ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 IOYNIOY 2018

ΠΡΙΣΜΑ# 101010

,,4-5

Στα Εθνικά Αρχεία τουΗνωμένου ΒασιλείουΣυνέντευξη με την ιστορικό των επιστημών δρ ΕιρήνηΓκουνταρούλη

Η ψηφιακή έρευνα περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμαπροβληματισμών, προκλήσεων, ευκαιριών και δυ-νατοτήτων, οι οποίες προκύπτουν από τη χρήση

νέων τεχνολογιών σταπλαίσια παραδοσια-κών πεδίων έρευνας,όπως η ιστορία, η γεω-γραφία, η αρχαιολογία,η γλωσσολογία, η αρ-χειακή επιστήμη κ.α.

Η ΜελέτηΠεριβαλλοντικώνΕπιπτώσεων ωςεργαλείοδιακυβέρνησης καιάσκησης πολιτικήςΗ Δήμητρα Μπαρκούτα, υποψήφιαδιδάκτωρ στο Τμήμα Ιστορίας καιΦιλοσοφίας της Επιστήμης του Εθνικού καιΚαποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,μιλά στο «Πρίσμα» για την έρευνά της πουαφορά τις Μελέτες ΠεριβαλλοντικώνΕπιπτώσεων ως εργαλείο διακυβέρνησηςκαι άσκησης πολιτικής.

,,8

Τα τελευταία χρόνια, η κρίση τουπανεπιστημίου, η κρίση τωνΑνθρωπιστικών Σπουδών, η κρίσητης βασικής έρευνας, αλλά επίσηςη κρίση διεθνοποίησης τουελληνικού πανεπιστημίου και ηκρίση του ελληνικούπανεπιστημίου ως αποτέλεσμα τηςοικονομικής κρίσης έχουναποτελέσει τον καμβά πάνω στονοποίο χαράσσονται διάφορεςπολιτικές και λαμβάνονταιαποφάσεις που αλλάζουν σεσημαντικό βαθμό τον χαρακτήρατου πανεπιστημίου τόσο στηνΕλλάδα όσο και διεθνώς.

Προετοιμάζοντας το νέο ΕυρωπαϊκόΗλιακό Τηλεσκόπιο

Τα τελευταία χρόνια, μιαπανευρωπαϊκή ομάδαηλιοφυσικών εργάζεται για την υλοποίηση τουμεγαλύτερου ευρωπαϊκούηλιακού τηλεσκοπίου.

Το πρόγραμμα είναι έναεξαιρετικό παράδειγμα

συνεργασίας μεταξύινστιτούτων και

επιστημόνωνδιαφορετικών κρατών, με

σκοπό την καλύτερηκατανόηση του Ήλιου.

,,2-3

ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

,,6,,7

,,6

Την Τετάρτη 16 Μαΐου 2018πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό ΜετσόβιοΠολυτεχνείο εκπαιδευτική ημερίδα για τονεορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Φωτός. Τηδιοργάνωση της εκδήλωσης επιμελήθηκε τοΕργαστήριο Φωτονικών Επικοινωνιών τηςΣχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών καιΜηχανικών Υπολογιστών ως εθνικόςεκπρόσωπος της UNESCO για τις δράσεις τηςΔιεθνούς Ημέρας Φωτός στη χώρα μας.,, 4-5

Jean

Met

zing

er, «

Sold

at jo

uant

aux

éch

ecs»

(191

4-15

)

Tα τελευταία χρόνια, μια πανευρωπαϊκή ομάδα ηλιοφυ-σικών εργάζεται πάνω στη σύλληψη, στον σχεδιασμόκαι στην υλοποίηση του μεγαλύτερου ευρωπαϊκού τη-λεσκοπίου για την παρατήρηση του Ήλιου, το επονομα-ζόμενο European Solar Telescope (EST). Το γιγαντιαίο

αυτό τηλεσκόπιο, με διάμετρο κύριου κατόπτρου τεσσάρων μέτρωνθα έχει σκοπό την καλύτερη κατανόηση του Ήλιου, του μοναδικούαστεριού που μπορούμε να δούμε με τόση λεπτομέρεια.

Η πρώτη μελέτη σχεδιασμού του τηλεσκοπίου ξεκίνησε το 2008 καιολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα. Στη μελέτη συμμετείχαν εταί-ροι και ινστιτούτα από δεκαπέντε ευρωπαϊκές χώρες και το πρόγραμ-μα χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με 3,2 εκατομμύ-ρια ευρώ.

Από το 2016 βρίσκεται σε εξέλιξη το πρόγραμμα PRE-EST (ESTPreparatory Phase), δηλαδή η προπαρασκευαστική φάση του EST. Τοπρόγραμμα, το οποίο χρηματοδοτείται από το πλαίσιο Horizon 2020της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έχει σκοπό να καταστρώσει ένα λεπτομε-ρές σχέδιο ολοκλήρωσης του τηλεσκοπίου. Στο πρόγραμμα συμμετέ-χουν 23 εταίροι από 17 ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και ηΕλλάδα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.

Ταυτόχρονα, μέσω του προγράμματος GREST (Getting Ready forEST), πραγματοποιούνται οι απαραίτητες δραστηριότητες ώστε νααναπτυχθούν νέα όργανα αιχμής και να αντιμετωπιστούν νομικά καικοινωνικοοικονομικά ζητήματα σχετικά με την κατασκευή του τηλε-σκοπίου. Συνολικά, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η ανάπτυξη του ESTείναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ ινστιτούτων καιεπιστημόνων διαφορετικών κρατών, κατά την οποία γίνεται πολύ απο-τελεσματικός καταμερισμός εργασίας λαμβάνοντας υπόψη την τεχνο-γνωσία του κάθε εταίρου. Ας σημειωθεί ότι οι δραστηριότητες αυτέςλαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα με τις όποιες ερευνητικές δραστηριό-

τητες των επιμέρους επιστημόνων-ινστιτούτων.

Όπως συνηθίζουμε να λέμε οι αστροφυσικοί, ο Ήλιος είναι ένα τε-ράστιο αστροφυσικό εργαστήρι. Λόγω της εγγύτητάς του στον πλανή-τη μας, μπορούμε να παρατηρήσουμε στον Ήλιο θεμελιώδεις φυσικέςδιεργασίες, κατά τις οποίες αλληλεπιδρούν ο μαγνητισμός με το πλά-σμα (η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το υλικό που αποτελεί τονΉλιο) της ηλιακής ατμόσφαιρας. Γνωρίζοντας ότι ο Ήλιος είναι ένα συ-νηθισμένο αστέρι, οι παρατηρήσεις αυτών των διεργασιών και οι απα-ντήσεις στα ερωτήματα που τίθενται (αλλά και τα νέα ερωτήματα πουσυνεχώς προκύπτουν) μπορούν να μας μάθουν πολλά για τα υπόλοι-πα αστέρια του Σύμπαντος. Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι ο Ήλιος εμφα-νίζει φαινόμενα σε ένα μεγάλο εύρος μεγεθών και εντάσεων. Τα πιοέντονα από αυτά επηρεάζουν με ποικίλους τρόπους το διαστημικό καιγήινο περιβάλλον και για αυτό τον λόγο η μελέτη τους και οι προσπά-θειες πρόγνωσής τους έχουν μεγάλη σημασία για την ανθρωπότητα.Γνωρίζουμε ότι η ένταση και η συχνότητα των δυναμικών φαινομέ-νων του Ήλιου μεταβάλλονται με τον χρόνο και η μεταβλητότητά τουςαυτή συνδέεται με τη μεταβλητότητα που παρουσιάζει ο μαγνητισμόςτου Ήλιου. Οι αιτίες που προκαλούν αυτή τη μεταβλητότητα δεν μαςείναι ακόμα πλήρως κατανοητές, επομένως ένας μεγάλος όγκος καιδιάρκεια παρατηρήσεων υψηλής ποιότητας είναι απαραίτητα για τηνκατανόηση της ηλιακής δραστηριότητας και τη δυνατότητά μας να πα-ράγουμε στο μέλλον προγνώσεις υψηλής ακρίβειας.

Τέλος, ο Ήλιος είναι ίσως το μόνο ουράνιο σώμα που επηρεάζειάμεσα και σε τέτοιο μεγάλο βαθμό τη ζωή και την ύπαρξή μας. Μελε-τώντας τον Ήλιο, προσπαθούμε πλέον να καταλάβουμε πώς μπορείνα επιδρούν τα μαγνητικής φύσης φαινόμενα της ατμόσφαιράς τουστο γήινο και διαστημικό περιβάλλον βραχυπρόθεσμα και μακροπρό-θεσμα και να εντοπίσουμε πιθανές συνδέσεις μεταξύ των φαινομέ-νων αυτών και του κλίματος.

Ήδη, μια σειρά από διαστημικές αποστολές και επίγεια τηλεσκόπιαεπιχειρούν να δώσουν απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Οι επιστή-μονες χρησιμοποιούν συνήθως συνδυασμούς παρατηρήσεων από ταδιάφορα διαθέσιμα όργανα, τα οποία έχουν διαφορετικές δυνατότη-τες, σχηματίζοντας με αυτό τον τρόπο μια πιο ολοκληρωμένη εικόναγια την εξέλιξη των ηλιακών φαινομένων. Τελικά, οι γνώσεις που απο-

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 IOYNIOY 201819/ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,

ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

κτούμε για το άστρο της ημέρας μοιάζουν με ένα ψηφιδωτό πουσχηματοποιείται από τις επιμέρους και συνδυασμένες προσφορέςόλων αυτών των διαστημικών αποστολών και τηλεσκοπίων.

