2

Στα πλαίσια της Ειδικής Θεματικής ∆ραστηριότητας αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τον περιβάλλοντα χώρο του σχολείου μας, δηλαδή με τον αγρό μας, την τσιμεντένια αυλή μας και το παρτέρι με τις μουριές μας.

Στόχος είναι να συμβάλουμε τόσο στην αισθητική αναβάθμιση του σχολείου όσο και στην βιολογική καλλιέργεια του αγρού, σε συνδυασμό πάντα με την ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων που είχαμε στην διάθεσή μας.

Με απλά λόγια θελήσαμε να κάνουμε πράξη τις γνώσεις που διδασκόμαστε σε θεωρητικό επίπεδο και να νοιώσουμε την χαρά της δημιουργίας και της απόκτησης των δικών μας προϊόντων. Αναλυτικότερα:

1. Νόστιμα υγιεινά προϊόντα από τον αγρό μας και φυσικά τα

χεράκια μας. Η μελέτη ορθών γεωργικών πρακτικών και η επίδραση αυτών στο

περιβάλλον που διδασκόμαστε στον τομέα μας, μας κέντρισε το ενδιαφέρον και θελήσαμε να κατανοήσουμε την έννοια και την αναγκαιότητα της γεωργικής γης, της αειφορικής χρήσης των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος γενικότερα, βιωματικά με τρόπους ανακύκλωσης οργανικών υπολειμμάτων και παραγωγής κομπόστ και φυσικά με βιολογική καλλιέργεια χειμερινών λαχανικών, στον αγρό που αποκαλούμε πλέον «Βιολογικό μικρόκηπο».

Βιολογική καλλιέργεια Το αγρόκτημα

Το αγρόκτημα είναι ο τόπος από τον οποίο ξεκινά η παραγωγική διαδικασία των φρέσκων, υψηλής ποιότητας βιολογικών προϊόντων τα οποία προμηθευόμαστε από τα τοπικά σουπερμάρκετ, εστιατόρια ή τα σημεία πωλήσεων των αγροκτημάτων.

Τα βιολογικά αγροκτήματα δε βασίζονται απλά και μόνο στη φύση για την παραγωγή φυτικών και ζωικών προϊόντων αλλά αποτελούν μέρος της. Οι βιοκαλλιεργητές, δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους για την παραγωγή ειδών διατροφής από την περιβάλλουσα ύπαιθρο διαχειριζόμενοι τα αγροτικά οικοσυστήματα όσο πιο φυσικά γίνεται.

Εργάζονται με την αντίληψη ότι η γεωργία αποτελεί ένα κλειστό κύκλωμα.

Για παράδειγμα, η χρήση κοπριάς ή κομποστών που παράγονται στο αγρόκτημα βελτιώνει τη γονιμότητα του εδάφους, ενώ ελαχιστοποιεί την πιθανότητα διάβρωσης του εδάφους, καθώς και την απώλεια νερού και θρεπτικών στοιχείων. Επιπλέον, εισροές όπως η κοπριά και οι ζωοτροφές θα πρέπει να παράγονται στο ίδιο ή σε γειτονικά αγροκτήματα από αυτό στο οποίο χρησιμοποιούνται.

Οι βιοκαλλιεργητές δημιουργούν μία αρμονική σχέση μεταξύ φύσης και ανθρώπου χρησιμοποιώντας πρακτικές οι οποίες έχουν μικρό αντίκτυπο στη φύση. Ένα παράδειγμα είναι η ζιζανιοκτονία με μηχανικούς και όχι χημικούς τρόπους.

3

Για τους αγρότες της βιολογικής γεωργίας, η υγεία του εδάφους και ο σεβασμός προς το περιβάλλον είναι θέματα μεγάλης σημασίας για την επιβίωση των ανθρώπων και των ζώων και βρίσκεται στην καρδιά όλων των βιολογικών συστημάτων. Οι αγρότες βιολογικής γεωργίας σέβονται το περιβάλλον μέσω:

Υπεύθυνης χρήσης της ενέργειας και των φυσικών πόρων ∆ιατήρησης της βιοποικιλότητας ∆ιατήρησης της τοπικής οικολογικής ισορροπίας Αύξησης της γονιμότητας του εδάφους ∆ιατήρησης της ποιότητας του νερού

Το έδαφος

Αδιαμφισβήτητα, το έδαφος είναι ένας από τους σημαντικότερους

φυσικούς πόρους που έχουν παραμεληθεί. Είναι εξαιρετικής σημασίας για τη

ζωή στη γη διότι τρέφει τα φυτά, τα οποία με τη σειρά τους προμηθεύουν με

τροφή και οξυγόνο ανθρώπους και ζώα. Οι βιοκαλλιεργητές σέβονται την αξία

του εδάφους μέσω προσεκτικής

διαχείρισης των εισροών και

εκροών, με γνώμονα τη

διατήρηση της γονιμότητας και

της σύστασής του.

