 οπο τήν εν­τασετσ αναμετστσυντατ κα¿ ἡ ἔχβαση τησ αναμέτρησης πασα­ τον νοια δύο διαφορετικών παιδευτικῶν ίδεωδῶν, διευθετηθηκεμένει ανοιχτη. Ἡ τέτοια ἐντύπωση ηταν απατηλη. Ἡ ραγδαία ετοτ από μόνη τηα μολονόττ όοοτ τοαφηκαν με τήν ανθοωπτ­αναπτοξη τίὶε τεχντκίὶε μετά Τόν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στικη παιδεία τό καταλαβαν αὐτό πολύ αργα καί πολύείχε προδίαγραψει την καταρρευση της ανθρωπιστικης παι­ γ αποοθομα· Τίἰ οοαοττκἠ τοότη λόοη τήν επεβαλαν ανττκετμε­δείας, καί μόνον η έπηρεια του νόμου της αδρανειας διασφα­ νικοί λόγοι, καί όχι π.χ. η πρωτογενης καί αθεραπευτη ασυμ­χτζε τή σχετστα μακσα ἐταβτωση τσυ ασττκσυ ,τντσματσσ μέ„ βιβασία της ανθρωπιστικης παιδείας μέ την τεχνικη καθ” ἑαυ­σα στσν κσσμσ τῆσ μαζσαγσ σημσκσατίασ­ Έτστνῆ χατασσεα τ την. Μέσα στην αστικη­ανθρωπιστικη ίεραρχία τῶν πνευμα­ση πηρε τη μορφη ανώδυνου θανατου, τόν οποίο ακολούθησε ττκῶν αξτῶν ίἰσεπτοτήμη κατετχε οψηλότατη θεση, οτενα οε­μια πολυτελης κηδεία. Ἀκριβῶς όταν πρωτοδιατυπώθηκε η μόνο μαζί τηε οταν θ τεχντκκἰι καί ό μεναλοἔ τεχντκόἔ ­εἴτε ὡεπαραπανω ρηση, η ανθρωπιστικη παιδεία έχανε την τελευ­ θ μοναὔμκόε εφεοοετνὶε εἴτε οαμαοτίιε τῶν φοοτκῶν οοναμε­ταία της μαχη έναντια στίς ἑνωμένες δυναμεις της πολιτι­σμικης επαναστασης καί της σίκονομίας, οί οποίες, παρα την

ων για οικονομικους σκοπούς­ προβαλλε ως νεος Προμηθέαςμέσα στό πανθεο τῶν μεγαλων ατόμων, δίπλα στόν καλλιτέ­

αντίθεση τους, ασπαζονταν από κοινου τό σύνθημα οτι η παι­ ι Χνη καί οτόν φτλόοοφο­ Ήταν κτ ο ἴοτοε αοοἡ ενοαοκωοκἰ τοοσεγα ττσἑπετ να τεθττ στήν σπησεσία της «πσαξησ» κα¿ της αστικου ἰδεώδους της προσωπικότητας,η ἐργασία του ηθελε«κοινωνίας». Μέ τίς λέξεις αοτές η καθε πλευρα ἐννοουσε να οημτοοονήοετ τίε όλτκεε ποοοποθεοετε Υτα τήν αναπτοξηβέβαια κατι διαφορετικό. Όμως δέν ηταν δύσκολο να προ­ τηε ποοοωπτκότηταε εν Υενετ­ Ώοτε ίί τεχντκή όφετλε να οπη­βλέψει κανείς τίνος η ερμηνεία θα επικρατούσε. "Ωστόσο η οετήοετ τήν αναπτοἔη εκείνοοι τό οποίο θεωοοοοε κανετε ὡἔπολιτισμικη επανασταση της δεκαετίας του ίθθθ καί του αξτο να αναπτοχθετ με βαοη τό ανθοωπτοττκό τοεῶοεε τῆε

ί

176 ΤΕΧΝΙΚΗ, ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ, ΚΟΤΛΤΟΥΡΑ Ξ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 177

προσωπικότητας. Αύτή ήταν ή αστικοφιλελεύθερη σύνθεση Ἡ πιθανότητα καί ή καταστροφικότητα ἑνός ατομικού πολέ­τεχνικής καί ανθρωπισμού, καί ή μαρξιστική ούτοπία μιας μου αύξανονταν παραλληλα μέ τήν προσπαθεια τής απο­έκτεχνικευμένης κοινωνίας ἐλεύθερων ὁλόπλευρων ατόμων τροπής, δηλαδή τής παρεμπόδισης του πολέμου δια μέσουδέν ήταν παρα ή έσχατολογική έκδοχή τούτης τής σύνθεσης. έπιπρόσθετης τεχνικής προόδου. Ὁ φαυλος κύκλος τερματί­Τήν τεχνική δέν τήν θεωρούσαν ὡς ὕβριν ὁ αστός ή ὁ ανθρω­ σθηκε όχι από τήν έσωτερική λογική αύτής τής καταστασης,πιστής, παρα τή μομφή αύτή τή διατύπωσαν πρῶτοι οἱ πα­ ί αλλα από εξωτερικούς παραγοντες,οί ὁποίοι έξαναγκασαν σέ

τριαρχικοί αριστοκρατες μεγαλογαιοκτήμονες καί οί ἐκπρό­ ύποχώρηση τόν έναν από τούς δύο ανταγωνιστές. Πολύ λιγό­σωποι τοῦ κλασσικου συντηρητισμου,τόν κόσμο τῶν ὸποίων ί τερο πρέπει να αναμένεται ή έπέμβαση τοῦ από μηχανήςτόν σαρωσε ή δεύτερη βιομηχανική ἐπανασταση. Μεταγενέ­ θεοῦ στόν οίκολογικό τομέα. Ἄν έδῶ ύπαρχει πραγματι κα­στεροι έχθροί του φιλελευθερισμού ὑποστήριξαν, αντίθετα, ποια διέξοδος, αύτή είναι ότι ή τεχνική θα έξουδετερώσει ή

ότι ή τεχνική πρέπει να κατανοηθεί μαλλον ὡς είμαρμένη πα­ ἴδια τίς ανεπιθύμητες παρενέργειές της. Όμως παραγει αὐ­ρα ὡς ὕβρις καί ότι ή καταφαση αύτής τής είμαρμένης, πέραν τές τίς παρενέργειες ακριβῶς έπειδή ή αναπαραγωγή τήςανθρωπιστικών έλπίδων ή συντηρητικῶν αρχῶν, θα μπορουσε 65 κοινωνικής ζωής ἐξαρταται όλο καί περισσότερο από τεχνικέςνα καταστήσει τόν «Ἡργατη» (]ϋτι8ετ) ή τούς «Καίσαρες τής διαδικασίες κι έξελίξεις. Ἀκόμα καί οί σφοδρότεροι κατήγο­Βιομηχανίας» ίθρεηἕὶοτλ ίκανούς για μεγαλα ίστορικα έπι­τεύγματα.