Ακόμα και με τα σύγχρονα διαθέσιμα όργανα, ο Ήλιος καταφέρ-νει να μας κρύβει τα μυστικά του. Οι βασικές διεργασίες που βρί-σκονται πίσω από τα φαινόμενα που παρατηρούμε και οφείλονταιστην αλληλεπίδραση του πλάσματος με το μαγνητικό πεδίο, όπωςη απελευθέρωση μαγνητικής ενέργειας κατά τη διάρκεια των εντυ-πωσιακών εκρήξεων και η εμφάνιση διαφόρων ειδών κυμάτων,η οποία πιστεύουμε ότι διοχετεύει ενέργεια στα ανώτερα στρώμα-τα της ατμόσφαιράς του, συμβαίνουν σε ακόμα μικρότερες περιο-χές του Ήλιου.

Προκειμένου λοιπόν να γίνει το βήμα στην επόμενη περίοδοηλιακών παρατηρήσεων, είναι κοινώς αποδεκτό από την επιστη-μονική κοινότητα ότι θα πρέπει να συνδυαστούν με ακόμη πιο απο-δοτικό τρόπο τα προτερήματα ενός τηλεσκοπίου μεγάλου ανοίγ-ματος, που θα επιτρέπει τη μελέτη ακόμα μικρότερων περιοχώνστον Ήλιο, με εξειδικευμένα όργανα, εφοδιασμένα με ειδικά φίλ-τρα, τα οποία θα πραγματοποιούν πολύ γρήγορες λήψεις εικόνωνσε συγκεκριμένα μήκη κύματος. Ταυτόχρονα, υπολογιστικές τεχνι-κές αιχμής πλέον μας επιτρέπουν να βελτιώνουμε δραματικά τιςεικόνες που τα όργανά μας λαμβάνουν. Ήδη, εικόνες από υπάρχο-ντα τηλεσκόπια, όπως το Swedish Solar Telescope (SST, ΣουηδικόΗλιακό Τηλεσκόπιο), απεικονίζουν με εντυπωσιακή καθαρότητα καιταχύτητα φαινόμενα τόσο μικρής κλίμακας που θα ήταν αδύνατονα φανταστεί κανείς ότι μπορεί να «δει» πριν μερικές δεκαετίες.Πάνω σε αυτή τη λογική στηρίζεται η κατασκευή του νέου Ευρω-παϊκού Ηλιακού Τηλεσκοπίου.

Το EST θα έχει διάμετρο πρωτεύοντος κατόπτρου τεσσάρων μέ-τρων και θα χρησιμοποιεί τεχνολογία αιχμής. Θα είναι το μεγαλύ-τερο τηλεσκόπιο που θα έχει φτιαχτεί ποτέ από ευρωπαϊκά ινστι-τούτα και ένα από τα μεγαλύτερα γενικώς. Θα εγκατασταθεί στα

Κανάρια νησιά, μία από τις ιδανικότερες τοποθεσίες για την παρα-τήρηση του ουρανού, όπου ήδη βρίσκονται πολλά και σημαντικάτηλεσκόπια.

Με το EST επιχειρείται να δοθεί πρόσβαση στους ηλιακούς φυ-σικούς της ευρωπαϊκής ηπείρου σε τηλεσκόπια πολύ μεγάλης δια-μέτρου. Τέτοια τηλεσκόπια μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν. Επομένως,πιστεύεται ότι με την κατασκευή του τα οφέλη της επιστημονικήςκοινότητας θα είναι όχι μόνο ποσοτικά αλλά και ποιοτικά. Ταυτό-χρονα, μέσω των φάσεων της προετοιμασίας αλλά και λειτουργίας

του τηλεσκοπίου, δίνεται η δυνατότητα να συνεργαστούν ερευνη-τές από όλη την ήπειρο, επομένως γίνεται η αφορμή να δυναμώ-σουν οι δεσμοί συνεργασίας και να παραχθεί περισσότερη έρευνασε διεθνές επίπεδο. Ταυτόχρονα, η ίδια η κατασκευή του τηλεσκο-πίου θα αποτελέσει μια μοναδική ευκαιρία για τη βιομηχανία τωνευρωπαϊκών χωρών, η οποία έχει ήδη την τεχνογνωσία από προη-γούμενα προγράμματα. Γενικά, η κατασκευή τηλεσκοπίων, όπωςκαι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση διαστημικών αποστολών απο-τελούν πεδίο καινοτομίας και τα αποτελέσματά τους έχουν πολύευρύτερες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, οι οποίες δεν περιο-ρίζονται μόνο στην παραγωγή επιστημονικής γνώσης.

Σε ό,τι αφορά το πρακτικό κομμάτι, το EST φιλοδοξεί να παρα-τηρήσει για πρώτη φορά τον τρόπο που συνδέονται μεταξύ τουςτα φαινόμενα που παρατηρούμε σε διάφορα ύψη της ατμόσφαι-ρας του Ήλιου με τον μαγνητισμό που αναδύεται από τα βάθη τουεσωτερικού του. Την ίδια στιγμή, θα προσπαθήσει να απεικονίσειτις θερμικές και μαγνητικές ιδιότητες και τη δυναμική εξέλιξη αυ-τών των φαινομένων παράγοντας παρατηρήσεις πολύ υψηλής χω-ρικής και χρονικής ανάλυσης.

Τα όργανα του EST θα εκμεταλλεύονται τις πιο πρόσφατες εξε-λίξεις στις τεχνικές της απεικόνισης, της φασματοσκοπίας αλλά καιτης φασματοπολωσιμετρίας. Με την τελευταία τεχνική μάς δίνεταιη δυνατότητα να μετράμε σε διάφορα ύψη τα «αόρατα» μαγνητικάπεδία που διαπερνούν το ηλιακό πλάσμα, ταυτόχρονα με κάποιεςπαραμέτρους σχετικές με τις κινήσεις και τις θερμικές ιδιότητές του.Ο κλάδος αυτός της Αστροφυσικής βρίσκεται σε μεγάλη άνθιση τατελευταία χρόνια και έχει ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον. Τέλος,προκειμένου να εκμηδενιστεί η επίδραση της ατμόσφαιρας της Γηςστις παρατηρήσεις, το EST θα χρησιμοποιεί τις πιο προηγμένες τε-χνικές προσαρμοστικής οπτικής. Οι τεχνικές αυτές διορθώνουν τιςπαραμορφώσεις τις εικόνας που οφείλονται σε ατμοσφαιρικές δια-ταραχές και τύρβη.

Γ.Κ.

Περισσότερες πληροφορίες για την πρόοδο των εργασιώνσχετικά με το EST μπορούν να αναζητηθούν στην ιστοσελίδαhttp://www.est-east.eu/est/index.php

ΚΑΝΕΙΣ δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη χρησιμό-τητα και τον συγκροτητικό χαρακτήρα των μεγά-λων αφηγήσεων. Όπως έγραφα στο προηγούμενοσημείωμα, οι μεγάλες αφηγήσεις κάνουν την Ιστο-ρία ανθρώπινη και παροντική. Σημείωσα όμως, επί-σης, ότι η πράξη της αφήγησης είναι μια μορφήάσκησης εξουσίας. Ως εκ τούτου, οι ιστοριογραφι-κές διαμάχες είναι κατά βάση πολιτικές διαμάχες.

Η μετατροπή της διάρκειας σε ανθρώπινο ιστορι-κό χρόνο δεν γίνεται σε πολιτικό κενό. Όσο φυσικάαπροσδιόριστη είναι η έννοια της διάρκειας, τόσοπολιτισμικά καθορισμένη είναι η έννοια του χρό-νου. Ο χρόνος δεν νοείται ούτε βιώνεται με τον ίδιοτρόπο σε όλα τα πολιτισμικά περιβάλλοντα. Ο Ινδόςιστορικός Dipesh Chakrabarty σημειώνει ότι η με-τατροπή του χρόνου των διαφόρων κοινωνιών σειστορικό χρόνο είναι μια πράξη υπαγωγής των κοι-νωνιών αυτών στον δυτικό κανόνα. Η επιβολή τουδυτικού χρόνου στις αποικιοκρατούμενες κοινω-νίες τις μετατρέπει σε μέρος ενός αφηγήματος πουκατά κανόνα τοποθετεί την Ευρώπη στην απόληξητης πολιτισμικής εξέλιξης και τις κοινωνίες αυτέςσε ένα πρώιμο στάδιο πολιτισμικής ωρίμανσης ή σεμια διαδικασία μονίμως ανολοκλήρωτης μετάβα-σης. Η Ιστορία, από αυτή την άποψη, λειτουργεί ωςαυτοεκπληρούμενη προφητεία της δυτικής κοινω-νικής και πολιτισμικής ανωτερότητας.

Ταυτόχρονα, η ανάγνωση του παρελθόντος μέ-σα από γενικές τάσεις, νομοτέλειες και τελεολο-γίες υπονομεύει τον ενδεχομενικό χαρακτήρα τηςΙστορίας. Η υπαγωγή της δράσης των ιστορικώνπρωταγωνιστών στις γενικές τάσεις της κάθε «επο-χής» υποβαθμίζει, αν δεν εξαφανίζει εντελώς, τηδράση των παραγόντων που παρεμβαίνουν με μηντετερμινιστικό τρόπο στο ιστορικό γίγνεσθαι, πο-λύ δε περισσότερο των παραγόντων που αντιπρο-σωπεύουν ακυρωμένες ιστορικές δυνατότητες. Τοπαρελθόν γίνεται συντελεσμένο και μονοδιάστα-το. Οι δυνάμεις που οδήγησαν το ιστορικό γίγνε-σθαι (άντε και οι αντίθετές τους) είναι οι μόνες πουπαραμένουν ενεργές στο παρόν, αφομοιώνονταςκαι μετασχηματίζοντας όλες τις δευτερεύουσεςεπιρροές. Το παρελθόν αποσυνδέεται από το μέλ-λον: μόνο το παρόν θα καθορίσει την περαιτέρωεξέλιξη.