Οι βιοκαλλιεργητές δεν

ψάχνουν απλά να διαχειριστούν

το έδαφος σε μία υγιή, γόνιμη

και φυσική κατάσταση,

προσπαθούν επίσης να

βελτιώσουν την γονιμότητά του με την προμήθεια των κατάλληλων θρεπτικών

στοιχείων, τη βελτίωση της σύστασης του εδάφους και την αποτελεσματική

διαχείριση του νερού. Σημαντικές πρακτικές που χρησιμοποιούνται από τους βιοκαλλιεργητές για

τη διαχείριση και βελτίωση της υγείας των εδαφών περιλαμβάνουν:

Υιοθέτηση πολλών και ποικίλων προγραμμάτων αμειψισπορών, με σκοπό τη διάσπαση των κύκλου ζωής ζιζανίων και παθογόνων, την ανάκαμψη του εδάφους και την προσθήκη χρήσιμων θρεπτικών στοιχείων. Τα ψυχανθή, όπως για παράδειγμα το τριφύλλι, δεσμεύουν το άζωτο της ατμόσφαιρας μέσα στο έδαφος

Χρησιμοποίηση βιολογικών λιπασμάτων βασισμένων στην κοπριά, με

σκοπό τη βελτίωση της σύστασης του εδάφους και την αποφυγή της

διάβρωσης

Αυστηρή απαγόρευση της χρήσης χημικών λιπασμάτων και

φυτοπροστατευτικών ουσιών, με σκοπό την αποφυγή μακρόχρονων

αλλαγών στη χημική σύσταση και δομή του εδάφους

4

Σπορά καλλιεργειών για χλωρή λίπανση και κάλυψη του εδάφους μετά

τη συγκομιδή, με σκοπό την προστασία του από πιθανή διάβρωση και

έκπλυση των θρεπτικών συστατικών του

Φύτευση φυτοφρακτών και λειμώνων, με σκοπό την αποφυγή

διάβρωσης των εδαφών και απώλειας των θρεπτικών στοιχείων

Όπου είναι εφικτό, οι βιοκαλλιεργητές εφαρμόζουν μηχανικές και φυσικές

μεθόδους για την καλλιέργεια του εδάφους, για να επιτύχουν τα βέλτιστα

αποτελέσματα για τη δομή και σύσταση του εδάφους. Με άλλα λόγια, οι

βιοκαλλιεργητές ελέγχουν τους πληθυσμούς των ζιζανίων με την κοπή τους

και όχι χρησιμοποιώντας ζιζανιοκτόνα, για να τα καταστρέψουν. Με αυτή τη

μέθοδο πραγματοποιείται ορθή διαχείριση της βιοποικιλότητας επάνω και

κάτω από την επιφάνεια του εδάφους.

Κάποιες μελέτες φανερώνουν ότι η βιολογική γεωργία οδηγεί σε αύξηση

των πληθυσμών των ευεργετικών οργανισμών του εδάφους, οι οποίοι με την

σειρά τους συμβάλλουν στη αύξηση της απόδοσης των καλλιεργειών και κατ‘

επέκταση των ζώων και τελικά επηρεάζουν θετικά και τον άνθρωπο!

Μία μελέτη του 2002 με τον τίτλο «γονιμότητα του εδάφους και

βιοποικιλότητα στη βιολογική γεωργία» βρήκε ότι η βιολογική γεωργία

συνέβαλε στα εξής:

∆ιπλασιάζει τους πληθυσμούς σκαραβαίων στο έδαφος

Αυξάνει κατά 50% τους γαιοσκώληκες

Αυξάνει κατά 60% τα σκαθάρια

∆ιπλασιάζει τον αριθμό των αραχνοειδών

Η βιοποικιλότητα

Ο σεβασμός προς κάθε ζωντανό οργανισμό, αποτελεί βασική αρχή της

βιολογικής γεωργίας: από τον πιο μικροσκοπικό μικροοργανισμό που ζει στο

έδαφος μέχρι το υψηλότερο δένδρο που υψώνεται εμπρός του και φυσικά δε

λησμονεί τους ανθρώπους! Για αυτό το λόγο, κάθε σύνδεσμος στη βιολογική

τροφική αλυσίδα προωθεί τη διατήρηση και όπου είναι δυνατό, την αύξηση

της ποικιλότητας φυτών και ζώων. Οι πρακτικές οι οποίες συνεισφέρουν σε

υψηλά επίπεδα βιοποικιλότητας είναι συχνά αποτέλεσμα της βιολογικής

γεωργίας, της ορθής πρακτικής της, καθώς και του κανονισμού της ΕΕ για τη

βιολογική γεωργία.