Μετα τήν αποσύνθεση του κλασσικου συντηρητισμου ή

μομφή τής ύβρεως παραχείμασε σέ διαφορα «δεξια» καί «α­ριστερα» καταφύγια. Έγινε καί παλι έπίκαιρη όταν ὁ αντα­γωνισμός αναμεσα στίς «δύο κουλτούρες» έληξε λόγω ατρο­

ροι τής σύγχρονης τεχνικής δέν θα μπορέσουν να αμφισβητή­σουν ότι χωρίς υψηλή έκτεχνίκευση θα κατέρρεε ό ανεφοδια­σμός τῶν σημερινῶν μαζικῶν κοινωνιῶν. Ήδη ή διατροφή έξι(καί αύριο όχτώ δέκα) δισεκατομμυρίων ανθρώπων καθι­στα αναπόδραστες έκτεταμένες τεχνικές έπεμβασεις στή φύ­ση, καί η οίκολογική έπιβαρυνση θα αύξηθεί αναγκαστικα

φίας τής μιας τους καί όταν τό ζήτημα τής τεχνικής αρχισε η στόν βαθμό όπου οί παγκόσμιες καταναλωτικές προσδοκίεςπλέον να έξεταζεται όχι στήν ατομικιστική προοπτική του ” θα προσανατολισθουν στό δυτικό πρότυπο. Ὁ φόβος μπρο­ανθρωπιστικου παιδευτικου ἰδεώδους, αλλα κυρίως σέ συν­ γ στα στίς συνέπειες τής τεχνικής καί οί τεχνικές αναγκες τήςαρτηση μέ τή συλλογική έπιβίωση. Ἡ στροφή αὐτή απέρρευ­ κοινωνίας αύξανονται παραλληλα, ἐνῶ τόσο ὁ φόβος όσο καίσε από έναν διπλό φόβο: τόν φόβο μπροστα σ' έναν ατομικό ί οί αναγκες αναγονται σέ ὑπαρξιακα­βιολογικα αίτια.πόλεμο καί σέ μιαν οίκολογική καταρρευση. Καί στίς δύο πε­ Ξ Δέν ένδείκνυται παντοτε να κανει κανείς τήν αναγκη φιλο­ριπτώσεις τό παραδοξο είναι ότι όσο μεγαλώνει ὁ φόβος τό­ ® τιμία,όμως συχνα τό απαιτουν οί τρέχουσες ίδεολογικές αναγ­σο πιό απαραίτητη γίνεται ή τεχνική, έτσι ὥστε αποκλείεται κες. Σύμφωνα μέ τόν τρόπο, μέ τόν ὁποίο ή σημερινή Δύσηή έπιστροφή σέ συνθήκες όπου θα έλειπαν όσοι κίνδυνοι γέν­ κατανοεί καί νομιμοποιεί τόν ἑαυτό της, ή τεχνική δέν είναινησε ακριβῶς ή τεχνική. Ἡ ύπαρξη τῶν ατομικῶν όπλων έξ­ απλῶς κατι κοινωνικα απαραίτητο, αλλα έπί πλέον συνδέεταιαναγκασε καθ' ἑαυτήν τούς πρωταγωνιστές του Ψυχρού Πο­ καί μέ τό δυτικό ίδεῶδες περί ἐλευθερίας. Ἀφί ἑνός αποτελεί,λέμου να διευρύνουν καί να τελειοποιήσουν τα ὁπλοστασια όπως λέγεται, δημιούργημα καίσυναμα έπιβεβαίωση τής όρ­τους ήδη προκειμένου να διαθέτουν δυνατότητα αποτροπής. θολογικότητας έκείνης, η ὁποία προστατεύει τα πνεύματα

η8 τεκιιικπ ΠΛΗι>οΦοΡικΗ κονλτονιυι

'ί

® , ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ 179ί

απο την σκοταδιστική ‹‹μεταφυσικη››,επομενως ενισχυει πρα­ πολύ χειρότερες. Έῖσι κι ἀλλγῶς δέν ὑπάρχουν πολλές δυνα­γματιστικές ή ανεκτικές στάσεις κι έτσι ἑδραιώνει τήν πλου­ γ ι ¬ ­ραλιστική δημοκρατία. Ἀφ' ἑτέρου ή τεχνική συναρταται μέ

τοτήτες επιλογής. Ἄν ή τεχνική συνθήκολογήσει σέ παγκό­® ε κ κ κ κ κ | ·: κσμιο επιπεδο μπροστα στο δήμογραφικο και στο οικολογικοι

ένα άλλο έρεισμα της δημοκρατίας, τήν ελεύθερη οικονομια. γ βάρος τότε σίγουρα μᾶς περγμένει ὁ κανγβαλγσμός Ύ­πι αὐ­| ι > ·Γιατί ή τελευταία χρειαζεται οπωσδήποτε την τεχνική προο­ τήν Τήν ἔννοια ὁ ἀνθρωπγσμός συνεχίζει νά ἑξαρτᾶται ἀπόί . ι ν .

ιδο και την προωθει αδιακοπα μεσω του ανταγωνισμορ των τήν τεχνγκή­ Ἀλλὰ ἔνας ἀνθρωπγσμόῷ ὁ ὸποως μέ Τὰ νῶταεπίχείρησεων· Τουτη η ακρωἔ γενναωδωρη συνἶεση τηἶ Τΐ στόν τοίχο αγωνίζεται ίσα­ίσα γιά νί αποφευχθουν οἱ χείρι­χνίχηἔ με μίαν ΟρθΟλ0¬ίΜ0τητα> η οποια ταχα υπηἔετει την στες καταστροφές καί νά διασωθεί ή βιολογική οὐσία τοῦ εἴ­έλευθερία συμβάλλει ασφαλῶς στήν καθήσύχασή των ύπαρ­

¬ ­ι δους «ανθρωπος», είναι γι” αὐτόν καί μόνο τόν λόγο ένας κο­ξιακῶν φόβων καί γεννα το παρήγορο αισθημα οτι τουλαχι­ λοβωμένος ανθρωπισμός. Τό αστικοφιλελεύθερο ανθρωπιστι­