Η στροφή στη μικρο-Ιστορία προέκυψε, εν μέρει,από την ανάγκη εναντίωσης στην κανονιστικότητατων μεγάλων αφηγήσεων. Μπορεί, σε ορισμένεςπεριπτώσεις, να οδήγησε σε υπερβολικά λεπτομε-ρή και ανούσια εξιστόρηση ασήμαντων επεισο-δίων, αλλά κατά βάση υπήρξε ένα πολιτικό εγχεί-ρημα, το οποίο επιχείρησε να φέρει στην επιφάνειατα πολλαπλά και ενίοτε ανταγωνιστικά μεταξύ τουςβιώματα της διάρκειας που έχουν διαφορετικά άτο-μα και πολιτισμοί. Επιχείρησε, επίσης, να αναδείξειτις πολύμορφες δυνάμεις που λειτουργούν στοιστορικό γίγνεσθαι και παραμένουν ενεργές ωςιστορικές δυνατότητες ακόμα κι όταν εγκιβωτίζο-νται στις συντελεσμένες ιστορικές πραγματικότη-τες. Ένα από τα πρώτα πράγματα που συμβαίνουνσε περιόδους κρίσης είναι το άνοιγμα των «μαύρωνκουτιών» της Ιστορίας.

Ποιος δεν νοσταλγεί την καθησυχαστική αθωό-τητα των μεγάλων αφηγήσεων; Η αποδόμησή τους,ωστόσο, δεν είναι αποτέλεσμα της κυριαρχίας τηςμεταμοντέρνας ιστοριογραφίας. Είναι συνέπειαμιας πολιτικής στάσης που προσπαθεί να ανακτή-σει το παρελθόν ως πεδίο ενεργών ανταγωνισμώνκαι δυνατοτήτων: Όχι ως το παρελθόν του παρό-ντος, αλλά ως το παρελθόν του μέλλοντος.

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Μικρο-Ιστορία Προετοιμάζοντας το νέο Ευρωπαϊκό Ηλιακό Τηλεσκόπιο

H ευρωπαϊκή κοινότητα των ηλιακών φυσικών

] Εντοπίστηκαν 615 ερευνητές σε 22 χώρες.] Περισσότερο από το 80% της κοινότητας εντοπίζεται σε εννέα χώρες.] Οι γυναίκες φτάνουν περίπου στο 27%, με τάσεις ανόδου του ποσοστού στους νεότερους ερευνητές.] Περίπου η μισή κοινότητα απαρτίζεται από ερευνητές με μόνιμη θέση, ενώ οι υπόλοιποι είναι μεταδι-δακτορικοί ερευνητές και υποψήφιοι διδάκτορες.] Τα πιο δημοφιλή πεδία έρευνας είναι αυτά της ηλιακής ατμόσφαιρας (12,9%), των μαγνητικών πε-δίων του Ήλιου (12,7%), οι εκλάμψεις (8,3%) το ηλιακό στέμμα (7,8%) και η χρωμόσφαιρα (7,4%).] Η συντριπτική πλειονότητα των ερευνητών θεωρεί πως το EST θα έχει πολύ θετικά αποτελέσματαστην έρευνά τους.] Η ισχυρή παρουσία της ευρωπαϊκής κοινότητας πιστοποιείται από το γεγονός ότι περίπου στο 41%των δημοσιεύσεων στην Ηλιακή Φυσική μεταξύ 2005 και 2015 συμμετέχουν ερευνητές από την Ευ-ρώπη.

Τμήμα ηλιακής κηλίδας όπως παρατηρήθηκε από τοSwedish Solar Telescope. Η εικόνα απεικονίζει την ηλιακή

«επιφάνεια» με τη μεγαλύτερη μέχρι στιγμής ανάλυση

Σχηματική απεικόνιση του Ευρωπαϊκού Ηλιακού Τηλεσκοπίου. Πηγή: Instituto de Astrofísica de Canarias

Ο Ήλιος και τα διάφορα στρώματα που αποτελούν αυτόν καιτην ατμόσφαιρά του. Πηγή: NASA

ΤΟΥ ΜΑΝΩΛΗ ΠΑΤΗΝΙΩΤΗ

Η κρίση του πανεπιστημίου τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώςδεν προκλήθηκε από την οικονομική κρίση. Υπήρχε πολύ πριν απόαυτή και είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων. Κατ’ αρχάς, το πα-νεπιστήμιο είναι ο μόνος θεσμός της νεωτερικής (και μετανεωτερι-κής) κοινωνίας που διατηρεί απαράλλακτα τα βασικά χαρακτηριστι-κά του από τότε που πρωτοεμφανίστηκε, πριν από εννέα αιώνες.Αυτό από μόνο του αποτελεί ικανό λόγο για να περιέλθει σε κρίσηφυσιογνωμίας στο πλαίσιο μιας κοινωνίας που εν τω μεταξύ έχειαλλάξει άρδην. Είναι αλήθεια ότι η ιστορία του θεσμού έχει γνωρί-σει κάποιες σημαντικές καμπές. Μπορεί η δομή των σπουδών καιτα πτυχία να φέρουν ακόμα έντονα τα ίχνη του Μεσαίωνα, αλλά απότις αρχές του 19ου αιώνα δρομολογείται μια σειρά αλλαγών πουθέτουν στο περιθώριο τον σχολαστικισμό και εγκαινιάζουν το σύγ-χρονο ερευνητικό πανεπιστήμιο. Στόχος της πανεπιστημιακής διδα-σκαλίας δεν είναι πλέον η ανασύσταση της βιβλιακής γνώσης, αλλάη καλλιέργεια δεξιοτήτων για την παραγωγή νέας γνώσης από ταίδια τα υποκείμενα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Παρ’ όλα αυτά,το πανεπιστήμιο παραμένει προσηλωμένο στο ιδεαλιστικό ιδεώδεςτης προσωπικής καλλιέργειας και της κοινωνικής συνεισφοράς.

Η θέση του πανεπιστημίου στις νεωτερικές δυτικές κοινωνίεςήταν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στενά συνυφασμένη με τη λει-τουργία του κράτους. Οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στο γαλλικό, τογερμανικό και το αγγλικό μοντέλο περνούν σε δεύτερη μοίρα μετάτον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν τα πανεπιστήμια αφενός διεθνο-ποιούνται και αφετέρου συνδέονται με τη βιομηχανία και τον στρα-τό. Κι εδώ είναι που εντοπίζεται η δεύτερη αιτία της κρίσης. Παράτη σύνδεσή του με το νεωτερικό κράτος και τη βιομηχανία, το πανε-πιστήμιο δεν ενσωματώνεται ποτέ πειστικά στις καπιταλιστικές σχέ-σεις παραγωγής. Ο λόγος είναι ότι η δομή του, οι σχέσεις εργασίαςστο εσωτερικό του και η διακηρυγμένη («ανθρωπιστική» και «οι-κουμενική») αποστολή του δεν έγινε δυνατό μέχρι σήμερα να ευ-θυγραμμιστούν με τις απαιτήσεις της καπιταλιστικής οικονομίας, πο-λύ δε περισσότερο να υπαχθούν στον καπιταλιστικό καταμερισμόεργασίας κατά τρόπο ώστε το πανεπιστήμιο να αποτελέσει πεδίοαξιοποίησης του κεφαλαίου.

Ένας τρίτος παράγοντας που συμμετέχει στη γενεαλογία της κρί-σης του πανεπιστημίου είναι, αναμφίβολα, αυτό το ιδιαίτερο κοινω-νικό σώμα που χαρακτηρίζει τις νεωτερικές κοινωνίες, η νεολαία.Το πανεπιστήμιο γίνεται ο τόπος διανοητικής και πολιτικής συγκρό-τησης ενός σώματος ενηλίκων ατόμων που, ενώ δεν είναι υποχρε-ωμένα να ενταχθούν στην παραγωγή, διαθέτουν τους διανοητικούςκαι υλικούς πόρους που τους επιτρέπουν να αναστοχαστούν κριτι-κά το σύνολο της κοινωνικής ζωής. Το φαινόμενο δεν είναι και-νούργιο: ο ονειροπόλος Άνσελμος του Ε.Τ.Α. Χόφμαν, αλλά και ο«σχισματικός» Ρασκόλνικοφ του Ντοστογιέφσκι ήταν φοιτητές. Δενείναι όμως και παλιό: ο Μάης του ’68 απέχει ακριβώς πενήντα χρό-νια. Το πανεπιστήμιο ως ο κατεξοχήν χώρος νεολαίας είναι έναςχώρος στον οποίο ενδημεί η κριτική και γι’ αυτό η κρίση.