5

Όταν χρησιμοποιείται ο όρος βιοποικιλότητα στο πλαίσιο της βιολογικής

γεωργίας, δε σημαίνει αποκλειστικά ότι απλά αυξάνεται ο πληθυσμός φυτών

και ζώων αλλά ότι επίσης αναπτύσσονται περισσότερα ντόπια φυτικά και

ζωικά είδη με φυσικό τρόπο.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται επίσης

στη διατήρηση των ειδών υπό

εξαφάνιση.

Πολλές πρακτικές στη βιολογική

γεωργία αυξάνουν την

παραγωγικότητα και έχουν το

φυσικό γνώρισμα της αυξητικής

τάσης της χλωρίδας, της πανίδας

και της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Για παράδειγμα:

Χρησιμοποιώντας ζωικές κοπριές αυξάνεται η συγκέντρωση

μικροοργανισμών, γαιοσκωλήκων, αραχνοειδών και σκαθαριών στο

έδαφος

Χρησιμοποιώντας προγράμματα αμειψισποράς και κατάλληλες

ποικιλίες μπορούν να ανταγωνιστούν τα ζιζάνια και να αντισταθούν σε

παράσιτα και ασθένειες, ενδυναμώνοντας τα φυτά μας σε βάρος των

ανεπιθύμητων ειδών.

Η συστηματική εφαρμογή προγραμμάτων αμειψισποράς έχει ως

αποτέλεσμα την καλλιέργεια μεγάλου αριθμού διαφόρων ειδών,

συμπεριλαμβανομένων και των ψυχανθών και την παραγωγή

μεγαλύτερης ποσότητας ζωοτροφών

Η προτεραιότητα στις εγχώριες ποικιλίες φυτών και ζώων διατηρεί τη

φυσική ποικιλότητα σε διάφορες περιοχές

Η εισαγωγή φυσικών εχθρών των ζιζανίων και των παρασίτων, αντί της

χρήσης παρασιτοκτόνων, βοηθά στην αύξηση της πανίδας

Οι βιοκαλλιεργητές μπορούν επίσης να υιοθετήσουν και άλλες πρακτικές οι

οποίες μπορεί να μην περιέχονται σε κανέναν κανονισμό, αλλά βοηθούν στη

διατήρηση της φυσικής ισορροπίας και βιοποικιλότητας μέσα αλλά και γύρω

από τα βιολογικά αγροκτήματα. Αυτές περιλαμβάνουν:

Φύτευση φυτοφρακτών και δένδρων

∆ιατήρηση παλαιών λειμώνων

∆ιατήρηση φυσικών διόδων νερού

6

Προστασία δένδρων και άλλης ντόπιας βλάστησης

Περιορισμοί στη χρήση λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων, χημικών

φυτοπροστατευτικών ουσιών και άλλων φυτοπροστατευτικών εισρροών

οδηγούν στην αποφυγή πιθανών διαρροών στουςυδροφόρους ορίζοντες και

στις αρνητικές συνέπειες μίας τέτοιας ρύπανσης για την υδρόβια και

υδροχαρή ζωή εκεί. Αυτές οι απαγορεύσεις επίσης οδηγούν στην αποφυγή

της πιθανής απειλής της βιοσυσσώρευσης, κατά την οποία αρπακτικά που

βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, όπως κάποια αρπακτικά

πτηνά, μπορούν να πεθάνουν λόγω κατανάλωσης τοξικών δόσεων τέτοιων

χημικών τα οποία έχουν αυξηθεί σε ποσότητα μέσω της τροφικής αλυσίδας.

Το νερό

Οι βιοκαλλιεργητές δε θεωρούν το

νερό ως απλά μία εισρροή στον

αγροτικό κύκλο, αλλά ως ένα φυσικό

πόρο ζωτικής σημασίας που ενισχύει

τη ζωή πάνω στη γη και πρέπει να

προστατευτεί και να διατηρηθεί με

προσεχτική διαχείριση. ∆εν υπάρχει

αμφιβολία ότι οι αγρότες, γενικά, δε

χρησιμοποιούν τους υδάτινους

πόρους σπάταλα, διότι γνωρίζουν πως η προσεκτική χρήση τους μπορεί να

οδηγήσει σε επιτυχημένη ανάπτυξη φυτών και ζώων. Οι βιολογικοί μέθοδοι

παραγωγής συνεισφέρουν στη:

∆ιατήρηση των πηγών νερού

∆ιατήρηση υψηλής ποιότητας των υδάτινων πόρων

Όπου είναι δυνατό, οι βιοκαλλιεργητές προσπαθούν να συγκρατούν τους

φυσικούς υδάτινους πόρους, όπως οι χείμαρροι και υγροβιότοποι, ενώ

μειώνουν ενεργά την απορροή με:

Βελτίωση της δομής του εδάφους και της υδατοϊκανοτητάς του για

συγκράτηση του νερού με πρακτικές όπως αμειψισπορά, κατάλληλη

επιλογή ειδών που θα καλλιεργούνται και χρήση βιολογικής κοπριάς

Φύτευση και διατήρηση φυτοφρακτών, λειμώνων και φυσικής

βλάστησης με σκοπό τη μείωση της εδαφικής διάβρωσης

7

Οι βιοκαλλιεργητές εξακριβώνουν ότι η μειωμένη απορροή και η συνολική

βελτίωση της δομής του εδάφους με αυτούς τους τρόπους βοηθά επίσης στη

μείωση των αρδευτικών αναγκών σε ξηρότερες περιοχές.

