гݹ»ëÁ ÉáõÛë ¿ ï»ëÝáõÙ 1958 Ãí³Ï³ÝÇó ÐÇÙݳ¹Çñ ËÙμ³·Çñ` Ø. ¶. Ü»ñëÇëÛ³Ý

 

Журнал выходит с 1958 года Редактор-основоположник М. Г. Нерсисян

Ê Ù μ ³ · ñ ³ Ï ³ Ý Ë á ñ Ñ á õ ñ ¹

Ü ³ Ë ³ · ³ Ѫ   ²Þàî غÈøàÜÚ²Ü ¶ É Ë ³ í á ñ Ë Ù μ ³ · Ç ñª  ²ÜàôÞ²ì²Ü ¼²ø²ðڲܠ    ¶ É Ë ³ í á ñ Ë Ù μ ³ · ñ Ç ï » Õ ³ Ï ³ ɪ  ²ºÈÆî² ¸àÈàôʲÜÚ²Ü

² Ý ¹ ³ Ù Ý » ñª ²´ð²Ð²ØÚ²Ü ÈºìàÜ, ²ìºîÆêÚ²Ü ä²ìºÈ, ´²ð¸²ÎâÚ²Ü ¶ºìàð¶ (²ØÜ), ¸ºìðÆÎÚ²Ü ì²ð¸²Ü, ¼ºøÆÚ²Ü ÈºìàÜ (Æï³Édz), βîì²ÈÚ²Ü ìÆÎîàð,

вêð²ÂÚ²Ü Øàôð²¸, ÐàìвÜÜÆêÚ²Ü ÐºÜðÆÎ, ÐàìвÜÜÆêÚ²Ü ÜÆÎàȲÚ, ØàìêÆêÚ²Ü

²ðî²Î, Øàôð²¸Ú²Ü ê²ØìºÈ, îºð-ÔºìàÜ¸Ú²Ü ì²Ð²Ü, îºðÚ²Ü ²´ð²Ð²Ø (²ØÜ),

îàܲäºîÚ²Ü ²Ü²ÐÆî (üñ³Ýëdz)    

Р е д а к ц и о н н а я к о л л е г и я П р е д с е д а т е л ь – АШОТ МЕЛКОНЯН Г л а в н ы й р е д а к т о р – АНУШАВАН ЗАКАРЯН З а м е с т и т е л ь г л а в н о г о р е д а к т о р а – АЭЛИТА ДОЛУХАНЯН Ч л е н ы – АБРАМЯН ЛЕВОН, АВЕТИСЯН ПАВЕЛ, АСРАТЯН МУРАД,

БАРДАКЧЯН ГЕВОРГ (США), ДЕВРИКЯН ВАРДАН, ЗЕКИЯН ЛЕВОН (Италия), ИОАННИСЯН ГЕНРИК, КАТВАЛЯН ВИКТОР, МОВСИСЯН АРТАК, МУРАДЯН САМВЕЛ,

ОГАНЕСЯН НИКОЛАЙ, ТЕР-ГЕВОНДЯН ВААН, ТЕРЯН АБРААМ (США), ТОНАПЕТЯН АНАИТ (Франция)

ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë, 2019 гå³íáõÙÁ` ä´Ð

   © Историко-филологический журнал, 2019 Аббревиатура – ИФЖ

 

Ðà¸ì²Ìܺð, вÔàð¸àôØܺð СТАТЬИ, СООБЩЕНИЯ 

  

I

ÎàØÆî²êÆ ÌÜÜ¸Ú²Ü 150-²ØÚ²ÎÆ ²èÂÆì

 

ÎàØÆî²êÆ êîºÔ̲¶àðÌ²Î²Ü Ä²è²Ü¶àôÂÚ²Ü Æزêî²ìàðØ²Ü Ð²ðòºðÀ

§ä²îز´²Ü²êÆð²Î²Ü вܸºê¦-Æ ¾æºðàôØ*

²Üܲ ²ê²îðÚ²Ü

´³Ý³ÉÇ μ³é»ñª ÎáÙÇï³ë, §ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦, ÏáÙÇ-ï³ë³·ÇïáõÃÛáõÝ, سèáë Øáõñ³¹Û³Ý, èáμ»ñï ²Ã³Û³Ý, ¶¨áñ· ¶Ûá¹³ÏÛ³Ý, ÜÇÏáÕáë ³ÑÙǽ۳Ý, òÇóÇÉdz ´ñáõïÛ³Ý:

гÛÏ³Ï³Ý å³ñμ»ñ³Ï³Ý Ù³ÙáõÉÁª ѳ۳ëï³ÝÛ³Ý ¨ ë÷Ûáõéù³Ñ³Û

ûñûñÝ áõ ѳݹ»ëÝ»ñÁ, Ç Ù³ëݳíáñǪ ØËÇóñÛ³ÝÝ»ñÇ §´³½Ù³-í¿å¦-Ý áõ §¶»ÕáõÝǦ-Ý, ²ñß³Ï âáå³ÝÛ³ÝÇ ËÙμ³·ñ³Í ¨ ö³ñǽáõÙ Ññ³ï³ñ³Ïí³Í §²Ý³ÑÇï¦-Ý áõ ¿çÙdzÍÝ³Ï³Ý §²ñ³ñ³ï¦-Á ¨ §¾ç-ÙdzÍÇݦ-Á, μ³½ÙÇóë ¿ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ÎáÙÇï³ëÇ (êáÕáÙáÝ êáÕá-ÙáÝÛ³Ý, 1869–1935) ÏÛ³ÝùÇÝ áõ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ ÇÝãå»ë Çñ ÏÛ³ÝùÇ ûñáù, ³ÛÝå»ë ¿Éª Ù³ÑÇó Ñ»ïá:

ê³Ï³ÛÝ ÏáÙÇï³ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍáõ٠ͳÝñ³ÏßÇé Ý»ñ¹ñáõÙ áõÝ»óáÕ ·Çï³Ï³Ý å³ñμ»ñ³Ï³ÝÁ §ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ý ¿, áñÝ Çñ ¿ç»ñáõÙª ³é³çÇÝ Ñ³Ù³ñÇó ÙÇÝã ûñë, Ñ»ï¨á-ճϳÝáñ»Ý ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ ÏáÙÇï³ëÛ³Ý Ã»Ù³ïÇϳÛÇÝ, ÙÇ ÏáÕÙÇóª ·Çï³Ï³Ýáñ»Ý ÇÙ³ëï³íáñ»É ¨ ³ñŨáñ»É ÎáÙÇï³ëÇ ÏÛ³ÝùÝ áõ ·áñÍÁ, ÙÛáõë ÏáÕÙÇóª ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ññ³å³ñ³Ï»É Ýñ³ ·ñ³Ï³Ý ųé³Ý·áõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ Ù³ë ϳ½ÙáÕ Ý³Ù³ÏÝ»ñÁ:

1958 Ã. ÉáõÛë ï»ë³Í §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç ³é³-çÇÝ Ñ³Ù³ñÇ §ÊÙμ³·ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó¦ ³é³çÝáñ¹áÕÇó ï»Õ»Ï³ÝáõÙ »Ýù, áñ гÛÏ³Ï³Ý êêè ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ Ýáñ ·Çï³-Ï³Ý ûñ·³ÝÁª §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Á, Ïáõݻݳ §Ý³¨ μݳ·ñ»ñÇ Ññ³å³ñ³ÏÙ³Ý, ·ñ³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ·Çï³Ï³Ý Éáõñ»ñÇ áõ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ÅÇÝÝ»ñ¦:

гïϳÝß³Ï³Ý ¿, áñ §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç Ñ»Ýó ³Ý¹ñ³ÝÇÏ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ç»ñ ïñ³Ù³¹ñí»óÇÝ ÎáÙÇï³ëÇÝ: гݹ»ëÝ Çñ §Ðñ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõ٠г۳ëï³ÝáõÙ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ññ³ï³ñ³Ï»ó ÎáÙÇï³ëÇ Ý³Ù³Ï³ÝÇÝ: ä³ñμ»ñ³Ï³ÝÇ ³Û¹ ѳٳ-

                                                            * Ü»ñϳ۳óí»É ¿ 18. XI. 2019 Ã., ·ñ³Ëáëí»É ¿ 22. XI. 2019 Ã., ÁݹáõÝ-

í»É ¿ ïå³·ñáõÃÛ³Ý 27. XI. 2019 Ã.:

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 4

ñáõÙ ÐÊêÐ ¶² ³ñí»ëïÇ ÇÝëïÇïáõïÇ »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý μ³ÅÝÇ ³é³-çÇÝ í³ñÇã سèáë Øáõñ³¹Û³ÝÁ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ ¿ ÎáÙÇï³ëǪ Ñ³Û ·ñáÕ, ùÝݳ¹³ï, μ³Ý³ë»ñ, Éñ³·ñáÕ áõ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·áñÍÇã ²ñ-ß³Ï âáå³ÝÛ³ÝÇÝ Ñ³ëó»³·ñí³Í ³ÝïÇå ݳٳÏÝ»ñÁ (¿ç 245–267), áñáÝù í»ñçÇÝÇë ѳñáõëï ³ñËÇíÇ Ñ»ï ëï³óí»É ¿ÇÝ ö³ñǽÇó ¨ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ ¶² ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ Ã³Ý·³ñ³ÝáõÙ1:

гÛïÝÇ ¿, áñ ÎáÙÇï³ëÝ ². âáå³ÝÛ³ÝÇ Ñ»ï ͳÝáóó»É ¿ñ ö³ñǽáõÙ 1901 Ãí³Ï³ÝÇÝ: ²Û¹ ͳÝáÃáõÃÛáõÝÁ ѻﳷ³ÛáõÙ í»ñ-³×»ó Ù»Í μ³ñ»Ï³ÙáõÃÛ³Ý ¨ μ»ÕÙݳíáñ ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛ³Ý: ². âáå³ÝÛ³ÝÇÝ áõÕÕí³Í ÎáÙÇï³ëǪ 1902–1914 ÃÃ. Áݹ·ñÏáÕ Ý³-Ù³ÏÝ»ñÁ Ýáñ ÉáõÛë »Ý ë÷éáõÙ »ñ³Åßï³·»ïÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ¨ »ñ³Åßï³Ï³Ý-ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý íñ³, Ñݳñ³íáñáõÃ-ÛáõÝ ÁÝÓ»éáõÙ ³é³í»É ÉdzñÅ»ù ͳÝáóݳÉáõ Ýñ³ ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳ-Ùá½ÙáõÝùÝ»ñÇÝ, ëáõÉÃ³Ý³Ï³Ý ÂáõñùdzÛÇ ¹»Ù áõÕÕí³Í Ñ³Û ÅáÕáíñ-¹Ç ³½·³ÛÇÝ-³½³ï³·ñ³Ï³Ý ß³ñÅÙ³Ý í»ñ³μ»ñÛ³É Ñ³Û³óùÝ»ñÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ³ñï³óáÉáõÙ »Ý ÎáÙÇï³ëǪ éáõë³Ï³Ý ѻճ÷áËáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ³½³ï³·ñÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í ÑáõÛë»ñÁ: ܳ-Ù³ÏÝ»ñÁ Ññ³ï³ñ³Ïí»óÇÝ Ø. Øáõñ³¹Û³ÝÇ Í³í³ÉáõÝ ³é³ç³μ³Ýáí ¨ ѳٳå³ï³ëË³Ý Ñ³Ù³éáï ͳÝáó·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí:

§ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 1964 Ã. 1-ÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙª §Ðá¹í³ÍÝ»ñ ¨ ѳÕáñ¹áõÙÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ, ïå³·ñíáõÙ ¿ ÷ÇÉÇëá÷³- ·»Õ³·»ï Ú³Ïáí ʳãÇÏÛ³ÝǪ §ÎáÙÇï³ëÇ ·»Õ³·Çï³Ï³Ý ѳ۳óù-Ý»ñÁ¦ í»ñݳ·ñáí ͳí³ÉáõÝ Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 41–56): лÕÇݳÏÁ Ýϳ-ïáõÙ ¿, áñ ÎáÙÇï³ëÁ §μ³ó³éÇÏ ï»Õ ¿ ·ñ³íáõÙ¦ Ñ³Û ·»Õ³·Çï³-Ï³Ý ÙïùÇ, ÇÝãå»ë ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë Ñ³Û Ùß³ÏáõÛÃÇ ½³ñ·³óÙ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç: »¨ ÎáÙÇï³ëÁ ãÇ ÃáÕ»É ·»Õ³·ÇïáõÃÛ³Ý Ñ³ñ-ó»ñÇÝ ÝíÇñí³Í ѳïáõÏ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ §ÁݹѳÝáõñ ·»Õ³·Çï³Ï³Ý åñáμɻٳïÇϳÝ,– ·ñáõÙ ¿ Ú³. ʳãÇÏÛ³ÝÁ,– Çñ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ ¿ ·ï»É »ñ³Åßï³·ÇïáõÃ-۳ݪ ÏáÙåá½ÇïáñÇ ÏáÕÙÇó Ùß³ÏíáÕ ÏáÝÏñ»ï ѳñó»ñáõÙ: àõëïÇ Ù»Í »ñ³ÅßïÇ ·»Õ³·Çï³Ï³Ý ѳ۳óùÝ»ñÇ, ѳٻݳÛÝ ¹»åë, ¹ñ³Ýó ÑÇÙ-Ý³Ï³Ý áñáßÇã ï»Ý¹»ÝóÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ μ³í³ñ³ñ ÉñÇíáõÃÛ³Ùμ ϳñ»ÉÇ ¿ ¹³ï»É ÎáÙÇï³ëÇ Ññ³ï³ñ³Ïí³Í ¨ ӻ鳷Çñ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ݳٳÏÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ųٳݳϳÏÇóÝ»ñÇ Ñáõß»ñÇ áõëáõÙݳëÇ-ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³¦ (¿ç 42): ²ÛÝáõÑ»ï¨ Ñ»ÕÇݳÏÝ ³é³ÝÓÇÝ-³é³ÝÓÇÝ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ÏáÕÙÇó ³ñͳñÍíáÕ ·»Õ³·Ç-ï³Ï³Ý ѳñó»ñÇÝ, ³ÛÝ ¿ª ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý, ÅáÕáíñ-¹³Ï³Ý ¨ åñáý»ëÇáÝ³É ³ñí»ëïÇ, ³½·³ÛÇÝ ï³ñμ»ñ Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñÇ ÷á˳½¹»óáõÃÛ³Ý åñáμÉ»ÙÝ»ñÁ, ³ñí»ëïÇ ÇÝùÝáõñáõÛÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ³½·³ÛÇÝ Ó¨Á, ³ñí»ëïÇ áõ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÷áËѳñ³μ»ñáõÃÛáõÝÁ, ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý åñáó»ëÁ, ³ñí»ëïÇ ¹³ëïdz-

                                                            1 Æ ¹»å, ÙÇÝã ³Û¹ Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ÇÝ ÙdzÛÝ ÎáÙÇï³ëÇ Ý³Ù³ÏÝ»ñÁª ѳë-

ó»³·ñí³Í ¾çÙdzÍÝÇ ¶¨áñ·Û³Ý ×»Ù³ñ³ÝÇ ï»ëáõã γñ³å»ï Îáëï³Ý-Û³ÝÇÝ, ÐáíѳÝÝ»ë ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇÝ, سñ·³ñÇï ´³μ³Û³ÝÇÝ ¨ êåÇñǹáÝ Ø»-ÉÇùÛ³ÝÇÝ:

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

5

ñ³Ïã³Ï³Ý ¨ Ñáõ½³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: ²Ù÷á÷»Éáí Çñ ѻﳽá-ïáõÃÛáõÝÁª Ú³. ʳãÇÏÛ³ÝÁ »½ñ³Ï³óÝáõÙ ¿, áñ §ÎáÙÇï³ëÇ Ñ³Û³óù-Ý»ñÁ ³ñí»ëïÇ Ù³ëÇÝ Ñ³Û ·»Õ³·Çï³Ï³Ý ÙïùÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý å³Û-Í³é ¨ Ñ»ï³ùñùÇñ ¿ç»ñÇó »Ý: ¸ñ³Ýù ¿³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÝ»ó³Ý Ñ³Û ·Çï³Ï³Ý »ñ³Åßï³·ÇïáõÃÛ³Ý Ñ»ï³·³ ½³ñ·³óÙ³Ý íñ³: ÎáÙÇï³ëÁ ³é³ç³¹»Ù ·»Õ³·Çï³Ï³Ý ѳ۳óùÝ»ñÇ ÏñáÕ ¿ñ ¨ Çñ »ñ³Åßï³Ï³Ý-ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý áõ ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»-áõÃÛ³Ùμ Ñéã³ÏáõÙ ¨ ѳëï³ïáõÙ ¿ñ 黳ÉÇëï³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ ¹»Ùá-Ïñ³ï³Ï³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÁ, μ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ÅáÕáíñ¹Ç ٻͳ·áõÛÝ ¹»ñÁ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý Ù»ç¦ (¿ç 54):