Ποια είναι η απάντηση στην κρίση; Προφανώς υπάρχουν πολλέςδυνατές απαντήσεις, όπως υπάρχουν και πολλές δυνατές διαγνώ-σεις. Το ερώτημα όμως είναι τι μέτρα λαμβάνονται στην πράξη. Αυ-τή τη στιγμή τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο η απάντησηείναι μία και συνοψίζεται στο αίτημα πλήρους και ολοκληρωτικήςυπαγωγής του πανεπιστημίου στη διαδικασία αξιοποίησης του κε-

φαλαίου. Βασική στρατηγική του νεοφιλελευθερισμού είναι νααπορροφήσει στον κύκλο αξιοποίησης του κεφαλαίου όσο το δυνα-τόν περισσότερα στοιχεία του κοινωνικού εποικοδομήματος μπορεί- και το πανεπιστήμιο είναι πολύ μεγάλο και πολύ δυναμικό για νααποτελέσει εξαίρεση. Παράλληλα, ωστόσο, είναι αλήθεια ότι, όπωςσυμβαίνει και σε άλλους τομείς, οι στρατηγικές του νεοφιλελευθε-ρισμού είναι αποσπασματικές και μυωπικές. Δεν είναι καν στρατη-γικές, είναι κατάλογοι μέτρων και ενεργειών. Στην προκειμένη πε-ρίπτωση, τα μέτρα αρθρώνονται γύρω από τρεις άξονες:

u Συγχρονισμός του πανεπιστημίου με την αγορά

uΜετατροπή της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης σε προϊόν

uΜετασχηματισμός των εργασιακών σχέσεων στο εσωτερικότου πανεπιστημίου

Ο σκοπός μου εδώ δεν είναι να σχολιάσω λεπτομερώς καθέναναπό αυτούς τους άξονες. Θα ήταν χρήσιμο όμως να τους συνδέ-σουμε με τη δημόσια ρητορική περί αναβάθμισης της ΤριτοβάθμιαςΕκπαίδευσης, καθώς και με τα μέτρα που προτείνονται ή/και λαμ-βάνονται προς αυτή την κατεύθυνση. Τόσο σε διεθνές όσο και σεεθνικό επίπεδο, λοιπόν, γινόμαστε αποδέκτες ενός λόγου που εστιά-ζει:

Στην ανάγκη μετασχηματισμού των πανεπιστημιακών τμημάτωνή τη δημιουργία νέων που θα ανταποκρίνονται στις λεγόμενες ανά-γκες της αγοράς: Αν η αγορά χρειάζεται οικονομολόγους με κατάρ-τιση στην Πληροφορική, θα πρέπει να δημιουργηθούν τα ανάλογατμήματα. Αν η αγορά χρειάζεται φυσικούς με εξειδίκευση στις Ανα-νεώσιμες Πηγές Ενέργειας, θα πρέπει να πραγματοποιηθούν οιανάλογες συγχωνεύσεις. Η λογική πίσω από τέτοιου είδους πρω-τοβουλίες είναι η ένα-προς-ένα αντιστοιχία πανεπιστημιακών πτυ-χίων και επαγγελματικών ειδικεύσεων - μια λογική απλουστευτική,μυωπική και κυριολεκτικά αγοραία.

Στην ανάγκη μετατροπής των πανεπιστημίων σε παρόχους εκ-παιδευτικών υπηρεσιών. Ο τεράστιος αριθμός των προγραμμάτωνκατάρτισης, οι πιστοποιήσεις καθώς και η νομοθετημένη πλέον δυ-νατότητα των ελληνικών πανεπιστημίων να προσφέρουν διετείς κύ-κλους σπουδών αποτελούν χαρακτηριστικές κινήσεις προς αυτή τηνκατεύθυνση. Τα πανεπιστήμια πρέπει να βρουν επιτέλους τρόπουςνα τοποθετήσουν τα προϊόντα τους στην πραγματική οικονομία. Ηπίτα είναι πολύ μεγάλη και, παρ’ όλα αυτά, όπως σημείωσα παρα-πάνω, ποτέ μέχρι σήμερα δεν συνδέθηκε πειστικά με τις διαδικα-σίες αξιοποίησης του κεφαλαίου - καιρός να το κάνει!

Στην ανάγκη μετασχηματισμού της φυσιογνωμίας του ακαδημαϊ-κού προσωπικού. Το 75% του ακαδημαϊκού προσωπικού στη Βό-ρεια Αμερική αποτελείται από συμβασιούχους καθηγητές (adjunctprofessors) που για το ίδιο ακαδημαϊκό έργο εισπράττουν πολύ μι-κρότερη αμοιβή από τους μονίμους συναδέλφους τους και, επιπλέ-ον, κάθε περίοδο χρειάζεται να διεκδικούν με ανταγωνιστικούςόρους την ανανέωση των συμβάσεών τους. Η δημιουργία ενός ακα-δημαϊκού πρεκαριάτου είναι παγκόσμια τάση και, αν θέσουμε κατάμέρος τη ρητορική περί αποτροπής του brain drain, χαρακτηρίζεικαι τις εγχώριες πολιτικές. Οι πολιτικές αυτές δεν αποβλέπουν στηναντιμετώπιση των συμπτωμάτων της κρίσης εν όψει της επανόδουσε μια προγενέστερη κανονικότητα: το πανεπιστήμιο δεν θα γίνειποτέ όπως ήταν πριν την κρίση. Αποβλέπουν στην ανεπίστρεπτηελαστικοποίηση των όρων εργασίας στο ακαδημαϊκό περιβάλλον.

Υπάρχει, όμως, και μια άλλη διάσταση της κρίσης του πανεπιστη-μίου. Εάν η διάσταση που συζητήσαμε μέχρι τώρα αφορά την κρίσητου πανεπιστημίου ως μεσαιωνικού και ως ουμανιστικού θεσμού,η άλλη διάσταση αφορά την κρίση του νεωτερικού πανεπιστημίου.Το νεωτερικό πανεπιστήμιο και ιδιαίτερα το πανεπιστήμιο του 20ούαιώνα στηρίχτηκε στο μοντέλο που τη δεκαετία του 1960 έγινε γνω-στό ως «δύο κουλτούρες», από το ομώνυμο βιβλίο του C.P. Snow. Ηδιάκριση ανάμεσα σε Θετικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες (Sci-ences and Humanities) δεν λειτούργησε μόνο ως πλαίσιο διανοη-τικής πόλωσης, αλλά και ως πλαίσιο διαμόρφωσης των σύγχρονωνπανεπιστημιακών προγραμμάτων σπουδών και, κυρίως, ως μέσοπροσέλκυσης πόρων και χρηματοδοτήσεων. Είναι προφανές ότι τοσύγχρονο ερευνητικό πανεπιστήμιο δομείται γύρω από τις λεγόμε-νες Θετικές Επιστήμες, ενώ εκλαμβάνει τις Ανθρωπιστικές Σπουδές

ως ένα σώμα γνώσης που λειτουργεί επικουρικά προς το σώμα«σκληρής» τεχνοεπιστημονικής γνώσης που παράγουν οι πρώτες.Εξ ου και η μαζική υποβάθμιση, συγχώνευση, ακόμα και κλείσιμοπολλών τμημάτων Ανθρωπιστικών Σπουδών τα τελευταία χρόνια:Οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες ή θα γίνουν «σοβαρές» επιστήμες καιθα αποδείξουν ότι μπορούν να συμβάλουν στην επιστημονική και-νοτομία ή θα αποδεχτούν τον επικουρικό τους ρόλο και θα περιορι-στούν σε «service departments». Η κρίση του νεωτερικού πανεπι-στημίου συνίσταται στο γεγονός ότι αυτή ακριβώς η διάκριση πουέθρεψε την ακαδημαϊκή ζωή του 20ού αιώνα αδυνατεί να ανταπο-κριθεί στις νέες προκλήσεις της γνώσης και στον νέο ορισμό τηςκαινοτομίας!

Τις τελευταίες δεκαετίες, το τοπίο έχει αλλάξει άρδην στα πανεπι-στήμια. Τη θέση της Φυσικής, που επί ενάμιση αιώνα ήταν η αδιαμ-φισβήτητη βασίλισσα των επιστημών, καταλαμβάνει σταδιακά η Βιο-λογία με πολύ σημαντικές συνέπειες στην οργάνωση, τη μεθοδο-λογία και τον προσανατολισμό της έρευνας· ο κόσμος των Μαθη-ματικών και της Πληροφορικής διασταυρώνεται με ένα ευρύ φά-σμα γνωστικών αντικειμένων ορίζοντας έναν νέο χώρο παραγωγήςκαι διαχείρισης της γνώσης, τον χώρο των Ψηφιακών Σπουδών· καιοι επιστήμες του ανθρώπου βιώνουν μια ριζική μεταμόρφωση μέ-σω της ένταξης πολλών παραδοσιακών κλάδων τους στο διεπιστη-μονικό πεδίο της γνωσιακής επιστήμης. Δεν πρόκειται απλώς γιαμεταμόρφωση του πανεπιστημίου, αλλά για κρίση του μοντέλου τουπανεπιστημίου που στηρίχτηκε στις δύο κουλτούρες, στο σχήμα τωνδύο διαφορετικών και εν πολλοίς ανταγωνιστικών επικρατειών τηςεπιστημονικής γνώσης. Και η κρίση αυτή συνίσταται στο γεγονός ότιτο συγκεκριμένο μοντέλο δεν δουλεύει πλέον για τα νέα επιστημο-νικά πεδία που αναδύονται στον χώρο του πανεπιστημίου. Είναιστον χαρακτήρα αυτών των πεδίων να αμφισβητούν τη διάκρισημεταξύ Θετικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών. Και όχι μόνο αυτό,αλλά να διεκδικούν την επανίδρυση του πανεπιστημίου στη βάσημεγάλων διεπιστημονικών προγραμμάτων, στο πλαίσιο των οποί-ων θα ακυρώνονται οι καθηλωτικές διακρίσεις του νεωτερικού πα-νεπιστημίου. Η παραδοσιακή οργάνωση των σπουδών σε προ-γράμματα επιστημονικής, τεχνολογικής, ανθρωπιστικής και καλλι-τεχνικής κατάρτισης δεν ανταποκρίνεται στον χαρακτήρα των νέων

γνωστικών αντικείμενων (ή μήπως γνωστικών επικρατειών;), αλλάούτε και στη μορφή της εκπαίδευσης που καλείται να προσφέρει τονέο πανεπιστήμιο.