Σε προβληματικές περιοχές λόγω υψηλής αλατότητας, η διατήρηση

περισσοτέρων δένδρων και φυσικής βλάστησης με βαθύτερο ριζικό σύστημα

βοηθά στη συγκράτηση του υδροφόρου ορίζοντα χαμηλά και στην αποφυγή

ανόδου των αλάτων στην επιφάνεια του εδάφους.

Εν τω μεταξύ, τα συστήματα που ακολουθούν τους κανόνες της βιολογικής

γεωργίας συντελούν στη διατήρηση ή ακόμη και βελτίωση της ποιότητας του

νερού μειώνοντας την ποσότητα των χημικών που χρησιμοποιούνται στη

γεωργία και τα οποία ενδέχεται να καταλήξουν τελικά στις λίμνες, τα ποτάμια,

τους χείμαρρους και σε άλλες υδροφόρες διόδους.

Η βιολογική γεωργία απαγορεύει τα συνθετικά λιπάσματα και τις χημικές

φυτοπροστατευτικές ουσίες και συνεπώς δεν υπάρχει το ρίσκο διαφυγής τους

στο αγρόκτημα και στη συνέχεια στους υδροφόρους ορίζοντες. Επίσης

μειώνεται το ρίσκο του ευτροφισμού στις υδροφόρες διόδους, στις οποίες

μπορεί να αναπτυχθούν υπέρμετρα άλγη λόγω της έκπλυσης θρεπτικών

στοιχείων και να μειωθεί η περιεκτικότητα σε οξυγόνο η οποία απειλεί την

υγεία των φυτικών και ζωικών οργανισμών του νερού.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω αποφασίσαμε να καλλιεργήσουμε με βιολογικό τρόπο τον αγρό μας και φυτέψαμε:

Αγκινάρες Κουκιά Μαρούλια Μπρόκολα Λάχανα Κουνουπίδια Κρεμμύδια Πατζάρια Σπανάκια

Εκτός από τα μπρόκολα, λάχανα, κουνουπίδια και τις αγκινάρες, τα οποία αγοράστηκαν έτοιμα φυτάρια, όλα τα υπόλοιπα τα σπείραμε στο εργαστήριο και στη συνέχεια τα μεταφυτεύσαμε στον αγρό ή κάναμε απευθείας σπορά στον αγρό.

Στο έδαφος έγινε αρχικά μια πρωτογενής κατεργασία του εδάφους (όργωμα) και στη συνέχεια δευτερογενής (φρεζάρισμα). Στην συνέχεια ανοίξαμε αυλάκια όπου και φυτέψαμε τα φυτά και σπείραμε τους σπόρους

8

Το πότισμα έγινε με εγκατάσταση στάγδην άρδευσης και το πρόγραμμα λίπανσης περιλάμβανε μόνο κομπόστ το οποίο μόνοι μας το είχαμε φτιάξει.

Τα φυτά μεγάλωσαν με φυσικό τρόπο. Η μόνη μας δουλειά ήταν να τα βοτανίσουμε έτσι, ώστε να μην εμποδίσουν τα ζιζάνια την ανάπτυξή τους.

Η συγκομιδή ήταν αποκάλυψη! Οι εικόνες μιλάνε από μόνες τους.

Φτιάχνοντας το δικό μας λίπασμα – παραγωγή κομπόστ

Το κομπόστ είναι ένα φυσικό λίπασμα, που παράγεται από την αποσύνθεση των οργανικών υλικών: φύλλα, κλαδιά, υπολείμματα κουζίνας όχι μαγειρεμένα, φρούτα, λαχανικά, κατακάθια καφέ κ.ά.

9

Είναι μια πλούσια σκούρα ουσία, η οποία μπορεί να έχει πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κάθε είδους καλλιέργεια.

Η διαδικασία παραγωγής κομπόστ από οργανικά απορρίμματα, ονομάζεται κομποστοποίηση.

Τα βακτήρια, οι μύκητες, οι γαιοσκώληκες και άλλοι μικροοργανισμοί, είναι οι «εργάτες» της κομποστοποίησης. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, οι μικροοργανισμοί παράγουν διοξείδιο του άνθρακα, θερμότητα και νερό καθώς αποικοδομούν τα οργανικά υλικά του σωρού. Καθώς οι μικροοργανισμοί

«τρώνε» τα οργανικά απόβλητα, πολλαπλασιάζονται, το pH αλλάζει και η θερμοκρασία του σωρού αυξάνεται. Έπειτα από μερικούς μήνες λαμβάνουμε ένα τέλειο λίπασμα.