гÛïÝÇ ¿, áñ ÎáÙÇï³ëÁ §áã ÙdzÛÝ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »-ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý, ³Ûɨ ùñ¹³Ï³Ý, Ãáõñù³Ï³Ý, å³ñëÏ³Ï³Ý ¨ ³ñ³-μ³Ï³Ý »ñ·»ñÇ ·Çï³Ï ¿ñ: Æñ ¹»é¨ë ³é³çÇÝ ¹³ë³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ (´»éÉÇÝáõÙ, 1899-ÇÝ), ÇÝãå»ë ¨ ѻﳷ³ÛáõÙ (ûñÇݳÏ, ØÇç³½·³ÛÇÝ »ñ³Åßï³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ö³ñÇ½Ç Ñ³Ù³ÅáÕáíáõÙ, 1914-ÇÝ)ª ѳÛϳ-Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñÇã ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ óáõó³¹ñ»ÉÇë, ѳٻ-Ù³ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ÙÇ ß³ñù ûñÇݳÏÝ»ñ ¿ñ μ»ñ»É ³Û¹ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ »ñ·»ñÇó, »ñ·»Éáí óáõó³¹ñ»É ¿ñ ¹ñ³Ýó ϳï³ñÙ³Ý ³½·³ÛÇÝ Ï»ñ-å»ñÁ:

ºÃ» å³ñëÏ³Ï³Ý áõ ³ñ³μ³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý μݳ·³í³éáõÙ Ýñ³ ·Çï³ÏáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝíáõÙ ¿ñ ·É˳íáñ³å»ë ÉëáÕ³Ï³Ý ÁÝϳ-ÉáõÙÝ»ñÇ íñ³, ³å³ ùñ¹³Ï³Ý ¨ Ãáõñù³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý μݳ·³-í³éáõ٠ݳ ³éÇÃÁ μ³ó ã¿ñ ÃáÕÝáõ٠ݳ¨ ·ñ³é»É »ñ·»ñÁ¦2: Îá-ÙÇï³ëÇ Ñ³í³ù³Í áõ ·ñ³é³Í ùñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñÁ ¨ Ýí³·Ý»ñÁ Ññ³-ï³ñ³Ïí»óÇÝ Ýñ³ ºñÏ»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõÇ 14-ñ¹ ѳïáñáõÙ3: Æ ¹»å, ùñ-¹³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³ÝÝ ¿ í»ñ³μ»ñ»É ÎáÙÇï³ëÇ ¹ÇåÉáÙ³ÛÇÝ ³ß-˳ï³ÝùÁ:

§ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 1965 Ã. 4-ñ¹ ѳٳñáõÙª §Ð³-Õáñ¹áõÙÝ»ñ ¨ ÝϳïáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ, ïå³·ñíáõÙ ¿ ùáõñ¹ »ñ³Åßï³·»ï, ¶² ³ñí»ëïÇ ÇÝëïÇïáõïÇ ³ß˳ï³ÏÇó Üáõñ» æ³-áõ³ñÇÇ §ÎáÙÇï³ëÁ ¨ ùñ¹³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁ¦ í»ñݳ·ñáí Ñá¹-í³ÍÁ (¿ç 188–192): лÕÇݳÏÁ ·ñáõÙ ¿. §… ³Ý·Ý³Ñ³ï»ÉÇ ¿ ùñ¹³-Ï³Ý »ñ·»ñÇ Ó³Ûݳ·ñÙ³Ý, áõëáõÙݳëÇñÙ³Ý ¨ Ùß³ÏÙ³Ý ·áñÍáõ٠ѳïϳå»ë ѳÝ׳ñ»Õ ÎáÙÇï³ëÇ Ëáßáñ í³ëï³ÏÁ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ݳ Ù»Í »ñ³Ëï³·ÇïáõÃÛ³Ý ¿ ³ñųݳó»É ùáõñ¹ ÅáÕáíñ¹Ç ÏáÕÙÇó: Îá-ÙÇï³ëÇ ³ÝáõÝÁ áñù³Ý ѳñ³½³ï ¿ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹ÇÝ, ÝáõÛÝù³Ý ¿É óÝÏ ¿ ݳ¨ ùñ¹»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ù³ÝÇ áñ ùñ¹³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ-·»ñÁ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ù³ëݳ·Çïáñ»Ý Ó³Ûݳ·ñí»É ¨ Ññ³ï³ñ³Ïí»É »Ý ÎáÙÇï³ëÇ ç³Ýù»ñáí¦ (¿ç 188): Ü. æ³áõ³ñÇÝ ÷³ëïáõÙ ¿, áñ Îá-ÙÇï³ëÇ ³ñËÇíáõÙ Ï³Ý Ýñ³ Ó³Ûݳ·ñ³Í ùñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñÇ Ñ³Ûϳ-Ï³Ý Ó³ÛݳÝÇß»ñáí ³é³ÝÓÇÝ ÝÙáõßÝ»ñ. §Ð³ÛïÝÇ ¿ ݳ¨, áñ »ñ³Åß-ï³·»ïÁ, μ³óÇ Ó³Ûݳ·ñ»Éáõó, ùñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñÁ Ùß³Ï»É ¨ ϳï³-

                                                            2 Î á Ù Ç ï ³ ë. ºñÏ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ, Ñ. 14. ºñ³Åßï³Ï³Ý-³½·³·ñ³Ï³Ý

ųé³Ý·áõÃÛáõÝ, ·Çñù ¼, ºñ¨³Ý, 2006, ¿ç 19: 3 î»°ë ÝáõÛÝ ï»ÕáõÙ, ¿ç 109–123:

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 6

ñ»É ¿ »ñ·»óÇÏ ËÙμÇ Ñ»ï Çñ ѳٻñ·Ý»ñáõÙ: øñ¹³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃ-Û³Ý μݳ·³í³éáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ï»Õ ¿ ·ñ³íáõÙ ØáëÏí³ÛáõÙ 1904 Ãí³Ï³ÝÇÝ Úáõñ·»ÝëáÝÇ Ññ³-ï³ñ³ÏãáõÃÛ³Ùμ ÉáõÛë ï»ë³Í 13 ùñ¹³Ï³Ý Ù»Õ»¹ÇÝ»ñÇ Ó³Ûݳ-·ñáõÃÛáõÝÁ, ѳ۳ï³é ¨ ɳïÇݳï³é μݳ·ñ»ñáí: ¸ñ³Ýù ѳí»É-í³ÍÇ Ó¨áí Éñ³óÝáõÙ »Ý ØáëÏí³ÛÇ È³½³ñÛ³Ý ×»Ù³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó Ññ³ï³ñ³Ïí³Í §¾ÙÇÝÛ³Ý ³½·³·ñ³Ï³Ý ÅáÕáí³Íáõ¦-Ç º. гïáñÁª ϳ½Ùí³Í ê. гÛÏáõÝáõ ÏáÕÙÇó, áñÁ ÏñáõÙ ¿ §Ð³Û-ùñ¹³Ï³Ý í»å¦ Ëáñ³·ÇñÁ: ÄáÕáí³ÍáõÝ å³ñáõݳÏáõÙ ¿ ì³ëåáõñ³Ï³ÝÇ Ñ³Û»ñÇó ·ñÇ ³éÝí³Í 28 ùñ¹³Ï³Ý íÇå»ñ·»ñ, áñáÝù μ³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý Ù»Í ³ñÅ»ù »Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ: ÎáÙÇï³ëÇ Ó³Ûݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñå»ë ùñ¹³Ï³Ý íÇå»ñ·³ÛÇÝ Å³ÝñÇ É³í³·áõÛÝ ÝÙáõßÝ»ñ, ½·³ÉÇáñ»Ý ٻͳóÝáõÙ »Ý ³Û¹ ÅáÕáí³ÍáõÇ ÇÝãå»ë ·Çï³Ï³Ý, ³ÛÝå»ë ¿É ·»-Õ³ñí»ëï³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ¦ (¿ç 189): ²ÛÝáõÑ»ï¨ Ñ»ÕÇݳÏÁª Ü. æ³áõ³ñÇÝ, ùÝÝáõÃÛ³Ý ¿ ³éÝáõÙ ³Û¹ 13 íÇå»ñ·»ñÇ ÏáÙÇï³ëÛ³Ý ·ñ³éáõÙÝ»ñÁ ¨ »½ñ³Ï³óÝáõÙ, áñ §Ý߳ݳϳÉÇó ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ·áñÍáõ-Ý»áõÃÛáõÝÁ ùñ¹³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý μݳ·³í³éáõÙ: øñ¹³Ï³Ý »ñ-·»ñÇ Ýñ³ ÏáÕÙÇó ϳï³ñí³Í Ó³Ûݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³Ý·Ý³Ñ³ï»ÉÇ Ý»ñ¹ñáõÙ »Ý ùñ¹³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ åñáý»ëÇáÝ³É »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý áõ ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ¦ (¿ç 192): лﳽáïáÕÁ »½ñ³-ϳóÝáõÙ ¿ª §ÎáÙÇï³ëÁ Ëáñ ·Çï³Ï³Ý Ùáï»óáõÙ óáõó³μ»ñ»ó ùñ-¹³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ÝϳïÙ³Ùμ¦ (¿ç 188):

гÛïÝÇ ¿, áñ ÎáÙÇï³ëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý μ³½Ù³ÃÇí í³é ¿ç»ñ ϳåí³Í »Ý üñ³ÝëdzÛÇ, Ù³ëݳíáñ³å»ëª ö³ñÇ½Ç Ñ»ï: ºí, ³Ñ³-í³ëÇÏ, §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 1966 Ã. 4-ñ¹ ѳٳñÇ §Ðá¹í³ÍÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ ïå³·ñíáõÙ ¿ òÇóÇÉdz ´ñáõïÛ³ÝÇ §üñ³Ý-ëÇ³Ï³Ý ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÁ ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 41–52): Üϳï»Ýù, áñ »ñ»ù ï³ñÇ ³Ýóª 1969 Ã., Ññ³ï³-ñ³Ïí»ó Ýñ³ §ÎáÙÇï³ë¦ ٻݳ·ñáõÃÛáõÝÁ: Ðá¹í³ÍáõÙ ò. ´ñáõïÛ³ÝÁ ·ñáõÙ ¿. §ÎáÙÇï³ëÁ, Çñ ³ñí»ëïáí ³½·³ÛÇÝÇó è³ÏáË³Í ÉÇÝ»Éáí ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ ³ëå³ñ»½, μ³ñÓñ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÇ ¿ ³ñųݳó»É XX ¹³ñÇ ëϽμÇ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ëáßáñ³·áõÛÝ Ý»ñϳ۳óáõ-óÇãÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó¦ (¿ç 41): лÕÇݳÏÁ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ Ëáßáñ³·áõÛÝ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ, ³Û¹ ÃíáõÙª ·ñáÕ èá-Ù»Ý èáɳÝÇ, ÏáÙåá½Çïáñ ÎÉá¹ ¸»μÛáõëÇÇ, »ñ³Åßï³·»ï ÈáõÇ È³-Éáõ³ÛÇ ¨ ³ÛÉáó ϳñÍÇùÝ»ñÁ ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñÁ ýñ³ÝëdzóÇ ÏáÙåá½ÇïáñÝ»ñÇÝ óáõÛó ïí»ó ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ³ñ-í»ëïÇ Ýáñ áõ óñÙ ³ÏáõÝùÝ»ñÁ: §Ð³Ý׳ñ»Õ ÎáÙÇï³ëÇ ³ñí»ëïÁ Ëáñ³å»ë Ñáõ½»ó ¨ Ùï³Í»Éáõ ѳñáõëï ÝÛáõà ïí»ó XX ¹³ñÇ ëϽμÇ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ëáßáñ ëï»Õͳ·áñÍáÕÝ»ñÇÝ áõ »ñ³Åßï³·»ïÝ»ñÇÝ: ê³Ï³ÛÝ ³ÛÝ Ñ³ñóÁ, û ÏáÙÇï³ëÛ³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý ß³Ñ³Í í»-ñ³μ»ñÙáõÝùÁ áñù³Ýáí Çñ ³ñï³óáÉáõÙÁ ·ï³í ųٳݳÏÇ ýñ³Ýëdz-Ï³Ý »ñ³Åßï³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÙÝáõÙ ¿ ¹»é¨ë μáÉá-ñáíÇÝ ãáõëáõÙݳëÇñí³Í åñáμÉ»Ù, áñáí ³ñÅ» Éñçáñ»Ý ½μ³Õí»É¦ (¿ç 52):

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

7

Ðá¹í³ÍáõÙ ò. ´ñáõïÛ³ÝÝ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ 1906 Ã. ¹»Ïï»Ù-μ»ñÇ 1-ÇÝ ö³ñÇ½Ç Salle des agriculteurs ëñ³ÑáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ѳ-Ù»ñ·ÇÝ, áñÁ μ³½Ù³ÃÇí Ñdzó³Ï³Ý ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñÇó ½³ï, Îá-ÙÇï³ëÇ ßáõñç ëï»ÕÍ»ó §áã ÙdzÛÝ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ, áã ÙdzÛÝ Ñ³Ù³Ïñ³Ýù, ³Ûɨ μ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý ÙÇ ßñç³Ý³Ïª ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ýß³-ݳíáñ »ñ³ÅÇßïÝ»ñÇó¦ (¿ç 45):

1969 Ã. Ù»Í ßáõùáí áõ ѳݹÇë³íáñáõÃÛ³Ùμ Ýßí»ó ÎáÙÇï³ëÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 100-³ÙÛ³ Ñáμ»ÉÛ³ÝÁ. ï»ÕÇ áõÝ»ó³Ý ·Çï³Ï³Ý ÙÇ ß³ñù ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ: ²ÝÙ³ëÝ ãÙݳó ݳ¨ §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳÝ-¹»ë¦-Á: Ðáμ»ÉÛ³ÝÇÝ Áݹ³é³çª 1969 Ã. 2-ñ¹ ѳٳñáõÙª §Ðá¹í³ÍÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ, ïå³·ñíáõÙ ¿ èáμ»ñï ²Ã³Û³ÝǪ §ÎáÙÇï³ëÇ »ñ³Åßï³-ϳÝ-³½·³·ñ³Ï³Ý ųé³Ý·áõÃÛáõÝÁ¦ ͳí³ÉáõÝ áõëáõÙݳëÇñáõÃ-ÛáõÝÁ (¿ç 43–62), áñï»Õ ïñíáõÙ ¿ ÇÝãå»ë ݳËÏÇÝáõ٠ѳÛïÝÇ, ³ÛÝå»ë ¿É ÎáÙÇï³ëÇ ³ñËÇíáõÙ ·ïÝíáÕ, í»ñçÇÝ ï³ñÇÝ»ñÇÝ μ³ó³-ѳÛïí³Í ÎáÙÇï³ëÇ ·ñ³é³Í ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñÇ 8 ·É˳íáñ, ³ÙμáÕç³Ï³Ý ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñÇ Ýϳñ³·ñáõÃÛáõÝÁ: §ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ-·»ñÇ Ñ³í³ùáõÙÝ áõ Ó³Ûݳ·ñáõÃÛáõÝÁ,– ·ñáõÙ ¿ Ñ»ÕÇݳÏÁ,– »Õ»É »Ý ÎáÙÇï³ëÇ »ñ³Åßï³Ï³Ý-·Çï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ½μ³ÕÙáõÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, ëÏë³Í ×»Ù³ñ³Ý³Ï³Ý í³Õ³·áõÛÝ ßñç³ÝÇó¦ (¿ç 43): ²ÛÝáõÑ»ï¨, ùÝÝáõÃÛ³Ý ³éÝ»Éáí 1950 Ã. ÐÊêÐ ¶² ³ñí»ëï-Ý»ñÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý ¨ ï»ëáõÃÛ³Ý ë»ÏïáñÇ (Ý»ñϳÛáõÙëª ¶²² ³ñí»ë-ïÇ ÇÝëïÇïáõï) Ññ³ï³ñ³Ï³Í ÎáÙÇï³ëÇ §²½·³·ñ³Ï³Ý ÅáÕá-í³Íáõݦ (ϳ½ÙáÕª Ø. ²Õ³Û³Ý, ËÙμ³·Çñª ø. øáõßݳñÛ³Ý), áñÝ Áݹ-·ñÏáõÙ ¿ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñ ¨ å³ñ»ñ·»ñ, ÎáÙÇï³ëÇ ³ñ-ËÇíáõÙ ·ïÝíáÕ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñÇ ÏáÙÇï³ëÛ³Ý Ó³Ûݳ·ñáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ ß³ñù ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñ, μ³½Ù³ÃÇí ³é³ÝÓÇÝ Ã»ñÃÇÏÝ»ñ áõ §³Ûë-³ÛÝ ï»Õ ѳÛïÝíáÕ §å³ï³Ñ³Ï³Ý¦ ·ñ³ÝóáõÙÝ»ñ¦, è. ²Ã³-Û³ÝÁ »½ñ³Ï³óÝáõÙ ¿, áñ §³Û¹ »ñ·»ñÁ ѳÛïݳμ»ñí³Í ¨ ·ñ³Ýóí³Í »Ý μáõÝ ·ÛáõÕ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹Ç Áݹ»ñùáõÙ, Çñ»Ýó Ï»Ýó³Õ³í³ñÙ³Ý μÝ³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ. ³Ûëï»ÕÇó ¿Éª Ýñ³Ýó Ï»ÝëáõݳÏáõÃÛáõÝÁ, ³ÝÙÇç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ³ñųݳѳí³ïáõÃÛáõÝÁ¦ (¿ç 59): ØÛáõë ÏáÕÙÇóª §³Û¹ »ñ·»ñÁ ÉÇáíÇÝ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý Ñ³Û ·ÛáõÕ³Ï³Ý »ñ·Ç μ³½Ù³Å³Ýñ³ÛÇÝ μÝáõÛÃÝ áõ μáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ, Ù»Í ³ñÅ»ù Ý»ñϳ-Û³óÝ»Éáí ݳ¨ ³Ù»Ý ÙÇ Å³ÝñÇ (ûñÇݳϪ Ñáñáí»ÉÝ»ñÇ), áñå»ë ·Ûáõ-Õ³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ÙÇ Ï³ñ¨áñ ï»ë³ÏÇ, ѳí³ëïÙ³Ý ³éáõÙáí: ²Ûëï»ÕÇó ¿Éª ¹ñ³Ýó ³ñÅ»ùÁ, áñå»ë ÅáÕáíñ¹Ç ÑÇÙÝ³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÇ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ³ß˳ñѳ۳óùÁ Ý»ñϳ۳óÝáÕ ³ÙμáÕçáõÃÛáõݦ (¿ç 60): ²Ã³Û³ÝÁ ÝϳïáõÙ ¿, áñ §ÎáÙÇï³ëÇ Ñ³í³ù³Í ·»ÕçáõÏ »ñ·»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñÁ, ÝáõÛÝÇëÏ ¹ñ³ÝóÇó ÙÇ ù³ÝÇëÝ ³é³ÝÓÇÝ-³é³ÝÓÇÝ í»ñóñ³Í ¨, ٳݳí³Ý¹, §²½·³·ñ³Ï³Ý¦ Ïáãí³Í ÅáÕáí³ÍáõÝ, Ëáßá-ñ³·áõÛÝ ³í³Ý¹ »Ý ѳ۳·ÇïáõÃÛ³Ý Ù»ç: Üñ³Ýù ÑÇÙù »Ý ¹³ñÓ»É Ó¨³íáñ»Éáõ Ñ³Û ³½·³ÛÇÝ ¹³ë³Ï³Ý »ñ³Åßï³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃ-ÛáõÝÁ, áñáᯐ Ýñ³ É»½í³-á×³Ï³Ý Ï³ñ¨áñ ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ, ËÃ³Ý»É »Ý ¨ ¹»é »ñϳñ ËóݻÉáõ »Ý Ñ³Û ÏáÙåá½Çïáñ³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃ-Û³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ: ¸ñ³Ýó ï»ë³Ï³Ý-·Çï³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 8