ί ί ” ι ί ιτικά καί ”θικάὀ θό έστω κι κι ­ ι 9 ¬ κ έ ε ι < <στον κανει κανε § Οίί είνῖχί ποἶ ρ γι κο ιδεωδες κατερρευσε εξ αιτιας της τεχνικής προοδου, ή ο­αν δέν γνωρίζει που μας οδηγει αυτο το ορθο. Αν δεν υπεισ­ ποία κατέστησε δυνατή τή μετάβαση στή μαζική δημοκρατίαερχόταν ὁ ίδεολογικός­ψυχολογικός παράγοντας, θά ήταν ή­ γ τῆς μαζικῆς παραγωγῆς καί Τῆς μαζικης κατανάλωσης' Άνπιότερες οί μομφές πού διατυπώνουν οί φύλακες της Ροὶὶτὶοεί 9 ν ¬ ι ι ι ν ι ιν ν ~παρ ολα αυτα ή τεχνική παραμενει ο εσχατος φυλακας τουοοττοετιπεεε εναντίον τής «ἐχθρότήτας πρός τήν τεχνική» ὡς

Ν ­ ~ ι ι ­ανθρωπισμού, ο λογος ειναι ότι στό μεταξύ αλλαξε ριζικά ήέκφρασής ἑνός αντιδημοκρατικου ανορθολογισμου. Οἱ μομ­ ι ε

φές αυτές γίνονται τόσο σφοδρότερες όσο απειλεί νά διαφύ­γει κάθε έλέγχου ὁ φόβος πού συνεχίζει νά ὑπάρχει πίσω απότούς καθησυχασμούς καί τίς παρήγόριες.

Βέβαια, παρά τίς ἰδεολογικές ὑπερασπίσεις τῆς τεχνικής, τόγόητρό τής ἔχει μειωθεί στά τελευταία είκοσι χρόνια. Πρα­κτικά αποφασιστικό παραμένει ὡστόσο τό γεγονός ότι κανείςδέν έχει νά προτείνει μία ρεαλιστική έναλλακτική λύση πρόςτήν τεχνική πρόοδο. Όσο καθαρότερα διαγράφεται πίσω απότόν Προμηθέα ὁ μαθητευόμενος μάγος, τόσο ἐντείνεται ή ἐξ­άρτήση από τίς ἐμπνεύσεις του. Ἑμπιστεύεται κανείς τήν τύ­χή του στήν τεχνική χωρίς να τήν ἐγκωμιάζει καί χωρίς ναυπερβαίνει ολοκληρωτικά μιάν έσωτερική δυσπιστία. Οί πλεί­στοι ανθρωποι στίς δυτικές κοινωνίες, αν καθόλου στοχάζον­ται πάνω σέ τέτοια ζητήματα, ελπίζουν προφανώς ότι ή τε­

| » ~ ο κ ν ± κ κ ‹ 9 # γχνική θα βρει εγκαιρως τις απαιτούμενες λυσεις. Η ελπιδαὡς μορφή παραίτησής μοιάζει ή ψυχολογικά προσφορότερηδιέξοδος, ὅταν θέλει κανείς νά αποφύγει μορφές παραίτησής

ί

ι

ι

ι

σημασια του τελευταίου.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

ΙΔΗοΑοΙΙΗΣΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Ἀφ” ότου ήρθε στό προσκήνιο τό Κυπριακό ὥς σήμερα ­δη­λαδή επί μισόν αίώνα­ όχι λίγες ήττες επεσώρευσε στήν Ἑλ­λαδα ή, πανθομολογούμενη αλλωστε, ανυπαρξία μιας μακρο­πρόθεσμης εθνικης στρατηγικης, αποδεκτής από τόν κύριοκορμό τοῦ πολιτικου κόσμου καί επεξεργασμενης χαρη στήσύμπραξη πολιτικῶν, διπλωματῶν, στρατιωτικῶν καί επιστη­μόνων. Έχοντας τήν εμπειρία τούτη δεν χρειαζεται να διαθε­τει κανείς τό προφητικό χάρισμα για να προβλέψει ότι στόμελλον πολλα θα εξαρτηθούν από τό αν θα πραγματοποιηθείτώρα ό,τι δεν εγινε στό παρελθόν. Δύο παραγοντες επεδρα­σαν, καί εξακολουθούν να επιδρούν, αρνητικότατα: ή λει­τουργία του πολιτικού συστήματος καί ή εμπλοκή σε ίδεολο­γήματα. Ὁ πολιτικός κόσμος δεν βρεθηκε στό ύψος τῶν περι­στασεων όχι μόνον γιατί οί α ή β εκπρόσωποί του ἔλαβαν συ­χνα τίς α ή β εσφαλμενες αποφασεις στό α ή β ζήτημα, αλλακαί επειδή στό σύνολό του δεν καταφερε να δημιουργήσει

ΙΙ Η »ενα παγιο καί αθόρυβο θεσμικό πλαίσιο ίκανό να εξουδετε­ρώνει κατα τό δυνατόν τούς πειρασμούς κομματικής εκμε­ταλλευσης τῶν εθνικῶν θεματων. Ἡ ανικανότητα πρός αύτο­συγκρατηση είναι κατ” εξοχήν γνώρισμα εφηβικής ανωριμό­τητας. Καί τό γεγονός ότι ὁ ενας επιρρίπτει τήν εύθύνη στόναλλον αποδεικνύει απλῶς ότι ενεχονται όλοι.

Ἡ επιρροή ίδεολογηματων σε θεματα εθνικης στρατηγικηςαναγεται γενικότατα στό ότι τό νεοελληνικό κρατίδιο αναγ­

ί82 εΠίΜε”ί`Ρο ΒΔΛΗΝΙΚΗ εοινικο ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 183