Για την αποτελεσματική κομποστοποίηση χρειάζεται:

Κατάλληλο μίγμα υλικών Αερισμός Υγρασία Σωστό μέγεθος υλικών

(θρυμματισμένα) Για την παραγωγή κομπόστ απαιτούνται:

Κάδος κομποστοποίησης. Η τάξη μας κατασκεύασε έναν κλειστού τύπου κάδο από ξύλινες παλέτες και δύο ανοιχτού τύπου.

Λίγο χώμα απ’ τον αγρό Εργαλεία κήπου (τσουγκράνα για

ανακάτεμα, ποτιστήρι για το πότισμα Τα υλικά που χρησιμοποιήσαμε ήταν φλούδες από φρούτα, πατάτες κ.ά

υλικά κουζίνας, τα οποία τα φέρναμε από τα σπίτια και έτσι μειώναμε σημαντικά και τον όγκο των οικογενειακών σκουπιδιών, χόρτα από τον αγρό, κλαδέματα από τα δέντρα του σχολείου, αφού πρώτα τα περνάγαμε από τον θρυματιστή.

Ακατάλληλα υλικά για κομποστοποίηση:

Ανόργανα υλικά (πέτρες, μεταλλικά αντικείμενα, πλαστικά, γυαλί) Τυπωμένο χαρτί (εν μέρει) Υπολείμματα φαγητών που περιέχουν κρέας, λίπη, κόκαλα, λάδια Υλικά καθαρισμού, απορρυπαντικά κλπ. Τα υπολείμματα της καλλιέργειας της ντομάτας (στις ρίζες

υπάρχουν συχνά νηματώδεις) και τα φυτικά υπολείμματα που έχουν προσβληθεί από μύκητες, γιατί μεταφέρουν τα σπόρια των ασθενειών

10

Οι φλούδες των εσπεριδοειδών σε μεγάλες ποσότητες (αυξάνουν την οξύτητα και εμποδίζουν μερικούς οργανισμούς της χώνεψης όπως τους γαιοσκώληκες)

Πευκοβελόνες και υλικά από πευκοειδή σε μεγάλες ποσότητες

2. Χειροποίητες ζαρντινιέρες και γλάστρες και φύτευσή τους με αρωματικά – φαρμακευτικά φυτά

Η αυλή του σχολείου μας είναι γεμάτη τσιμέντο, γεγονός αντιαισθητικό χωρίς αμφιβολία. ∆υνατότητα να το αφαιρέσουμε δεν υπήρχε, λεφτά για να

αγοράσουμε γλάστρες ούτε στα καλύτερα όνειρά μας, τέτοιες εποχές, τι μπορούσαμε να κάνουμε λοιπόν; Σκεφτήκαμε, ψάξαμε στο διαδίκτυο, αφήσαμε την φαντασία μας ελεύθερη και η ιδέα της ιδιοκατασκευής

ζαρντινιέρων κα γλαστρών δεν άργησε να έρθει.

Απευθυνθήκαμε λοιπόν σε φίλους και γνωστούς και σε καταστήματα της περιοχής και

προμηθευτήκαμε δωρεάν ξύλινες παλέτες. Οι παλέτες ξηλώθηκαν και με μεράκι, κέφι και όρεξη φτιάξαμε ζαρντινιέρες, τις οποίες αφού τις μονώσαμε και τις βάψαμε με διάφορα χρώματα, τις μεταφέραμε στην αυλή και τις φυτέψαμε με αρωματικά – φαρμακευτικά φυτά.

Επιλέξαμε αρωματικά – φαρμακευτικά φυτά, γιατί αφενός θέλουν λίγο νερό κα διακρίνονται για την ανθεκτικότητά τους και αφετέρου ασχοληθήκαμε μ’ αυτά και στα πλαίσια του περιβαλλοντικού μας προγράμματος. Τα φυτά που χρησιμοποιήσαμε είναι:

Αλόη Η αλόη χαρακτηρίζεται δικαίως ως το φυτό θαύμα καθώς οι θεραπευτικές της ιδιότητες είναι εξαιρετικά πολλές. Βοηθά στην αποφυγή αλλά και την επούλωση τραυματισμών του επιθηλίου (κυτταρικός ιστός) του εντέρου, δρα ως αντισηπτικό σε τραυματισμούς του δέρματος και δερματικές παθήσεις, μυκητιάσεις, εγκαύματα. Η αλόη βέρα βοηθάει επίσης σε παθήσεις του πεπτικού συστήματος, όπως το έλκος του στομάχου, η δυσπεψία, η δυσκοιλιότητα και η ελκώδης κολίτιδα, δυναμώνει το ήπαρ, αναζωογονεί το