¹áõñë ¿ ·³ÉÇë ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý μݳ-·³í³éÇó. ÅáÕáíñ¹Ç å³ïÙáõÃÛ³Ý, ³½·³·ñáõÃÛ³Ý, Ñá·»μ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ·Çï³Ï³Ý ³ÛÉ μݳ·³í³éÝ»ñ ϳñáÕ »Ý ÝÛáõà ù³Õ»É ÎáÙÇï³ëÇ ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñÇó¦ (¿ç 60): ØÛáõë ÏáÕÙÇóª Ñá¹í³Í³·ÇñÁ ÝßáõÙ ¿. §ÎáÙÇï³ëÇ Ñ³Ûïݳμ»ñ³Í ¨ ·ñÇ ³é³Í »ñ·»ñÁ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ýß³-ݳϳÉÇó ³í³Ý¹ »Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ »ñ³Åßï³Ï³Ý ýáÉÏÉáñáõÙ: ¸ñ³Ýù ³ß˳ñÑÇ μ³½Ù³½· ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ »ñ³Åßï³Ï³Ý ýáÉÏÉáñÁ Éñ³óÝáõÙ »Ý ³½·³ÛÇÝ í³é ³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¨ μ³ñÓñ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³-ÝáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÙÇ ³ñųݳíáñ ѳïí³Íáí¦ (¿ç 60):

1969 Ã. ë»åï»Ùμ»ñÇ 26-ÇÝ Éñ³ó³í ÎáÙÇï³ëÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 100-³ÙÛ³ Ñáμ»ÉÛ³ÝÁ: ²Û¹ ϳå³ÏóáõÃÛ³Ùμ §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 4-ñ¹ ѳٳñÁ μ³óíáõÙ ¿ §ÎáÙÇï³ë–100¦ μ³ÅÇÝ-Ëáñ³·ñáí, áñï»Õ ½»ï»ÕíáõÙ »Ý ÎáÙÇï³ëÇÝ ÝíÇñí³Íª ê³ÙëáÝ ¶³ëå³ñÛ³ÝÇ, èáμ»ñï ²Ã³Û³ÝÇ, ÜÇÏáÕáë ³ÑÙǽ۳ÝÇ, òÇóÇÉdz ´ñáõïÛ³ÝÇ, سèáë Øáõñ³¹Û³ÝÇ ¨ ¶¨áñ· ¶Ûá¹³ÏÛ³ÝÇ »ñ³Åßï³·Çï³Ï³Ý 6 ³ñÅ»ù³íáñ Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ: ²ÛÝ ëÏëíáõÙ ¿ 1969 Ã. ÝáÛ»Ùμ»ñÇ 21-ÇÝ ºñ¨³ÝÇ ²É. êå»Ý¹Ç³ñÛ³ÝÇ ³Ýí³Ý ûå»ñ³ÛÇ ¨ μ³É»ïÇ å»ï³Ï³Ý ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý Ã³ïñáÝáõÙ ·áõÙ³ñí³Í, Ù»Í ÏáÙåá½ÇïáñÇ Ñáμ»ÉÛ³ÝÇÝ ÝíÇñí³Í г۳ëï³ÝÇ ÏáÙÏáõëÇ Ï»ÝïÏáÙÇ, гÛÏ³Ï³Ý êêÐ ¶»ñ³·áõÛÝ ëáí»ïÇ ¨ ØÇÝÇëïñÝ»ñÇ ëáí»ïÇ Ñ³Ý¹Çë³íáñ ÝÇëïáõ٠гÛÏ³Ï³Ý êêÐ ¶»ñ³·áõÛÝ ëáí»ïÇ Ý³Ë³·³ÑáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³Ñ, ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý Ñáμ»ÉÛ³Ý³Ï³Ý Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³Ñ ܳ·áõß Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³ÝÇ μ³óÙ³Ý Ëáëùáí (¿ç 3–6), áñï»Õ ݳ Ù³ëݳíáñ³å»ë ÝßáõÙ ¿. §Îá-ÙÇï³ëÁ ѳÛïݳ·áñÍ»ó ѳÛÏ³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ Ù»Õ»¹ÇÝ, Ù»ñ »ñ³Åß-ïáõÃÛ³Ý Ë³ñÇëËÁ, ݳ ϳñáÕ³ó³í ϳÙáõñç ϳå»É áã ÙdzÛÝ Ñ³Û »ñ·Ç ÑÇݳíáõñó áõ Ýáñ ³÷»ñÇ ÙÇç¨, ³Ûɨ Ñ³Û »ñ·Ç áõ ³ß˳ñÑÇ ÙÇç¨: ºí ¹ñ³Ýáí ¿É Ý³ Éáõë³íáñ»ó ³ÛÝ ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ù»ñ »ñ-·³ñí»ëïÁ μ³Å³ÝáõÙ ¿ñ ³ß˳ñÑÇó, ¨ ¹ñ³Ýáí ¿É ù³Õ³ù³ÏÇñà ٳñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ Ùáï»óñ»ó Ù»ñ ÅáÕáíñ¹Ç ÙïùÇÝ áõ ëñïÇݦ (¿ç 4): º½ñ³÷³Ï»Éáí Çñ ËáëùÁª Ü. гñáõÃÛáõÝÛ³ÝÁ ÝßáõÙ ¿. §ºí ³Ûëûñ Ù»ñ ÅáÕáíñ¹Ç ѳÝ׳ñ»Õ ½³í³ÏÇ, ѳÛáó »ñ·Ç ³Ù»Ý³÷ñÏÇã Ù»Í Îá-ÙÇï³ëÇ ÑÇß³ï³ÏÁ ѳí»ñųóÝáÕ ³Ù»Ý³íë»Ù ÏáÃáÕÁ ¹³ Ù»ñ »ñ³Ë-ï³·»ï ÅáÕáíñ¹Ç ³ÝÑáõÝ ë»ñÝ ¿: ²Û¹ ÏáÃáÕÇ å³ïí³Ý¹³ÝÇÝ ³Ý-Ù³ÑáõÃÛ³Ý Ïñ³ÏÝ ¿ í³éíáõÙ:

Ð³í»¯ñÅ ÷³éù ÎáÙÇï³ëÇݦ (¿ç 6): ê. ¶³ëå³ñÛ³ÝÁ §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-áõÙª §Ð³Û

»ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ñ³Ý׳ñÁ¦ Ñá¹í³ÍáõÙ (¿ç 7–14), ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý ¨ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý å³ïÙ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁª Çñ³í³Ùμ Ýϳï»Éáí. §Ø»ñ ÅáÕáíñ¹Ç »ñ³Åßï³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ѳ½Çí û ·ïÝíÇ Ù»Ï áõñÇßÁ, áñÝ áõݻݳ ³ÛÝåÇëÇ Ù»Í »ñ³ËïÇù, ÇÝãåÇëÇÝ áõÝÇ ÎáÙÇï³ëÁ¦ (¿ç 7): ²ÛÝáõÑ»ï¨ Ñ»ÕÇݳÏÁ ѳٳéáï Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ¹ÇÙ³ÝϳñÁª ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ Ýñ³ ÏáÙ-åá½Çïáñ³Ï³Ý ³ñí»ëïÇÝ, »ñ³Åßï³·Çï³Ï³Ý, íáÏ³É ¨ ËÙμ³í³ñ³-Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ: ܳ ÝϳïáõÙ ¿, áñ §ÎáÙÇï³ëÁ Ñ³Û »ñ³Åß-

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

9

ïáõÃÛ³Ý Ù»ç ѳÛïݳ·áñÍ»ó μ³½Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý åáÉÇýáÝÇÏ á×Áª »É³Ï»ï áõݻݳÉáí ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ùï³Í»É³Ï»ñåÁ ¨ ɳ¹³ÛÇÝ ÑÇÙùÁ, áñÇ íñ³ ëï»ÕÍ»ó Çñ ÇÝùݳïÇå ѳñÙáÝdzÝ, ³ÛÝ ¹³ñÓÝ»Éáí áã ÙdzÛÝ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý μáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý é»³ÉÇëï³Ï³Ý ¹ñë¨áñ-Ù³Ý, ³Ûɨ Ýñ³ ³½·³ÛÇÝ Ï»ñå³ñ³ÝùÁ å³Ñå³Ý»Éáõ ³ñï³Ñ³Ûï-ã³Ï³Ý ϳñ¨áñ ÙÇçáó¦ (¿ç 9): ²å³ ѳí»ÉáõÙ ¿. §ÎáÙÇï³ëÛ³Ý ÇÝù-ݳïÇå åáÉÇýáÝÇÏ á×Á ѳïϳå»ë ÏÇñ³éí»É ¿ ËÙμ³Ï³Ý ëï»Õͳ-·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç: ¸ñ³Ýó ÃíÇÝ ¿ å³ïϳÝáõÙ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ã»Ù³Ûáí ·ñí³Í §Î³ÉÇ »ñ·¦ Ñá۳ϳå íáϳÉ-»ñ³Åßï³Ï³Ý å³ïÏ»ñÁ, áñÝ Çñ Ù»Éá¹ÇÏ ·ñ³íãáõÃÛ³Ùμ, ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý áõ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý Ëáñ ѳ·»óí³ÍáõÃÛ³Ùμ, åáÉÇýáÝÇÏ Ùß³ÏÙ³Ý μ³ó³éÇÏ í³ñå»ïáõÃ-Û³Ùμ ¨ ÏáÙåá½ÇóÇáÝ Ï³éáõóí³ÍùÇ ³í³ñïí³ÍáõÃÛ³Ùμ áõ ³ñï³-ѳÛïã³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñ·áñÍáÝ ËáñáõÃÛ³Ùμ ϳñ»ÉÇ ¿ ¹³ë»É ³Û¹ ųÝñÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ÝÙáõßÝ»ñÇ ß³ñùÁ¦ (¿ç 9):

§ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³ñó»ñ¦ Ñá¹í³ÍáõÙ (¿ç 15–29) è. ²Ã³Û³ÝÁ, ϳñ¨áñ»Éáí ÏáÙÇï³ë³·ÇïáõÃ-Û³Ý ³ñÙ³ï³Ï³Ý åñáμÉ»ÙÝ»ñÁª ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ, ¹ñ³Ýó ëï»ÕÍÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³·ñáõÃÛ³Ý Ñëï³Ï»-óáõÙÝ áõ ÏáÙåá½ÇïáñÇ á×Ç ½³ñ·³óÙ³Ý åñáó»ëÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃ-ÛáõÝÁ, Çñ³í³óÇáñ»Ý ÝϳïáõÙ ¿, áñ ·»ÕçÏ³Ï³Ý »ñ·»ñǪ Ýáñ»ñë ѳÛïݳμ»ñí³Í ¨ ݳËÏÇÝáõ٠ѳÛïÝÇ Ùß³ÏáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõ-ÝÁ μ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý á×³Ï³Ý ·Í»ñÇ Ï³Û³óÙ³Ý áõ ½³ñ·³óÙ³Ý ³é³í»É ÉdzñÅ»ù å³ïÏ»ñÁ ¨ ³Û¹ ï»ë³-Ï»ïÇó ³é³í»É ϳñ¨áñáõÙ »ñ·Ç Ý»ñ¹³ßݳÏÙ³Ý (μ³½Ù³Ó³ÛÝ Ùß³Ï-Ù³Ý) ѳñóÁ: àõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ëϽμáõÙ Ýß»Éáí, áñ §ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Å³ÝñÁ ëáíáñ³μ³ñ μÝáõó·ñíáõÙ ¿ áñå»ë ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·Ç Ùß³ÏáõÙ¦ª è. ²Ã³Û³ÝÁ ÙǨÝáõÛÝ Å³-Ù³Ý³Ï ÝϳïáõÙ ¿. §§Øß³ÏáõÙ¦ ï»ñÙÇÝÝ ³Ûë ¹»åùáõÙ å»ïù ¿ ѳëÏ³Ý³É ³é³ÝÓݳѳïáõÏ ÇÙ³ëïáí: ºñμ ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñ-ÍáõÃÛáõÝÝ ³Ýí³ÝáõÙ »Ýù Ùß³ÏáõÙ, ³Û¹ ï»ñÙÇÝÇ Ù»ç ·»Õ³ñí»ë-ï³Ï³Ý Ýáñ áõ ëáíáñ³Ï³Ý ÁÝϳÉáõÙÇó ß³ï ³í»ÉÇ Ëáñ μáí³Ý¹³-ÏáõÃÛáõÝ ¿ ¹ñíáõÙ: ÎáÙÇï³ëÇ ·»ÕçÏ³Ï³Ý ¨ Ñá·¨áñ ٻݻñ·»ñÝ áõ ËÙμ»ñ·»ñÁ ³ñï³ùáõëï ÏáÕÙݳÏÇ »ñ³Åßï³Ï³Ý-μ³Ý³ëï»ÕÍ³Ï³Ý ÝÛáõÃÇ Ùß³ÏáõÙ ÉÇÝ»Éáí, Áëï ¿áõÃÛ³Ý ¨ Ëáßáñ³·áõÛÝ ã³÷áí ÇÝù-ÝáõñáõÛÝ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³ÝóáõÙ ¹ñë¨áñí³Í ¿ ÏáÙåá½Çïáñ³Ï³Ý ó³ÛïáõÝ ³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛ³Ùμ ûÅïí³Í ÙÇ ³ñ-í»ëï¦ (¿ç 15–16): лÕÇݳÏÁ ѳÏÇñ× μÝáõó·ñáõÙ ¿ ݳ¨ ÎáÙÇï³ëǪ ·»ÕçáõÏ »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ñ»ï ³éÝãíáÕ »ñ·»ñÁª ·É˳íáñ³å»ë ϳݷ ³éÝ»Éáí ¹»é¨ë ³ÝïÇå ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: §¸ñ³Ýó ÃÇ-íÁ, – ·ñáõÙ ¿ »ñ³Åßï³·»ïÁ, – ѳٻٳï³Í Ñ»ÕÇݳÏÇ Ññ³ï³ñ³-ϳÍÇ Ñ»ï, ³í»ÉÇ ù³Ý »é³å³ïÏí»É ¿: ºÃ» ÝϳïÇ ³éÝ»Ýù ݳ¨ ³-í³ñïí³Í, ·»Õ³ñí»ëïáñ»Ý ³ÙμáÕç³ó³Í ¨ ÇÝùÝáõñáõÛÝ ³ñÅ»ù áõÝ»-óáÕ 130-Çó ³í»ÉÇ ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñÁ, ³ÏÝѳÛï Ϲ³éݳ ³Û¹ »ñ·»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ù³Ý³Ï³Ï³Ý å³ïÏ»ñÁ, áñ Ý»ñϳÛáõÙë μ³í³Ï³Ý å³ïϳ-é»ÉÇ ¿¦ (¿ç 15–16): è. ²Ã³Û³ÝÁ ÝϳïáõÙ ¿, áñ ÎáÙÇï³ëÇ ÏáÙåá½Ç-