καοοήκε εξ αολήἐ να αντίοταομίοεί τήν ίοτοοίκή τοο καχεξία στρατηγική υποτίμηση τού αντιπαλου ὅταν, π.χ., παρασύρειμέ ύπεραυταρεσκους μύθους. Γίναμε ετσι λαός πού τέρπεται στην κήρυξη ἐνός πολέμου. Ἡ αύξουσα γενική ὑπεροχή τῆςτίαοαἴονταἑ λήοοοἔ καί Χοθταίνεί καταναλίακονταἐ ανεμώλία Τουρκίας τα τελευταία χρόνια έχει εξαναγκασει τήν εθνικι­ἔίτή­ Ἡ αίτίολοκία αμωἔ δεν αποτελεί οίκαίολο`Υία› οὔτε εν_ στική ὑπεροψία πολλῶν Ἑλλήνων να χαμηλώσει αίσθητα τούςδείκνυται ὡς πραξεολογία. Ἀντίθετα: επιβιώνει όποιος αντι­ τόνόός της. Ώότόόό στό όόνόλό της η ἑλληντηη ττλεόόα δένοτεκεταί οτοοἔ ίοίοοἔ τοο τοοἑ μοθοοἔ καί κατατίοντίίίεταί έχει ακόμη συνειδητοποιήσει τό μέγεθος καί τίς συνέπειες τηςοττοίοατοίαἔ τίίοτεοεί ίίεχοίἔ εοχατων­ Στή οήμεοίνή οοΥκο_ πληθυσμιακής καί οίκονομικής ανόδου τής Τουρκίας, καί μα­οία› λοοο αντίτίθεαεναλίοεο7ὶοΥήματα τίαοακἶολοοονκ κοντα λιστα της βαθμιαίας μετατροπής της σέ βιομηχανική δύναμη.οτή είτοοογία τοο τίο ίτίκοο οοατήματοα τήν καταοτοωοή Οί είρηνιστές καί οίκουμενιστές ή «εὐρωπαίστές» έχουνκαί τήν εφαοίίοΐή Ρίίαἔ νήφαλίαε εονίκήἑ οτοατήνίκήεί ασαφή τόν δικό τους τρόπο για να παρακαμπτουν τίς ὀδυνηρέςκαί αποδυναμούμενα στοιχεία ενός γηγενούς εθνικισμού καί ττόαγματτκότητες χατ την ψόχόατμη ότόατηγτχη τόός ότνότλό­

εἔίοοο αοαφήν αλλα ενίοχοομενα αναμαοήματα ενοἔ ξενο­ ση. Οί ίδιοι φανταζονται ότι εἶναι πιό ρεαλιστές, αφού ξεπέ­φεοτοο είοήνίομοο καί οίκοοίίενίομοο· Οί εθνίκίοτίκεἐ απο­ ρασαν τούς «εθνικούς αταβισμούς» καί συμπορεύονται μέ τήψεία τῶν οτίοίων ή ετίίκοατήοή οε οίαφοοεἐ φαοείἐ τοο Κο­ ία νέα παγκόσμια κατασταση, όπου ταχα τό εμπόριο καί ὁ δια­τίοίακοο καί τοο Μακεοονίκοο εβλαψε οοοίαοτίκα τή Χώοα› λογος θα αντικαταστήσουν τόν πόλεμο. Οί θέσεις ὅμως αύτέςτείνοον ττ­Χ­ να εξήνοον τή οίαμαλή Ἑλλαοαε καί Τοοοκίαἐ διόλου δέν είναι ρεαλιστικότερες από τίς πομφόλυγες τούμε το ίοτοοίκο τταοελθον καί με φολετίκοοε ή τίολίτίομίκοοε ί εθνικισμού, συνιστούν απλῶς τήν αντίστροφη ίδεολογία, καίτίαοανοντεα ατίοοίοονταε τή αομττεοίφοοα τήἔ οεοτεοήἐ οτον μαλιστα μιαν ίδεολογία διόλου πρωτότυπη, αφού δέν περιέ­«αοίατίκο» καί «βαοβαοο» Χαοακτήοα τήεν τον οποίο αντίο χει παρα κοινοτοπίες τού καπιταλιστικού φιλελευθερισμούπαραθέτουν στόν «ελληνικό πολιτισμό» καί στήν «τρισχιλιε­ ότατόττωμένες ττότν από 300 χόόντα καί όταψτόόμένες ἑπανετςτή ίοτοοία» τοο­ Ἀοκεί μία οττοοεοή Υία να οοομε τίοοο α­ λημμένα έκτοτε. ”Οντας ίδεολογία, εκπληρώνουν καί τίς ψυ­οτήοίκτα είναί ολα αοτα­ Ἀν ή οίίοοοἔή ίίαἔ Σεοβία είχε οο χολογικές λειτουργίες τῆς ίδεολογίας, δηλαδή επιτρέπουν σέεκατ· κατοίκοοἔ καί ήνεμονεοε οτα Βαλκανία¬ ζήτώνταἔ να «προοδευτικούς» διανοουμένους ελαφρῶν βαρῶν καί σέ α­κατεβεί οτή Θεοοαλονίκή› καί ή Τοοοκία είχε 20 ή 30 εκατ­ στείους δημοσιογραφίσκους να αναβαθμίζουν τό μικρό τουςκατοίκους καί αίσθανόταν να απειλείται εξ ίσου από τή σερ­ ἐγώ ὲμφαντζόμενότ ὡς ἐηττόόόωττότ όψηλῶν ἰόεωόῶν­ όόναμαβίκή εττεκταοή › τοτε ή Ἡλλαοα καί ή Τοοοκίαί θα ήσαν ενκαο” ύποθαλπουν σέ μικρομεσαίους πολιτικούς τήν ανακουφιστική\οίοί φίλοί καί οοίίμαχοί­ Οί "ίεωίτολίτίκεἔ τταοαμετοοί καί τα ψευδαίσθηση ὅτι μπορούν να συρρικνώσουν τήν πολιτική σέεθνίκα οοαφεοοντα καοοοίζοον τήν εξωτεοίκή τίολίτίκή _ οχί . διαχείριση καί διαλογο, αποτιναζοντας από τούς ἰσχνούς ὥ­το τταοελθον› οὔτε ή φολή καί ο τίολίτίομοἔ· Ἡ φολετίκή καί μους τους τό βαρος εσχατων ὶστορικῶν εύθυνῶν. Τέτοιοι δια­τίολίτίομίκή οτίοτίμήοή τήἔ Τοοοκίαἔ ενεχεί τον κίνδονο τήε νοούμενοι καί τέτοιοι πολιτικοί επιχειρηματολογούν σέ ζητή­οτοατήνίκήἔ τήἔ οτίοτίμίήοήα αφοο οονεττανεταί ατί ή οήθεν ματα εθνικής στρατηγικής κανοντας τό μοιραίο λαθος να προ­ανώτεοή ελλήνίκή τίοίοτήτα ίίτίοοεί να εξοοοετεοώοεί τήν εξοφλούν γενικότερες εξελίξεις πού διόλου δέν είναι βέβαιεςτοοοκίκή ίτοοοτήτα” είναί βεβαία Υνωοτο ίτῶἔ τίμωοείταί ή καί πού, εστω καί αν εύοδωθούν, βρίσκονται ακόμη στήν αρ­