11

ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ πρόσφατες μελέτες μιλούν και για την ικανότητα αντιμετώπισης μορφών καρκίνου, διαβήτη, AIDS και ηπατίτιδας. Ακόμη χρησιμοποιείται και σε κάποιες στοματικές θεραπείες, όπως τα στοματικά έλκη, οι φουσκάλες και η γαγγραινώδης στοματίτιδα. Είναι επίσης χολαγωγό, καθαρκτικό και χρησιμοποιείται και για την ανακούφιση του πόνου. Φημίζεται για

την ενυδατική, αντιγηραντική, αντηλιακή και αντικυτταριδική δράση της. Βασιλικός Το όνομά του προέρχεται από την Ελληνική λέξη βασιλιάς. Χρησιμοποιείται στην μαγειρική για αρωματισμό σαλτσών. Το εκχύλισμα του βασιλικού προλαμβάνει τις άφτρες, τους πονοκεφάλους, βοηθά στην πέψη και καταπραΰνει νεύρα και σπασμούς. ∆άφνη Γνωστό φυτό της Μεσογείου, τα φύλλα του οποίου νοστιμίζουν σάλτσες, ψαρικά, κρέατα και όσπρια. Με δάφνινα στεφάνια αντάμειβαν τους Ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα. Το εκχύλισμα της δάφνης καταπολεμά τα φουσκώματα, ανοίγει την όρεξη και τονώνει τα τεμπέλικα στομάχια. Αντισηπτική, είναι πολύτιμη για το συνάχι και τη βρογχίτιδα. Το δαφνέλαιο είναι κατάλληλο για τους ρευματισμούς. ∆ενδρολίβανο Το δεντρολίβανο θεωρείται τονωτικό και βοηθητικό της σεξουαλικής λειτουργίας. Τονώνει τη λειτουργία του ήπατος, βοηθά στη μείωση της χοληστερίνης και αναζωογονεί τον κουρασμένο οργανισμό. Σαν προσθετικό σε διάφορα παρασκευάσματα ανακουφίζει τον πονόδοντο. Ενδείκνυται Κατά της τριχόπτωση και της πιτυρίδας. Στην μαγειρική θεωρείται εξαιρετικό αρωματικό για ψητά και τηγανητά ψάρια. ∆υόσμος Στον δυόσμο αποδίδονται πολλές ευεργετικές ιδιότητες, όπως καταπολέμηση των πόνων του στομάχου, της ναυτίας, του λόξυγκα και υποβοήθηση στην πέψη. Επίσης προσφέρει πολλά κατά της νευρώσεων και τις διάφορες εκδηλώσεις της: αϋπνίες, σπασμοί, τρεμούλες, ημικρανίες, ταχυπαλμίες. Στη μαγειρική χρησιμοποιείται αρκετά ως μυρωδικό σε κεφτέδες, καλλιτσούνια, μυζηθρόπιτες, σάλτσες κλπ. Θυμάρι Εξαιρετικό φυτό και από τα καλύτερα αντισηπτικά και τονωτικά βότανα. Το εκχύλισμά του μπορεί να προλάβει το κρύωμα, ρίχνει τον πυρετό, καταπολεμά τη γρίπη, τις εντερικές διαταραχές και δερματικές λοιμώξεις. Αντισπασμωδικό των πεπτικών οδών, διευκολύνει την πέψη, ηρεμεί τις