Προβληματική σε αυτό το πλαίσιο είναι και η οργάνωση της έρευ-νας. Η αποσπασματικότητα και η επισφάλεια προς την οποία ωθείτην πανεπιστημιακή ζωή η νεοφιλελεύθερη ρύθμιση δεν εξυπηρε-τούν την προαγωγή της γνώσης. Τα κατά κανόνα διετή «ερευνητικάπρογράμματα», η εναλλαξιμότητα του προσωπικού και ο ανταγωνι-στικός τρόπος διεκδίκησης των πόρων έχουν αποδειχτεί ιδιαιτέρωςαναποτελεσματικά. Είμαι βέβαιος ότι υπάρχουν στατιστικές των ορ-γάνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αποδεικνύουν πόσο αποτε-λεσματικός είναι ο συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης της έρευνας.Είμαι, όμως, επίσης βέβαιος ότι δεν είναι. Ο αριθμός των επιστημο-νικών και τεχνολογικών καινοτομιών που προκύπτουν μέσω αυτήςτης διαδικασίας είναι μηδαμινός και ως ποσοστό τείνει στο μηδέν. Αςμην κρυβόμαστε: η τεχνολογική καινοτομία παράγεται στα εργα-στήρια των μεγάλων βιομηχανικών ομίλων και όχι στα πανεπιστή-μια. Οι αλλαγές στο πανεπιστήμιο κάνουν ακόμα πιο επιτακτική τηνανάγκη αναθεώρησης αυτής της ερευνητικής πολιτικής. Η υπέρβα-ση των παραδοσιακών διχοτομήσεων διαμορφώνει ένα πλαίσιοέρευνας που φέρνει μαζί αντικείμενα από διαφορετικούς κλάδουςτης γνώσης και απαιτεί τη συνεργασία και τη συνεκπαίδευση μεγά-λου αριθμού συνεργατών προερχόμενων από αυτούς τους κλά-δους. Ένα παράδειγμα μόνο: Η λεγόμενη γνωσιακή επανάσταση πουοδήγησε στην εδραίωση της γνωσιακής επιστήμης τροφοδοτήθηκεαπό έρευνες στη Γλωσσολογία, την Ανθρωπολογία, τη Φιλοσοφία,την Πληροφορική, τις Επιστήμες της Εκπαίδευσης, τις Νευροεπιστή-μες και την Τεχνητή Νοημοσύνη. Και αυτό συνεχίζει να είναι το πλαί-σιο στο οποίο η γνωσιακή επιστήμη διεξάγει τις έρευνές της.

Ένα πανεπιστήμιο διαφορετικό, λοιπόν, μοιάζει να είναι η απά-ντηση στην κρίση του νεωτερικού πανεπιστημίου. Ένα πανεπιστή-μιο στο οποίο η διάρθρωση της γνώσης, η οργάνωση της εκπαί-δευσης και ο σχεδιασμός της έρευνας θα υπερβαίνουν τις διακρίσειςπου κληροδότησαν στο πανεπιστήμιο οι δύο κουλτούρες και ο με-θοδολογικός μονισμός που συνδέεται με τη διανοητική ηγεμονία

των λεγόμενων θετικών επιστημών. Το πώς θα είναι αυτό το πανε-πιστήμιο δεν είναι εύκολο, δεν ξέρω αν είναι καν δυνατό να το προ-βλέψουμε. Αυτό που έχει σημασία, όμως, είναι ότι, όταν μιλάμε γιατην κρίση του πανεπιστημίου, μιλάμε στην πραγματικότητα για δύοκρίσεις: για την κρίση του μεσαιωνικού και του ουμανιστικού πανε-πιστημίου αφενός και για την κρίση του νεωτερικού πανεπιστημίουαφετέρου. Χωρίς να παραβλέπουμε το γεγονός ότι η δεύτερη είναιμια κρίση εγκιβωτισμένη στην πρώτη.

Το γεγονός ότι οι πολιτικές αντιμετώπισης της κάθε κρίσης κι-νούνται σε διαφορετική κατεύθυνση έχει αποφασιστική σημασία,επειδή οδηγεί στην εμφάνιση μιας δυναμικής αντίθεσης μέσα στοπανεπιστήμιο. Και είναι η επίλυση αυτής της αντίθεσης και όχι ηυπέρβαση της κρίσης, που θα καθορίσει μακροπρόθεσμα τη φυσιο-γνωμία του πανεπιστημίου. Πολλοί θεωρούν πως το παιχνίδι έχειχαθεί από τη νεοφιλελεύθερη επέλαση - ότι είναι ζήτημα χρόνου ναολοκληρωθεί η υπαγωγή του πανεπιστημίου στις καπιταλιστικέςσχέσεις παραγωγής και ότι αυτό αποτελεί μια μη αναστρέψιμη προ-οπτική. Παραβλέπουν όμως το γεγονός ότι ο κατακερματισμός τωνγνωστικών αντικειμένων σύμφωνα με τις ανάγκες της αγοράς, ηελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων του ακαδημαϊκού προ-σωπικού και η ανταγωνιστική διεκδίκηση των ούτως ή άλλως πε-ριορισμένων πόρων δεν αντιστοιχούν στις ανάγκες του νέου πανε-πιστημίου. Συνεπώς, ο τρόπος με τον οποίο θα επιλυθεί η αντίθεσηανάμεσα στο πανεπιστήμιο της αγοράς και το πανεπιστήμιο των δι-κτύων γνώσης δεν έχει διαφανεί ακόμα και είναι πολύ πρόωρο ναλέμε ότι το παιχνίδι έχει κριθεί. Έχω την αίσθηση πως ο κόσμος τουπανεπιστημίου, με όλες τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις και παλι-νωδίες του, συντάσσεται αυθόρμητα και σιωπηρά με τη δεύτερη λύ-ση, τη λύση των νέων θεωρητικών συνθέσεων και της διανοητικήςκαινοτομίας, ενώ οι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες πιέζουνπρος την πρώτη λύση, τη λύση της αγοράς και της νεοφιλελεύθερηςρύθμισης. Το πώς θα τοποθετηθεί ο καθένας και η καθεμιά σε αυ-τή τη διαδικασία είναι ζήτημα επιλογής -πολιτικής επιλογής-, απότην οποία θα καθοριστεί σε σημαντικό βαθμό και ο χαρακτήρας τουυποκειμένου που θα οδηγήσει τις εξελίξεις. Από αυτή την άποψη, ταλόγια του Ίταλο Καλβίνο αποτελούν μια ιδιαίτερα επίκαιρη παρό-τρυνση. «Όλα είναι ανώφελα αν ο τόπος της τελικής άφιξης δενμπορεί παρά να είναι η κολασμένη πόλη κι είναι εκεί που μας τρα-βάει το ρεύμα, με κύκλους που όλο και στενεύουν» είπε ο ΚουμπλάιΧαν. Και ο Μάρκο Πόλο απάντησε: «Η κόλαση των ζωντανών δενείναι κάτι που θα υπάρξει· αν υπάρχει μία, είναι αυτή που βρίσκεταιήδη εδώ, η κόλαση που κατοικούμε κάθε μέρα, που φτιάχνουμε μετο να ζούμε μαζί. Δύο τρόποι υπάρχουν για να γλιτώσεις από τομαρτύριό της. Ο πρώτος είναι εύκολος σε πολλούς: δέξου την κό-λαση και γίνε μέρος της έτσι που να μην τη βλέπεις πια. Ο δεύτεροςείναι επικίνδυνος και απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση και γνώση: ψά-ξε και μάθε ν’ αναγνωρίζεις ποιος και τι, στη μέση της κόλασης, δενείναι κόλαση κι αυτά κάνε να διαρκέσουν, δώσ’ τους χώρο» («Αό-ρατες Πόλεις», μτφρ. Ε.Γ. Ασλανίδης και Σ. Καπογιαννοπούλου).

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Το πανεπιστήμιο μετά την κρίσηΣΑΒΒΑΤΟ 2 IOYNIOY 201821/

Meeting of doctors at the university of Paris

Robe

rt D

elau

nay,

«La

vill

e no

. 2»

( 191

0–11

)

Fern

and

Lége

r, «L

es F

umeu

rs»

(191

1-12

)

Nat

alia

Gon

char

ova,

«Cy

clis

t» (1

913)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 IOYNIOY 201823/ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,

ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Mετά την επιτυχία του ΔιεθνούςΈτους Φωτός 2015, το Συμ-βούλιο της UNESCO όρισε μίαμέρα τον χρόνο ως ημέρααφιερωμένη στο φως. Η ημέρα

αυτή ορίστηκε να είναι η 16η Μαΐου, η οποίααπό τότε ονομάστηκε Διεθνής Ημέρα Φωτός. Ησυγκεκριμένη ημερομηνία δεν επιλέχθηκε τυ-χαία, καθώς είναι η επέτειος της πρώτης επιτυ-χημένης λειτουργίας διάταξης λέιζερ, το 1960,από τον φυσικό και μηχανικό TheodoreMaiman. Το λέιζερ αποτελεί ένα χαρακτηριστι-κό παράδειγμα επιστημονικής ανακάλυψης μεεπαναστατικές εφαρμογές και οφέλη σε μιαπληθώρα δραστηριοτήτων της καθημερινήςζωής, όπως είναι οι τηλεπικοινωνίες, η Ιατρι-κή, η βιομηχανία και ακόμα πολλοί τομείς.