184 ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Ι85

χή τους καί επιφυλάσσουν πολλά απρόοπτα. Μιλουν καί ή υπεύθυνη ήγεσία ακούγοντας χωρίς προκαταλήψεις όλο τόπράττουν, λοιπόν, σάν νά υπηρχε ήδη μιά ενιαία Ευρώπη, σάν φάσμα τών απόψεων καί τών προτάσεων, από ὸποιονδήποτενά υπηρχε ήδη ενας ἑνιαἰος κόσμος καί σάν νά μήν ήταν δυ­ καί αν προέρχονται. ”Οπως διάφοροι «ελληνοκεντρικοί» ό­νατό νά αντιστραφουν οἱ τάσεις· ίδιαίτερα ὡς πρός τήν ἑνι­ φείλουν νά μάθουν ότι ή «Δύση» δέν είναι μόνον ή «τεχνική»αία Ευρώπη σφάλλουν ταυτίζοντας προκαταβολικά τά συμ­ καί ή «λατρεία της όλης», στήν ὁποία αυτοί αντιτάσσουν μέφέροντα της μέ τά συμφέροντα τῶν (Ελλήνων. Όταν προεξο­ υπεραπλουστευτική ευκολία τό «πνεῦμα» καί τήν «ψυχή»φλουνται αίσιόδοξα οί γενικότερες εξελίξεις, τότε οί στρατη­ τῆς «όρθόδοξης Ἀνατολης», ετσι καί όσοι επείγονται νά «εξ­γικές συζητήσεις δέν μπορουν νά προχωρήσουν σε βάθος. Για ευρωπαισθοῦν» καλά θά έκαναν νά μήν αυταπατώνται ταυ­αυτό καί πλείστοι όσοι είρηνιστές καί οίκουμενιστές εκφρα­ τίζσντας τή Δύση μέ τή δυτική προπαγάνδα («όρθολογισμός»,ζουν ανοιχτά τήν εχθρότητά τους απέναντι σέ τέτοιες συζητή­ «διάλογος», «ανθρώπινα δικαιώματα» κ.τ.λ. κ.τ.λ.). Θά ὡφε­

'|δ| (Ά ἴ Ι Ά | | Χ ~ | 2 | / 'Ν ετ·σεις, ι ιως οταν υπεισερχονται σε στρατιωτικά θεματα και λουσαν την Ελλαδα περισσοτερο αν, π.χ., μιμουνταν τόνπολεμικά ενδεχόμενα. Νομίζουν ότι λύνουν προβλήματα μόνο τρόπο με τόν ὁποῖο διεξάγονται οι στρατηγικές συζητήσειςκαί μόνο επειδή εκστρατεύουν εναντίον του «εθνικιστικού στή Γαλλία, στήν Ἀγγλίαή στίς ΗΠΑ. Τά πάντα, ακόμη καί τάφανατισμου». Ἡ συχνότατα όμως μισαλλόδοξη συμπεριφορά πιό απίθανα σενάρια πολέμου, γίνονται εδώ αντικείμενο εξέ­τους αποδεικνύει γιά μιάν επί πλέον φορά ότι ό φανατισμός τασης καί στάθμισης, καί τό κύριο μέλημα τών αναλυτών δένεναντίον του φανατισμου μπορεί νά είναι ακόμη πιό στενοκέ­ εἶναι νά εκφράσουν τά ἰδεολογικά τους γούστα (λές καί δένφαλος από τόν απλό φανατισμό. Ι υπάρχει σοβαρότερο πράγμα στόν κόσμο από αυτά), παρά

Καμμία ουσιαστική στρατηγική συζήτηση δέν είναι δυνατή νά εξονυχίσουν δεδομένα καί δυνατότητες προκειμένου νάαν δέν αφήσει στήν ακρη τόσο τά εθνικιστικά όσο καί τά εί­ διευκολύνουν τήν υπεύθυνη ηγεσία στό έργο της. Ἡ προσπά­ρηνιστικά ίδεολογήματα· στόχος της είναι ακριβώς ή υπέρ­ θεια επιβολής ίδεολογικης λογοκρισίας στίς στρατηγικές συ­βασή τους. Ἡ εθνική στρατηγική δέν εἶναι ουτε «δεξιά», ού­ ζητήσεις, όσο καί αν καλύπτεται πίσω από υψιπετείς ήθικο­τε «αριστερή», ούτε «εθνικιστική», οὔτε «διεθνιστική». Εἶναι λογίες, δέν αποτελεί μόνον ένδειξη πνευματικου επαρχιωτι­τά πάντα, ανάλογα μέ τίς επιταγές της συγκεκριμένης κατά­ σμου. Πρό παντός βλάπτει τόν τόπο.στασης. Ἀλίμονο στή χώρα καί στήν πολιτική της ήγεσία αν "Υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι γιά τούς όποίους ή εθνικήερμηνεύει τή συγκεκριμένη κατάσταση μέ βάση «δεξιές» ή μας στρατηγική εἶναι σήμερα υποχρεωμένη νά έχει πρό ὀ­«αριστερές» προτιμήσεις, αντί νά προσαρμόζει τίς προτιμή­ εφθαλμών ένα ευρύτατο φάσμα πιθανών εξελίξεων, πού αρχί­σεις στήν κατά τό δυνατόν ψυχρή ερμηνεία της συγκεκριμέ¬ ' ζει από τόν συμβιβασμό, έστω καί μέ απώλειες, καί τελειώνεινης κατάστασης. Κάθε εθνική στρατηγική, εφόσον περιορίζε­ στόν πόλεμο. Ἀναφέρομαι ίδιαίτερα στίς σχέσεις μέ τήνται στόν σχεδιασμό τῶν εκάστοτε επιθυμητών εξελίξεων, εἶ­ Τουρκία. Ἡ διαφορά του γεωπολιτικου δυναμικου ανάμεσαναι καταδικασμένη σέ μονομέρεια καί δυσκαμψία, δηλαδή σέ στίς δύο χώρες αυξάνεται συνεχώς υπέρ τής Τουρκίας, καί σέπρακτικό αδιέξοδο. Λόγος της ύπαρξής της είναι ή κάλυψη ΖΟ­30 χρόνια θά είναι αβάσταχτη γιά τήν ελληνική πλευρά.όλων τών ενδεχομένων, τών περισσότερο καί τών λιγότερο Στήν προοπτική αυτή μου φαίνεται προφανές ότι ενας συμβι­ευχάριστων. Καί τό φάσμα τών ενδεχομένων τό καταγράφει βασμός θά αποτελουσε γιά τήν (Ελλάδα τό μικρότερο κακό,