12

νευρικές συσπάσεις του στομάχου και του εντέρου. ∆εν συνιστάται η χρήση του από υπερτασικούς γιατί ανεβάζει την αρτηριακή πίεση. Στην μαγειρική θεωρείται από τα καλύτερα μυρωδικά για το ψητό κρέας. Λεβάντα Τα άνθη της θεωρούνται ότι ενεργούν κατά του βήχα, του άσθματος, του κοκίτη, της γρίπης και της λαρυγγίτιδας. Η λεβάντα καταπραΰνει τους νευρόπονους του στομάχου και ηρεμεί το νευρικό σύστημα, γιατί δρα ως χαλαρωτικό. Είναι ιδανικό για τις αϋπνίες και το στρες, βοηθά τις ημικρανίες και τους πονοκεφάλους. Μαντζουράνα Καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, ιλίγγους, βοηθά στις νευρικές παθήσεις, καταπραΰνει το βήχα και τον πόνο των δοντιών, βοηθά σε πόνους ρευματισμών, σε εντερικές διαταραχές και πόνους της κοιλιάς. Μέντα Υπάρχουν πάρα πολλές ποικιλίες. Περιέχει μια δροσιστική ουσία, τη μενθόλη. Είναι εξαιρετικά αντισηπτική, καταπολεμά το συνάχι, τη γρίπη και τον πονόλαιμο. Είναι επίσης χωνευτική, ηρεμιστική σε μικρή δόση και αφροδισιακή σε μεγάλες δόσεις. Τα αιθέρια έλαια από αυτά τα φυτά έχουν εξαιρετική αξία στον αρωματισμό αρκετών προϊόντων (οδοντόπαστες, τσίχλες κ.λπ.) Ρίγανη Η ρίγανη διευκολύνει την πέψη και καταπολεμά τη δυσκοιλιότητα. Καλό δυναμωτικό και φίλος για τους πνεύμονες βοηθά στις χρόνιες βρογχίτιδες. Εχει διεργετικές ιδιότητες και βοηθά άτομα που υποφέρουν από κόπωση. Εξαιρετικό μυρωδικό χρησιμοποιείται σε πολλές σάλτσες και σαλάτες – ιδίως στη χωριάτικη-. Αρωματίζει ευχάριστα κρέατα, ψάρια, τηγανητές πατάτες, φέτα. Ταραξάκο Πικρόχορτο, το οποίο διεγείρει της εκκρίσεις της χολής, τονώνει τη λειτουργία του ήπατος και καταπολεμά τη δυσκοιλιότητα το ζαχαροδιαβήτη και τη χοληστερίνη. ∆ιουρητικό, καταπολεμά την κατακράτηση υγρών, τις πέτρες στα νεφρά και την ουροδόχο κύστη. Θεωρείται εξαιρετικό για την πρόληψη και ήπια αντιμετώπιση των ρευματισμών και της κόπωσης του οργανισμού. Στη γαστρονομία χρησιμοποιείται ως σαλάτα ωμό ή βρασμένο, με λίγο λεμόνι και ελαιόλαδο. Τσουκνίδα Γνωστό σε όλους μας - κυρίως λόγω της φαγούρας που μας προκαλεί το δηλητήριό της - φυτό των αγρών και των εγκαταλειμμένων κήπων. Όμως αυτό το ανεπιθύμητο χόρτο είναι στην ουσία από τα πολυτιμότερα στον άνθρωπο, γνωστό από την αρχαιότητα. Το αφέψημα από φύλα τσουκνίδας συνίσταται ως διουρητικό και καθαρτικό. Πολύ αναζωογονητική, διαθέτει ιδιότητες κατά της κόπωσης και του άγχους. Το κατάπλασμα από πολτοποιημένα φύλλα τσουκνίδας χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των τραυμάτων.

13

Φασκόμηλο Το φασκόμηλο είναι εξαίρετο τονωτικό, καταπολεμά την κούραση, βοηθά άτομα που βρίσκονται σε ανάρρωση και διευκολύνει την πέψη. Συνιστάται σε άτομα που υποφέρουν από υψηλή εφίδρωση. Ισορροπεί ήπια τον οργανισμό των γυναικών που πάσχουν από σπάνια έμμηνα ή πρόωρη εμμηνόπαυση. (θα πρέπει να αποφεύγεται σε συχνή χρήση από γυναίκες που εκκρίνουν πολλά οιστρογόνα). Στη γαστρονομία πολλοί το χρησιμοποιούν ως συνοδευτικό λαχανικών και λευκών κρεάτων. Όσον αφορά το αποτέλεσμα, οι εικόνες μιλάνε από μόνες τους!

3. Κλάδεμα και περιποίηση των δέντρων – θάμνων που υπήρχαν στην αυλή

Αν έκανε κάποιος μια στατιστική έρευνα σε όλη την Ελλάδα για να βρει, ποιο είναι το πιο διαδεδομένα δέντρο στους κήπους και τις αυλές, στις πρώτες θέσεις θα ήταν η μουριά. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της την κάνουν ιδανική για τις μικρές ελληνικές αυλές στις πόλεις και τα χωριά. Το μέγεθός της σχετικά με άλλα δέντρα, όπως το

πεύκο για παράδειγμα, είναι μικρό. Μια μουριά θα γίνει το πολύ 7-8 μ. ψηλή αν δεν την κλαδεύει κάποιος κάθε χρόνο. Ενώ ένα πεύκο μπορεί να ξεπεράσει τα 15-20 μ.

Επιπλέον, η μουριά είναι φυλλοβόλο, έτσι το χειμώνα αφήνει τον ήλιο να περάσει και να ζεστάνει το χώρο. Αλλά και οι ρίζες της, σπάνια ενοχλούν με την ανάπτυξή τους. Την ίδια στιγμή είναι ανθεκτική στη ζέστη και στο κρύο, ολιγαρκής σε θρεπτικά στοιχεία αλλά και στο νερό, αναπτύσσεται γρήγορα χωρίς να υποφέρει από εχθρούς και ασθένειες. Αν έβγαζε και φανταχτερά λουλούδια μπορεί να ήταν το εθνικό φυτό μας. Αλλά τα λουλούδια της είναι μικρά, πράσινα και ασήμαντα στην όψη. Εξελίσσονται όμως σε καρπούς νόστιμους, με ιδιαίτερη γεύση, τα μούρα. Αυτά είναι λευκά ή κόκκινα σκούρα, μαύρα όταν υπερωριμάσουν, ανάλογα με