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 10

ïáñ³Ï³Ý ³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ³é³í»É í³é ¿ ¹ñë¨áñí»É Ýñ³ Ùß³-Ï³Í ·»ÕçáõÏ Ù»Ý»ñ·»ñáõÙ ¨ ËÙμ»ñ·»ñáõÙ. §²Ù»ÝÇó ³í»ÉÇ Ñ»Ýó ³Û¹ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï »Ý Ï³åí³Í »ñ³Åßï³Ï³Ý ³ñï³Ñ³Ûï-ã³ÙÇçáóÝ»ñÇ μݳ·³í³éáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ ÇÝùݳïÇå ¨ ÙǨÝáõÛÝ Å³-Ù³Ý³Ï ³Ýí»ñçáñ»Ý μ³½Ù³ï»ë³Ï ·Ûáõï»ñÁ, áñáÝó û·ÝáõÃÛ³Ùμ ݳ ³½·³ÛÇÝ-ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ¨ ³ñ¹Ç³Ï³Ý-åñáý»ëÇáÝ³É »ñ³Åßï³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÝ»ñ ëÇÝû½»Éáí, ëï»ÕÍ»ó Çñ ·ñ»É³Ó¨Á, Çñ ë»÷³Ï³Ý »ñ³Åßï³Ï³Ý á×Á: ²Û¹ ÙdzëÝ³Ï³Ý áõ ËÇëï μÝáõó·ñ³Ï³Ý á×Ý ³Ûëûñ Ý»ñϳ۳ÝáõÙ ¿ ³í»ÉÇ É³ÛÝ áõ ÉñÇí, Ý»ñùáõëï ³í»ÉÇ μáí³Ý-¹³Ï³ÉÇó, μ³½Ù³½³Ý, ½³ñ·³óáÕ¦ (¿ç 28):

§ÎáÙÇï³ëÁ ¨ ѳÛÏ³Ï³Ý Ë³½»ñÇ í»ñͳÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñÁ¦ Ñá¹-í³ÍáõÙ (¿ç 30–48) ÜÇÏáÕáë ³ÑÙǽ۳ÝÝ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ÎáÙÇ-ï³ëÇ Ë³½³μ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇÝ, ù³ÝÇ áñ í»ñçÇÝë ˳½³·Ç-ïáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñáí ½μ³Õí»É ¿ (áñáß ÁݹÙÇçáõÙÝ»ñáí) ·Çï³Ïó³Ï³Ý áÕç ÏÛ³ÝùÇ ÁÝóóùáõÙ: àõëáõÙݳëÇñ»Éáí ÎáÙÇï³ëǪ í³Õ ßñç³Ýáõ٠˳½»ñÇ í»ñͳÝÙ³Ý ÷áñÓ»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É Ó»é³·ñ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ¹ñ³Ýó í»ñ³μ»ñ۳ɪ ÎáÙÇï³ëÇ Ññ³å³ñ³Ï³Í Ñá¹í³ÍÝ»ñÝ áõ ³é³Ý-ÓÇÝ ³ëáõÛÃÝ»ñÁª ݳ »½ñ³Ï³óÝáõÙ ¿, áñ §ÏáÙÇï³ëÛ³Ý §μ³Ý³ÉÇ Ë³-½»ñ¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ ³é³Ýó ѳïáõÏ ¹Åí³ñáõÃÛ³Ý Ù»Ïݳμ³Ý-íáõÙ ¿ áñå»ë Ó³ÛݻճݳϳÛÇÝ ÝßáõÙÝ»ñ, áñáí áñáß³ÏÇ Ñ»é³Ýϳñ-Ý»ñ »Ý μ³óíáõ٠ѳÛáó ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý Ó³ÛݻճݳÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á í»ñ³Ï³Ý·Ý»Éáõ, Ýñ³ å³ïÙ³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ÁÝóóùÝ áõ ѳݷ³-Ù³ÝùÝ»ñÁ Éáõë³μ³Ý»Éáõ ÙÇçáóáí ˳½³íáñ ·ñã³·ñ»ñÇ í»ñͳÝáõÃ-Û³ÝÁ ÁݹÑáõå Ùáï»Ý³Éáõ ÇÙ³ëïáí: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï §μ³Ý³ÉÇ Ë³½»-ñǦ Ù³ëÇÝ ¹ñáõÛÃÇ Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛ³Ùμ ÇëÏ ÅËïíáõÙ ¿ §Ó³ÛݳëïÇ-׳ÝÇ Ë³½»ñǦ (ݳ¨ §ÏÇë³ÝÇß Ë³½»ñǦ) ·áÛáõÃÛáõÝÁ¦ (¿ç 47):

§ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ëϽμáõÝùÝ»ñÁ¦ Ñá¹í³ÍáõÙ (¿ç 49–60) ò. ´ñáõïÛ³ÝÁ ÝϳïáõÙ ¿, áñ §Ù»Õ»¹Ç³Ï³éáõóÙ³Ý Ù»ç ÎáÙÇ-ï³ëÁ »ÉÝáõÙ ¿ ÷áùñÇÏ ÇÝïáݳóÇáÝ ÏáñÇ½Ç ½³ñ·³óÙ³Ý, ͳí³ÉÙ³Ý, ͳÕϳ½³ñ¹Ù³Ý ëϽμáõÝùÇó: ²ÛëåÇëÇ ëϽμáõÝùÝ ³é³í»É ã³÷áí Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ÁÝÓ»éáõÙ ¹ñë¨áñ»É Ý»ñ·ñí³Í ÇÙ³ëïÇ ËáñáõÃ-ÛáõÝÁ, ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý áõ Ñá·»μ³Ý³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ: êï»ÕÍíáõÙ ¿ ׳ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý Ïáõé Ó¨³Ï³éáõóáõÙª ÇÙ³ëïÇ ½³ñ·³óÙ³Ý É³ÛÝ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñáí:

ػջ¹Ç³Ï³éáõóÙ³Ý ³Ûë ëϽμáõÝùÁ Çñ μ³ñÓñ³·áõÛÝ Ó¨³íá-ñáõÙÝ ¿ ëï³ó»É ´»ÃÑáí»ÝÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç¦ (¿ç 54): Ø»-Õ»¹áõ ϳéáõóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï »ÉÝ»Éáí ÇÝïáݳóÇáÝ ÙÇçáõÏÇ ½³ñ-·³óÙ³Ý μ»ÃÑáí»ÝÛ³Ý ëϽμáõÝùÇóª ÎáÙÇï³ëÁ ¹ñ³Ý ѳÕáñ¹áõÙ ¿ ³½·³ÛÇÝ ·Í»ñª ѳëÝ»Éáí Ëáñ ³ñï³Ñ³Ûïã³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ß³ï ë»ÕÙ áõ ɳÏáÝÇÏ Ó¨»ñáõÙ: ò. ´ñáõïÛ³ÝÁ ÝϳïáõÙ ¿, áñ ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õ-ͳ·áñÍ³Ï³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ù»Ãá¹Á ½³ñ·³óÙ³Ý åáÉÇýáÝÇÏ ëϽμáõÝùÝ ¿, ¨ »ñ³Åßï³·»ïÇ åáÉÇýáÝdzÛÇ ÇÝùݳïÇåáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ³Û¹ ëϽμáõÝùÁ ݳ û·ï³·áñÍáõÙ ¿ ݳ¨ ÷áùñ Ó¨»ñáõÙª ѳëÝ»Éáí Ù»Í ³ñï³Ñ³Ûïã³Ï³ÝáõÃÛ³Ý. §´³½Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý Ù»ç Çμñ¨ ëϽμáõÝù ÎáÙÇï³ëÁ μ³ó³éÇÏ ÑÙïáõÃÛ³Ùμ ϳñáÕ³ÝáõÙ ¿ û·ï³·áñÍ»É Ñ³Û

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

11

»ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ μÝáñáß É³¹³ÛÇÝ áõ ÑÝãÛáõݳ߳ñ³ÛÇÝ ³é³ÝÓ-ݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù Ù»Í ã³÷áí ѳñëï³óÝáõÙ »Ý ѳñÙáÝÇÏ É»½áõÝ, ѳÕáñ¹»Éáí Ýñ³Ý μÝáñáß ³½·³ÛÇÝ »ñ³Ý·¦ (¿ç 58): лÕÇ-ݳÏÁ ·ïÝáõÙ ¿. §ÎáÙÇï³ëÝ Çñ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý »ñÏáõ ³Ù»Ý³-¿³Ï³Ý ÏáÕÙ»ñÁª Ù»Õ»¹ÇÝ ¨ μ³½Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÁ Çñ»Ýó ϳéáõóí³Í-ù³ÛÇÝ Ïáõé ïñ³Ù³μ³ÝáõÃÛ³Ùμ Ùdzíáñ»ó ݳ¨ ÑÛáõëí³ÍùÇ (ý³Ï-ïáõñ³) μ³ó³éÇÏ Ã³÷³ÝóÇÏáõÃÛ³Ý, ·»Õ³Ýϳñã³Ï³Ý »ñ·³Û-ÝáõÃÛ³Ý, Ýñμ³Ë³Õ»ñÇ μ³½Ù³½³ÝáõÃÛ³Ý, ÑÝãÛáõÝáõÃÛ³Ý ïå³íáñ-ã³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ºñ³Åßï³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÇ ë»ÕÙáõÃÛáõÝÁ, ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ùdzíáñí»Éáí ³ñï³Ñ³ÛïãáõÃÛ³Ý, ó-÷³ÝóÇÏáõÃÛ³Ý, ·áõݳ·»ÕáõÃÛ³Ý, Ýñμ³·»ÕáõÃÛ³Ý Ñ»ï, ѳÕáñ¹áõÙ »Ý Ýñ³Ý å³ñ½áõÃÛáõÝ, í»ÑáõÃÛáõÝ, ³Ýå³×áõ×áõÃÛáõÝ, áñáÝù ³ÛÝ-ù³Ý ѳñ³½³ï »Ý Ñ³Û »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ³½·³ÛÇÝ á×ÇÝ áõ á·áõݦ (¿ç 59):

§ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç ÝáõÛݪ 1969 Ã. 4-ñ¹ ѳٳ-ñáõÙ ÉáõÛë ¿ ï»ëÝáõ٠ݳ¨ Ø. Øáõñ³¹Û³ÝÇ §ÎáÙÇï³ëÇ í»ñçÇÝ ³Û-ó»ÉáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³Ý¦ Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 61–69): ÆÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿ª ÎáÙÇï³ëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ͳí³Éí»É ¿ ¾çÙdzÍ-ÝáõÙ, áñï»ÕÇó ݳ 1910 Ã. ·³ñݳÝÁ ï»Õ³÷áËí»ó Î. äáÉÇë: ²Ûë-ï»Õ §Ýñ³Ý ÁݹáõÝ»óÇÝ ·ñϳμ³ó ¨ ³Ù»Ý Ï»ñå û·Ý»óÇÝ Ýñ³ ·áñ-ÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Í³í³ÉÙ³ÝÁ: ²Ûëï»Õ ݳ ßñç³å³ïí³Í ¿ñ Ùßï³Ï³Ý ·áõñ·áõñ³Ýùáí, ·ïÝíáõÙ ¿ñ ³Ù»ÝùÇ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáÝáõÙ: ²ÛÝ, ÇÝã ã¿ñ ѳçáÕí»É Çñ³·áñÍ»É ¾çÙdzÍÝáõÙ, ³Ûëï»Õ ϳñÍ»ù û áõÝ»ñ Çñ³·áñÍÙ³Ý é»³É Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ: ÊáëùÁ í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ñ ѳÛÏ³Ï³Ý »ñ³Åßï³ÝáóÇ ëï»ÕÍÙ³ÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ Ùßï³Ï³Ý ˳éÁ »ñ·ã³ËáõÙμ áõݻݳÉáõÝ: ºñ³Åßï³ÝáóÇ ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ëï»ÕÍ-í»ó ѳïáõÏ Ñ³ÝÓݳÅáÕáí, ϳ½Ù³Ï»ñåí»óÇÝ Ñ³Ù»ñ·-¹³ë³ËáëáõÃ-ÛáõÝÝ»ñ, áñáÝóÇó ·áÛ³ó³Í ѳëáõÛÃÁ ѳïϳóíáõÙ ¿ñ »ñ³Åßï³ÝáóÇ ýáݹÇݦ (¿ç 62): ÆëÏ 1910 Ã. ³ßݳÝÁ ÎáÙÇï³ëÁ Î. äáÉëáõ٠ϳ½Ù³-Ï»ñå»ó §¶áõë³Ý¦ »ñ·ã³ËáõÙμÁ, áñÁ §ÎáÙÇï³ëÇ ÑÙáõï ջϳí³ñáõÃ-Û³Ùμ ϳñ× Å³Ù³Ý³ÏáõÙ ¹³ñÓ³í ³ãùÇ ÁÝÏÝáÕ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ÏáÉ»ÏïÇí ¨ áñÇ Ñ³Ù»ñ·Ý»ñÝ ³ñųݳó³Ý áã ÙdzÛÝ Ñ³Û»ñÇ, ³Ûɨ ûï³ñ»ñÏñ³óÇÝ»ñÇ μ³ó³éÇÏ Ë³Ý¹³í³é ÁݹáõÝ»ÉáõÃÛ³ÝÁ¦ (¿ç 63): Î. äáÉëáõÙ ÎáÙÇï³ëÁ ͳí³É»ó §»éáõÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ, ½μ³Õí»ó ѳٻñ·Ý»ñáí áõ ¹³ë³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ·ñ»ó áõ Ññ³å³ñ³Ï»ó Ñá¹-í³ÍÝ»ñª ÝíÇñí³Í Ñ³Û »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý áõ ï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÇÝ, ϳ½Ù³Ï»ñå»ó Ý»ñ¹³ßݳϳ·ÇïáõÃÛ³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃ-Û³Ý ¹³ëÁÝóóÝ»ñ, áñï»Õ Ý»ñ·ñ³í»ó Çñ »ñ·ã³ËÙμÇ ³Ù»Ý³Áݹáõ-Ý³Ï ë³Ý»ñÇÝ, ß³ñáõݳϻó Çñ ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÝ ÇÝãå»ë ˳½³·ÇïáõÃÛ³Ý, ÝáõÛÝå»ë ¨ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ³Åß-ïáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ μ³ó³Ñ³ÛïÙ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùμ: ܳ ½μ³Õí³Í ¿ñ ûñ áõ ·Çß»ñ, μ³Ûó ѳÛñ»ÝÇ »ñÏñÇ Ï³ñáïÁ Ñ»ï½Ñ»ï» ³í»ÉÇ áõÅ»Õ Ï»ñåáí ¿ñ Ýñ³Ý Ó·áõÙ: ܳ ß³ï ¿ñ ó³ÝϳÝáõÙ ÉÇÝ»É Ð³Û³ëï³ÝÇ ï³ñμ»ñ ßñç³ÝÝ»ñáõÙ, ß÷í»É ѳñ³½³ï ÅáÕáíñ¹Ç Ñ»ï, Ó³Ûݳ·ñ»É Ýáñ³Ýáñ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñ: Æñ ѻﳽáï³Ï³Ý ³ß-

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 12

˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ ß³ï ëáõñ Ï»ñåáí ½·áõÙ ¿ñ ¾çÙdzÍÝÇ Ù³ï»Ý³¹³ñ³ÝÇ å³Ï³ëÁ: ´³óÇ ³Û¹, Ýñ³Ý ß³ï ¿ñ Ñ»ï³ùñùñáõÙ í³ÝùÇ ¨ Çñ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ íÇ׳ÏÁ:

²Ñ³ ³Ûë μáÉáñÁ Ýñ³Ý ëïÇå»óÇÝ 1913 Ã. ³Ùé³Ý ³ÙÇëÝ»ñÇÝ Ó»é-ݳñÏ»É Çñ í»ñçÇÝ ³Ûó»ÉáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³Ý¦ (¿ç 63):