186 ΒΠΙΜΕΤΡ0 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 187

ακόμη καί αν παραχωροὐσε κατι από ό,τι θεωρεί αὐτή τή αίωνίζσντασ τίἔ σμσλέίτσμσΐίέἔ τσυ ττσλίτίκσυ σσστηματσἐιστιγμή κυριαρχικό της δικαίωμα. Ἀσφαλῶς οἱ ἐθνικιστές θα αφαίμσσν τσ σσσίαστίκσ ττέσίέχσμένσ από τίἔ θέσέίσ τσμἔ­αγανακτήσουν μέ μιαίτέτοια σκέψη, ὀφείλουν όμως να ανα­ Καί σττωἔ σί σέστέσσί σφέίλσσν να κατανσησσμν έμττσακτα›λογισθουν δύο πραγματα: ότι αργότερα η διαπραγματευτική καί ίηίί αττλῶσ σητσσίκα› στί μσνσν η έκλσκίκέσση τησ σίκσνσ­θέση τής χώρας θα είναι χειρότερη καί ὅτι οἱ ὀλιγωρίες ή τα μίαἔ σέ ττασανωκίκη βαση› δηλαδη η έξσίκσνσμηση καί έττέν­σφαλματα τῶν περασμένων δεκαετιῶν ἔχουν τό πικρό τους δίσση ττσσων Χαρη στην σκέσβαση τσσ ίτασασίτίκσσ κατανα­τίμημα. Αὐτα όμως διόλου δέν σημαίνουν ότι οί είρηνιστές λωτίσμσσ καί τσσ ττέλατέίακσυ σσστηματσ§¬μίτσμέί να στηρί­δικαιοὐνται να θριαμβολογουν έκ τῶν προτέρων. Γιατί για να ξέί την αμμνα τησ Χώσαθ έτσί καί σί ττμῶτσμ ὅταν αντίτασσσν­συναφθεῖ ένας τέτοιος συμβιβασμός απαιτεῖταιη βεβαιότητα ταί μέ παθσσ ίέσσκησμκων στα έξσττλίστίκα ττσσκσαμματανὅτι αὐτός θα είναι τελειωτικός, ότι δηλαδη ή αλλη πλευρα δέν σφέίλσσν να αντίληφθσσν στί έίναί ττμακτίκα τσ ίσίσ έίτέ έχέίἔθα τόν χρησιμοποιήσει ὡς έφαλτήριο νέων αξιώσεων, ὁπότε ένσττλέἔ σμναμέίσ μέ ανέπασκη καί αττασχαίωμένσ σττλίσμσσέ λίγα χρόνια ή λίγους μήνες θα ἐπιδεινωνόταν ή κατασταση έίτέ δέν έχέίἑ καθσλσσ­ Ἄν σί έίσηνίστέἐ ησαν σμνέττέίἔι θασέ σχέση μέ πρίν. “Οσοι προτείνουν σήμερα διαφορους συμ­ έττσέπέ να ζητσσν μητα τη σίαλσση τῶν ένσπλων σσναμεωνιβιβασμούς έχουν ὐπό γενικότατη έννοια δίκιο μέ βαση τα αφου έτσι κι αλλιῶς αποκλείουν τόν πόλεμο καί πιστεύουνμακροπολιτικα δεδομένα (αν καί οἱ ίδιοι λιγότερο σκέφτον­ στην τταντσσσναμία τσσ «σίαλσκσσ μέταἔσ λσκίκῶν ανθρώ­ται αὐτα τα τελευταία καί περισσότερο έλαύνονται από τήν ττων»· Είναί ίτσσφανέσ Υίατί σέν τσλμσσν να τσ καμσσνἔ ακσ­έπιθυμία να φανούν «πολιτισμένοι» ανθρωποι), κανείς τους μη καί σί ηθίκσλσκσί φσβσυνταί τί€ λέμσνσκσσπέἐ­ Σέ μίαόμως δέν μπορεί να ἐγγυηθεί πολιτικα τή βιωσιμότητα του ττσακματίστίκη αντίληψη, σί ένσττλέἔ σσναμέίἔ μττσσέί νασυμβιβασμου. Καί κατι ακόμη παραβλέπουν οί είρηνιστές: έίναί τσσσ μέσσ έίμηνηῶ δηλαδη αττστσσττηἔι ὅσσ καί μέσσκαθώς θεωροῦν αφελώς τόν συμβιβασμό ὐπαγόρευση τής πολέμου. Μακαρι να είναι τό πρῶτο. Άλλα, είτε εἶναι τό«λογικής» καί τής «ηθικής» καί όχι ενός ατεγκτου συσχετι­ τίσῶτσ έίτέ έίναί τσ σέστέσα απαίτέίταί η ίσία αστίστητα·σμοὐ δυναμεων, ὐποτιμουν τή σημασία τής στρατιωτικής­ Καί αστίστητα σέν σημαίνέκ στίωἑ φανταζσνταί ττσλλσίι νααποτρεπτικής ίσχύος ακριβῶς για τή σύναψη ἐνός εὐπρεποὐς ἔσσέσέίσ καί να κατέϋίέίἔ σσα σ αντίτταλσἐ­ Σημαίνέί την ίκατσυμβιβασμου. Καί οἱ έθνικιστές όμως, οί πατριῶτες κ.τ.λ., νότητα ἑνσἔ αττσφασίστίκσσ ίτίσώτσσ) ττληνματσθ έστω καίπού δέν κανουν τό λαθος να ὐποτιμοὐν τήν αποτρεπτική αττσ τη θέση τσσ ασθένέστέσσμ­ Μσνσν ὅττσίσἑ σίαθέτέί τηνίσχώ, διέπραξαν γιά λόγους κομματωγῆς ψηφοθηρίας χάτγ ίκανότητα αὐτή δέν φοβαται τόν διαλογο σήμερα καί δέν θαέξαιρετικα ἐπιζήμιο ίσχυσαν ἐπί δύο δεκαετίες τήν οίκονο­ φσβηθέί αίκκσ να ττσσχωσησέί σέ σίέθνῶἐ έκκσημένσσσ καίμική πολιτική του παρασιτικου καταναλωτισμοὐ, μέ αποτέ­ ττακίσμἔ σσμβίβασμσσσ­ Ἀντίθέτα› ασσ πίσ ασσνατσἔ έίναίλεσμα τή γενικότερη έξαρτηση τής δανειοτρεφους χώρας και κανείς, τόσο περισσότερο πανικοβαλλεται στήν ίδέα αδήρι­τήν ὐπονόμευση τής αμυντικής της προσπαθειας. Έτσι, αν οί των σσμβίβασμῶν› φσβσύμένσθ καί σίκαία› ὅτί αὐτη θα έίναίπρῶτοι ὡραιοποιοὐν τή σημερινή αδυναμία τής Έλλαδας μέ η αρχη τσσ τέλσσἔ·είρηνιστικα καί αντιεθνικιστικα προπετασματα, οί δεύτεροι, Τα ττασαττανω σέν έίσηΥσσνταί καπσία λύσηί αλλα έναὐποκύπτοντας στή λογική τῶν πελατειακῶν σχέσεων καί δι­ πλαίσίσ καί μία σίασίκασία Υία την έὕσέση τησ· ίΒτταναλαμ°