Η Διεθνής Ημέρα Φωτός γιορτάζεται με ενη-μερωτικές εκδηλώσεις και δράσεις σε όλο τονκόσμο. Είναι μια γιορτή που αποσκοπεί αφενόςνα φέρει το ευρύ κοινό σε επαφή με σπουδαίεςεπιστημονικές ανακαλύψεις που έχουν σχέση μετο φως, την παραγωγή του και την επεξεργασίατου και αφετέρου να αναδείξει όλες τις δραστη-ριότητες της καθημερινής ζωής όπου η οπτικήτεχνολογία και οι εφαρμογές της παίζουν καθο-ριστικό ρόλο, όπως π.χ. η επικοινωνία, η Ιατρική,η τέχνη, ο πολιτισμός, η ψυχαγωγία κ.ά. Επιπλέ-ον, στόχος είναι οι δράσεις να εμπνεύσουν τοκοινό, ανοίγοντας νέους δρόμους, δεδομένουότι η φωτονική και οι τεχνολογίες του φωτόςαναπτύσσονται ταχύτατα και προσφέρουν αμέ-τρητες ευκαιρίες σταδιοδρομίας σε πάρα πολ-λούς κλάδους.

Την Τετάρτη 16 Μαΐου 2018 πραγματοποιή-θηκε στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο εκπαι-δευτική ημερίδα για τον εορτασμό της ΔιεθνούςΗμέρας Φωτός. Τη διοργάνωση της εκδήλωσηςεπιμελήθηκε το Εργαστήριο Φωτονικών Επι-κοινωνίων της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανι-

κών και Μηχανικών Υπολογιστών, ως εθνικόςεκπρόσωπος της UNESCO για τις δράσεις τηςΔιεθνούς Ημέρας Φωτός στη χώρα μας. Το «Πρί-σμα» ήταν εκεί για να μεταφέρει όσα έγιναν.

Η εκπαιδευτική ημερίδα του ΕΜΠ απευθυνό-ταν σε μαθητές Λυκείου που ενδιαφέρονται ναακολουθήσουν τεχνολογική κατεύθυνση στιςσπουδές τους και αποσκοπούσε στο να ενημε-ρώσει το νεανικό κοινό παρουσιάζοντας τιςπροοπτικές για ανάπτυξη και καινοτομίαπου προσφέρουν οι ταχύτατα αναπτυσσό-μενοι κλάδοι της Φωτονικής και ΟπτικήςΤεχνολογίας.

Την εκδήλωση άνοιξε με χαιρετισμό προς τοκοινό και τους προσκεκλημένους ο επικεφαλήςτου Εργαστηρίου Φωτονικών Επικοινωνιών κα-θηγητής Ηρακλής Αβραμόπουλος και στη

συνέχεια ακολούθησαν οι ομιλίες-παρουσιάσειςτων διακεκριμένων ομιλητών:

«Πλανητάριο και φως: Μια σχέση αγάπηςκαι μίσους!», δρ Μάνος Κιτσώνας, διευθυ-ντής του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου του Ιδρύ-ματος Ευγενίδου. Ο Μ. Κιτσώνας μίλησε για δύο φαινομενικά αντι-κρουόμενες, αλλά ισοδύναμα απαραίτητες προ-ϋποθέσεις που πρέπει να πληρεί ένα πλανητάριογια τη σωστή απεικόνιση του αχανούς διαστή-ματος που μας περιβάλλει: επαρκές φως καισκοτάδι ταυτόχρονα! Τη λύση σε αυτή την απαί-τηση δίνουν τα σύγχρονα συστήματα προβολήςμέσα από μια ιστορία εξέλιξης δεκαετιών.

«Υβριδικά φωτονικά ολοκληρωμένα κυ-

κλώματα με εφαρμογή από τις επικοινω-νίες ώς την Ιατρική», δρ David De Felipe,ερευνητής στο Fraunhofer (ένα από τα μεγαλύ-τερα ερευνητικά ινστιτούτα της Ευρώπης).Ο δρ D. De Felipe στην ομιλία του παρουσίασεόλη τη «βεντάλια» των εφαρμογών της σύγχρο-νης καθημερινότητας, οι οποίες βασίζονται στηφωτονική τεχνολογία, όπως οι ασύρματες επι-κοινωνίες 5ης γενιάς (5G), οι ευρυζωνικές επι-κοινωνίες του Διαδικτύου, οι διασυνδέσεις dat-acenters, τα συστήματα αισθητήρων κ.λπ. Ταυ-τόχρονα, ανέδειξε τις επαναστατικές αλλαγέςπου έφερε η ανάπτυξη φωτονικών ολοκληρω-μένων κυκλωμάτων σε όλες αυτές τις εφαρμο-γές κατ’ αντιστοιχία με τις ριζοσπαστικές εξελί-ξεις που σημειώθηκαν με την εμφάνιση τωνηλεκτρονικών τσιπ πριν από μερικές δεκαετίες.

«Ρίχνοντας φως στα δεδομένα!», δρ Γιώρ-γος Κανέλλος, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο τουΜπρίστολ και απόφοιτος του Εργαστηρίου Φω-τονικών Επικοινωνιών του ΕΜΠ. Η συγκεκριμένη ομιλία αφορούσε στην εξέλιξητων οπτικών επικοινωνιών και της φωτονικήςτεχνολογίας κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια καιτην καθοριστική συμβολή που αυτά είχαν στηνανάπτυξη και την εδραίωση του κόσμου της δι-κτυακής πληροφορίας που ζούμε σήμερα, τουοποίου τη ραχοκοκαλιά αποτελούν τα σύγχροναοπτικά δίκτυα και τα κέντρα αποθήκευσης καιδιαχείρισης δεδομένων (datacenters). Πρόκει-ται για την ίδια τεχνολογία που καλείται να παίξειαποφασιστικό ρόλο στο μελλοντικό «Διαδίκτυοτων αντικειμένων» (με άμεση εφαρμογή στιςέξυπνες πόλεις και στα αυτόνομα οχήματα) καιτους οπτικούς κβαντικούς υπολογιστές.

«Το φως και η ανίχνευση μηνυμάτων απότη δημιουργία του Σύμπαντος», δρ Σοφο-κλής Σωτηρίου, υπεύθυνος Έρευνας και Ανά-πτυξης στην Ελληνογερμανική Αγωγή. Ο δρ Σωτηρίου μίλησε για την αναζήτηση τηςσύγχρονης επιστήμης να ανακαλύψει νέους τρό-πους ώστε να καταφέρει να «κοιτάξει» όσο τοδυνατόν πιο μακριά στο Σύμπαν. Σε αυτή τηναναζήτηση τη λύση έρχεται να δώσει και πάλι τοφως μέσω της ανάπτυξης προηγμένων οπτικώνανιχνευτών νετρίνων, τα οποία είναι εξαιρετικάδιεισδυτικά σωματίδια και διαπερνούν την ύληόπως το φως διαπερνά το γυαλί. Με τέτοιουςανιχνευτές αναπτύχθηκε πλέον η Αστρονομίατων Νετρίνων, με τη βοήθεια της οποίας έχουμεκαταφέρει να δούμε συμπαντικά γεγονότα πουέχουν συμβεί εκατοντάδες χιλιάδες έτη φωτόςμακριά από τη Γη. Μόλις το 2017, επίσης με οπτι-κή διάταξη, βασισμένη σε συμβαλλόμενες δέ-σμες λέιζερ κατέστη δυνατή και η ανίχνευση τωνβαρυτικών κυμάτων που προκαλούνται από κο-σμικές συγκρούσεις τεραστίων ουράνιων σω-μάτων.

Λ.Α.

Περισσότερες πληροφορίες για την ΔιεθνήΗμέρα Φωτός μπορείτε να βρείτε στους συν-δέσμους που ακολουθούν:https://lightday.grhttps://www.facebook.com/Lightday.gr/

Τις ομιλίες της ημερίδας μπορείτε να αναζη-τήσετε στο κανάλι του Εργαστηρίου Φωτονι-κών Επικοινωνιών στο youtube στον σύνδε-σμο:https://www.youtube.com/playlist?list=PLD-pD2cSCBUjX6q0BggOyI9oL9D5ofDcYa

EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Το διδακτορικό σας εστιάζει στη Μελέτη Περιβαλ-λοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ). Πείτε μας τι περιέχειμια τέτοια μελέτη και ποια είναι τα στοιχεία που θε-

ωρήσατε πως έχουν ερευνητικό ενδιαφέρον;Η ΜΠΕ αποτελεί ένα κομβικό τμήμα της διαδικασίας πε-ριβαλλοντικής αδειοδότησης που απαιτείται από τη νο-μοθεσία προκειμένου να τεκμηριωθούν οι επιπτώσεις

στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον.Τα ελάχιστα περιεχόμενά της προσδιορίζονται στη νομοθεσία και

αποτελούνται από την περιγραφή του έργου, τις τεχνικές προδια-γραφές του, τις εναλλακτικές λύσεις, στοιχεία του φυσικού και αν-θρωπογενούς περιβάλλοντος τα οποία ενδέχεται να θιγούν σημα-ντικά, ενώ εκτιμώνται και αξιολογούνται οι πιθανά σημαντικές επι-πτώσεις που το προτεινόμενο έργο ή δραστηριότητα ενδέχεται ναπροκαλέσει στο περιβάλλον. Περιλαμβάνει επίσης αναλυτική περι-γραφή των μέτρων που προβλέπονται για να αποφευχθούν, μειω-θούν, αποκατασταθούν και αντισταθμιστούν οι σημαντικά δυσμε-νείς επιπτώσεις του έργου ή της δραστηριότητας στο περιβάλλον,ενώ η διαβούλευση αποτελεί κρίσιμο τμήμα της διαδικασίας.