ÎáÙÇï³ëÇ ³Û¹ ³Ûó»ÉáõÃÛáõÝÁ »Õ³í ß³ï ³ñ¹Ûáõݳí»ï: §ºñÏáõ ³Ùëí³ ÁÝóóùáõÙ Ýñ³Ý ѳçáÕí»ó ³ß˳ï»É Ù³ï»Ý³¹³ñ³ÝáõÙ, ßñç»É г۳ëï³ÝÇ ï³ñμ»ñ ßñç³ÝÝ»ñÇ ·ÛáõÕ»ñÁ, ß÷í»É ѳñ³½³ï ÅáÕáíñ¹Ç Ñ»ï, Éë»É áõ Ó³Ûݳ·ñ»É Ñ³Û ·»ÕçáõÏ »ñ·»ñ, ͳÝáÃ³Ý³É ¾çÙdzÍÝÇ Ø³Ûñ ï³×³ñÇ íÇ׳ÏÇÝ, ѳݹÇå»É Çñ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇó áõ μ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÇó áÙ³Ýó ¨ ëï³Ý³É Çñ»Ý Ñ»ï³ùñùñáÕ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñ ѳñó»ñÇ å³ï³ë˳ÝÁ. ³ñ¹Ûáù ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳï³ñí»±É »Ý ¹»åÇ É³íÁ, å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ϳ±Ý Çñ í»ñ³¹³ñÓÇ Ñ³Ù³ñ, ¨ Çñ í»ñ³¹³ñ-ÓÁ ó³ÝϳÉDZ ¿ Ñá·¨áñ å»ï»ñÇ Ñ³Ù³ñ: êï³Ý³Éáí μ³ó³ë³Ï³Ý å³ï³ë˳Ý, ÎáÙÇï³ëÁ ׳ݳå³ñÑ ÁÝÏ³í ¹»åÇ Îáëï³Ý¹ÝáõåáÉÇë ¨ ³Ûɨë ãí»ñ³¹³ñÓ³í: ܳ г۳ëï³Ý μ»ñí»ó ÙdzÛÝ 23 ï³ñÇ ³Ýó, ³ÛÝ ¿É áñå»ë ëñμ³½³Ý Ù³ëáõÝù ¨ óÝϳ·ÇÝ ³×ÛáõÝ ³Ù÷á÷í»Éáõ ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý å³ÝûáÝáõÙ áõ ÓáõÉí»Éáõ ѳñ³½³ï ѳÛñ»ÝÇ Ñá-ÕÇݦ (¿ç 69),– ·ñáõÙ ¿ Ø. Øáõñ³¹Û³ÝÁ:

§ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ǫ ÎáÙÇï³ëÇ 100-³ÙÛ³ÏÇÝ ÝíÇñí³Í 1969 Ã. 4-ñ¹ ѳٳñáõÙ í»ñÁ Ýßí³Í Ñá¹í³ÍÝ»ñÇó μ³óÇ ïå³·ñí»É ¿ ²ñí»ëïÇ ÇÝëïÇïáõïÇ »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý μ³ÅÝÇ í³ñÇã, ÎáÙÇï³ëÇ Ù³ëÇÝ éáõë»ñ»Ý ٻݳ·ñáõÃÛ³Ý Ñ»ÕÇÝ³Ï ¶. ¶Ûá¹³ÏÛ³ÝÇ «Комитас и мировое музыкальное искусство» í»ñݳ·ñáí ÝÛáõÃÁ (¿ç 70–82): ºñ³Åßï³·»ïÁ ·ñáõÙ ¿. §ÎáÙÇï³ëÁ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ³ë-å³ñ»½ »É³í »ñ³Åßï³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ Ñ³Ù³ñ ¹Åí³ñÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»-ñáõÙ, ³í³Ý¹³Ï³Ý ß³ï å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ Ñ»Õ³μ»ÏÙ³Ý ßñç³ÝáõÙ, »ñμ ÙÇßï ã¿ñ, áñ ÝáñÁ ³é³ç³íáñÇ ÑáÙ³ÝÇß ¿ñ, ÇëÏ ÝáñÇ áñá-ÝáõÙÝ»ñÁ Ñ³×³Ë Ó¨³Ï³Ý ÇÝùݳμ³í μÝáõÛà áõÝ»ÇÝ: ºñ³Åßï³Ï³Ý ÝÛáõÃÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ÏáÙÇï³ëÛ³Ý Ýáñ ëϽμáõÝùÝ»ñÁ ³é³ç »Ï³Ý ÙÇ Ó·ïáõÙÇó, áñ Ýå³ï³Ï áõÝ»ñ ³é³í»É Ëáñ ó÷³Ýó»É ÅáÕáíñ-¹³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ, ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ¿áõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ³é³í»É ÉñÇí áõ ϳï³ñÛ³É ³ñï³Ñ³Ûï»É ³ÛÝ: ÆÝãå»ë óáõÛó ïí»ó å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, ¹³ Ù»ñ ųٳݳÏÝ»ñÇ »ñ³Åßï³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ ×ßÙ³-ñÇï Ýáñ³óÙ³Ý ³Ù»Ý³·áñÍáõÝ áõÕÇÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿ñ¦ (¿ç 82): ºí, Çë-ϳå»ë, ÎáÙÇï³ë ÏáÙåá½ÇïáñÇÝ ×Çßï ѳëϳݳÉáõ ѳٳñ ³ÝÑñ³-Å»ßï ¿ Ýñ³ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÁ ùÝÝ»É Çñ ųٳݳÏÇ Ñ³Ù³ß-˳ñѳÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ñ»ï áõÝ»ó³Í ϳå»ñÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó: §ÎáÙÇ-ï³ëÁ Ù»Í ¿ ³Ù»ÝÇó ³é³ç Ýñ³Ýáí, – ·ñáõÙ ¿ ¶. ¶Ûá¹³ÏÛ³ÝÁ, – áñ ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ ³é³í»É Ññ³ï³å ËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍáõÙÁ ϳ-ñáÕ³ó³í μ³ñÓñ³óÝ»É XX ¹³ñÇ áÕç »ñ³Åßï³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ ³éç¨ Í³é³ó³Í åñáμÉ»ÙÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇÝ, Áݹ áñáõÙ, ݳ áã ÙdzÛÝ Ñ»ÝíáõÙ ¿ñ Çñ ݳËáñ¹Ý»ñÇ ¨ ųٳݳϳÏÇóÝ»ñÇ ÷áñÓÇ áõ Ýí³×áõÙÝ»ñÇ íñ³, ³Ûɨ Ýñ³Ýó ß³ñùáõÙ ¿ñ, áíù»ñ »ñ³Åßï³Ï³Ý Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý áñ³Ï³å»ë Ýáñ ÑÇÙù»ñÝ ¿ÇÝ ¹ÝáõÙ¦ (¿ç 82):

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

13

§ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 1970 Ã. 1-ÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙª §Èñ³-ïáõ¦ μ³ÅÝáõÙ, ïå³·ñíáõÙ ¿ ². ̳ïáõñÛ³ÝÇ §ÎáÙÇï³ëÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 100-³ÙÛ³ÏÇ ïáݳϳï³ñáõÃÛáõÝÁ¦ í»ñݳ·ñáí Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 262–265), áñï»Õ ųٳݳϳ·ñ³Ï³Ý ϳñ·áí Ý»ñϳ۳óí³Í »Ý Ñáμ»ÉÛ³-Ý³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÁ, ³Û¹ ÃíáõÙª 1969 Ã. ÝáÛ»Ùμ»ñÇ 21-ÇÝ ºñ¨³ÝÇ ²É. êå»Ý¹Ç³ñÛ³ÝÇ ³Ýí³Ý ûå»ñ³ÛÇ ¨ μ³É»ïÇ å»ï³Ï³Ý ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý Ã³ïñáÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ѳݹÇë³íáñ ÝÇëïÁ (½»-ÏáõóáÕª ¾¹í³ñ¹ ØÇñ½áÛ³Ý), Ñáμ»ÉÛ³Ý³Ï³Ý ïáݳϳï³ñáõÃÛáõÝÁ ØáëÏí³ÛáõÙª ¹»Ïï»Ùμ»ñÇ 2-ÇÝ â³ÛÏáíëÏáõ ³Ýí³Ý å»ï³Ï³Ý ÏáÝ-ë»ñí³ïáñdzÛÇ ÷áùñ ¹³ÑÉÇ×áõ٠ϳ۳ó³Í Ñáμ»ÉÛ³Ý³Ï³Ý »ñ»ÏáÝ, áñÁ μ³ó»ó ³ñí»ëï³·ÇïáõÃÛ³Ý ¹áÏïáñ, åñáý»ëáñ ¶»áñ·Ç îÇ·ñ³-ÝáíÁ, ¹»Ïï»Ùμ»ñÇ 3-ÇÝ ØÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³Ý ëÛáõݳ½³ñ¹ ¹³ÑÉÇ×áõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í »ñ»ÏáÝ (½»ÏáõóáÕª ²ñ³Ù ʳã³ïñÛ³Ý) ¨, ÇѳñÏ», ÝáÛ»Ùμ»ñÇ 17-ÇÝ ÐêêÐ ¶² ÝÇëï»ñÇ ¹³ÑÉÇ×áõÙ ²ñí»ëïÇ ÇÝëïÇ-ïáõïÇ, г۳ëï³ÝÇ ÏáÙåá½ÇïáñÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛ³Ý áõ ºñ¨³ÝÇ ÎáÙÇ-ï³ëÇ ³Ýí³Ý å»ï³Ï³Ý ÏáÝë»ñí³ïáñdzÛÇ ·áõÙ³ñ³Í ·Çï³Ï³Ý ÙdzóÛ³É Ýëï³ßñç³ÝÁ, áñÇ μ³óÙ³ÝÁ ÐêêÐ ¶² åñ»½Ç¹»Ýï, ³Ï³-¹»ÙÇÏáë ìÇÏïáñ гÙμ³ñÓáõÙÛ³ÝÝ ³ë³ó. §ÎáÙÇï³ëÁ ѳí³ù»ó Ñ³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñÝ áõ Ù»Õ»¹ÇÝ»ñÁ, Ù³ùñ»ó ¹ñ³Ýù ³Ýѳñ³½³ï Ýëïí³ÍùÝ»ñÇó, ٻͳ·áõÛÝ í³ñå»ïáõÃÛ³Ùμ Ùß³Ï»ó ¨ ³Û¹åÇëáí ëï³óí³Í ßáÕßáÕáõÝ, ÑÕÏí³Í ³¹³Ù³Ý¹Ç μÛáõñ»ÕÝ»ñÁ í»ñ³¹³ñÓñ»ó ÅáÕáíñ¹ÇÝ: ²Û¹ ³Ý½áõ·³Ï³Ý ѳñëïáõÃÛáõÝÁ ÁݹÙÇßï Ùï³í Ù»ñ Ùß³ÏáõÛÃÇ ·³ÝÓ³ñ³ÝÁª áñå»ë Ýñ³ ϳñ¨áñ³·áõÛÝ Ù³ëÁ¦ (¿ç 263):

²Ûë Ñá¹í³ÍÁ ß³ï ³ñÅ»ù³íáñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ ѳÕáñ¹áõÙ ÇÝãå»ë ºñ¨³ÝÇ ÎáÙÇï³ëÇ ³Ýí³Ý å»ï³Ï³Ý ÏáÝë»ñí³ïáñdzÛÇ Ýáñ³Ï³éáõÛó ß»ÝùÇ ³éç¨ ÝáÛ»Ùμ»ñÇ 19-ÇÝ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ÏáÙåá-½ÇïáñÇ Ñáõß³ñÓ³ÝÇ ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý ³ñ³ñáÕáõÃÛ³Ý (²ñ³ гñáõÃ-ÛáõÝÛ³ÝÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï³Í ÎáÙÇï³ëÇ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ ³Ûëï»Õ ï»Õ³¹ñí»ó 1988 Ã.), ³ÛÝå»ë ¿É ÎáÙÇï³ëÇ ³Ýí³Ý ½μáë³Û·áõ å³ÝûáÝáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ ßÇñÙÇ Ùáï (1955-ÇÝ Ï³Ý·Ý»óí³Í ÎáÙÇï³ëÇ Ù³Ñ³ñÓ³-ÝÇ Ñ»ÕÇݳÏÁ ÝáõÛÝå»ë ²ñ³ гñáõÃÛáõÝÛ³ÝÝ ¿) ÝáõÛÝ ûñÁ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ѳí³ùÇ Ù³ëÇÝ: лÕÇݳÏÝ ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ ݳ¨ ÎáÙÇï³-ëÇÝ Ñ³ñ³½³ï ¾çÙdzÍÝáõÙ Ñáμ»ÉÛ³Ý³Ï³Ý Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, áñï»Õ ÝáÛ»Ùμ»ñÇ 20-ÇÝ Ñ³Ý¹Çë³íáñáõÃÛ³Ùμ Ýßí»ó ¨ μ³óí»ó Îá-ÙÇï³ëÇ Ñáõß³ñÓ³ÝÁ, áñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ ¿ Ñ³Û ³Ýí³ÝÇ ù³Ý¹³Ï³·áñÍ ºñí³Ý¹ øáã³ñÁ:

î³ëÁ ï³ñÇ ³Ýóª 1979 Ã., ÎáÙÇï³ëÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 110-³ÙÛ³ÏÇ Ï³-å³ÏóáõÃÛ³Ùμ §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 4-ñ¹ ѳٳñÇ §Ðá¹í³ÍÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ ïå³·ñíáõÙ ¿ Ø. Øáõñ³¹Û³ÝÇ §ÎáÙÇï³ëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ Îáëï³Ý¹ÝáõåáÉëáõÙ¦ ͳí³ÉáõÝ Ñá¹í³ÍÇ ³é³-çÇÝ Ù³ëÁ (¿ç 14–24), ÇëÏ ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ Ññ³ï³ñ³ÏíáõÙ ¿ ѳ-çáñ¹ ѳٳñáõÙ (¿ç 115–125): ijٳݳÏÇ Ù³ÙáõÉǪ §´Ûáõ½³Ý¹Çáݦ (Î. äáÉÇë), §¼í³ñÃÝáó¦ (ö³ñǽ), §Ä³Ù³Ý³Ï¦ (Î. äáÉÇë), §²½³ï³-Ù³ñï¦ (Î. äáÉÇë), §Ø߳Ϧ (ÂÇýÉÇë) ³ñÓ³·³ÝùÝ»ñÇ, ÎáÙÇï³ëÇ Ñ³ñó³½ñáõÛóÝ»ñÇ, ųٳݳϳÏÇóÝ»ñǪ ²Ý³ÛÇëÇ, Ðñ³Ýáõß Þ³Ñå³½Ç

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 14

¨ ³ÛÉáó Ñáõß»ñÇ áõ ³ñËÇí³ÛÇÝ í³í»ñ³·ñ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñ»ÕÇݳÏÝ áõñí³·ÍáõÙ ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÉdzñÅ»ù ѳٳÛݳå³ïÏ»ñÁ Î. äáÉëáõÙ: سëݳíáñ³å»ë ³Ý¹ñ³¹³é-ÝáõÙ ¿ Ñ³Û ·»ÕçáõÏ ¨ Ñá·¨áñ »ñ³ÅßïáõÃÛ³ÝÁ ÝíÇñí³Í Ýñ³ ¹³ë³-ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ý»ñϳ۳óÝáõÙ 300 Ñá·áõó μ³Õϳó³Í §¶áõë³Ý¦ ˳éÁ »ñ·ã³ËÙμÇ ëï»ÕÍÙ³Ý áÕç ÁÝóóùÝ áõ ³é³çÇÝ Ñ³Ù»ñ·Á, áñÁ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í 1910 Ã. ÝáÛ»Ùμ»ñÇ 21-ÇÝ Î. äáÉëáõÙª äÁïÇ Þ³ÝÇ ÓÙ»-é³ÛÇÝ Ã³ïñáÝáõÙª ѳÕóѳñ»Éáí Ù»Í ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ ³é³ç μ»ñ»Éáí Çñ³ñ³Ù»ñŠϳñÍÇùÝ»ñ, ݳ¨ Éáõë³μ³ÝáõÙ ¿ ö³ñǽáõÙ 1914 Ã. ÑáõÝÇëÇÝ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í ØÇç³½·³ÛÇÝ »ñ³Åßï³Ï³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÑÇÝ·»ñáñ¹ ÏáÝ·ñ»ëáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ »ñ»ù ¹³ë³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: §Îá-ÙÇï³ëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý åáÉë³Ï³Ý ßñç³ÝÁ ϳñ×³ï¨ »Õ³í,– ·ñáõÙ ¿ Ø. Øáõñ³¹Û³ÝÁ, – Áݹ³Ù»ÝÁ í»ó ï³ñÇ, μ³Ûó ã³÷³½³Ýó ѳ-·»ó³Í ¿ñ áã ÙdzÛÝ »ñ³Åßï³Ï³Ý-ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÇ, ³Ûɨ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ³éáõÙáí: ²Ù»ÝÇó ³é³ç ݳ í»ñçÝ³Ï³Ý ï»ëùÇ μ»ñ»ó ³ÛÝ Ù»Ý»ñ·»ñÝ áõ ËÙμ»ñ·»ñÁ, áñáÝù Ùï³Ý §Ð³Û ·»ÕçáõÏ »ñ·»ñǦ ³é³çÇÝ ¨ »ñÏñáñ¹ ï»ïñ»ñÇ Ù»ç ¨ ïå³·ñí»óÇÝ 1913 Ã. §´ñ»ÛïÏáåý áõݹ лñï»É¦ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛ³Ý È³ÛåóÇ·Ç ïå³ñ³-ÝáõÙ: ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÇ ï¨³Ï³Ý É³ñí³-ÍáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ¿ íϳÛáõÙ ³ÛÝ, áñ ݳ Ùßï³å»ë »Õ»É ¿ áñáÝáõÙÝ»ñÇ Ù»ç, Ó·ï»É Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ »ñ·Ç ³é³í»É ϳï³ñÛ³É ûñÇݳÏÇ ëï»ÕÍÙ³ÝÁ: ¸ñ³ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѻ勉ÝùÝ ¿ »Õ»É ÙǨÝáõÛÝ »ñ·Ç Ùß³ÏÙ³Ý μ³½Ù³ÃÇí ï³ñμ»ñ³ÏÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÁ¦ (¿ç 120–121):

ÆÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿, 1896-Ç ³åñÇÉÇÝ, áõëáõÙÁ ß³ñáõݳϻÉáõ Ýå³-ï³Ïáí, ÊñÇÙÛ³Ý Ð³ÛñÇÏÇ ïÝûñÇÝáõÃÛ³Ùμ ¨ ³½·³ÛÇÝ μ³ñ»ñ³ñ ²É»ùë³Ý¹ñ سÝóßÛ³ÝÇ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùμ ÎáÙÇï³ë í³ñ¹³å»ïÁ Ù»ÏÝáõÙ ¿ ¶»ñÙ³Ýdz, Úá½»ý Úá³ËÇÙÇ ËáñÑñ¹áí ÁݹáõÝíáõÙ åñá-ý»ëáñ èÇ˳ñ¹ ÞÙǹïÇ Ù³ëݳíáñ ÏáÝë»ñí³ïáñdzÝ: ÐáÏï»Ùμ»ñÇ 22-ÇÝ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ÁݹáõÝíáõÙ ¿ ´»éÉÇÝÇ üñ»¹»ñÇÏ ìÇÉÑ»ÉÙ ²ñ-ùáõÝÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý μ³ÅÇÝÁ: ²Ñ³í³ëÇÏ §ä³ï-Ù³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 1988 Ã. 2-ñ¹ ѳٳñÇ §Ðá¹í³ÍÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ ïå³·ñíáõÙ ¿ è. ²Ã³Û³ÝÇ §ÎáÙÇï³ëÇ áõëáõÙݳéáõÃÛáõÝÁ ´»éÉÇÝáõÙ¦ Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 48–59): ´»éÉÇÝáõÙ áõëáõÙݳéáõÃÛáõÝÁ ¹³ñÓ³í ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Ï»Ýë³·ñáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñ ¿ç»ñÇó Ù»ÏÁ: ²ñËÇí³ÛÇÝ í³í»ñ³·ñ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ »ñ³Åßï³·»ïÁ Ý»ñϳ۳óáõÙ ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ³Ýó³Í ¹³ëÁÝóóÝ»ñÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ùÝÝáõÃÛáõÝÁ: §ÎáÙÇï³ëÇ μ»éÉÇÝÛ³Ý áõëáõÙݳéáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ý»ñ-ϳ Ñá¹í³ÍÁ ³Ù÷á÷»Éáõó ³é³ç,– ·ñáõÙ ¿ ²Ã³Û³ÝÁ,– å»ïù ¿ ³í»É³óÝ»É, áñ ³Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ó»éù μ»ñ³ÍÁ Ýñ³ åñáý»ëÇáÝ³É Ó¨³-íáñÙ³Ý ÉáÏ ëÏǽμÝ ¿ñ ÙdzÛÝ: È³í ¹ñí³Í ÑÇÙùÇ íñ³ ÎáÙÇï³ëÇ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ß³ñáõÝ³Ï μ³½Ù³ó³Ý, ½³ñ·³ó³Ý: ÎáÙåá½ÇódzÛÇ μݳ·³í³éáõ٠ݳ ѳÛïݳμ»ñ»ó ë»÷³Ï³Ý ³ñï³-ѳÛïã³ÙÇçáóÝ»ñ, áñáÝó û·ÝáõÃÛ³Ùμ ëï»ÕÍ»ó Ñ³Û ³½·³ÛÇÝ »ñ³Åß-ïáõÃÛ³Ý ¹³ë³Ï³Ý ųé³Ý·áõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³Ý߳ݳϳÉÇó μ³ÅÇÝÁ: Æñ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñáí ݳ ݳ¨ Ù³ëݳÏÇó ¹³ñÓ³í ¹³ñ³ëϽμÇ

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

15

»íñáå³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ù»ç ͳí³Éí³Í ³ÛÝ Ñáë³ÝùÇÝ, áñÇ ¿áõÃ-ÛáõÝÝ ¿ñª ³ñ¨ÙïÛ³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ù»ç ²ñ¨»ÉùÇ ÑÝãáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ μ»ñ»ÉÁ, ÏáÙåá½Çïáñ³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ÛáõÕ³Ï³Ý ýáÉÏ-Éáñ Ù³ñÙݳíáñ»ÉÁ ¨ ýáÉÏÉáñ³ÛÇÝ ³½¹³ÏÝ»ñáí ųٳݳϳÏÇó »ñ³Åßï³Ï³Ý É»½áõÝ Ã³ñÙ³óÝ»ÉÁ¦ (¿ç 58–59):

Üϳï»Ýù, áñ 1893 Ã. Ù³ÛÇëÇ í»ñçÇÝ êáÕáÙáÝ êáÕáÙáÝÛ³ÝÝ ³-í³ñïáõÙ ¿ ¾çÙdzÍÝÇ ¶¨áñ·Û³Ý ×»Ù³ñ³ÝÇ Éë³ñ³Ý³Ï³Ý μ³ÅÝÇ »é³ÙÛ³ ¹³ëÁÝóóÁª Ý»ñϳ۳óÝ»Éáí §ÞÝáñѳÉÇÝ, Ýñ³ ¹³ñÁ ¨ Ýáñ³ Å³Ù³Ý³Ï Ñáõ½í³Í ÏñáÝ³Ï³Ý ËݹÇñÝ»ñÁ¦ í»ñݳ·ñáí ³í³ñï³Ï³Ý ß³ñ³¹ñáõÃÛáõÝÁ: ²Ñ³í³ëÇϪ §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 1989 Ã. 2-ñ¹ ѳٳñÇ §Ðá¹í³ÍÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ ïå³·ñíáõÙ ¿ Ü. ³Ñ-Ùǽ۳ÝÇ §ÎáÙÇï³ëÁ ¨ Ü»ñë»ë ÞÝáñѳÉáõ »ñ³Åßï³μ³Ý³ëï»ÕÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛáõÝÁ¦ Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 101–115): §Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë,– ·ñáõÙ ¿ ݳ, – áñ ÎáÙÇï³ëÁ Ñ³Û Ñá·¨áñ »ñ·»ñÇ ·ñ³éáõÙ-Ý»ñÝ Çñ³·áñÍ»ÉÇë ³éѳë³ñ³Ï ѳïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓñ»É ³ÝóÛ³ÉÇ Ù»ñ Ù»Í »ñ³ÅÇßï-μ³Ý³ëï»ÕÍÝ»ñÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÇó μ³Ý³íáñ ³í³Ý¹áõÃÛ³Ùμ ѳñ³ï¨³Í ³ñÅ»ù³íáñ ÝÙáõßÝ»ñÇ ÷ñ-ÏáõÃÛ³Ý ËݹñÇÝ: ²Ûë ÇÙ³ëïáí ݳ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É Ï³Ù Ç Ýáñá ·ñ³-é»É-Ù»Ïݳμ³Ý»É ¿ª ²Ý³ÝáõÝ Ñ»ÕÇݳÏÇ (XI ¹³ñ) §îÇñ³Ù³Ûñݦ ï³ÕÁ, ʳã³ïáõñ î³ñáÝ»óáõ (XII–XIII¹¹.) ½·»ëï³íáñÙ³Ý §ÊáñÑáõñ¹ Ëá-ñÇݦ ï³Õ³ïÇå ·³ÝÓ-ß³ñ³Ï³ÝÁ, ¶ñÇ·áñ ä³ÑɳíáõÝáõ (XII ¹³ñ) §àí ½³ñٳݳÉǦ ï³ÕÝ áõ ÐáíѳÝÝ»ë ºñ½Ýϳóáõ (XIII ¹³ñ) §²Ûëûñ Ó³ÛÝÝ Ñ³Ûñ³Ï³Ý¦ Ñáñ¹áñ³ÏÁ, »ñÏáõ ·³ÝÓ»ñ ØËÇóñ ²ÛñÇí³-Ý»óáõó (XIII ¹³ñ), ãáñë ï³Õ ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óáõó (X ¹³ñ) ¨ Ûáà ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝ Ü»ñë»ë ÞÝáñѳÉáõó (XII ¹³ñ), ÇÝãå»ë ÏͳÝá-óݳÝù ëïáñ¨¦ (¿ç 101): Ðá¹í³Í³·ÇñÁ »½ñ³Ï³óÝáõÙ ¿, áñ §Îá-ÙÇï³ëÇ Ó³Ûݳ·ñ³Í Ûáà ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (áñáÝóÇó »ñÏáõëÁª §ÚÇß»ëóáõù¦ ¨ §¼³ñÃÇù¦ ݳ¨ Ý»ñ¹³ßݳÏí³Í »Ý) ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ¨ ׳ݳãáÕ³Ï³Ý ³ñï³Ï³ñ· Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý: γñáÕ »Ýù ѳëï³ï»É, áñ ÞÝáñѳÉáõ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó³Ûݳ·ñÙ³Ý ³ß-˳ï³ÝùÝ»ñÁ ÎáÙÇï³ëÇÝ ½μ³Õ»óñ»É »Ýª ëÏë³Í ×»Ù³ñ³ÝáõÙ áõë³-Ý»Éáõ ï³ñÇÝ»ñÇó (1887-Çó), ÷³ëïáñ»Ý ÙÇÝ㨠Çñ ·Çï³Ïó³Ï³Ý ÏÛ³Ý-ùÇ í»ñçÁ: ²í»ÉÇ ëïáõÛ·ª ÙÇÝ㨠1913–1915 ÃÃ.: ²ÙμáÕç³å»ë ³é³Íª ¹ñ³Ýù ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ÇÝãå»ë ßÝáñѳÉdz·ÇïáõÃÛ³Ý, ÝáõÛÝå»ë ¨ ÏáÙÇï³ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ³éáõÙÝ»ñáí¦ (¿ç 113–114):

§ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 1995 Ã. 1-ÇÝ Ñ³Ù³ñÇ §¶Ç-ï³Ï³Ý ÇÝýáñÙ³ódz¦ μ³ÅÝáõÙ ïå³·ñíáõÙ ¿ »ñ³Åßï³·»ï Üáí³ÉÇë ¸»ñáÛ³ÝÇ §ÎáÙÇï³ëÇ ³ñËÇíáõÙ å³ÑíáÕ ÙÇ ù³ÝÇ ³ÝïÇå ÝÛáõûñÇ Ù³ëÇݦ ѳÕáñ¹áõÙÁ (¿ç 249–252): øÝÝáõÃÛ³Ý ³éÝ»Éáí º. â³ñ»ÝóÇ ³Ýí³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ Ã³Ý·³ñ³ÝÇ (¶²Â) ÎáÙÇï³ëÇ ¹Çí³ÝáõÙ å³Ñå³ÝíáÕ, Ýñ³ »ñ³Åßï³·Çï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ï³ñμ»ñ μݳ·³í³éÝ»ñÇÝ í»ñ³μ»ñáÕ ë¨³·Çñ ÝÛáõûñÁ, áñáÝù å³-ñáõݳÏáõÙ »Ý Ñ³Û ·»ÕçáõÏ »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ù»Õ»¹Ç³Ï³½ÙáõÃÛ³Ý, éÇÃÙÇ, Ó¨³·áÛ³óÙ³Ý, ï³Õ³ã³÷áõÃÛ³Ý ÙÇ ß³ñù ѳñó»ñÇ Éáõë³μ³-ÝáõÙÝ»ñ, ѳÛÏ³Ï³Ý Ýí³·³ñ³Ý³ÛÇÝ »ñ³ÅßïáõÃÛ³ÝÁ ÝíÇñí³Í áñáß

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 16

³ÏݳñÏÝ»ñ, ѳÛÏ³Ï³Ý Ë³½³ÛÇÝ Ýáï³·ñáõÃÛ³Ý í»ñͳÝÙ³Ý ÷áñ-Ó»ñ, å³ïÙ³ï»ë³Ï³Ý μÝáõÛÃÇ ½»ÏáõóáõÙÝ»ñ ¨ û½»ñ, Ñ»ÕÇݳÏÁ ÝßáõÙ ¿, áñ ¹ñ³Ýù §¿³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ »Ý áõÝ»Ý³É Îá-ÙÇï³ëÇ »ñ³Åßï³·Çï³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ý ³ÙμáÕç³óÝ»Éáõ ѳñóáõÙ, ¨ ³Û¹ ï»ë³Ï»ïÇó ¹ñ³Ýó ·Çï³Ï³Ý ³ñÅ»ùÁ ϳëϳÍÇó í»ñ ¿¦ (¿ç 249): àõëáõÙݳëÇñ»Éáí ¶²Â-Ç ÎáÙÇï³ëÇ ¹Çí³ÝÇ − 676 ¨ 631 ӻ鳷ñ»-ñÁª Ü. ¸»ñáÛ³ÝÁ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ Ñ³Û ýáÉÏÉáñ³·ÇïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ëϽμáõÝù³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³ÛÝåÇëÇ ËݹÇñÝ»ñÇ ÏáÙÇ-ï³ëÛ³Ý Ù»Ïݳμ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý Ñ³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Å³Ýñ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ý áõ éÇÃÙÇ ï»ëáõÃÛáõÝÁ: г-í³ñï Çñ ѳÕáñ¹Ù³Ýª Ñá¹í³Í³·ÇñÝ ³é³ç ¿ ù³ßáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ »-ñ³Åßï³·Çï³Ï³Ý ³ÝïÇå ųé³Ý·áõÃÛ³Ý Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³ÝÑñ³-Å»ßïáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ, áñÁ §ÎáÙÇï³ëÇ ºñÏ»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõÇ Ï³½ÙáÕ ¨ ËÙμ³·Çñ (ó³íáù, í»ñç»ñë Ù³ÑϳݳóáõÝ ÏÝù³Í) è. ²Ã³Û³ÝÇ ÏáÕ-ÙÇó ݳ˳ï»ëí³Í ¿ñ ÙÇ ³é³ÝÓÇÝ Ñ³ïáñáí Ññ³ï³ñ³Ï»É¦ (¿ç 252):

§ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 2010 Ã. 1-ÇÝ Ñ³Ù³ñÇ §Ðá¹-í³ÍÝ»ñ, ѳÕáñ¹áõÙÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ ïå³·ñíáõÙ ¿ ïáÕ»ñÇë Ñ»ÕÇݳÏÇ §ÎáÙÇï³ëÁ ¨ Ñ³Û »ñ³Åßï³Ï³Ý ³ñí»ëïÇ ½³ñ·³óÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ¦ (ÍÝÝ¹Û³Ý 140-³ÙÛ³ÏÇ ³éÃÇí) ͳí³ÉáõÝ Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 25–42): ²Ûë-ï»Õ Ý»ñϳ۳óíáõÙ »Ý ÎáÙÇï³ëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõÕ-ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, μ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ³ÛÝ áõÕÇÝ»ñÁ, áñáÝóáí ÁÝóó³í Ñ³Û »ñ³Åßï³ñí»ëïÇ Ñ»ï³·³ ½³ñ·³óáõÙÁ: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ñ»ÕÇݳÏÁ ѳݹ»ë ¿ ·³ÉÇë ºñ¨³ÝáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ Ã³Ý·³ñ³Ý μ³ó»Éáõ ³é³-ç³ñÏáõÃÛ³Ùμ. §ÎáÙÇï³ëÝ ³Ûëûñ ºñ¨³ÝáõÙ ãáõÝÇ Ã³Ý·³ñ³Ý. Ýñ³ Çñ»ñÁ, ӻ鳷ñ»ñÁ, ݳ¨ éáÛ³ÉÝ ³Ûëûñ Íí³ñ³Í »Ý º. â³ñ»ÝóÇ ³Ýí³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ Ã³Ý·³ñ³ÝáõÙ, ÙÇÝã¹»é í³Õáõó ¿ Ñ³-ëáõݳó»É ÎáÙÇï³ëÇ ³é³ÝÓÇÝ Ã³Ý·³ñ³Ý áõݻݳÉáõ ³ÝÑñ³Å»ß-ïáõÃÛáõÝÁ, óݷ³ñ³Ý, áñÁ Ϲ³éݳ ÏáÙÇï³ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ½³ñ·³ó-Ù³Ý Ëáßáñ³·áõÛÝ Ï»ÝïñáÝÁ ¨ Ïͳí³ÉÇ ÏáÙÇï³ëÛ³Ý ³í³Ý¹áõÛÃ-Ý»ñÇÝ áõ å³ï·³ÙÝ»ñÇÝ ³ñųÝÇ μ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõݦ (¿ç 40): 2015 Ã. ÑáõÝí³ñÇ 29-ÇÝ »Ï³í μ³ÕÓ³ÉÇ ûñÁ. ºñ¨³ÝáõÙ ³Ûó»-ÉáõÝ»ñÇ ³éç¨ Çñ ¹éÝ»ñÁ μ³ó»ó ÎáÙÇï³ëÇ Ã³Ý·³ñ³Ý-ÇÝëïÇïáõïÁ:

1885-ÇÝ êáÕáÙáÝ êáÕáÙáÝÛ³ÝÁ ͳÝáóÝáõÙ ¿ ¶¨áñ·Û³Ý ×»Ù³-ñ³ÝÇ Éë³ñ³Ý³Ï³ÝÇ ßñç³Ý³í³ñï سÝáõÏ ²μ»ÕÛ³ÝÇ Ñ»ï: ì»ñçÇÝë ·ñáõÙ ¿. §²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï Ý³ ëÏë»É ¿ñ ·ñ³íí»É Ñ³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñÇ »Õ³Ý³ÏÝ»ñáí, Ñ»ßïáõÃÛ³Ùμ ëáíáñ»É ¿ñ ³Û¹ »Õ³Ý³ÏÝ»ñÁ ¨ »ñ·áõÙ ¿ñ, »ë ¿É ÇÙ ÏáÕÙÇó Ñ»ï³ùñùñíáõÙ ¿Ç ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñáí ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý μ³Ý³ÑÛáõëáõÃÛ³Ùμ: ²Ûë ѳݷ³-Ù³ÝùÁ ³Ñ³ ³éÇà »Õ³í Ù»½ ÁÝÏ»ñ³Ý³Éáõ¦4: Øáï Ù»Ï ï³ñÇ ³Ýóª 1886-ÇÝ, Ø. ²μ»ÕÛ³ÝÇ Ëáëù»ñáí êáÕáÙáÝÁ Ï·ñÇ Çñ §êÇ÷³Ý³ ù³-ç»ñ¦ ËÙμ»ñ·Á, áñáí ÙÇßï »½ñ³÷³ÏáõÙ ¿ñ Çñ ϳ½Ù³Í ËÙμ³Ï³Ý »ñ-·»óáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

                                                            4 Ø. ² μ » Õ Û ³ Ý. ºñÏ»ñ, Ñ. ¾, ºñ¨³Ý, 1975, ¿ç 431:

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

17

ºí Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ïñ³Ù³μ³Ý³Ï³Ý ¿, áñ §ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 2015 Ã. 3-ñ¹ ѳٳñÇ §Ðá¹í³ÍÝ»ñ, ѳÕáñ¹áõÙÝ»ñ¦ μ³Å-ÝáõÙª Ø. ²μ»ÕÛ³ÝÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 150-³ÙÛ³ Ñáμ»ÉÛ³Ý³Ï³Ý Ñá¹í³Í³ß³-ñáõÙ, ïå³·ñíáõÙ ¿ ·ñ³Ï³Ý³·»ï ²»ÉÇï³ ¸áÉáõ˳ÝÛ³ÝÇ §Ø³ÝáõÏ ²μ»ÕÛ³ÝÁ ÎáÙÇï³ëÇ Ù³ëÇݦ Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 55–64), áñï»Õ Ñ»ÕÇݳÏÁ ѳݷ³Ù³Ýáñ»Ý ùÝÝáõÃÛ³Ý ¿ ³éÝáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ Ù³ëÇÝ Ø. ²μ»ÕÛ³-ÝÇ ·ñ³Í »ñÏáõª §ÎáÙÇï³ë í³ñ¹³å»ï ¨ Ûáõñ ·áñÍÁ¦ (1903, §Üáñ-¹³ñ¦, ÃÇí 119, 120, 121) áõ §ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·³ñ³Ý¦ ¨ §Ð³½³ñ áõ ÙÇ Ë³Õ¦ (1904, §²ñ³ñ³ï¦) Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ¨ §ÐÇßáÕáõÃ-ÛáõÝÝ»ñ ÎáÙÇï³ëÇ Ù³ëÇݦ Ñáõß³·ñáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ ²μ»ÕÛ³ÝÁ §Ñ»-ï³ùñùÇñ ÷³ëï»ñ ¿ ѳÕáñ¹áõÙ ÎáÙÇï³ëÇ Ï»Ýó³Õ³í³ñáõÃÛ³Ý, ëáíáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, μݳíáñáõÃÛ³Ý ·Í»ñÇ í»ñ³μ»ñÛ³É: ܳ ÷³ëïáõÙ ¿, û ÎáÙÇï³ëÁ μݳå³ßï ¿ñ, ëÇñáõÙ ¿ñ Ù»Ý³Ï ½μáëÝ»É ³Ýï³éáõÙ, Éë»É ÃéãáõÝÝ»ñÇ ×éíáÕÛáõÝÁ, μÝáõÃÛ³Ý Ó³ÛÝ»ñÁ, ¨ ß³ñáõÝ³Ï Ëáë»É ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·Ç Ù³ëÇÝ: ܳ å³ïñ³ëïáõÙ ¿ñ ѳïáõÏ Ã»ñÃÇÏÝ»ñ, μ³Å³ÝáõÙ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ ¨ ËݹñáõÙ ¹ñ³Ýó íñ³ ·ñ»É ï³ñμ»ñ μݳ-ϳí³Ûñ»ñÇ μ³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÝ áõ ³Û¹ Ó¨áí Ïáõï³ÏáõÙ ¿ñ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ÝÛáõà áõ ³å³ ³ÝóÝáõÙ ¹³ë³Ï³ñ·Ù³ÝÁ ¨ Ùß³ÏÙ³ÝÁ: ÎáÙÇï³ëÁ »Õ»É ¿ ß³ï ÑÛáõñÁÝϳÉ. ÑÛáõñ»ñÇÝ Ù»Í Ñ³×áõÛùáí Ù³ïáõ-ó»É ¿ Çñ ÇëÏ Ó»éùáí å³ïñ³ëï³Í ëáõñ×Ý áõ ûÛÁ, Áëï áñáõÙª ûÛÇ Ù»ç ·ó»É ¿ í³ñ¹Ç ûñûñ¦ (¿ç 61–62):

ÆÝã í»ñ³μ»ñáõÙ ¿ í»ñÁ Ýßí³Í »ñÏáõ Ñá¹í³ÍÝ»ñÇÝ, ³å³ ¹ñ³Ýù »Õ»É »Ý ²μ»ÕÛ³ÝÇ å³ï³ë˳ÝÁ ÎáÙÇï³ëÇ ³ÝÑÇÙÝ ùÝݳ¹³ïÝ»ñÇÝ: §ÎáÙÇï³ëÝ ³Û¹ ùÝݳ¹³ïÝ»ñÇÝ ãÇ å³ï³ë˳ݻÉ, – ·ñáõÙ ¿ ². ¸á-Éáõ˳ÝÛ³ÝÁ, – Ýñ³Ýó ³ÝÑÇÙÝ Ñ³ñÓ³ÏáõÙÝ»ñÁ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹ÇÝ áõ Ñ³Û »Ï»Õ»óáõÝ ÝíÇñí³Í ³ÝÓÇ ¹»Ù ÇÝã-áñ ³éáõÙáí Çñ íñ³ ¿ í»ñóñ»É Ø. ²μ»ÕÛ³ÝÁ áã û ÎáÙÇï³ëÇÝ Ù»Õ³¹ñáÕÝ»ñÇÝ ¹³ë ï³Éáõ ѳٳñ, ³ÛÉ μ³ó³ïñ»Éáõ, û áñù³Ý ëË³É »Ý Ýñ³Ýù ¨ ÉáõÛëÝ ÁݹáõÝáõÙ »Ý áñå»ë ˳í³ñ¦ (¿ç 55):

ÆÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿, ÎáÙÇï³ëÇ »ñ³Åßï³·Çï³Ï³Ý ųé³Ý·áõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÇÝ ¿ç»ñÇó »Ý ³ñ¨Ùï³»íñáå³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ïÇï³Ý-Ý»ñǪ æ. ì»ñ¹ÇÇ, è. ì³·Ý»ñÇ ¨ ü. ÈÇëïÇ Ù³ëÇÝ Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ: ¸ñ³ÝóÇó »ñÏáõëÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³ÝÝ »Ý ÝíÇñí³Í ÈáõëÇÝ» ê³Ñ³Ï-Û³ÝÇ §ÎáÙÇï³ë ì³ñ¹³å»ïÁ ¨ ü»ñ»Ýó ÈÇëïÁ¦ (¿ç 73–82) áõ §èÇ-˳ñ¹ ì³·Ý»ñ áõ ÎáÙÇï³ë ì³ñ¹³å»ï¦ (¿ç 165–173) Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ:

2011 Ã. Éñ³ó³í ³ß˳ñѳÑéã³Ï ÑáõÝ·³ñ ÏáÙåá½Çïáñ, ¹ÇñÇÅáñ áõ ¹³ßݳϳѳñ ü»ñ»Ýó ÈÇëïÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 200-³ÙÛ³ Ñáμ»ÉÛ³ÝÁ, ÇÝãÝ ¿É §³éÇà »Õ³í ³Ý¹ñ³¹³éݳÉáõ ÎáÙÇï³ë ì³ñ¹³å»ïÇ ¨ ü»ñ»Ýó ÈÇëïǪ ³½·³ÛÇÝ »ñ³Åßï³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñÇ Ëáßáñ³·áõÛÝ Ý»ñϳ۳-óáõóÇãÝ»ñÇ ³éÝãáõÃÛáõÝÝ»ñÇݦ (¿ç 81): ²Ý¹ñ³¹³éݳÉáí §î³ñ³½Ç¦ 1904 Ã. ѳٳñÝ»ñÇó Ù»ÏáõÙ ïå³·ñí³Í ÏáÙÇï³ëÛ³Ý Ñá¹í³ÍÇݪ È. ê³Ñ³ÏÛ³ÝÁ ÝϳïáõÙ ¿, áñ ÎáÙÇï³ëÁ §Ñݳñ³íáñ ³ÙμáÕçáõÃÛ³Ùμ ϳñáÕ³ó»É ¿ Áݹ·ñÏ»É ÏáÙåá½ÇïáñÇ μ³½Ù³μ»ÕáõÝ ÏÛ³ÝùÇ Ï³ñ¨á-ñ³·áõÛÝ ¹ñí³·Ý»ñÁ, »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ÇÝùݳïÇåáõÃÛáõÝÁ ÷³ëïáÕ ³ñųÝÇùÝ»ñÁ: ÎáÙÇï³ëÁ ½³ñÙ³óÝáõÙ ¿ áã ÙdzÛÝ Ñ³Û»ñ»ÝÇ Çñ Ëáñ

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 18

·Çï»ÉÇùÝ»ñáí, ³Ûɨ ýñ³Ýë»ñ»Ý, ·»ñٳݻñ»Ý É»½áõÝ»ñÇ ÇÙ³óáõÃ-Û³Ùμ¦ (¿ç 81):

Ðéã³Ï³íáñ ÏáÙåá½Çïáñ, ûå»ñ³ÛÇÝ Ù»Í é»ýáñÙ³ïáñ èÇ˳ñ¹ ì³·Ý»ñÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 200-³ÙÛ³ Ñáμ»ÉÛ³ÝÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùμ È. ê³Ñ³Ï-Û³ÝÁ áõñí³·ÍáõÙ ¿ í»ñçÇÝÇë ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ¹ÇÙ³ÝϳñÝ áõ ѳÝ-·³Ù³Ýáñ»Ý ùÝÝáõÃÛ³Ý ³éÝáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ §èÇ˳ñ¹ ì³·Ý»ñ¦ ³Ï-ݳñÏÁ:

2014 Ã. ²ñí»ëïÇ ÇÝëïÇïáõïÇ ·Çï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç áñáßÙ³Ùμ å»-ï³Ï³Ý å³ïí»ñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ÉáõÛë ï»ë³í ÇÝëïÇïáõïÇ ³í³· ·Çï³ß˳ïáÕ, ³ñí»ëï³·ÇïáõÃÛ³Ý Ã»ÏݳÍáõ î³Ã¨ÇÏ Þ³ËÏáõÉÛ³-ÝÇ §ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý í³Õ ßñç³ÝÁ (1891–1899)¦ áõ-ëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÁ, áñÇ Ù³ëÇÝ ïáÕ»ñÇë Ñ»ÕÇݳÏÇ ·ñ³Ëáë³Ï³ÝÁ ïå³·ñí»ó §ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 2015 Ã. 1-ÇÝ Ñ³Ù³-ñáõÙ (¿ç 241–244): ²ß˳ïáõÃÛáõÝÁ, áñÁ §Ýáñ Ëáëù ¿ ÏáÙÇï³ë³·Ç-ïáõÃÛ³Ý ³ëå³ñ»½áõÙ ¨ ϳñ¨áñ Ý»ñ¹ñáõÙ Ñ³Û »ñ³Åßï³·ÇïáõÃÛ³Ý μݳ·³í³éáõÙ¦ (¿ç 244), áõÝÇ ³ÏÝѳÛï ·áñÍÝ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ, ù³ÝÇ áñ ٻݳ·ñáõÃÛ³Ý Ñ³í»Éí³ÍáõÙ Ñ»ÕÇݳÏÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù »ñ³Åßï³Ï³Ý ѳÝñáõÃÛ³ÝÝ ¿ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ïíÛ³É ßñç³ÝÇ ÎáÙÇ-ï³ëÇ ³ÝïÇå ·áñÍ»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙª 3 ù³é³Ó³ÛÝ ·»ñٳݻñ»Ý ËÙμ»ñ·, 9 ·»ñٳݻñ»Ý ٻݻñ·, ÜáÏïÛáõñÝÁ ¹³ßݳÙáõñÇ Ñ³Ù³ñ, ÎáÙÇï³ëÇó å³Ñå³Ýí³Í ÙÇ³Ï Ýí³·³ËÙμ³ÛÇÝ »ñÏÁª «Walde Nacht»-Á: γñÍáõÙ »Ýù, áñ ¹³ ËÃ³Ý Ï¹³éݳ, áñå»ë½Ç Ñ³Û ¨ áã ÙdzÛÝ Ñ³Û Ï³ï³ñáÕ-Ý»ñÁª »ñ·ÇãÝ»ñÁ, ¹³ßݳϳѳñÝ»ñÁ, ËÙμ³í³ñÝ»ñÝ áõ ¹ÇñÇÅáñÝ»ñÁ, ï»Õ»Ï³Ý³Ý ³Û¹ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, ϳï³-ñ»Ý ¹ñ³Ýù áõ Ý»ñ³é»Ý Çñ»Ýó Ýí³·³ó³ÝÏáõÙ¦ (¿ç 244):

ÎáÙÇï³ëÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 150-³ÙÛ³ Ñáμ»ÉÛ³ÝÇÝ Áݹ³é³ç §ä³ïÙ³-μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Á 2018 Ã. 3-ñ¹ ѳٳñáõÙ ïå³·ñáõÙ ¿ ÈÇ-ÉÇà ºñÝç³ÏÛ³ÝÇ §²½·³ÛÇÝ »ñ³Åßï³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ÏáÙÇï³ëÛ³Ý Ñ³ñ³óáõÛóÁ ¨ ·áõë³Ý³³ßáõÕ³Ï³Ý ³í³Ý¹áõÛÃÁ¦ Ñá¹í³ÍÁ (¿ç 148–159), áñï»Õ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ÏáÙÇï³ëÛ³Ý Ñ³ñ³óáõÛóáõÙ ãÁݹ-·ñÏí³Í »ñ³Åßï³Ï³Ý ųÝñ»ñÇ ¨ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ù³ëݳíáñ³å»ë, ³ßáõÕ³Ï³Ý »ñ·³ñí»ëïÇ Í³·áõÙݳμ³Ý³Ï³Ý áõ ·»Õ³·Çï³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇ ùÝÝáõÃÛ³Ùμ Ñ»ÕÇݳÏÁ Éáõë³μ³ÝáõÙ ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ·Çï³-ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ÏáÕÙÝáñáßáõÙÝ»ñÇ å³ï׳éÝ»ñÝ áõ ß³ñųéÇÃ-Ý»ñÁ, å³ñ½³μ³ÝáõÙ Ýñ³ Ñá¹í³ÍÝ»ñáõÙ ¨ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»-ñáõÙ ï»Õ ·ï³Í ѳϳë³Ï³Ý Ùïù»ñÇ áõ ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ ÑÇÙù»ñÁ: Ðá¹-í³ÍáõÙ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ó¨³Ï»ñåí³Í ѳñó»ñÝ ³é³ÝÓݳå»ë ϳñ¨áñ »Ý Ù»ñ ûñ»ñáõÙ í»ñ³³ñ¹Ç³Ï³Ý³ó³Í ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ѳÛ-³ñ¨»ÉÛ³Ý »ñ³Åßï³Ï³Ý ÷á˳éÝãáõÃ-ÛáõÝÝ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñÙ³Ý ³éáõÙáí:

§ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç 2019 Ã. 1-ÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ Îá-ÙÇï³ëÇ 150-³ÙÛ³ Ñáμ»ÉÛ³ÝÇÝ Áݹ³é³ç ÉáõÛë ¿ ï»ëÝáõÙ ²ßáï سÝáõÏÛ³ÝÇ §¾ÃÝáÙ³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ ³ñï³óáÉáõÙÁ ÎáÙÇï³ë í³ñ¹³å»ïÇ Ùß³ÏáõóÛÇÝ Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý Ù»ç¦ Ñá¹-í³ÍÁ (¿ç 92–98): лÕÇݳÏÇ Ï³ñÍÇùáíª ÎáÙÇï³ëÁ ëϽμݳíáñ»É ¿ ѳÛ

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

19

¿ÃÝá»ñ³Åßï³Ï³Ý ¹³ëïdzñ³ÏáõÃÛáõÝÁ. §ì³ñ¹³å»ïÁ, ÑdzݳÉÇ å³ïÏ»ñ³óÝ»Éáí, û ÇÝãå»ë »Ý ³½·³ÛÇÝ »ñ·Ý áõ å³ñÝ Çñ»Ýó ÷á-˳μ»ñ³Ï³Ý Ýñμ»ñ³Ý·Ý»ñáí Ù³ñ¹áõÝ ï³ÝáõÙ ¹»åÇ Ý³ËÝÇÝ»ñÇ Ñ»ï ÝáõÛݳϳݳóÙ³Ý, ѳçáÕáõÃÛ³Ùμ ß³ñáõÝ³Ï»É ¿ ½³ñ·³óÝ»É Ø»ëñáå سßïáóÇ ¨ ê³Ñ³Ï ä³ñÃ¨Ç »ñ·áõëáõóÙ³Ý ¿ÃÝáÙ³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý ³í³Ý¹Ý»ñÁ¦ (¿ç 97):

ÎáÙÇï³ëÇ Ñáμ»ÉÛ³ÝÇÝ Áݹ³é³çª §ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳÝ-¹»ë¦-Ç 2019 Ã. 2-ñ¹ ѳٳñÇ §Ðñ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñ¦ μ³ÅÝáõÙ (¿ç 252–290) ²Ýáõß³í³Ý ¼³ù³ñÛ³ÝÁ Ññ³ï³ñ³ÏáõÙ ¨ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ·Çï³Ï³Ý ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ ¹ÝáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ Ù³ëÇÝ éáõë ÏáÙ-åá½Çïáñ ÂáÙ³ë гñïÙ³ÝÇ Ñá¹í³ÍÁª «Комитас Вардапет» í»ñݳ-·ñáí, áñÁ ïå³·ñí»É ¿ ×Çßï ѳñÛáõñ ï³ñÇ ³é³çª «Закавказское Сло-во» Ã»ñÃÇ 1919 Ã. ÷»ïñí³ñÇ 28-Ç áõ Ù³ñïÇ 1-Ç Ñ³Ù³ñÝ»ñáõÙ ¨ ÙÇÝã ûñë ãÇ Ïáñóñ»É Çñ ·Çï³Ï³Ý ³ñÅ»ùÁ: ¸ñ³ ѳۻñ»Ý óñ·-Ù³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ñ ö³ñǽáõÙ ÉáõÛë ï»ëÝáÕ §²Ý³-ÑÇï¦ Ñ³Ý¹»ëÇ 1936 Ã. 1–2 ѳٳñÝ»ñáõÙª §ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·Á »õ Ýñ³ ѳõ³ùáÕÝ»ñÁ¦ í»ñݳ·ñáí, Ññ³ï³ñ³Ïí»É ¿ سñ·³ñÇï ´³μ³-Û³ÝÇ Ã³ñ·Ù³ÝáõÃÛ³Ùμ:

Æ ¹»å, ѳݹ»ëÇ ëáõÛÝ Ñ³Ù³ñáõÙª Ù»ñ Ñá¹í³ÍÇó Ñ»ïá, ïå³-·ñíáõÙ ¿ ². ¼³ù³ñÛ³ÝÇ §ÎáÙÇï³ëÁ ÂáÙ³ë гñïÙ³ÝÇ ÏÛ³ÝùáõÙ ¨ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç¦ μáí³Ý¹³Ï³ÉÇó ÝÛáõÃÁ:

²ÛëåÇëáíª §ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Á ϳñ¨áñ Ý»ñ¹ñáõÙ áõÝÇ ÏáÙÇï³ë³·ÇïáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ: Æñ ³Ý¹ñ³ÝÇÏ Ñ³Ù³ñÇó ÙÇÝã ûñë ѳݹ»ëÁ ¿ç»ñ ¿ ѳïϳóñ»É ÇÝãå»ë ÎáÙÇï³ëÇ Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý Ññ³å³ñ³ÏÙ³ÝÁ, ³ÛÝå»ë ¿É Ýñ³ ÏÛ³ÝùÝ áõ ·áñÍÁ Éáõë³μ³ÝáÕ ³ñÅ»ù³íáñ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ:

гݹ»ëÝ ³ÙμÇáÝ ¿ ïñ³Ù³¹ñ»É Ñ³Û μáÉáñ ³Ýí³ÝÇ ÏáÙÇï³ë³·»ï-Ý»ñÇݪ ÎáÙÇï³ëÇ Ù³ëÇÝ Ù»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñ, »ñ³Åßï³-·»ïÝ»ñ ¶¨áñ· ¶Ûá¹³ÏÛ³ÝÇÝ, ê³ÙëáÝ ¶³ëå³ñÛ³ÝÇÝ, òÇóÇÉdz ´ñáõïÛ³ÝÇÝ, ÈáõëÇÝ» ê³Ñ³ÏÛ³ÝÇÝ, ÎáÙÇï³ëÇ ºñÏ»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõÇ ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ËÙμ³·Çñ èáμ»ñï ²Ã³Û³ÝÇÝ, ÇÝã-å»ë ݳ¨ª ÎáÙÇï³ëÇ Ù³ëÇÝ Í³í³ÉáõÝ Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñ سèáë Øáõñ³¹Û³ÝÇÝ ¨ ²Ýݳ ²ë³ïñÛ³ÝÇÝ:

§ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-áõÙ ïå³·ñí³Í »ñ³Åßï³·Ç-ï³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ, ãÏñÏÝ»Éáí ¹ñ³Ýó Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇÝ ¨ ÝÛáõûñÇ í»ñݳ·ñ»ñÁ, ϳñ»ÉÇ ¿ ËÙμ³íáñ»É Ñ»ï¨Û³É Ï»ñåª

1. Ñáμ»É۳ݳϳݪ ÁݹѳÝñ³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñ, 2. ÎáÙÇï³ëÇ ÏÛ³ÝùÇ ³é³ÝÓÇÝ ÷áõÉ»ñÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³ÝÁ

ÝíÇñí³Í Ñá¹í³ÍÝ»ñ, 3. ÎáÙÇï³ëÇ ·Çï³Ï³Ý ¨ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý áõ-

ëáõÙݳëÇñáõÃÛ³ÝÁ ÝíÇñí³Í Ñá¹í³ÍÝ»ñ, 4. ÎáÙÇï³ëÁ ûï³ñ³½·Ç Ùß³ÏáõóÛÇÝ ·áñÍÇãÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ùμ, 5. ѳïϳÝß³Ï³Ý ¿, áñ μ³óÇ »ñ³Åßï³·»ïÝ»ñÇóª å³ñμ»ñ³Ï³ÝÇ

¿ç»ñáõ٠ѳݹ»ë »Ý »Ï»É ݳ¨ ѳñ³ÏÇó ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳-óáõóÇãÝ»ñÁ:

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 20

6. §ä³ïÙ³μ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-Ç ÏáÙÇï³ë³Ï³ÝÁ ·Çï³Ï³Ý ϳñ¨áñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÇó μ³óǪ áõÝÇ Ý³¨ ·áñÍÝ³Ï³Ý Ù»Í ³ñÅ»ù: ¸ñ³ íϳÛáõÃÛáõÝÝ ¿ ÎáÙÇï³ëÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 140-³ÙÛ³ Ñáμ»ÉÛ³Ý³Ï³Ý Ñá¹í³ÍÁ, áñï»Õ ïáÕ»ñÇë Ñ»ÕÇݳÏÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ³é³ç ù³ß»ó ¨ ÑÇÙݳíáñ»ó ºñ¨³ÝáõÙ ÎáÙÇï³ëÇ Ã³Ý·³ñ³Ý ëï»ÕÍ»Éáõ ѳñóÁ: 2015-ÇÝ ÎáÙÇï³ëÇ Ã³Ý·³ñ³Ý-ÇÝëïÇïáõïÝ ³Ûó»ÉáõÝ»ñÇ ³éç¨ μ³-ó»ó Çñ ¹éÝ»ñÁ:

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý – ³ñí»ëï³·ÇïáõÃÛ³Ý ¹áÏïáñ, åñáý»ëáñ, ÐÐ ³ñí»ëïÇ í³ëï³Ï³íáñ ·áñÍÇã, ÐÐ ¶²² ³ñí»ëïÇ ÇÝëïÇïáõïÇ ïÝû-ñ»ÝÇ ï»Õ³Ï³É, »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý μ³ÅÝÇ í³ñÇã: ¶Çï³Ï³Ý Ñ»ï³ùñù-ñáõÃÛáõÝÁª Ýáñ ¨ Ýáñ³·áõÛÝ ßñç³ÝÇ Ñ³Û »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý áõëáõÙ-ݳëÇñáõÃÛáõÝ: лÕÇÝ³Ï ¿ 12 ٻݳ·ñáõÃÛ³Ý ¨ ßáõñç 160 Ñá¹í³ÍÇ: instart@sci.am

REFERENCES

Abeghyan M. Erker, h. E, Yerevan, 1975 (In Armenian). Komitas. Erkeri zhoghovadsu, h. 14. Erazhshtakan-azgagrakan zharangutyun,

Girq Z, Yerevan, 2006 (In Armenian). «Patmabanasirakan handes» 1958, № 1; 1964, № 1; 1965, № 4; 1966, № 4;

1969, № 2; № 4; 1970, № 1; 1979, № 4; 1980, № 1; № 2; 1989, № 2; 1995, № 1; 2010, № 1; 2011, № 2; 2013, № 2; 2015, № 1; № 3 (In Armenian).

ВОПРОСЫ ОСМЫСЛЕНИЯ ТВОРЧЕСКОГО НАСЛЕДИЯ КОМИТАСА НА СТРАНИЦАХ «ИСТОРИКО-ФИЛОЛОГИЧЕСКОГО ЖУРНАЛА»

АННА АСАТРЯН

Р е з ю м е

Ключевые слова: Комитас, «Историко-филологический журнал», комита-соведение, Матевос Мурадян, Роберт Атаян, Геворк Геодакян, Никогос Тагмизян, Цицилия Брутян.

«Историко-филологический журнал» с самых первых номеров и по сей день постоянно обращается к личности Комитаса (Согомон Согомонян, 1869–1935). На страницах издания дается научное осмысление и оценка жизни и деятельности великого музыковеда и композитора. Важнейшей вехой явилась первая в истории комитасоведения публикация его писем – су-щественной составляющей литературного наследия композитора. В журнале печатались известные армянские комитасоведы: Г. Геодакян, М. Мурадян,

ÎáÙÇï³ëÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ …

 

 

21

Р. Атаян, Н. Тагмизян и др. Примечательно, что, наряду с музыковедами, авторами публикуемых на страницах издания материалов являются также представители смежных наук.

Музыковедческие статьи, напечатанные в «Историко-филологическом журнале», можно сгруппировать следующим образом: юбилейные – обоб-щающего характера; рассматривающие отдельные периоды жизни Ко-митаса; анализирующие исследовательскую и творческую деятельность Комитаса; Комитас в оценке зарубежных деятелей культуры.

Комитасиана «Историко-филологического журнала» имеет не только большое научное, но и практическое значение. Так, в статье, посвященной 140-летию со дня рождения композитора, автор этих строк впервые подняла и обосновала вопрос о необходимости создания в Ереване Музея Комитаса. В 2015 г. Музей-институт Комитаса открыл перед посетителями свои двери. Анна Асатрян – доктор искусствоведения, профессор, заслуженный деятель искусств РА, заместитель директора Института искусств НАН РА, заведующая отделом музыки. Научные интересы: исследование армянс-кой музыки нового и новейшего времени. Автор 12 монографий и около 160 статей. instart@sci.am

ISSUES OF COMPREHENSION OF THE CREATIVE

LEGACY OF KOMITAS IN THE PAGES OF HISTORICAL-PHILOLOGICAL JOURNAL

ANNA ASATRYAN

S u m m a r y

Key words: Komitas, Historical-Philological Journal, Komitas studies, Matevos Muradyan, Robert Atayan, Gevork Geodakyan, Nikoghos Tahmizyan, Tsitsilia Brutyan.

The “Historical-Philological Journal” from the very first issues to date has consistently addressed the personality of Komitas (Soghomon Soghomonyan, 1869–1935), providing scientific comprehension and assessment of the life and career of the great musicologist and composer. The most important milestone in the history of Komitas studies has been the first ever publication of his letters, which constitute a substantial part of the composer’s literary legacy. The well-known Armenian researchers in Komitas studies G. Geodakyan, M. Muradyan, R. Atayan, N. Tahmizyan and others published their works in the periodical. It is worthwhile to note that not only musicologists, but also representatives of related sciences are authors who publish their materials in the Journal.

²Ýݳ ²ë³ïñÛ³Ý 22

The musicological articles, published in the “Historical-Philological Journal”, can be grouped as follows: commemorative, of generalizing nature; analyzing certain periods of Komitas’ life; studying Komitas’ research and creative activities; Komitas as assessed by foreigners.

The articles about Komitas in the “Historical-Philological Journal”, apart from the academic, have also practical meaning. Thus, in the publication, dedicated to the 140th anniversary of birth of Komitas, the present writer raised a well-grounded subject of establishing a Komitas Museum in Yerevan. In 2015, the Komitas Museum-Institute opened its doors to visitors.

Anna Asatryan – Doctor of Arts, Professor, RA Honored Worker of Arts, Deputy Director of NAS RA Institute of Arts, Head of the Department of Music. Scientific interests: study of Armenian music of the new and newest periods. Author of 12 monographs and around 160 articles. instart@sci.am

ÎàØÆî²êÀ Âàزê вðîزÜÆ ÎÚ²ÜøàôØ ºì ¶àðÌàôܺàôÂÚ²Ü Øºæ*

²ÜàôÞ²ì²Ü ¼²ø²ðÚ²Ü

´³Ý³ÉÇ μ³é»ñª Â. гñïÙ³Ý, ê. ¶áñá¹»óÏÇ, ÐáíÑ. ÂáõÙ³ÝÛ³Ý, ÎáÙÇï³ë, ÂÇýÉÇë, §ÎáÙÇï³ëÇ ³Ýí³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõݦ, ѳٻñ·, ¹³-ë³ËáëáõÃÛáõÝ, º. ³¹¨áëÛ³Ý, ². âáå³ÝÛ³Ý, ¶. ȨáÝÛ³Ý, Ø. ´³-μ³Û³Ý:

èáõë ѳÛïÝÇ μ³Ý³ëï»ÕÍ, Ññ³å³ñ³Ï³Ëáë, óñ·Ù³ÝÇã, ѳë³-

ñ³Ï³Ï³Ý ·áñÍÇã, Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ³ÝÏ»ÕÍ μ³ñ»Ï³Ù ê»ñ·»Û ¶áñá-¹»óÏÇÝ1 1917 Ã. ·ñ³Í ÙÇ ·ñ³ËáëáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ý¹ñ³¹³ñÓ»É ¿ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý »ñ·»ñÇݪ ³é³ç³¹ñ»Éáí ÙÇ Ï»Ýë³Ï³Ý å³Ñ³Ýç, áñÁ ÙÇÝã ûñë ¿É ÙÝáõÙ ¿ áõÅÇ Ù»ç. §²Ù»Ý ÙÇ ÅáÕáíñ¹Ç Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ »ñ·, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³é³ëå»