ςηο

<

188 ΕτιιΜετι>ο

βανω: η χώρα μας βρίσκεται σημερα μπροστά σέ ένα ευρύφόισμα ένδεχομένων, καί το νόημα μιας στρατηγικης συζητη­σης είναι η σταθμιση ὅλων τῶν υπέρ καί τῶν κατα, μέ γνώμο­να τη συγκεκριμένη κατασταση καί ὅχι «έθνικιστικές››|η«είρηνιστικές» συμπαθειες. Θέλησα να δείξω, μέ ὅση συντο­ ΠΡΩΤΕΣ ΔΗΜΟΣΠΠΣΕΙΣμία επέβαλλε ὁ διαθέσιμος χῶρος, ὅτι καί τα δύο αυτα ίδεο­λογηματα ενέχουν αντιφασεις καί έσφαλ­μένες ἑρμηνεἰες. Τόχειρότερο πού θὰ μπορουσε νά πάθει σήμερα ὁ Τόπος θά 1,1: ‹‹1\/Ιειτκἰειππιιε, Κοηπιηυηἰεπτυε υηα άίο Ωεεεηὶεητε άσε 29. ]1ι.ε››. Η.

­ ν 4 ν | ν ν ν ν Ρ1Θιεο11ετ (Η8 ) Πετ Ματχιεηικε ιη εειηεηι Ζειίιιίὲεη Εε1ρΖι8 1994, 14­ίτοιν να υποκαταστ σει τ σο α στ ατ ικ υ '°η η η „β ρη Ο ηΥ Νη σ ζητηση με Βθ = «Ὁ μαρξισμός, ὁ κομμουνισμός καί η ἱστορία τοῦ 2Οου αἰ.››,αντεγκλησεις μεταξυ εθνικιστων και ειρηνιστων η «ευρωπα|ι­ Τά.ΙσΤΟρΜά,ὰρ. 20 (1Θ94)73_18­

στων»> με κυνηῃ μαγωσων χω· με πνευμαῖικη τρομοκρατια 1,2: ‹‹Β1ϋ1·ιειπὀε Οο1ετεε8εεο1πὲ11ε››. Ρταηἰοἢητετ Αἰἰἔεηιεἱηε Ζεἰὲιιηἔ. 28.12.

προς τη μία η την αλλη κατεύθυνση. Φοβουμαι ὅμως έντονο­ 1995 = «Ἡ προδοσία τῶν διανοουμένων», Ἡ Καθημερινή. 7.12.

τατα ὅτι αὐτό ακριβῶς θα συμβεί. Γιατί ὅπως ὁ Κύριος μω­ 1995­

ραίνεγ ὅν βούλεταγ ἀπολέο­αι, ἔτσί· καί ἔνας λαός χάνω τήν 11.1: ‹‹11ιἐὶνετε1ῖ11επιυε. Ἐε1ετ1ι]3:ει1ιυε ιιτιά Το1οἶἶ 111 ὀἶἔ ι;νΖεί]11ε1ΪΞἐθΜ(εἔε5­

= × ­ 4 | ¬ 4 Η | ν εειπ επιο τετὶο μη 1η ” τεηο ἔεἰετὶἔεη Θ ευ», ἰκε ὶἱ , ,

ζηἶιῖἔἕἐ­Ἑἔηἑρητρατηγιχης Ο­χεψ­ης ακριβως Οταν τη χρειαζε 11­12. Σέ συνοπτικότερη μορφη: «Ο1πηε ννεϋτηοἰτεεηερτυὼ 1‹ε1ηε

” Το1ετειηΖ››. Ρταηκῇιτἐετ Αἰἰἕεηιεἰπε Ζεἰτιιηἕ. 21.12.1994 = «Βέη Ρτοτοη­

εἰόη ἀε ροεοετ 1ο νετὀαὀ ιπο Ιπειγ 'ιο1ετει1Ίο1ε››, Ηιιηιϋοἰιὶί, αρ. 117

(199ὅ), ὅθ­57 = «Οίκουμενισμός­σχετικισμός: προϋποθέσεις τηςανοχης στη μαζική δημοκρατία», Ἡ Καθημερινή, 14.7.199ὅ..

11.2: «Βρε ννεετεηε νσεὶεεε Ἄίοετε: “Μεηεε1ιοητεε1τίε” ­ Βεετ1Η11ς1ιε νετ­ννὶττυηἔ ιιηὀ ρο11τ1εε11ε 11ιεὶτι1ττιειπ1ει11ε1ετυη8››. Ρηιηἰτγίιιτίετ Κιιησἰεείτακ,

2Ο.8.199Θ = «Ἐννοιολογικἠ σύγχυση καί πολιτικη έκμεταλλευση»,Τό Βῆμα. 3.5.1998.

111,1: «(Ξ1ο1›:±11ε1ετιιη8, Ρο11ι11‹, νεττι­±11ιιιτ8››, Ταἔεε­Αηεεὶἔεη (Ζυρίχη), 29.11.

1998 = «Ἡ παγκοσμιοποίηση ὡς ίδεολογικη κατασκευη». Το Βημα.1θ.3.1997.

111,2: «1)1ο 1ε1εο1πε 1ἰοε1τ1πιιιπ8››, Ρηιηίτγίιιτὶειη Αἱἰἔεηιεἱηε Ζεἰίιιηἔ. 511.199? =

«Το εμπόριο του πολέμου», Τό Βῆμα. 28.11.1997.111. 3: «Εἰη εο ε:‹:1ι11ι11Π1Θε 9ρὶε1. Πιιε Ρτὶτιεὶρ “1)ειηο1‹τεϋ‹­±ιπ 1σε1‹τ1ε­εἔεῃ εὶὼ

η1ο1πτ”››, Ρ'ηιη1‹/μτίετ Αἰἰἔετηεἰηε Ζεἱίκηἔ, 1741998 = «Εἶναι οἱ δημο­κρατίες αναγκαια εἰρηνόφιλες ;››, Ἡ Καθημερινή, 3θ.θ.199θ.