Το διδακτορικό μου εστιάζει στο άνοιγμα του «μαύρου κουτιού»της ΜΠΕ, συζητά τον ρόλο που επιτελεί ως εργαλείο διακυβέρνη-σης και άσκησης πολιτικής. Διερευνώνται οι διαδρομές της επιρ-ροής του κράτους, της ειδημοσύνης, της νομοθεσίας και της νομο-λογίας, το πώς εγγράφεται στον δημόσιο λόγο και στον λόγο τωναντιπαραθέσεων και αντιστάσεων στον δημόσιο χώρο και στο δι-καστήριο. Ανιχνεύεται ο τρόπος με τον οποίο εγγράφονται κοινω-νικότητες σε μια μελέτη που από τη νομοθεσία απαιτείται να είναι«αντικειμενική» και τεχνοκρατική, το δίπολο υποκειμενισμού-αντι-κειμενικότητας, ο ρόλος της επιστήμης για την εξαγωγή των συ-μπερασμάτων της, η ανεξαρτησία του μελετητή, η σχέση της με τακινήματα των τοπικών αντιστάσεων.

Στόχος αποτελεί να φωτιστεί η αλληλεπίδραση της ΜΠΕ με τηντεχνολογική διαμόρφωση του περιβάλλοντος αλλά και η νοηματο-δότηση εννοιών όπως αειφορία, βιώσιμη ανάπτυξη, διασύνδεση,κλίμακα έργου και τεχνουργήματος.

Πώς προέκυψε το θεσμικό πλαίσιο συγκρότησηςτων Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων καιπώς εφαρμόζεται;Η συγκρότηση ενός θεσμικού πλαισίου που θα μελετάτις επιπτώσεις ενός έργου ή μιας δραστηριότητας στοπεριβάλλον αποτελεί επακόλουθο μιας ευρύτερης ανη-

συχίας για το περιβάλλον κατά τη δεκαετία του ’60 και είναι συν-δεδεμένη με έναν συνδυασμό παραγόντων όπως η ενεργειακήκρίση της δεκαετίας του ’70, η απειλή για εξάντληση των αποθε-μάτων των ορυκτών καυσίμων, η κριτική στην πυρηνική ενέρ-γεια.

Θεσμική εκκίνηση για τις ΜΠΕ αποτελεί ο Εθνικός Νόμος Περι-βαλλοντικής Πολιτικής (1970) των Ηνωμένων Πολιτειών (NationalEnvironmental Policy Act-ΝΕΡΑ), ο οποίος αποτέλεσε το πρώτονομοθέτημα που απαιτούσε τη διεξαγωγή Εκτίμησης Περιβαλλο-ντικών Επιπτώσεων.

Η νομοθεσία-ορόσημο επεδίωξε να αντιμετωπίσει τόσο την αυ-ξανόμενη λαϊκή δυσαρέσκεια σχετικά με τις περιβαλλοντικές επι-πτώσεις της οικονομικής ανάπτυξης όσο και την αποτυχία των υφι-στάμενων εργαλείων λήψης αποφάσεων. Όπως δήλωσε οCaldwell, κύριος αρχιτέκτονας της ΝΕPΑ, η ΜΠΕ έγινε νόμος εξαι-τίας μιας αναμφισβήτητης ζήτησης του κοινού στα τέλη του 1960από την κυβέρνηση «να κάνει κάτι για το περιβάλλον».

Αντίστοιχες περιβαλλοντικές ανησυχίες αποτυπώθηκαν στη Διά-σκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον στη Στοκχόλμη το1972, όπου τα προβλήματα της αναδυόμενης ανάπτυξης, της ρύ-πανσης και της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος θεωρή-θηκαν καθολικά. Τα κράτη-μέλη της ευρωπαϊκής κοινότητας συμ-φώνησαν σε υποχρεωτικές διαδικασίες ΜΠΕ στα μέσα της δεκαε-τίας του 1980.

O κανονιστικός ρόλος της ΜΠΕ προκύπτει μόνο μέ-σα από την τεχνολογική ειδημοσύνη ή αποτυπώνεικαι άλλου είδους δομές;Η ΜΠΕ εν προκειμένω αντιμετωπίζεται ως τεχνούργη-μα, στο οποίο αναγιγνώσκονται κοινωνικότητες, ειδη-μοσύνη, το κράτος διά μέσω του νόμου, το δικαστήριο.

Εδώ η νομοθεσία, διαμέσου του κανονιστικού της ρόλου, παίζειρόλο ισοδύναμο με την τεχνολογία, με την έννοια της διαμόρφω-σης τεχνουργημάτων. Μέσω της ανάλυσής της αναδεικνύονται ταpolitics τόσο στον δημόσιο χώρο όσο και στα δικαστήρια.

Παράλληλα, αναλύεται το πώς διαγράφεται η ΜΠΕ στον δημόσιοχώρο και λόγο, ποιος προβλέπεται να είναι και ποιος είναι εν τέλειο ρόλος και η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στη διαμόρφω-ση του λόγου της ΜΠΕ και του τι τεχνολογικά επακολουθεί.

Πώς η ΜΠΕ νοηματοδοτείται για τις τοπικές κοινωνίες και τηνκοινωνία των πολιτών, με ποιους όρους και διά ποιου «λόγου» επι-τελείται η αντιπαράθεση για τη μελέτη και γύρω από αυτή, ο τρόποςμε τον οποίο εγγράφονται οι κοινωνικές αντιστάσεις, ποιο είναι τοπλαίσιο δράσης τους, ο λόγος τους και το αποτύπωμά τους.

Τα ερωτήματα που με απασχολούν σχετίζονται με το αν μέσωτης ΜΠΕ λαμβάνει όντως χώρα μια διαπραγμάτευση ως προς το τιτελικά τεχνολογικά θα κυριαρχήσει, αν αποτελεί η ίδια η ΜΠΕ πα-ράγοντα διαμόρφωσης της τεχνολογίας και ποιος ο ρόλος της στηδιαμόρφωση του τεχνολογικού περιβάλλοντος της Ελλάδας τις τε-λευταίες δεκαετίες.

Υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες περιπτώσεις στιςοποίες διερευνάτε αυτή τη σύνθετη σχέση μεταξύνομοθετικού πλαισίου, τεχνολογίας και κοινωνι-

κών δομών;Η έρευνα βασίζεται σε επιλεγμένες μελέτες περίπτω-σης που αφορούν κυρίως τεχνολογίες αιολικών πάρ-κων και υδροηλεκτρικών έργων. Τα κριτήρια επιλογής

τους ορίστηκαν έτσι ώστε να φωτιστούν ζητήματα κλίμακας έρ-γου και τεχνουργήματος, ενδεχόμενων κενών ή στρεβλώσεωνστη νομοθεσία, διασύνδεσης. Αφορούν κυρίως προτάσεις ενερ-γειακών έργων ΑΠΕ προς εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας μηδιασυνδεδεμένων νησιών στο Αιγαίο έναντι των οποίων ανα-πτύχθηκε ένα ισχυρό κίνημα.

Αυτός ο λόγος των αντιστάσεων στο έργο αναλύεται, μελετάταιη διαδρομή των επιχειρημάτων τους κατά την αντιπαράθεσή τουςμε τη ΜΠΕ, είτε στον δημόσιο λόγο ή στο δικαστήριο. Διερευνάταιη διαδρομή που καταλήγει στη συνάρθρωση ενός νέου λόγου, αυ-τού της αντι-ΜΠΕ, ο ρόλος της ΜΠΕ στην εκδήλωση των αντιστά-σεων των τοπικών κοινωνιών έναντι των έργων, ο τρόπος με τονοποίο τα κινήματα συνδιαλέγονται με τη ΜΠΕ, το πώς σε αντίστιξημε τη ΜΠΕ τα κινήματα νοηματοδοτούν έννοιες που περιλαμβάνο-νται στη μελέτη.

Οι μελέτες περίπτωσης αποτελούν ανοιχτές και κλειστές περι-πτώσεις με τις οποίες ασχολήθηκε ο περιοδικός και ημερήσιος Τύ-πος και για τις οποίες υπήρξε προσφυγή στο Συμβούλιο της Επι-κρατείας.

Λ.Α.

;

;

;

;

!

!

!

!