την ποικιλία. Οι καρποί όμως είναι και η αιτία που ο

περισσότερος κόσμος κλαδεύει τις μουριές του. Τα μούρα, εμφανίζονται το Μάιο ή τον Ιούνιο και για 2-3 εβδομάδες ο χώρος γύρω απ’ τη μουριά γεμίζει απ’ αυτά. Είναι τόσο πολλά που είναι αδύνατο να τα καταναλώσει μια οικογένεια μόνη της πριν πέσουν κάτω. Κι

14

αν είναι άσπρα, δεν πειράζει, αλλά αν είναι κόκκινα, το δάπεδο γύρω της θα αλλάξει χρώμα μέχρι το φθινόπωρο που πέφτουν οι βροχές και το ξεπλένουν.

Αν κλαδέψουμε τη μουριά το χειμώνα δεν θα δώσει παρά ελάχιστα μούρα καθώς αυτά παράγονται πάνω σε κλαδιά που σχηματίστηκαν τις προηγούμενες χρονιές. Αφού εμείς αφαιρούμε με το κλάδεμα το μεγαλύτερο μέρος αυτών των κλαδιών, καρποί θα εμφανιστούν μόνον σε όποιο τμήμα τους μείνει.

Η μουριά κλαδεύεται από τον Ιανουάριο ή και λίγο νωρίτερα, μέχρι και το Φεβρουάριο, περίπου. Η ουσία είναι να κλαδευτεί πριν αρχίσουν να κυκλοφορούν οι χυμοί μέσα στο δέντρο. ∆ηλαδή, πριν αρχίσουν να διογκώνονται οι οφθαλμοί της νέας βλάστησης. Το κλάδεμα είναι μάλλον απλό.

Κονταίνουμε όλους τους βλαστούς που αναπτύχθηκαν την περασμένη χρονιά. Πόσο τους κονταίνουμε; Όσο θέλουμε. Όσο πιο αυστηρά κλαδέψουμε, τόσο ζωηρότερη θα είναι η βλάστηση την άνοιξη που έρχεται και τόσο λιγότερα μούρα θα πάρουμε.

Να ένα παράδειγμα αυστηρού κλαδέματος: Κατά κανόνα μία μουριά αποτελείται από τον κορμό και 3-4 κύριους

βραχίονες, κλαδιά δηλαδή, που ξεκινούν από την κορυφή του κορμού. Σε κάθε βραχίονα αφαιρούμε από τη βάση τους, όλα τα κλαδιά που αναπτύχθηκαν την περασμένη χρονιά εκτός από ένα, αυτό που βρίσκεται πιο κοντά στον αντίστοιχο κεντρικό βραχίονα. Αυτό το κλαδί το κονταίνουμε όσο μας αρέσει.

Όσο για τις άκαρπες μουριές; Αυτές είναι «αρσενικά» δέντρα λευκής μουριάς (Morus alba). Με άλλα λόγια, είναι μουριές που κάνουν μόνον αρσενικά άνθη. Τα περισσότερα από τα φύλλα τους έχουν λοβούς, κολπώσεις δηλαδή όπως έχουν και τα πλατανόφυλλα. Όμως μπορεί να δούμε, ακόμη και στο ίδιο κλαδί, μερικά ακέραια φύλλα.

Γνωρίζοντας όλα τα παραπάνω κλαδέψαμε τις μουριές της αυλή μας αρκετά αυστηρά και προσπαθήσαμε να τους δώσουμε ένα σχήμα ομπρέλας όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες. Εκτός από τις μουριές, στην αυλή μας υπάρχουν και άλλα φυτά, όπως λιγούστρα και ευκάλυπτοι τα οποία επίσης κλαδεύτηκαν και διαμορφώθηκαν κατάλληλα.

15

Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα κλαδέματα, θρυμματίστηκαν και ρίχτηκαν στο κομπόστ.

Συνοψίζοντας φέτος προσπαθήσαμε να αλλάξουμε την εικόνα του περιβάλλοντος χώρου του σχολείου μας και το χαρήκαμε πολύ. Θεωρούμε ότι πετύχαμε αρκετά αλλά το έργο μας σε καμία περίπτωση δεν έχει ολοκληρωθεί.

Ελπίζουμε την επόμενη χρονιά οι νέοι μαθητές να το συνεχίσουν.

16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) ec.europa.eu/.../home_el 2) kpe-kastor.kas.sch.gr/peekpe4/proceedings/.../sarri.pdf 3) www.agronews.gr/ 4) www.biokipos.gr/basis.html 5) taxiarxi.blogspot.com

6) www.gewponoi.com 7) www.φυτα.gr 8) www.votana.eu 9) www.votana-ygeia.com 10) Στοιχεία βιολογικής γεωργία, Β’ Τάξη ΤΕΕ 11) Περιβάλλον & Γεωργία, Β’ Τάξη ΕΠΑΛ