111. 4: «Ο1ο1οει1ε Μο1:11ιτιειο1πιιτιἔ. 1ίοη1111‹τ σετ 1ίιι1ιυτευ οἀετ 1ἰοη1111‹1ε ο1πυο

1ἰιι11·ιιτ?››. Ρταηἰτ/ιιττετ Αἰἰἔετηεἰηε Ζεὶτιιηζς. 1311998 = «Μι ἕέο­Ρο11τ1ηυε Πε εε τέ‹:1ιι1τ ρειε ἐι ιιτι ε1πο‹: 1τοτιτει1 ἀεε ειι1τιιτεε››, δοιιττίετ

Ιηιετηητἰοηιιἰ, αρ. 310 (1Ο.1Ο.199ὅ), σ. 42­43 = «Συγκρούσεις έρημην

του πολιτισμου...››. Τό Βῆμα, 2811997.

190 ΠΡΩΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

Ιν. 1: «ΠΙΘ ΖΙΙΚΠΙΙἙΕ σετ ΝεΙ1·1οΠ››, Ρταπκ/ντιετ Αἰἰἔεηιειτιε Ζεἱτιιπἔ. 26.10.1994= «Τό ἔθνος στήν πλανητική ἐποχή», Ἡ Καθημερινή, 741990 Θ Ι

«Τό μέλλον του ἔθνους στήν Βὐρώπη του αὔριο». Ἡ Καθημερινή,1

14.4.199θ = «Τό ἔθνος στήν πλανητική ἐποχή», Εὐρωπαικη Έκ­φραση· 23 (1996)ι4“6° το ΕΙΠΑΙο ΤΠΙ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Ι‹οΝΔΙΑΠ

Ιλ/5,2: ‹‹ΒιΙτοΡεΙ ΙΠΙ σετ δἀιννεὶὶο ἀεε 21. ]ειΙΙ·ΙτυΙΙ‹:ἰεΙ·τε››. Τπηιιιἰι. 22 (1995) «ΑΠΟ ΤΟΝ Ζού ΣΤΟΝ 2 10 ΑΙΩΝΑ_7τ21­

η ΤοΙνΙΕΣ ΣΤΙΙΝ ΠΑΑΝΙΙΤΙΠΠ ΠΠΑΙΤΙΠΙΙΙν. 3: ‹‹ΑΠεε.οΙΙειΙΙ ΙΙΕΕΙΙ εἰιτει· ΡΙΑΠΘΙΙΙΙΙΕΕΙΙΕΠ ΡοΙΙτΙΙ‹››, Ριιιπιτ/ιιτιετ Αἰἰἔεηιειπε

1 ΠΕΡΙ το νοοο», ΤΙΠΩΘΠΠΕ Στο ΑΙ­Ζεἰιιιπἔ. 21.10.1995 = «Τα "Ηνωμένα Έθνη καί τό όνειρο του παγ­ ΘΟΓΡΑΦΒΙ0 «Χ­ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ _ Δ·κοσμἰοω κρόιτοι›ς››,Ἱνδικτος,8 (1997). 34¬46. ΣΙΤΑΡΑΣ ­ Σ. ΖΑΧΑΙ>οΠοΙΑοΙ››. ΑΕΙ­

Ιν,4: «Βοτ Ττειιιττι νοΠΙ 1ΝεΙτετεΙεΙτ››, Ρτιιπἰτῇιτιετ Αἰήςεηιεἰηε Ζεϋνιιἕ. 25.1. ΚΑΔΟΣ 97 ΜΟΣΧΑΤΟΑ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕ­1997 = «Τά 'Ηνωμένα Έθνη καί τό όνειρο του παγκοσμίου κρόι­ ΤΗΘΗΚΒ ΑΠΟ ΤΟΥΣ Π' ΡΟΔΟΠΟΥΛΟτουφτινειντος, 8 (1997), ιο­εο.

Ι ἶἑιζἑῖ/ζ0ΣΪἕ:ἐ\/.1: ‹‹Ἄ/εἔε ΙΙΙ ὀὶε ΚεΙ1ΙοεἰἔΙ‹εἰ1››, Ρταπἰσίατὲετ Αἰἰεεηιεἰιιε Ζεἰιιιπἕ. 5.7.1995

1 ΣΕΠΤΒΜΒΗ0 ΤΟΥ 1998 7

«Ἡ ραγδαία ἐξόιπλωση τής Πληροφορικής καί οι συνέπειες της»,1

Ἡ Καθημερ¿νή7 19.11­1995. ΙτΠοτΡΑΦΙκΙΙ ΕΠΙΜΕΑΕΙΑ:ν.Ζ: «Πὶε νοΙΠϋ‹:ΙΙτΙ8ιο ΜεΙ1εΙΙο››, Ρτιιηιτ/ιαιεκ ΑΙΖ¿>ετκεἰπε Ζεὶινιη, 4.10. ΑΝΝΑ ΜΑΛΙΚΙΩΣΗ

1995 = «Τά ὀιστόιθμητα κενά του κυβερνοχώρου», Ἡ Καθημερινή,28.11.1995.

Ψ, 3: «νναε Ιπεὶεετ εοΙΙοΠ ννεετΙΙοΙΙ?››. Ρπιτιἰτ/ντιετ Αἰἰζςειπειπε Ζεἰινπἔ.19.11.1994 = «Ἡ οικουμενική τεχνική καί ὸ δυτικός πολιτισμός».Ἡ Καθημερινή, 18.Ζ.199θ 65· «Τό χάσμα ἀνάμεσα στήν τεχνική καίστόν πολιτισμό», Ἡ Καθημερινή. 2521990.

ν. 4: ‹‹$γΠΙΒοΙΙεεΙΙε ννειίἴειπ ΙΙΙ αει· ε¿Ιο5εΙΙΙεΙεττεΠ (§εεεεΙΙεοΙΙει1τ››. Ριαπκ/ὶιτιετ Ι

Αἰἱἔεηιεἰπε Ζεἰιιιπἔ. 1091997.ν,5: «ΠΕΙΠΙΙ ‹:ΙΙε ΚΕΙΠΙΙΒΕΙΕΠ εὶτιιυεεεη ΒΙεὶΙ›εΠ››, Ρτιιπιτ/ιιτιετ Αἰἰἕειηειπε

Ζεἰὲππὅι. 4.9.199θ = «Ἡ τεχνική καί τό ἰδεῶδες», Τό Βῆμα, 701998.Ἐῖπίμετρο: «Ἰδεολογίες καί ἐθνική στρατηγική ››, Τό Βῆμα, 4.1 .1998.

Δ

ὶ

4

Ι

ἱ

Ι!

ιἰ

Ι

Νο

¿ι

Ϊ