Οι Μελέτες ΠεριβαλλοντικώνΕπιπτώσεων ως εργαλείο διακυβέρνησης και άσκησης πολιτικής

Εκπαιδευτική ημερίδα στο ΕΜΠ για τη Διεθνή Ημέρα Φωτός, 16 Μαΐου 2018

Η Δήμητρα Μπαρκούτα εκπονεί τη διδακτορική τηςδιατριβή με τίτλο «Ιστορία της αδειοδότησης τεχνολο-γικών εγκαταστάσεων: O ρόλος της Μελέτης Περι-βαλλοντικών Επιπτώσεων» στο Τμήμα Ιστορίας καιΦιλοσοφίας της Επιστήμης του Εθνικού και Καποδι-στριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Οι ομιλητές της ημερίδας για τη Διεθνή Ημέρα Φωτός στο ΕΜΠ. Από αριστερά προς τα δεξιά:δρ Μάνος Κιτσώνας - Ίδρυμα Ευγενίδου/Πλανητάριο, δρ Σοφοκλής Σωτηρίου -

Ελληνογερμανική Αγωγή, καθηγητής Ηρακλής Αβραμόπουλος - ΕΜΠ/PCRL, δρ ΓιώργοςΚανέλλος - Bristol University, δρ David De Felipe - Fraunhofer Heinrich Hertz Institute (HHI)

Η εκπαιδευτική ημερίδα έλαβε χώρα στην αίθουσα τελετών του κτηρίου διοίκησης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Τι είναι τα Εθνικά Αρχεία της Αγγλίας;Τα Εθνικά Αρχεία (E.A.) μπορούν να είναι διαφορετι-κά πράγματα για διαφορετικές ομάδες ενδιαφέρο-ντος. Για την κυβέρνηση, τα E.A. είναι ο επίσημος θε-

ματοφύλακας του εθνικού αρχείου αλλά και εξειδικευμένοςφορέας για τη διαχείριση, τη διατήρηση και τη χρήση πληρο-φοριών. Για το ευρύ κοινό, τα E.A. παρέχουν δωρεάν πρόσβα-ση σε ιστορικά τεκμήρια και συλλογές που αφορούν πάνω από1.000 χρόνια Ιστορίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Για τον ευ-ρύτερο κλάδο διαχείρισης αρχείων και αρχειακών υπηρεσιών,τα E.A. παρέχουν εξειδικευμένη γνώση και υποστήριξη σε αρ-χεία της χώρας για τη διατήρηση και βιωσιμότητα της εθνικήςαρχειακής κληρονομιάς.

Επιπλέον, τα E.A. έχουν αναγνωριστεί από το Arts andHumanities Research Council ως Independent ResearchOrganisation, το οποίο στην ουσία σημαίνει ότι μπορούν να ηγη-θούν και να καταθέσουν ερευνητικές προτάσεις σε ένας πλήθοςερευνητικών συμβουλίων και κέντρων έρευνας στην Αγγλία καιδιεθνώς. Σε αυτό το πλαίσιο, για την ακαδημαϊκή και ευρύτερηερευνητική κοινότητα τα E.A. προσφέρουν ένα πλήθος ευκαιριώνέρευνας και συνεργασίας για ένα ευρύ φάσμα επιστημονικώνκλάδων.

Να φανταστούμε ότι η δική σας εργασία αφοράκυρίως το τελευταίο κομμάτι;Ακριβώς. Η νεοσύστατη ερευνητική ομάδα έρχεται ναυλοποιήσει την ερευνητική ατζέντα των Ε.Α. με στόχονα χτίσει μια ευρεία και πολυεπιστημονική ακαδημαϊ-

κή κοινότητα γύρω από τις συλλογές και τα ερευνητικά ενδια-φέροντα των 600 ερευνητών και ειδικών που δουλεύουν σεδιαφορετικά τμήματα του οργανισμού. Ο δικός μου ρόλος έχεινα κάνει με την ψηφιακή και τεχνολογική έρευνα. Αυτό μου δί-νει τη δυνατότητα να εμπλακώ σε ένα πλήθος από ακαδημαϊ-κά προγράμματα και ερευνητικά δίκτυα τα οποία έχουν να κά-νουν με θεωρητικούς και πρακτικούς προβληματισμούς σεσχέση με τις ιστορικές και τις ψηφιακές μας συλλογές, αλλά καιμε τα born-digital αρχεία (δηλαδή υλικό το οποίο έχει απευ-θείας δημιουργηθεί σε ψηφιακή μορφή, όπως για παράδειγμαe-mails, βίντεο, κώδικας κ.ά.), τα οποία φέρνουν ένα σύνολονέων προκλήσεων στην αρχειακή πρακτική.

Η εμπειρία σας στο κομμάτι των ψηφιακών αν-θρωπιστικών επιστημών (Digital Humanities)ήταν και ένας από τους σημαντικούς λόγους που

επιλεχθήκατε για αυτή τη θέση; Ναι, αυτό μπορώ να το πω με βεβαιότητα. Η εκπαί-δευσή μου είναι στο πεδίο της Ιστορίας των Επιστη-μών, ωστόσο, παράλληλα με τη διδακτορική μου με-

λέτη είχα την τύχη να ασχοληθώ με τα αρχεία του πανεπιστη-μίου στο πλαίσιο προγραμμάτων τόσο του Εργαστηρίου Δια-χείρισης Ιστορικών Πηγών του Τμήματος Ιστορίας και Φιλο-σοφίας των Επιστημών, όσο και του Ιστορικού Αρχείου του Πα-νεπιστημίου Αθηνών. Στη βάση αυτή, ήρθα για πρώτη φορά σεεπαφή με τις δυνατότητες και τους προβληματισμούς που φέ-

ρει η χρήση ψηφιακών μεθόδων και εργαλείων για τη μελέτηπρωτογενούς αρχειακού υλικού.

Μετά το πέρας της διδακτορικής μου μελέτης, βρέθηκα στοΤμήμα Αγγλικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημί-ου του Warwick της Αγγλίας όπου εργάστηκα ως βοηθός ερευ-νήτρια σε ένα σύντομο ερευνητικό πρόγραμμα Ψηφιακής Ιστο-ρίας. Περίπου εκείνη την περίοδο, η επιτυχής συμμετοχή στονετήσιο διαγωνισμό χρηματοδότησης του Κέντρου Έρευνας γιατις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) μου έδωσε τη δυνατότητα,ως μέλος μιας μικρής ερευνητικής ομάδας, να εμπλακώ ενεργάμε το πεδίο των Digital Humanities. Εν συντομία, με τη χρημα-τοδότηση του ΚΕΑΕ, η ερευνητική ομάδα του προγράμματος«Mapping the Enlightenment: A European scholarly flows digi-tal cartography project» (τίτλος στα ελληνικά, «Χαρτογραφώ-ντας τον Διαφωτισμό: Τα πνευματικά δίκτυα και η διαμόρφωσητης γνώσης στην ευρωπαϊκή περιφέρεια») αξιοποίησε εργαλείαψηφιακής και διαδραστικής χαρτογραφίας για την οπτικοποίηση,διερεύνηση και ανάλυση των πνευματικών δικτύων ελληνόφω-νων λογίων της περιόδου του Διαφωτισμού, δημιουργώντας μιαμοναδική ψηφιακή εμπειρία μέσω της ανάπτυξης ενός εύχρη-στου διαδραστικού ιστότοπου πολυεπίπεδων δυναμικών χαρ-τών.

Για να επανέλθω στην ερώτηση, αυτή η εμπειρία ήταν καθο-ριστική για τη διαμόρφωσή μου ως μεταδιδακτορική ερευνήτριακαι πιστεύω ότι ήταν αυτή που με έκανε να ξεχωρίσω από τουςάλλους υποψήφιους γι’ αυτή τη θέση.

Πείτε μας δυο λόγια σχετικά με το αντικείμενοτης ψηφιακής έρευνας ως ακαδημαϊκό πεδίοέρευνας.Θα συμφωνήσουμε όλοι ότι οι καινοτομίες που φέρειη νέα τεχνολογία έχουν αλλάξει τον τρόπο με τονοποίο μπορούμε να προσεγγίσουμε, να αναπαραστή-

σουμε και να μελετήσουμε το παρελθόν, καθώς και να αρχει-οθετήσουμε, να αποθηκεύσουμε και να διατηρήσουμε τηνιστορική μας κληρονομιά.

Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Ωστόσο, το καινούργιο πουπροκύπτει στο ψηφιακό περιβάλλον είναι οι νέες δυνατότητεςπου δημιουργούνται, αλλά, βεβαίως, και οι προκλήσεις τις οποί-ες καλούνται να χειριστούν ο ερευνητής και η ερευνήτρια, είτεαυτοί προέρχονται από το πεδίο των Ανθρωπιστικών και Κοινω-νικών Επιστημών, είτε την Αρχειακή Επιστήμη και την Επιστήμητης Πληροφορίας. Στην ουσία, αυτό που αλλάζει εντός του ψη-φιακού περιβάλλοντος είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτες οι νέ-ες δυνατότητες και προκλήσεις μεταβάλλουν το αντικείμενο με-λέτης του ερευνητή και της ερευνήτριας αλλά και τη σχέση τουςμε το πεδιο έρευνάς τους.

Για να απαντήσω στην ερώτηση, εν συντομία, η ψηφιακή έρευ-να θα μπορούσαμε να πούμε ότι περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμαπροβληματισμών, προκλήσεων, ευκαιριών και δυνατοτήτων οιοποίες προκύπτουν από τη χρήση νέων τεχνολογιών στο πλαίσιοπαραδοσιακών πεδίων έρευνας, όπως η Ιστορία, η Γεωγραφία,η Αρχαιολογία, η Γλωσσολογία, η Αρχειακή Επιστήμη κ.ά. Σήμε-ρα, ο όρος Digital Humanities χρησιμοποιείται για να περιγράψειένα ευρύ πεδίο ακαδημαϊκής ψηφιακής και τεχνολογική έρευ-νας, κύρια